Revitalization and Modernization in Poland RAPORT: Rewitalizacje I Modernizacje W Polsce ǀ REPORT: Revitalization and Modernization in Poland 1

WERSJA PEŁNA FULL VERSION

drugiezyciebudynkow.pl 3

EKSPERCI EXPERTS DEK LA RA CJA wzorcowej rewita liza cji

DECLA RA TION of exempla ry revita liza tion REPORT DEVELOPMENT

drugiezyciebudynkow.pl

Marlena Kosiura Aneta Kłodaś Dorota Kaczyń ska Rewitalizacja i odnowa istniejącej historycznej oraz współczesnej zabudowy to proces wielowąt- Revitalization and restoration of an existing historical and contemporary development are a kowy. Pociąga za sobą ingerencję w otoczenie, miasto, ma też konsekwencje w ujęciu zrówno- multilayer process. It leads to an interference in the surrounding area, the city, yet it also results Real estate market expert, Managing director Bluevine Consulting / Real estate market expert ważonego budownictwa. W procesie tym uczestniczą nie tylko właściciele budynków oraz in a perception of sustainable construction. This process is participated not only by owners the Second Life of Buildings Initiative / the Second Life of Buildings Initiative [email protected] inwestorzy, ale także władze lokalne, architekci, jak również lokalna społeczność. of the facilities and investors, but also provincial governments, architects as well as the local OPRACOWANIE RAPORTU InwestycjewKurortach.pl [email protected] community. [email protected] Dzięki wspólnemu działaniu i poszanowaniu intencji oraz celów wszystkich stron rewitalizacja może odnieść sukces na każdym polu: od biznesowego, po zadowolenie i pożytki społeczne. Owing to joint efforts and respect for intentions and goals of all the parties involved, revitalization may be successful at each and every feld, including business, satisfaction and social Dążąc do realizacji wzorcowych rewitalizacji wyrażamy poparcie dla głównych założeń, które benefts. powinny być spełnione w procesie nadawania budynkom drugiego życia. Striving for performance of exemplary revitalization, we express our support for key assumptions, to be fulflled in the process of giving the buildings a second life.

Poszanowanie dla historii miejsca Respecting the history Wielofunkcyjność projektów How multi-functionality oraz podjęcie maksymalnych of each place and doing pozwalająca nadać budynkom can breathe a second life działań w celu odtworzenia the utmost to restore drugie życie. into projects. zabytkowych części. its historic components.

Basing the planning process Oparcie procesu planowania Planowanie odnowy Planning restoration with on business prerequisites, Paweł Warda Anna Górska Kwiatkowska Jakub Lewkowicz na przesłankach biznesowych, while also taking social w ujęciu obszarowym, an area-wide, not a ale też szerszych – społecznych. National Director at JLL Landlord Representation Manager Offce Jakub Lewkowicz, Member of the Board, nie punktowym. spot-oriented approach. considerations into account. [email protected] Department, Cushman & Wakefeld Kuryłowicz & Associates [email protected] [email protected] Dążenie do poszanowania The aim: respecting the interests Designing changes while Projektowanie zmian w duchu idei interesówi wymagań and requirements of all parties REPORT CO-AUTHORS following principles of zrównoważonego budownictwa. wszystkich stron procesu involved in revitalization. sustainable construction. rewitalizacji. AUTORZY RAPORTU Ł Agata Demuth Małgorzata Stochmal Partner, Schoenherr Project manager of Orange Real Estate, WSPÓ [email protected] Orange Polska [email protected]

Katarzyna Chwalbiń ska- Kusek Wioletta Fabrycka Marcin Obijalski Head of Marketing & Client Relation Manager, RD bud Head of Redevelopment Offce, Business Development Europe, [email protected] Municipal Offce of Łódź BuroHappold Engineering [email protected] [email protected]

Deklaracja została podpisana w czasie I edycji konferencji Drugie Życie Budynków This declaration was signed over the course of the 1st edition of the conference w Hotelu Bristol w Warszawie w dniu 7 września 2017 r. Dokument sygnowali eksperci występujący “The Second Life of Buildings”, held in Bristol Hotel, Warsaw, on September 7, 2017 . The podczas konferencji, w tym m.in. przedstawiciele samorządów, frm deweloperskich, pracowni document was endorsed by experts presenting their speeches out at the conference, including architektonicznych, frm zarządzających nieruchomościami, frm deweloperskich, inżyniery- representatives of local authorities, developers, architectural frms, real estate management jnych oraz specjalizujących się w aranżacji wnętrz. companies, engineering enterprises and interior design businesses.

Spis Treści Table Of Contents Rewitalizacje miejskie

Rozwój miast, konieczność wprowadzania Urban development, need for programów rewitalizacyjnych revitalization programmes

Czym jest rewitalizacja? What is revitalization? Rewitalizacje fnansowane z funduszy publicznych Publicly funded revitalization Revitalization Gminne programy rewitalizacji Commune revitalization programmes

Wielkość obszarów i środki przeznaczone na rewitalizacje Size of land and funds for revitalization in cities

Remonty i odbudowa zabytkowej tkanki miejskiej Renovation and reconstruction of historical urban areas częścią procesu rewitalizacji as part of the revitalization process

Prawo i fnanse Law and fnance

Rewitalizacje a kapitał prywatny Redevelopment versus private equity ROZWÓJ MIAST, Projekty wielofunkcyjne mixed use – ożywianie miast Mixed-use projects –bringing cities back to life KONIECZNOŚĆ URBAN DEVELOPMENT, Inwestycje deweloperskie z udziałem Development investments containing nieruchomości zabytkowych historical properties WPROWADZANIA NEED FOR REVITALIZATION

Wyzwania prawne Legal challenges PROGRAMÓW PROGRAMMES

Biura z klimatem An offce with a particular climate REWITALIZACYJNYCH

Warszawska Praga – pozytywny przykład współdziałania Warsaw’s Praga district – a positive example of cooperation publicznego i prywatnego kapitału between public and private capital Miasta są niezwykle złożonymi systemami. Tworzą je nie Cities are highly complex systems. They are made up by tylko mieszkańcy i struktury społeczne, ale też podmio- not just the inhabitants and social structures but also by Wyzwania techniczne rewitalizacji Technical challenges and revitalization costs ty gospodarcze, instytucje i organizacje, które funkcjonują the economic entities, institutions and organisations that Potencjał nieruchomości dedykowanych Real estate market with a potential w danej przestrzeni wraz z jej zagospodarowaniem i skła- function in a given space, as well as by patterns of land use do rewitalizacji i modernizacji for “second life” dowymi zmodyfkowanego środowiska naturalnego. Wielość and the elements of the modifed natural environment. The elementów składających się na organizm miejski sprawia, number of elements that make up an urban organism ensure Rewitalizacje na świecie Revitalization in the world że każde miasto ma własne DNA. Zarazem jednak można that each city has its own DNA. At the same time it is possible wskazać zjawiska i problemy uniwersalne, które dotykają to point out phenomena and problems that are universal or zdecydowanej większości miast. Jednym z najczęściej dziś that affect the great majority of cities. One of the problems podnoszonych problemów jest powstawanie i rozszerzanie that are most often raised these days is the appearance and się obszarów kryzysowych, gdzie obok degradacji materia- spread of areas in crisis where, along with the degradation of lnej i technicznej infrastruktury miejskiej, mamy do czynie- the physical and technical infrastructure of the city, we have to Starzenie się rynku nieruchomości w Polsce Ageing of real estate market in Poland nia ze znacznie groźniejszą erozją tkanki społecznej. Oba face the far more dangerous erosion of the social fabric. Both Modernizacja budynków w praktyce Modernization of buildings in practice te procesy wzajemnie się wzmacniają, a zjawisko to można these processes reinforce each other and the phenomenon określić spiralą degradacji. Dodatkowo, te negatywne zmiany can be thought of a spiral of degradation. In addition, these Ekologia, WELL Building Standard™ i komfort Ecology, WELL Building Standard™ and user comfort potęgowane są przez procesy suburbanizacji czyli rozlewa- negative changes are reinforced by suburbanisation – the użytkowników kierunkiem modernizacji as aims of modernization nia się miast poza dotychczasowe granice oraz przez natu- spread of the city beyond its previous borders – as well as Główne problemy techniczne Main technical problems ralne przemiany technologiczne i konkurowanie metropolii by technological change and competition between cities for o mieszkańców. inhabitants.

Deweloperskie projekty obszarowe obejmujące odnowie- Larger development projects that involve the revitalization CZYM JEST WHAT IS nie całego kwartału miejskiego wpływają bezpośrednio na of a whole city block directly affect the surrounding area REWITALIZACJA? REVITALIZATION? przekształcenie otoczenia i pozytywne zmiany dla społe- and bring about positive changes in the local community. czności lokalnej. Nie da się pominąć znaczenia projektów This includes projects aimed at revitalising properties of Ustawowa defnicja rewitalizacji zawarta jest w ustawie The statutory defnition of revitalization is contained in odnowy zaniedbanych lub nieużytkowanych nieruchomości historical value that have been neglected or unused. This z dnia 9 października 2015 roku (Dz.U. 2015 poz. 1777) the Act of Parliament dated October 9th, 2015 (Journal of zabytkowych. Takie ujęcie rewitalizacji – choć krytykowane way of understanding revitalization – while criticised by określa, iż rewitalizacja to proces wyprowadzania ze stanu Laws 2015 item 1777) determines that revitalization is the przez ekspertów – jest odzwierciedleniem aktualnego stanu experts – refects the status quo on the Polish real estate kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony multifarious process of leading degraded areas out of polskiego rynku nieruchomości. Pozytywnym zjawiskiem market. It should be seen as a positive change that w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działa- crisis by integrated actions aimed at the local community, jest rosnąca świadomość inwestorów prywatnych, co private investors have become more aware of their nia na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospo- space and economy; concentrated upon a specifc area do ich roli w odtwarzaniu atrakcyjnej tkanki miejskiej role in recreating attractive urban fabric as part of darki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez and carried out by revitalization stakeholders on the w ramach procesów rewitalizacyjnych. Każda, nawet revitalization projects. Each project, including those just interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego pro- basis of a commune revitalization programme. punktowa odnowa zniszczonych, zaniedbanych, nie- aimed at revitalising individual dilapidated, neglected gramu rewitalizacji. użytkowanych zabudowań, w praktyce – nawet jeśli and unused buildings, helps to improve the quality Revitalization, in its statutory meaning, refers to larger areas, nie pociąga za sobą wskazanego w ustawie o rewita- of the area, reconstruction of the urban fabric and Rewitalizacja w rozumieniu ustawowym odnosi się do więk- spatial and functional arrangements, including passageways, lizacji o planu zmian społeczno-kulturowych, i nie jest functions as well as the improvement of the quality of szych obszarów, układów przestrzennych i funkcjonalnych, green squares and parks, as well as building complexes or, realizowana w ramach gminnego programu rewitaliza- life for the local community: even if does not involve w tym także pasaży, skwerów i parków, czy też komplek- occasionally, even individual buildings. Revitalization is a cji – przyczynia się do podniesienia jakości przestrze- the plan for social and cultural changes described in sów budynków, a w niektórych przypadkach nawet do multifarious form of activity that includes planning, econom- ni, odbudowy tkanki i funkcji miejskich, pozytywnych the statute and even if it is not carried out as part of pojedynczych budynków. Rewitalizacja to wielowątkowe ic and social actions whose aim is to revitalise a degraded zmian otoczenia i komfortu użytkowania wyremonto- a commune revitalization programme. The role of the działania urbanistyczne, gospodarcze i społeczne, któ- area, thereby restoring its original functions or conferring wanych obiektów na danym obszarze oraz popra- public authorities is to bring together private and public rych celem jest odnowienie zdegradowanego obszaru new functions, and creating living urban fabric. Revitaliza- wy życia lokalnej społeczności, a zatem powoduje ich entities in a way that allows the maximum increase utility for i przywrócenie mu tion projects carried przywrócenie do życia. Rolą władz publicznych jest takie the inhabitants while allowing the entities to achieve their oryginalnych lub na- out in the spirit of splatanie aktywności podmiotów prywatnych i publicz- own aims. danie nowych funk- REWITALIZACJA: the statute function nych, które pozwoli maksymalnie podnieść użytecz- cji, tworzących żywą Z ŁAC. RE-+VITA REVITALIZATION: on the basis of com- ność miasta dla mieszkańców, a jednocześnie, obu tkankę miejską. Pro- JEST DOSŁOWNIE IN LATIN RE+VITA mune revitalization stronom pozwoli zrealizować własne cele zarówno te jekty rewitalizacyjne PRZYWRÓCENIEM MEANS BRINGING programmes and can biznesowe, jak i te publiczne. realizowane w du- DO ŻYCIA, OŻYWIENIEM. BACK TO LIFE. draw upon special f- chu ustawy prowa- nancing from public dzone są na podsta- SŁOWNIK JĘZYKA THE PWN DICTIONARY and EU funds. wie gminnych pro- POLSKIEGO PWN JAKO OF POLISH DEFINES gramów rewitalizacji REWITALIZACJĘ ‘REWITALIZACJA’ AS Properties revital- OKREŚLA M.IN. ODBUDO- Partner, Public Sector & Global Investment i mogą korzystać ze THE RECONSTRUCTION ised by private inves- RADOSŁAW KUBAŚ and Innovation Incentives Leader, Deloitte specjalnego fnanso- WĘ OF DESTROYED tors ft well into the ZNISZCZONYCH BUILDINGS AND CITY wania ze środków overall revitalization Od kilku lat polskie samorządy są za- Local governments in Poland have been publicznych i fundu- BUDYNKÓW LUB PRECINCTS. landscape, and the DZIELNIC MIAST. angażowane w projekty rewitalizacyjne. involved in urban revitalization projects for szy UE. total number of local Z ciekawością i entuzjazmem zauważamy też quite some years. We note with interest and revitalizations prop- dzięki współpracy z samorządami przy realizacji pro- enthusiasm that their approach to this implementation Nieruchomości odnawiane przez prywatnych inwestorów erly overseen by municipal services at the stage where the jektów rewitalizacyjnych, że podejście do ich realizacji is changing signifcantly for the better. Cities are dobrze wpisują się w krajobraz rewitalizacji, a suma punk- appropriate permissions and decisions are sought – by, for bardzo się zmienia. Na lepsze! Miasta przechodzą stop- gradually moving away from localised and towych rewitalizacji właściwie nadzorowana przez służby example, putting the focus on functions that are aimed at niowo od interwencji punktowych, fragmentary- fragmentary interventions towards a comprehensive miejskie na etapie uzyskiwania stosownych zgód i decyzji a group wider than just the tenants of the property – can cznych w stronę kompleksowej koncepcji odnowy approach to urban renewal and management of (np. poprzez nacisk na funkcje użytkowe w budynkach de- signifcantly assist local government in the revitalization of i zarządzania wartością miasta, która prowadzi nie a city's value. This is leading not only to a steady dykowane nie tylko mieszkańcom lub najemcom obiektu, further areas. tylko do wyprowadzenia ze stanu kryzysowego, ale moving out of the crisis, but also to improvement of tzw. „otwarcie na miasto”) może istotnie wspomóc władze również do poprawy jakości życia mieszkańców oraz the quality of life for residents, and a change for the w procesie ożywiania kolejnych terenów. Despite a high level of diffculty, the revitalization process is lokalnego środowiska biznesowego. better in the local business environment. carried out not just by public authorities but, also, by private Mimo dużej skali trudności proces rewitalizacji przepro- investors. Such investors most often aim their revitalization Mieliśmy zaszczyt i przyjemność pracować przy projek- We had the honour and pleasure of working on District wadzany jest nie tylko przez podmioty publiczne, ale także efforts at a single building or a small number of buildings tach Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi, które są Revitalization projects of the Centre of Łódź. These przez inwestorów prywatnych. Inwestorzy prywatni naj-czę- or signifcant historical and architectural value and do not dobrym przykładem obszarowego, strategicznego i kon- are a good example of the type of strategic activities ściej prowadzą działania punktowe skupiające się na nadaniu include a programme for broader social changes. It is sekwentnego działania w zakresie rozwoju miasta. Po- consistently undertaken in the course of the city's drugiego życia jednemu lub kilku budynkom o wyjątkowych becoming more common, however, for private investor to dejście to jest także odważne ze względu na jego skalę, development. This has been a brave approach due to walorach historycznych i architektonicznych, bez szerszego try and understand revitalization properly with the result a wielowymiarowe działania miasta przynosi w średnim its scale, and an illustration of how multidimensional programu społecznych zmian. Coraz częściej jednak także that new investments include services and cultural functions terminie widoczne efekty. Odnawiając nie tylko tkankę activities of the city can bring visible medium-term ef- inwestorzy prywatni starają się dobrze rozumieć rewitaliza- that are available to all inhabitants, particularly those of miejską, ale także zagospodarowując lub uporządkowu- fects. The city offers benefts to all inhabitants not only cję, stąd w nowych inwestycjach wprowadzane są m.in. usłu- the community neighbouring with the investment. What is jąc przestrzenie publiczne, w tym tereny zieleni, pasaże, through renewing the built up compo-nent, but also gi i funkcje kulturalne dostępne dla ogółu mieszkańców, w more, the role of private investors in this area is growing. parki, skwery, a także wzmacniając ofertę socjalną oraz by developing public spaces, including green areas, tym przede wszystkim społeczności sąsiadującej z inwesty- Even today it is possible to claim that successful revitalization szeroko rozumiane usługi publiczne (w tym kulturalne i parks and squares, as well as strengthening broadly cją. Co więcej, rola inwestorów prywatnych w tym obszarze projects – as evaluated on a multiyear basis – have occurred w zakresie form spędzania wolnego czasu dla wszyst- understood public services (including cultural and leisure rośnie. Już dziś można powiedzieć, że skuteczne rewitaliza- where private entities were involved with the process. If after kich użytkowników), miasto zapewnia korzyść wszystkim activities for all users.) With the District Revitalization of cje – oceniane w perspektywie wieloletniej - udały się tam, fve to ten year the relation between public and private funds mieszkańcom. the City Centre, Łódź has faced a challenge of making gdzie do procesu zmian włączyły się podmioty prywatne. in a given area is one to fve, it can be concluded that the decisions in the face of often conficting interests of the Jeśli po 5-10 latach stosunek udziału środków publicznych urban fabric has been led out of crisis and the area now has Przy okazji realizacji projektu Rewitalizacji Obszaro- various stakeholder groups, in the context of long-term do prywatnych wydanych na rewitalizację danego obszaru a new lease on life. wej Centrum Łodzi miasto nie raz musiało zmierzyć się (strategic) and short-term (operational) time frames. wynosi 1:5 przyjąć należy, iż tkanka miejska została wypro- z wyzwaniem, jakim jest podejmowanie decyzji w obli- wadzona z kryzysu, a okolica dostała „drugie życie”. czu konfiktu interesów różnych grup interesariuszy oraz

spojrzenie z różnych perspektyw czasowych - długoter- Effective revitalization needs not only an independent, a także opis celów, kierunków i sposobów działań. Obszar The area to be revitalised is determined on the basis minowej – strategicznej oraz krótkoterminowej – ope- competent and innovative local gov-ernment, but also rewitalizacji wyznaczany jest zgodnie z zapisami ustawowy- of statutory provisions as a part of the territory of the racyjnej. Skuteczna rewitalizacja oznacza nie tylko sa- an ability to cooperate, to reach for the best global mi, jako fragment terytorium gminy znajdujący się w stanie commune which is in a state of crisis due to a concentration modzielność, kompetencję i innowacyjność samorządu, solutions, and to combine knowledge and experience kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk of negative phenomena of the following types: ale także umiejętności współpracy, sięgania po najlepsze from various sectors. We should also not forget takich jak: światowe rozwiązania, łączenia wiedzy i doświadczeń about effective instruments to enable private investor SOCIAL z rożnych sektorów. Na tym etapie nie można też zapo- involvement in the entire process, as well as technologi- SPOŁECZNYCH (unemployment, poverty, crime, low educational level or mnieć o skutecznych instrumentach włączających inwe- cal solutions offered by the “smart city” concept. The (bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, niski poziom social capital, inadequate level of participation in public storów prywatnych w cały proces, oraz rozwiązaniach real "reward" for the best local govern-ments will edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczający and cultural life) technologicznych, jakie oferuje idea smart city. Prawdzi- be the freeing up of development potential for the poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym) wą „nagrodą” natomiast dla najlepszych samorządów city and its residents. I believe that an area-based ECONOMIC będzie uwolniony potencjał rozwojowy miasta i jego approach will become the norm and a good standard GOSPODARCZYCH (such as low level of entrepreneurship, weak state of mieszkańców. Wierzę, że podejście obszarowe, obejmu- for Polish cities, alt-hough it is extremely demanding and (np.: niski stopień przedsiębiorczości, słaba kondycja local enterprises) jące kompleksowe spojrzenie na rozwój miasta, choć jest labour-intensive and requires a large supporting group lokalnych przedsiębiorstw) niezwykle wymagające, pracochłonne i wymaga dużej of stakeholders. It must always include a comprehensive ENVIRONMENTAL grupy wsparcia, stanie się normą i dobrym standardem overview of a city's development. ŚRODOWISKOWYCH (such as presence of waste materials that threaten działania polskich miast. (np.: obecność odpadów stwarzających zagrożenie dla human life or health, or the wellbeing of the życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska) environment)

