Rewitalizacje I Modernizacje W Polsce REPORT

WERSJA SKRÓCONA SHORT VERSION

drugiezyciebudynkow.pl 3

EKSPERCI EXPERTS DEKLARACJA wzorcowej rewitalizacji

DECLARATION of exemplary revitalization REPORT DEVELOPMENT

drugiezyciebudynkow.pl

Marlena Kosiura Aneta Kłodaś Dorota Kaczyńska Rewitalizacja i odnowa istniejącej historycznej oraz współczesnej zabudowy to proces wielowąt- Revitalization and restoration of an existing historical and contemporary development are a Real estate market expert, Managing director Bluevine Consulting / Real estate market expert kowy. Pociąga za sobą ingerencję w otoczenie, miasto, ma też konsekwencje w ujęciu zrówno- multilayer process. It leads to an interference in the surrounding area, the city, yet it also results ważonego budownictwa. W procesie tym uczestniczą nie tylko właściciele budynków oraz in a perception of sustainable construction. This process is participated not only by owners the Second Life of Buildings Initiative / the Second Life of Buildings Initiative [email protected] inwestorzy, ale także władze lokalne, architekci, jak również lokalna społeczność. of the facilities and investors, but also provincial governments, architects as well as the local OPRACOWANIE RAPORTU OPRACOWANIE InwestycjewKurortach.pl [email protected] community. [email protected] Dzięki wspólnemu działaniu i poszanowaniu intencji oraz celów wszystkich stron rewitalizacja może odnieść sukces na każdym polu: od biznesowego, po zadowolenie i pożytki społeczne. Owing to joint efforts and respect for intentions and goals of all the parties involved, revitalization may be successful at each and every field, including business, satisfaction and social Dążąc do realizacji wzorcowych rewitalizacji wyrażamy poparcie dla głównych założeń, które benefits. powinny być spełnione w procesie nadawania budynkom drugiego życia. Striving for performance of exemplary revitalization, we express our support for key assump- tions, to be fulfilled in the process of giving the buildings a second life.

Poszanowanie dla historii miejsca Respecting the history Wielofunkcyjność projektw How multi-functionality oraz podjęcie maksymalnych of each place and doing pozwalająca nadać budynkom can breathe a second life działań w celu odtworzenia the utmost to restore drugie życie. into projects. zabytkowych części. its historic components.

Basing the planning process Oparcie procesu planowania Planowanie odnowy Planning restoration with on business prerequisites, Paweł Warda Anna Górska Kwiatkowska Jakub Lewkowicz na przesłankach biznesowych, while also taking social w ujęciu obszarowym, an area-wide, not a ale też szerszych – społecznych. National Director at JLL Landlord Representation Manager Office Jakub Lewkowicz, Member of the Board, nie punktowym. spot-oriented approach. considerations into account. [email protected] Department, Cushman & Wakefield Kuryłowicz & Associates [email protected] [email protected] Dążenie do poszanowania The aim respecting the interests Designing changes while Projektowanie zmian w duchu idei interesówi wymagań and requirements of all parties REPORT CO-AUTHORS following principles of zrównoważonego budownictwa. wszystkich stron procesu involved in revitalization. sustainable construction. rewitalizacji.

Agata Demuth Małgorzata Stochmal Partner, Schoenherr Project manager of Orange Real Estate, WSPÓŁAUTORZY RAPORTU RAPORTU WSPÓŁAUTORZY [email protected] Orange Polska [email protected]

Katarzyna Chwalbińska- Kusek Wioletta Fabrycka Marcin Obijalski Head of Marketing & Client Relation Manager, RD bud Head of Redevelopment Office, Business Development Europe, [email protected] Municipal Office of Łódź BuroHappold Engineering [email protected] [email protected]

Deklaracja została podpisana w czasie I edycji konferencji Drugie Życie Budynków This declaration was signed over the course of the 1st edition of the conference w Hotelu Bristol w Warszawie w dniu 7 września 2017 r. Dokument sygnowali eksperci występujący “The Second Life of Buildings”, held in Bristol Hotel, Warsaw, on September 7, 2017 . The podczas konferencji, w tym m.in. przedstawiciele samorządów, firm deweloperskich, pracowni document was endorsed by experts presenting their speeches out at the conference, including architektonicznych, firm zarządzających nieruchomościami, firm deweloperskich, inżyniery- representatives of local authorities, developers, architectural firms, real estate management jnych oraz specjalizujących się w aranżacji wnętrz. companies, engineering enterprises and interior design businesses.

Spis Treści Table Of Contents Rewitalizacje miejskie

Rozwój miast, konieczność wprowadzania Urban development, need for programów rewitalizacyjnych revitalization programmes

Czym jest rewitalizacja? What is revitalization? Rewitalizacje finansowane z funduszy publicznych Publicly funded revitalization Revitalization Gminne programy rewitalizacji Commune revitalization programmes

Wielkość obszarów i środki przeznaczone na rewitalizacje Size of land and funds for revitalization in cities

Remonty i odbudowa zabytkowej tkanki miejskiej Renovation and reconstruction of historical urban areas częścią procesu rewitalizacji as part of the revitalization process

Rewitalizacje a kapitał prywatny Redevelopment versus private equity ROZWÓJ MIAST, Wyzwania prawne Legal challenges KONIECZNOŚĆ URBAN DEVELOPMENT, Biura z klimatem An office with a particular climate WPROWADZANIA NEED FOR REVITALIZATION Warszawska Praga – pozytywny przykład współdziałania Warsaw’s Praga district – a positive example of cooperation PROGRAMÓW PROGRAMMES publicznego i prywatnego kapitału between public and private capital REWITALIZACYJNYCH Wyzwania techniczne rewitalizacji Technical challenges and revitalization costs

Potencjał nieruchomości dedykowanych Real estate market with a potential for “second life” do rewitalizacji i modernizacji Miasta są niezwykle złożonymi systemami. Tworzą je nie Cities are highly complex systems. They are made up by tylko mieszkańcy i struktury społeczne, ale też podmio- not just the inhabitants and social structures but also by ty gospodarcze, instytucje i organizacje, które funkcjonują the economic entities, institutions and organisations that w danej przestrzeni wraz z jej zagospodarowaniem i skła- function in a given space, as well as by patterns of land use dowymi zmodyfikowanego środowiska naturalnego. Wielość and the elements of the modified natural environment. The elementów składających się na organizm miejski sprawia, number of elements that make up an urban organism ensure że każde miasto ma własne DNA. Zarazem jednak można that each city has its own DNA. At the same time it is possible wskazać zjawiska i problemy uniwersalne, które dotykają to point out phenomena and problems that are universal or zdecydowanej większości miast. Jednym z najczęściej dziś that affect the great majority of cities. One of the problems Starzenie się rynku nieruchomości w Polsce Ageing of real estate market in Poland podnoszonych problemów jest powstawanie i rozszerzanie that are most often raised these days is the appearance and Modernizacja budynków w praktyce Modernization of buildings in practice się obszarów kryzysowych, gdzie obok degradacji materia- spread of areas in crisis where, along with the degradation of lnej i technicznej infrastruktury miejskiej, mamy do czynie- the physical and technical infrastructure of the city, we have to Ekologia, WELL Building Standard™ i komfort Ecology, WELL Building Standard™ and user comfort nia ze znacznie groźniejszą erozją tkanki społecznej. Oba face the far more dangerous erosion of the social fabric. Both użytkowników kierunkiem modernizacji as aims of modernization te procesy wzajemnie się wzmacniają, a zjawisko to można these processes reinforce each other and the phenomenon określić spiralą degradacji. Dodatkowo, te negatywne zmiany can be thought of a spiral of degradation. In addition, these potęgowane są przez procesy suburbanizacji czyli rozlewa- negative changes are reinforced by suburbanisation – the nia się miast poza dotychczasowe granice oraz przez natu- spread of the city beyond its previous borders – as well as ralne przemiany technologiczne i konkurowanie metropolii by technological change and competition between cities for o mieszkańców. inhabitants.

Deweloperskie projekty obszarowe obejmujące odnowie- Larger development projects that involve the revitalization CZYM JEST WHAT IS nie całego kwartału miejskiego wpływają bezpośrednio na of a whole city block directly affect the surrounding area and REWITALIZACJA? REVITALIZATION? przekształcenie otoczenia i pozytywne zmiany dla społe- bring about positive changes in the local community. This czności lokalnej. Nie da się pominąć znaczenia projektów includes projects aimed at revitalising properties of historical Ustawowa definicja rewitalizacji zawarta jest w ustawie The statutory definition of revitalization is contained in odnowy zaniedbanych lub nieużytkowanych nieruchomości value that have been neglected or unused. This way of z dnia 9 października 2015 roku (Dz.U. 2015 poz. 1777) the Act of Parliament dated October 9th, 2015 (Journal of zabytkowych. Takie ujęcie rewitalizacji – choć krytykowane understanding revitalization – while criticised by experts określa, iż rewitalizacja to proces wyprowadzania ze stanu Laws 2015 item 1777) determines that revitalization is the przez ekspertów – jest odzwierciedleniem aktualnego stanu – reflects the status quo on the Polish real estate market. kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony multifarious process of leading degraded areas out of polskiego rynku nieruchomości. Pozytywnym zjawiskiem It should be seen as a positive change that private w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działa- crisis by integrated actions aimed at the local community, jest rosnąca świadomość inwestorów prywatnych, co investors have become more aware of their role in nia na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospo- space and economy; concentrated upon a specific area do ich roli w odtwarzaniu atrakcyjnej tkanki miejskiej recreating attractive urban fabric as part of revitalization darki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez and carried out by revitalization stakeholders on the w ramach procesów rewitalizacyjnych. Każda, nawet projects. Each project, including those just aimed at interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego pro- basis of a commune revitalization programme. punktowa odnowa zniszczonych, zaniedbanych, nie- revitalising individual dilapidated, neglected and unused gramu rewitalizacji. użytkowanych zabudowań, w praktyce – nawet jeśli buildings, helps to improve the quality of the area, Revitalization, in its statutory meaning, refers to larger areas, nie pociąga za sobą wskazanego w ustawie o rewita- reconstruction of the urban fabric and functions as well Rewitalizacja w rozumieniu ustawowym odnosi się do więk- spatial and functional arrangements, including passageways, lizacji o planu zmian społeczno-kulturowych, i nie jest as the improvement of the quality of life for the local szych obszarów, układów przestrzennych i funkcjonalnych, green squares and parks, as well as building complexes or, realizowana w ramach gminnego programu rewitaliza- community: even if does not involve the plan for social w tym także pasaży, skwerów i parków, czy też komplek- occasionally, even individual buildings. Revitalization is a cji – przyczynia się do podniesienia jakości przestrze- and cultural changes described in the statute and even if sów budynków, a w niektórych przypadkach nawet do multifarious form of activity that includes planning, econom- ni, odbudowy tkanki i funkcji miejskich, pozytywnych it is not carried out as part of a commune revitalization pojedynczych budynków. Rewitalizacja to wielowątkowe ic and social actions whose aim is to revitalise a degraded zmian otoczenia i komfortu użytkowania wyremonto- programme. The role of the public authorities is to bring działania urbanistyczne, gospodarcze i społeczne, któ- area, thereby restoring its original functions or conferring wanych obiektów na danym obszarze oraz popra- together private and public entities in a way that allows the rych celem jest odnowienie zdegradowanego obszaru new functions, and creating living urban fabric. Revitaliza- wy życia lokalnej społeczności, a zatem powoduje ich maximum increase utility for the inhabitants while allowing i przywrócenie mu tion projects carried przywrócenie do życia. Rolą władz publicznych jest takie the entities to achieve their own aims. oryginalnych lub na- out in the spirit of splatanie aktywności podmiotów prywatnych i publicz- danie nowych funk- REWITALIZACJA: the statute function nych, które pozwoli maksymalnie podnieść użytecz- cji, tworzących żywą Z ŁAC. RE-+VITA REVITALIZATION: on the basis of com- ność miasta dla mieszkańców, a jednocześnie, obu tkankę miejską. Pro- JEST DOSŁOWNIE IN LATIN RE+VITA mune revitalization stronom pozwoli zrealizować własne cele zarówno te jekty rewitalizacyjne PRZYWRÓCENIEM MEANS BRINGING programmes and can biznesowe, jak i te publiczne. realizowane w du- DO ŻYCIA, OŻYWIENIEM. BACK TO LIFE. draw upon special fi- chu ustawy prowa- nancing from public dzone są na podsta- SŁOWNIK JĘZYKA THE PWN DICTIONARY and EU funds. wie gminnych pro- POLSKIEGO PWN JAKO OF POLISH DEFINES REWITALIZACJĘ ‘REWITALIZACJA’ AS gramów rewitalizacji Properties revital- Partner, Public Sector & Global Investment i mogą korzystać ze OKREŚLA M.IN. ODBUDO- THE RECONSTRUCTION ised by private inves- RADOSŁAW KUBAŚ and Innovation Incentives Leader, Deloitte specjalnego finanso- WĘ OF DESTROYED tors fit well into the ZNISZCZONYCH BUILDINGS AND CITY wania ze środków overall revitalization Od kilku lat polskie samorządy są za- Local governments in Poland have been publicznych i fundu- BUDYNKÓW LUB PRECINCTS. landscape, and the DZIELNIC MIAST. angażowane w projekty rewitalizacyjne. involved in urban revitalization projects for szy UE. total number of local Z ciekawością i entuzjazmem zauważamy też quite some years. We note with interest and revitalizations prop- dzięki współpracy z samorządami przy realizacji pro- enthusiasm that their approach to this implementation Nieruchomości odnawiane przez prywatnych inwestorów erly overseen by municipal services at the stage where the jektów rewitalizacyjnych, że podejście do ich realizacji is changing significantly for the better. Cities are dobrze wpisują się w krajobraz rewitalizacji, a suma punk- appropriate permissions and decisions are sought – by, for bardzo się zmienia. Na lepsze! Miasta przechodzą stop- gradually moving away from localised and towych rewitalizacji właściwie nadzorowana przez służby example, putting the focus on functions that are aimed at niowo od interwencji punktowych, fragmentary- fragmentary interventions towards a comprehensive miejskie na etapie uzyskiwania stosownych zgód i decyzji a group wider than just the tenants of the property – can cznych w stronę kompleksowej koncepcji odnowy approach to urban renewal and management of (np. poprzez nacisk na funkcje użytkowe w budynkach de- significantly assist local government in the revitalization of i zarządzania wartością miasta, która prowadzi nie a city's value. This is leading not only to a steady dykowane nie tylko mieszkańcom lub najemcom obiektu, further areas. tylko do wyprowadzenia ze stanu kryzysowego, ale moving out of the crisis, but also to improvement of tzw. „otwarcie na miasto”) może istotnie wspomóc władze również do poprawy jakości życia mieszkańców oraz the quality of life for residents, and a change for the w procesie ożywiania kolejnych terenów. Despite a high level of difficulty, the revitalization process is lokalnego środowiska biznesowego. better in the local business environment. carried out not just by public authorities but, also, by private Mimo dużej skali trudności proces rewitalizacji przepro- investors. Such investors most often aim their revitalization Mieliśmy zaszczyt i przyjemność pracować przy projek- We had the honour and pleasure of working on District wadzany jest nie tylko przez podmioty publiczne, ale także efforts at a single building or a small number of buildings tach Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi, które są Revitalization projects of the Centre of Łódź. These przez inwestorów prywatnych. Inwestorzy prywatni naj-czę- or significant historical and architectural value and do not dobrym przykładem obszarowego, strategicznego i kon- are a good example of the type of strategic activities ściej prowadzą działania punktowe skupiające się na nadaniu include a programme for broader social changes. It is sekwentnego działania w zakresie rozwoju miasta. Po- consistently undertaken in the course of the city's drugiego życia jednemu lub kilku budynkom o wyjątkowych becoming more common, however, for private investor to dejście to jest także odważne ze względu na jego skalę, development. This has been a brave approach due to walorach historycznych i architektonicznych, bez szerszego try and understand revitalization properly with the result a wielowymiarowe działania miasta przynosi w średnim its scale, and an illustration of how multidimensional programu społecznych zmian. Coraz częściej jednak także that new investments include services and cultural functions terminie widoczne efekty. Odnawiając nie tylko tkankę activities of the city can bring visible medium-term ef- inwestorzy prywatni starają się dobrze rozumieć rewitaliza- that are available to all inhabitants, particularly those of miejską, ale także zagospodarowując lub uporządkowu- fects. The city offers benefits to all inhabitants not only cję, stąd w nowych inwestycjach wprowadzane są m.in. usłu- the community neighbouring with the investment. What is jąc przestrzenie publiczne, w tym tereny zieleni, pasaże, through renewing the built up compo-nent, but also gi i funkcje kulturalne dostępne dla ogółu mieszkańców, w more, the role of private investors in this area is growing. parki, skwery, a także wzmacniając ofertę socjalną oraz by developing public spaces, including green areas, tym przede wszystkim społeczności sąsiadującej z inwesty- Even today it is possible to claim that successful revitalization szeroko rozumiane usługi publiczne (w tym kulturalne i parks and squares, as well as strengthening broadly cją. Co więcej, rola inwestorów prywatnych w tym obszarze projects – as evaluated on a multiyear basis – have occurred w zakresie form spędzania wolnego czasu dla wszyst- understood public services (including cultural and leisure rośnie. Już dziś można powiedzieć, że skuteczne rewitaliza- where private entities were involved with the process. If after kich użytkowników), miasto zapewnia korzyść wszystkim activities for all users.) With the District Revitalization of cje – oceniane w perspektywie wieloletniej - udały się tam, five to ten year the relation between public and private funds mieszkańcom. the City Centre, Łódź has faced a challenge of making gdzie do procesu zmian włączyły się podmioty prywatne. in a given area is one to five, it can be concluded that the decisions in the face of often conflicting interests of the Jeśli po 5-10 latach stosunek udziału środków publicznych urban fabric has been led out of crisis and the area now has Przy okazji realizacji projektu Rewitalizacji Obszaro- various stakeholder groups, in the context of long-term do prywatnych wydanych na rewitalizację danego obszaru a new lease on life. wej Centrum Łodzi miasto nie raz musiało zmierzyć się (strategic) and short-term (operational) time frames. wynosi 1:5 przyjąć należy, iż tkanka miejska została wypro- z wyzwaniem, jakim jest podejmowanie decyzji w obli- wadzona z kryzysu, a okolica dostała „drugie życie”. czu konfliktu interesów różnych grup interesariuszy oraz

spojrzenie z różnych perspektyw czasowych - długoter- Effective revitalization needs not only an independent, a także opis celów, kierunków i sposobów działań. Obszar The area to be revitalised is determined on the basis minowej – strategicznej oraz krótkoterminowej – ope- competent and innovative local gov-ernment, but also rewitalizacji wyznaczany jest zgodnie z zapisami ustawowy- of statutory provisions as a part of the territory of the racyjnej. Skuteczna rewitalizacja oznacza nie tylko sa- an ability to cooperate, to reach for the best global mi, jako fragment terytorium gminy znajdujący się w stanie commune which is in a state of crisis due to a concentration modzielność, kompetencję i innowacyjność samorządu, solutions, and to combine knowledge and experience kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk of negative phenomena of the following types: ale także umiejętności współpracy, sięgania po najlepsze from various sectors. We should also not forget takich jak: światowe rozwiązania, łączenia wiedzy i doświadczeń about effective instruments to enable private investor SOCIAL z rożnych sektorów. Na tym etapie nie można też zapo- involvement in the entire process, as well as technologi- SPOŁECZNYCH (unemployment, poverty, crime, low educational level or mnieć o skutecznych instrumentach włączających inwe- cal solutions offered by the “smart city” concept. The (bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, niski poziom social capital, inadequate level of participation in public storów prywatnych w cały proces, oraz rozwiązaniach real "reward" for the best local govern-ments will edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczający and cultural life) technologicznych, jakie oferuje idea smart city. Prawdzi- be the freeing up of development potential for the poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym) wą „nagrodą” natomiast dla najlepszych samorządów city and its residents. I believe that an area-based ECONOMIC będzie uwolniony potencjał rozwojowy miasta i jego approach will become the norm and a good standard GOSPODARCZYCH (such as low level of entrepreneurship, weak state of mieszkańców. Wierzę, że podejście obszarowe, obejmu- for Polish cities, alt-hough it is extremely demanding and (np.: niski stopień przedsiębiorczości, słaba kondycja local enterprises) jące kompleksowe spojrzenie na rozwój miasta, choć jest labour-intensive and requires a large supporting group lokalnych przedsiębiorstw) niezwykle wymagające, pracochłonne i wymaga dużej of stakeholders. It must always include a comprehensive ENVIRONMENTAL grupy wsparcia, stanie się normą i dobrym standardem overview of a city's development. ŚRODOWISKOWYCH (such as presence of waste materials that threaten działania polskich miast. (np.: obecność odpadów stwarzających zagrożenie dla human life or health, or the wellbeing of the życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska) environment)

REWITALIZACJE FINANSOWANE PUBLICLY FUNDED PRZESTRZENNO – FUNKCJONALNYCH LAND-USE (np. brak dostępu do podstawowych usług lub ich niska (such as lack or low quality of basic services, Z FUNDUSZY PUBLICZNYCH REVITALIZATION jakość, niedostosowanie rozwiązań urbanistycznych unsuitability of existing urban environment to changing do zmieniających się funkcji obszaru) functions of the area) GMINNE PROGRAMY COMMUNE REVITALIZATION REWITALIZACJI COMMUNE PROGRAMMES GMINNY PROGRAM TECHNICZNYCH PHYSICAL REVITALIZATION REWITALIZACJI (np.: degradacja stanu technicznego obiektów budow- (such as degradation of the physical state of the Od ponad 20 lat wiele pol- PROGRAMME For over twenty years now, (GPR) lanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym)¹. buildings, including housing)¹ skich gmin realizuje działania (CRP) many communes within Po- dotyczące wyprowadzania land have carried out activ- Jest dokumentem służą- A document planning the Przy czym zgodnie z ustawą, podstawą uznania terenu jako The basis for an area being deemed to be appropriate tzw. obszarów zdegrado- cym zaplanowaniu i rea- revitalization process. ities aimed at drawing de- wanych ze stanu kryzyso- lizacji procesu rewitali- It sets out the strategy, graded areas out of crisis. obszaru do rewitalizacji jest wystąpienie negatywnych zja- for revitalization in the occurrence of negative social wego. Projekty te przez zacji. Ma on charakter providing an in-depth For a long time, these proj- wisk społecznych, plus minimum jednego inny obszaru pro- phenomena as well as phenomena from at least one of the długi czas były realizowane strategii, w której doko- analysis of the current ects were purely individual in blemowego z wyżej wymienionych. categories listed above. w formie jednorazowych, nuje się pogłębionej dia- state of the area to be character but they provided gnozy stanu obszaru renewed as well as plan- doraźnych działań ale po- rewitalizacji oraz planu- ning and coordinating the experience on whose ba- zwoliły gminom na zebranie je i koordynuje działa- the activities aimed at sis the statute from October WIELKOŚĆ TERENÓW I ŚRODKI SIZE OF LAND doświadczeń, na podsta- nia służące osiągnięciu achieving the envisioned 9th, 2015 was formulated. wie, których została opraco- – także opisanej w GPR post-revitalization state This document provided the – wizji stanu obszaru of the area, which is also PRZEZNACZONE AND FUNDS wana ustawa o rewitalizacji po rewitalizacji (…). set out in the CRP. The framework for commune revi- z dnia 9 października 2015 r. Obszar zdegradowany degraded area set out in talization programmes (CRP) NA REWITALIZACJE FOR REVITALIZATION Dokument ten stwarza ramy przeznaczony przez GPR the CRP for revitalization as well as additional tools dla gminnych programów do rewitalizacji, zgodnie cannot, according to the such as Special Revitalization W głównych miastach Polski (Gdańsk, Kraków, Łódź, Po- In Poland’s major cities (Gdańsk, Kraków, Łódź, Poznań, rewitalizacji (GPR) oraz daje z ustawą o rewitalizacji statute, constitute more Zones in which different reg- znań, Warszawa, Wrocław) aktualne GPR-y lub programy Warsaw, Wrocław) CPRs and revitalization programme nie może być większy niż than twenty percent of rewitalizacji obejmują w sumie ponad 8,7 tys. hekta- currently cover more than 8.7 thousand hectares of land dodatkowe narzędzia, takie 20% powierzchni gminy the area of the commune ulations are in force, making jak uchwalenie Specjalnej oraz zamieszkały przez nor be inhabited by more it easier to carry out revital- rów terenów uznanych za deemed to be in a state of Strefy Rewitalizacji, czyli więcej niż 30% liczby than thirty percent of its ization projects, in particular dotknięte kryzysem. Naj- crisis. The largest area is obszarów specjalnych, w któ- mieszkańców gminy. inhabitants. projects aimed at changes in większy aktualnie obszar currently in Katowice – 1.4 rych obowiązują szczegól- Źródło: Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1023, 1529 i the social, economic, environ- wyznaczono w Katowicach thousand hectares, which is 1566), rozdz. 3 art. 9 ust. 1 i art. 10 ust. 2. ne reżimy prawne, uspraw- mental, land-use, functional - 1,4 tys. ha, co stanowi 8,4% 8.4 percent of the total area Source: Act of parliament dated October 9th, 2015 concerning revitalization (Journal of Laws niające realizację przed- 2017 items 1023, 1529 and 1566) chapter 3, article 9, section 1and article 10 section 2 or physical status quo. całej powierzchni miasta. 8 720 ha of the city. sięwzięć rewitalizacyjnych, Całkowita wielkość ob- The total area covered w szczególności tych o charakterze społecznym oraz gospo- During the 2014-2020 period, revitalization activities Z kolei najmniejszy zdegra- szarów w lokalnych by current revitalization The smallest degraded area darczym, środowiskowym, przestrzenno-funkcjonalnym lub broadly understood are to cost twenty five billion Polish dowany obszar w obowią- programach rewitali- programmes in the six that has been designated technicznym. zloty, of which: zującym lokalnym progra- zacji w 6 głównych major cities (Gdańsk, is in Wrocław – two areas in mie wyznaczył Wrocław, miastach (Gdańsk, Kra- Kraków, Łódź, Poznań, Nadodrze and Przedmieście >> Twenty two billion Polish zloty is to come from EU ków, Łódź, Poznań, War- Warsaw, Wrocław). wskazując na dwa rejony: Oławskie totalling just 312 Na szeroko rozumiane działania rewitalizacyjne na lata funds (with fifteen billion Polish zloty from regional szawa, Wrocław). Nadodrze i Przedmieście hectares in area. However, 2014-2020 przewidziano 25 mld PLN, z czego: programmes and seven billion Polish zloty from This is almost the same Oławskie o łącznej po- To prawie tyle samo, as the area of Płock it should be noted that the >> 22 mld PLN ma pochodzić z programów unijnych national programmes) wierzchni 312 ha. Jednak, po co cała powierzchnia (88 km²) or Olsztyn Wrocław programme is for (ok. 15 mld PLN z regionalnych, 2 >> About three billion Polish zloty to come from the pierwsze warto mieć na uwa- Płocka (88 km ) czy Olsz- (88.2 km²) the 2016-2018 period so it is i 7 mld PLN z krajowych) tyna (88,2 km2) national budget or local authorities dze, że wrocławski program to be expected that further >> a ok. 3 mld PLN ze środków budżetu państwa został opracowany na lata Źródło: Drugie Życie Budynków na podstawie GPR i lokalnych programów rewitalizacji areas will be designated oraz samorządów. CRPs are now the basic tool for revitalization and 2016 – 2018 r, a więc moż- next year. In addition, while an element of strategic management systems for na założyć, ze od przyszłego roku zaczną obowiązywać Nadodrze and Przedmieście Oławskie constitute just 1 Podstawowymi narzędziami rewitalizacji, jak i składo- commune development. They are prepared for the areas nowe wytyczne. Po drugie, choć Nadodrze i Przedmieście percent of the total area of the city, they are considered to wymi systemu strategicznego zarządzania rozwojem to be revitalised and enacted by resolutions. They include Oławskie stanowią zaledwie 1% powierzchni miasta, ucho- include some of the most heavily populated parts in the city, gmin są obecnie GPR-y. Są to dokumenty przyjmowane all of the elements of the revitalization process, including a dzą za najbardziej zaludnione przestrzenie w całej aglome- with a total population of sixty one thousand people. w drodze uchwały, sporządzane dla obszaru rewitalizacji. diagnosis of the status of the area to be revitalised as well racji – żyje tu sumie ok. 61 tys. osób. Obejmują w sposób kompleksowy wszystkie elementy proce- as descriptions of the aims and methods of the actions to su rewitalizacji. Zawierają tzw. diagnozę obszaru rewitalizacji, be undertaken. ¹Źródło: Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1023, 1529 i 1566), rozdz. 3 art. 9 ust. 1 1Source: Act of parliament dated October 9th, 2015 concerning revitalization (Journal of Laws 2017 items 1023, 1529 and 1566) chapter 3, article 9, section 1

Horyzont czasowy GPR / lokalnych programów rewita- The duration of a CRP or local revitalization programme is kulturalna mieszkańców, zwiększanie dostępu do dobrej cultural activation, increasing access to quality public lizacji to zazwyczaj 4-6 lat. Aktualne programy rewita- usually four to six years. Current revitalization programmes jakości usług publicznych), mają prowadzić do zrówno- services) should lead to balanced urban development. lizacji i związane z nimi zadania są realizowane do roku and the activities connected to them are planned to last till ważonego rozwoju całego miasta. Istotnym elementem Maintaining a coherent urban environment by integrating 2020 (Kraków, Poznań), 2022 r. (Warszawa), czy 2023 2020 in the case of Kraków and Poznań, 2022 in the case tej wizji jest zachowanie spójnego ładu urbanistycznego historical areas, which are often degraded, with modern r. (Gdańsk). Wyjątkiem jest Wrocław, którego aktual- of Warsaw, and 2023 in the case of Gdańsk. Wrocław is the poprzez integrację obszarów historycznych – nierzadko po- architecture and technology is a significant element of this ny plan zakłada ramy czasowe od 2016 do 2018 r. oraz exception, whose current plan is for 2016-2018 and Łódź, zostających dziś w stanie degradacji – z nowoczesną archi- approach. Łódź, szacująca wydatki w GPR na lata 2016 – 2026. Pla- whose CRP expenses have been planned for 2016-2026. The tekturą i technologią. nowane przedsięwzięcia są szeroko zakrojone, obejmując planned projects are large in scope and include social/cultural In Poland, post-industrial and degraded areas often occupy m.in. aktywizację i integrację społeczną czy kulturalną, roz- integration and activation, construction of cultural amenities W Polsce tereny poprzemysłowe czy zdegradowane, zajmu- whole city blocks, which creates an opportunity for local budowę obiektów kultury i pozostałych obiektów służących and other facilities for the provision of public services, public ją z reguły całe kwartały dzielnic, co daje wyjątkowe pole government and private investors. What is more, this real świadczeniu usług publicznych, przestrzeni publicznych, po- space, improved housing and public transport as well as do popisu dla samorządów lokalnych i inwestorów pry- estate is often in prime locations – town centres or heavily prawę sytuacji mieszkaniowej, rozwój komunikacji publicz- improved conditions for foot and bicycle traffic. watnych. Co więcej, nieruchomości te często znajdują się populated areas that have been developing for decades or nej, w tym ruchu pieszego i rowerowego itd. w doskonałych lokalizacjach – miejskich centrach czy tere- even centuries. One example of how such opportunities Programmes in the six cities studied foresee investments nach o dużej liczbie mieszkańców, rozwijanych od wielu de- have been taken advantage of is the City of Townhouses Programy w 6 badanych miastach, przewidują inwesty- to a total value of more than 12 billion Polish zloty, with kad, a nawet stuleci. Przykładem skutecznego wykorzysta- project in Łódź, which involved the renovation of more cje wyceniane na ponad 12 mld PLN, w tym same mia- the cities themselves planning to spend at least 3.3 nia tego typu potencjału jest zrealizowany przez miasto than two hundred buildings during the 2011-2017 sta budżetują wydatki na poziomie, co najmniej 3,3 mld billion Polish zloty2, assuming that on average up to seventy Łódź pierwszy duży program Miasto Kamienic, w ramach period. The programme is currently part of the 2026+ PLN², zakładając, że średnio nawet ok. 75% finansowania five percent of the financing can come from outside the city’s którego poddano remontowi ponad 200 budynków Łódź Revitalization Programme and will continue to może pochodzić spoza budżetu własnego miasta. Projekty own budget. The revitalization projects will supported to a w latach 2011-2017. Aktualnie, program ten włączony return pre-war townhouses and palaces to their prime. rewitalizacyjne będą zasilane w znacznej mierze przez do- great degree with EU donations, including from: do Programu Rewitalizacji Łodzi 2026+ będzie konty- The five-years-worth of experience gained during the project tacje unijne, w tym: nuował swoje cele związane z przywróceniem dawne- was of use in preparing and carrying out the current (2016- go blasku przedwojennym kamienicom i pałacom. Pięć >> European Social Fund (ESF) 2022) CRP, of which the Local Revitalization for Central Łódź lat zdobytego w trakcie realizacji programu doświadczenia, >> Europejski Fundusz Społeczny (EFS) European Regional Development Fund (ERDF) (LRCL) – Core Metropolitan Zone has been a key element. >> przydało się do opracowania i realizacji aktualnego GPR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) The zone has been divided into twenty areas, of which eight >> >> Cohesion Fund (CF) (na lata 2016-2022), w którym szczególnie mocnym akcen- have been deemed to be a priority. In those areas, sixty five >> Fundusz Spójności (FS) tem stała się tzw. Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi townhouses, three factories and two police buildings This support ranges from around a dozen to more than forty – Rdzeń Strefy Wielkomiejskiej. Strefę tę podzielono na 20 will get a new lease on life over the next five years. The Skala tego wsparcia sięga od kilkunastu do ponad 40%. percent of the total costs. obszarów, spośród których jako priorytetowe uznano pierw- whole project has been valued at almost a billion Polish -szych osiem obszarów. W efekcie na tych terenach w ciągu zloty, more than half of which amount (520.79 million Docelowy model finansowy w zakresie źródeł finansowania The desired financial model for the financing of the najbliższych pięciu lat drugie życie zyska kolejnych 65 Polish zloty) is to come from the city’s budget. inwestycji rewitalizacyjnych różni się w poszczególnych revitalization investment is different in the individual cities: kamienic, trzy fabryki i dwa budynki policji. Cały projekt miastach: został oszacowany na prawie 1 mld PLN, z czego mia- Warsaw – according to the calculations in the Integrated sto ze swojego budżetu przeznaczyło ponad połowę tej Warszawa - z wyliczeń Zintegrowanego Programu Revitalization Programme for the city of Warsaw till kwoty (520,79 mln PLN). Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 r. wynika, że udział 2022, the city budget will contribute 928.4 million wydatków z budżetu miasta (928,4 mln PLN) obejmuje Polish zloty, which is about sixty five percent of the ok. 65% planowanych wydatków (1,4 mld PLN). predicted costs of 1.4 million Polish zloty. If additional Przy uwzględnieniu środków, jakie będą dodatkowo funds coming from companies owned by the city of GMINNE/LOKALNE PROGRAMY COMMUNE/LOCAL REVITALIZATION pochodzić ze spółek należących do m. st. Warszawy Warsaw (or in which it has shares) are taken into account, REWITALIZACJI (GPR/LPR) PROGRAMMES (GPR/LPR) (lub tych w których miasto posiada udziały), udział ten the city’s financial contribution will be 85 percent. W GŁÓWNYCH MIASTACH IN MAIN CITIES wyniesie 85%. Obszar objęty Udział w całkowitej Liczba mieszkańców tere- Całkowita szacowana Łódź - Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi (ROCŁ) – Łódź – the Local Revitalization for Central Łódź (LRCL) GPR/LPR na lata GPR/LPR, w ha powierzchni miasta, nów objętnych wartość przedsięwzięć, Rdzeń Strefy Wielkomiejskiej, zakłada wykorzystanie – Core Metropolitan Zone plans to obtain about 432.1 w % GPR/LPR, w tys. w mln PLN

ok. 432,1 mln PLN (44% wartości wszystkich projek- million Polish zloty (44 percent of the value of all GPR/LPR for years Area covered by Contribution to the total Number of inhabitants of Total estimated value of tów) z EFRR w ramach Regionalnego Programu Operacyj- the projects) from ERDF as part of the Łódź Voivodship GPR/LPR, in ha space of the town, in areas covered by GPR/LPR, undertaking in percent in thousands millions of zlotys nego Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020. A jest to Regional Operational Programme for the 2014-2020 kwota dofinansowania tylko części projektów, gdyż wartość period. This amount only account for some of the projects środków przeznaczonych na procesy rewitalizacyjne zapla- as the amount of funds for revitalization processes currently Gdańsk 2017-2023 504,02 1,92 33,39 94 nowana obecnie w programie Łodzi wynosi ok. 3 mld PLN. planned in Łódź is about three billion Polish zloty. Katowice - zakładają pomoc z unijnych funduszy (EFRR, Katowice 2016-2022 1 386,9 8,42 70,05 1 650,2 EFS, FS) na poziomie ok. 303 mln PLN, Katowice – in counting on EU assistance (from ERDF, co stanowi ok. 18,4% wszystkich ESF & CF) of about 303 million Polish zloty, which Kraków 2016-2020 2,6 planowanych wydatków. should cover around 18.4 percent of the total planned 849,8 77,36 1 230,8 outlays. Na pozostałe źródła finansowego wsparcia rewitalizacji Łódź 2016-2026 1 783 6,08 152,29 3 697,1 prowadzonej przez samorządy składa się pomoc państwo- The remaining funds of local government revitalization wa oraz środki prywatne. projects are to come from state and private sources. Poznań 2014-2020 2 462 9,4 114,51 3 688,6 Zawarte w GPR i lokalnych programach rewitalizacji działania mają na celu przede wszystkim poprawę jako- The primary aim of the local revitalization programmes Warszawa 2016-2022 1 423 2,75 129,84 1 590 ści życia mieszkańców w zdegradowanych obszarach. and CRPs is to improve the quality of life for the Inwestycje niwelujące różnice społeczne (stworzenie no- inhabitants of the degraded regions. Investments Wrocław 2016-2018 312 1 61 wych miejsc pracy, poprawa warunków mieszkaniowych removing social inequality (creating new workplaces, 392 i infrastrukturalnych, aktywizacja społeczna i improving housing and infrastructure, social and

²Źródło: GPR i miejskie programy rewitalizacji Źródło: Drugie Życie Budynków na podstawie GPR i lokalnych programów rewitalizacji 2Source: Gminne Plany Rewitalizacji i miejskie programy rewitalizacji Source: Second Life of Building based upon GPR and local revitalization programmes

obejmuje budowę, adaptację i przebudowę obiektów na In Silesia, there are already many revitalization projects, be REMONTY I ODBUDOWA RENOVATION AND tym obszarze na cele biurowe, produkcyjne i magazynowe, they completed or currently in their planning stages. One ZABYTKOWEJ TKANKI RECONSTRUCTION OF HISTORICAL handlowe oraz rekreacyjne, a także te związane z rozwojem of new planned projects is the revitalization of Zakłady lokalnej przedsiębiorczości. Górnośląskich Kolei Wąskotorowych (Upper Silesia Narrow MIEJSKIEJ CZĘŚCIĄ URBAN AREAS AS PART OF THE Gauge Railway Works) in Bytom, colloquially called Rozbanka Na Śląsku zrealizowanych i planowanych rewitalizacji jest – a site close to the hearts of many Silesians. During PROCESU REWITALIZACJI REVITALIZATION PROCESS już wiele. Jednym z planowanych nowych projektów jest planning, the town applied the British method of “planning zmiana jaka czeka dawne Zakłady Górnośląskich Kolei Wą- for real” and invited inhabitants for discussion about usage Miasto Łódź w odnawianiu The City of Łódź plan for the skotorowych w Bytomiu, nazywane potocznie Rozbanką. possibilities of the buildings. A space for cultural and artistic nieruchomości i przestrzeni revitalization of real estate and W procesie planowania miasto wykorzystało brytyjską meto- events, exhibitions and fairs as well as a co-work and miejskiej do 2020 r. przewi- public space till 2020 proposes dę „Planning for real", zapraszając mieszkańców do dyskusji o conference premises, hostel and catering units are planned duje zróżnicowany zakres a variety of approaches de- możliwościach wykorzystania obiektów. Dla Rozbanki prze- for Rozbanka. prac, w zależności od sta- 980 mln PLN pending on the current state widuje się przestrzeń na wydarzenia kulturalno-artystycz- nu budynków i funkcji jakie of the buildings and the func- ne, wystawy i targi, a także pomieszczenia coworkingowe Historical build redevelopments are also carried out by mają po remoncie spełniać. tions they are to have after the i konferencyjne, hostel oraz punkty gastronomiczne. the Northern city of Bydgoszcz. In December 2017, the Jak tłumaczą przedstawiciele Tyle dokładnie ma wy- This is exactly how much renovations. As Łódź Town municipality announced a public tender for construction nieść remont 145 kamie- renovating 145 townho- Zabytkowe obiekty remontuje też Bydgoszcz. W grudniu works at the Rother Mills on Wyspa Młyńska – in the most UM Łódź, niektóre budynki nic, ulic, placów, stwo- uses, streets, squares Hall representatives explain, czeka odnowienie elemen- rzenie nowych pasaży and creating new wal- some of the buildings are to 2017 r. magistrat ogłosił przetarg na prace budowlane przy prestigious point of the city. In 2013 the city took over this site tów lub fasad, w większości w Łodzi w ramach Re- kways will cost as part have their facades renovated Młynach Rothera na Wyspie Młyńskiej - w najbardziej re- from the Nordic Development company for development in będą to jednak generalne witalizacji Obszarowej of the Local Revitaliza- in whole or in part but most prezentacyjnym punkcie miasta. Urząd przejął ten obiekt exchange for five plots of city land valued at 24 million zloty remonty nieruchomości. W Centrum – Rdzeń Strefy tion for Central Łódź – are to be totally renovated. w 2013 r., od spółki Nordic Development (w zamian pięć and 1 million zloty in cash. After in-depth analysis, the city Wielkomiejskiej. Core Metropolitan Zone. kilku przypadkach najwięk- In a few cases, it is most im- miejskich działek pod zabudowę o wartości 24 mln PLN oraz decided that a culture park would be created behind the sze znaczenie ma remont portant to renovate surrounds 1 mln PLN w gotówce). Po przeprowadzeniu analiz miasto “Water Gardens” zone, with a food and beverage part and bezpośredniego otoczenia of the building, including the zdecydowało, iż powstanie tu park kultury ze strefą “Ogrody multi-function spaces (exhibitions, workshops, conferences). budynku, tj. podwórka, które courtyard, which plays a signi- Wody”, a także część gastronomiczna i przestrzenie wie- The entire investment will be ready in 2020 at a total cost of pełni istotne funkcje społe- ficant public role and whose lofunkcyjne (wystawy, warsztaty, konferencje). Całość ma some 130 million PLN (15 million of which is already provided czne, i którego forma (długie 432 mln PLN form (long and narrow) is hi- być gotowa w 2020 r., i kosztować ok. 130 mln PLN (w tym from EU funds). i wąskie) jest bardzo charakte- ghly characteristic of the hi- 15 mln PLN jest już zagwarantowane z funduszy unijnych). rystyczna dla łódzkiej zabyt- storical urban fabric of Łódź. Taką sumę miasto Łódź This is how much the kowej tkanki miejskiej. zamierza pozyskać na city of Łódź will obtain rewitalizację w centrum The buildings to be renovated from European Regional - ŁÓDŹ - - ŁÓDŹ - z Europejskiego Fundu- Remontowane budynki będą Development Fund as will mostly be used for ho- REMONT ZABYTKOWE- RENOVATION szu Rozwoju Regional- miały funkcję przede wszyst- part of the Łódź Voivod- using, including communal, nego w ramach Regio- GO ZESPOŁU PAŁACO- OF THE HISTORIC kim mieszkalną, w tym prze- ship Regional Operatio- social and protected apart- nalnego Programu Ope- WEGO STEINERT PALACE nal Programme for the widziane są zarówno miesz- racyjnego Wojewódz- ments. What is most impor- 2014-2020 period to re- STEINERTÓW PRZY COMPOUND AT 272 kania komunalne, socjalne twa Łódzkiego na lata tant, however, the revitali- novate the city centre. UL. PIOTRKOWSKIEJ 272 PIOTROWSKA STREET jak i chronione. Jednak to, 2014-2020. zation process will include co najistotniejsze w pro- not just renovation of the Pałac wzniesiony w latach 1909-1911, The palace built in 1909-1911 in buildings but also a range zaprojektowany w stylu niemiec- German neo-renaissance style cesie rewitalizacji, zmiany kiego neorenesansu, stanowi połą- consists of two connected buildings. obejmą nie tylko odnowienie budynków, ale także sze- of projects aimed at improving the quality of life of the czenie dwóch budynków. Wiele ich Their interiors have to a significant reg projektów zmierzających do poprawy jakości życia inhabitants. The ground floors of buildings will be ac- wnętrz zachowało swój pierwotny degree retained the original wystrój. Remont tego zabytku obej- decorations. Renovations will include mieszkańców. W parterach nieruchomości powstaną commodate services, with offices and creative workshops -mie m.in. wymianę dachu, stolarki replacing the roof and windows as usługi, pojawią się także biura oraz pracownie twórcze in the attics. The renovated buildings will also contain okiennej, renowację elewacji. Nato- well as renovation of the façade. na poddaszach. W wyremontowanych budynkach zloka- libraries and other cultural institutions, common-rooms, miast we wnętrzach zostaną odno- Inside the building the parquetry and wione lub nawet odtworzone posadz- panelling, as well as the fabric, stucco lizowane zostaną również biblioteki i instytucje kultury, care and education centres as well as crisis centres. The ki, drewniane boazerie, tapety z tka- and polychrome wall-coverings will świetlice, placówki opiekuńczo-wychowawcze, centra renovations will be complemented with work on the pu- nin, stiuków i polichromii. W pałacu be renovated or even recreated. An blic spaces including the planting of new greenery and pojawi się także winda oraz nowo- elevator will be installed along with interwencji kryzysowej. Dopełnieniem będzie uporząd- czesne rozwiązania technologicz- modern equipment to be used during kowanie przestrzeni publicznych, nowe nasadzenia zie- turning Włókiennicza Street into a ‘living’ Woonerf street ne umożliwiające prowadzenie m.in. conferences, etc. The Steinert palace leni, czy w końcu stworzenie z ul. Włókienniczej „żywej – an area functioning as something of an urban courtyard, działalności konferencyjnej. Pałac and house will serve a number of i dom Steinertów po odnowie zy- functions after renovation: spaces ulicy” czyli tzw. Woonerf – przestrzeni w stylu podwórka focussed on pedestrian and bicycle traffic while still open to skają wiele funkcji: przestrzenie dla for creative businesses including miejskiego, nastawionej przede wszystkim na ruch pieszych vehicular traffic. kreatywnych biznesów m.in. biura, offices, meeting rooms, a hostel and i rowerzystów (ale nie zamkniętej dla ruchu kołowego). sale spotkań, hostel i restaurację. Co restaurant. What is more, it will have więcej, ma zostać także odtworzony a recreated palace garden which was While Łódź leads in terms of the scale of revitalization of przypałacowy ogród, który pierwotnie originally in the renaissance style. The Choć Łódź wiedzie zdecydowany prym pod względem real estate, renovation of townhouses (mostly undertaken by był utrzymany w stylu renesansowym. garden will be available to the public, Magistrat zapowiada, że ogród ten according to the municipality. The skali przedsięwzięć rewitalizacyjnych dotyczących odnowy housing communities) is part of almost every CRRP in the six stanie się ogólnodostępną przestrze- total investment will cost thirty eight nieruchomości, to remonty kamienic (prowadzone przede major cities in Poland. The proposed revitalization projects in- nią. Wartość całej inwestycji przekra- million Polish zloty. The planned finish wszystkim przez wspólnoty mieszkaniowe) znajdują miejsce clude not only apartment buildings but also the adaptation of cza 38 mln PLN. Zakończenie prac jest date is September 2019. planowane na wrzesień 2019 r. praktycznie w każdym programie rewitalizacji w 6 głów- old factory, palace or even military compounds. For example nych miastach. Zakładane projekty odnowy nie ograniczają the Katowice Local Revitalization Programme for the 2016- się tylko do budynków mieszkalnych, ale obejmują również 2022 period includes the revitalization of the area of the old adaptacje kompleksów pofabrycznych, pałacowych, a nawet Baildon Ironworks. The investment comprises the construc- obiektów militarnych. Dla przykładu Lokalny Program Rewi- tion, adaptation and reconstruction of facilities in the area for talizacji Miasta Katowice na lata 2016 -2022 zawiera m.in. office, manufacturing, storage, commercial and recreational rewitalizację terenów po byłej Hucie Baildon. Inwestycja functions as well as for the purposes of local enterprises.

Head of Redevelopment Office, MARCIN OBIJALSKI Municipal Office of Łódź

Kompleksowe przemiany centrum miasta Comprehensive metamorphosis of a city wymagają podjęcia szerokiego dialogu centre requires an in-depth conversation z mieszkańcami, właścicielami nierucho- with inhabitants, property owners, entre- Rewitalizacje mości, przedsiębiorcami i innymi interesa- preneurs and other stakeholders, so that overall riuszami w celu uzgodnienia optymalnych kierunków direction of the required changes may be agreed upon. w Polsce – projekty finansowane przez kapitał prywatny wymaganych zmian. Wizję takich zmian ujęto w strate- Just such a vision has been introduced in the strategy gii przyjętej uchwałą Rady Miejskiej w Łodzi. Mówi ona approved by resolution of the Municipal Council of Łódź. m.in. o tym, iż w 2030 roku na obszarze rewitalizacji pa- It stipulated that by 2030, the redevelopment area would nować ma powszechne poczucie trwającego ożywienia i emanate a general feeling of continuous recovery and stopniowego odradzania się centrum Łodzi, które staje gradual rebirth of the downtown, aiming to become się przyjazną przestrzenią do życia, dobrym miejscem a friendly space for living: “a fine place to reside in.” A zamieszkania. „Powszechnie odczuwana jest kreatywna creative ambiance, which has imbued a large number of atmosfera, która udziela się coraz większej ilości ludzi. (…). people, can be felt in each and every place (…). Creativity Revitalization Kreatywność jest doceniana, a rynek jest gotów płacić is appreciated and the market is ready to pay more za nią coraz więcej. (…) Partery wyremontowanych ka- and more for it (…) Restored tenement houses are filled in Poland – privately funded projects mienic zapełniają się sklepami i lokalami usługowymi, at street level with stores and retail outlets, cultural spots miejscami kultury i przestrzeniami aktywności obywa- and areas set aside for civic participation, satisfying the telskiej zaspokajającymi potrzeby mieszkańców. W wielu needs of the residents. Many tenement buildings house kamienicach działają pracownie artystów, świetlice dla artist workshops, community after-school clubs, teenage dzieci, młodzieżowe kluby i sąsiedzkie miejsca spotkań. centres and neighbourhood meeting spots. Municipal au- Władze miejskie czuwają, aby nowe inwestycje w ob- thorities monitor whether new investments established szarze rewitalizacji uzupełniały nadane jej funkcje within the redevelopment area keep up with the functions i przyczyniały się do poprawy jakości życia mieszkańców, for which they are intended, contribute to improve the a nie konkurowały z nimi. Wszystkie te czynniki wpływają quality of life of the inhabitants, and not compete with pozytywnie na zmianę wizerunku: Łódź jest powszech- them. All these factors affect positively the change of the REWITALIZACJE REDEVELOPMENT nie postrzegana jako miasto rozwijające się w sposób city’s image: Łódź is generally perceived as a city de- A KAPITAŁ PRYWATNY VERSUS PRIVATE EQUITY zrównoważony, planujące swój rozwój z mieszkańca- veloping sustainably, planning its development in mi i dla mieszkańców.” – to słowa ze strategii, które już consultation with, and for the inhabitants.” These dziś zaczynają realnie „owocować”. are the words of our strategy that has already “borne real Projekty oparte na nieruchomościach zabytkowych funk- Projects based around heritage properties have been fruit”. cjonują w Polsce od wielu lat. Do niedawna budziły zain- carried out in Poland for many years. Until recently, however, Rozpoczęty przez władze lokalne proces rewitalizacji teresowanie głównie wśród pasjonatów starych murów, i to they have raised interest mostly among enthusiasts, keen on już jest kontynuowany przez prywatnych inwesto- The redevelopment process initiated by the local zazwyczaj w branży hotelowej. Rozwijał się segment obie- old bricks, and usually from the hotel industry – a segment rów, którzy dostrzegli ukryty dotąd potencjał miasta authorities has been already continued by priva- któw turystycznych typu butikowe hotele i pensjonaty w za- of tourist facilities, such as boutique hotels and guesthouses, i inwestują w remonty budynków czy nową zabudo- te investors who have identified a hidden potential bytkowych dworkach, pałacach czy zamkach. Powstało też located in historical manor houses, palaces or castles. In wę. Jest to efekt tzw. „dźwigni finansowej”, opisany w of the city and made investments in both repairs to wiele obiektów kulturalnych i rozrywkowych w odrestauro- addition, a large number of cultural and leisure facilities have programie rewitalizacji na podstawie doświadczeń miast existing facilities and construction of new buildings. wanych budynkach. Zainteresowanie budynkami zabytko- been located in renovated buildings. In contrast, only two niemieckich – Lipska i Monachium. Zakłada on, że każda This is the leverage effect, set out in the redevelopment wymi wymagającymi dużo więcej pracy, a często generu- shopping malls expressed their interest in old buildings, which złotówka publiczna powinna przynieść 1,41 PLN wkła- programme and based on the experience of German cit- jącymi wyższe koszty w fazie budowy przez segment ko- required much more work and, in most cases, generated du prywatnego – jest to wariant ostrożnego szacowania ies of Leipzig and Munich. It declares for that each zloty mercyjny zapoczątkowały w Polsce dopiero dwa centra higher costs when rebuilding for commercial purposes. uwzględniającego różnice pomiędzy rynkiem niemiec- spent from the public purse should bring PLN 1.41 of handlowe: poznański Stary Browar oraz łódzka Manufaktura. These were Stary Browar in Poznań and Manufaktura in kim i polskim. Władze miasta będące inicjatorem i koor- private investment. This is the result of a careful estimate, To ich sukces otworzył biznes na budynki, którym można Łódź. Their success has redirected business into buildings dynatorem jego przemian, a nie głównym ich wykonaw- taking into account the differences between the German nadać drugie życie. Do centrów handlowych dołączył także which can be given a second lease of life. Shopping centres cą dają gwarancję, że każdy podmiot chcący włączyć się and Polish markets. Municipal authorities, acting as the segment biurowy, a powoli w zabytkowe nieruchomości za- have been joined by offices, and residential developers are w ten proces znajdzie miejsce dla siebie - w taki sposób initiator and coordinator but not the main contractor of czynają inwestować także deweloperzy mieszkaniowi łącząc also slowly starting to make similar investments, combining zmieniana jest obecnie Łódź – ostatnie nieodkryte its transformations, guarantee that each entity, willing to na jednym terenie odrestaurowanie jednego lub kilku za- restoration of one or several historical buildings with new miasto. join this process, will find its place – and this is the way bytkowych obiektów i włączając do całości kompleksu nową residence development within one area. Łódź, Poland’s last undiscovered city, is currently being zabudowę apartamentową. changed. In 2018, according to declarations of the developers, W 2018 roku, zgodnie z deklaracjami spółek deweloper- some 316,100 square metres of space is going to be skich, w Polsce zostanie oddanych ok. 316,1 tys. m² powie- commissioned throughout Poland in sixteen projects rzchni w 16 projektach obejmujących m.in. rewitalizację where properties built at least several decades ago and kilkudziesięcioletnich nieruchomości, zwykle figurujących usually listed at the commune Record or Register of Historic w gminnej ewidencji zabytków lub rejestrze zabytków. Naj- Buildings are redeveloped. The largest of these investments, -większą z tych inwestycji, które zostaną definitywnie ukoń- soon to be completed, is the Koneser Centre, located in the czone będzie Centrum Praskie Koneser w Warszawie. Liczący Warsaw district of Praga. A complex with approximately ok. 100 tys. m² powierzchni użytkowej kompleks obiektów 100,000 square metres of housing, office and culture & lei- mieszkalnych, biurowych i kulturalno-rozrywkowych na tere- sure facilities, situated within the premises of former Warsaw nie dawnej Warszawskiej Wytwórni Wódek „Koneser” (inwe- Spirits Manufacturer „Koneser”, is being constructed jointly Współautorem rozdziału „Rewitalizacje miejskie” raportu, który The "Revitalizations in cities" section of the Report, which was stor: Liebrecht & wooD /BBI Development). by the Liebrecht & wooD Group and BBI Development. powstał jako podsumowanie pierwszej edycji Konferencji „Dru- created as a summary of the 1st edition of the “The Second Life gie Życie Budynków” jest zespół ds. sektora publicznego, in- of Buildings” Conference is co-authored by the Public Sector nowacji i zachęt inwestycyjnych, Deloitte. & Global Investment and Innovation Incentives Team, Deloitte.