REWITALIZACJE FINANSOWANE PUBLICLY FUNDED PRZESTRZENNO – FUNKCJONALNYCH LAND-USE (np. brak dostępu do podstawowych usług lub ich niska (such as lack or low quality of basic services, Z FUNDUSZY PUBLICZNYCH REVITALIZATION jakość, niedostosowanie rozwiązań urbanistycznych unsuitability of existing urban environment to changing do zmieniających się funkcji obszaru) functions of the area) GMINNE PROGRAMY COMMUNE REVITALIZATION REWITALIZACJI COMMUNE PROGRAMMES GMINNY PROGRAM TECHNICZNYCH PHYSICAL REVITALIZATION REWITALIZACJI (np.: degradacja stanu technicznego obiektów budow- (such as degradation of the physical state of the Od ponad 20 lat wiele pol- PROGRAMME For over twenty years now, (GPR) lanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym)¹. buildings, including housing)¹ skich gmin realizuje działania (CRP) many communes within Po- dotyczące wyprowadzania land have carried out activ- Jest dokumentem służą - A document planning the Przy czym zgodnie z ustawą, podstawą uznania terenu jako The basis for an area being deemed to be appropriate tzw. obszarów zdegrado- cym zaplanowaniu i rea- revitalization process. ities aimed at drawing de- wanych ze stanu kryzyso- lizacji procesu rewitali- It sets out the strategy, graded areas out of crisis. obszaru do rewitalizacji jest wystąpienie negatywnych zja- for revitalization in the occurrence of negative social wego. Projekty te przez zacji. Ma on charakter providing an in-depth For a long time, these proj- wisk społecznych, plus minimum jednego inny obszaru pro- phenomena as well as phenomena from at least one of the długi czas były realizowane strategii, w której doko- analysis of the current ects were purely individual in blemowego z wyżej wymienionych. categories listed above. w formie jednorazowych, nuje się pogłębionej dia- state of the area to be character but they provided gnozy stanu obszaru renewed as well as plan- doraźnych działań ale po- rewitalizacji oraz planu- ning and coordinating the experience on whose ba- zwoliły gminom na zebranie je i koordynuje działa- the activities aimed at sis the statute from October WIELKOŚĆ TERENÓW I ŚRODKI SIZE OF LAND doświadczeń, na podsta- nia służą ce osią gnięciu achieving the envisioned 9th, 2015 was formulated. wie, których została opraco- – także opisanej w GPR post-revitalization state This document provided the – wizji stanu obszaru of the area, which is also PRZEZNACZONE AND FUNDS wana ustawa o rewitalizacji po rewitalizacji (…). set out in the CRP. The framework for commune revi- z dnia 9 października 2015 r. Obszar zdegradowany degraded area set out in talization programmes (CRP) NA REWITALIZACJE FOR REVITALIZATION Dokument ten stwarza ramy przeznaczony przez GPR the CRP for revitalization as well as additional tools dla gminnych programów do rewitalizacji, zgodnie cannot, according to the such as Special Revitalization W głównych miastach Polski (Gdańsk, Kraków, Łódź, Po- In Poland’s major cities (Gdańsk, Kraków, Łódź, Poznań, rewitalizacji (GPR) oraz daje z ustawą o rewitalizacji statute, constitute more Zones in which different reg- znań, Warszawa, Wrocław) aktualne GPR-y lub programy Warsaw, Wrocław) CPRs and revitalization programme nie może być większy niż than twenty percent of rewitalizacji obejmują w sumie ponad 8,7 tys. hekta- currently cover more than 8.7 thousand hectares of land dodatkowe narzędzia, takie 20% powierzchni gminy the area of the commune ulations are in force, making jak uchwalenie Specjalnej oraz zamieszkały przez nor be inhabited by more it easier to carry out revital- rów terenów uznanych za deemed to be in a state of Strefy Rewitalizacji, czyli więcej niż 30% liczby than thirty percent of its ization projects, in particular dotknięte kryzysem. Naj- crisis. The largest area is obszarów specjalnych, w któ- mieszkań ców gminy. inhabitants. projects aimed at changes in większy aktualnie obszar currently in Katowice – 1.4 rych obowiązują szczegól- Źródło: Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1023, 1529 i the social, economic, environ- wyznaczono w Katowicach thousand hectares, which is 1566), rozdz. 3 art. 9 ust. 1 i art. 10 ust. 2. ne reżimy prawne, uspraw- mental, land-use, functional - 1,4 tys. ha, co stanowi 8,4% 8.4 percent of the total area Source: Act of parliament dated October 9th, 2015 concerning revitalization (Journal of Laws niające realizację przed- 2017 items 1023, 1529 and 1566) chapter 3, article 9, section 1and article 10 section 2 or physical status quo. całej powierzchni miasta. 8 720 ha of the city. sięwzięć rewitalizacyjnych, Całkowita wielkość ob- The total area covered w szczególności tych o charakterze społecznym oraz gospo- During the 2014-2020 period, revitalization activities Z kolei najmniejszy zdegra- szarów w lokalnych by current revitalization The smallest degraded area darczym, środowiskowym, przestrzenno-funkcjonalnym lub broadly understood are to cost twenty fve billion Polish dowany obszar w obowią- programach rewitali- programmes in the six that has been designated technicznym. zloty, of which: zującym lokalnym progra- zacji w 6 głównych major cities (Gdań sk, is in Wrocław – two areas in mie wyznaczył Wrocław, miastach (Gdań sk, Kra- Kraków, Łódź, Poznań , Nadodrze and Przedmieście > Twenty two billion Polish zloty is to come from EU ków, Łódź, Poznań , War- Warsaw, Wrocław). wskazując na dwa rejony: Oławskie totalling just 312 Na szeroko rozumiane działania rewitalizacyjne na lata funds (with ffteen billion Polish zloty from regional szawa, Wrocław). Nadodrze i Przedmieście hectares in area. However, 2014-2020 przewidziano 25 mld PLN, z czego: programmes and seven billion Polish zloty from This is almost the same Oławskie o łącznej po- To prawie tyle samo, as the area of Płock it should be noted that the > 22 mld PLN ma pochodzić z programów unijnych national programmes) wierzchni 312 ha. Jednak, po co cała powierzchnia (88 km²) or Olsztyn Wrocław programme is for (ok. 15 mld PLN z regionalnych, 2 > About three billion Polish zloty to come from the pierwsze warto mieć na uwa- Płocka (88 km ) czy Olsz- (88.2 km²) the 2016-2018 period so it is i 7 mld PLN z krajowych) tyna (88,2 km2) national budget or local authorities dze, że wrocławski program to be expected that further > a ok. 3 mld PLN ze środków budżetu państwa został opracowany na lata Źródło: Drugie Życie Budynków na podstawie GPR i lokalnych programów rewitalizacji areas will be designated oraz samorządów. CRPs are now the basic tool for revitalization and 2016 – 2018 r, a więc moż- next year. In addition, while an element of strategic management systems for na założyć, ze od przyszłego roku zaczną obowiązywać Nadodrze and Przedmieście Oławskie constitute just 1 Podstawowymi narzędziami rewitalizacji, jak i składo- commune development. They are prepared for the areas nowe wytyczne. Po drugie, choć Nadodrze i Przedmieście percent of the total area of the city, they are considered to wymi systemu strategicznego zarządzania rozwojem to be revitalised and enacted by resolutions. They include Oławskie stanowią zaledwie 1% powierzchni miasta, ucho- include some of the most heavily populated parts in the city, gmin są obecnie GPR-y. Są to dokumenty przyjmowane all of the elements of the revitalization process, including a dzą za najbardziej zaludnione przestrzenie w całej aglome- with a total population of sixty one thousand people. w drodze uchwały, sporządzane dla obszaru rewitalizacji. diagnosis of the status of the area to be revitalised as well racji – żyje tu sumie ok. 61 tys. osób. Obejmują w sposób kompleksowy wszystkie elementy proce- as descriptions of the aims and methods of the actions to su rewitalizacji. Zawierają tzw. diagnozę obszaru rewitalizacji, be undertaken. ¹Źródło: Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1023, 1529 i 1566), rozdz. 3 art. 9 ust. 1 1Source: Act of parliament dated October 9th, 2015 concerning revitalization (Journal of Laws 2017 items 1023, 1529 and 1566) chapter 3, article 9, section 1

Horyzont czasowy GPR / lokalnych programów rewita- The duration of a CRP or local revitalization programme is kulturalna mieszkańców, zwiększanie dostępu do dobrej cultural activation, increasing access to quality public lizacji to zazwyczaj 4-6 lat. Aktualne programy rewita- usually four to six years. Current revitalization programmes jakości usług publicznych), mają prowadzić do zrówno- services) should lead to balanced urban development. lizacji i związane z nimi zadania są realizowane do roku and the activities connected to them are planned to last till ważonego rozwoju całego miasta. Istotnym elementem Maintaining a coherent urban environment by integrating 2020 (Kraków, Poznań), 2022 r. (Warszawa), czy 2023 2020 in the case of Kraków and Poznań, 2022 in the case tej wizji jest zachowanie spójnego ładu urbanistycznego historical areas, which are often degraded, with modern r. (Gdańsk). Wyjątkiem jest Wrocław, którego aktual- of Warsaw, and 2023 in the case of Gdańsk. Wrocław is the poprzez integrację obszarów historycznych – nierzadko po- architecture and technology is a signifcant element of this ny plan zakłada ramy czasowe od 2016 do 2018 r. oraz exception, whose current plan is for 2016-2018 and Łódź, zostających dziś w stanie degradacji – z nowoczesną archi- approach. Łódź, szacująca wydatki w GPR na lata 2016 – 2026. Pla- whose CRP expenses have been planned for 2016-2026. The tekturą i technologią. nowane przedsięwzięcia są szeroko zakrojone, obejmując planned projects are large in scope and include social/cultural In Poland, post-industrial and degraded areas often occupy m.in. aktywizację i integrację społeczną czy kulturalną, roz- integration and activation, construction of cultural amenities W Polsce tereny poprzemysłowe czy zdegradowane, zajmu- whole city blocks, which creates an opportunity for local budowę obiektów kultury i pozostałych obiektów służących and other facilities for the provision of public services, public ją z reguły całe kwartały dzielnic, co daje wyjątkowe pole government and private investors. What is more, this real świadczeniu usług publicznych, przestrzeni publicznych, po- space, improved housing and public transport as well as do popisu dla samorządów lokalnych i inwestorów pry- estate is often in prime locations – town centres or heavily prawę sytuacji mieszkaniowej, rozwój komunikacji publicz- improved conditions for foot and bicycle traffc. watnych. Co więcej, nieruchomości te często znajdują się populated areas that have been developing for decades or nej, w tym ruchu pieszego i rowerowego itd. w doskonałych lokalizacjach – miejskich centrach czy tere- even centuries. One example of how such opportunities Programmes in the six cities studied foresee investments nach o dużej liczbie mieszkańców, rozwijanych od wielu de- have been taken advantage of is the City of Townhouses Programy w 6 badanych miastach, przewidują inwesty- to a total value of more than 12 billion Polish zloty, with kad, a nawet stuleci. Przykładem skutecznego wykorzysta- project in Łódź, which involved the renovation of more cje wyceniane na ponad 12 mld PLN, w tym same mia- the cities themselves planning to spend at least 3.3 nia tego typu potencjału jest zrealizowany przez miasto than two hundred buildings during the 2011-2017 sta budżetują wydatki na poziomie, co najmniej 3,3 mld billion Polish zloty2, assuming that on average up to seventy Łódź pierwszy duży program Miasto Kamienic, w ramach period. The programme is currently part of the 2026+ PLN², zakładając, że średnio nawet ok. 75% fnansowania fve percent of the fnancing can come from outside the city’s którego poddano remontowi ponad 200 budynków Łódź Revitalization Programme and will continue to może pochodzić spoza budżetu własnego miasta. Projekty own budget. The revitalization projects will supported to a w latach 2011-2017. Aktualnie, program ten włączony return pre-war townhouses and palaces to their prime. rewitalizacyjne będą zasilane w znacznej mierze przez do- great degree with EU donations, including from: do Programu Rewitalizacji Łodzi 2026+ będzie konty- The fve-years-worth of experience gained during the project tacje unijne, w tym: nuował swoje cele związane z przywróceniem dawne- was of use in preparing and carrying out the current (2016- go blasku przedwojennym kamienicom i pałacom. Pięć > European Social Fund (ESF) 2022) CRP, of which the Local Revitalization for Central Łódź lat zdobytego w trakcie realizacji programu doświadczenia, > Europejski Fundusz Społeczny (EFS) > European Regional Development Fund (ERDF) (LRCL) – Core Metropolitan Zone has been a key element. przydało się do opracowania i realizacji aktualnego GPR > Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) The zone has been divided into twenty areas, of which eight > Cohesion Fund (CF) (na lata 2016-2022), w którym szczególnie mocnym akcen- have been deemed to be a priority. In those areas, sixty fve > Fundusz Spójności (FS) tem stała się tzw. Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi townhouses, three factories and two police buildings This support ranges from around a dozen to more than forty – Rdzeń Strefy Wielkomiejskiej. Strefę tę podzielono na 20 will get a new lease on life over the next fve years. The Skala tego wsparcia sięga od kilkunastu do ponad 40%. percent of the total costs. obszarów, spośród których jako priorytetowe uznano pierw- whole project has been valued at almost a billion Polish -szych osiem obszarów. W efekcie na tych terenach w ciągu zloty, more than half of which amount (520.79 million Docelowy model fnansowy w zakresie źródeł fnansowania The desired fnancial model for the fnancing of the najbliższych pięciu lat drugie życie zyska kolejnych 65 Polish zloty) is to come from the city’s budget. inwestycji rewitalizacyjnych różni się w poszczególnych revitalization investment is different in the individual cities: kamienic, trzy fabryki i dwa budynki policji. Cały projekt miastach: został oszacowany na prawie 1 mld PLN, z czego mia- Warsaw – according to the calculations in the Integrated sto ze swojego budżetu przeznaczyło ponad połowę tej Warszawa - z wyliczeń Zintegrowanego Programu Revitalization Programme for the city of Warsaw till kwoty (520,79 mln PLN). Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 r. wynika, że udział 2022, the city budget will contribute 928.4 million wydatków z budżetu miasta (928,4 mln PLN) obejmuje Polish zloty, which is about sixty fve percent of the ok. 65% planowanych wydatków (1,4 mld PLN). predicted costs of 1.4 million Polish zloty. If additional Przy uwzględnieniu środków, jakie będą dodatkowo funds coming from companies owned by the city of GMINNE/LOKALNE PROGRAMY COMMUNE/LOCAL REVITALIZATION pochodzić ze spółek należących do m. st. Warszawy Warsaw (or in which it has shares) are taken into account, REWITALIZACJI (GPR/LPR) PROGRAMMES (GPR/LPR) (lub tych w których miasto posiada udziały), udział ten the city’s fnancial contribution will be 85 percent. W GŁÓWNYCH MIASTACH IN MAIN CITIES wyniesie 85%. Obszar objęty Udział w całkowitej Liczba mieszkań ców tere- Całkowita szacowana Łódź - Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi (ROCŁ) – Łódź – the Local Revitalization for Central Łódź (LRCL) GPR/LPR na lata GPR/LPR, w ha powierzchni miasta, nów objętnych wartość przedsięwzięć, Rdzeń Strefy Wielkomiejskiej, zakłada wykorzystanie – Core Metropolitan Zone plans to obtain about 432.1 w % GPR/LPR, w tys. w mln PLN

ok. 432,1 mln PLN (44% wartości wszystkich projek- million Polish zloty (44 percent of the value of all GPR/LPR for years Area covered by Contribution to the total Number of inhabitants of Total estimated value of tów) z EFRR w ramach Regionalnego Programu Operacyj- the projects) from ERDF as part of the Łódź Voivodship GPR/LPR, in ha space of the town, in areas covered by GPR/LPR, undertaking in percent in thousands millions of zlotys nego Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020. A jest to Regional Operational Programme for the 2014-2020 kwota dofnansowania tylko części projektów, gdyż wartość period. This amount only account for some of the projects środków przeznaczonych na procesy rewitalizacyjne zapla- as the amount of funds for revitalization processes currently Gdań sk 2017-2023 504,02 1,92 33,39 94 nowana obecnie w programie Łodzi wynosi ok. 3 mld PLN. planned in Łódź is about three billion Polish zloty. Katowice - zakładają pomoc z unijnych funduszy (EFRR, Katowice 2016-2022 1 386,9 8,42 70,05 1 650,2 EFS, FS) na poziomie ok. 303 mln PLN, Katowice – in counting on EU assistance (from ERDF, co stanowi ok. 18,4% wszystkich ESF & CF) of about 303 million Polish zloty, which Kraków 2016-2020 2,6 planowanych wydatków. should cover around 18.4 percent of the total planned 849,8 77,36 1 230,8 outlays. Na pozostałe źródła fnansowego wsparcia rewitalizacji Łódź 2016-2026 1 783 6,08 152,29 3 697,1 prowadzonej przez samorządy składa się pomoc państwo- The remaining funds of local government revitalization wa oraz środki prywatne. projects are to come from state and private sources. Poznań 2014-2020 2 462 9,4 114,51 3 688,6 Zawarte w GPR i lokalnych programach rewitalizacji działania mają na celu przede wszystkim poprawę jako- The primary aim of the local revitalization programmes Warszawa 2016-2022 1 423 2,75 129,84 1 590 ści życia mieszkańców w zdegradowanych obszarach. and CRPs is to improve the quality of life for the Inwestycje niwelujące różnice społeczne (stworzenie no- inhabitants of the degraded regions. Investments Wrocław 2016-2018 312 1 61 wych miejsc pracy, poprawa warunków mieszkaniowych removing social inequality (creating new workplaces, 392 i infrastrukturalnych, aktywizacja społeczna i improving housing and infrastructure, social and

²Źródło: GPR i miejskie programy rewitalizacji Źródło: Drugie Życie Budynków na podstawie GPR i lokalnych programów rewitalizacji 2Source: Gminne Plany Rewitalizacji i miejskie programy rewitalizacji Source: Second Life of Building based upon GPR and local revitalization programmes

obejmuje budowę, adaptację i przebudowę obiektów na In Silesia, there are already many revitalization projects, be REMONTY I ODBUDOWA RENOVATION AND tym obszarze na cele biurowe, produkcyjne i magazynowe, they completed or currently in their planning stages. One ZABYTKOWEJ TKANKI RECONSTRUCTION OF HISTORICAL handlowe oraz rekreacyjne, a także te związane z rozwojem of new planned projects is the revitalization of Zakłady lokalnej przedsiębiorczości. Górnośląskich Kolei Wąskotorowych (Upper Silesia Narrow MIEJSKIEJ CZĘŚCIĄ URBAN AREAS AS PART OF THE Gauge Railway Works) in Bytom, colloquially called Rozbanka Na Śląsku zrealizowanych i planowanych rewitalizacji jest – a site close to the hearts of many Silesians. During PROCESU REWITALIZACJI REVITALIZATION PROCESS już wiele. Jednym z planowanych nowych projektów jest planning, the town applied the British method of “planning zmiana jaka czeka dawne Zakłady Górnośląskich Kolei Wą- for real” and invited inhabitants for discussion about usage Miasto Łódź w odnawianiu The City of Łódź plan for the skotorowych w Bytomiu, nazywane potocznie Rozbanką. possibilities of the buildings. A space for cultural and artistic nieruchomości i przestrzeni revitalization of real estate and W procesie planowania miasto wykorzystało brytyjską meto- events, exhibitions and fairs as well as a co-work and miejskiej do 2020 r. przewi- public space till 2020 proposes dę „Planning for real", zapraszając mieszkańców do dyskusji o conference premises, hostel and catering units are planned duje zróżnicowany zakres a variety of approaches de- możliwościach wykorzystania obiektów. Dla Rozbanki prze- for Rozbanka. prac, w zależności od sta- 980 mln PLN pending on the current state widuje się przestrzeń na wydarzenia kulturalno-artystycz- nu budynków i funkcji jakie of the buildings and the func- ne, wystawy i targi, a także pomieszczenia coworkingowe Historical build redevelopments are also carried out by mają po remoncie spełniać. tions they are to have after the i konferencyjne, hostel oraz punkty gastronomiczne. the Northern city of Bydgoszcz. In December 2017, the Jak tłumaczą przedstawiciele Tyle dokładnie ma wy- This is exactly how much renovations. As Łódź Town municipality announced a public tender for construction nieść remont 145 kamie- renovating 145 townho- Zabytkowe obiekty remontuje też Bydgoszcz. W grudniu works at the Rother Mills on Wyspa Młyńska – in the most UM Łódź, niektóre budynki nic, ulic, placów, stwo- uses, streets, squares Hall representatives explain, czeka odnowienie elemen- rzenie nowych pasaży and creating new wal- some of the buildings are to 2017 r. magistrat ogłosił przetarg na prace budowlane przy prestigious point of the city. In 2013 the city took over this site tów lub fasad, w większości w Łodzi w ramach Re- kways will cost as part have their facades renovated Młynach Rothera na Wyspie Młyńskiej - w najbardziej re- from the Nordic Development company for development in będą to jednak generalne witalizacji Obszarowej of the Local Revitaliza- in whole or in part but most prezentacyjnym punkcie miasta. Urząd przejął ten obiekt exchange for fve plots of city land valued at 24 million zloty remonty nieruchomości. W Centrum – Rdzeń Strefy tion for Central Łódź – are to be totally renovated. w 2013 r., od spółki Nordic Development (w zamian pięć and 1 million zloty in cash. After in-depth analysis, the city Wielkomiejskiej. Core Metropolitan Zone. kilku przypadkach najwięk- In a few cases, it is most im- miejskich działek pod zabudowę o wartości 24 mln PLN oraz decided that a culture park would be created behind the sze znaczenie ma remont portant to renovate surrounds 1 mln PLN w gotówce). Po przeprowadzeniu analiz miasto “Water Gardens” zone, with a food and beverage part and bezpośredniego otoczenia of the building, including the zdecydowało, iż powstanie tu park kultury ze strefą “Ogrody multi-function spaces (exhibitions, workshops, conferences). budynku, tj. podwórka, które courtyard, which plays a signi- Wody”, a także część gastronomiczna i przestrzenie wie- The entire investment will be ready in 2020 at a total cost of pełni istotne funkcje społe- fcant public role and whose lofunkcyjne (wystawy, warsztaty, konferencje). Całość ma some 130 million PLN (15 million of which is already provided czne, i którego forma (długie 432 mln PLN form (long and narrow) is hi- być gotowa w 2020 r., i kosztować ok. 130 mln PLN (w tym from EU funds). i wąskie) jest bardzo charakte- ghly characteristic of the hi- 15 mln PLN jest już zagwarantowane z funduszy unijnych). rystyczna dla łódzkiej zabyt- storical urban fabric of Łódź. Taką sumę miasto Łódź This is how much the kowej tkanki miejskiej. zamierza pozyskać na city of Łódź will obtain rewitalizację w centrum The buildings to be renovated from European Regional - ŁÓDŹ - - ŁÓDŹ - Remontowane budynki będą z Europejskiego Fundu- will mostly be used for ho- Development Fund as REMONT ZABYTKOWE- RENOVATION szu Rozwoju Regional- miały funkcję przede wszyst- part of the Łódź Voivod- using, including communal, nego w ramach Regio- GO ZESPOŁU PAŁACO- OF THE HISTORIC kim mieszkalną, w tym prze- ship Regional Operatio- social and protected apart- nalnego Programu Ope- WEGO STEINERT PALACE nal Programme for the widziane są zarówno miesz- racyjnego Wojewódz- ments. What is most impor- 2014-2020 period to re- STEINERTÓW PRZY COMPOUND AT 272 kania komunalne, socjalne twa Łódzkiego na lata tant, however, the revitali- novate the city centre. UL. PIOTRKOWSKIEJ 272 PIOTROWSKA STREET jak i chronione. Jednak to, 2014-2020. zation process will include co najistotniejsze w pro- not just renovation of the Pałac wzniesiony w latach 1909-1911, The palace built in 1909-1911 in buildings but also a range zaprojektowany w stylu niemiec- German neo-renaissance style cesie rewitalizacji, zmiany kiego neorenesansu, stanowi połą- consists of two connected buildings. obejmą nie tylko odnowienie budynków, ale także sze- of projects aimed at improving the quality of life of the czenie dwóch budynków. Wiele ich Their interiors have to a signifcant reg projektów zmierzających do poprawy jakości życia inhabitants. The ground foors of buildings will be ac- wnętrz zachowało swój pierwotny degree retained the original wystrój. Remont tego zabytku obej- decorations. Renovations will include mieszkańców. W parterach nieruchomości powstaną commodate services, with offces and creative workshops -mie m.in. wymianę dachu, stolarki replacing the roof and windows as usługi, pojawią się także biura oraz pracownie twórcze in the attics. The renovated buildings will also contain okiennej, renowację elewacji. Nato- well as renovation of the façade. na poddaszach. W wyremontowanych budynkach zloka- libraries and other cultural institutions, common-rooms, miast we wnętrzach zostaną odno- Inside the building the parquetry and wione lub nawet odtworzone posadz- panelling, as well as the fabric, stucco lizowane zostaną również biblioteki i instytucje kultury, care and education centres as well as crisis centres. The ki, drewniane boazerie, tapety z tka- and polychrome wall-coverings will świetlice, placówki opiekuńczo-wychowawcze, centra renovations will be complemented with work on the pu- nin, stiuków i polichromii. W pałacu be renovated or even recreated. An blic spaces including the planting of new greenery and pojawi się także winda oraz nowo- elevator will be installed along with interwencji kryzysowej. Dopełnieniem będzie uporząd- czesne rozwiązania technologicz- modern equipment to be used during kowanie przestrzeni publicznych, nowe nasadzenia zie- turning Włókiennicza Street into a ‘living’ Woonerf street ne umożliwiające prowadzenie m.in. conferences, etc. The Steinert palace leni, czy w końcu stworzenie z ul. Włókienniczej „żywej – an area functioning as something of an urban courtyard, działalności konferencyjnej. Pałac and house will serve a number of i dom Steinertów po odnowie zy- functions after renovation: spaces ulicy” czyli tzw. Woonerf – przestrzeni w stylu podwórka focussed on pedestrian and bicycle traffc while still open to skają wiele funkcji: przestrzenie dla for creative businesses including miejskiego, nastawionej przede wszystkim na ruch pieszych vehicular traffc. kreatywnych biznesów m.in. biura, offces, meeting rooms, a hostel and i rowerzystów (ale nie zamkniętej dla ruchu kołowego). sale spotkań, hostel i restaurację. Co restaurant. What is more, it will have więcej, ma zostać także odtworzony a recreated palace garden which was While Łódź leads in terms of the scale of revitalization of przypałacowy ogród, który pierwotnie originally in the renaissance style. The Choć Łódź wiedzie zdecydowany prym pod względem real estate, renovation of townhouses (mostly undertaken by był utrzymany w stylu renesansowym. garden will be available to the public, housing communities) is part of almost every CRRP in the six Magistrat zapowiada, że ogród ten according to the municipality. The skali przedsięwzięć rewitalizacyjnych dotyczących odnowy stanie się ogólnodostępną przestrze- total investment will cost thirty eight nieruchomości, to remonty kamienic (prowadzone przede major cities in Poland. The proposed revitalization projects in- nią. Wartość całej inwestycji przekra- million Polish zloty. The planned fnish wszystkim przez wspólnoty mieszkaniowe) znajdują miejsce clude not only apartment buildings but also the adaptation of cza 38 mln PLN. Zakończenie prac jest date is September 2019. planowane na wrzesień 2019 r. praktycznie w każdym programie rewitalizacji w 6 głów- old factory, palace or even military compounds. For example nych miastach. Zakładane projekty odnowy nie ograniczają the Katowice Local Revitalization Programme for the 2016- się tylko do budynków mieszkalnych, ale obejmują również 2022 period includes the revitalization of the area of the old adaptacje kompleksów pofabrycznych, pałacowych, a nawet Baildon Ironworks. The investment comprises the construc- obiektów militarnych. Dla przykładu Lokalny Program Rewi- tion, adaptation and reconstruction of facilities in the area for talizacji Miasta Katowice na lata 2016 -2022 zawiera m.in. offce, manufacturing, storage, commercial and recreational rewitalizację terenów po byłej Hucie Baildon. Inwestycja functions as well as for the purposes of local enterprises.

FINANSOWANIE REWITALIZACJI FINANCING REVITALIZATIONS Head of Redevelopment Offce, MARCIN OBIJALSKI Municipal Offce of Łódź Nowy model zarządzania miastem oznacza nie tylko wni- A new city management model means not just taking an kliwe spojrzenie na proble- in-depth account of social Kompleksowe przemiany centrum miasta Comprehensive metamorphosis of a city my społeczne, słaby dostęp problems, poor access and wymagają podjęcia szerokiego dialogu centre requires an in-depth conversation i niską jakość usług publi- low quality of public services z mieszkańcami, właścicielami nierucho- with inhabitants, property owners, entre- cznych czy degradację tkan- or degradation of the town’s mości, przedsiębiorcami i innymi interesa- preneurs and other stakeholders, so that overall ki miejskiej. Ważne jest także “urban tissue.” A brave and riuszami w celu uzgodnienia optymalnych kierunków direction of the required changes may be agreed upon. śmiałe i świeże podejście 214 mln PLN fresh approach to the fnancial wymaganych zmian. Wizję takich zmian ujęto w strate- Just such a vision has been introduced in the strategy do ułożenia fnansowego pla- arrangement of planned gii przyjętej uchwałą Rady Miejskiej w Łodzi. Mówi ona approved by resolution of the Municipal Council of Łódź. nowanych inwestycji, w tym investments, including cost m.in. o tym, iż w 2030 roku na obszarze rewitalizacji pa- It stipulated that by 2030, the redevelopment area would kalkulacji kosztów i korzyści. Planowane inwestycje Planned infrastructure calculation and benefts infrastrukturalne przy- investments will bring nować ma powszechne poczucie trwającego ożywienia i emanate a general feeling of continuous recovery and Biorąc pod uwagę potrzeby, niosą dodatnią wartość additional value in is important, too. Public stopniowego odradzania się centrum Łodzi, które staje gradual rebirth of the downtown, aiming to become środki publiczne są zdecy- rozwojową (społeczno- terms of social and resources are defnitely się przyjazną przestrzenią do życia, dobrym miejscem a friendly space for living: “a fne place to reside in.” A dowanie niewystarczające. gospodarczą ) szacowa- economic development insuffcient in terms of zamieszkania. „Powszechnie odczuwana jest kreatywna creative ambiance, which has imbued a large number of Stąd potrzeba zredefnio- ną na podstawie mode- assessed according satisfying all needs. Hence, lu finansowego miasta to the financial model atmosfera, która udziela się coraz większej ilości ludzi. (…). people, can be felt in each and every place (…). Creativity wania współpracy strony Łodzi, która przewyższa supplied by the City of we need to re-defne the Kreatywność jest doceniana, a rynek jest gotów płacić is appreciated and the market is ready to pay more publicznej i prywatnej. poniesione nakłady in- Łódz within the project’s cooperation between the za nią coraz więcej. (…) Partery wyremontowanych ka- and more for it (…) Restored tenement houses are flled westycyjne o ponad 214 terms of reference public and private sector. mienic zapełniają się sklepami i lokalami usługowymi, at street level with stores and retail outlets, cultural spots Prowadząc rewitalizację stro- milionów złotych w per- (thirty-years) This value miejscami kultury i przestrzeniami aktywności obywa- and areas set aside for civic participation, satisfying the na publiczna musi znaleźć spektywie okresu refe- will exceed investment Within the context of a rencyjnego projektu, to by over 214 million PLN telskiej zaspokajającymi potrzeby mieszkańców. W wielu needs of the residents. Many tenement buildings house odpowiedź na pytanie, ja- jest 30 lat. revitalization process, the kamienicach działają pracownie artystów, świetlice dla artist workshops, community after-school clubs, teenage kiego zwrotu w postaci wy- public party must fnd a dzieci, młodzieżowe kluby i sąsiedzkie miejsca spotkań. centres and neighbourhood meeting spots. Municipal au- miernej poprawy jakości życia response to the question Władze miejskie czuwają, aby nowe inwestycje w ob- thorities monitor whether new investments established należy oczekiwać z konkretnych działań, które w krótkiej of what return in the form of measurable improvement of szarze rewitalizacji uzupełniały nadane jej funkcje within the redevelopment area keep up with the functions perspektywie są wyłącznie kosztami? Ile faktycznie kosztu- quality of life ought to be expected from particular actions i przyczyniały się do poprawy jakości życia mieszkańców, for which they are intended, contribute to improve the je uzdrowienie miasta? Jaki wpływ ma modernizacja zasobu which, in a short-term perspective, are only costs? What a nie konkurowały z nimi. Wszystkie te czynniki wpływają quality of life of the inhabitants, and not compete with mieszkań komunalnych na obroty okolicznych przedsię- are real the costs of healing a city? What impact does the pozytywnie na zmianę wizerunku: Łódź jest powszech- them. All these factors afect positively the change of the biorstw? Jak remont zabytkowego placu wpłynie na war- modernization of municipal housing have on the turnover nie postrzegana jako miasto rozwijające się w sposób city’s image: Łódź is generally perceived as a city de- tość lokali użytkowych na danym obszarze? Czy stworzenie of nearby enterprises? What impact does restoring a historic zrównoważony, planujące swój rozwój z mieszkańca- veloping sustainably, planning its development in dziennego domu pobytu albo świetlicy środowiskowej daje square have on the value of usable premises on the particular mi i dla mieszkańców.” – to słowa ze strategii, które już consultation with, and for the inhabitants.” These mierzalne skutki ekonomiczne? area? Does a day-residence house bring measurable dziś zaczynają realnie „owocować”. are the words of our strategy that has already “borne real economic results? fruit”. Rozpoczęty przez władze lokalne proces rewitalizacji KORZYŚCI FINANSOWE już jest kontynuowany przez prywatnych inwesto- The redevelopment process initiated by the local rów, którzy dostrzegli ukryty dotąd potencjał miasta authorities has been already continued by priva- I EKONOMICZNE FINANCIAL AND ECONOMIC i inwestują w remonty budynków czy nową zabudo- te investors who have identifed a hidden potential Z REWITALIZACJI wę. Jest to efekt tzw. „dźwigni fnansowej”, opisany w of the city and made investments in both repairs to BENEFITS FROM REVITALIZATION programie rewitalizacji na podstawie doświadczeń miast existing facilities and construction of new buildings. niemieckich – Lipska i Monachium. Zakłada on, że każda This is the leverage effect, set out in the redevelopment Zdaniem ekspertów Deloitte oszacowanie faktycznych According to Deloitte’s experts, estimating real benefts złotówka publiczna powinna przynieść 1,41 PLN wkła- programme and based on the experience of German cit- korzyści z rewitalizacji z uwzględnieniem wystarczająco from revitalization is possible by taking into account du prywatnego – jest to wariant ostrożnego szacowania ies of Leipzig and Munich. It declares for that each zloty długiego horyzontu czasowego jest możliwe. Do wy- a suffciently long time frame. (General improvement of uwzględniającego różnice pomiędzy rynkiem niemiec- spent from the public purse should bring PLN 1.41 of liczeń takich nie włącza się ogólnej poprawy kompleksowe- complex town management which results from growing kim i polskim. Władze miasta będące inicjatorem i koor- private investment. This is the result of a careful estimate, go zarządzania miastem wynikającego z rosnącej wiedzy, knowledge, skills and maturity of its administrators is not dynatorem jego przemian, a nie głównym ich wykonaw- taking into account the differences between the German umiejętności i dojrzałości zarządzających, choć oczywiście usually included in such calculations but it is obviously an cą dają gwarancję, że każdy podmiot chcący włączyć się and Polish markets. Municipal authorities, acting as the trudno nie zauważyć także tego zjawiska. Na poziomie ana- observable phenomenon.) In terms of economic analysis, at w ten proces znajdzie miejsce dla siebie - w taki sposób initiator and coordinator but not the main contractor of liz ekonomicznych uwzględnia się, co najmniej dwie grupy least two groups of phenomena are considered: zmieniana jest obecnie Łódź – ostatnie nieodkryte its transformations, guarantee that each entity, willing to szacowanych zjawisk: > “hard” returns from infrastructure investments miasto. join this process, will fnd its place – and this is the way > zwrot z inwestycji „twardych” - infrastrukturalnych > “soft” returns – the therapeutic value for inhabitants Łódź, Poland’s last undiscovered city, is currently being > oraz „miękkich” - będących wyceną złożonej terapii and activation of local society changed. oraz aktywizacji społeczności lokalnej Demand analysis performed for two distinct variants is a helpful tool: Pomocnym narzędziem jest wykonanie analizy popytu dla dwóch wariantów: > a non-investment variant > bezinwestycyjnego > a variant where investment results in revitalization > oraz zakładającego inwestycję - rewitalizację Such an approach allows for diagnosis of areas in which (wariant inwestycyjny) changes may result in most visible effects, allowing not only for satisfaction of current needs but also for catering Takie ujęcie pozwala zdiagnozować obszary, w których to an increasing future demand. Importantly, recipients of zmiany wywołają najbardziej widoczny efekt umożliwiając services delivered by day care centres, day care homes or nie tylko zaspokojenie dotychczasowych potrzeb, ale także sheltered housing beneft from it. At the same time, the wzrost popytu na pozostałe funkcje miejskie. W pierwszej