Odbudowa zabytkowych nieruchomości przeważnie od- Reconstruction of heritage properties is conducted mainly zaangażowaniem w proces inwestycyjny konserwatora za- however, all of them require involving a heritage conservator bywa się w połączeniu z realizacją nowych części i budyn- along with building of new parts and facilities. According bytków, który w zależności od formy ochrony może w różny in the investment process who, depending on the form of ków. Średnio w tego typu przedsięwzięciach według analizy to research drawn up on the basis of information from de- sposób kontrolować działania inwestorów, a także sugero- protection, may control the investors' actions in various ways przygotowanej na bazie informacji pochodzących od spółek velopment companies, this type of initiatives an average wać im konkretne rozwiązania. and suggest specific solutions for them. deweloperskich udział powierzchni nowej do historycznej ratio of new space to historical space has the following rozkłada się w następujących proporcjach: proportions: Do prowadzenia prac budowlanych na nieruchomości To carry out construction works on a property entered wpisanej do rejestru zabytków konieczne jest uzyskanie in the register of historic buildings, it is necessary >> 38% powierzchnia historyczna >> 38% of the space is established within pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków, to obtain a permit from the voivodship conservator, a rozbiórka obiektów and the demolition of 62% powierzchnia nowa redeveloped facilities >> znajdujących się na takich buildings located on such 62% in new buildings. >> nieruchomościach wyma- real estate requires the Proporcje te mogą się jednak znacznie różnić – od 100% Najbardziej pracochłonna The most work-intensive ga zgody Generalnego i czasochłonna pod kątem and time-consuming from consent of the General w rewitalizowanych niewielkich projektach mieszkaniowo- However, these percentages may vary substantially – from Konserwatora Zabytków. prawnym jest rewitaliza- the legal point of view Conservator. Before -hotelowych, po duże przedsięwzięcia typu mixed use, gdzie 100% of the space located in renovated historical properties Przed złożeniem wnio- cja obiektów wpisanych is the revitalization of applying for a permit, you odsetek odnawianej powierzchni spada nawet poniżej 10%. in the case of tiny residential and hotel projects, to large do rejestru zabytków. objects entered in the re- sku o wydanie pozwolenia can apply to the voivodship mixed use ventures where the percentage of restored floor Nieco mniej skompliko- gister of historic buildings. można wystąpić do wo- conservator to issue so- area drops even below 10%. wana jest rewitalizacja Revitalization is somewhat jewódzkiego konserwatora nieruchomości objętych less complicated in the called conservation zabytków o wydanie tzw. innymi formami ochrony, case of real estate covered recommendations zaleceń konserwator- np. wpisem do ewidencji by other forms of protec- that will determine how zabytków, zapisami miej- tion: entry in the register of skich, które określą sposób scowych planów zagospo- historic buildings, records to use the property, korzystania z nierucho- darowania przestrzenngo, of local land-use plans, protect it and carry out mości, jej zabezpieczenie decyzji o warunkach zabu- decisions on development maintenance work, as well WYZWANIA PRAWNE LEGAL CHALLENGES i wykonania prac konser- dowy albo decyzji conditions or a decision as the scope of acceptable o lokalizacji inwestycji on the location of a public watorskich, a także zakres celu publicznego. purpose investment. changes. Conservation dopuszczalnych zmian. Za- recommendations are the lecenia konserwatorskie first document providing Sytuacja inwestorów prywatnych realizujących komercyj- The situation of private investors carrying out są pierwszym dokumentem potwierdzającym wstępnie initial confirmation of the possibility and conditions nie projekty rewitalizacyjne jest zupełnie inna niż sytuacja commercialisation projects is completely different from the możliwość i warunki realizacji planowanej inwestycji, for the implementation of the planned investment, podmiotów prowadzących takie projekty zgodnie z ustawą situation of entities running such projects in accordance w tym także warunki, których zapewnienia będzie domagać including the conditions that the conservator will require to o rewitalizacji. Po pierwsze nie mogą oni korzystać z szeregu with the act on revitalization. First of all, they cannot benefit się konserwator przy wydawaniu pozwolenia na prowadze- be met when issuing a permit for conducting construction ułatwień przewidzianych w ustawie o rewitalizacji, a po dru- from a number of simplifying measures provided for in the nie prac budowlanych. Dzięki zaleceniom inwestor może works. Thanks to the recommendations, the investor can gie potencjalne zachęty finansowe są dużo mniejsze i co do act on revitalization, and secondly, the potential financial zapoznać się z ogólnymi wskazówkami i oczekiwaniami get acquainted with the general guidelines and expectations zasady dotyczą nieruchomości zabytkowych. incentives are much smaller and in principle relate to heritage konserwatora jeszcze przed rozpoczęciem najbardziej pra- of the conservator before the most labour-intensive and properties. cochłonnego i kosztownego etapu inwestycji. Niezależnie costly stage of investment starts. Regardless, before the Planując projekt o charakterze rewitalizacyjnym należy od powyższego, przed rozpoczęciem prac budowlanych construction works begin, it will be necessary for the wziąć pod uwagę cały szereg uwarunkowań prawnych When planning a revitalization project, a whole range of konieczne będzie przeprowadzenie przez inwestora ba- investor to carry out archaeological research, the wynikających z wielu ustaw, m.in. z: legal conditions resulting from many statutes should be dań archeologicznych, których zakres jest określany w scope of which is specified in the permit issued by taken into account: pozwoleniu wydawanym przez wojewódzkiego konser- the voivodship conservator. Of course, obtaining these >> ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu watora zabytków. Oczywiście uzyskanie tych decyzji nie decisions does not exempt the investor from the obligation przestrzennym >> the act on planning and land-use zwalnia inwestora z obowiązku uzyskania "standardowego" to obtain a "standard" building or demolition permit. >> ustawy prawo budowlane >> Construction Law pozwolenia na budowę lub rozbiórkę. Construction works carried out on a heritage property are >> ustawy o ochronie przyrody >> Nature Conservation Act Prace budowlane prowadzone na nieruchomości zabytko- subject to the supervision of the voivodship conservator, >> ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. >> the Act on the Protection of Historic buildings and wej podlegają nadzorowi wojewódzkiego konserwatora za- and the possible discovery of previously unrecognised Guardianship of Historic buildings bytków, a ewentualne odkrycie niezewidencjonowanych elements of historical value must be brought to the Każda z tych ustaw i ich przepisów wykonawczych, powin- wcześniej elementów o wartości historycznej podlega attention of the voivodship conservator and may entail na zostać przeanalizowana pod kątem ryzyk, ograniczeń Each of these laws and their implementing regulations should zgłoszeniu wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków the need to change submitted documentation. Most i obowiązków związanych z realizacją konkretnego projektu. be analysed in terms of risks, limitations and obligations oraz konieczności zmiany i uzupełnienia przedłożonej importantly, it results in the obligation to immediately Dodatkowo inwestor powinien się upewnić czy nierucho- related to the implementation of a specific project. In dokumentacji. I co najważniejsze skutkuje obowiązkiem stop construction works and wait for the conservator's mość, której zamierza nadać nowe życie nie leży na obszarze addition, the investor should ensure that the real estate natychmiastowego przerwania robót budowlanych decision, who may order the suspension of works and rewitalizowanym przez gminę zgodnie z ustawą o rewitali- he intends to give a new life does not lie in the area being i oczekiwania na dalszą decyzję konserwatora, który może the carrying out of additional archaeological research. zacji. W takim bowiem wypadku, pomimo tego, że działania revitalised by the municipality in accordance with the act on nakazać wstrzymanie robót i przeprowadzenie dodatko- This unfortunately significantly extends the administrative obu podmiotów będą zmierzać do wspólnego celu, inwe- revitalization. In such a case, despite the fact that the actions wych badań archeologicznych. Podjęcie powyższych działań procedures related to obtaining a building permit, and thus stor może zostać zaskoczony wprowadzonymi przez gminę of both entities will aim at a common goal, the investor may niestety wpływa na istotne wydłużenie procedur administra- the length of the entire investment process. ograniczeniami związanymi z nabywaniem nieruchomości be surprised by the restrictions imposed by the municipality cyjnych związanych z uzyskaniem pozwolenia na budowę, i uzyskiwaniem decyzji o warunkach zabudowy. related to the purchase of real estate and obtaining decisions a zatem i na długość całego procesu inwestycyjnego. The Voivodship Inspector of Historic buildings is entitled to on building conditions suspend construction works performed in a manner that Prawo polskie zapewnia (w różnych formach) szcze- Wojewódzki konserwator zabytków jest uprawniony do differs from the scope and conditions specified in the permit. gólną ochronę obiektów zabytkowych, co skutkuje Polish law provides (in various forms) special protection for wstrzymania prac budowlanych wykonywanych w sposób In exceptional situations, they may also suspend construction szeregiem ograniczeń w trakcie procesu inwestycyjnego. heritage buildings, which results in a number of restrictions odbiegający od zakresu i warunków określonych w pozwole- works on properties not entered into the register of historic Ochroną taką może zostać objęta zarówno konkretna nie- during the investment process. Such protection can apply niu. W wyjątkowych sytuacjach może wstrzymać także prace buildings, which is most often the case when a given property ruchomość, jak i cały obszar składający się z szeregu nieru- to both a specific piece of real estate and the entire area budowlane przy nieruchomościach niewpisanych do rejestru is not entered in the register of historic buildings despite the chomości tworzących np. historyczny układ urbanistyczny. Z consisting of a series of properties forming, for example, zabytków, co najczęściej ma miejsce, gdy dany obiekt nie jest fact that it meets the conditions justifying entry. Regardless każdą formą ochrony wiążą się inne ograniczenia i obowiąz- a historical urban layout. Each form of protection involves wpisany do rejestru zabytków, pomimo, iż spełnia warunki of the suspension of works, the Voivodship Inspector of ki nakładane na inwestora, jednak wszystkie z nich skutkują other restrictions and obligations imposed on the investor, uzasadniające dokonanie wpisu. Niezależnie od wstrzymania Historic buildings is entitled to enter a given property

robót, wojewódzki konserwator zabytków jest upraw- into the register of historic buildings at any time, also Uzyskanie zaleceń konserwatorskich często trwa dłużej Warsaw, but outside the capital its application is much less niony do wpisania w każdym czasie danego obiektu do against the will of the investor, which obviously has an niż uzyskania pozwolenia, jednak ich otrzymanie zde- prevalent. Obtaining reconstruction recommendations rejestru zabytków, także wbrew woli inwestora, co ma impact on the course of the investment process. cydowanie ułatwia proces uzyskania tego pozwolenia, often takes longer than obtaining a permit but the former oczywiście wpływ na przebieg procesu inwestycyjnego. co więcej o zalecenia można występować kilkukrotnie. definitely facilitates the process of obtaining the latter. In the case of real estate listed in the commune record of Zdarzają się też przypadki, że do wniosków o pozwo- Further, recommendations can be repeated several times. W przypadku nieruchomości wpisanych do gminnej ewi- historic buildings, obtaining a building permit needs to be lenie konserwatorskie dołączana jest dokumentacja od- There are also cases where requests for a conservation dencji zabytków uzyskanie pozwolenia na budowę wymaga agreed with the conservator, however no separate consent biegająca od otrzymanych wcześniej zaleceń, bowiem permit have been accompanied by documentation which uzgodnienia z konserwatorem, nie jest wymagana jednak for conducting construction works is required. The issuance nie są one dokumentem wiążącym inwestora, a jedynie deviated from the recommendations received earlier – osobna zgoda na prowadzenie prac budowlanych. Wyda- of a decision on building conditions or a decision on the wskazówką. the recommendation is not a binding document for the nie decyzji o warunkach zabudowy albo decyzji o lokalizacji location of a public purpose investment for real estate investor, but only an instruction. inwestycji celu publicznego dotyczącej nieruchomości wpi- entered in any of the above registers also needs to be agreed Uzgodnienia na linii inwestorzy – konserwator zabyt- sanych w którymkolwiek z powyższych rejestrów także wy- with the conservator. ków często są trudne, bowiem pomimo tego, że łączą Communications between the investors and the maga uzgodnienia z konserwatorem zabytków. ich wspólne cele kierują się odmiennymi przesłankami. conservator of historic buildings are often difficult, Konserwatorzy wskazują, że do wniosków o wydanie za- because despite the fact that their goals align, they are leceń załączane są zbyt ogólne koncepcje, że niewielu guided by different reasons. Conservators indicate that inwestorów decyduje się na przygotowanie kwerendy concepts which are too general are attached to the oraz, że inwestorzy traktują konieczność uzyskania po- requests for recommendations, and that few investors Partner, Schoenherr zwolenia konserwatorskiego wyłącznie jako dodatkową commit to prepare a query properly and generally AGATA DEMUTH formalność i nie zależy im na zachowaniu substancji treat the need to obtain a conservation permit only budynku i detali architektonicznych. Z kolei inwestorzy as an additional formality, without much care for the Rosnący wzrost zainteresowania nadawa- Growing interest in giving a second life to twierdzą, że konserwatorzy są za bardzo skoncentrowa- preservation of the substance of the building and its niem drugiego życia budynkom łączy się buildings is associated with the common ni na chęci idealnego odtworzenia stanu historycznego, architectural details. Investors, in turn, say that the z powszechnym przekonaniem, że realizacja conviction that the implementation of w tym poprzednich funkcji obiektów, brakuje im dłu- conservators are too focused on the desire to perfectly inwestycji komercyjnych na nieruchomościach za- commercial investments in historical properties is goterminowego spojrzenia na przyszłe używanie kon- restore the historical condition, including the previous bytkowych jest bardziej skomplikowana niż realizacja more complicated than the implementation of such kretnego obiektu i uwzględnienia interesu inwestorów. functions of the buildings, and have no long-term view of takich inwestycji w innych miejscach. Praktyka pokazu- investments in other places. Practice shows that investors Dodatkowo inwestorzy podkreślają, że współpraca the future use of a specific object which takes into account je, że inwestorzy i konserwatorzy zabytków odmiennie and conservation officers perceive the revitalization z konserwatorem nie zawsze jest sprawnym i odpowie- the interest of investors. In addition, investors emphasise postrzegają proces rewitalizacyjny, co jest najczęstszą process differently, and this is the most common dnio koordynowanym procesem, co z kolei odpierane that cooperation with the conservator is not always an przyczyną dyskusji i kontrowersji dotyczących rewitali- reason for the long discussion and controversy that jest argumentem konserwatorów, że po stronie inwes- efficient and properly coordinated process. This, in turn, zacji i adaptacji nieruchomości zabytkowych do współ- can accompany the revitalization and adaptation of torów często brakuje osób dobrze przygotowanych is countered by the conservators' argument that investors czes-nych funkcji. Prace budowlane zazwyczaj oznaczają historic properties to modern functions. Construction merytorycznie. are often not particularly well-prepared. istotne zmiany formy i struktury budynku. To może, ale works usually mean significant changes in the form nie musi, prowadzić do obniżenia wartości zabytku, któ- and structure of the building. This may or may not Spojrzenia inwestorów i konserwatora zabytków na ten The investors’ and the conservators’ views on the same rą chroni konserwator. Z drugiej strony, projekty rewitali- lead to a reduction in the value of the historic building sam proces, zarówno pod kątem proceduralnym, jak process, both in procedural and substantive terms, are zacyjne realizowane przez inwestorów prywatnych mają protected by the conservation office. On the other i merytorycznym są zupełnie odmienne. Jednak we completely different even though it is in their common niezaprzeczalnie korzystny wpływ na budowę tkanki hand, revitalization projects implemented by private wspólnym interesie leży usprawnienie współpracy mię- interest to improve their cooperation, as well as miejskiej i rewitalizację całych obszarów. investors have undeniably beneficial effects in terms of dzy konserwatorami i inwestorami, a także władzami communication with city authorities and investors. Such complementing the urban tissue and revitalising entire miast i inwestorami, bo spowoduje to szybszą rewitali- improvements will result in faster revitalization, improve Ogólny charakter przepisów nakazujących uzyskanie city blocks. zację i wpłynie na poprawę wizerunku polskich miast i the image of Polish cities and build better public spaces. tzw. pozwolenia konserwatorskiego, jak i brak przepisów budowę lepszej przestrzeni publicznej. Bez wątpienia Undoubtedly, the more precise provisions regarding wykonawczych określających precyzyjnie zasięg do- The general nature of the provisions which cover pozytywny wpływ na tę współpracę miałyby bardziej the rules of conducting construction works in and puszczalnej ingerencji konserwatorskiej i zawierających restoration permits, as well as a lack of precise precyzyjne przepisy dotyczące zasad prowadzenia robót around historic buildings and the scope of permissible wytyczne w tym zakresie dla konserwatorów, powodują regulations defining the scope of permissible restoration budowlanych przy obiektach zabytkowych i zakresu do- conservation interventions would have a positive impact sporo problemów interpretacyjnych. Powszechnie przyj- interventions and providing guidelines in this respect for puszczalnej ingerencji konserwatorskiej. Jednak zmiana on this cooperation. However, the change of regulations muje się, że pozwolenia wymaga podejmowanie wszel- the conservation office, result in a lot of interpretation przepisów to tylko pierwszy krok, który nie przyniesie is only the first step and will not by itself bring the desired kich działań, które mogłyby doprowadzić do naruszenia problems. It is widely assumed that a permission is zamierzonego efektu, jeżeli konserwatorzy zabytków effect. If conservators of historic building and investors substancji lub zmiany wyglądu zabytku. Tak szerokie required for any work which could result in violating the i inwestorzy nie otworzą się na dialog i nie wzrośnie po- are not open to dialogue, their mutual understanding i nieprecyzyjne sformułowanie, pozostawiające uzna- substance or a change in the appearance of a historic ziom ich wzajemnego zrozumienia. Rosnąca liczba pro- will not increase. The growing number of revitalization niu konserwatorów zakres stawianych wymagań, stano- building. Such a broad and imprecise wording, leaving jektów rewitalizacyjnych powinna tę sytuację zmienić. projects should change this situation. wi poważne utrudnienie dla potencjalnych inwestorów. the scope of requirements open to interpretation by Z tego względu istotnym z punktu widzenia proce- the local conservation office, is a serious obstacle for su rewitalizacyjnego wydaje się być wystąpienie przez potential investors. For this reason, it seems important inwestora o wydanie zaleceń konserwatorskich, w któ- from the point of view of the revitalization process that rych konserwator powinien określić m.in. możliwy spo- the investor should apply for issuance of conservation sób korzystania z zabytku oraz zakres dopuszczalnych recommendations, in which the relevant officer should zmian. determine, among other things, a possible way of using the historic building and the scope of acceptable Jest to pierwszy moment, w którym krzyżują się dro- changes. gi inwestorów i konserwatora zabytków i chociaż jest to etap dobrowolny, wielu inwestorów ceni możliwość This is the first time when the paths of investors and konsultacji przyszłych rozwiązań architektonicznych the conservator’s office intersect, and although this z konserwatorem. Dotychczasowe doświadczenie po- is a voluntary stage, many investors appreciate the kazuje, że instrument ten jest wykorzystywany przy opportunity to consult future architectural solutions with większości inwestycji prowadzonych w Warszawie, ale the office. Past experience shows that this instrument poza stolicą jego zastosowanie jest dużo mniejsze. is used for the majority of investments carried out in

Udział powierzchni zrewitalizowanej Share of revitalised space w całkowitym zasobie powierzchni biurowej in total office space in the largest cities BIURA Z KLIMATEM AN OFFICE WITH A w największych miastach (w m2) (square metres) PARTICULAR CLIMATE MIASTO/CITY Warszawa Kraków Wrocław Trójmiasto Łódź Całkowity zasób powierzchni biurowej w 5 największych The aggregate resource of office space in Poland’s five larg- miastach w Polsce wynosił w III kwartale 2017 r. ponad est cities amounted to over 8.2 million square meters in the Całkowity zasób powierzchni biurowej 8,2 mln m². Sukcesywnie od niedawna rośnie w tym sek- third quarter of 2017. The share of offices located in historic Entirety of office space 5 222 400 1 057 800 879 600 693 100 397 500 torze udział biur zlokalizowanych w budynkach zabytko- buildings, post-industrial buildings and business centres lo- wych, pofabrycznych oraz centrach biznesu zlokalizowanych cated in revitalised areas has been gradually growing in this Powierzchnia biurowaistniejąca w budyn- na obszarach zrewitalizowanych. sector. kachzrewitalizowanych 200 100 54 850 106 300 36 400 95 300 Office space within revitalised buildings Według analiz Cushman & Wakefield (C&W) przoduje According to a Cushman&Wakefield analysis (C&W), 2 Powierzchnia biurowa w budowie Warszawa: w stolicy funkcjonuje już ponad 133 tys. m Warsaw is the leader: there are over 133,000 square me- (projekty z segmentu rewitalizacji) biur z zabytkową „duszą”, a w planach jest kolejne po- ters of office with an antique “spirit” in the capital city 133 100 23 500 - 8 000 80 300 Office space in progress (revitalization nad 210 tys. m². Największym dotychczas zrealizowanym, and a further 210,000 square meters are planned. The segment projects) i z powodzeniem działającym, odrestaurowanym budyn- largest completed and successfully functioning project so Powierzchnia biurowa planowana (projekty z segmentu rewitalizacji) far is the restored building with an office function is Pałac kiem zabytkowym, który pełni funkcję biurową jest Pałac 210 000 - - 86 500 36 150 Jabłkowskich. Kolejne ciekawe realizacje w stolicy, w których Jabłkowskich (Jabłkowski Palace). The capital’s other interest- Planned office space (revitalization segment projects) przewidziano funkcje biurowe są w trakcie prac m.in. pra- ing office projects in progress are, among others, Koneser in Udział powierzchnizrewitalizowanych w ski Koneser, Elektrownia Powiśle, ArtNorblin, czy Europejski Praga, Energy Power Plant Powiśle, ArtNorblin or the Euro- całkowitym zasobie Office (część biurowa w ramach rewitalizacji hotelu, blisko pean Office (the office part within a hotel revitalization, al- 4% 5% 12% 5% 24% Share of revitalised space in total space 7 tys. m² powierzchni klasy A+). Przyjęte przez C&W ana- most 7,000 square meters of class A+ space). An analysis de- lizy określające rewitalizowanego rynku biurowego obej- termining the revitalised office market performed by C&W, Źródło: Cushman & Wakefield, Q3 2017 mują zarówno kompleksy obszarowe, ale też pojedyncze took into account both space complexes and single buildings budynki będące np. pod ochroną konserwatora zabytków. which were subject to protection of the conservator. Though Choć w Warszawie takich projektów powstaje najwięcej, Warsaw has the highest number of such projects, they to w ogólnej puli powierzchni biurowych powierzchnie are still only four percent of the city’s office space total. Landlord Representation Manager Office te stanowią jedynie 4%. ANNA GÓRSKA-KWIATKOWSKA Department, Cushman & Wakefield Łódź is at the end of this scale – mainly due to its in- Na drugim końcu w tej skali znajduje się Łódź – głównie dustrial history. There, offices in revitalised areas or in Rynek nieruchomości w Polsce obecnie The real estate market in Poland is currently ze względu na swoją przemysłową historię - w której historical real estate comprise 24 percent of all existing wchodzi w kolejną fazę dojrzałości, trend entering its next phase of maturity with the biura na zrewitalizowanych obszarach lub zabytkowych office space, i.e. over 95,000 square meters. Such a high rewitalizacji i modernizacji obiektów przemy- trend of revitalization and modernization of nieruchomościach stanowią aż 24% ogólnie istniejącej index results, according to C&W, from the fact that new in- słowych jest tego naturalną konsekwencją. Tereny industrial objects being a natural consequence of powierzchni biurowej, czyli ponad 95 tys. m². Ten wysoki vestments were also included in the analysis but located on postindustrialne są zagospodarowywane w Polsce już this process. Post-industrial areas have been developed wskaźnik jak podkreśla C&W wynika jednak z faktu, iż w ana- the area of the New Centre Łódź – i.e. area subject to a re- od kilkunastu lat. Dotychczasowy schemat najczęś- in Poland for several years. The previous approach most lizie ujęte zostały także nowe inwestycje, ale zlokalizowa- vitalization process. In Łódź, offices in buildings which are ciej polegał na wyburzeniu istniejącej zabudowy often consisted of demolishing existing buildings and ne na terenie Nowego Centrum Łodzi – czyli obszaru, który gaining the second life are still being built. Only a slightly i zbudowaniu w jej miejscu nowoczesnych obiek- erecting modern commercial or residential buildings in przechodzi procesy rewitalizacyjne. W Łodzi biura w budyn- lower number of them are erected there than in Warsaw, tów komercyjnych lub mieszkaniowych. Wiele firm their place. Many companies are now searching for kach, które zyskują drugie życie są ciągle w budowie – po- adding up to over 80,000 square meters. The largest proj- poszukuje jednak atrakcyjnych ofert w miejscach, attractive offers in places in which prestige connec- wstaje ich obecnie niewiele mniej niż w Warszawie – ponad ects with available office spaces are Monopolis and OFF Pi- w których prestiż związany z historią lokalizacji bę- ted with the location history will distinguish their 80 tys. m² Do największych projektów, w których dostępne otrowska. dzie wyróżniał ich siedziby na tle konkurencji. Dziś headquarters from the competition. At present, pro- będzie powierzchnie biurowe zaliczyć można m.in. Mono- projekty zlokalizowane w zabytkowych budynkach jects located in antique buildings are not only in fa- polis i OFF Piotrkowska. A relatively small number of revitalised office projects są nie tylko modne, będzie ich coraz więcej ze wzglę- shion but there will more and more of them due to a are located in Cracow (Kraków.) This is a result of the du na ograniczenie podaży gruntów inwestycyj- limited supply of investment land in good locations. Relatywnie niski poziom zrewitalizowanych projektów majority of office projects being built outside historic nych w dobrych lokalizacjach. Stąd już dziś inwe- Hence, at present, investors decide to restore antique biurowych zlokalizowanych jest w Krakowie, co wynika city centre. The aggregate office space in revitalised storzy decydują się na odrestaurowanie zabytkowych buildings in historical hearts of the cities or revitalise in- z faktu iż większości projektów biurowych budowana projects amounts to approximately 55,000 square me- budynków w historycznym sercu miasta lub rewitali- teresting post-industrial areas near town centres. jest poza historycznym centrum miasta. Całkowita po- ters. One of most interesting projects steeped in history is zację ciekawych terenów poprzemysłowych niedaleko wierzchnia biurowa w zrewitalizowanych projektach a restored former Brewery Lubicz with the Goetze Palace, centrum. In Polish cities, there are still a lot of post-industrial ar- wynosi ok. 55 tys. m², z czego jednym z najciekawszych located near the Old Town, close to the Kraków Główny Train eas which may be subject to a revitalization process in projektów opartych na historii jest odrestaurowany kom- Station. Na terenie polskich miast jest jeszcze dużo terenów po- the near future. Wrocław, Gdańsk, Kraków, Poznań and pleks dawnego Browaru Lubicz wraz z Pałacem Goetzów, przemysłowych, które w niedalekiej przyszłości mogą Szczecin are already implementing revitalization pro- zlokalizowany nieopodal Starego Miasta. zostać poddane procesom rewitalizacyjnym. Wrocław, grammes within their development strategy, where it will Gdańsk, Kraków, Poznań oraz Szczecin wprowadzają be possible to release post-industrial areas and restore, w ramach strategii rozwoju programy rewitalizacji, dzię- or create, their service-residential functions. More and ki którym będzie możliwe uwolnienie obszarów po- better developed road, commercial, gastronomic and ŁÓDŹ.ZONE przemysłowych i przywrócenie na nich funkcji usługo- cultural-entertainment infrastructure will make city cen- wo-mieszkalnych. Coraz lepiej rozwinięta infrastruktu- tres vibrant with life almost 24 hours a day. These pos- ra drogowa, handlowa, gastronomiczna i kulturalno- itive changes make Poland an attractive place not only rozrywkowa sprawiają, że centra miast tętnią życiem for the inhabitants and tourists, but also for investors and niemalże przez 24 godziny na dobę. Dzięki tym po- many companies interested in renting highest class office zytywnym zmianom Polska stała się atrakcyjnym and commercial space in a prestigious location. miejscem nie tylko dla mieszkańców i turystów, lecz także dla inwestorów i wielu firm zainteresowanych wynajmem najwyższej klasy powierzchni zarów- no biurowej jak i handlowej w prestiżowej lokalizacji.