kolejności zyskują odbiorcy usług świadczonych przez świe- availability of and access to cultural and educational facilities Właściciele zabytkowych nieruchomości, decydując się Owners of historic properties, having made the decision to tlice, domy dziennego pobytu czy mieszkania chronione. increases, as does the availability of public administration to na ich remont czy przebudowę mogą ubiegać się o wsparcie repair or reconstruct them, may apply for fnancial support Równolegle zwiększa się dostępność i zasięg usług instytucji the inhabitants. In a longer perspective, a renaissance also fnansowania w: in: kultury, oświaty czy w końcu także i administracji publicznej. includes companies and tenants of commercial properties. W dłuższej perspektywie renesans dotyczy także przedsię- biorstw i najemców lokali handlowo-usługowych. Such analyses are supplemented by studies associated ŚRODKI LOKALNE LOCAL RESOURCES with legal, technical and architectural issues. Uzupełnieniem takich analiz są opracowania zwią- > urzędach miejskich oraz wojewódzkich urzędach > town offices and voivodship offices for protec- ochrony zabytków w postaci dotacji na remonty tion of historic buildings in the form of grants for zane z kwestiami prawnymi, a także technicznymi Results of those fndings must be used to prepare key repairs i architektonicznymi. assumptions of a target fnancial model, allowing for > zwolnienie podatku od nieruchomości i w opłacie za wieczyste użytkowanie > exemption on real estate taxes and on the fee for precise assessment of both the revenue and the costs perpetual usufruct Wyniki powyższych ustaleń służą do przygotowania coming from any initiatives aiming to keep the investment Uzyskanie dotacji jak i jej wysokość zależy jednak kluczowych założeń docelowego modelu fnansowego, in a good condition for many years to come. Calculating od wielu elementów, jak np.: tytuł prawny do nieru- Eligibility for grants and their amounts depend upon który pozwoli na precyzyjne oszacowanie przychodów the level of contribution of European Union funding for all chomości, jej status (wpis do ewidencji lub rejestru several elements, for instance: zabytków), stopień wykorzystania na cele komercyj- Legal title to real estate, its status (listing at the re- i kosztów realizowanych przedsięwzięć, nakładów inwe- investments is also made easier through this method. Such ne czy lokalizacja (np. na obszarze objętym gminnym gistry of historic buildings), level of use for commer- stycyjnych potrzebnych na realizację wszystkich inwesty- an approach makes it easy to analyse how completion of programem rewitalizacji lub poza nim). Ponadto, moż- cial purposes, or location (i.e. is the area covered by cji, nakładów odtworzeniowych, które pozwolą zachować projects may infuence the fnancial situation of a city liwość i wysokość dotacji konserwatorskich jak i uzy- a commune revitalization programme?). In addition it inwestycje w dobrym stanie przez wiele lat, a także oblicze- and change the fnancial fows as compared to the non- skania zwolnień podatkowych, są regulowane odręb- offers the possibility for restoration subsidies and tax nia poziomu dotacji z funduszy unijnych dla wszystkich in- investment variant. nymi uchwałami przez poszczególne miasta. exemptions, regulated by separate resolutions by particular cities. westycji. Dzięki takiemu podejściu, można w łatwy sposób przeanalizować, jak realizacja projektu wpłynie na sytuację fnansową miasta oraz jak zmienią się przepływy fnansowe po realizacji projektu w porównaniu do wariantu bezinwe- ŚRODKI RZĄDOWE GOVERNMENT RESOURCES stycyjnego. MAINTENANCE GRANTS, TAX Dotacje Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Subsidies of the Ministry of Culture and National He- EXEMPTIONS AND OTHER FORMS (MKiDN) na dofinansowanie prac zwią zanych z od- ritage for financing of works connected with resto- -budową , renowacją lub zabezpieczeniem przed zni- ration, renovation or protection against damage. DOTACJE NA REMONTY, OF FINANCIAL SUPPORT szczeniem. Minimalna kwota wnioskowanego dofi- Minimal amount of applied financing in the Mini- nansowania w programie MKiDN "Ochrona Zabytków" stry Programme “Protection of Historic buildings” ZWOLNIENIA OD PODATKU, wynosi 25 tys. PLN. is 25,000 PLN. INNE FORMY WSPARCIA If a property is listed in the registry of historic buildings kept by the voivodship, its owner must take into account the many FINANSOWANIA tasks and duties associated with maintaining the historic object and preserving its value. Repairs, reconstruction, ŚRODKI UNIJNE EU RESOURCES Jeśli nieruchomość fguruje w rejestrze zabytków, który na adaptations and building development are, as a rule, terenie danego województwa prowadzi wojewódzki kon- possible only in a limited scope and are strictly controlled by > Europejski Fundusz Społeczny (EFS) > European Social Fund (ESF) serwator zabytków, jej właściciel musi liczyć się z licznymi the regional conservator. The property’s neighbourhood (if > Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) > European Fund for Regional Development (EFRD) zadaniami i obowiązkami związanymi z utrzymaniem za- listed in the registry of historic buildings) may also be subject bytkowego obiektu i zachowaniem jego wartości. Remonty, to protection. przebudowy, adaptacje i sposób zagospodarowania budynku, z reguły są realizowane w ograniczonym zakresie i pod ścisłym nadzorem konserwatora. Ochroną prawną objęte PPP PPP jest również otoczenie nieruchomości (o ile zostało wpisane do rejestru zabytków). Realizacja projektu w modelu Completion of the project within a model of public and Partnerstwa Publiczno-Prywatnego private partnership

ŁÓDŹ WSPARCIE W WYBRANYCH SUPPORT IN SELECTED CITIES: MIASTACH:

Poznań - oferuje dwie formy dofnansowania remontów Poznań offers two forms of fnancial support for tenement kamienic i budynków mieszkalnych na terenie miasta: houses and residential buildings within the city:

1) zwolnienie z podatku od nieruchomości – dotyczy 1) A real estate tax exemption applies to buildings or their budynków lub ich części zbudowanych przed 1 stycznia parts in which at least one building elevation was repaired, 1965 r., znajdujących się na obszarze Śródmieścia Miasta if they were built before 1 January 1965 and are located in lub wpisanych do rejestru zabytków, w których zrealizowano the City Centre or listed at the registry of historic buildings. remont co najmniej jednej ze stron elewacji budynków. Zwol- The exemption will be granted in the amount of 50 percent nienie, przysługuje w wysokości 50% poniesionych przez of repair costs of elevation borne by the tax payer, within a podatnika kosztów remontu elewacji, nie dłużej jednak niż period no longer than ten years¹. przez okres dziesięciu lat¹.

¹Źródło: Uchwała Nr LXV/1032/VI/2014 Rady Miasta Poznania z dnia 8 kwietnia 2014 r. w sprawie zwolnienia z podatku od nieruchomości budynków lub ich części, znajdujących się na obszarze jednostek pomocniczych - Osiedla Stare Miasto, Osiedla Jeżyce, Osiedla Sołacz, Osiedla Św. Łazarz, Osiedla Wilda oraz Osiedla Ostrów Tumski-Śródka-Zawady-Komadoria lub wpisanych indywidualnie do rejestru zabytków, w których wykonano remont elewacji

2) dotacje konserwatorskie – 2) Restoration subsidies are udzielane na dofnansowanie granted for fnancing or co- REWITALIZACJA REVITALIZATION AS Wielkość dotacji The value of lub sfnansowanie prac kon- MKiDN na prace w Ministry subsidies fnancing of restoration works Z UDZIAŁEM PARTNERSTWA- PUBLIC / PRIVATE serwatorskich, restaurator- zakresie odbudo- for restoration, or building works at a historic skich lub robót budowlanych wy, renovation or building listed at the registry PUBLICZNO-PRYWATNEGO PARTNERSHIP prowadzonych przy zabytku renowacji lub protection against of historic buildings of the city wpisanym do rejestru zabyt- ochrony przed damage of a of Poznań². Poprawa szeroko rozumianej infrastruktury i usług będących Improvement of broadly understood infrastructure and pub- ków miasta Poznania². zniszczeniem historic property: w gestii strony publicznej w sposób kaskadowy wpływa na lic services brings fow-on increases of attractiveness of the zabytkowej nieru- In Gdynia the co-fnancing wzrost atrakcyjności obszaru rewitalizacji, a tym samym na revitalised are and the value of both public and private lands Gdynia: dofnansowanie chomości: up to 50% of repair costs may amount of expenses needed szacowaną wartość działek i obiektów przeznaczonych pod and buildings. Here, there appears a real potential space for kosztów remontu ze środków to between 30% and 50% for do 50% in restoration works, inwestycje strony prywatnej. W tym miejscu pojawia się fak- effective public and private cooperation. miasta wynieść może do 30 buildings located within areas nakładów koniecznych or building works in tyczna przestrzeń dla efektywnej współpracy strony publicz- lub 50% (budynki znajdujące na wykonanie prac kon- the case of a historic and listed in the registry of nej i prywatnej. Revitalization projects are, as a rule, complicated, time-con- się na obszarach wpisanych serwatorskich, restau- building listed at the historic buildings of Gdynia or suming and expensive, even with the application of local do rejestru zabytków na te- ratorskich lub robót bu- registry; even up to 75% for buildings dowlanych przy zabytku Projekty rewitalizacyjne z reguły są bardzo skomplikowane, and national budget resources. GPR entries provide pos- renie Gdyni) albo nawet do listed individually³. Each year, wpisanym do rejestru; up to 100% czasochłonne i kosztowne, nawet przy wsparciu unijnych sibilities of actions based upon Public and Private Part- 75% (budynki wpisane in- the city’s budget provides of expenses in the case środków i państwowego budżetu. Stąd w zapisach GPR nership (PPP), with the risk shared between both public dywidualnie do rejestru za- do 100% of a historic building of approximately 1 million PLN pojawiają się możliwości prowadzenia działań w oparciu and private partners. Each party is responsible for tasks for bytków) kosztów³. Każdego nakładów, jeśli jest to extraordinary historic, for this purpose. Most appli- o Partnerstwo-Publiczno-Prywatne (PPP), które zakłada which it is equipped with respective competences. An addi- roku na ten cel w budżecie zabytek o wyją tkowej artistic or scientific cations are for restoration of wartości historycznej, value, or if a historic podział ryzyka na partnera publicznego i prywatnego. tional advantage for the city is the fact that projects carried mia-sta przeznaczona jest tenement houses in the Cen- artystycznej lub nauko- building demands Każda ze stron jest odpowiedzialna za zadania, do których out in this model are treated as property expenses of a pub- kwota ok. 1 mln PLN. Naj- wej, lub jeśli zabytek t e c h n o l o g i c a l l y tre of Gdynia, resulting in the realizacji posiada odpowiednie kompetencje. Dla miasta do- lic sector and are not included in public debts. They do not więcej wniosków o dotacje na wymaga przeprowa- advanced restoration or restoration of stone cladding, datkową korzyścią jest fakt, że projekty realizowane w tym block other, necessary public expenditure. realizacji dotyczy odrestau- dzenia złożonych pod building works, or if the ceramic cladding and plasters względem technologi- condition of a historic modelu traktowane są jako wydatki majątkowe sektora pu- rowania kamienic w śródmie- on modernist elevations. cznym prac konserwa- building demands blicznego i nie wliczają się do długu publicznego. Nie bloku- Unfortunately, despite numerous meetings, debates and ściu Gdyni. W ramach dotacji torskich, restaurator- immediate work. ją więc innych, niezbędnych wydatków. conferences on this subject, the PPP model is not frequently konserwowane są m.in. okła- skich lub robót budow- used in infrastructure dziny kamienne, ceramiczne lanych lub jeśli stan W Polsce, jak dotąd mo- projects in Poland. The i szlachetne tynki na moder- zabytku wymaga niez- włocznego podjęcia del PPP, mimo licznym po- biggest problems for the PPP nistycznych elewacjach. prac. święconym mu od wielu lat Wzorcowym przykła- A prime example of re- formula of development, not dem wykorzystania PPP vitalization using a pri- spotkaniom, debatom i kon- przy rewitalizacji jest vate-public partnership only in case of revitalization ferencjom, nie jest często inwestycja w Bottrop, is provided by Bottrop, projects but in terms of wykorzystywany w projek- poprzemysłowym in Germany’s post-in- development in general, are KOSZTY NIE TYLKO BUDOWLANE NOT ONLY BUILDING COSTS tach infrastrukturalnych. zagłębiu w Niemczech, dustrial region, which legal and mental barriers. Największym problemem w którym jeszcze do until recently was do- Frequently, decisions niedawna dominował minated by heavy indu- dla rozwoju formuły PPP w przemysł ciężki, głów- stry, and mining in par- concerning projects are Odtwarzanie i regeneracja infrastruktury miejskiej wymaga Restoration and regeneration of urban infrastructure means ogóle, nie tylko w przypadku nie górnictwo. ticular. made without previous interwencji w: obiekty kubaturowe, drogi, przestrzenie pu- interventions in large objects, roads and public spaces such projektów rewitalizacyjnych, analysis of the investment, stanowią zarówno bariery W tej miejscowości prze- This town completed a and usually fail already at bliczne, czyli place, parki i skwery. W większości inwestycji as squares and parks. Major investments often combine prowadzono pilotażowy pilot project aimed at kubaturowych występuje dodatkowo kombinacja kilku several functions, for instance communal fats, service fats, prawne jak i mentalne. Często projekt kompleksowe- overall development of the planning stage. The różnych funkcji np.: mieszkania komunalne, mieszkania offces and premises with social functions such as day care decyzje o realizacji projek- go rozwoju obszarów urban areas. Since 2010 coming years, however, may chronione, lokale usługowe, lokale biurowe, lokale o funk- units, social work units or educational and cultural facilities. tów są przygotowywane bez miejskich. Od 2010 r. za- more than two hundred bring proftable changes inicjowano ponad 200 ventures involving the cjach społecznych – świetlica środowiskowa, punkt pracy Each function will have revenues and costs estimated uprzedniego przenalizowania in the cooperation of local inwestycji, co z reguły kończy przedsięwzięć realizo- local community have governments and private socjalnej, działalność edukacyjna i kulturalna. Każda z tych individually, but it is also necessary to think about the wanych w oparciu PPP been carried out as part funkcji musi mieć odrębnie oszacowane przychody i business model which can be applied to fulflling this się faskiem jeszcze na etapie i zaangażowaniu spo- of the private-public investors, in the light of koszty, ale konieczne jest również zastanowienie się nad function. The variety of functions in revitalization projects planów. Ciągle brakuje odpo- łeczności lokalnych. partnership. intensifcation of work on modelem biznesowym, jaki może być dla realizacji tej make it necessary to consider how public money may wiednich wzorców. Najbliższe appropriate legislation. lata, w związku z intensyfka- W efekcie np. typowe In effect, typical ho- funkcji zastosowany. Różnorodność funkcji w projektach be used as a necessary condition for proper calculation domy z lat 60. stały się using from the 1960’s rewitalizacyjnych powoduje konieczność zastosowania of EU subsidies. This, of course, signifcantly complicates the cją prac legislacyjnych mogą wzorcowymi budynka- has been turned into The report “Analysis of the kilku podstaw pomocy publicznej będących wytycz- calculation of overall budgets and constitutes an additional jednak przynieść korzystne mi w 99% niezależnymi model housing that is PPP market” ordered by the ną do obliczenia wysokości dotacji ze środków UE, risk. zmiany w sferze współpracy energetycznie. 99 percent energy self- Ministry of Development -sufficient. co w znaczący sposób komplikuje obliczenia wartości po- samorządów oraz inwestorów shows that among 490 tencjalnej dotacji oraz stanowi źródło dodatkowego ryzyka. During the preparation of a fnancial model we also analyse prywatnych. initiated PPP projects realistic occupancy levels of premises subsequent to the re- throughout Poland (in the period January 2009 to June Podczas przygotowania modelu fnansowego należy rów- pair, as well as the level of rentability. A careful fnancial study Z raportu „Analiza rynku PPP”, przygotowanego na zlecenie 2017), 128 PPP contracts have been made, and 116 of those nież przeanalizować, jak realistycznie może wyglądać ob- also takes into account the results of durability analysis or, if Ministerstwa Rozwoju wynika, że spośród 490 wszczętych have begun to be carried out. łożenie lokali po remoncie, a także, jaki będzie poziom positive fnancial impacts during each year of the project’s postępowań PPP w całej Polsce (w okresie styczeń 2009 – ściągalności czynszów. W opracowaniu fnansowym duration are suffcient to cover all project costs, analysis of czerwiec 2017 r.), zawarto w efekcie 128 umów PPP, z któ- Within broadly understood revitalization, only twelve uwzględnia się też wyniki analizy trwałości, która wykazu- the infuence of the project on the long-term fnancial prog- rych 116 weszło w fazę realizacji . such undertakings were initiated, while the number of je czy wpływy fnansowe podczas każdego roku trwania nosis of the town. contracts either in progress and completed amounts to projektu są wystarczające, by pokryć wszystkie koszty Z tego w obszarze szeroko pojętej rewitalizacji wszczę- only 2 of the total value of 500 million zloty. For instance, projektu oraz analizy dotyczące wpływu projektu na wynik to zaledwie 12 postępowań, przy czym liczba umów the project “Revitalization of the Railway Station and Railway wieloletniej prognozy fnansowej miasta. w realizacji i zrealizowanych wynosi zaledwie 2 o łącznej Areas in Sopot” (over 17,000 square meters) completed in wartości 500 mln PLN. Projekty przypisane w PPP do ka- 2015 by the town of Sopot, Polish Railways and the private ²Źródło: Uchwała Nr LXXII/758/IV/2005 Rady Miasta Poznania z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie określenia zasad i trybu udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie, lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków 3Źródło: Uchwała nr XXXIX/861/10 Rady Miasta Gdyni z dnia 27.01.2010 w sprawie przyjęcia zasad i trybu udzielania i rozliczania dotacji na prace konserwatorskie restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru znajdujących się na terenie administracyjnym Gminy Miasta