Wśród kolejnych wielkich projektów rewitalizacyjnych Other large revitalization projects in the Praga district ARIK KOREN CEO, Okam Capital na Pradze wymieć należy m.in. inwestycję realizowa- include a substantial new performance and work space ną dla orkiestry Sinfonia Varsovia (koszt 460 mln PLN, for the country’s leading orchestra, the Sinfonia Varsovia otwarcie zaplanowane na 2022 r.) oraz rewitalizację (cost 460 million PLN, planned to be opened in 2022) and całego kwartału zabudowy mieszczącego Bazar Różyc- revitalization of the entire development quarter with the BOHEMA Strefa Praga - to projekt, który The project BOHEMA Strefa Praga is a part of kiego, gdzie część działek należy do miasta. Innym, dużym much loved, and much neglected, Różycki Bazaar, where wpisuje się w program rewitalizacji warszaw- the revitalization programme of Warsaw’s Praga projektem będzie przekształcenie zaniedbanego dzisiaj re- part of the land belongs to the city. Another large project skiej Pragi. Tworzymy zupełnie nową prze- district. We are creating a completely new living jonu otoczenia budowanej stacji metra „Szwedzka” oraz są- will be transformation of the currently forgotten area which strzeń do życia w Warszawie. Stara fabryka zosta- space in the city. An old factory will be changed into siedniej zajezdni autobusowej. surrounds the new metro station “Szwedzka” and the nearby nie zmieniona w „miasto w mieście”, łącząc stare “a town within the city”, combining the old with the bus depot. z nowym. Mocno zniszczone zabytkowe budynki new. Historical buildings, brought back from their Miasto pracuje również nad opracowaniem i wdrożeniem będą współgrały z nową częścią, w której powstaną destroyed state will harmonise with the new part of programu poprawy przestrzeni publicznych pod nazwą The city is also working on public space improvement mieszkania. Bohema będzie miejscem otwartym na modern apartments. Bohema will be a place open to Na_Prawa Ulic. Pierwszy konkurs na „Ulice Nowej Pragi” programme called Na Prawa Ulic. The first competition for miasto, zarówno w przenośni jak i dosłownie. Wokół the city, both literally and figuratively. A square, a new został rozstrzygnięty w zeszłym roku. W obecnym opraco- “Ulice Nowej Pragi” (“Streets of New Praga”) was completed odrestaurowanego zabytkowego komina, który znajduje meeting place in the Praga district will be built around wanych zostanie 6 kolejnych koncepcji przebudów wybra- last year. Six concepts of reconstruction of selected streets, się w centralnym punkcie powstanie plac, nowe miejsce an antique chimney situated in the central point. We will nych ulic, wzorowanych na holenderskim modelu woonerfu. based on the Dutch woonerf model, will be prepared in the spotkań na Pradze. Łączymy wszystkie miejskie funkcje: combine all urban functions: apartments, offices and Wszystkie rewitalizacyjne projekty powstają w procesie kon- current study and all revitalization projects will be conducted mieszkania, biura i przestrzenie co-workingowe, sklepy, co-working spaces, shops, cafes, service points as well as sultacji z mieszkańcami obszaru rewitalizacji. in consultation with the inhabitants of the area. kawiarenki, punkty usługowe, a także przestrzeń aktyw- space for cultural and social activity. Local entrepreneurs, ności kulturalnej i społecznej. Swoje miejsce znajdą tu manufacturers and craftsmen will also find their place Swój spory wkład w proces odnowy zaniedbanych obszarów Private investors also contribute to the renewal of neglected również lokalni przedsiębiorcy, producenci i rzemieślnicy. here. The location is a major asset of the project – an area mają także inwestorzy prywatni. Pierwszą dużą inwestycją buildings as well as entire city blocks. The first such Ogromnym plusem projektu jest jego lokalizacja – teren neglected and forgotten for some years following the skupioną na ożywieniu zaniedbanego fragmentu dzielnicy substantial investments have been the Soho Factory and przez wiele lat zaniedbany i zapomniany po rewitalizacji development of the Warsaw metro will become a place oraz odrestaurowaniu zabytkowych zabudowań były pro- Koneser projects. Koneser, apart from commercial functions, i rozbudowie warszawskiego metra stanie się miejscem visited by crowds of both locals and tourists. Bohema jekty Soho Factory i Koneser. W Koneserze poza funkcjami will include the Museum of Polish Vodka (Muzeum Polskiej odwiedzanym przez tłumy mieszkańców, i turystów. will be created directly near the metro station Szwedzka, komercyjnymi jedną z części kompleksu jest też Muzeum Wódki) which harkens back to the history of the place – the Bohema powstaje bezpośrednio przy stacji metra which will be opened in 2019 – exactly at the same time Polskiej Wódki – część bezpośrednio odwołująca się do hi- vodka maker “Koneser” was located here. The museum will Szwedzka, której otwarcie planowane jest w 2019 r. – as we complete the first stage. Exit routes, trams, buses storii miejsca, kiedyś była tu Wytwórnia Wódek „Koneser”. be housed in the former distillery, built in 1897. czyli dokładnie w tym samym czasie, kiedy oddawać bę- and Wileński Railway Station are situated nearby. Muzeum otwarte zostanie w tym roku w zabytkowym bu- dziemy I etap. W sąsiedztwie znajdują się też trasy wylo- dynku rektyfikacji spirytusu z 1897 roku. Current complex urban renewal projects in the Praga towe, tramwaje, autobusy i Dworzec Wileński. district are Bohema Strefa Praga (Okam Capital) and Obecnie realizowane kompleksowe projekty odnowy Port Praski. Multi-functional in character, and with a focus kwartałów miejskich i historycznych budynków na Pra- on public spaces, they include flats, offices, hotels, retail and dze to: Bohema Strefa Praga (OKAM Capital) oraz Port restaurants. Praski. Mają one multifunkcyjny charakter – z dużym naciskiem na przestrzenie publiczne, otwarcie na miasto i mieszkańców, charakter mix use w odniesieniu do funkcji WARSZAWSKA PRAGA – POZY- WARSAW’S PRAGA DISTRICT – A (mieszkania, biura, hotele, handel i restauracje). TYWNY PRZYKŁAD WSPÓŁDZIA- POSITIVE EXAMPLE OF COOPE- ŁANIA PUBLICZNEGO I PRYWAT- RATION BETWEEN PUBLIC AND NEGO KAPITAŁU PRIVATE CAPITAL BOHEMA STREFA PRAGA

Przykładem udanego mariażu środków publicznych An example of a successful marriage of public and W pierwszym etapie powstaną budynki, w których znaj- The first stage provides buildings with 303 (eventually 800) i prywatnych w rewitalizacji jest warszawska Praga. private capital is Warsaw's Praga district which the dą się 303 mieszkania (docelowo 800). Trzy kameralne 4 flats. Three intimate 4 and 6 floor buildings will give dwel- i 6-piętrowe budynki dadzą komfort mieszkania. Miesz- ling comfort. Flats will have the area from 27 to 135m2. New Miasto ze środków z własnego budżetu oraz unijnego city is revitalising using both public money and EU kania będą liczyły od 27 do 135 m2. Nowe budynki archi- buildings with external architecture will refer to existing wparcia rewitalizuje dzielnicę. Według założeń aktualne- funds. According to the directives of the current Integrated tekturą zewnętrzną będą nawiązywać do istniejących historical buildings after a former Podlena factory through go Zintegrowanego Programu Rewitalizacji do 2022 roku Revitalization Programme, a number of buildings will be budynków historycznych po dawnej fabryce Polleny dzię- large brick planes. The construction of the first stage will poza działaniami społecznymi, kulturalnymi i gospodarczy- restored, resulting in improved quality of life. Three thousand ki dużym płaszczyznom z cegły. Budowa etapu I rusza start in 2018 and will be completed on the turn of 2019/2020. mi odnowi wiele nieruchomości. Wyremontowanych zosta- flats will be renovated (and 1600 new ones built), while w 2018 r., a zakończy się na przełomie 2019/2020. nie 3 tys. mieszkań (a 1 600 powstanie nowych), w 5 tys. another 5,000 will be connected to the city’s central heating W ramach rewitalizacji w etapie I odnowionych zosta- 7 buildings will be renewed within revitalization (in all, the- mieszkań zainstalowane zostanie ogrzewanie z sieci miejskiej network will be installed, significantly decreasing the current nie aż 7 budynków oraz zabytkowy komin (łącznie bu- re are 13 historical buildings) and antique chimney. Antique (przyczyniając się nie tylko do poprawy jakości życia miesz- levels of environmental pollution caused, among other dynków historycznych jest 13). Zabytkowe budynki z lat buildings from the years 1888-1889 and 1925 will retain the- kańców, ale znacznie obniżając zanieczyszczenie środowi- factors, by inefficient individual heating stoves. Community 1888-1889 oraz 1925 r. zachowają swoje historyczne na- ir historical names: Warzelnia, Glicerynownia, Kotłownia. zwy: Warzelnia, Glicerynownia, Kotłownia. To właśnie Services, restaurants, cafés, brewery and galleries will be ska spowodowane obecnie m.in. ogrzewaniem mieszkań activity centres and three business centres have also been w tych obiektach, położonych najbliżej komina i części situated in these objects, located in the nearest antique przez piece). Do tego zaplanowano kilka miejsc aktywno- planned. A 1910 building, with the newly built Creativity z mieszkaniami w etapie I miejsce znajdą usługi, restaura- chumney part with flats. ści lokalnej oraz 3 centra biznesowe. W najbliższych latach Centre New Prague at Targowa 80 and Inżynierska 3 cje, kawiarnie, browar, galerie. ruszą m.in. rewitalizacje zabytkowego budynku z 1910 will be revitalised in the near future – as was the recently roku w którym powstanie Centrum Kreatywności Nowa opened creativity centre at Targowa 56, which houses small Projekt całej inwestycji opracowała Grupa 5 Architekci, A project was prepared by Grupa 5 Architekci and the zone a strefa znajdująca się wokół komina, obejmująca budynki around the chimney comprising buildings of Warzelnia, Ko- Praga przy ul. Targowej 80 i ul. Inżynierskiej 3 – podobnie companies and startups. Another important project will Warzelni, Kotłowni i Glice-rynowni powstała w SUD Archi- tłownia and Glicerynownia was created in SUD Architects. jak centrum kreatywności na ul. Targowej 56, nowy obiekt be dedicated to Praga’s craftsmen – Dom Rzemiosła tects. przeznaczony zostanie na rozwój biznesu, dla małych firm (House of Crafts) – located in the historical complex of i start-upów. Ważnym projektem będzie także nowe miej- the former Michla Mill. sce dedykowane praskim rzemieślnikom – Dom Rzemio- sła w zabytkowym zespole d. Młynu Michla.

BIZNES I HOTELE BUSINESS MICHAŁ OLSZEWSKI Deputy Mayor of Warsaw POKOLENIA Y AND GENERATION Y HOTELS Działania rewitalizacyjne na warszaws- Redevelopment operations within the Praga nie jest typowo biznesową dzielnicą Warszawy, nie Praga is not a typical business district of Warsaw; without kiej Pradze kierujemy w pierwszej kolej- Praga district are primarily aimed at its in- ma szklanych wież, i klasycznych biurowców klasy A – jak the steel and glass towers and typical Class A office build- ności do jej mieszkańców. Wszystkie pro- habitants. All urban projects are conducted in w najpopularniejszym obecnie rejonie biurowym, czyli ings popular in other developing business areas, for example jekty miejskie powstają w konsultacjach z miesz- consultation with the locals and we care deeply about w okolicach Ronda Daszyńskiego na Woli. Ale, jak podkre- near Rondo Daszyńskiego in the Wola district. According to kańcami. Zależy nam na podniesieniu jakości życia elevating their quality of life and extending the scope of ślają eksperci, nie oznacza to, że prawy brzeg Wisły jest experts, however, it does not mean that the right bank of the i poszerzeniu możliwości udziału w życiu społecz- opportunities of involvement in social life, access to cul- „biznesową pustynią”. Vistula is a “business desert” – quite the opposite. nym, dostępu do kultury, edukacji, sportu. Na Pra- ture, education and sports. Praga features a significant dze mamy bardzo duży udział mieszkań komunalnych number of public housing (nearly 30% of total resources). Ze względu na usytuowanie blisko centrum i dobrą komuni- Due to its location near the city centre and good trans- (prawie 30% całego zasobu). Stopniowo prowadzimy We are gradually repairing these facilities and connecting kację obecną i realizowaną (dwie nowe stacje metra port connections with two metro stations being built and remonty kamienic i przyłączamy do ciepła sieciowe- them to the municipal central heating system – only last w budowie już dziś, dwie kolejne planowane, system szyb- two more planned, a system of a fast urban rail and trams, go, tylko w ubiegłym roku było to ponad tysiąc miesz- year it added over one thousand apartments. All resi- kiej kolei miejskiej, tramwaje, projektowany obecnie pierwszy and the first pedestrian and bicycle bridge across the Vis- kań. Wszystkim mieszkańcom, którzy muszą się prze- dents who have to move out of their homes during major w Warszawie most pieszo-rowerowy przez Wisłę) może przy- tula currently being designed, the area may attract tenants prowadzić na czas generalnych remontów swoich renovations are given a chance to return to the redevel- ciągać najemców niższymi czynszami. Odrestaurowane ka- with rents lower than on the left bank. Restored tenement domów, oferujemy powrót na obszar rewitalizacji. oped area. Our goal is to support the tightly-knit social mienice i remontowane obiekty poprzemysłowe tworzą houses and revitalised industrial buildings create alter- Chcemy wspierać silne więzi społeczne, które są dzisiaj relations which are present in, for example, Old Praga, alternatywną przestrzeń, którą chętnie wybierają biznesy native spaces which are readily chosen by startups, ar- w wielu miejscach na Starej Pradze, Kamionku i Targów- Kamionek and Targówek. Enhancement of quality and z segmentu nowych technologii, start-upy, artyści, pro- tists, designers and other fans of a post-industrial mood. ku. Budowaniu społeczności sprzyja poprawa jako- safety of public areas contributes to this building up jektanci i amatorzy postindustrialnego klimatu. - To tu Creative industries are already thriving here, and this is ści i bezpieczeństwa przestrzeni publicznych. 2017 r. of communities. In 2017 we began the “Streets of New spotkamy największą liczbę przedstawicieli sektora kreatyw- a trend which will only increase. Spaces created for cre- rozpoczęliśmy od konkursu „Ulice Nowej Pragi”. W tym Praga” contest. This year, we are going to open a tender nego. Na Pradze tworzone są również przestrzenie przezna- ative entrepreneurs are springing up in Praga. Centrum roku ogłosimy postępowanie na kompleksowy Katalog for a complex Catalogue of Streets and pilot concepts for czone dla przedsiębiorców z tej branż y, z należącym do miasta Kreatywności Targowa 56 (belonging to the city) is a good Ulic oraz pilotażowe koncepcje 12 wybranych przestrzeni twelve selected neighbourhood areas. Centrum Kreatywności Targowa 56 na czele – ocenia Agata example, assesses Agata Holak, Senior Consultant, Market sąsiedzkich. Holak, Starszy Konsultant, Dział Badań Rynku, Knight Frank. Research Department, Knight Frank. Incubators are being We also focus on economic development. We don’t I jak wskazuje ekspertka to właśnie na Pradze powstają inku- created in Praga district, offering young entrepreneurs op- Stawiamy także na rozwój gospodarczy. Nie chcemy, want the district to remain a “bedroom community” batory, gdzie młodzi przedsiębiorcy mogą rozwijać swoje portunities to develop their innovative ideas. aby dzielnica pozostała sypialnią po tym, jak wyniósł się which it has been since industry, which had been here innowacyjne pomysły. stąd obecny od XIX wieku przemysł. Tworzymy warun- since the 19th century, had moved away. We are creating Warsaw is one of only a few cities around the World where ki dla rozwoju przedsiębiorczości – szczególnie sektora the foundations for development of entrepreneurship, Warszawa to jedno z kilku miast na świecie, w których świa- Google decided to site its Campus co-work and event spac- kreatywnego i twórczego rzemiosła, silnie osadzonego particularly in the creative industries and crafts, which towy gigant Google zdecydował się uruchomić swój Campus es – its Warsaw Campus is located at the Koneser complex w praskich tradycjach. Od roku funkcjonuje miejskie Cen- are deeply anchored in local traditions. It has been a year funkcjonujący od początku na terenie Centrum Praskiego Ko- while Microsoft, in cooperation with the software house trum Kreatywności Targowa 56. Kolejne miejsca dla rze- since we set up the municipal Creativity Centre Targowa neser. Z kolei pod koniec 2017 roku Microsoft (we współpracy Senfino and EY, opened its business accelerator Startberry mieślników i artystów powstaną w zabytkowych obiek- 56. Further spots for craftsmen and artists are going to z Senfino i EY) otworzył swój akcelerator biznesu Startberry at Grochowska 306 at the end of 2017. This trend of co- tach pomagazynowych. be added in historical post-warehouse buildings. w biurowcu Praga 306 – wylicza Agata Holak. -working zones and micro offices is a key business driver for Praga. Praga ma ogromny potencjał rozwojowy. Doskona- Praga holds huge development potential, with excel- Eksperci Knight Frank podkreślają też ogromną rolę ła obsługa transportem publicznym (nowa linia metra, lent access to public transport (a new metro line, light w rozwoju biznesowej strony rewitalizacji warszawskiej Praga, with its post-industrial, unconventional character, kolej miejska, tramwaje) i stosunkowo niskie ceny nieru- rail, trams) and relatively low real estate prices to attract Pragi jaką wnoszą strefy coworkingowe i mikrobiura – attracts not only new types of businesses but also ope- chomości przyciągają inwestorów, nowych mieszkańców investors, new inhabitants and qualified workers. Large a to właśnie w tym kierunku będzie ewoluował polski rations whose focus is allowing people to spend time in i wykwalifikowanych pracowników. Wciąż duże niezago- undeveloped areas around the National Stadium or Port rynek biurowy. pleasant, interesting surroundings – restaurants, hotels, spodarowane tereny jak otoczenie Stadionu Narodo- Praski provide an opportunity to extend the CBD across meeting places dedicated to young people. Poland’s first wego czy Port Praski dają szansę na rozszerzenie CBD the right bank of the Vistula, expand the District of Inno- Warszawska Praga z racji na swój postindustrial- Moxy brand hotel – operated by Marriott International and na prawą stronę Wisły, rozwój Dzielnicy Innowacji, przy- vation and generate workplaces within R&D and univer- ny, nieszablonowy charakter przyciąga nie tylko nowy addressed to the Y generation – will be opened here in 2018. ciągnięcie miejsc w sektorze R&D i uczelni wyższych. sity education. rodzaj biznesu – oparty w dużej mierze na ekono- It will be one of the network’s first new projects in this part of mii współdzielenia (ang. sharing economy), ale także the city which, so far, had been perceived by HoReCa oper- Kluczowa jest dla nas współpraca z inwestorami. To us, collaboration with investors is of top priority. podobny model spędzania czasu – restauracje, hote- ators as a non-business one. Zmiana wizerunku Pragi nie byłaby możliwa bez takich The change of Praga’s tough image could not have hap- le, miejsca spotkań dedykowane do młodych ludzi. inwestycji jak Campus Google w zabytkowym Konese- pened without such investments as the Google Campus Właśnie tu otworzy się w 2018 roku pierwszy w Pol- rze czy Startberry Microsoft’u na Kamionku. To tutaj – or Microsoft’s Startberry in Kamionek. Here, on the right sce hotel marki Moxy (Marriott International) – czyli sieć na prawym brzegu Wisły rodzić się będą innowacje, bank of the Vistula, innovation will grow and a new la- hotelowa kierowana do pokolenia Y. Będzie to jeden nowy rynek pracy nastawiony na co-working, mikro- bour market, oriented at co-working, micro-offices and z pierwszych, nowych obiektów sieci hotelowych zreali- biura, pracę zdalną. W 2017 roku rozpoczęliśmy pro- off-site work is being developed. In 2017 we launched a zowanych w tej części miasta, postrzeganej dotychczas gram partnerstwa w rewitalizacji (pomagamy prywat- redevelopment partnership programme where we assist przez branżę HoReCa jako mało biznesową. nym i społecznym podmiotom z obszaru uzyskać unijne private and social entities, operating locally, in accessing dofinansowanie projektów), w tym roku będziemy przy- EU funds, and this year we are going to draw up partner- gotowywać projekty partnerskie – w sąsiedztwie Bazaru ship programmes in the neighbourhood of Różycki Ba- PORT PRASKI, WARSAW Różyckiego i w rejonie budowanej stacji metra Szwedzka. zaar and within the area of the Szwedzka metro station. Działań prowadzonych przez miasto jest bardzo wiele, Municipal authorities are hard at work here, however a ale pełen efekt rewitalizacji możemy osiągnąć jedynie full redevelopment effect can only be gained if we work w synergii z partnerami prywatnymi i społecznymi. hand-in-hand with private and social partners.

Razem budujemy Warszawę! We are building Warsaw together!

ANETA KŁODAŚ Second Life of Buildings Initiative

Rozwój miast i rynku nieruchomości w Pol- Expansion of cities and a growing real estate sce wymusza na stronach procesu inwesty- market in Poland calls for better collabora- cyjnego lepszą jakościowo współpracę niż tion among the stakeholders of the investment miała miejsce dotychczas. Nie chodzi już bowiem tyl- process. It is no longer merely a matter of a formal ko o formalną zgodę na budowę nowej inwestycji lub building permit for a new investment or renovation of remont istniejącego budynku. Ogólnoświatowy trend an existing facility. A worldwide trend of concentrating dogęszczania miast, by zapobiec ich rozlewaniu się oraz populations within city limits, so as to prevent them from wymogi dzisiejszego społeczeństwa stawiają przed flooding outwards, and the requirements of modern so- WYZWANIA TECHNICZNE TECHNICAL CHALLENGES urzędnikami i inwestorami z segmentu nierucho- ciety, mean that both city officials and property investors mości nowe wyzwania. Wspólnie muszą zastanowić need to face up to new challenges. They need to jointly REWITALIZACJI AND REVITALIZATION COSTS się jak kreować przyjazne dla ludzi przestrzenie miej- consider how to create human-friendly urban spaces, in -skie – zarówno w kontekście zabudowy, zieleni, jak terms of development, green spaces and general func- i funkcji. Dzięki takiemu podejściu powoli do przeszłości tionality. Such an approach will enable a shift from the Budynki historyczne i zabytkowe są w różnym stopniu znisz- Historic buildings vary in the extent to which they are odchodzi model budowania monofunkcyjnych dzielnic old model, based on constructing single-function busi- czone, a inwestor nigdy do końca nie wie jakie wyzwania damaged, and the investor never quite knows what technical biznesowych czy mieszkalnych. Taka zabudowa nie słu- ness or residential districts, which, as we now know, has od strony technicznej pojawią się w procesie budowy. Ce- challenges will appear in the construction process. The goal żyła ani mieszkańcom, ani rozwojowi miasta. contributed neither to the quality of life of the locals, nor lem każdej odnowy historycznych budynków powinno być of every renovation of historic buildings should be, above to satisfactory municipal development. przede wszystkim możliwie pieczołowite odtworzenie. Nie all, to restore them as accurately as possible. This does Rewitalizacje, realizowane zgodnie z ustawą, kładą na- zawsze oznacza to zachowanie pierwotnych funkcji, czy not always mean preservation of the original functions or cisk głównie na łączenie wielu czynników, nie tylko od- Urban revival carried out in accordance with the new Act układu pomieszczeń. Nawet jeśli renowacja zakłada prze- the layout of the rooms. Even if the renovation involves nowę nieruchomości, ale także poprawę jakości życia focuses on combining varying elements – not only res- projektowanie wnętrz konieczne jest odtworzenie detali ar- a redesign of interiors, it is necessary to reconstruct the lokalnej społeczności. Wpisują się więc w trend odejścia toration of the real estate itself but also enhancement of chitektonicznych w możliwie dużym stopniu. architectural details to the greatest possible extent. od punktowej zabudowy, nastawionej na jeden cel, bez quality of life for the local community. This can become a odniesienia do kontekstu otoczenia. Uzupełnieniem re- driver for abandoning ad-hoc, single-purpose develop- Jednym z najtrudniejszych zadań jest konieczność uzyskania One of the most difficult tasks is obtaining approvals and witalizacji obszarowych realizowanych z funduszy publi- ments which ignore the context of the surrounding areas zgód i decyzji służb konserwatorskich sprawujących nadzór decisions from the heritage conservation services supervising cznych już dziś są kompleksy budowane przez pry- and communities. At present, projects built by private in- nad budynkiem. Sporym wysiłkiem w uzgodnieniu po- the building. A major difficulty in reaching an agreement watnych inwestorów, które coraz częściej obejmują vestors supplement the upgrading of areas funded with rozumienia jest konieczność pogodzenia tradycyjnych lies in the need to reconcile traditional conservation zaniedbane, opuszczone kwartały miast i pozostałości public money. zasad konserwatorskich z oczekiwaniami co do funk- principles with expectations as to the new building’s zabytkowych budowli. cji jakie spełniać ma nowy budynek. Inwestorzy zazwy- functions. Investors usually evaluate the project from a The challenge facing redevelopment czaj projekt oceniają przez pryzmat biznesowy, zaś służby business perspective, while conservation services usually look Wyzwaniem przed którym stoi rewitali- in Poland is a real meeting of minds konserwatorskie z reguły na nieruchomość patrzą z punk- at the property from the point of view of cultural heritage. zacja w Polsce jest spotkanie się urzęd- between city officials and private busi- tu widzenia dziedzictwa kultury. Już na samym początku From the start there is a conflict between maintaining ników i firm prywatnych, by połączyć siły nesses, aimed at joining forces so their pojawia się więc sprzeczność pomiędzy ważną w kon- authenticity vital to conservation and the introduction serwacji potrzebą dążenia do zachowania autentyzmu, of changes required for the building’s new function. i zaplanować działania obu sektorów work ultimately benefits society. a wprowadzeniem zmian wymaganych dla nowej funkcji tak, by przyniosły one maksymalne ko- budynku. The older the building, the more difficult is its revitalization This is not an easy task, since many years of standing on rzyści dla społeczeństwa. and adaptation to current functions and requirements. opposing sides of “the barricade” have created a mental Im budynek jest starszy tym jego odnowienie i przystosowa- Such projects are associated with the broadest extent of chasm between public authorities and the private sector. Nie jest to zadanie łatwe, gdyż wiele lat stania po nie do aktualnych funkcji i wymagań jest trudniejsze. Takie construction works in the entire real estate market - from That is why we, as the “Second Life of Buildings” initiative, przeciwnych stronach „barykady” na rynku nierucho- projekty wiążą się z najszerszym zakresem prac budowla- replacing walls, floors, ceilings as well as roof trusses, to the strive to facilitate meetings of all the stakeholders: offi- mości stworzył ogromny dystans pomiędzy stroną nych występujących na całym rynku nieruchomości - od wy- installation of all the facilities that are currently required. cials, architects, construction and advisory companies as publiczną, a kapitałem prywatnym. Dlatego jako inicja- miany ścian, podłóg, stropów, często także więźby dacho- Sometimes, the renovation of a property consists well as investors and end users of both the buildings and tywa Drugie Życie Budynków podejmujemy szereg wej, po konieczność zamontowania wszystkich współcześnie in "covering" or "gluing" new buildings to the old the public areas. działań by „spotkać” ze sobą wszystkie strony: urzęd- wymaganych instalacji technicznych. Czasem odnowienie buildings. This is what happened, with historic buildings of ników, architektów, firmy budowlane i doradcze, nieruchomości jest „przykryciem” lub „przyklejeniem” the Bolle-Meierei dairy in Berlin, which have been wrapped a na inwestorach oraz użytkownikach budynków i prze- do starych budynków nowej „otoczki”. Tak stało się m.in. in modern glass and metal on the side and top. In the old strzeni kończąc. z zabytkowymi budynkami mleczarni Bolle-Meierei w Ber- buildings a place for events and events was created, in the linie, które z boku i z góry oplotła nowoczesna tkanka za- new part - a hotel. budowy ze szkła i metalu. W starej części stworzono miejsce dla wydarzeń i eventów, w nowej – hotel. Often, due to the poor condition of the building or high BOHEMA STREFA PRAGA, costs, the process of reconstructing the historic tissue is WARSAW Często, ze względu na zły stan budynku lub wysokie limited to the so-called façadeism - that is, rebuilding koszty, proces odtworzenia zabytkowej tkanki ogranicza while leaving the authentic facade, but completely się do tzw. fasadyzmu – czyli przebudowy z pozostawie- changing the interior. In this case, special care is required in niem autentycznej fasady, i całkowitą zmianą wnętrz. the new interiors to recreate the historic details that indicate W takim przypadku w nowych wnętrzach wskazana jest the historical shape of the building. Actions aimed at the szczególna dbałość o odtworzenie zabytkowych detali, recovery and re-use of historical elements took place during wskazujących historyczny rys budynku. Działania wskazujące the construction of Hala Koszyki in Warsaw - an investment dbałość o odzyskanie i ponowne zastosowanie historycz- based on historic buildings from 1906-1908. The developer nych elementów miały miejsce m.in. w trakcie budowy Hali used parts of the old building, including bricks, wall tiles, a Koszyki w Warszawie – inwestycji opartej na zabytkowych fragment of the old gate. budynkach z lat 1906-1908. Deweloper wykorzystał część

pozostałości m.in. cegły, kafle ścienne, fragment starej bra- The technical and logistical challenges involved in the KOSZTY COSTS my.Jak dużym wyzwaniem technicznym i logistycznym reconstruction of historical buildings can also be seen jest odtworzenie zabytkowych zabudowań pokazuje też in the revitalization of Ludwik Grohman's factory from rewitalizacja fabryki Ludwika Grohmana z 1889 roku 1889, carried out in the years 2011 - 2013 by the Łódź Z reguły koszty rewitalizowanych budynków są wyż- In general, the costs of revitalised buildings are hi- sze, niż tych budowanych od podstaw. Ryzyko koszto- gher than of those built from scratch. The cost risk also przeprowadzona w latach 2011 – 2013 przez Łódzką Special Economic Zone. Eleven thousand bricks were we występuje też w całym procesie inwestycyjnym z occurs in the whole investment process due to how Specjalną Strefę Ekonomiczną. Wyczyszczonych zostało cleaned, and another 64 thousand had to be replaced racji na trudne czasem do przewidzenia okoliczności, difficult it is to predict the particular circumstances 11 tys. cegieł, a kolejnych 64 tys. trzeba było wymienić due to their poor physical state. An additional storey was które mogą się wydarzyć w trakcie budowy. that may occur during construction. ze względu na ich zły stan techniczny. Nadbudowano kon- added in two parts of the building and a whole new section dygnację w dwóch fragmentach budynku oraz dobudowano added in accordance with plans of the partially-completed nową część, zgodnie z planami częściowo zrealizowanego boiler house project from 1938. The cost of modernization projektu budowy kotłowni z 1938 roku. Koszt modernizacji was over PLN 20 million. BRAK ODPOWIEDNICH MATERIAŁÓW BU- LACK OF APPROPRIATE wyniósł ponad 20 mln PLN. DOWLANYCH I TECHNICZNYCH BUILDING MATERIALS

Kamień, instalacje techniczne robione na zamówienie Stone, installations made to order. Sometimes the ZABYTKI NA ROLKACH MONUMENTS ON ROLLERS Bywa że konserwator wymaga np. jak najwierniejsze- conservator requires that a facade be restored as ac- go odtworzenia fasady z użyciem identycznych lub curately as possible, with the use of identical or simi- W projektach rewitalizacyjnych zdarza się także, iż za- It sometimes happens that historic buildings have to zbliżonych materiałów, które są albo trudne do zdoby- lar materials, which are either difficult to obtain (a cia (kamień, który pochodzi z niedziałającego już ka- stone that comes from a shut-down quarry) or which bytkowe zabudowania muszą zostać przesunięte. Taki be moved as part of revitalization projects. The Warsaw mieniołomu) lub też materiał ten nie spełnia dzisiej- not meet today's requirements for ventilated facades. proces czeka warszawski projekt ArtNorblin. Na terenie ArtNorblin project is awaiting this step. Nine buildings szych wymogów fasad wentylowanych. powstającego kompleksu znajdzie się dziewięć budynków of heritage value and two historic buildings will be located zabytkowych i dwa historyczne. Jeden z zabytków zostanie within the complex. One of the heritage buildings will be przesunięty. W praktyce zostanie od odcięty od fundamen- moved. In practical terms this means that it will be cut of f from tów, przesunięty o 16 metrów, a po wykonaniu prac koniecz- its foundations, moved by 16 meters, and after the work has nych w miejscu gdzie stał dotychczas, zabytkowy budynek been completed on the location where the heritage building wróci na dawne miejsce. has stood so far, it will be returned to its former location.

Takie działanie nie jest nowością. W Polsce podobnie ope- Such solutions are not new. In Poland, similar operations have racje przeprowadzano już niejednokrotnie. 1962 roku na already been carried out many times. In 1962, a church in WIOLETTA FABRYCKA Client Relation Manager, RD bud specjalnych rolkach przesunięty został m.in. kościół na Warsaw's Leszno district was moved on special rollers. warszawskim Lesznie, a w 1970 r. także w Warszawie od- The most spectacular relocation of a building in Poland Jako generalny wykonawca obiektów ku- As a general contractor of large-volume była się najbardziej spektakularna w Polsce akcja prze- took place also in Warsaw in 1970. The Lubomirski baturowych, obserwujemy od ok. 2011 building projects, we have noted a marked sunięcia budynku – Pałacu Lubomirskich. Budynek dzię- Palace was turned by 74 degree with the use of special r. znaczący wzrost zapytań przetargowych increase in the number of tender requests ki wykorzystaniu specjalnych torów obrócony został o tracks. The operation took one and a half month. dotyczących przebudów i modernizacji budyn- relating to rebuilding and modernization of 74 stopnie. Operacja trwała półtora miesiąca. ków, zwłaszcza handlowych, przemysłowych, biu- buildings, in particular those representing retail, rowych i hotelowych. industry, office and hotel sectors. Prace budowalne w projektach Construction works in renovation odnowienia historycznej zabudowy projects of historical buildings Polska była dotąd krajem, który w skali europejskiej wy- So far, Poland has stood out among European nations – główne problemy: - main problems różniał się ogromną liczbą nowopowstających obiek- where, with the exception of the former German tów, podczas gdy w innych krajach (z wyjątkiem byłe- Democratic Republic, few could rival the extent of go NRD), w ściśle zabudowanych miastach, na próżno building sites seen right inside its cities. The norm, ZASIĘG PRAC EXTENT OF THE WORKS można było szukać tak rozległych, jak u nas, placów instead, has been for relatively small office buildings of a budowy. Powstawały jedynie kilkupiętrowe biura, few storeys to be squeezed into narrow spaces between Im większy obszar prac budowalnych tym proces The larger the area of construction works, the earlier z trudem wciśnięte w wąskie przestrzenie przy istnieją- adjoining buildings, with larger projects limited to the uzgodnień musi zacząć się wcześniej, gdyż obej- must the reconciliation process start, as it also covers muje także otoczenie. Dodatkowo często wiąże się, the surroundings. In addition, it is often associated with cych obiektach. Większe realizacje spotkać można było outlaying areas. z koniecznością przeniesienia na czas prac miesz- the necessity of relocating, for the period of the work, na obrzeżach miast. kańców remontowanych budynków i/lub podmiotów the residents of buildings as well as the institutions Poland’s market for modernised buildings began prowadzących działalność w obiekcie lub na terenie operating in the property or in the area covered by the W Polsce ruch na rynku modernizacji rozpoczął się with projects aimed at rapid improvement of energy objętym budową. construction. od projektów związanych z szybką poprawą efektyw- efficiency such as works on elevations, floors and roofs, ności energetycznej (prace przy elewacjach, stropach i upgrades to heating installations, and replacement of dachach, wymiana urządzeń grzewczych, drzwi i okien), doors and windows. Such undertakings, especially in the które - zwłaszcza w segmencie mieszkaniowym - często residential sector, were often financed in part from state SPECJALISTYCZNE ROBOTY BUDOWLANE SPECIALIST BUILDING WORKS korzystały z rządowych programów wsparcia finansowe- programmes. Those projects were especially of interest go. Rynkiem tym zainteresowane były raczej mniejsze to building contractors, with larger firms concentrating Ze względu na charakterystykę budynków historycz- Due to the specificity of historical buildings, it is firmy budowlane. Większe skupiły się na potrzebach wła- on the needs of owners and managers of public use nych konieczne jest wdrożenie innych technologii necessary to implement particular technologies and ścicieli i zarządców obiektów użyteczności publicznej, buildings, in particular some of the oldest shopping i procesów budowlanych, często czasochłonnych, building processes that are often time-consuming szczególnie najstarszych dużych centrów handlowych, centres which, in order to retail both tenants and pociągających za sobą dodatkowe koszty np. konie- and which entail additional costs, including the need które dla utrzymania klientów i najemców odświeżają clientele, would refresh their properties, enlarge them, or czność stałego monitorowania stanu budynku, to constantly monitor the condition of the building, wzmocnienia elementów konstrukcyjnych budynku, strengthen the structural elements of the building, or obiekty, powiększają je, zmieniają część funkcji lub do- change out their functions. Large general contractors are konieczność niwelowania drgań w czasie prac. the need to reduce vibrations during work. dają nowe. Zainteresowanie dużych generalnych wyko- also interested in industrial properties, of which some are nawców budzą też obiekty przemysłowe, których część simply getting old while others can afford to modernise Czasem zachodzi konieczność postawienia specjal- Sometimes it is necessary to put up a special external się po prostu zestarzała, a część, ciesząc się rozwojem or extend, financing the works from growing turnover. nej podkonstrukcji zewnętrznej – dla podtrzymania substructure - to support the skeleton of the original swojej firmy i jej rosnącą produkcją, może pozwolić sobie The office segment is similarly opening up, as are hotels, szkieletu pierwotnego remontowanego starego bu- renovated building - and within a dense urban setting dynku – a przy gęstej zabudowie miejskiej nie zawsze there is not always a place for it. na udoskonalenie swych budynków produkcyjnych i biu- where the buildings must be greener and healthier. Both jest na to miejsce. rowych lub dobudowanie do nich nowych powierzchni. offices and hotels are often located in older, often historic

Podobnie dzieje się w segmencie budynków biurowych - properties, and keen competition forces the owners to w przywracaniu gospodarczej świetności otoczenia. an opportunity to take on new challenges in restoring które mają być bardziej ekologiczne i zdrowe oraz hoteli modernise those to a great or lesser extent, often floor Pierwszy projekt przywrócenia świetności zabytkowym, the economic value of our surroundings. - mieszczących się często w starszych, a nawet historycz- by floor so as not to interrupt operations. pofabrycznym obiektom już za nami. nych obiektach, wobec których konkurencja wymusza The former factory has taken on the role of an office dokonywanie mniej lub bardziej zakrojonych moderni- In comparison to new-builds, contractors to Dawnej fabryce Ludwika Grohmana nadaliśmy nowe funkcje and conference centre. The usable area of the building zacji, często piętro po piętrze, by nie wyłączać obiektu modernization projects face far greater challenges, which centrum biurowo-konferencyjnego o łącznej powierzchni is almost 4,000 square meters. In addition to the offices z eksploatacji. means that firms gain experience and understanding of użytkowej ponad 4 tys. m². Oprócz biur w zmodernizowa- in the modernised factory, there is a conference room their intricacies with each project they complete, giving nej fabryce znajduje się sala konferencyjna dla 250 osób, for 250 people, in which many important events of both W porównaniu z budową nowych obiektów, wykonaw- them the edge in subsequent tender negotiations. This w której odbywa się wiele ważnych wydarzeń o cha- business and cultural nature take place. In the John Jacob cy stawiają czoła zwielokrotnionym trudnościom, stąd is precisely how RDBud has worked with a number of rakterze biznesowym i kulturalnym. Projekt doceniono Astor Competition at the Expo Real Estate 2013 fair this doświadczone firmy, wykonawszy zadowalająco prace investors for some years. Having built up a reputation też za granicą. Został uznany za najlepszą i najbardziej renovated Ludwik Grohman factory was recognised as dla danego obiektu i poznawszy go dogłębnie, mają for a firm experienced in modernization projects, it unikalną nieruchomość komercyjną wśród 40 projektów the best and the most unique commercial property większe szanse wygrać przetarg na kolejne etapy zmian. continues to receive orders for more such work from a z całego świata w konkursie John Jacob Astor Compe- among 40 projects from around the world. W ten właśnie sposób RD bud od kilku już lat kontynu- growing number of new clients. tition podczas targów nieruchomości Expo Real 2013. uje współpracę z kilkoma inwestorami i zyskawszy opinię We are currently interested in assigning a new doświadczonego w modernizacjach wykonawcy, pozy- Modernization and revitalization comprise a Obecnie interesuje nas nadanie nowej funkcji zabyt- function to the post-industrial hall located next to skuje zlecenia od nowych firm na tego typu prace. promising market for building contractors. Within kowej hali przylegającej do Fabryki Ludwika Gro- the factory. In its original form it was created in 1896, a few years there will be a shortage of empty lots hmana. W swojej historycznej formie powstała ona w and was rebuilt in the 1950s. In the future we see Rynek modernizacji i rewitalizacji jest bardzo obie- while buildings will continue to age. We want, and 1896 roku, a w latach 50-tych została przebudowana. A-class offices located there, but we also do not rule out cujący dla firm budowlanych: za kilka lat brakować need, those to be modernised, adapted to current Chcemy, żeby w przyszłości mieściły się tam biura assigning another destination to this object. These are nam będzie działek pod nową zabudowę, a budynki standards, awarded “green” certificates, and generally klasy A, ale nie wykluczamy również nadania innego very expensive and complicated ventures, therefore we będą się starzeć - chcemy i potrzebujemy je uno- become safe, environmentally friendly and positively przeznaczenia temu obiektowi. Są to jednak bardzo look for financial partners, as well as specialists to help us wocześniać, dostosowywać do obowiązujących influencing the health and well-being of people who kosztowne i skomplikowane przedsięwzięcia, do ich rea- in the preparation of the concept. norm, zdobywać dla nich „zielone” certyfikaty, spra- live and work in them. We hope that revitalization and lizacji będziemy potrzebowali partnerów finansowych, wiać, by były bezpieczne, przyjazne dla środowiska, modernization of individual buildings will in turn lead to ale również takich, którzy pomogą nam w przygotowa- a według najnowszych trendów - dobrze wpływały a wisely planned, sustainable revitalization of entire city niu koncepcji. na zdrowie i samopoczucie osób w nich pracujących blocks and larger areas. i mieszkających. Pozostaje mieć nadzieję, że po rewitalizacji i modernizacji budynków, przyjdzie czas na mądrze zaplanowaną, zgodną z zasadami zrównoważonego rozwoju i gospodarki obiegu zamkniętego, rewitalizację całych kwartałów miast. LUDWIK GROHMAN'S FACTORY

President of the Board MAREK MICHALIK in Lodz Special Economic Zone

Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna (ŁSSE) The Łódź Special Economic Zone (LSSE) jest jedną z 14 specjalnych stref ekonomicznych is one of 14 such SEZs in Poland. It covers w Polsce. Teren ŁSSE obejmuje obszar ponad 1 755 the area of over 1755 hectares in the łódzkie, hektarów w woj.: łódzkim, mazowieckim i wielkopolskim. mazowieckie and wielkopolskie voivodeships. Our Nasi inwestorzy stworzyli już ponad 38 tys. miejsc pracy, investors have already created over 38,000 workplaces ponosząc przy tym nakłady inwestycyjne przekraczające with investments exceeding 17 billion PLN. Currently, 17 mld PLN. Obecnie w Strefie działa ponad 200 firm. over two hundred companies operate in the Zone and Wkład Strefy w rozwój gospodarczy pozwolił pomóc its contribution to the economic development of the BEFORE zniwelować negatywne skutki transformacji ustrojowej broad area has helped to offset the negative effects w Polsce, w szczególności bezrobocia, które dwadzieścia of political transformation in Poland, in particular lat temu sięgało w Łodzi 100 tys. osób. unemployment, which 23 years ago reached 100,000 people in Łódź alone. Jako jedyna strefa w Polsce, mamy w celach swojego ustanowienia wpisane wspieranie rewitalizacji LSSE is the only such zone in Poland which has zabytkowych obiektów poprzemysłowych. O rewi- written into the purposes of its establishment talizacji myślimy zatem kompleksowo, w wielu jej the revitalization of historic, post-industrial wymiarach: społecznym, gospodarczym i prze- buildings. Therefore, we think about revitalization strzennym, rozumianym jako przywracanie świet- comprehensively, in its social, economic and AFTER REVITALIZATION ności ważnym obiektom architektonicznym i nada- architectural dimensions, and understand giving waniu im nowych funkcji. Umiejscowienie naszej sie- important historic buildings new functions as dziby na Księżym Młynie, w historycznej dzielnicy restoring their former splendor. The location of our przemysłowej Łodzi, sprawia, że jesteśmy otoczeni headquarters at Księży Młyn, in the historic industrial potrzebami rewitalizacyjnymi. Nie pozostajemy wo- district of Łódź, means that we are surrounded by bec nich obojętni i chcemy podejmować nowe wyzwania areas which need revitalization. We appreciate this as

urząd miasta Krakowa, the MPA to create a Museum by stworzyć Muzeum of Photography. Fotografii. Although the number of Choć nieruchomości, któ- 50% 50% properties waiting for a re czekają na swoją nową new chapter in their history historię ubywa, w naj- wartości kwoty zatwierdzo- the incentive which an is still decreasing, there bliższych latach można się nej w przetargu – taką investor may obtain by will be further properties obniżkę uzyskać może in- buying a property listed spodziewać pojawienia no- westor kupując nierucho- in the registry. (KOMR and coming onto the market wych ofert szczególnie mość zapisaną w rejestrze MPA both encourage this as, for example, banks and ze strony firm, które zabytków. Zachętę taką practice.) This carries with it post offices are closed w związku z rozwojem no- stosują m.in. KOWR oraz several obligations, among due to broad adoption of woczesnych, internetowych AMW. Jest ona jednak ob- them the need for the value services delivered through warowana wieloma wymo- of the revitalization of a usług zmuszone będą do gami, m.in. tym, że war- historical building to be at the Internet. likwidacji stacjonarnych tość nakładów na rewitali- least equal to the value of punktów, czyli m.in. budyn- zację zabytku musi być co the incentive. ków placówek bankowych najmniej równa wartości upustu. i pocztowych.

WYBRANE PRZYKŁADY SELECTED EXAMPLES OF INWESTYCJI ZREALIZOWANE NA PROJECTS COMPLETED ON POTENCJAŁ REAL ESTATE MARKET DAWNYCH NIERUCHOMOŚCIACH FORMER STATE TREASURY NIERUCHOMOŚCI WITH A POTENTIAL SKARBU PAŃSTWA: PROPERTIES: DEDYKOWANYCH FOR “SECOND LIFE” DO REWITALIZACJI I MODERNIZACJI GDAŃSK GDAŃSK Podmiot sprzedający: AMW. Jeden z największych (Selling entity: the MPA.) One of the largest residential trójmiejskich deweloperów mieszkaniowych Grupa developers in TriCity, Grupa Investycyjna Hossa, Od wielu lat głównymi podmiotami, które wystawiają For many years companies disposing with buildings that Inwestycyjna Hossa kupił część kompleksu po ko- purchased a part of military barracks complex na sprzedaż nieruchomości z potencjałem na nową for- belong or belonged in the past to state treasury have szarach wojskowych Pułku Huzarów. Teren o po- which once housed the Hussar Regiment – an area mę i funkcje są spółki dysponujące budynkami, które nale- provided the real estate market with the main source wierzchni 1,6 ha zabudowany był 4 obiektami z koń- totalling 1.6 hectares, with four buildings from the żą lub w przeszłości należały do skarbu państwa. Jeszcze of projects possessing redevelopment potential. Those ca XIX wieku. Inwestor zrealizował tu wielofunk- end of the 19th century. The Investor has completed kilka lat temu nieruchomości te zazwyczaj czekały na no- properties had been, usually, hoping for a new owner for a cyjny kompleks z mieszkaniami, biurami i prze- a multi-function complex with flats, offices and wego właściciela dość długo. W ostatnich latach oferta long time. In last few years, however, both the flow of such strzenią kulturalną. space for cultural activites. ta jednak znacznie się zmniejszyła. Wyraźnie potwierdza to properties and their time on the market have significantly trend, iż nawet starsze obiekty, ale doskonale zlokalizowa- decreased. The current trend if for even older buildings, ne zyskują uznanie inwestorów – to podkreślają wszystkie especially those with excellently location, to catch the eye spółki. Coraz mniejszy opór budzi też zakup nieruchomości of investors. Further, the purchase of historical properties GLIWICE GLIWICE zabytkowych, objętych ochroną konserwatorską. covered by conservation protection now meets with less and less resistance. Podmiot sprzedający: Orange Polska. Historyczny (Selling entity: Orange Polska.) A building from Brak szczegółowych danych nie pozwala na wyliczenie budynek z 1906 roku jest rewitalizowany i rozbu- 1906 has been revitalised and extended with a liczby i wartości dotychczasowej sprzedaży budynków Lack of detailed data does not allow for precise dowany o nową część. Inwestor DL Invest Group new addition. The investor DL Invest Group is przez poszczególne duże podmioty – spółki albo nie pro- calculation of the number and value of existing sales of realizuje tu centrum konferencyjno-restauracyjne creating a conference and restaurant centre with wadzą takich ewidencji, albo dane te uznają za tajemnicę buildings by particular large entities as companies either z powierzchniami handlowymi oraz fitness klu- commercial spaces, a fitness club, and offices in handlową. Skala wartości i wielkości transakcji jest jednak do not have such data or treat it with commercial secrecy, but bem. A w dobudowanej części - biura. the new extension. ogromna. Sam tylko KOWR w sumie sprzedał już 1 860 the scale of both value and volume of transactions is huge. zabytkowych nieruchomości: dworków, pałaców, zam- KOWR alone has already sold 1860 historical properties: ków, czy kompleksów zabudowań z historycznymi obiekta- manor houses, palaces, castles or complexes of buildings mi (młyny, stajnie). Z kolei Agencja Mienia Wojskowego with historical objects such as mills and stables. BIEDRUSKO BIEDRUSKO (AMW) na przestrzeni lat 2009-2017, biorąc pod uwagę tylko te największe i najciekawsze transakcje, uzyskała z 10 The Military Property Agency (MPA) has raised Podmiot sprzedający: AMW. Pałac z lat 1877- (Selling entity: the MPA.) A palace built between przetargów sprzedaży nieruchomości łącznie 88 916 88,916,680 PLN from ten real estate tenders in the years 1880 wybudowany dla Alberta von Treskow, 1877 and 1880 for Albert von Treskov, the a son of 680 PLN. Bank PKO BP z jednej z transakcji sprzedaży 2009-2017, and this is taking into account only the largest syna berlińskiego kupca, użytkowany później przez the Berlin merchant and subsequently used by the w 2017 roku uzyskał aż 44,1 mln PLN (sprzedaż gmachu and most important transactions. In 2017 Bank PKO BP wiele lat przez armię pruską po sprzedaży zyskał Prussian army has gained a new life after the sale and z lat 20. XX wieku, przy ul. Wielopole w Krakowie). Nabyw- obtained 33.1 million zloty from one transaction, the sale nowe życie, i nową funkcję – urządzono tu hotel being given the function of a hotel and spa. cami byłych nieruchomości wojskowych są nie tylko of a building from the 1920s, at ulica Wielopole in Kraków. z usługami SPA. podmioty z kapitałem prywatnym, ale też jednostki Purchasers of former military properties include not publiczne – jak w zakończonym w 2017 roku przetargu only private capital but also public entities, as in the na sprzedaż budynku dawnej zbrojowni przy ul. Rakowieckiej public procurement of a building of a former armoury at w Krakowie – który za 6,15 mln PLN kupił od AMW Rakowiecka in Kraków which the City of Kraków bought from

NIERUCHOMOŚCI KTÓRE REAL PROPERTIES WAITING CZEKAJĄ NA „DRUGIE ŻYCIE” FOR A “SECOND LIFE” ZOFIA WÓJCIK, DYREKTOR PRZYGOTOWANIA NIERUCHOMOŚCI DO SPRZEDAŻY, NIERUCHOMOŚCI ORANGE POLSKA Biorąc pod uwagę ofertę tylko 9 spółek (byłe nierucho- Given what has already occurred with properties formerly Orange Polska ma w ofercie ponad 600 nieruchomo- Orange Polska has more than 600 properties on offer, mości banków, wojska, zabudowania pocztowe i kolejowe) belonging to only nine entities (several banks, the army, ści, z których większość może zostać zmodernizowana most of which can be modernised and used commercially „drugie życie” zyskać mogą setki budynków – łącznie ofert postal service and the railways), it seems that hundreds of i wykorzystana w celach komercyjnych, jak i przezna- as well as being of interest to potential private buyers. nieruchomości wystawionych na sprzedaż przez ww buildings may gain a “second life.” Those entities now for czona dla potencjalnych prywatnych nabywców. Atrak- The attractive offers, together with the creative approach podmioty jest ponad 900. Czasem w ramach oferty in- sale over 900 properties. In some cases an investor may cyjność oferty w połączeniu z kreatywnością spółek taken by the developers, get results. Old phone westor może nabyć jeden budynek, a czasem jest to kom- acquire one building, and in others it is a complex of both deweloperskich, przynosi interesujące rezultaty. Dawne exchanges become loft apartments or student housing, pleks kilku współczesnych lub zabytkowych nieruchomości. modern or historical properties. Two entities offer historical centrale telefoniczne zmieniają się w lofty, czy akademi- gaining a new lease on life. W tym głównie dwa podmioty oferują nieruchomości properties: Nieruchomości Orange (the real estate arm ki, zyskując tym samym nowe życie. historyczne: w ofercie Nieruchomości Orange jest to 86 of Poland’s former state telecommunications operator) There are old, historic properties as well as modern ones (w tym 22 budynki o wyjątkowych walorach architekto- includes 86 properties (including twenty two buildings Do sprzedaży przeznaczone zostały zarówno obiekty available for purchase. The older properties create a nicznych), a w ofercie Krajowego Ośrodka Wsparcia Rol- with extraordinary architectural features) and National historyczne, zabytkowe, jak i współczesne. Te pierwsze wealth of opportunities for the investor, thanks to their nictwa (KOWR, dawna Agencja Nieruchomości Rolnych) – Centre for Agricultural Support (KOWR, former Agency of mogą dać inwestorom szeroki wachlarz możliwości, ze locations. Situated in central parts of towns, they are 100 pozycji. Agricultural Properties) comprises 100 properties. względu na ich dogodną lokalizację. Położenie w cen- easy to get to, and visited often. Historic architecture tralnych częściach miast sprawia, że nie tylko mogą być has a charm that cannot be recreated. The advantage dogodne komunikacyjnie, ale również częściej i chętniej with modern buildings is that they can be altered LICZBA OFERT NIERUCHOMOŚCI NUMBER OF REAL ESTATE odwiedzane. Zabytkowa zabudowa niesie też za sobą without the need to consult heritage conservation WYSTAWIONYCH NA SPRZEDAŻ SALE OFFERS klimat, którego nie da się odtworzyć. Atut budynków authorities. Buildings of this type can be enlarged, współczesnych z pewnością stanowi możliwość swobod- partially demolished and modernised completely. They nego ingerowania w obiekt, bez konieczności konsultacji can also be turned into offices as well as shopping or Krajowy Ośrodek 100 w tym 100 zabytkowcyh / Including 100 historical buildings z konserwatorem zabytków. Budynki takie można roz- entertainment centres. Wsparcia Rolnictwa budowywać, częściowo wyburzyć, całkowicie zmoder- Tauron 49 nizować. Można też przekształcić je w biura, centra han- Buildings and plots of land that are purchased w tym 86 zabytkowcyh / dlowe i miejsca rozrywki. by investors are attractive enough to ensure that Nieruchomości Orange 320 Including 86 historical buildings the temporary requirement to maintain technical Polski Holding Nieruchomości 23 w tym 6 zabytkowcyh / Including 6 historical buildings Budynki i działki, których zakupu podejmują się equipment on part of the real estate is not an issue. inwestorzy pozostają na tyle atrakcyjne, że konie- In such situations, the equipment used is designed to PKP Nieruchomości 164 czność czasowego utrzymania urządzeń technicz- use minimal amount of space. It can be consolidated Poczta Polska 23 nych w części nieruchomości, nie stanowi problemu. and, in certain cases, moved. In this way they are not W takich przypadkach wprowadzane są rozwiązania, an impediment to the new uses to which the buyers Pekao 29 dzięki którym urządzenia te mogą zajmować mniej put the property. BGŻ BNP Paribas 10 miejsca. Mogą zostać skonsolidowane, a w niektó- rych przypadkach przeniesione. W ten sposób nie The properties Orange Polska has on offer are of great Agencja Mienia Wojskowego 220 utrudniają one wykorzystywania powierzchni, którą interest to investors. The transactions that have already 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 nabywcy przekształcają w całkowicie nowe miejsca. been finalised show that the investors do not find Liczba ofert nieruchomości zabudowanych budynkami Number of non-residential real estate sale offers themselves constrained, and that the buildings get a new niemieszkalnymi wystawionych na sprzedaż Oferty Orange Polska cieszą się dużym zainteresowa- lease on life and become highly attractive. niem. Zrealizowane już transakcje potwierdzają, że dla Źródło: analiza własna Inicjatywy Drugie Życie Budynków Source: own analysis of Inicjatywa Drugie Życie Budynków (The Second-Life of Buildings Initiative) inwestorów nie ma ograniczeń, a budynki otrzymują drugie życie, zyskując na atrakcyjności. Żadna z 9 analizowanych firm nie planuje obecnie przy None of the nine analysed entities is currently planning a join transakcji sprzedaży wejścia w spółkę celową z inwestorem venture with an investor. w celu wspólnej realizacji projektu opartego na zbywanej nieruchomość. Depending on which entity is selling a property, its specifics and location will vary – there are buildings neighbouring W zależności od podmiotu, który nieruchomość sprzedaje railway yards, military fortifications or former administration specyfika i lokalizacja nieruchomości może być różna: są to buildings from the 80s located in city centres. The variety is budynki sąsiadujące z terenami kolejowymi, dawne fortyfi- substantial. Only Orange Polska has both historical buildings LOFTY W DAWNEJ CENTRALI kacje czy byłe budynki administracyjne z lat 80. położone and modern office, commercial and service properties in TELEFONICZNEJ W ŁODZI w centrach miast. Sama tylko spółka Orange Polska w ofercie its sales portfolio. The oldest property waiting for a new 320 nieruchomości posiada zarówno zabytkowe obiekty, jak investor is Dom Ferberów – a tenement house from 1560 w współczesne zabudowania biurowe, handlowe, usługowe. at ulica Długa in the Gdańsk Old Town. It is part of an entire Najstarsza nieruchomość, która czeka na nowego inwesto- complex of neighbouring tenements houses which are for ra to Dom Ferberów – kamienica z 1560 r. przy ul. Dłu- sale. The MPA in turn, due to the particular nature of the real giej na gdańskim Starym Mieście, która wchodzi w skład estate which it manages, may offer to investors warehouses, całego kompleksu sąsiadujących ze sobą kamienic wysta- such as the huge area with 38 buildings ul. Poznańska in wionych na sprzedaż. Z kolei AMW z racji specyfiki nieru- Wrocław, as well as historical fortifications. chomości, którymi zarządza, może zaoferować inwestorom nieruchomości magazynowe (w tym np. ogromny teren z 38 budynkami we Wrocławiu przy ul. Poznańskiej), a także zabytkowe fortyfikacje.