tegorii rewitalizacji, nie ograniczają się do odnowy starych partner Bałtycka Grupa Investycyjna S.A, between the streets zasady, czyli na podstawie programów uchwalanych na have to be carried in line with the Revitalization Act and nieruchomości. Np. projekt „Rewitalizacja Dworca PKP oraz Podjazd, Kościuszki and Kolejowa, directly near “Monciak” podstawie ustawy o samorządzie gminnym. Co więcej, commune revitalization programmes based upon it. In terenów przydworcowych w Sopocie”, ukończony w 2015 r. covered: pomimo wejścia w życie ustawy o rewitalizacji, gminy nadal order to accommodate the communes which revitalise de- przez miasto Sopot, PKP i partnera prywatnego (Bałtycka > Modernization and reconstruction of communication mogą uchwalać programy rewitalizacji na podstawie ustawy graded areas according to previous resolutions, the legi- Grupa Inwestycyjna S.A.), na obszarze pomiędzy ulicami fows in this part of Sopot o samorządzie gminnym. Oczywiście nie jest dopuszczalne, slator has provided a possibility of transforming current Podjazd, Kościuszki i Kolejową, bezpośrednio przy „Moncia- aby w jednej gminie równolegle były wdrażane dwa pro- programmes into communal revitalization programmes. > Building a two-level urban square connected with the ku” (ponad 17 tys. m²) objął: gramy rewitalizacyjne uchwalone na podstawie wskazanych Through such transformation, communes which engage in central and important street Bohaterów Monte Cassino > Modernizację i przebudowę układu komunikacyjnego powyżej ustaw. revitalization processes before the Act comes into force will > Building a new complex comprising a railway station, w tej części Sopotu be able to continue their work after 31st December 2023 and a hotel with 142 beds, shopping and services areas Taki dualizm będzie istniał do dnia 31 grudnia 2023 roku. at the same time will be able to apply all special contractu- > Budowę dwupoziomowego placu miejskiego (10,600 square meters) and offce spaces (over 2,000 Później wszystkie gminne projekty rewitalizacyjne będą al instruments which allow for revitalization, for instance to połączonego z ulicą Bohaterów Monte Cassino square meters). musiały być realizowane z zachowaniem zasad wynika- defne a degraded area, designate an area for revitalization > Budowę nowego kompleksu, obejmującego: dworzec, jących z ustawy o rewitalizacji i uchwalonych na jej podsta- or establish a special revitalization zone. The Revitalization hotel ze 142 miejscami noclegowymi, PPP projects aimed at restoration of historical real es- wie gminnych programów rewitalizacji. Wychodząc naprzeciw Act signifcantly infuences not only communal revitalization galerie handlowo-usługowe (10,6 tys. m²) tate are now underway in Poland. An example of this is gminom rewitalizującym zdegradowane obszary na podsta- programmes, but also impacts other investments made in i powierzchnie biurowe (ponad 2 tys. m²) the Gdańsk Wyspa Spichrzów. At the Northern end, the wie wcześniejszych uchwał ustawodawca przewidział moż- areas which are subject to the commune revitalization pro- city of Gdańsk and a consortium of Immobel & Multibud liwość przekształcenia obecnie realizowanych progra- cesses. Legitimate eligibility of communes along with equip- Powstają już jednak w Polsce projekty PPP ukierun- (through the company Granaria Development Gdańsk) are mów w gminne programy rewitalizacji. Dzięki takiemu ping them with legal instruments to facilitate revitalization kowane na odnowę zabytkowych nieruchomości – working on a shopping and service complex with a total us- przekształceniu gminy zaangażowane w procesy rewitali- results in the possibility of limiting investment processes to taką realizacją jest m.in. jeden z projektów budowanych able area of 55,000 square meters. Along with constructing a zacyjne przed wejściem w życie ustawy będą mogły kon- be undertaken by other entities. na gdańskiej Wyspie Spichrzów. Na północnym cyplu hotel and residential buildings, investors will reconstruct the tynuować swoje działania po 31 grudnia 2023 roku, a jed- miasto Gdańsk oraz konsorcjum Immobel & Multibud Długie Pobrzeże esplanade, the Stągiewny Bridge, a cross- nocześnie będą mogły korzystać ze wszystkich specjalnych A resolution of the commune determining a revitaliza- (poprzez spółkę celową Granaria Development Gdańsk), ing of the street Podwale Przedmiejskie with Chmielna and instrumentów ustawowych ułatwiających przeprowadzenie tion area may establish a contractual pre-emption right pracują nad kompleksem handlowo-mieszkaniowo-usługo- will build a public footbridge connecting the headland of rewitalizacji np. wyznaczenia obszaru zdegradowanego, ob- concerning all real estate located in the revitalization wym o łącznej powierzchni użytkowej 55 tys. m². Oprócz Wyspa Spichrzów with Długie Pobrzeże. This project retains szaru rewitalizacji czy specjalnej strefy rewitalizacji. area in favour of the commune. It is important to note hotelu i budynków mieszkalnych, inwestorzy wykonają m.in. historic granaries, the inspiration for the name of the entire that such a right shall apply to all properties within the przebudowę Długiego Pobrzeża, Mostu Stągiewnego, project – Granaria, originating from the Latin word of “gra- Ustawa o rewitalizacji w znaczący sposób wpływa nie ty- area, so municipalities have, in fact, a binary choice: in skrzyżowania ulicy Podwale Przedmiejskie z ul. Chmielną narium”. It consists of so many individual projects that the l-ko na gminne procesy rewitalizacyjne, ale także na inne deciding to use this option they cannot limit the pre- oraz budują ogólnodostępną kładkę dla pieszych, łączącą building permit was based on 230 individual arrangements inwestycje prowadzone na terenach objętych gminnym -emption right exclusively to selected properties. In północny cypel Wyspy Spichrzów z Długim Pobrzeżem. and decisions. In the frst stage a four-star hotel with 240 programem rewitalizacji. Uzasadnione uprzywilejowanie practice, implementing the pre-emption right will mean Przedsięwzięcie zakłada zachowanie historycznych spichle- rooms and a residential and service building is scheduled gmin i wyposażenie ich w instrumenty prawne ułatwia- prolonging the time and affecting the costs of selling of rzy, które stały się inspiracją dla nazwy całego projektu – for completion in late 2018. The entire investment will be jące przeprowadzanie rewitalizacji skutkuje możliwością properties since a conditional sales contract will be made Granaria, od łacińskiej wersji słowa spichlerz – „granarium”. completed in 2023. ograniczenia procesów inwestycyjnych podejmowanych and later, if the commune does not execute the pre-emption To przedsięwzięcie obejmujące tak wiele zróżnicowanych przez inne podmioty. right, a contract transferring ownership will be executed. In projektów wymagało uzyskania pozwolenia na budowę The city of Gdańsk is also preparing a PPP development addition, the commune may implement an embargo on is- w oparciu o aż 230 uzgodnień i decyzji. W pierwszym of the area of the former tram depot in Dolne Miasto. It Uchwała gminy o wyznaczeniu obszaru rewitalizacji suing decisions concerning the revitalization area regarding etapie powstaje czterogwiazdkowy hotel na 240 pokoi oraz will comprise development of infrastructure of multi-func- może wprowadzić na rzecz gminy ustawowe prawo all alterations to the area, development methods, or areas budynek mieszkalno-usługowy, który zostanie oddany tional nature. Both public and commercial objects will be pierwokupu wszystkich nieruchomości położonych determined by the commune. This embargo can obviously do użytku pod koniec 2018 r. Natomiast cała inwestycja bę- built within the project, accompanied by new roads and na obszarze rewitalizacji. Istotnym jest przy tym to, że refer only to areas that are not covered by local develop- dzie gotowa w 2023 r. green areas. An eight-hectare area made up of both un- takie prawo musi dotyczyć wszystkich nieruchomo- ment methods but those are, unfortunately, in a majority in developed plots and a complex of tenement houses as well ści, zatem gminy mają wybór zero-jedynkowy i de- Poland. Implementing such a limit may result in suspension Miasto Gdańsk, w ramach PPP, przygotowuje się także as buildings of former tram depot will be redeveloped. The cydując się na skorzystanie z tej opcji nie mogą ogra- of other investment processes undertaken in the revitaliza- do zagospodarowania obszaru dawnej zajezdni tramwa- entire investment will be completed in 2023 at an estimated niczyć prawa pierwokupu wyłącznie do wybranych tion areas. jowej na Dolnym Mieście. Założenia obejmują rozwój in- value of investment amounting to 350 million PLN net.⁴ nieruchomości. W praktyce wprowadzenie prawa pier- frastruktury o charakterze multifunkcyjnym. W ramach pro- wokupu oznaczać będzie wydłużenie czasu i kosztów jektu powstaną zarówno obiekty o charakterze publicznym LEGAL FRAMES FOR ACHIEVING sprzedaży nieruchomości, bowiem w pierwszej kolejno- jak i komercyjnym, a także towarzyszący im układ drogowy ści trzeba będzie zawrzeć warunkową umowę sprzedaży oraz tereny zielone. W sumie rewitalizacji ma być poddanych COMMUNAL REVITALIZATIONS i dopiero później, o ile gmina nie wykona prawa pierwo- 8 ha terenu stanowiącego zarówno nieużytki, niezabudo- kupu, umowę przenoszącą. Ponadto gmina może wpro- wane działki, jak i zespół kamienic, a także budynki dawnej An Act concerning revitalization came into force on 18th wadzić na obszarze rewitalizacji zakaz wydawania decyzji zajezdni tramwajowej. Aktualnie miasto prowadzi rozmowy November 2015. Since then some communes have be- o warunkach zabudowy dla wszystkich albo określonych z potencjalnymi inwestorami. Całe przedsięwzięcie ma być gun to work at conducting revitalization programmes przez gminę w uchwale zmian sposobu zagospodaro- ukończone w 2023 r. Szacowana wartość nakładów inwesty- according to the Act and to pass resolutions establishing wania terenu. Oczywiście powyższy zakaz dotyczyć może 4 cyjnych wynosi 350 mln PLN netto. individual commune revitalization projects. There are, ho- tylko terenów, które nie są objęte miejscowymi planami wever, some communes which are revitalising degra- zagospodarowania przestrzennego, ale takich niestety PRAWNE RAMY REALIZACJI ded areas according to previous legislation, based upon jest w Polsce większość. Wprowadzenie tego ograni- programmes created in line with an Act concerning lo- czenia może spowodować wstrzymanie innych procesów REWITALIZACJI GMINNYCH cal government. In addition, despite the revitalization Act inwestycyjnych realizowanych na obszarach rewitalizacji. coming into force, communes may still create individual re- Ustawa o rewitalizacji weszła w życie w dniu 18 listo- vitalization programmes based upon the local government pada 2015 roku, zatem obowiązuje już ponad dwa lata. Act. Obviously, it is not permitted that one commune should Niektóre gminy rozpoczęły działania zmierzające do pro- simultaneously implement two revitalization programmes wadzenia procesów rewitalizacyjnych zgodnie z ustawą based upon both of the above Acts. i podjęcia uchwał ustanawiających gminne programy rewi- Współautorem rozdziału „Rewitalizacje miejskie” raportu, który The "Revitalizations in cities" section of the Report, which was talizacji. Jednak są i takie gminy, które rewitalizują zde- This duality will be in force until 31st December 2023. powstał jako podsumowanie pierwszej edycji Konferencji „Dru- created as a summary of the 1st edition of the “The Second Life gradowane obszary w oparciu o wcześniej obowiązujące Subsequently, all commune revitalization projects will gie Życie Budynków” jest zespół ds. sektora publicznego, in- of Buildings” Conference is co-authored by the Public Sector 4Źródło: (analiza rynku PPP 30.06.2017), załącznik nr 3, str. 89 nowacji i zachęt inwestycyjnych, Deloitte. & Global Investment and Innovation Incentives Team, Deloitte.

biurowych i kulturalno-roz- the premises of former Warsaw rywkowych na terenie dawnej Podział powierzchni Areas in Spirits Manufacturer „Koneser”, w realizowanych undertaken Warszawskiej Wytwórni Wódek projektach developer is being constructed jointly by „Koneser” (inwestor: Liebrecht deweloperskich projects the Liebrecht & wooD Group & wooD /BBI Development). and BBI Development. Odbudowa zabytkowych nie- 38% Reconstruction of heritage Rewitalizacje ruchomości przeważnie odby- properties is conducted mainly wa się w połączeniu z realiza- along with building of new parts cją nowych części i budynków. and facilities. According to re- w Polsce – projekty finansowane przez kapitał prywatny Średnio w tego typu przed- search drawn up on the basis of sięwzięciach według anali- information from development zy przygotowanej na bazie companies, this type of initia- informacji pochodzących od 62% tives an average ratio of new spółek deweloperskich udział powierzchnia historyczna historical areas space to historical space has powierzchni nowej do histo- powierzchnia nowa new areas the following proportions: rycznej rozkłada się w nastę- Źródło: analiza własna Inicjatywy Drugie Życie Budynków Revitalization pujących proporcjach: > 38% of the space is established within > 38% powierzchnia historyczna redeveloped facilities in Poland – privately funded projects > 62% powierzchnia nowa > 62% in new buildings.

Proporcje te mogą się jednak znacznie różnić – od 100% However, these percentages may vary substantially – from w rewitalizowanych niewielkich projektach mieszkaniowo- 100% of the space located in renovated historical properties -hotelowych, po duże przedsięwzięcia typu mixed use, gdzie in the case of tiny residential and hotel projects, to large odsetek odnawianej powierzchni spada nawet poniżej 10%. mixed use ventures where the percentage of restored foor area drops even below 10%.

REWITALIZACJE REDEVELOPMENT PROJEKTY WIELOFUNKCYJNE MULTIFUNCTIONAL MIXED USE - OŻYWIANIE MIXED-USE PROJECTS – A KAPITAŁ PRYWATNY VERSUS PRIVATE EQUITY MIAST BRINGING CITIES BACK TO LIFE

Projekty oparte na nieruchomościach zabytkowych funk- Projects based around heritage properties have been W zestawieniu inwestycji prowadzonych przez podmio- When involvement of private businesses is taken into cjonują w Polsce od wielu lat. Do niedawna budziły zain- carried out in Poland for many years. Until recently, however, ty prywatne Warszawa wiedzie zdecydowany prym pod consideration, Warsaw is defnitely the leader in terms teresowanie głównie wśród pasjonatów starych murów, i to they have raised interest mostly among enthusiasts, keen on względem znajdujących się w toku projektów, które obejmu- of investments aimed at restoring neglected, historic zazwyczaj w branży hotelowej. Rozwijał się segment obie- old bricks, and usually from the hotel industry – a segment ją przywrócenie do życia zaniedbanych, zabytkowych nieru- properties. Currently, all around Poland, developers work któw turystycznych typu butikowe hotele i pensjonaty w za- of tourist facilities, such as boutique hotels and guesthouses, chomości. Aktualnie w całym kraju deweloperzy pracują on projects which are meant to provide over 1.8 million bytkowych dworkach, pałacach czy zamkach. Powstało też located in historical manor houses, palaces or castles. In nad projektami, które docelowo przyniosą ok. 1,8 mln m² square metres. This data covers thirty large investments wiele obiektów kulturalnych i rozrywkowych w odrestauro- addition, a large number of cultural and leisure facilities have (dane obejmują 30 inwestycji, bez uwzględnienia and does not take into consideration blocks of apartments, wanych budynkach. Zainteresowanie budynkami zabytko- been located in renovated buildings. In contrast, only two remontów kamienic mieszkalnych, pałaców, dworków palaces, country houses and castles. wymi wymagającymi dużo więcej pracy, a często generu- shopping malls expressed their interest in old buildings, which i zamków). jącymi wyższe koszty w fazie budowy przez segment ko- required much more work and, in most cases, generated mercyjny zapoczątkowały w Polsce dopiero dwa centra higher costs when rebuilding for commercial purposes. Podaż projektów z elementami Supply of undertaken projects handlowe: poznański Stary Browar oraz łódzka Manufaktura. These were Stary Browar in Poznań and Manufaktura in rewitalizacji w realizacji involving revitalization To ich sukces otworzył biznes na budynki, którym można Łódź. Their success has redirected business into buildings nadać drugie życie. Do centrów handlowych dołączył także which can be given a second lease of life. Shopping centres Największe miasta – podaż projektów w tys. m2 Major cities – supply of projects in thousands of m² segment biurowy, a powoli w zabytkowe nieruchomości za- have been joined by offces, and residential developers are czynają inwestować także deweloperzy mieszkaniowi łącząc also slowly starting to make similar investments, combining Wrocław 66 2 na jednym terenie odrestaurowanie jednego lub kilku za- restoration of one or several historical buildings with new 1,8 mln m bytkowych obiektów i włączając do całości kompleksu nową residence development within one area. Gdań sk 99 budują obecnie prywatni inwestorzy w projektach zabudowę apartamentową. rewitalizacyjnych w Polsce. In 2018, according to declarations of the developers, Łódź 104 W 2018 roku, zgodnie z deklaracjami spółek deweloper- some 316,100 square metres of space is going to be 1.8 million metres square are currently being built in skich, w Polsce zostanie oddanych ok. 316,1 tys. m² powie- commissioned throughout Poland in sixteen projects Warszawa 1464 Polish revitalization pro- rzchni w 16 projektach obejmujących m.in. rewitalizację where properties built at least several decades ago and jects by private investors kilkudziesięcioletnich nieruchomości, zwykle fgurujących usually listed at the commune Record or Register of Histor- 0 200 400 600 800 1 000 1 200 1 400 w gminnej ewidencji zabytków lub rejestrze zabytków. Naj- ic Buildings are redeveloped. The largest of these invest- Źródło: analiza własna Inicjatywy Drugie Życie Budynków -większą z tych inwestycji, któ- ments, soon to be completed, re zostaną defnitywnie ukoń- 7 mld PLN is the Koneser Centre, located Uwagę zwraca rosnąca świadomość inwestorów, iż proces It ought to be noted that developers have become aware of czone będzie Centrum Praskie in the Warsaw district of Praga. Wartość 29 projektów The value of 29 projects zabudowy i odnowy zaniedbanych fragmentów miasta the fact that development and restoration of neglected parts Koneser w Warszawie. Liczący w trakcie rewitalizacji in progress across A complex with approximate- musi być realizowany przede wszystkim z myślą o two- of the city have to be carried out primarily so as to establish ok. 100 tys. m² powierzchni w Polsce (z wyłą czeniem Poland (appraisal of Port ly 100,000 square metres of rzeniu spójnej, wielofunkcyjnej i przyjaznej dla mieszkań- a coherent, multifunctional and inhabitant-friendly urban użytkowej kompleks obiektów Portu Praskiego). Praski not included). housing, offce and culture & ców tkanki miejskiej. Stąd coraz większa popularność pro- fabric. Therefore, mixed-use projects, investments which mieszkalnych, Źródło: analiza własna Inicjatywy Drugie Życie Budynków leisure facilities, situated within jektów typu mixed use – inwestycji łączących wszystkie combine several functions (business, housing, commercial

funkcje: biznes, mieszkania, strefy handlu i rozrywki, niejed- and entertainment zones, often enriched with common areas z niewielu w Polsce realizowana w formule Partnerstwa Pry- Ognisty Wóz, the investing company). The investment has nokrotnie wzbogacanych o stworzenie ogólnodostępnych and playgrounds) appear to be gaining in popularity. Thus, watno-Publicznego miasta Gdańsk i konsorcjum Immobel & been split into two stages: the frst covers a hotel of 374 skwerów lub placów. Widać więc wyraźne odejście od po- it is clearly seen that developers’ investments are no longer Multibud. Uzupełnieniem rewitalizacji zaniedbanego od lat rooms accompanied by renovation of Deo Gloria, a historical strzegania inwestycji deweloperskich jedynie przez pryzmat perceived solely through the flters of GLA (gross leasable północnego cypla Wyspy Spichrzów jest Deo Plaza (inwestor granary, whilst the second is a residential stage of 121 wskaźników GLA (gross leasable area) oraz PUM (powierz- area) and PUM (usable & residential space) indicators. spółka Spichlerz Ognisty Wóz). Inwestycja została podzielo- apartments being constructed simultaneously. Considering chnia użytkowa mieszkalna). Punktem wyjścia do myślenia Business value is not the only starting point for considering na na dwa etapy: w pierwszym powstaje część hotelowa (374 only these two projects, which are nearing completion, i projektowania nowych inwestycji jest nie tylko ujęcie biz- and designing new investments – the area's history is also pokoje) połączona z rekonstrukcją zabytkowego spichlerza Gdańsk goes for second place in Poland, with nearly nesowe, ale przede wszystkim historia, która ma być pod- considered as foundation for totally new visions which Deo Gloria, równolegle trwa budowa części apartamentowej 100,000 square metres of space to be made available, stawą do realizacji zupełnie nowych wizji, z poszanowaniem respect the heritage of a particular location. (121 lokali). Gdańsk, biorąc pod uwagę tylko te dwa pro- comprising elements of redevelopment applied to dziedzictwa miejsca. jekty będące w fazie ukończenia, zajmuje trzecie miejsce heritage facilities. w Polsce – pojawi się tu w najbliższym czasie blisko 100 tys. m² powierzchni w projektach z elementami rewitali- Work is also about to begin in Wrocław, the capital of Dolny WARSZAWA WARSAW zacji zabytkowych obiektów. Śląsk: a multifunction venture named Browary Wrocławskie (investor: Archicom), providing nearly 66,000 square metres. Ponad 1,4 mln m² powierzchni w projektach opartych Over the next few years, the capital will see several W Łodzi, która jest na drugim miejscu po- Next on the list of the cities featuring the largest offering of o odnowienie historycznych nieruchomości powsta- large scale projects contributing to redevelopment of wstaje 104 tys. m², a we Wrocławiu 66 tys. m2. projects fnanced by private investors and aiming to recreate je obecnie w Warszawie. W najbliższych latach w stolicy abandoned buildings and uncared-for urban quarters. W stolicy Dolnego Śląska ruszają prace przy projek- a historical urban fabric is Łódź with some 104,000 square zrealizowanych zostanie kilka dużej skali projektów przyczy- All of them have already entered the stage. The largest cie rewitalizacyjnym Browary Wrocławskie (inwestor: metres. Today, the biggest mixed-use venture is Monopolis, niających się do rewitalizacji opuszczonych budynków i za- such venture is Port Praski (carried out within the premises Archicom) – to wielofunkcyjny projekt o wielkości prawie within the premises of the vodka company “Polmos” (29,000 niedbanych kwartałów miast. Wszystkie weszły już w fazę which belong to the Port Praski company, owned by Polsat 62 tys. m² W Łodzi największym aktualnie realizowanym square metres.) Łódź.Zone – OKAM Capital project, within realizacji. Największym przedsięwzięciem jest Port Praski Television.) It is estimated that it may ultimately offer up to przedsięwzię- the 1880s histor- (realizowany na terenie należącym do spółki Port Praski, 1 million square metres of space. Other large investments ciem typu mixed ical textile plant będącej własnością telewizji Polsat), który według sza- include Browary Warszawskie, ArtNorblin (in Warsaw’s Wola use jest Mono- Funkcje projektów obejmują cych Functions of projects involving real belonging to Te- rewitalizację nieruchomości estate revitalization cunków, może zaoferować fnalnie nawet 1 mln m² po- district, in the neighbourhood of a new, developing business polis, na terenie odor Meyerhoff wierzchni. Kolejne gigantyczne inwestycje to: Browa- area) and Bohema (OKAM Capital) set up in Praga, right zakładów Mono- is of a similar size ry Warszawskie, ArtNorblin – obie realizowane na Woli, next to a new metro station. Each of these projects will bring polu Wódczane- (31,000 square w sąsiedztwie nowej rozwijającej się części biznesowej War- 60,000 to 100,000 square metres of space. Old land is going go „Polmos” (29 metres.) szawy, oraz Bohema (OKAM Capital) powstająca na stołecz- to be upgraded and post-factory buildings will adhere to tys. m²). Podobną 1,1% nej Pradze tuż przy projektowanej nowej stacji metra. Każdy modern architecture, giving a totally unique landscape in wielkość (31 tys. 3,5% Poznań plans a z wyżej wymienionych projektów przyniesie po 60-100 tys. central spots of Warsaw. m²) pod wzglę- huge upgrade of m² powierzchni. Zrewitalizowane zostaną stare tereny i bu- dem powierzchni 7,2% 78,8% the Poznań For- dynki pofabryczne i połączą się ze współczesną architektu- mieć będzie tress facilities, rą, tworząc zupełnie nowy, unikatowy krajobraz w central- Łódź.Zone – pro- including resto- nych punktach Warszawy. REGIONAL CITIES jekt OKAM Capi- ration of the Fort tal realizowany 9,3% VIIA building, w oparciu o za- located at uli- In terms of scale and range of the projects which contain bytkowe zabudo- ca Strzegomska, MIASTA REGIONALNE restoration components, Warsaw is very different from other wania fabryki włó- along with sur- Polish metropolitan areas at this moment. This situation is kienniczej Teo- rounding land. Pod względem skali i rozmachu projektów z elementami re- going to change, however, with the Młode Miasto project dora Meyerhoffa Following the ren- witalizacji, Warszawę i inne polskie aglomeracje dzieli duży in the city of Gdańsk. At ffty hectares, this is currently z 1880 roku. projekty typu mixed-use Mixed-use projects ovation, the real dystans. Tak jest obecnie, jednak sytuacja ta zmieni się, gdy Poland’s largest investment involving private equity. It is hotele Hotels estate is going w fazę realizacji wejdzie planowany w Gdańsku projekt not as spacious as some other fag redevelopments in Europe Z kolei w Pozna- centra targowo-konferencyjne Trade and conference centres to provide local Młode Miasto. Jest to największa pod względem obszaru - HafenCity in Hamburg covered 155 ha – but the objective niu planowana inwestycje biurowo-usługowe Offce and service investments inhabitants with (50 ha) planowana obecnie inwestycja w Polsce, w którą is similar: bring to life a neglected part of town. The land of jest obszerna inwestycje mieszkaniowe Housing investments new social, ser- zaangażowany będzie prywatny kapitał. Nie jest aż tak Młode Miasto encompasses former shipyard areas (Stocznia rewitalizacja for- vice, education duża obszarowo jak sztandarowe rewitalizacje w Europie – Gdańska, formerly known as Schichaua Shipyard and Cesar tów Twierdzy Poz- Źródło: analiza własna Inicjatywy Drugie Życie Budynków and leisure facili- HafenCity w Hamburgu objęło 155 ha – ale cel jest taki Shipyard). As many as fve investors (Edonia, Shipyard City nań, w tym m.in. ties. The project is sam: ożywić zaniedbaną część miasta. Teren Młodego Mia- Gdańsk, Echo Investment, Atrium, Cavatina Group) have remont budynku Fortu VIIA, przy ul. Strzegomskiej wraz estimated to cost PLN 80 million, and assumes that it will sta obejmuje dawne tereny postoczniowe (Stocznia Gdań- entered into an agreement to coordinate the transformation z przyległymi terenami. Nieruchomość po odnowie zyskać comprise private funds, a commercial loan and EU subsidies. ska, a wcześniej Stocznia Schichaua i Stocznia Cesarska). of the district and are going to be involved in the process. ma nowe funkcje społeczne, usługowe, edukacyjne Ich przemianą zająć się ma aż 5 inwestorów (Edonia, Shi- In total, Młode Miasto provides for several dozen facilities – i rekreacyjne dla lokalnych mieszkańców. Projekt szacowany Redevelopment projects can be found in portfolios of pyard City Gdańsk, Echo Investment, Atrium, Grupa Cava- both upgrade developments and brand new structures. Due na 80 mln PLN przy założeniu wykorzystania środków pry- developers operating not only in the main metropolitan tina), którzy zawarli porozumienie by wspólnie koordyno- to procedures which mean that part of the real estate may be watnych, kredytu komercyjnego oraz funduszy unijnych. areas but also in smaller towns like Szczecin, Kalisz or Gostyń. wać przemianę dzielnicy. W sumie w ramach prac stanąć entered in the Register of Historic Buildings, the restoration Konkret Group is preparing to face an enormous challenge ma kilkadziesiąt obiektów – odnowionych zabudowań oraz process may be delayed. Projekty rewitalizacyjne pojawiają się w portfolio dewe- of reviving the historical Modlin Fortress near Warsaw. The zupełnie nowych. Ze względu na rozpoczęcie przez woje- loperów nie tylko w głównych aglomeracjach lecz także plans expect that some 526,000 square metres of mixed- wódzkiego konserwatora procedury wpisania części nieru- Another excellent investment is also being carried out i w mniejszych miastach jak Szczecin, Kalisz czy Gostyń. use space will be created (European Congress Centre, hotel, chomości do rejestru zabytków proces rewitalizacji tych tere- in Gdańsk - the Granaria project, on the Isle of Granaries Do gigantycznego wyzwania, polegającego na rewitalizacji offce, commercial, housing, education facilities as well as nów może ulec opóźnieniu. (Wyspa Spichrzów). It differs from many other investments terenów, na których znajduje się podwarszawska zabytko- leisure and entertainment centres). The expenditure is valued fnanced with private equity in that, unlike many of those, it wa twierdza Modlin, przygotowuje się Grupa Konkret. Plany at over EUR 900 million and the Group is currently searching W Gdańsku powstaje także inna wyróżniająca się inwesty- is fnanced in a formula of private-public partnership of the zakładają ok. 526 tys. m² powierzchni mixed use (Europej- for co-investors. cja – projekt Granaria realizowany na Wyspie Spichrzów. city of Gdańsk and the consortium of Immobel & Multibud. skie Centrum Kongresowe, obiekty hotelowe, biurowe, han- Inwestycję od wielu innych fnansowanych przez prywat- The restoration of a long-neglected northern cape of the dlowe, mieszkalne, edukacyjne oraz oferujące wypoczynek ne spółki projektów odróżnia fakt, iż jest ona jako jedna Isle of Granaries goes together with Deo Plaza (Spichlerz i rozrywkę). Realizacja ma pochłonąć ponad 900 mln euro, trwają obecnie poszukiwania współinwestorów.