LICZBA NIERUCHOMOŚCI PRZE- NUMBER OF PROPERTIES WYBRANIE NIERUCHOMOŚCI SELECTED DOWNTOWN ZNACZONYCH DESTINED FOR W CENTRACH MIAST W OFERCIE PROPERTIES IN THE OFFER NIERUCHOMOŚCI ORANGE OF ORANGE REAL ESTATE DO MODERNIZACJI LUB MODERNIZATION OR – NA SPRZEDAŻ – – FOR SALE – REWITALIZACJI REVITALIZATION

W OFERCIE SPRZEDAŻY IN THE SALES PORTFOLIO OF KRAKÓW UL. WIELOPOLE 2, ZIELONA GÓRA, AL. NIEPODLEGŁOŚCI 10, NIERUCHOMOŚCI ORANGE NIERUCHOMOŚCI ORANGE WOJ. MAŁOPOLSKIE WOJ. LUBUSKIE w przygotowaniu 9 635 m² 2 181 m² in progress 2 438 m² 1 020 m² 6 300 000 PLN

pomorskie 16 XIX-wieczna kamienica z przeznaczeniem pod hotel położona przy Zabytkowy budynek pod handel / usługi w ścisłym centrum. Dwa 18 krakowskich Plantach. Neorenesansowy budynek posiada 5 kondy- budynki: pierwszy - z 1896 r. w stylu secesyjnym, z wejściem od gnacji oraz windy. Na terenie nieruchomości znajduje się dziedzi- strony deptaka, 4 kondygnacje naziemne, całkowite podpiwnicze- warmińsko-mazurskie niec z możliwością wykorzystania na parking. Gmach, wzniesiony nie. Drugi - 2 kondygnacje, niepodpiwniczony, wejście do niego w latach 1887–1889, zaprojektował wiedeński architekt Friedrich znajduje się od ul. Pod Topolami. Nieruchomość usytuowana przy zachodniopomorskie Setz. deptaku z ciągami pieszymi po obu stronach. W bezpośrednim są- siedztwie znajduje się Teatr Lubuski i Hotel Śródmiejski. Ok. 1 km od nieruchomości znajduje się dworzec PKP. 30 4 A 19th century tenement house, to be offered for hotel purposes, situated at the Kraków area of Planty. A Neo-Renaissance building podlaskie with of five storeys, with an elevator inside. A yard within the premi- A heritage building with provision for commercial/ service purposes can be used as a parking area. The building was erected 1887– ses, located in the very centre. Two buildings: the first one, from kujawsko- 1889, designed by Friedrich Setz, a Vienna architect. 1896, in Art Nouveau style, with the entrance from the boardwalk, pomorskie 4 aboveground stories, full basement. The second one - 2 stories, no basement, access from ulica Pod Topolami. The property is loca- 43 ted at the boardwalk with pathways on both sides. Lubuski Theatre 15 48 and Śródmiejski Hotel are located nearby. The central railway station is 1 km away. lubuskie mazowieckie GDAŃSK UL. DŁUGA 23-26, wielkopolskie WOJ. POMORSKIE

12 854 m² 5 618 m² 59 000 000 PLN KOŁOBRZEG, UL. ARMII KRAJOWEJ 1, 29 WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIE 37 7 2 857 m² 2 830 m² 4 100 000 PLN łódzkie lubelskie dolnośląskie 4 opolskie 26

śląskie 6 10 podkarpackie Kompleks zabytkowych kamienic dedykowanych pod hotel / biu- małopolskie ra / handel na Starym Mieście. W części głównej reprezentacyjne, przeszklone atrium. Z tyłu nieruchomości dziedziniec z miejscami parkingowymi. Bardzo dobre położenie w zabytkowej, uczęszczanej przez turystów części miasta, w bliskim sąsiedztwie Długiego Targu. Historyczny budynek w stylu neogotyckim z 1884 r. z przeznacze- Budowlę wzniesioną w XVI i XVII w. zaprojektował słynny gdański niem pod hotel w centrum miasta. Obiekt trzykondygnacyjny, pod- architekt Abraham van der Blocke. piwniczony (dwie kondygnacje naziemne i poddasze użytkowe oraz jedna podziemna). Na terenie niewielki parking. Odległości: ok. 100 A heritage building with provision for commercial/ service purpo- m do Oceanarium, 350 m do Starówki. ses, located in the very centre. Two buildings: the first one, from 1896, in Art Nouveau style, with the entrance from the boardwalk, A historical building in neo-Gothic style, built in 1884, with provision 4 aboveground stories, full basement. The second one - 2 stories, for a hotel, based in the city centre, over three floors, with a base- no basement, access from ulica Pod Topolami. The property is loca- ment (two stories aboveground and a finished attic + one under- ted at the boardwalk with pathways on both sides. Lubuski Theatre ground storey). A tiny parking lot within the premises. Distance: ca. and Śródmiejski Hotel are located nearby. The central railway sta- 100 m from the Oceanarium, 350 m from the Old Town. tion is 1 km away.

Powierzchnia budynków Powierzchnia gruntów Cena netto Building area Ground area Netto

STARZENIE SIĘ RYNKU NIERU- AGEING OF REAL ESTATE CHOMOŚCI W POLSCE MARKET IN POLAND

Wraz z upływem czasu przed właścicielami budynków po- With time, owners of buildings face challenges connected jawiają się wyzwania związane ze „starzeniem się” nieru- with “ageing” properties in two areas: wear and tear of chomości w dwóch obszarach: zużycie się poszczegól- individual building elements and technical and moral nych elementów budowli oraz starzenie się techniczne ageing of the property. If a location is attractive and the Modernizacje i moralne nieruchomości. Jeśli tylko lokalizacja jest atrak- price of land does not exceed the value of the property cyjna, a cena gruntu nie przekracza wartości nieruchomości situated on it, owners commonly decide to modernise the która na niej stoi, właściciele z reguły podejmują decyzje building rather than demolish it. o modernizacji, a nie wyburzeniu budynku. The ageing process and associated challenges faced by Proces starzenia się i stojące przed właścicielami nieru- property owners both globally and in Poland have never chomości wyzwania zarówno w skali globalnej, ale też been so changeable and difficult to predict as they are Modernization polskiej nigdy dotąd nie były tak dynamiczne i trudne now. The galloping process of technological advancement do przewidzenia. Galopujący proces zmian technologicz- which governs changes in the way people work and generally nych oraz zmieniający się wraz z nowymi technologami spend their time demands constant modernizations of i pokoleniem sposób pracy czy spędzania czasu stawia properties. For the first time ever, the likely direction przed nieruchomościami konieczność ciągłych unowocze- of these changes is difficult to predict in a perspective śnień. Kierunek tych zmian po raz pierwszy w historii jest longer than four to five years. trudny do przewidzenia w perspektywie dłuższej niż 4-5 lat. The response to the ageing process of commercial real estate is modernization, with scope corresponding to the business Odpowiedzią na proces starzenia się nieruchomości ko- strategy for a particular property. The scope of works must mercyjnych są prace modernizacyjne o zakresie odpo- be carefully selected to make investments effective. They wiadającym strategii biznesowej dla danej nieruchomości. should be chosen with attention given to the marketing Modernizacja – w odniesieniu do rynku nieruchomości Modernization – in regard to the real estate market applies Zakres prac musi być starannie dobrany tak, aby inwesty- position of the building – they will be different for office dotyczy prac budowalnych skupionych na tkance jednego to construction works concentrated on one building or a cje były efektywne. Należy wybrać te, które odpowiadają buildings available to all tenants and for premium offices budynku lub kompleksu budynków. complex of buildings. założonemu pozycjonowaniu marketingowemu budynku or shopping centres. The scope of work and its scale – inne będą dla biurowców, które mają być dostępne dla can be very different for each case. From the simplest Modernizację dzielimy na: Modernization can be divided into: ogółu najemców, a inne prace unowocześniające nieru- works aimed at giving a new character to the common chomość zaplanować należy dla budynków biurowych spaces of a property, through modernising the technical czy centrów handlowych klasy premium. Zakresy prac i installations (especially ventilation, air conditioning and GRUNTOWNA PRZEBUDOWA / THOROUGH RECONSTRUCTION / GENERAL ich skala może być bardzo różna dla poszczególnych heating) to larger reconstructions and extensions, with REMONT GENERALNY RENOVATION przypadków. Od najprostszych prac polegających na elevation changes, or alterations in the function of a nadaniu nowego charakteru powierzchniom wspól- part or entire building. Wprowadzenie znaczących zmian w budynku, zarów- Implementing important changes in the building both nym nieruchomości, poprzez modernizację i podniesie- no wewnątrz obiektu, jak i w bryle budynku. Za zna- inside and outside. Important changes mean structural nie standardu instalacji (zwłaszcza wentylacji, klima- czące zmiany uznaje się m.in. zmiany struktural- and construction changes, alteration of arrangement tyzacji oraz sterowania), po większe przebudowy ne i konstrukcyjne budynku, zmianę układu pomie- of premises achieved with moving or removal of walls, i rozbudowy związane ze zmianą elewacji, czy zmianą szczeń wraz z przesunięciami ścian, zmiany funkcji, changes of the function, comprehensive replacement funkcji części lub całości obiektu. całościowe wymiany instalacji technicznych (wraz ze of technical installations (with changing installation pa- zmianą parametrów instalacji), nadanie nowego wy- rameters), and, often a new appearance or façade. GŁÓWNE WYZWANIA PROCESU STARZENIA SIĘ MAIN CHALLENGES OF THE AGEING PROCESS glądu lub formy elewacji budynku NIERUCHOMOŚCI KOMERCYJNYCH OF COMMERCIAL PROPERTIES: INTERNAL MODERNIZATION MODERNIZACJA WEWNĘTRZNA >> Budynki niezgodne z rozwiązaniami będącymi >> Buildings inconsistent with current standards, obecnie standardem np. na rynku biurowym – mała for instance low technical efficiency of installation Unowocześnienie wnętrza budynku i dostoso- Modernising the interior of a building and adapting wydajność instalacji (wentylacji i klimatyzacji), brak (ventilation and air conditioning), lack of raised, wanie go do aktualnych wymagań technicznych it to current technical and architectural requirements podniesionej, modułowej podłogi. modular flooring i architektonicznych pod względem funkcji i wyg- in terms of function and appearance, for instance re- lądu np. wymiana pojedynczych elementów technicz- placement of individual technical elements such as el- >> Posiadają nieefektywne rozwiązanie techniczne >> Ineffective technical solutions compared to those nych jak m.in. windy, systemy grzewczo-wentylacyj- evators, heating and ventilation systems, replacement w porównaniu z obecnie stosowanymi – skutkiem currently available – resulting in higher maintenance ne, wymiana wyposażenia ruchomego pomieszczeń, of movable equipment of rooms, shifting of particular są wyższe opłaty serwisowe, wyższe koszty zużycia fees, increased consumption costs. zamiana poszczególnych funkcji w ramach istniejącego functions within existing arrangement of rooms. mediów. >> In some areas, buildings are inconsistent with układu pomieszczeń. current regulations (for example in terms of W niektórych obszarach budynki niezgodne są >> fire protection) – resulting in the need to apply RENEWAL z obecnymi przepisami (np. w obszarze zabezpie- replacement solutions, and likely formal difficulties ODNOWIENIE Changes which renew and refresh selected parts of czeń ppoż.) – powoduje to konieczność stosowa- buildings, for instance a reception area, the lobby, when performing more substantial works Zmiany ograniczające się do odnowienia i odświeżenia nia rozwiązań zamiennych oraz utrudnienia formalne communication passages, service and technical ar- >> Outdated look (elevation, design of common wybranych części budynków np. recepcji, lobby, cią- przy prowadzeniu poważniejszych prac. eas. Renovation comprises changing the general ar- spaces, outdoor areas)– as a result, these objects are gów komunikacyjnych, zaplecza serwisowo-technicz- rangement, replacing the equipment and visual mod- >> Przestarzały wygląd (elewacja, wystrój powierzchni unattractive visually for the tenants nego. Odnowienie obejmuje zmianę aranżacji, wymia- ifications – without repairs of technical installations or wspólnych, tereny zewnętrzne) – w efekcie obiekty nę wyposażenia, modyfikacje wizualne – bez remontów changing the arrangement of rooms. te nie są atrakcyjne wizualnie i wizerunkowo dla instalacji technicznych i zmian układu pomieszczeń. najemców.

SKALA I DYNAMIKA SCALE AND DYNAMICS STARZENIA SIĘ BUDYNKÓW OF AGEING KOMERCYJNYCH COMMERCIAL BUILDINGS ZASOBY BIUROWE OFFICE STOCK W POLSCE IN POLAND Za starsze obiekty biurowe uznaje się te, które powstały Buildings erected over 15 years ago are deemed “older”, (15 LAT I WIĘCEJ) (15 YEARS AND MORE) więcej niż 15 lat temu, chociaż wiele zależy od budynku. Są although much depends upon a building, of course. There obiekty starsze, które cieszą się niesłabnącą popularnością are older buildings which continue to enjoy unflagging wśród najemców, ze względu na takie atuty jak lokalizacja, popularity among tenants due to such advantages as a good ponadczasowa architektura czy nawet uniwersalne, zaawan- location, timeless architecture or even universal, advanced sowane rozwiązania technologiczne. Ważna jest również technological solutions. Excellent maintenance and active bieżąca modernizacja i aktywne reagowanie na potrzeby response to the needs of tenants or market novelties which najemców czy nowinki rynkowe, które mogą poprawić kom- can improve the comfort of an office building are important, fort użytkowania biurowca. W branży hoteli przyjmuje się, że too. In the hotel industry it is assumed that a thorough Warszawa / Warsaw gruntowną modernizację (w tym przede wszystkim remont modernization (including, especially, renovation of all hotel pokoi hotelowych) obiekt powinien przejść co 10 lat. rooms) should be performed every ten years.

WARSZAWA: WARSAW: Na koniec 2017 roku w stolicy funkcjonowało prawie At the end of 2017, almost 500 modern office buildings 500 nowoczesnych budynków biurowych według klasyfi- functioned in the capital city, according to PORF kacji PORF (Polish Office Research Forum), z tego około 180 classification (Polish Office Research Forum). Some 180 of miało ponad 15 lat. those were over 15 years old.

Według analiz JLL na koniec 2018 roku ta liczba może JLL forecasts: at the end of 2018, this number may wzrosnąć do prawie 200, jest to ponad 11% wzrost increase to almost 200, meaning an 11% increase of w liczbie budynków i patrząc na powierzchnię przekłada the total number of buildings, translated into circa się to na ok. 4% wzrost rok do roku. 4% increase year on year in terms of the number of buildings. REGIONY: Poza Warszawą skala jest zdecydowanie mniejsza, REGIONS: ze względu na późniejszy rozwój regionalnych rynków The scale is decisively smaller outside Warsaw, due to biurowych. Na chwilę obecną w sześciu największych later development of regional office markets. At present, miastach regionalnych (Kraków, Wrocław, Trójmiasto, in the six larger regional cities (Kraków, Wrocław, TriCity, Katowice, Poznań, Łódź) tylko 95 budynki biurowe Katowice, Poznań, Łódź) only 95 buildings of the 650 z ponad 650 istniejących miały 15 lat i więcej. Zauwa- which exist are 15 years old and over. The upward trend żalny jest trend wzrostowy, w niektórych miastach (np. w is noticeable, and in some cities (for instance in Katowice) Katowicach) jest to nawet ponad 10%. it is over 10%.

Można stwierdzić, że to właśnie te budynki mogą poten- It can be said that just these buildings may potentially need cjalnie potrzebować unowocześnienia. Niemniej jednak na- modernization. However, it should be emphasised that office leży podkreślić, że biurowce starzeją się w różnym tempie, building are ageing at varying pace, depending upon the w zależności od standardu, w jakim budowany był dany standard in which the building was constructed and long- obiekt oraz od długowzroczności inwestora i architekta, sightedness of the investor and architect who took (or did którzy brali (lub nie) pod uwagę już na etapie projektowa- not ) into account the process of ageing in the design stage. nia proces starzenia się biurowca. For instance, Rondo 1, put into Przykładowo, Rondo 1, oddany do use in 2006, is still deemed a very użytku w 2006 r., wciąż jest uznawany popular office building, one of most za bardzo popularny biurowiec, jeden characteristic in Poland, modern and z najbardziej charakterystycznych of a very high standard. w Polsce, nowoczesny, o bardzo wy- sokim standardzie. 180 Features that greatly undermine chances of old objects to acquire Cechy, które w bardzo dużym Liczba the number tenants, are low floor height, stopniu osłabiają szanse starych budynków of office inflexible layout, outdated HVAC obiektów na pozyskanie najem- biurowych buildings in installations, and controversial ców, to niska wysokość piętra, w Warszawie Warsaw that architecture that has not stood nieelastyczny układ, przestarzałe starszych are over 15 the test of time well. instalacje HVAC, kontrowersyjna niż 15 lat. years old architektura, która źle zniosła pró- Źródło: JLL bę czasu.

National Director at JLL, MBA, LEED AP, Project & Development Services, PAWEŁ WARDA Head of Project Management

Firma JLL już od dawna monitoruje zjawi- JLL has been monitoring the phenomenon sko "starzejących się" zasobów biurowych of "aging" office resources in Poland for a long w Polsce (analizy od 2006 r.). Zauważamy, iż w seg- time already. We have noticed that in commercial mencie budynków komercyjnych wraz z upływem czasu real estate sector the owners of buildings often face-up przed właścicielami budynków pojawiają się m.in. takie such challenges as the wear of certain building elements wyzwania jak zużycie się poszczególnych elementów or the technical and moral aging of the property. The budynku, czy starzenie się moralne i techniczne nieru- latter two are often identified by the owners as the chomości. Przy czym te dwa ostatnie bywają często naj- major drawback. The main reason behind that rationale większą bolączką właścicieli. Wynika to faktu, iż starsze is that older properties constantly have to compete on nieruchomości muszą stale konkurować na rynku i przy the market and they are usually compared with other każdej potencjalnej transakcji są porównywane zarówno potential available options, both existing and planned. z istniejącymi jak i planowanymi projektami. At the moment, in most cases, tenants go for the Najemcy najchętniej decydują się obecnie na budynki, buildings which offer various types of amenities, both in które posiadają rożnego rodzaju udogodnienia nie tylko terms of the neighbourhood, and what is inside. What w okolicy, ale również w samym obiekcie. Szczególnie kor- matters to corporations, in particular, are suitable spots poracje zwracają uwagę na dostępne wewnątrz budyn- inside the property with food courts, meeting places ku miejsca gdzie można jednocześnie zjeść, spotkać się and/or leisure areas. i/lub zrelaksować. MODERNIZACJA BUDYNKÓW MODERNIZATION OF BUILDINGS An attractive and functional interior Atrakcyjna i funkcjonalna aranżacja po- design of common areas in the office W PRAKTYCE IN PRACTICE wierzchni wspólnych biurowca, building, especially on the ground floor, szczególnie na parterze, jest postrzega- is considered a great asset and an na jako duża zaleta i wyróżnik obiektu. attribute of the property. Planowanie i przeprowadzenie zmian w istniejącej, Planning and carrying out changes in existing, funkcjonującej zabudowie niesie za sobą zupełnie functioning buildings entails completely different inne wyzwania, niż rewitalizacja opuszczonych zabyt- challenges than the revitalization of abandoned heritage For the companies, the most in-demand amenities Wśród najbardziej pożądanych przez firmy udogodnień ków. Przede wszystkim prace toczą się bardzo często sites. Above all, the works are very often carried out in a include a canteen/cafe, a patio with a meeting spot, można wymienić: kantynę/kawiarnię, patio z miejscem w funkcjonującym obiekcie – a to rodzi wiele functioning property - and this raises many challenges ATMs, biker-friendly areas (lockers, showers) and some do spotkań, bankomat, udogodnienia dla rowerzystów wyzwań, by nie zakłócić pracy i komfortu przebywa- with not disturbing the work and comfort of office mini commercial infrastructure (a drugstore, cosmetics (szafki, lockersy, prysznice) oraz mini zaplecze sklepowe nia w budynkach: pracowników biur, odwiedzających workers, or of people visiting shopping galleries and store and so on). (apteka, drogeria, etc.). galerie handlowe i gości w hotelach. hotels. As the expectations and needs of the tenants change, Wraz ze zmieniającymi się oczekiwaniami i potrzebami The scope of modernization varies greatly in terms of budget owners of older buildings have to ponder different forms Zakres prac modernizacyjnych bywa bardzo różnicowany najemców starsze budynki, aby nadal być konkurencyj- and technical scope. In contrast to the revitalization and types of modernization or redevelopment if they pod względem przeznaczonego budżetu i zakresu nymi na rynku muszą rozważać różne formy i rodzaje Tu w przeciwieństwie do rewitalizacji of neglected properties, the process of introducing wish to remain competitive. This demand for change technicznego. modernizacji czy też rewitalizacji. Potrzeba zmian musi zaniedbanych nieruchomości proces wprowadza- improvements can be carried out in stages and depends needs to become a part of their long-term strategy, zostać wpisana w ich długofalową strategię nia ulepszeń może być etapowany i zależy od moż- on the investor's capabilities and business objectives. corresponding to the particular market in which they funkcjonowania na danym rynku. liwości oraz celów biznesowych inwestora. Ageing office and commercial properties are forced to operate. Starzeją- ce się obiekty biurowe i handlowe są zmuszone walczyć fight for new clients - but this is done not by reducing o nowego klienta – jednak odbywa się to nie poprzez rental rates (this move immediately reduces the value of the zmniejszenie stawek czynszów (taki ruch obniża bo- property), but only by incurring additional costs related to wiem od razu wartość nieruchomości), tylko właśnie po- the modernization of the building przez ponoszenie dodatkowych kosztów związanych PwC OFFICE IN WARSAW. z unowocześnieniem budynku. Changes to the entrance area aimed at improving the ARMSTRONG RECYCLING PROGRAMME (CEILINGS) building’s image can cost several million zlotys, even though Poprawiające wizerunek budynku zmiany w strefie wejścia they are not a thorough renovation. As the buildings age, choć nie są gruntowną odnową potrafią pociągnąć za sobą the introduced changes will have to be more and more koszty nawet kilku mln PLN. Wraz z procesem starzenia się significant, including transformation of the functional layout budynków wprowadzane zmiany będę musiały jednak być and the replacement of installations. coraz poważniejsze, włącznie ze zmianą układu funkcjonal- nego oraz wymianą instalacji technicznych.

W wielu przypadkach pierwsze zmiany In many cases, the first changes made wprowadzane do obiektów komercyjnych to commercial facilities are the refurbi- to odświeżenie wizualne lobby biurowca shment of an office or hotel lobby - such lub hotelu – prace takie często błędnie work is often incorrectly referred to as nazywane są „rewitalizacją”. "revitalization"

Wspomniana wyżej konieczność pracy „na żywym” or- The need to work on a "living" organism mentioned above dopływu świeżego powietrza); komfort termiczny (precy- with a low toxin content); water and energy efficiency (boiler, ganizmie często jest jednym z największych wyzwań dla is often one of the greatest challenges for the general zyjny i wydajny system kontroli temperatury); wygląd grey water recovery system); access to facilities (public trans- generalnego wykonawcy. Przykładem takiej realizacji jest contractor. An example is the largest shopping centre in i odczucia (materiały o niskiej zawartości lotnych związ- port nodes, facilities for cyclists), modernised building and największe centrum handlowe w Warszawie – Arkadia (wła- Warsaw - Arkadia (owned by Unibail-Rodamco). Visited ków organicznych, pomieszczenia czyszczone za pomo- re-used materials (90% of the glass comes from recycling, ściciel Unibail-Rodamco). Obiekt, odwiedzany rocznie przez annually by about 20 million customers, it has been subject to cą środków o niskiej zawartości toksyn); wydajność wody some furniture from the previous headquarters). All of these ok. 20 mln klientów, od momentu osiągniecia wieku 10 lat significant changes since the tenth anniversary of its opening i energii (warnik, system odzysku szarej wody); dostęp solutions are verified on a regular basis and have become poddany został istotnym zmianom tak, by nadążyć za ak- so as to keep up with current expectations of customers do udogodnień (węzły transportu publicznego, udogodnie- the basis for the company to apply for the first WELL Building tualnymi oczekiwaniami klientów i zapewnić nowe funkcjo- and to provide new functionalities. Modernization works nia dla rowerzystów), budynek modernizowany i ponowne Standard™ certificate in Poland. - The office is a living organ- nalności. Prace modernizacyjne realizowane przez firmę carried out by RD bud z o.o. took place mainly at night, użycie materiałów (90% szkła pochodzi z recyklingu, część ism, that's why the current verification of the project and de- RD bud odbywały się głównie nocą, i wymagały szcze- and required special care for the safety of employees and mebli z poprzedniej siedziby). Wszystkie te rozwiązania we- tailed measurement of systems gives control of the efficiency gólnej troski o bezpieczeństwo pracowników i klientów cen- clients of the shopping centre. The challenge was to ensure ryfikowane są na bieżąco, stały się też podstawą do ubie- of all solutions and the possibility of constant optimisation, trum handlowego. Wyzwaniem było m.in.: zapewnienie the operation of all installations despite the work being gania się przez firmę o pierwszy w Polsce certyfikat WELL including of energy consumption - says Ian Booth. działania wszystkich instalacji pomimo prowadzonych prac, carried out, completing cleaning works after each shift, and Building Standard™. - Biuro to żywy organizm, dlatego bie- prace porządkowe po każdej zmianie, koordynacja zmian coordination of design changes related to the work in the żąca weryfikacja projektu oraz szczegółowe opomiarowanie The latest direction of changes in modernised public interiors projektowych związanych z pracami w lokalach poszcze- premises of the individual tenants. As a result of work carried systemów daje kontrolę wydajności wszystkich rozwiązań also means the acoustic comfort of users. For many years, gólnych najemców. W wyniku prac prowadzonych w sumie out for a total of four years, some of the shops, toilets, and oraz możliwość stałej optymalizacji, w tym zużycia energii – the issues of acoustics were not properly taken into account 4 lata zrealizowano m.in.: przebudowę części butików, the passages were reconstructed with the addition of new, zaznacza Ian Booth. in interior design, hence many currently functioning inte- toalet, niektórych pasaży z dodaniem nowych, przestro- spacious skylights, and the facility was extended by more riors are attractive to the eye, but not for the ear of users. nnych świetlików, wykonano rozbudowę obiektu o ponad than 2 100 sq m. In addition, a new, re-arranged catering Najnowszy kierunek zmian w modernizowanych wnętrzach This is one of the challenges faced by real estate owners. And 2 100 m² (nowa część budynku połączona z budynkiem zone – The Grand Kitchen – has been created. This space, użyteczności publicznej to także komfort akustyczny it doesn’t just affect modernised spaces. The utilisation of istniejącym), oraz stworzono nową, ciekawie zaaranżowaną while set apart, is connected to the existing food court and użytkowników. Przez wiele lat kwestie akustyki nie były modular ceiling tiles and carpets is an equally challenging strefę gastronomiczną - Grand Kitchen. Przestrzeń ta została entertainment area. odpowiednio dostrzegane w aranżacji przestrzeni, stąd task. According to calculations by Armstrong, which is wydzielona, ale jednocześnie jest połączona z istniejącym wiele aktualnie funkcjonujących wnętrz jest atrakcyj- the only company conducting a comprehensive ceiling food court oraz częścią rozrywkową. nych dla oka, ale już nie dla ucha użytkowników. To recycling program in Poland (the company picks up old jedno z wyzwań przed którym stoją właściciele nierucho- ceilings for upcycling from buildings where its new bo- mości. I nie chodzi tu jedynie o wyposażanie moderni- ards are installed), it appears that the renovation of a zowanych powierzchni. Równie dużym wyzwaniem jest medium-sized office (about 1 thousand sq m) requires EKOLOGIA, ECOLOGY, utylizacja demontowanych płyt sufitowych i wykładzin. transporting 5 containers of old ceilings. As explained by ™ ™ Według wyliczeń firmy Armstrong, która jako jedyna Maciej Kiepal, Field Sales Manager, Armstrong Building Prod- WELL BUILDING STANDARD WELL BUILDING STANDARD prowadzi w Polsce kompleksowy program recyklin- ucts, the ceiling recycling program responds to the current I KOMFORT UŻYTKOWNIKÓW AND USER COMFORT AS AIMS OF gu sufitów (firma odbiera stare sufity do upcyklingu modernising needs in Poland: the disassembled ceilings do z budynków w których instalowane są jej nowe płyty) not end up in a landfill (environmental benefit), the inve- KIERUNKIEM MODERNIZACJI MODERNIZATION wynika, iż remont średniej wielkości biura (ok. 1 tys. stor does not bear the costs of transporting and storing m²) oznacza konieczność wywiezienia 5 kontenerów waste and obtains a certificate confirming the return of starych sufitów. Jak wyjaśnia Maciej Kiepal, Field Sales materials to upcycling (business, environmental, and Jednym z czynników zmuszających właścicieli do mo- One of the factors forcing owners to modernise buildin- Manager, Armstrong Building Products program recyklin- image advantages), and finally the installation of new dernizowania budynków jest konieczność dostosowa- gs is the need to adapt them to the current national and gu sufitów odpowiada na aktualne potrzeby modernizacji acoustic boards assists the formation of user-friendly nia ich do aktualnych krajowych i unijnych wymogów EU requirements regarding ecology and energy efficien- w Polsce: demontowane sufity nie trafiają na składowi- acoustic conditions (WELL building benefit). w zakresie ekologii i efektywności energetycznej. To cy. This is not only a legal requirement, but also one that sko odpadów (korzyść środowiskowa), inwestor nie obowiązek nie tylko prawny, ale także wynikający z realiów results from business realities (old, ineffective installations ponosi kosztów wywozu i składowania odpadów oraz biznesowych (stare, nieefektywne instalacje pociągają za entail high costs of operating the building), as well as the uzyskuje świadectwo potwierdzające oddanie mate- sobą wysokie koszty eksploatacji budynku), jak również "fashion" for ecology understood not only as caring for the riałów do upcyklingu (korzyść biznesowa, ekologiczna, „mody” na ekologię rozumianą nie tylko jako dbanie o śro- environment, but also for the image of the company. wizerunkowa), i w końcu montaż nowych płyt akusty- dowisko, ale też wizerunek firmy. cznych wpływa na kształtowanie przyjaznej dla użyt- The Warsaw office of BuroHappold Engineering has been kowników akustyki (korzyść well buildling). Realizacja w tym duchu to m.in. warszawskie biuro firmy constructed in this spirit. The company's headquarters in BuroHappold Engineering. Siedziba firmy w Spektrum the modernised tower block from 2003, Spektrum Tower, Tower, w zmodernizowanym wieżowcu z 2003 roku located in the centre of Warsaw were designed as a "living zlokalizowanym w centrum Warszawy zaprojektowana zo- laboratory". - Applying our own ideas to our own environ- stała jako „żywe laboratorium”. - Wdrażając swoje pomysły ment, we have developed the highest quality solutions we własnym środowisku, wspólnie z partnerami wy- together with our partners whilst minimizing the energy pracowaliśmy najwyższej jakości rozwiązania, jed- consumption. The goal was one: introducing the latest nocześnie minimalizując zużycie energii. Cel był je- technical innovations that have a positive impact on he- den: wprowadzenie do przestrzeni biura najnowszych alth and comfort in the workplace. We provide clients innowacji technicznych mających pozytywny wpływ with user-oriented solutions, we want our office to reflect na zdrowie oraz komfort w miejscu pracy. Dostar- this approach - explains Ian Booth, Partner, BuroHappold czamy klientom rozwiązania zorientowane na użyt- Engineering. The solutions used to improve the quality of kownika, chcieliśmy żeby nasze biuro odzwierciedlało the office: in the area of acoustics - wall and ceiling panels to podejście – wyjaśnia Ian Booth, Partner, BuroHappold and telephone boxes; lighting and sunlight (LEDs, motion