się mają w 2019 r. Jeszcze dłużej trwało to w przypadku od- They had been bought by the investor back in 2006 while INWESTYCJE DEWELOPERSKIE DEVELOPMENT INVESTMENTS restaurowania kamienicy Le Palais przy ul. Próżnej w War- completion of the renovation works is scheduled for May, Z UDZIAŁEM NIERUCHOMOŚCI CONTAINING szawie – zabytkowy budynek przekształcono w prestiżowe 2019. Longer still was the duration of the Le Palais building powierzchnie biurowe dopiero kilkanaście lat od momen- at Próżna in Warsaw. This historic property was fnally trans- ZABYTKOWYCH HISTORICAL PROPERTIES tu jego nabycia, i to nie dlatego, iż inwestor nie działał, formed into prestigious offce space over a decade after its a głównie ze względu na przedłużające się uzgodnienia purchase – not because of inactivity on part of the developer formalne. but because the formalities were taking a long time. Nie wszystkie nieruchomości restaurowane są zgodnie Not all the properties are restored in line with the provisions z założeniami ustawy o rewitalizacji, czy nawet szerszych of the Redevelopment Act. Some works related to restoring projektów deweloperskich np. kompleksów typu mixed a historical building, or giving it new functionality, are basi- Największe projekty (liczą ce minimum Largest projects (minimum 30,000 square use. Część prac związanych z przywróceniem do życia za- cally selected operations. For instance, the developer from 30 tys. m2) z elementami rewitalizacji metres) featuring revitalization elements bytku, lub nadaniem mu nowych funkcji to działania punk- Katowice, Opal Maksimum, handles upgrading of facilities towe dotyczące konkretnych budynków. Odnawianiem into offce purposes. It is going to put into service the second KOSZT POW. UŻYTKO- INWESTYCJI 2 budynków na potrzeby biurowe zajmuje się m.in. kato- stage of the Baildona 66 offce project (1,300 square me- WA W m W MLN PLN wicki deweloper – Opal Maksimum, który w II kwartale br. tres) in Q2. The frst stage, a redevelopment of an old mag- NAZWA / NAME LOKALIZACJA / LOCATION INWESTOR / INVESTOR USABLE AREA INVESTMENT zamierza oddać do użytkowania drugi etap (1,3 tys. m²) net factory, was completed at the turn of 2016. It covered (M²) (MIL. PLN) biur Baildona 66. Pierwszy etap – rewitalizacja starej wy- 5,500 square metres of the space. The project is a part of the twórni magnesów - ukończono na przełomie 2016/2017 Rawa Offce complex. The company is also renovating an old Port Praski Warszawa Port Praski 1 000 000 n/a r. i objął on 5,5 tys. m² powierzchni. Projekt jest częścią railway station in Katowice (an investment registered in the kompleksu Rawa Offce. Spółka remontuje również stary Commune Redevelopment Plan of Katowice). The company Browary Warszawskie Warszawa Echo Investment 100 000 1 000 dworzec w Katowicach (inwestycja ujęta w katowickim lo- purchased this real estate at a sheriff’s auction for over PLN Centrum Praskie Koneser Warszawa Liebrecht & wooD/ 100 000 700 kalnym programie rewitalizacji). Spółka kupiła nierucho- 7 million in 2015 (the previous owner - Eurostar Real Estate BBI Development mość za ponad 7 mln PLN w licytacji komorniczej w 2015 r. had bought the railway station from PKP for PLN 45 million). (poprzedni właściciel - frma Eurostar Real Estate kupiła After the renovation, the old facility will be vibrant with cul- ArtNorblin Warszawa Capital Park 64 000 740 dworzec od PKP za 45 mln PLN). Po remoncie, stary dworzec tural life, offering its indoor area to restaurants, clubs and 60 000 ma tętnić życiem kulturalnym oferując swe przestrzenie dla pubs, and offces as well. Centrum Wystawowo-Kongresowe Warszawa Global Expo n/a restauracji, klubów i pubów, ale również dla biur. Renovating heritage buildings according to this pattern and Bohema Strefa Praga Warszawa Okam Capital 59 377 n/a W tej formule odnawiania zabytków i nadawania im nowych attaching new functions to them has for several years been Granaria Gdań sk Immobel / Multibud 55 000 400 funkcji już od kilku lat działa spółka Arche, która oddała już applied by Arche, the company that has already commis- inwestycje (hotele) oparte na odrestaurowaniu historycznych sioned some restoration projects (hotels), located in Łódź Elektrownia Powiśle Warszawa White Star Real Estate / 50 000 200 budynków m.in. w Łodzi i Janowie Podlaskim. Deweloper and Janów Podlaski. The developer plans other projects, to Tristan Capital Partners planuje kolejne projekty według tego modelu: w tym roku be launched along this formula. This year it is going to kick Deo Plaza Gdań sk Spichlerz Ognisty Wóz 40 243 200 ma ruszyć rewitalizacja dawnej cukrowni Żnin pod Bydgosz- off with the renovation of an old sugar factory situated in czą. Te stare zakłady mają zostać przekształcone w nowo- Żnin, near Bydgoszcz. This former plant is to be transformed Bulwar Staromiejski Wrocław i2 Development 30 000 n/a czesny ośrodek wypoczynkowo-rehabilitacyjny (ok. 40 tys. into a cutting-edge leisure and recovery centre (some 40,000 m² powierzchni). W dalszej perspektywie inwestor planuje square metres.). In addition, the investor plans to upgrade a także odnowienie zabytkowego budynku w którym niegdyś heritage building which used to house a hospital and is cur- mieścił się szpital, a obecnie w części funkcjonuje klasztor we rently partly occupied by a monastery in Wrocław, plus the Wrocławiu oraz Dworu Uphagena w Gdańsku. Uphagen Mansion, based in Gdańsk. These are long-term WYZWANIA PRAWNE LEGAL CHALLENGES plans. Arche jest deweloperem, który jako jeden z pierwszych za- Sytuacja inwestorów prywatnych realizujących komercyj- The situation of private investors carrying out czął łączyć zabytkowe nieruchomości z nowymi częścia- Arche is one of the developers that pioneered combining nie projekty rewitalizacyjne jest zupełnie inna niż sytuacja commercialisation projects is completely different from the mi mieszkaniowymi, realizując takie lokale już w 2011 roku historical real estate with modern housing sections, intro- podmiotów prowadzących takie projekty zgodnie z ustawą situation of entities running such projects in accordance w Łodzi w ramach Tabaco Park. Początki tego rynku nie są ducing such facilities as early as in 2011 in Łódź, with Tab- o rewitalizacji. Po pierwsze nie mogą oni korzystać z szeregu with the act on revitalization. First of all, they cannot beneft w Polsce udane, dwie duże inwestycje - Lofty u Scheiblera aco Park. Early days of this market seem not to have been ułatwień przewidzianych w ustawie o rewitalizacji, a po dru- from a number of simplifying measures provided for in the w Łodzi oraz Lofty de Girarda w Żyradowie pod Warszawą particularly successful in Poland as two bulk investments – gie potencjalne zachęty fnansowe są dużo mniejsze i co do act on revitalization, and secondly, the potential fnancial nie zyskały powodzenia kupujących, i fnalnie zostały prze- Scheibler’s Lofts in Łódź and De Girard’s Lofts in Żyradów, zasady dotyczą nieruchomości zabytkowych. incentives are much smaller and in principle relate to heritage jęte przez syndyka. Trend ten jednak się zmienił. Dziś miesz- near Warsaw –failed to fnd buyers and were eventually tak- properties. kania powstające na rewitalizowanych terenach, w zabytko- en over by a bankruptcy trustee. However, this tendency has Planując projekt o charakterze rewitalizacyjnym należy wych budynkach lub tuż przy nich cieszą się powodzeniem. changed. Today, residences constructed in revived areas, in wziąć pod uwagę cały szereg uwarunkowań prawnych When planning a revitalization project, a whole range of Jak przyznaje Marcin Michalec, Dyrektor Sprzedaży i Marke- heritage buildings or right next to them, enjoy popularity. wynikających z wielu ustaw, m.in. z: legal conditions resulting from many statutes should be tingu w OKAM Capital spółka w niespełna rok od rozpoczę- According to Marcin Michalec, Head of Sales and Marketing > ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu taken into account: cia sprzedaży w projekcie Bohema Strefa Praga sprzedała at OKAM Capital, it has been roughly a year since sales of przestrzennym > the act on planning and land-use już 100 mieszkań (30%) z I etapu. Bohema Strefa Praga began, and the company has disposed of as many as 100 apartments (30%) built within the frst > ustawy prawo budowlane > Construction Law Punktowe rewitalizacje nieruchomości mimo swojej zło- stage of the project. > ustawy o ochronie przyrody > Nature Conservation Act żoności procedur administracyjnych wynikających m.in. > ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. > the Act on the Protection of Historic buildings and z konieczności uzgadniania szczegółów prac z konserwa- Despite complex administrative procedures, resulting from Guardianship of Historic buildings torem zabytków nie zniechęcają deweloperów, mimo, że an obligation to present detailed arrangements to the con- Każda z tych ustaw i ich przepisów wykonawczych, powin- proces od momentu nabycia do oddania budynku wynosić servation offcer, investors are not discouraged from going na zostać przeanalizowana pod kątem ryzyk, ograniczeń Each of these laws and their implementing regulations should może nawet kilkanaście lat – jak ma to miejsce w procesie for redevelopment of properties, even if the time from the i obowiązków związanych z realizacją konkretnego projektu. be analysed in terms of risks, limitations and obligations odnowienia dwóch zabytkowych kamienic przy ul. Foksal date of purchasing until commissioning may take a decade Dodatkowo inwestor powinien się upewnić czy nierucho- related to the implementation of a specifc project. In w Warszawie – domu 13 i 15, które inwestor zakupił w 2006 or more, as was the case with the restoration of two historical mość, której zamierza nadać nowe życie nie leży na obszarze addition, the investor should ensure that the real estate roku, a prace przy odrestaurowaniu budynków zakończyć tenement houses in Warsaw, at Foksal 13 and 15. rewitalizowanym przez gminę zgodnie z ustawą o rewitali- he intends to give a new life does not lie in the area being