Engineering. Zastosowane rozwiązania podnoszące jakość and light sensors, zoning); air quality (CO2 sensors, unique biura, w obszarze akustyki - panele ścienne i sufitowe exhaust design, fresh air supply system); thermal comfort oraz budki telefoniczne; oświetlenie i świa-tło słoneczne (precise and efficient temperature control system); appear- (LEDy, czujniki ruchu i światła, strefowanie); jakość powie- ance and sensations (materials with a low content of volatile trza (czujniki CO₂, unikalny projekt wyciągowy; system organic compounds, rooms cleaned by means of solutions

Field Sales Manager, Director of Business Development, Euro- MACIEJ KIEPAL Armstrong Building Products VICTORIA LOCKHART pe, International WELL Building Institute

Trend modernizacji budynków w Polsce rośnie The trend for modernization of buildings in W momencie kiedy ruch zrównoważonego With the environmental sustainability move- z roku na rok. Nasz rynek nieruchomości będzie Poland has been growing each year. Our real rozwoju jest bliski zaspokojenia potrzeb zdrowia ment poised to address the health of the zbliżał się do dojrzałych rynków Europy Zachod- estate market will soon be approaching the mature naszej planety, mamy szansę rozwinięcia nowego planet, there is also tremendous opportunity to niej, gdzie nowe inwestycje stanowią nikły odsetek reali- markets of Western Europe where new investments podejścia do tego jak nasze budynki i wspólnoty mogą re-imagine how we can bring new life to our buildings zowanych obiektów komercyjnych, głównie się remontu- constitute a small percentage of commercial projects, nabrać nowego życia skupionego na ludzkim zdrowiu i and communities with a focus on human health and je. Podobnie dzieje się w Polsce. and the majority is mainly repaired. samopoczuciu. Ponieważ spędzamy teraz ponad dziew- wellness. As we now spend more than 90 percent of ięćdziesiąt procent naszego czasu wewnątrz, jest oczy- our time indoors, it is becoming increasingly clear there Kilka lat temu wśród projektów A similar situation happens in Poland. wiste jak ważnym jest zaprzężenie miejsc w których is an urgent need to harness the places we inhabit for do których dostarczaliśmy sufity, Some years ago, among projects pracujemy, uczymy się, bawimy i mieszkamy, ku po- work, living, education and fun as a tool to promote our budynki modernizowane zdarzały się for which we delivered ceilings, lepszeniu naszego samopoczucia. personal well-being. jako pojedyncze przypadki, dziś remon- modernised buildings were single and towane obiekty stanowią 40% realizacji unusual cases; today, restored buildings Właściciele, deweloperzy i zarządzający budynkami, jak Building owners, developers and operators, as well w Warszawie. constitute 40 percent of projects in i najemcy korporacyjni zaczynają zwracać uwagę na as corporate tenants, are taking notice of the impact Warsaw. wpływ zdrowych wnętrz na ludzi. Miejsce pracy przeszło healthier indoor environments can have on people. The Niespotykana do tej pory liczba obiektów w Polsce bę- ostatnio wiele fizycznych zmian, i firmy zdają sobie sprawę physical workplace has undergone significant changes dzie zbliżać się do wieku ok. 20 lat. Konieczność mo- An unprecedented number of buildings in Poland will z tego jak decyzje dotyczące projektowania, budowy in recent years, with companies recognizing how de- dernizowania obiektów związana jest nie tylko z tech- soon be approaching the age of about 20 years. The i eksploatacji mogą pozytywnie wpłynąć na zdrowie, sign, construction and operation decisions can posi- nicznym starzeniem się, ale także bezpośrednio z walką need to modernise them is associated not only with szczęście, satysfakcję i produktywność ich pracowników. tively contribute to their employees’ health, happiness, o pozyskanie i utrzymanie najemców – czyli ujęciem technical ageing, but also directly with the struggle to Tymczasem zwiększona świadomość opinii publicznej satisfaction and productivity. Meanwhile, increased biznesowym nieruchomości. To wyzwanie szczegól- attract and retain tenants. This challenge is especially na temat tego, w jaki sposób budynki mogą wpływać na public awareness of the ways that buildings can affect nie ważne dzisiaj, kiedy mamy rynek pracownika i na- important today, when the market is driven by the nasze zdrowie, motywuje populacje do domagania się our health motivates populations to demand healthier jemcy. Siedziba firmy i komfort pracy stały się jednym employee and the tenant. The comfort of working at a zdrowszych rozwiązań w ich domach i biurach. features in their homes and offices. z elementów zabiegania o pracowników. Dlatego po company’s headquarters has become one of elements fali designerskich biur, galerii, hoteli nadchodzi era for which employees strive. Hence, the era of interiors WELL Building Standard™ (WELL) pomaga w rozkwicie The WELL Building Standard™ (WELL) is helping to fa- wnętrz dobrze, przyjaźnie zaprojektowanych – czyli that are well-designed and friendly is here – bringing tej "drugiej fali zrównoważonego rozwoju" i przekształ- cilitate this “second wave of sustainability” and trans- takich w których użytkownik czuje się komfortowo, spaces in which a user feels comfortable also in terms of ca nowoczesne miejsca pracy. WELL jest holistycznym, formation of the modern workplace. WELL is a holistic, również pod względem akustyki, poziomu oświetle- acoustics, level of illumination and air quality. opartym na dowodach podejściem do odnowy biolog- evidence-based approach to wellness that integrates nia i jakości powietrza. icznej, które integruje funkcje projektowe z ulepszenia- design features with improvements to operational and mi protokołów operacyjnych i strategicznych. Strategie policy protocols. Strategies address performance met- Modernizacja istniejącej zabudowy Modernization of existing developments odnoszą się do wskaźników wydajności, takich jak jakość rics such as air and water quality, lighting and comfort, staje się więc nie tylko konieczna becomes necessary not only in aiming powietrza i wody, oświetlenie i komfort, a także do tego, as well as how the environment can promote healthy w dążeniu do uzyskania ekologicznych to achieve ecological certifications as w jaki sposób otoczenie może promować zdrowe odży- eating, physical activity and cognitive health. certyfikacji jak LEED, BREAM, ale też LEED, BREAM but also the WELL Building wianie, aktywność fizyczną i zdrowie umysłowe. wchodzącego właśnie na polski rynek Standard™ which is just gaining In Europe more than 135 projects across 13 countries WELL Building Standard™. presence in the market. W Europie ponad 135 projektów w 13 krajach jest już are already engaged with WELL. In Poland, early leaders zaangażowanych w projekt WELL. W Polsce wcześni such as BuroHappold Engineering, HB Reavis and Skans- liderzy tacy jak BuroHappold Engineering, HB Reavis i ka are forging ahead with advancing healthy buildings Skanska idą naprzód z rozwojem zdrowych budynków through WELL. As of February 2018, 11 commercial of- dzięki WELL. W lutym 2018, 11 komercyjnych projektów fice projects in the country are WELL Precertified™ or biurowych w kraju posiada wstępne certyfikaty WELL registered to pursue WELL Certification. BuroHappold’s lub jest zarejestrowanych w celu uzyskania certyfikatu own Warsaw office has been modernized to prioritize WELL. Warszawskie biuro BuroHappold zostało zmod- employee health and is pursuing WELL. BUROHAPPOLD ENGINEERING ernizowane, aby nadać priorytet zdrowiu pracowników i dąży do otrzymania certyfikatu WELL. We’re excited about the opportunity to support the WARSAW OFFICE real estate industry in Poland and across Europe in its Jesteśmy podekscytowani możliwością wspierania branży embrace of healthier people through better buildings. nieruchomości w Polsce i całej Europie w dążeniu do po- These industry leaders are showing how our workspac- lepszenia zdrowia ludzi dzięki lepszym budynkom. Lider- es can be newly built or revitalized and made fit for zy tego przemysłu pokazują, w jaki sposób nasze obszary modern purpose while keeping the focus on what truly robocze mogą zostać nowo wybudowane lub zrewital- matters – improving the health and wellness of our fam- izowane i dostosowane do współczesnych celów, przy ilies and friends, neighbors and colleagues. jednoczesnym skupieniu się na tym, co naprawdę ważne - poprawie zdrowia i dobrego samopoczucia naszych rodzin i przyjaciół, sąsiadów i współpracowników.

WYBRANE MODERNIZACJE MODERNIZATION EXAMPLES Head of Project Management, POLSKIE I ZAGRANICZNE AROUND POLAND AND THE WORLD TOMASZ MĄDRY SpaceFactory Holding

Nowoczene podejście New Approach to Modernization do modernizacji THE DAVID ATTENBOROUGH IBC, WARSZAWA ETHOS, WARSZAWA BUILDING, CAMBRIDGE, UK SpaceFactory – firma specjalizująca się w projektowa- SpaceFactory – a design, construction and advisory niu, budownictwie oraz doradztwie, działająca na terenie company active in the CEE region has a great track Europy Środkowo-Wschodniej. Posiada na swoim koncie record of successfully completed modernization szereg przeprowadzonych z sukcesem projektów zwią- projects from all sectors of the commercial real estate zanych z modernizacjami budynków ze wszystkich sek- property market. Our experience in the area of building torów nieruchomości komercyjnych. Nasze wieloletnie modernization allowed us to work out our own, doświadczenia w obszarze modernizacji skłoniły nas do optimised approach to projects of that type. wypracowania własnego, zoptymalizowanego podejścia do realizacji tego typu projektów. Already at the conceptual stage, we work hand-in-hand with investors and current as well as future tenants, Jeszcze na etapie prac koncepcyjnych, wspólnie z in- paying a lot of attention to obtain maximum flexibility Głównym wyzwaniem była poprawa czynni- Generalny remont siedziby PwC w budynku Po trwającej 2 lata modernizacji budynek zys- westorami i obecnymi lub przyszłymi najemcami przy- in the terms of the planned building functions and ków ekologicznych tego wysoce energo- z 2007 oznaczał stworzenie biur praktycznie kał nowe skrzydło (dodatkowe 7 tys. m² chłonnego budynku. Firma BuroHappold od nowa. W ramach programu recyklingu sufi- w sumie oferuje 17 tys. m²). Do wyzwań kładamy wagę do uzyskania maksymalnej elastyczności intended types of use. Our research shows that currently budynku w kontekście planowanych funkcji i sposobów Engineering dzięki zwiększeniu właściwości tów Armstrong zdemontowane płyty nie trafiły konstrukcyjnych należał m.in. montaż 8-met- tenants have to rearrange the occupied space far more termicznych zewnętrznych przegród budow- na składowisko odpadów, przekazano je do rowych, przeszklonych witryn w podcieniach, użytkowania. Z naszych badań wynika, iż użytkownicy often than in the past. In a number of cases the changes lanych oraz wprowadzeniu nowoczesnego upcyklingu w fabryce Armstrong. co zapewnić ma efektowną ekspozycję najem- obecnie muszą dużo częściej niż kiedyś rearanżować i bardziej efektywnego systemu instalacji tech- com handlowym z segmentu premium. Firma are a result of accelerating technological progress. nicznych zaprojektowała modernizację zgod- BuroHappold Engineering przygotowała pro- zajmowaną powierzchnię, przy czym zmiany te często nie z duchem zrównoważonego rozwoju. jekt instalacji oraz konstrukcji. wymuszane są przyspieszającym postępem technolo- While carrying out modernization projects we are often gicznym. faced with a situation where the physical works have to The main challenge was to improve the ecolo- A general renovation of the PwC headquarters, Completing a two-year upgrade, the facility has be carried out with respect to the neighbouring tenants’ gical factors of this energy-inefficient building. done to the building from 2007, meant con- been supplemented with a new wing (additio- W modernizacjach, bardzo często spotykamy się z sy- Through increasing the thermal properties of structing the offices virtually from scratch. The nal 7,000 square metres, giving a total of 17,000 right to peace and quiet: external dividing structures and introducing sta- Armstrong recycling programme applied to the square metres). The building challenges included tuacją, gdzie ingerencję w budynek połączyć musimy te-of-the-art efficient technical systems, Buro- ceilings, meant that dismantled panels were not assembly of an 8-metre glass front in the arca- z niezakłócaniem lub też ograniczeniem do minimum So the impact of the works on the Happold Engineering upgraded the building, sent to waste disposal but handed over for up- des, meant to provide eye-catching display to uciążliwości prowadzonych prac w stosunku do użyt- keeping up with the spirit of sustainable deve- cycling at the Armstrong plant. the premium commercial tenants. BuroHappold surrounding area has to be reduced lopment. Engineering was appointed to provide structural kowników obszarów sąsiadujących. to the minimum and the time frame of and building environment engineering. the works has to shortened as much Image: Alan Williams photography Bardzo istotne staje się wiec skrócenie as possible. BIM (building information do niezbędnego minimum czasu trwania modelling), a popular 3D building design całego projektu. Nieocenionym wspar- COURTYARD BY MARRIOTT, BARTLETT SCHOOL OF ARCHITECTURE, / modelling standard used more and SLLOW LOFT, ŁÓDŹ UNIVERSITY COLLEGE KATOWICE, POLAND ciem staje się wykorzystanie coraz bar- more around the world, can support the LONDYN, UK dziej upowszechniającego się w skali modernization project in a wide range of globalnej projektowania / modelowania areas: it allows the creation of an exact 3D w standardzie BIM 3D building model (ang.: building information modeling). based on 3D scans, as well as allowing multidisciplinary BIM daje ogromne możliwości np.: poprzez skanowa- design works including project time planning, nie przestrzenne - odwzorowanie stanu obecnego do budgeting, prefabrication planning, etc. Documentation postaci modelu 3D, przeprowadzenie kompleksowych, created in the BIM standard can also support daily wielobranżowych prac projektowych z uwzględnieniem building maintenance and management, perfectly. harmonogramów i kosztorysów, zaplanowanie detali prefabrykacji itp. Dokumentacja wykreowana w BIM to Gruntowna modernizacja ze zmianą funkcji Dawny hotel Altus (oddany do użytku w 2004 BuroHappold Engineering stanęła przed wy- In SpaceFactory we clearly see the budynku - dawna centrala telefoniczna przy ul. roku) zlokalizowany w najwyższym wieżow- zwaniem zwiększenia przestrzeni dydaktycznej również wsparcie w procesie codziennego użytkowania benefits resulting from the use of Lutomierskiej należąca do Orange, w wyniku cu w Katowicach wraz ze zmianą marki prze- poprzez modernizację i rozbudowę istnie- i zarządzania obiektem. modernizacji przekształcona została w 2017 szedł gruntowną modernizację. Odnowione jącego budynku z lat 70., bez szkody dla są- the BIM standard. Therefore, we are roku w budynek mieszkalny (31 apartamentów zostały nie tylko przestrzenie wspólne, ale siadujących budynków zabytkowych. Efektem currently in the process of implementing z antresolami). też wszystkie 151 pokoi i sky bar na 27 pię- rewitalizacji jest nowe, ulepszone środowisko Doceniając korzyści wynikające z zasto- BIM as a design standard for our trze. Modernizację zaprojektowała pracownia z wysoko wydajnymi systemami i powierzchnią sowania BIM, SpaceFactory jest obecnie Iliard Architecture & Project Management. użytkową zwiększona o 120% w obrębie istnie- upcoming projects. As a result of jącego już obiektu. na etapie implementacji BIM jako stan- our commitment to the BIM design dardu projektowania dla planowanych philosophy our intention is to create our realizacji. Tworzymy własny, wielobran- A thorough upgrade, including the change of The former hotel Altus (commissioned in 2004), BuroHappold Engineering was challenged own, in-house, multidisciplinary design the buildings function: a former switchboard fa- located in the highest skyscraper in Katowice, with increasing the teaching space by retrofit- żowy zespół projektowy, którego celem team with extensive competence in BIM. cility situated at ulica Lutomierska and owned by has been subject to an in-depth upgrade which ting and extending the existing 1970s building jest zbudowanie rozległych Orange, was transformed into a residential de- included the brand change. The restoration co- without having a negative impact on the listed velopment of 31 suites with mezzanines. vered not only common areas, but also all 151 buildings in the neighbourhood. The result was kompetencji w zakresie BIM. rooms and the 27th floor sky bar. The upgrade a new, enhanced environment with highly effi- was designed by Iliard studio. cient systems and 120% more usable floor space within the existing site footprint.

Image: Richard Stonehouse

Dla budynków współczesnych jak kilkunastoletnie For more modern buildings such as office buildings or biurowce czy galerie handlowe element marketingu shopping malls which are some years old, the marketing to główny pomysł na przyciągniecie najemców i reko- element is the main idea for attracting tenants and re- mercjalizację, w walce z nowymi obiektami. commercialisation in competition against new facilities. Kluczowe czynniki Budynki często przechodzą jedynie powierzchowne moder- Buildings often undergo only superficial modernization nizacje (lobby, odnowienie części wspólnych, wymiana wind) (lobby, renewal of common areas, exchange of elevators) - uzupełniające proces – nie zmieniając kluczowych elementów jak układy piętra, without changing key elements such as floor layouts or the rewitalizacji i modernizacji budynków elewacja budynku. building’s elevation. Stąd zabieganie o skuteczną komercjalizację odbywa się Pursuit of effective commercialisation is based on marketing w oparciu o marketing i rebranding – nowa nazwa budynku, and rebranding – a new name, updated visual identification, nowa identyfikacja wizualna, dodatkowe usługi dla najem- additional services for tenants. Investors often include ców. Często inwestorzy włączają w proces zmian samych tenants in the process of making these changes – asking najemców – pytając ich o ocenę i sugestie, by odpowie- them for their opinion and suggestions so as to respond to dzieć na ich potrzebę w zakresie unowocześnienia obiektu their needs of modernising the object and implementing Key Factors i wprowadzenia pożądanych usług. desired changes. driving the revitalization and modernization process of buildings

JAK OBNIŻYĆ RYZYKO HOW TO REDUCE RISK I ZWIĘKSZYĆ SZANSE AND INCREASE CHANCES HISTORIA, BUDOWA, HISTORY, CONSTRUCTION, NA SUKCES W PROJEKCIE FOR SUCCESS IN A FUNKCJONOWANIE – FUNCTION – THE TRIO REQUIRED REWITALIZACYJNYM? REVITALIZATION PROJECT? TRIO UDANEGO PROJEKTU FOR A SUCCESSFUL PROJECT

Nadanie nowej funkcji budynkowi czy kwartałowi Giving a new function to a building or a city wiąże się z szeregiem działań technicznych, analitycznych quarter is associated with a number of technical, analytical i finansowych. Proces inwestycyjny pod hasłem: „drugie ży- and financial jobs. The investment process under the slogan cie budynku” różni się od inwestycji budowanych od począt- “second life of a building” differs from investments built on Przede wszystkim pracować zespołowo, Work in a multidisciplinary team ku na pustej działce, odróżniają go czynniki tzw. miękkie. To an empty lot – it is distinguished by the so called soft factors. partycypacyjnie with others, with participation wyróżniki, które trudno ująć w biznesplanie, a które często These are distinguishing features which are difficult to (multidyscyplinarny zespół) of all team members bywają wręcz kluczowe dla powodzenia inwestycji z punktu capture in a business plan, but which are often even crucial widzenia pozycjonowania projektu i jego sukcesu bizneso- to a successful investment from the point of view of project wego na rynku. positioning and its business success on the market.

Są to: These are:

>> historia miejsca >> history of the place Spojrzeć z perspektywy interesariuszy, Look from the perspective of stakeholders, ekologiczne podejście do wykorzystania >> >> a conscious approach to the use of space (we renew zrozumieć ich motywacje, realne potrzeby. understand their motivations, their real needs. przestrzeni (odnawiamy tkankę, the tissue, we do not destroy, do not demolish) Zrozumieć, dlaczego jakieś rozwiązanie wpłynie Understand why a particular solution will influence nie niszczymy, nie burzymy) >> positive impact on changes in the environment na ich decyzje, np. zakupowe. Jeżeli to możliwe, their decisions, including purchase decisions. If >> pozytywny wpływ na otoczenie >> inclusion of issues important from a CSR perspective należy włączyć interesariuszy do procesu possible, include stakeholders in the process at >> ujęcie kwestii ważnych z punktu widzenia CSR (Corporate social responsibility) na wybranych etapach. different stages. (Corporate social responsibility) Each of these factors properly taken into account and Każdy z tych czynników odpowiednio uwzględniony i wyeks- highlighted in sales and marketing activities contributes ponowany w działaniach sprzedażowych i marketingowych significantly to success in the medium and long term. In przyczynia się w sposób znaczny do biznesowego wyniku practice, this means setting projects up so communicating the inwestycji w perspektywie średnio i długookresowej. history of the place is easy. This is a particularly visible trend W praktyce oznacza to nastawienie projektów na komuni- in the implementation of residential and hotel investments, Zrozumieć kulturowy, społeczny, Understand the cultural, social, kowanie historii miejsca – bardzo wyraźnie widoczny trend as well as multifunctional mixed use investments. The past of historyczny, gospodarczy kontekst historical, and commercial w realizacji inwestycji mieszkaniowych, hotelowych, a także the place and its structures attracts attention and makes the rewitalizowanego miejsca. context of a revitalised place. inwestycji multifunkcyjnych typu mixed use. Przeszłość miej- investment stand out in the market. sca i zabudowań przyciąga uwagę i sprawia, że inwestycja wyróżnia się na rynku.

Project manager of Orange Real Estate, MAŁGORZATA STOCHMAL Orange Polska

DUCH LAT 60. TEŻ NA TOPIE THE SPIRIT OF THE 60S IS ALSO ON TOP Displaying the history of a building is a Wyeksponowanie historii zabytku to wdzię- delightful task, but more interesting are projects -czne zadanie, bardziej interesujące są jednak pro- where the axis of marketing communications becomes jekty, w których osią komunikacji marketingowej staje się the past of a modernised object which is devoid of any przeszłość obiektu zmodernizowanego, ale nie posiada- singular historical values. Can such a building attract jącego walorów stricte historycznych. Czy taki budynek through association with the past? Decisively, yes. The może przyciągać dzięki przeszłości? Zdecydowanie tak. role of marketing is to show that even a contemporary INDEX Rolą marketingu jest pokazanie, że nawet współczesny historical outline may be an asset. An excellent example rys historyczny może stanowić atut. Doskonałym przy- of such an approach is the office building Estetyczna 4 in kładem takiego podejścia jest biurowiec Estetyczna 4 w Tychy, a former headquarters of Telekomunikacja Polska Tychach, dawna centrala Telekomunikacji Polskiej oraz or headquarters of Poczta Polska. siedziba Poczty Polskiej. The property was purchased from Orange by a private Nieruchomość zakupił od Orange prywatny inwestor, investor, attracted by its excellent location in the city kierując się przede wszystkim doskonałą lokalizacją w sa- centre. Comprehensive modernization of the interiors mym centrum miasta. Prace objęły modernizację wnętrz, followed, to adapt them to current office standards. The by dopasować je do obowiązujących obecnie standar- owner plans to repair the elevation in near future, too. dów biurowych. Właściciel planuje w najbliższym czasie także remont elewacji. The idea to refer to the building’s past Pomysł na pozycjonowanie biurowca in the 1960s and place it as a central w działaniach sprzedażowych od razu element in the sales activities was clear był jasny – nawiązujemy do przeszłości from the very beginning. Its history was z lat 60. XX w. Historia obiektu jest eks- presented in the investment descriptions ponowana m.in. w opisach inwestycji oraz materiałach graficznych. Na stro- and communication materials. Historical nie internetowej zamieszczono foto- photographs of the property and grafie zestawiające nieruchomość visualisation of the new interiors were w momencie sprzedaży oraz wizuali- placed on the website. In a before/after zacje po remoncie wnętrz. Na befo- slider, the shape of the building in its re - after sliderze przedstawiona jest current condition and after the future też bryła budynku w stanie obecnym oraz po remoncie elewacji. Przyjętą li- elevation repair is also presented. The nię komunikacji widać również w ma- intended communication axis is also teriałach marketingowych, np. w rekla- visible in the marketing materials, for mach najemców zaintrygować ma hasło instance, the slogan “A modern office „Nowoczesny biurowiec z duszą PRL-u”. building with the soul of the Polish People’s Republic” will be a puzzle in the ads for tenants.

Dlaczego inwestor nawiązuje do czasów wywołują- Why would the investor refer to times which evoke cych w większości mieszane odczucia? To celowy za- mostly mixed feelings? This is a deliberate marketing bieg marketingowy, służący wyeksponowaniu cech decision, aimed at highlighting the characteristics of właściwych budownictwu z tamtych czasów. Biurowiec the construction industry of those times. Modernization po modernizacji nie zmienił m.in. gabinetowego układu has not changed the building’s cabinet layout of rooms. pomieszczeń. Tym samym od razu na wstępie oferta naj- Thus, from the very beginning, the offer is aimed at a mu adresowana jest do wybranej grupy klientów, cha- particular group of customers, characteristic of the rakterystycznej dla lokalnego rynku – małych i średnich local market: small and medium-sized companies. The firm. A sama telekomunikacyjna przeszłość obiektu zo- telecommunications history of the object itself has been stała wykorzystana jako atut – w budynku najemcy mogą used as an asset - tenants can access the building’s fibre bowiem korzystać ze łącza światłowodowego, dodatko- optic link and there is a post office on-site which helps wo znajduje się tu placówka poczty, co ułatwia organiza- with running a company. cję codziennej pracy w firmie.