zacji. W takim bowiem wypadku, pomimo tego, że działania revitalised by the municipality in accordance with the act on nakazać wstrzymanie robót i przeprowadzenie dodatko- the carrying out of additional archaeological research. obu podmiotów będą zmierzać do wspólnego celu, inwe- revitalization. In such a case, despite the fact that the actions wych badań archeologicznych. Podjęcie powyższych działań This unfortunately signifcantly extends the administrative stor może zostać zaskoczony wprowadzonymi przez gminę of both entities will aim at a common goal, the investor may niestety wpływa na istotne wydłużenie procedur administra- procedures related to obtaining a building permit, and thus ograniczeniami związanymi z nabywaniem nieruchomości be surprised by the restrictions imposed by the municipality cyjnych związanych z uzyskaniem pozwolenia na budowę, the length of the entire investment process. i uzyskiwaniem decyzji o warunkach zabudowy. related to the purchase of real estate and obtaining decisions a zatem i na długość całego procesu inwestycyjnego. on building conditions The Voivodship Inspector of Historic buildings is entitled to Prawo polskie zapewnia (w różnych formach) szcze- Wojewódzki konserwator zabytków jest uprawniony do suspend construction works performed in a manner that gólną ochronę obiektów zabytkowych, co skutkuje Polish law provides (in various forms) special protection wstrzymania prac budowlanych wykonywanych w sposób differs from the scope and conditions specifed in the permit. szeregiem ograniczeń for heritage buildings, odbiegający od zakresu i warunków określonych w pozwole- In exceptional situations, they may also suspend construction w trakcie procesu inwe- which results in a number niu. W wyjątkowych sytuacjach może wstrzymać także prace works on properties not entered into the register of historic stycyjnego. Ochroną taką Najbardziej pracochłonna The most work-intensive of restrictions during the budowlane przy nieruchomościach niewpisanych do reje- buildings, which is most often the case when a given property może zostać objęta za- i czasochłonna pod ką tem and time-consuming from investment process. Such stru zabytków, co najczęściej ma miejsce, gdy dany obiekt is not entered in the register of historic buildings despite the równo konkretna nieru- prawnym jest rewitaliza- the legal point of view protection can apply to nie jest wpisany do rejestru zabytków, pomimo, iż spełnia fact that it meets the conditions justifying entry. Regardless chomość, jak i cały obszar cja obiektów wpisanych is the revitalization of both a specifc piece of warunki uzasadniające dokonanie wpisu. Niezależnie od of the suspension of works, the Voivodship Inspector of do rejestru zabytków. objects entered in the re- wstrzymania robót, wojewódzki konserwator zabytków składający się z szeregu Nieco mniej skompliko- gister of historic buildings. real estate and the entire Historic buildings is entitled to enter a given property nieruchomości tworzących wana jest rewitalizacja Revitalization is somewhat area consisting of a series jest uprawniony do wpisania w każdym czasie danego into the register of historic buildings at any time, also np. historyczny układ urba- nieruchomości objętych less complicated in the of properties forming, obiektu do rejestru zabytków, także wbrew woli inwe- against the will of the investor, which obviously has an nistyczny. Z każdą formą innymi formami ochrony, case of real estate covered for example, a historical stora, co ma oczywiście wpływ na przebieg procesu inwe- impact on the course of the investment process. ochrony wiążą się inne np. wpisem do ewidencji by other forms of protec- urban layout. Each form stycyjnego. zabytków, zapisami miej- tion: entry in the register of ograniczenia i obowiąz- scowych planów zagospo- historic buildings, records of protection involves In the case of real estate listed in the commune record of ki nakładane na inwesto- darowania przestrzenngo, of local land-use plans, other restrictions and W przypadku nieruchomości wpisanych do gminnej ewi- historic buildings, obtaining a building permit needs to be ra, jednak wszystkie z nich decyzji o warunkach zabu- decisions on development obligations imposed on dencji zabytków uzyskanie pozwolenia na budowę wymaga agreed with the conservator, however no separate consent skutkują zaangażowaniem dowy albo decyzji conditions or a decision the investor, however, all uzgodnienia z konserwatorem, nie jest wymagana jednak for conducting construction works is required. The issuance o lokalizacji inwestycji on the location of a public osobna zgoda na prowadzenie prac budowlanych. Wyda- w proces inwestycyjny kon- celu publicznego. purpose investment. of them require involving of a decision on building conditions or a decision on the serwatora zabytków, któ- a heritage conservator in nie decyzji o warunkach zabudowy albo decyzji o lokalizacji location of a public purpose investment for real estate ry w zależności od formy the investment process inwestycji celu publicznego dotyczącej nieruchomości wpi- entered in any of the above registers also needs to be agreed ochrony może w różny sposób kontrolować działania inwe- who, depending on the form of protection, may control sanych w którymkolwiek z powyższych rejestrów także wy- with the conservator. storów, a także sugerować im konkretne rozwiązania. the investors' actions in various ways and suggest specifc maga uzgodnienia z konserwatorem zabytków. solutions for them. Do prowadzenia prac budowlanych na nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków konieczne jest uzyskanie To carry out construction works on a property entered pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków, in the register of historic buildings, it is necessary a rozbiórka obiektów znajdujących się na takich nie- to obtain a permit from the voivodship conservator, Partner, Schoenherr ruchomościach wymaga zgody Generalnego Konser- and the demolition of buildings located on such real AGATA DEMUTH watora Zabytków. Przed złożeniem wniosku o wydanie estate requires the consent of the General Conservator. pozwolenia można wystąpić do wojewódzkiego konser- Before applying for a permit, you can apply to the Rosnący wzrost zainteresowania nadawa- Growing interest in giving a second life to watora zabytków o wydanie tzw. zaleceń konserwator- voivodship conservator to issue so-called conservation niem drugiego życia budynkom łączy się buildings is associated with the common skich, które określą sposób korzystania z nieruchomości, jej recommendations that will determine how to use the z powszechnym przekonaniem, że realizacja conviction that the implementation of zabezpieczenie i wykonania prac konserwatorskich, a także property, protect it and carry out maintenance work, as inwestycji komercyjnych na nieruchomościach za- commercial investments in historical properties is zakres dopuszczalnych zmian. Zalecenia konserwatorskie well as the scope of acceptable changes. Conservation bytkowych jest bardziej skomplikowana niż realizacja more complicated than the implementation of such są pierwszym dokumentem potwierdzającym wstępnie recommendations are the frst document providing takich inwestycji w innych miejscach. Praktyka pokazu- investments in other places. Practice shows that investors możliwość i warunki realizacji planowanej inwestycji, initial confrmation of the possibility and conditions je, że inwestorzy i konserwatorzy zabytków odmiennie and conservation offcers perceive the revitalization w tym także warunki, których zapewnienia będzie domagać for the implementation of the planned investment, postrzegają proces rewitalizacyjny, co jest najczęstszą process differently, and this is the most common się konserwator przy wydawaniu pozwolenia na prowadze- including the conditions that the conservator will require to przyczyną dyskusji i kontrowersji dotyczących rewitali- reason for the long discussion and controversy that nie prac budowlanych. Dzięki zaleceniom inwestor może be met when issuing a permit for conducting construction zacji i adaptacji nieruchomości zabytkowych do współ- can accompany the revitalization and adaptation of zapoznać się z ogólnymi wskazówkami i oczekiwaniami works. Thanks to the recommendations, the investor can czes-nych funkcji. Prace budowlane zazwyczaj oznaczają historic properties to modern functions. Construction konserwatora jeszcze przed rozpoczęciem najbardziej pra- get acquainted with the general guidelines and expectations istotne zmiany formy i struktury budynku. To może, ale works usually mean signifcant changes in the form cochłonnego i kosztownego etapu inwestycji. Niezależnie of the conservator before the most labour-intensive and nie musi, prowadzić do obniżenia wartości zabytku, któ- and structure of the building. This may or may not od powyższego, przed rozpoczęciem prac budowlanych costly stage of investment starts. Regardless, before the rą chroni konserwator. Z drugiej strony, projekty rewitali- lead to a reduction in the value of the historic building konieczne będzie przeprowadzenie przez inwestora ba- construction works begin, it will be necessary for the zacyjne realizowane przez inwestorów prywatnych mają protected by the conservation offce. On the other dań archeologicznych, których zakres jest określany w investor to carry out archaeological research, the niezaprzeczalnie korzystny wpływ na budowę tkanki hand, revitalization projects implemented by private pozwoleniu wydawanym przez wojewódzkiego konser- scope of which is specifed in the permit issued by miejskiej i rewitalizację całych obszarów. investors have undeniably benefcial effects in terms of watora zabytków. Oczywiście uzyskanie tych decyzji nie the voivodship conservator. Of course, obtaining these complementing the urban tissue and revitalising entire zwalnia inwestora z obowiązku uzyskania "standardowego" decisions does not exempt the investor from the obligation Ogólny charakter przepisów nakazujących uzyskanie city blocks. pozwolenia na budowę lub rozbiórkę. to obtain a "standard" building or demolition permit. tzw. pozwolenia konserwatorskiego, jak i brak przepisów wykonawczych określających precyzyjnie zasięg do- The general nature of the provisions which cover Prace budowlane prowadzone na nieruchomości zabytko- Construction works carried out on a heritage property are puszczalnej ingerencji konserwatorskiej i zawierających restoration permits, as well as a lack of precise wej podlegają nadzorowi wojewódzkiego konserwatora za- subject to the supervision of the voivodship conservator, wytyczne w tym zakresie dla konserwatorów, powodują regulations defning the scope of permissible restoration bytków, a ewentualne odkrycie niezewidencjonowanych and the possible discovery of previously unrecognised sporo problemów interpretacyjnych. Powszechnie przyj- interventions and providing guidelines in this respect for wcześniej elementów o wartości historycznej podlega elements of historical value must be brought to the muje się, że pozwolenia wymaga podejmowanie wszel- the conservation offce, result in a lot of interpretation zgłoszeniu wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków attention of the voivodship conservator and may entail kich działań, które mogłyby doprowadzić do naruszenia problems. It is widely assumed that a permission is oraz konieczności zmiany i uzupełnienia przedłożonej the need to change submitted documentation. Most substancji lub zmiany wyglądu zabytku. Tak szerokie required for any work which could result in violating the dokumentacji. I co najważniejsze skutkuje obowiązkiem importantly, it results in the obligation to immediately i nieprecyzyjne sformułowanie, pozostawiające uzna- substance or a change in the appearance of a historic natychmiastowego przerwania robót budowlanych stop construction works and wait for the conservator's niu konserwatorów zakres stawianych wymagań, stano- building. Such a broad and imprecise wording, leaving i oczekiwania na dalszą decyzję konserwatora, który może decision, who may order the suspension of works and wi poważne utrudnienie dla potencjalnych inwestorów. the scope of requirements open to interpretation by

Z tego względu istotnym z punktu widzenia proce- the local conservation offce, is a serious obstacle for su rewitalizacyjnego wydaje się być wystąpienie przez potential investors. For this reason, it seems important WYBRANE REWITALIZACJE SELECTED REVITALIZATION inwestora o wydanie zaleceń konserwatorskich, w któ- from the point of view of the revitalization process that W PLANACH / REALIZOWANE PROJECTS rych konserwator powinien określić m.in. możliwy spo- the investor should apply for issuance of conservation sób korzystania z zabytku oraz zakres dopuszczalnych recommendations, in which the relevant offcer should PLANNED / IN PROGRESS Liczba budynków zabytkowych, które zostaną poddane odnowieniu zmian. determine, among other things, a possible way of using Inwestor / Investor Obszar / Area Te r m i n r e a l i z a c j i / ETA List of historical buildings to be restored the historic building and the scope of acceptable changes. Jest to pierwszy moment, w którym krzyżują się drogi inwestorów i konserwatora zabytków i chociaż jest This is the frst time when the paths of investors and BOHEMA STREFA PRAGA, ELEKTROWNIA POWIŚLE, WAR- MŁODE MIASTO, GDAŃSK to etap dobrowolny, wielu inwestorów ceni możliwość the conservator’s offce intersect, and although this WARSZAWA SZAWA konsultacji przyszłych rozwiązań architektonicznych is a voluntary stage, many investors appreciate the z konserwatorem. Dotychczasowe doświadczenie po- opportunity to consult future architectural solutions with kazuje, że instrument ten jest wykorzystywany przy the offce. Past experience shows that this instrument większości inwestycji prowadzonych w Warszawie, ale is used for the majority of investments carried out in poza stolicą jego zastosowanie jest dużo mniejsze. Warsaw, but outside the capital its application is much less Uzyskanie zaleceń konserwatorskich często trwa dłużej prevalent. Obtaining reconstruction recommendations niż uzyskania pozwolenia, jednak ich otrzymanie zde- often takes longer than obtaining a permit but the former cydowanie ułatwia proces uzyskania tego pozwolenia, defnitely facilitates the process of obtaining the latter. co więcej o zalecenia można występować kilkukrotnie. Further, recommendations can be repeated several times. Zdarzają się też przypadki, że do wniosków o pozwo- There are also cases where requests for a conservation Atrium, Grupa Cavatina, lenie konserwatorskie dołączana jest dokumentacja od- permit have been accompanied by documentation which White Star Real Estate Echo Investment, Edonia, OKAM Capital Tristan Capital Partners biegająca od otrzymanych wcześniej zaleceń, bowiem deviated from the recommendations received earlier – Shipyard City Gdańsk nie są one dokumentem wiążącym inwestora, a jedynie the recommendation is not a binding document for the 4,3 ha 2,7 ha 50 ha investor, but only an instruction. wskazówką. 2017 – 2020 (1 etap) 2016 – 2019 start: 2018

Uzgodnienia na linii inwestorzy – konserwator zabyt- Communications between the investors and the 7 + komin 3 w trakcie uzgodnień ków często są trudne, bowiem pomimo tego, że łączą conservator of historic buildings are often diffcult, ich wspólne cele kierują się odmiennymi przesłankami. because despite the fact that their goals align, they are Konserwatorzy wskazują, że do wniosków o wydanie za- guided by different reasons. Conservators indicate that leceń załączane są zbyt ogólne koncepcje, że niewielu concepts which are too general are attached to the BROWARY WARSZAWSKIE BROWARY WROCŁAWSKIE ŁÓDŹ.ZONE inwestorów decyduje się na przygotowanie kwerendy requests for recommendations, and that few investors oraz, że inwestorzy traktują konieczność uzyskania po- commit to prepare a query properly and generally zwolenia konserwatorskiego wyłącznie jako dodatkową treat the need to obtain a conservation permit only formalność i nie zależy im na zachowaniu substancji as an additional formality, without much care for the budynku i detali architektonicznych. Z kolei inwestorzy preservation of the substance of the building and its twierdzą, że konserwatorzy są za bardzo skoncentrowa- architectural details. Investors, in turn, say that the ni na chęci idealnego odtworzenia stanu historycznego, conservators are too focused on the desire to perfectly w tym poprzednich funkcji obiektów, brakuje im dłu- restore the historical condition, including the previous goterminowego spojrzenia na przyszłe używanie kon- functions of the buildings, and have no long-term view of kretnego obiektu i uwzględnienia interesu inwestorów. the future use of a specifc object which takes into account Dodatkowo inwestorzy podkreślają, że współpraca the interest of investors. In addition, investors emphasise Echo Invesment Archicom OKAM Capital z konserwatorem nie zawsze jest sprawnym i odpowie- that cooperation with the conservator is not always an 4 ha 22 ha 10 ha dnio koordynowanym procesem, co z kolei odpierane effcient and properly coordinated process. This, in turn, jest argumentem konserwatorów, że po stronie inwes- is countered by the conservators' argument that investors 2016 – 2020 2018 – 2022 2018 - 2019 torów często brakuje osób dobrze przygotowanych are often not particularly well-prepared. merytorycznie. 4 5 1 The investors’ and the conservators’ views on the same Spojrzenia inwestorów i konserwatora zabytków na ten process, both in procedural and substantive terms, are sam proces, zarówno pod kątem proceduralnym, jak completely different even though it is in their common GRANARIA, GDAŃSK CALISIA ONE, KALISZ FABRYKA II, SZCZECIN i merytorycznym są zupełnie odmienne. Jednak we interest to improve their cooperation, as well as wspólnym interesie leży usprawnienie współpracy mię- communication with city authorities and investors. Such dzy konserwatorami i inwestorami, a także władzami improvements will result in faster revitalization, improve miast i inwestorami, bo spowoduje to szybszą rewitali- the image of Polish cities and build better public spaces. zację i wpłynie na poprawę wizerunku polskich miast i Undoubtedly, the more precise provisions regarding budowę lepszej przestrzeni publicznej. Bez wątpienia the rules of conducting construction works in and pozytywny wpływ na tę współpracę miałyby bardziej around historic buildings and the scope of permissible precyzyjne przepisy dotyczące zasad prowadzenia robót conservation interventions would have a positive impact budowlanych przy obiektach zabytkowych i zakresu do- on this cooperation. However, the change of regulations puszczalnej ingerencji konserwatorskiej. Jednak zmiana is only the frst step and will not by itself bring the desired przepisów to tylko pierwszy krok, który nie przyniesie effect. If conservators of historic building and investors Immobel Poland, Multibud W. Ciurzyński FB Antczak Modehpolmo II zamierzonego efektu, jeżeli konserwatorzy zabytków are not open to dialogue, their mutual understanding i inwestorzy nie otworzą się na dialog i nie wzrośnie po- will not increase. The growing number of revitalization – 0,42 ha 0,19 ha projects should change this situation. ziom ich wzajemnego zrozumienia. Rosnąca liczba pro- 2017 - 2023 2015 - 2018 2017 – 2018 jektów rewitalizacyjnych powinna tę sytuację zmienić. 1 1 1

INWESTYCJE W REALIZACJI PROJECTS UNDER CONSTRUCTION MARCIN ANTCZAK Vice President of FB Antczak TERMIN PLANOWANEGO NIERUCHOMOŚĆ ZABYTKOWA / MIASTO/CITY PROJEKT/PROJECT DEWELOPER / INVESTOR ODDANIA, ROK / COM- HISTORICAL BUILDINGS PLETION DATE, YEAR W Polsce od kilkunastu lat zaczynamy doceniać walo- In Poland, we have begun to appreciate the historical ry historyczne dawnych zabudowań i adaptować je do value of old buildings and have been adapting them Gdań sk Granaria Spichlerz / Granary Immobel & Multibud 2023 celów komercyjnych, czy mieszkaniowych. Niejedno- for commercial or residential purposes for several years. krotnie są to prawdziwe perełki architektoniczne, któ- Often these are real architectural gems, fnished to Gdań sk Deo Plaza Spichlerz / Granary Spichlerz Ognisty Wóz 2018 re wykończone zgodnie z najwyższymi standardami, highest standards, able to offer their users huge added Fabryka mebli, ul. Ks. Olejniczaka Biegajski swoim użytkownikom mogą zaoferować ogromną war- value in the form of the history which stands behind them. Gostyń Rewitalizacja fabryki 2019 / furniture factory Nieruchomości tość dodaną w postaci historii, która za nimi stoi. Coraz Entrepreneurs want to locate their headquarters in such Koszary wojskowe / military chętniej w takich miejscach chcą lokować swoje siedzi- places more and more willingly. Referring to this trend, Góra Kalwaria Hotel Arche 2018 barracks by również przedsiębiorcy. Nawiązując do tego trendu, and at the same time seeing how our once-beautiful city Fabryka Fortepianów i Pianin a jednocześnie widząc jak niszczeją piękne niegdyś cen- centres are decaying, we decided to use the potential Kalisz Calisia One FB Antczak 2018 Calisia / piano factory tra miast, postanowiliśmy wykorzystać potencjał lokal- of local buildings. The purchase of the decaying Piano Stary dworzec / old railway nych budynków. Zakup niszczejącej Fabryki Fortepianów Factory "Calisia" has a symbolic dimension. Years ago, Katowice Rewitalizacja dworca Opal Maksimum 2018 station i Pianin „Calisia” ma wymiar symboliczny. Przed laty było it was a thriving enterprise that produced high-quality Przędzalnia i tkalnia Franciszka OPG Property to prężnie działające przedsiębiorstwo, które produko- instruments, sought after around the world. Deciding to Łódź OFF Piotrkowska 2018 Ramischa / weaving Professionals wało wysokiej jakości instrumenty, pożądane na całym adapt this property to the needs of business, we wanted Zakłady Monopolu Wódczanego Łódź Monopolis Virako 2020 świecie. Decydując się na dostosowanie tej nieruchomo- to restore its former glory and good fame. Polmos / alcohol factory ści do potrzeb biznesu, chcemy przywrócić jej dawną Elektrownia gazowa (zakłady świetność i dobrą sławę. fabryczne Karola Weilego OPG Property Art Modern 2024 Łódź i Stanisława Landauda) / Professionals Gas power station Royal Mill Investment Łódź Targowa 77 Szkoła Grohmanów / school 2018 Group Vice Sales Manager, Red - Real Estate MAŁGORZATA KRAM Development Fabryka włókiennicza Teodora Łódź Łódź.Zone Okam Capital 2019 Meyerhoffa / factory Rewitalizacja to duże wyzwanie nawet dla największych Revitalization is a big challenge even for the largest de- Pabianice Adaptacja Wozowni Wozownia i Stajnie / stable Aflopa 2018 frm deweloperskich w Polsce. To proces długotrwały, velopment companies in Poland. It is a time consuming Centrum handlowe Dawna fabryka włókiennicza czasochłonny i kosztochłonny. Tym bardziej jesteśmy and cost-intensive process. We are therefore all the more Pabianice A&A 2018/2019 Tkalnia Krusche i Ender / factory dumni, że z sukcesem udało nam się zrealizować inwe- proud of the successful completion of the Nowa Papi- stycję Nowa Papiernia. Samo przygotowanie zajęło dwa ernia investment. The preparation itself took two years. Szczecin Fabryka II Zakłady Stoewera / factory Modehpolmo II 2018 lata. Najdłużej trwały uzgodnienia z konserwatorem za- Reconciliation with the conservator of historic buildings Browary Warszawskie / beer Warszawa Browary Warszawskie Echo Investment 2020 bytków, któremu zależało na pozostawieniu wszystkich took the longest and depended on leaving all the dec- factory dekoracyjnych elementów architektonicznych, istniejącej orative architectural elements, the existing form of the Warszawa Art Norblin Fabryka Norblina / factory Capital Park I kw. 2020 formy budynku oraz oryginalnej XIX-wiecznej cegły. Wy- building and the original 19th-century brick. Obtaining zwaniem jest też uzyskanie fnansowania banku na pro- bank fnancing for the revitalization process is also a Centrum wystawowo- Warszawa Fabryka FSO / car factory Global Expo 2018 ces rewitalizacji, procedury są niezwykle skomplikowane challenge as the procedures are extremely complicated kongresowe i pracochłonne. and labour-intensive. Fabryka Substancji Zapacho- Warszawa Aroma Park YIT 2019 (I etap) wych Pollena-Aroma / factory Elektrociepłownia Powiśle / White Star Real Estate Warszawa EC Powiśle 2018 power station i Tristan Capital Partners Executive Director of OPG Property MICHAŁ STYŚ Professionals Warszawa Port Praski Port Praski Port Praski 2020-2025

Fabryka Kosmetyków Pollena Warszawa Bohema Strefa Praga Okam Capital 2020 Kompleks OFF Piotrkowska Center w Łodzi, zajmujący The OFF Piotrkowska Centre in Łódź, which occupies the Uroda / factory miejsce dawnej fabryki Franciszka Ramischa będzie za- place of the former factory of Franciszek Ramisch, will be Centrum Praskie Ko- Warszawska Wytwórnia Wódek Warszawa BBI/L&W 2018 głębiem przemysłów kreatywnych i niebanalnej gastro- a pool of creative industries and remarkable gastronomy, neser Koneser / alcohol factory nomii, które ewoluuje w ekosystem dla branży IT oraz evolving into an ecosystem for the IT industry and young Centralny Dom Towarowy / Warszawa Cedet Immobel Poland 2018 młodych frm rozwijających innowacyjne technologie companies developing innovative technologies and department store i produkty. Początkowe plany inwestycyjne, które za- products. Initial investment plans that assumed extensive Warszawa Prudential Prudential / office building Holding Liwa n/a kładały szeroko zakrojone prace renowacyjne dawnej refurbishment work at the former Ramisch factory were fabryki Ramischa, pokrzyżował globalny kryzys fnan- thwarted by the global fnancial crisis. The investment in Raffles Europejski Warszawa Hotel Europejski / hotel H.E.S.A. 2018 sowy. Inwestycja w pierwotnym kształcie przestała się its original shape has stopped paying off. We focused, Warsaw opłacać. Postawiliśmy na klimat miejsca i zaprosiliśmy therefore, on the atmosphere of the place and invited Spichlerz należą cy do zakładów Wrocław Nowe Miasto Różanka Atal 2019 młynarskich / Granary gastronomię oraz podmioty kreatywne, ważne z punktu F&B and creative entities, important from the point of widzenia ówczesnej strategii promocji miasta. W zamian view of the city's promotion strategy at the time. In ex- RED Real Estate Wrocław Nowa Papiernia AD Fabryka papieru / factory 2018 Development za ulgi w czynszu, udało się zaangażować najemców change for the rent, it was possible to involve the tenants Szpital im. Babiń skiego / w projekt, w tym w renowację lokali. Przy wyborze na- in the project in the renovation of the premises. When Wrocław Bulwar Staromiejski i2 Development 2019 hospital jemców przyjęliśmy gęste sito, szukaliśmy unikatowych choosing the tenants, we adopted a dense sieve, search- Szpital przy ul. Poniatowskiego / pomysłów, których nie ujrzymy w sieci handlowej. Po- ing for unique ideas which would not be ordinarily seen Wrocław Lokum Vena Lokum Deweloper 2018 hospital przez staranną strategię tenant-mix oraz kreatywny in commercial network. A careful tenant mix strategy and Living and Studying Kamienica przy ul. Prusa / placemaking wypracowaliśmy model, który przy mini- creative placemaking helped us to develop a model that, Wrocław Probuild 2019 (akademik) apartment building malnym zaangażowaniu kapitału inwestora zwiększył with minimal investor capital, increased the value of real wartość nieruchomości i uczynił opłacalnymi dalsze ru- estate and made further investment movements proft- chy inwestycyjne. able.