OKAM Capital Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie 181A Sławomir Gołębiewski

Telefon: 22 435 47 87/88 Telefon: +48 503 019 381 Fax: 22 435 47 89 Email: [email protected] Orange Polska Aleje Jerozolimskie 160 02-326 Warszawa

Email: [email protected]

Orange Polska oferuje na sprzedaż kilkaset nieruchomo- Orange Properties hold the portfolio of hundreds OKAM CAPITAL jest liderem wśród firm deweloperskich specjalizującym się OKAM CAPITAL is a leader among developers specializing in housing con- ścio przeznaczeniu komercyjnym i mieszkalnym of real estates for sale throughout the entire Poland. w budownictwie mieszkaniowym. Od marca 2010 r. po fuzji ze strategicznym struction. From March 2010, after a merger with a strategic Israeli partner, na terenie całej Polski. izraelskim partnerem, spółką z grupy Aurec Capital, firma realizuje swoje in- a company from the Aurec Capital Group, the company realizes its invest- westycje jako OKAM Capital Sp. z o.o. Grupa AUREC - założona we wczesnych ments as OKAM Capital Ltd. The AUREC Group - founded in the early 1960s, Ponadto do wynajęcia – powierzchnie biurowe, In addition, for rent – office premises, retail and service latach 60 XX wieku, jest wiodącą firmą cieszącą się największym zaufaniem is a leading company enjoying the highest trust in the market. In total, handlowo-usługowe i magazynowe w rozpoznawalnych as well as warehouse spaces in recognizable business na rynku. Łącznie zatrudnia około 10.000 osób na całym świecie. it employs around 10,000 people around the world. lokalizacjach biznesowych. locations.

Firma zrealizowała m.in. projekty InCity na Woli, Mokkę i Vistę The company OKAM has developed: InCity project in Wola, Mok- na Mokotowie oraz Arlet House na Ochocie w Warszawie. Prowadzi ka and Vista in Mokotów and Arlet House in Ochota in Warsaw. Nieruchomości Orange to: Orange Properties stand for: również sprzedaż dwóch inwestycji w Warszawie: apartamentów Żoli Żoli It also sells two investments in Warsaw: apartments Żoli Żoli in Żoliborz >> szeroki wybór budynków biurowych, magazynowych, >> wide selection of office facilities, warehouses, technical na Żoliborzu oraz Bohemy na Pradze, a także w Katowicach: Dom and Bohema in Praga, as well as in Katowice: Dom w Dolinie Trzech technicznych, gruntów inwestycyjnych, lokali komercyj- buildings, investment land, flats, houses and plots; w Dolinie Trzech Stawów. Stawów. nych, domów i działek; W tym roku rozpocznie się realizacja kolejnego projektu komercyjnego: This year, another commercial project will start: a coworking space ŁÓDŹ. >> the best locations: attractive locations in the centers przestrzeni coworkingowej ŁÓDŹ.WORK należącej do strefy ŁÓDŹ.ZONE WORK belonging to the ŁÓDŹ.ZONE at 18 Dowborczyków Street in Łódź >> najlepsze adresy: atrakcyjne lokalizacje w centrach of voivodeship and poviat cities as well as in smaller przy ul. Dowborczyków 18 w Łodzi, a także inwestycji mieszkaniowej and also residential investment on 49 Domaniewska Street in Mokotów miast wojewódzkich, powiatowych i w mniejszych towns; przy ul. Domaniewskiej 49 na Mokotowie w Warszawie. Okam jest wła- in Warsaw. Okam is the owner of a creative retail, office and catering space miejscowościach; ścicielem kreatywnej przestrzeni handlowo-biurowo-gastronomicznej at Piotrkowska 217 zone in Łódź. >> good transport links; w strefie Piotrkowska 217 w Łodzi. >> dogodne połączenia komunikacyjne; >> investment potential: properties suitable for offices, W aktywach OKAM Capital znajdują się również zabytkowe kamienice w cen- The assets of OKAM Capital also include historic tenement houses in the cen- >> potencjał inwestycyjny: nieruchomości na biura, usługi, services, hotels, logistics, dormitories and other trum Katowic przy ul. Staromiejskiej 10 oraz przy ul. Filipa 13 w Krakowie, tre of Katowice at 10 Staromiejska and at 13 Filipa Streets in Kraków as well as hotele, logistykę, akademiki i inne projekty deweloper- development projects. a także inwestycja przy ul. 5 Lipca w Szczecinie. an investment at 5 Lipca street in Szczecin. skie.

NIERUCHOMOŚĆ PRZY UL. KOŚCIUSZKI W ŁODZI

Warzelnia – Glicerynownia – Brewery dated 1899 – Glycerinium dated Rewitalizacja Rewitalizacja Revitalization. 1899 –Revitalization. budynku z 1899 r. budynku z 1899 r.

Rewitalizacja trzech Three building budynków: revitalized: Budynek produkcyjny – Production building Glicerynownia z 1899 r. Glycerinium dated 1899. Ponad 300 budynków z potencjałem do rewitalizacji i modernizacji Rewitalizacja budynku dated 1888 – Warzelnia z 1899 r. Brewery dated 1899. z 1888 r. R e v i t ali z a t io n . Kotłownia z 1925 r. Boiler House dated 1925. Over 300 properties with a potential for revitalization and modernization

Schoenherr Stangl sp.k. ARMSTRONG BUILDING PRODUCTS

ul. Próżna 9, 00-107 Warszawa BV Sp. z o.o. Oddział w Polsce Telefon: +48 22 223 09 00 ul. Domaniewska 37, 02-672 Warszawa Email: [email protected] Telefon: (+48) 22 337 86 10 Email: [email protected]

Schoenherr jest wiodącą kancelarią prawną w Europie Schoenherr is a leading full service law firm in Central and Środkowo-Wschodniej. Nasze biura i przedstawicielstwa Eastern Europe. Our offices and country desks provide com- Armstrong Building Products, światowy lider w dziedzinie Armstrong Building Products, a worldwide leader in the zapewniają kompleksową obsługę regionu CEE/SEE, dzięki prehensive coverage of CEE/SEE, allowing us to offer solu- projektowania, produkcji i sprzedaży sufitów podwiesza- scope of designing, manufacturing and selling raised czemu możemy zaoferować rozwiązania, które idealnie tions that perfectly fit the given industry, jurisdiction and nych. Oferuje kompleksowe systemy sufitów akustycznych ceilings. It offers complex systems of acoustic ceilings made pasują do danej branży, jurysdykcji i przedsiębiorstwa. company. wykonywanych z płyt mineralnych (twardych i miękkich), of mineral boards (hard and soft), metal and wooden board metalowych oraz drewnianych wraz z elementami zawiesze- with raising elements. Products satisfy high requirements Warszawskie biuro Schoenherr świadczy pełen zakres Schoenherr’s Warsaw office is a full-service practice that nia. Produkty spełniają wysokie wymogi akustyki i higieny of acoustics and hygiene of rooms, fire resistance, humidity usług prawniczych ze szczególnym uwzględnieniem usług focuses on mergers & acquisitions, real estate, banking & pomieszczeń, odporności ogniowej, odporności na wilgoć, resistance and are widely used in public usage buildings – z dziedziny fuzji i przejęć, nieruchomości, bankowości finance, capital markets and employment law. znajdują szerokie zastosowanie w budynkach użyteczności both new and updated ones. i finansów, rynków kapitałowych oraz prawa pracy. publicznej – zarówno nowych, jak i modernizowanych.

Praktyka nieruchomości kancelarii Schoenherr doradza Schoenherr's real estate practice group advises clients Sufity Armstrong powstają w oparciu o ekologiczną produkcję, Armstrong ceilings are built based upon ecologic production klientom we wszystkich aspektach prawnych związanych on all legal aspects of their real estate businesses. We spe- są więc dedykowane do budynków starających się o certyfi- – they are dedicated to buildings applying for certificates: z nieruchomościami. Specjalizujemy się w nabywaniu i zby- cialize in real estate acquisitions and disposals (via asset or kacje: LEED, BREEAM, DGNB oraz WELL Building Standard™. LEED, BREEAM, DGNB and WELL Building Standard™. Ceil- waniu nieruchomości, finansowaniu i realizacji projektów in- share deals), projects financing and development, design Płyty sufitowe PERLA oraz ULTIMA+ posiadają Certyfikat Cra- ing boards PERLA and ULTIMA+ have the certificate Cradle westycyjnych, umowach projektowych i budowlanych, pro- and build contracts, construction and claim management, dle to Cradle® (tłum. „od kołyski z powrotem do kołyski”). to Cradle®. The majority of products has materials coming cesie inwestycyjnym i zarządzaniu roszczeniami, umowach lease agreements and real estate-related litigation. We as- Większość produktów zawiera materiały pochodzące from recycling – containing even 82 percent recycling najmu oraz postępowaniach spornych dotyczących nie- sist clients operating in all sectors of the real estate market, z recyklingu – ich zawartość wynosi nawet 82%. materials. ruchomości. Doradzamy klientom działającym we wszyst- including investors and developers, banks and financial insti- kich sektorach rynku nieruchomości, w tym inwestorom tutions, construction businesses, operators and asset man- i deweloperom, bankom i instytucjom finansowym, firmom agers, landlords and tenants. We have broad experience budowlanym, zarządcom i operatorom, wynajmującym in office, retail, warehouse, hospitality, industrial and residen- i najemcom. Mamy szerokie doświadczenie w projektach tial projects, as well as in those concerning agricultural and biurowych, handlowych, magazynowych, hotelowych, prze- forest properties. mysłowych i mieszkaniowych, a także projektach dotyczą- cych nieruchomości leśnych i rolnych.

offices/biura austria

belgium/eu EY, Warszawa: modernizacja Akademia Górniczo-Hutnicza, EY, Warsaw: modernization of AGH University of Science biura objęła powiększenie Kraków – perforowany sufit me- the office involved enlarging and Technology, Kraków – bulgaria części wspólnych m.in. kuchni talowy ma kilka zalet: the common areas including perforated metal ceiling has pracowniczych i sal trwałość, modułowość (co uła- croatia the employee kitchens and several advantages: durability, konferencyjnych, sufity twia dostęp do instalacji conference rooms, Armstrong modularity (giving easy access to Armstrong wpłynęły technicznych), designerski czech republic ceilings helped to create an installations), visual effect and na stworzenie przyjaznej aku- efekt oraz możliwość acoustically-friendly space the option of acoustic inserts hungary stycznie przestrzeni. wypełnienia akustycznego. moldova montenegro poland romania serbia slovakia slovenia turkey

country desks/ Pionowe, akustyczne płyty Vertical, acoustic Baffles przedstawicielstwa Baffles dedykowane m.in. panels for use in historic Sufity wyspowe wybierane do obiektów zabytkowych and post-industrial są do odnowienia recepcji Island ceilings are used to albania i postindustrialnych – buildings – shape the w biurowcach i hotelach – renovate office and hotel bosnia & herzegovina kształtują akustykę i wystrój acoustics and look of the to łatwy i szybki sposób receptions – a quick, easy wnętrza, nie zakrywając stropów, interiors without covering na podniesienie atrakcyjności means to improve the visual and macedonia które w takich nieruchomościach ceilings which often need wizualnej przestrzeni acoustic properties of an area często muszą pozostać to remain exposed i warunków akustycznych. ukraine wyeksponowane. in such properties

Cushman & Wakefieldjest wiodącą na świecie firmą świad- ŁÓDZKA SPECJALNA STREFA EKONOMICZNA S.A. czącą usługi na rynku nieruchomości komercyjnych. LODZ SPECIAL ECONOMIC ZONE Joint Stock Co. Wspiera klientów w podejmowaniu decyzji wpływających na sposób, w jaki ludzie pracują, robią zakupy i spędzają ul Tymienieckiego 22 G, 90-349 Łódź, Poland wolny czas. Dogłębna znajomość rynków lokalnych oraz Telefon: 42 676 27 53/54 globalna perspektywa naszych 45 tysięcy pracowników e-mail: [email protected] w ponad 70 krajach, a także wykorzystanie unikalnej platformy nowoczesnych rozwiązań, pozwalają najemcom Cushman & Wakefield Polska Sp. z o.o. i inwestorom na optymalizację wartości nieruchomości. Cushman & Wakefield należy do grupy największych Metropolitan firm doradczych na rynku nieruchomości komercyjnych Pl. Piłsudskiego 1, 00 – 078 Warszawa, Polska na świecie. Jej przychody są szacowane na 6 mld USD. + 48 22 820 20 20 Do najważniejszych usług świadczonych przez firmę należą pośrednictwo w wynajmie powierzchni, komplek- Lumen sowe zarządzanie nieruchomościami, obsługa trans- ul. Złota 59, 00 – 120 Warszawa, Polska akcji na rynkach kapitałowych, zarządzanie obiektami + 48 22 222 30 00 (C&W Services), globalna obsługa najemców, zarządza- nie inwestycjami i aktywami (DTZ Investors) oraz usłu- PLN gi w zakresie realizacji projektów i inwestycji deweloperskich, reprezentacji najemców, wyceny i doradztwa. Wię- cej informacji na stronie www.cushmanwakefield.pl oraz na Twitterze: @CushWakeCE.

Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna jest jednym z najdy- The Lodz Special Economic Zone is one of the most dynami- Cushman & Wakefield is a leading global real estate servi- of $6 billion across core services of agency leasing, asset namiczniej rozwijających się regionów Polski, to centrum cally developing regions of Poland, a center of modern tech- ces firm that helps clients transform the way people work, services, capital markets, facility services (C&W Services), nowoczesnych technologii z dostępem do wykwalifikowanej nology with access to qualified staff located in central Poland shop, and live. Our 45,000 employees in more than 70 co- global occupier services, investment & asset management kadry, położone przy skrzyżowaniu autostrad A1 i A2 oraz at the intersection of the A1 and A2 motorways and the S8 untries help occupiers and investors optimize the value of (DTZ Investors), project & development services, tenant drogi ekspresowej S8. expressway. their real estate by combining our global perspective and representation, and valuation & advisory. To learn more, deep local knowledge with an impressive platform of real visit www.cushmanwakefield.pl or follow @CushWakeCE ŁSSE obejmuje swoim zasięgiem województwo łódzkie, Lodz SEZ covers areas in four regions: Lodz, Masovia, Great- estate solutions. Cushman & Wakefield is among the lar- on Twitter. wschodnią część województwa wielkopolskiego, zachod- er Poland and Kuyavia-Pomerania. We offer well-connect- gest commercial real estate services firms with revenue nią część województwa mazowieckiego i południową część ed, attractive areas for industrial investment and selected województwa kujawsko-pomorskiego . Oferuje zlokalizowa- services. Tax reliefs and professional assistance in the field ne w centrum Polski, świetnie skomunikowane, atrakcyjne of State Aid make Lodz SEZ an ideal place for entrepreneurs tereny pod inwestycje przemysłowe i wybrane usługi. Ulgi interested in the development of their businesses. podatkowe oraz profesjonalne doradztwo w zakresie po- mocy publicznej sprawiają, że Łódzka Strefa jest idealnym During last 20 years Lodz SEZ attracted over 200 companies miejscem dla przedsiębiorców zainteresowanych rozwojem such as Procter & Gamble, Kellog's, Indesit/Whirpool, BSH, swojej działalności. Fujitsu, ABB, Amcor and Infosys.

W ciągu ostatnich 20 lat ŁSSE przyciągnęła ponad 200 firm, w tym m.in..: Procter&Gamble, Kellog’s, Indesit/Whirpool, What distinguishes us: BSH, Fujitsu, ABB, Amcor i Infosys. >> strategic location in the center of Poland Wyróżnia nas: >> diversification of means of transport (rail, road and air) >> strategiczna lokalizacja w centrum Polski Office Agency, Cushman & Wakefield Poland >> well-qualified staff >> dobre skomunikowanie (drogowe, kolejowe i lotnicze) >> rich industrial traditions >> wykwalifikowana kadra pracownicza >> attractive investment offer >> bogate tradycje przemysłowe >> comprehensive and investor-friendly service >> wsparcie inwestycyjne w formie zwolnienia z podatku > Income tax exemption up to 55% CIT (do 55% kosztów inwestycji) >

In 2017 Lodz Special Economic Zone has implemented W 2017 roku Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna zainau- Startup Spark project which main goal is to combine gurowała projekt Startup Spark, którego głównym celem potential and creativity of startups with infrastructure, jest połączenie potencjału i kreatywności startupów z infra- resources and experience of big business. Startup Spark strukturą, zasobami i przede wszystkim doświadczeniem received financial support (over 1,5 million USD), therefore korporacji. Startup Spark otrzymał wsparcie (ponad 5,5 mln the first accelerator of this kind has been established in Lodz PLN) dzięki czemu w Łodzi powstał pierwszy tego typu akce- offering support to startups from Poland. Projects selected lerator oferujący realne wsparcie dla startupów z całej Polski. in the recruitment process will receive funding, experienced Wyłonione w procesie rekrutacji projekty otrzymują finan- mentors’ assistance and perhaps the most importantly, the sowanie, doświadczonych mentorów oraz, a może przede possibility to cooperate, test, implement, and commercialize wszystkim, możliwość współpracy, testowania, wdrażania, Regional Cities, Office Agency, Cushman & Wakefield Poland their products within the project’s partners activity. komercjalizacji startupów wśród partnerów projektu.

BuroHappold Engineering to międzynarodowe, zintegrowa- Od ponad 15 lat CSMM jest firmą konsultingową ne biuro projektowe posiadające siedziby w 23 lokalizacjach na i architektoniczną specjalizującą się w komercyjnych świecie. W ciągu ponad 40 lat działalności na dynamicznie zmie- nieruchomościach biurowych, hotelowych i handlowych niającym się rynku, BuroHappold stało się synonimem kreatywnych w Niemczech i za granicą. oraz wartościowych rozwiązań inżynieryjnych dla budynków i miast. Oddział w Polsce został założony w 1997 roku w Warszawie. Port- CSMM kontroluje całość procesu inwestycyjnego i komuni- folio naszych projektów w regionie obejmuje m.in. Centrum Nauki kacyjnego poczynając od oceny przydatności nieruchomo- Kopernik, Q22, Varso Place, Hala Koszyki i Muzeum ści na cele inwestycji, poprzez projekty architektoniczne, Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, siedziba Zalando, Merce- aż po kreatywne strategie marketingowe. des Platz i Pomnik Pomordowanych Żydów Europy w Berlinie, a także Narodowa Duńska Opera w Kopenhadze. CSMM jest międzynarodowym zespołem kierowanym przez Zarząd w składzie: Sven Bietau, Timo Brehme, Reiner Nowak oraz Malte Tschörtner. Centrala firmy znajduje BuroHappold Engineering is an international, integrated consultan- BuroHappold Engineering się w Monachium, ponadto posiada swoje filie lub przed- cy operating in 23 locations worldwide. For over 40 years we’ve been ul. Twarda 18 stawicielstwa w Berlinie, Dusseldorfie, Frankfurcie, Wiedniu CSMM GmbH München building our reputation for delivering creative, value led building and 00-105 Warszawa oraz Warszawie. Werk 3, Atelierstraße 14 / C Telefon: +49 (0)89 9601599-0 city solutions for an ever changing world. The office in Poland was 81671 München, Germany Fax: +49 (0)89 9601599-99 established in Warsaw in 1997. Our projects portfolio in the region CSMM angażuje się w wiele projektów wspierających includes: the Copernicus Science Centre, Q22, Varso Place, Hala działalność studencką, a także występuje w charakterze Koszyki, Museum of Modern Art in Warsaw as well as Zalando eksperta inicjatyw takich jak "German Sustainable Building headquarters, Mercedes Platz and Memorial to the Mur- Council - DGNB". dered Jews of Europe in Berlin and National Danish Opera House in Copenhagen.

For over 15 years, CSMM has been a consulting and ar- The 50-strong, interdisciplinary and international team chitectural company specializing in commercial office, of CSMM is led by Managing Directors Sven Bietau, Timo hotel and retail real estate as well as innovative working Brehme, Reiner Nowak and Malte Tschörtner. In addition environments both in Germany and abroad. to the Munich headquarters, the company also operates branches in Berlin, Dusseldorf, Frankfurt am Main, Vienna As architects, CSMM design and control all structural and and Warsaw. communicative processes for the conversion, re-development or new construction of commercial real estate for de- CSMM is involved in projects supporting student activi- velopers, landlords and owners. These include site assess- ty and also is a member of the expert pools such as ment, overall architectural design and creative marketing "German Sustainable Building Council - DGNB". strategies. BUROHAPPOLD ENGINEERING HEALTHY OFFICE

Image: Bartosz Makowski Warsaw, Poland

Nowe biuro BuroHappold mieści się New BuroHappold office is located in w zmodernizowanym budynku a renovated Spektrum Tower. It’s Spektrum Tower. To showroom innowa- a showroom of innovative solutions that cyjnych rozwiązań, które pozytywnie positively affect health and productivity DIGITAL MEDIA wpływają na zdrowie i produktywność of employees. pracowników. CONSULTA NC Y, T halk irchner Bahnhof, Image: BHE HALA KOSZYKI Munich, Warsaw, Poland Germany

Re-development of a historic train station and workshop into offices.

Dzięki rewitalizacji, historyczna Hala The restoration of Koszyki Hall brought Koszyki odzyskała dawną świetność back its original splendour and gave the Przebudowa historycz- i stała się centrum warszawskiego życia city a new meeting venue. For this pro- towarzyskiego. BuroHappold opraco- nego dworca kolejowe- -ject BuroHappold devised a building wało projekt instalacji obiektu, który za- go i warsztatu services system that provides comfor- pewnia jego użytkownikom komfortowe na obiekt biurowy. table indoor environment for its visitors. środowisko wewnętrzne.

SpaceFactory is a design, construction and real estate advi- Firma RD bud, Generalny Wykonawca obiektów kuba- sory company focused on CEE commercial properties, with turowych, działa w Polsce od 20 lat. Firma matka – nie- its roots back in 2009. zależna, rodzinna Grupa Rabot Dutilleul z Lille we Francji – od blisko 100 lat. Zgodnie z zasadą, iż warto The SpaceFactory team has successfully completed con- jest rewitalizować stare budynki, zamiast budować struction, fit-out and advisory projects relating to schemes nowe na ich miejscu, do tej pory firma podjęła się już ul. Ryżowa 33 b with the overall area in excess of 3.5 MM m², providing its kilkunastu znaczących projektów rewitalizacyjnych 02-495 Warszawa services to both property investors and tenants. The overall i modernizacyjnych we Francji, Belgii i Polsce. professional experience of the SpaceFactory management SpaceFactory Holding team amounts to 100+ years. The professional experience of Telefon: (+ 48) 22 534 90 00 the company’s founding partners includes working for and Ul. Dzwonkowa 14, Email: [email protected] managing international real estate development / invest- 02-290 Warszawa The RD bud company, general contractor for enclosed ment businesses in the CEE region. structures, has been operating in Poland for 20 years, while the mother company - an independent, family Poland International In SpaceFactory we understand business objectives of Group Rabot Dutilleul from Lille in France - for near- both landlords and tenants – that is why adding value ly 100 years. According to the principle that it is worth through creative and cost efficient engineering solu- revitalizing old buildings, instead of building new tions has always been in the centre of all the projects ones in their place, the company undertook several undertaken by our company. significant revitalization and modernization projects in France, Belgium and Poland.

MUSIC THIBAUD DE CHAMPAGNE CONSERVATORY HIGH SCHOOL in Arras, France in Provins, France

Comprehensive recon- W y s o k ie w y m o gi High acoustic require- Kompleksowa struction - with the akustyczne projektu ments of the project and przebudowa funkcjonują- facility under normal i krótki okres realizacji a short period of work cego, zabytkowego obiektu operation - of the historic prac wmagały od General- realization required the będącego dużą częścią buildings of a large part nego Wykonawcy opty- General Contractor to starego miasta Provins na of the Provins Old Town malizacji ich etapowania optimize their phased potrzeby liceum istnieją- for the needs of the Se- i codziennej pracy aż 70 execution and daily work ce g o PRODUCTION BUILDING LOGISTIC PARK condary School existing pracowników. of up to 70 employees. od 1566 r. Warsaw zone II, Poland Warsaw zone II,Poland since 1566.

OFFICES BUILDING GRAND HOTEL BOETIE 20 STREET in S opo t , in Paris, France Poland

Rewitalizacja budynku Revitalization of the typu Haussmann, z 1920 Remont generalny 127 General renovation Haussmann type building, r. – jednego z pierw-szych pokoi jednego z naj- of 127 rooms of one of from 1920 – one of the first w Paryżu, który zdobył -starszych i najbardziej the oldest and most in Paris, which has obta- certyfikat HQE (Wysoka rozpoznawalnych hoteli recognizable hotels in ined the HQE (High Environ- Jakość Środowiskowa). No- w Polsce (roboty kon- Poland (structure and mental Quality) certificate. woczesne biura (3300 m² strukcyjne, wykończe- finishing works, internal Modern offices (3300 m² of powierzchni użytkowej, niowe oraz wszystkie a n d usable space, 221 workpla- 221 stanowisk pracy) instalacje wewnętrzne external utility SHOPPING CENTRE LOGISTIC PARK ces) on one of the oldest na jednej ze starszych ulic i zewnętrzne). installations). Bydgoszcz, Poland Warsaw, Poland Paryża. streets in Paris.

RAPORT: Rewitalizacje i modernizacje w Polsce ǀ REPORT: Revitalization and modernization in Poland RAPORT: Rewitalizacje i modernizacje w Polsce ǀ REPORT: Revitalization and modernization in Poland 60 #DrugieŻycieBudynków #rewitalizacja #nieruchomości #SecondLifeofBuildings #revitalization #realestate

Kontakt / Contact: Drugie Życie Budynków Ul. Raszyńska 15/8, 02-026 Warszawa, POLAND [email protected]

WSPÓŁAUTORZY RAPORTU / REPORT CO-AUTHORS

1 000 000 BUSINESS CARDS EXCHANGED 24 200 REAL ESTATE PROFESSIONALS PARTNERZY MERYTORYCZNI / SUBSTANTIVE PARTNERS 20 000+ M2 EXHIBITION AREA 5 000 INVESTORS 100 COUNTRIES

PARTNERZY / PARTNERS Register now online or contact our Sales Team [email protected]

13.16 MARCH 2018 THE WORLD’S LEADING WYDAWCA / PUBLISHER / MEDIA / PR PROPERTY MARKET MIPIM.COM

PALAIS DES FESTIVALS CANNES, FRANCE © Inicjatywa Drugie Życie Budynków, luty 2018 r. Wszystkie prawa zastrzeżone. Jakiekolwiek powielanie całości lub fragmentów niniej- szego raportu możliwe jest tylko z powołaniem się na źródło i właściciela raportu: Inicjatywę Drugie Życie Budynków. Niniejszy raport jest analizą Inicjatywy Drugie Życie Budynków wykonaną na podstawie ogólnodostępnych źródeł informacji, materiałów uzyskanych bez- pośrednio od firm, a także na bazie własnej analizy danych. Wszelkie dane zostały przez Inicjatywę bardzo dokładnie sprawdzone, jednak Inicjatywa Drugie Życie Budynków nie może ponosić odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody lub straty powstałe w związku z ewen- tualną nieścisłością informacji zawartych w niniejszym raporcie. Przedstawione dane i opisy mają charakter informacyjny, i nie stanowią oferty handlowej w rozumieniu art.66 par.1 KC. Od momentu pozyskania danych mogły one też bez wiedzy Inicjatywy ulec zmianie, w tym w szczególności w zakresie cen, nazw i wielkości inwestycji. Raport nie powinien być traktowany jako podstawa do zawarcia transakcji bez własnej analizy.

© The Second Life of Buildings Initiative, February 2018 r. All rights reserved. Any duplicating of this report or parts hereof shall be made solely if referring to a source and the owner of the report: The Second Life of Buildings Initiative. This report is an analysis of The Second Life of Buildings Initiative made upon general sources of information, materials received directly from the organizations as well as on a basis of own data analysis. All data have been thoroughly checked, yet The Second Life of Buildings Initiative shall not be liable for any dam- ages or losses caused due to a potential inconsistency of information contained herein. Data and descriptions presented in this report are reference only and shall not be considered a commercial offer, within the meaning of Art.66, item 1 of the Civil Code. Since the moment the given data were received, they might have been altered, without the Initiative’s recognition, including, in particular, prices, names and scale of the investment. The report shall not be considered the grounds for the transaction, without an independent analysis applied.

RAPORT: Rewitalizacje i modernizacje w Polsce ǀ REPORT: Revitalization and modernization in Poland RAPORT: Rewitalizacje i modernizacje w Polsce ǀ REPORT: Revitalization and modernization in Poland