MATEUSZ JUROSZEK Vice President of ATAL BIURA Z KLIMATEM AN OFFICE WITH A PARTICULAR CLIMATE W naszej ofercie są obecnie mieszkania powstające Our current offer comprises apartments created in w spichlerzu funkcjonującym dawniej jako część zabyt- a granary that used to function as part of the historic Całkowity zasób powierzchni biurowej w 5 największych The aggregate resource of offce space in Poland’s fve larg- kowego „Młyna Różanka”. To jeden z etapów inwestycji – “Różanka Mill” in Wrocław. This is one of the stages of miastach w Polsce wynosił w III kwartale 2017 r. ponad est cities amounted to over 8.2 million square meters in the osiedla Nowe Miasto Różanka we Wrocławiu. Przestrzeń the investment called Nowe Miasto Różanka housing 8,2 mln m². Sukcesywnie od niedawna rośnie w tym sek- third quarter of 2017. The share of offces located in historic dawnego spichlerza zostanie zaadaptowana na miesz- estate where the space of the former granary will be torze udział biur zlokalizowanych w budynkach zabytko- buildings, post-industrial buildings and business centres lo- kania. Projekt zakłada poszanowanie układu konstruk- adapted for apartments. The project is designed with wych, pofabrycznych oraz centrach biznesu zlokalizowanych cated in revitalised areas has been gradually growing in this cyjnego budynku i uwzględnia jego zabytkowe detale. respect for the structural layout of the building and takes na obszarach zrewitalizowanych. sector. Mamy świadomość, że zabudowania dawnego „Młyna into account its historical details. We are aware that the Różanka” to przestrzeń historycznie ważna dla społecz- buildings of the former mill are a historically important Według analiz Cushman & Wakefeld (C&W) przoduje According to a Cushman&Wakefeld analysis (C&W), ności Wrocławia dlatego w kolejnych etapach inwesty- space for Wrocław’s community. Therefore, in the later Warszawa: w stolicy funkcjonuje już ponad 133 tys. m2 Warsaw is the leader: there are over 133,000 square me- cji odrestaurowane zostaną też pozostałe historyczne stages of the investment, other historical buildings will be biur z zabytkową „duszą”, a w planach jest kolejne po- ters of offce with an antique “spirit” in the capital city zabudowania, w tym kaszarnia oraz fltrownia. Obecnie restored, including a cereal mill and a fltration plant. The nad 210 tys. m². Największym dotychczas zrealizowanym, and a further 210,000 square meters are planned. The odnawiany budynek wpisany jest do rejestru zabytków. building being currently renovated is listed in the register i z powodzeniem działającym, odrestaurowanym budyn- largest completed and successfully functioning project so Przed przestąpieniem do prac budowlanych konie- of historic buildings. Before moving to the construction kiem zabytkowym, który pełni funkcję biurową jest Pałac far is the restored building with an offce function is Pałac czne było wiec uzyskanie pozwolenia na przekształce- works, it was necessary to obtain from the provincial Jabłkowskich. Kolejne ciekawe realizacje w stolicy, w których Jabłkowskich (Jabłkowski Palace). The capital’s other interest- nie spichlerza na budynek mieszkalny od wojewódzkiej conservator a permit to transform the granary into a przewidziano funkcje biurowe są w trakcie prac m.in. pra- ing offce projects in progress are, among others, Koneser in konserwator zabytków, a sam zakres przebudowy został residential building, and the scope of the reconstruction ski Koneser, Elektrownia Powiśle, ArtNorblin, czy Europejski Praga, Energy Power Plant Powiśle, ArtNorblin or the Euro- ustalony z biurem miejskiego konserwatora zabytków. itself was agreed with the offce of the city conservator. Offce (część biurowa w ramach rewitalizacji hotelu, blisko pean Offce (the offce part within a hotel revitalization, al- Z uwagi na rangę obiektu oraz jego ciekawą, ale i bar- Due to the importance of the building and its interesting, 7 tys. m² powierzchni klasy A+). Przyjęte przez C&W ana- most 7,000 square meters of class A+ space). An analysis de- dzo wymagającą konstrukcję, ustalenie odpowiedniej but also very demanding construction, the determination lizy określające rewitalizowanego rynku biurowego obej- termining the revitalised offce market performed by C&W, formy architektonicznej – od złożenia pierwszego szkicu of the appropriate architectural form - from submitting mują zarówno kompleksy obszarowe, ale też pojedyncze took into account both space complexes and single buildings koncepcyjnego, aż po akceptację fnalnego projektu – the frst conceptual sketch to the acceptance of the fnal budynki będące np. pod ochroną konserwatora zabytków. which were subject to protection of the conservator. Though trwało kilka miesięcy. project - lasted several months. Choć w Warszawie takich projektów powstaje najwięcej, Warsaw has the highest number of such projects, they to w ogólnej puli powierzchni biurowych powierzchnie are still only four percent of the city’s offce space total. te stanowią jedynie 4%. Łódź is at the end of this scale – mainly due to its in- Na drugim końcu w tej skali znajduje się Łódź – głównie dustrial history. There, offces in revitalised areas or in TOMASZ SUJAK Board member of Archicom ze względu na swoją przemysłową historię - w której historical real estate comprise 24 percent of all existing biura na zrewitalizowanych obszarach lub zabytkowych offce space, i.e. over 95,000 square meters. Such a high nieruchomościach stanowią aż 24% ogólnie istniejącej index results, according to C&W, from the fact that new in- W projektach skoncentrowanych na rewitalizacji naj- In projects focused on revitalization, the biggest powierzchni biurowej, czyli ponad 95 tys. m². Ten wysoki vestments were also included in the analysis but located on większym wyzwaniem są formalności związane z pro- challenges are formalities related to running the wskaźnik jak podkreśla C&W wynika jednak z faktu, iż w ana- the area of the New Centre Łódź – i.e. area subject to a re- wadzeniem inwestycji, a te rosną wraz ze skalą inwesty- investment, and these grow with the scale of the lizie ujęte zostały także nowe inwestycje, ale zlokalizowa- vitalization process. In Łódź, offces in buildings which are cji. W przypadku Browarów Wrocławskich ilość uzgod- investment. In the case of Browary Wrocławskie, the ne na terenie Nowego Centrum Łodzi – czyli obszaru, który gaining the second life are still being built. Only a slightly nień jest gigantyczna. Na przestrzeni całego procesu number of arrangements is enormous. Unpredictable przechodzi procesy rewitalizacyjne. W Łodzi biura w budyn- lower number of them are erected there than in Warsaw, inwestycyjnego pojawiają się też nieprzewidziane zda- events also appear throughout the entire investment kach, które zyskują drugie życie są ciągle w budowie – po- adding up to over 80,000 square meters. The largest proj- rzenia, począwszy od zagadnień formalnych, przez process, ranging from formal issues and the technical wstaje ich obecnie niewiele mniej niż w Warszawie – ponad ects with available offce spaces are Monopolis and OFF Pi- stan techniczny budynków, aż po prace na budowie. condition of buildings, to construction works. An 80 tys. m² Do największych projektów, w których dostępne otrowska. Ciekawym wyzwaniem jest oddanie dawnego ducha interesting challenge is to revive the old spirit of the będzie powierzchnie biurowe zaliczyć można m.in. Mono- miejsca poprzez instalacje artystyczne czy stylizowa- place through artistic installations or stylised details. polis i OFF Piotrkowska. A relatively small number of revitalised offce projects ne detale. Lokalizacja takich elementów w kontekście The location of such elements in a residential context are located in Cracow (Kraków.) This is a result of the mieszkalnym odzwierciedla sposób myślenia architek- refects the way of thinking of Archicom architects Relatywnie niski poziom zrewitalizowanych projektów majority of offce projects being built outside historic tów Archicomu o architekturze i przestrzeni nowych about architecture and the space of new investments: biurowych zlokalizowanych jest w Krakowie, co wynika city centre. The aggregate offce space in revitalised inwestycji. Na elewacji Loftów Platinum znalazła się the facade of the Platinum Loft features a sculpture of z faktu iż większości projektów biurowych budowana projects amounts to approximately 55,000 square me- rzeźba żurawia, a w Browarach Wrocławskich historia a crane. In Wrocław Breweries, the object’s history will jest poza historycznym centrum miasta. Całkowita po- ters. One of most interesting projects steeped in history is przejawiać się będzie na wielu płaszczyznach, począw- manifest itself on many levels, starting from the names wierzchnia biurowa w zrewitalizowanych projektach a restored former Brewery Lubicz with the Goetze Palace, szy od nazewnictwa budynków odwołujących się do of buildings referring to their former functions, through wynosi ok. 55 tys. m², z czego jednym z najciekawszych located near the Old Town, close to the Kraków Główny Train ich dawnych funkcji, poprzez detale wkomponowane details integrated into new buildings, to meeting places projektów opartych na historii jest odrestaurowany kom- Station. w nową zabudowę, aż po miejsca spotkań zorientowa- oriented around squares. pleks dawnego Browaru Lubicz wraz z Pałacem Goetzów, ne wokół placów o charakterze społecznym. zlokalizowany nieopodal Starego Miasta.

RAFFLES EUROPEJSKI, ŁÓDŹ.ZONE WARSAW

Udział powierzchni zrewitalizowanej Share of revitalised space w całkowitym zasobie powierzchni biurowej in total office space in the largest cities w największych miastach (w m2) (square metres) ARIK KOREN CEO, Okam Capital

MIASTO/CITY Warszawa Kraków Wrocław Trójmiasto Łódź BOHEMA Strefa Praga - to projekt, który The project BOHEMA Strefa Praga is a part of Całkowity zasób powierzchni biurowej wpisuje się w program rewitalizacji warszaw- the revitalization programme of Warsaw’s Praga skiej Pragi. Tworzymy zupełnie nową prze- district. We are creating a completely new living Entirety of offce space 5 222 400 1 057 800 879 600 693 100 397 500 strzeń do życia w Warszawie. Stara fabryka zosta- space in the city. An old factory will be changed into nie zmieniona w „miasto w mieście”, łącząc stare “a town within the city”, combining the old with the Powierzchnia biurowaistniejąca w budyn- kachzrewitalizowanych z nowym. Mocno zniszczone zabytkowe budynki new. Historical buildings, brought back from their 200 100 54 850 106 300 36 400 95 300 będą współgrały z nową częścią, w której powstaną destroyed state will harmonise with the new part of Offce space within revitalised buildings mieszkania. Bohema będzie miejscem otwartym na modern apartments. Bohema will be a place open to Powierzchnia biurowa w budowie miasto, zarówno w przenośni jak i dosłownie. Wokół the city, both literally and fguratively. A square, a new (projekty z segmentu rewitalizacji) 133 100 23 500 - 8 000 80 300 odrestaurowanego zabytkowego komina, który znajduje meeting place in the Praga district will be built around Offce space in progress (revitalization się w centralnym punkcie powstanie plac, nowe miejsce an antique chimney situated in the central point. We will segment projects) Powierzchnia biurowa planowana (pro- spotkań na Pradze. Łączymy wszystkie miejskie funkcje: combine all urban functions: apartments, offces and jekty z segmentu rewitalizacji) mieszkania, biura i przestrzenie co-workingowe, sklepy, co-working spaces, shops, cafes, service points as well as Planned offce space (revitalization 210 000 - - 86 500 36 150 kawiarenki, punkty usługowe, a także przestrzeń aktyw- space for cultural and social activity. Local entrepreneurs, segment projects) ności kulturalnej i społecznej. Swoje miejsce znajdą tu manufacturers and craftsmen will also fnd their place Udział powierzchnizrewitalizowanych w również lokalni przedsiębiorcy, producenci i rzemieślnicy. here. The location is a major asset of the project – an area całkowitym zasobie 4% 5% 12% 5% 24% Ogromnym plusem projektu jest jego lokalizacja – teren neglected and forgotten for some years following the Share of revitalised space in total space przez wiele lat zaniedbany i zapomniany po rewitalizacji development of the Warsaw metro will become a place i rozbudowie warszawskiego metra stanie się miejscem visited by crowds of both locals and tourists. Bohema Źródło: Cushman & Wakefeld, Q3 2017 odwiedzanym przez tłumy mieszkańców, i turystów. will be created directly near the metro station Szwedzka, Bohema powstaje bezpośrednio przy stacji metra which will be opened in 2019 – exactly at the same time Szwedzka, której otwarcie planowane jest w 2019 r. – as we complete the frst stage. Exit routes, trams, buses czyli dokładnie w tym samym czasie, kiedy oddawać bę- and Wileński Railway Station are situated nearby. Landlord Representation Manager Offce ANNA GÓRSKA-KWIATKOWSKA Department, Cushman & Wakefeld dziemy I etap. W sąsiedztwie znajdują się też trasy wylo- towe, tramwaje, autobusy i Dworzec Wileński. Rynek nieruchomości w Polsce obecnie The real estate market in Poland is currently wchodzi w kolejną fazę dojrzałości, trend entering its next phase of maturity with the rewitalizacji i modernizacji obiektów przemy- trend of revitalization and modernization of słowych jest tego naturalną konsekwencją. Tereny industrial objects being a natural consequence of postindustrialne są zagospodarowywane w Polsce już this process. Post-industrial areas have been developed od kilkunastu lat. Dotychczasowy schemat najczęś- in Poland for several years. The previous approach most ciej polegał na wyburzeniu istniejącej zabudowy often consisted of demolishing existing buildings and WARSZAWSKA PRAGA – POZY- WARSAW’S PRAGA DISTRICT – A i zbudowaniu w jej miejscu nowoczesnych obiek- erecting modern commercial or residential buildings in TYWNY PRZYKŁAD WSPÓŁDZIA- POSITIVE EXAMPLE OF COOPE- tów komercyjnych lub mieszkaniowych. Wiele frm their place. Many companies are now searching for poszukuje jednak atrakcyjnych ofert w miejscach, attractive offers in places in which prestige connec- ŁANIA PUBLICZNEGO I PRYWAT- RATION BETWEEN PUBLIC AND w których prestiż związany z historią lokalizacji bę- ted with the location history will distinguish their dzie wyróżniał ich siedziby na tle konkurencji. Dziś headquarters from the competition. At present, pro- NEGO KAPITAŁU PRIVATE CAPITAL projekty zlokalizowane w zabytkowych budynkach jects located in antique buildings are not only in fa- są nie tylko modne, będzie ich coraz więcej ze wzglę- shion but there will more and more of them due to a Przykładem udanego mariażu środków publicznych An example of a successful marriage of public and du na ograniczenie podaży gruntów inwestycyj- limited supply of investment land in good locations. i prywatnych w rewitalizacji jest warszawska Praga. private capital is Warsaw's Praga district which the nych w dobrych lokalizacjach. Stąd już dziś inwe- Hence, at present, investors decide to restore antique Miasto ze środków z własnego budżetu oraz unijnego city is revitalising using both public money and EU storzy decydują się na odrestaurowanie zabytkowych buildings in historical hearts of the cities or revitalise in- wparcia rewitalizuje dzielnicę. Według założeń aktualne- funds. According to the directives of the current Integrated budynków w historycznym sercu miasta lub rewitali- teresting post-industrial areas near town centres. go Zintegrowanego Programu Rewitalizacji do 2022 roku Revitalization Programme, a number of buildings will be zację ciekawych terenów poprzemysłowych niedaleko poza działaniami społecznymi, kulturalnymi i gospodarczy- restored, resulting in improved quality of life. Three thousand centrum. In Polish cities, there are still a lot of post-industrial armi odnowi wiele nieruchomości. Wyremontowanych zosta- fats will be renovated (and 1600 new ones built), while eas which may be subject to a revitalization process in nie 3 tys. mieszkań (a 1 600 powstanie nowych), w 5 tys. another 5,000 will be connected to the city’s central heating Na terenie polskich miast jest jeszcze dużo terenów po- the near future. Wrocław, Gdańsk, Kraków, Poznań and mieszkań zainstalowane zostanie ogrzewanie z sieci miejskiej network will be installed, signifcantly decreasing the current przemysłowych, które w niedalekiej przyszłości mogą Szczecin are already implementing revitalization pro- (przyczyniając się nie tylko do poprawy jakości życia miesz- levels of environmental pollution caused, among other zostać poddane procesom rewitalizacyjnym. Wrocław, grammes within their development strategy, where it will kańców, ale znacznie obniżając zanieczyszczenie środowi- factors, by ineffcient individual heating stoves. Community Gdańsk, Kraków, Poznań oraz Szczecin wprowadzają be possible to release post-industrial areas and restore, ska spowodowane obecnie m.in. ogrzewaniem mieszkań activity centres and three business centres have also been w ramach strategii rozwoju programy rewitalizacji, dzię- or create, their service-residential functions. More and przez piece). Do tego zaplanowano kilka miejsc aktywno- planned. A 1910 building, with the newly built Creativity ki którym będzie możliwe uwolnienie obszarów po- better developed road, commercial, gastronomic and ści lokalnej oraz 3 centra biznesowe. W najbliższych latach Centre New Prague at Targowa 80 and Inżynierska 3 przemysłowych i przywrócenie na nich funkcji usługo- cultural-entertainment infrastructure will make city cen- ruszą m.in. rewitalizacje zabytkowego budynku z 1910 will be revitalised in the near future – as was the recently wo-mieszkalnych. Coraz lepiej rozwinięta infrastruktu- tres vibrant with life almost 24 hours a day. These pos- roku w którym powstanie Centrum Kreatywności Nowa opened creativity centre at Targowa 56, which houses small ra drogowa, handlowa, gastronomiczna i kulturalno- itive changes make Poland an attractive place not only Praga przy ul. Targowej 80 i ul. Inżynierskiej 3 – podobnie companies and startups. Another important project will rozrywkowa sprawiają, że centra miast tętnią życiem for the inhabitants and tourists, but also for investors and jak centrum kreatywności na ul. Targowej 56, nowy obiekt be dedicated to Praga’s craftsmen – Dom Rzemiosła niemalże przez 24 godziny na dobę. Dzięki tym po- many companies interested in renting highest class offce przeznaczony zostanie na rozwój biznesu, dla małych frm (House of Crafts) – located in the historical complex of zytywnym zmianom Polska stała się atrakcyjnym and commercial space in a prestigious location. i start-upów. Ważnym projektem będzie także nowe miej- the former Michla Mill. miejscem nie tylko dla mieszkańców i turystów, sce dedykowane praskim rzemieślnikom – Dom Rzemio- lecz także dla inwestorów i wielu frm zainteresowa- sła w zabytkowym zespole d. Młynu Michla. nych wynajmem najwyższej klasy powierzchni zarów- no biurowej jak i handlowej w prestiżowej lokalizacji.

Wśród kolejnych wielkich projektów rewitalizacyjnych Other large revitalization projects in the Praga district na Pradze wymieć należy m.in. inwestycję realizowa- include a substantial new performance and work space ną dla orkiestry Sinfonia Varsovia (koszt 460 mln PLN, for the country’s leading orchestra, the Sinfonia Varsovia BIZNES I HOTELE BUSINESS otwarcie zaplanowane na 2022 r.) oraz rewitalizację (cost 460 million PLN, planned to be opened in 2022) and POKOLENIA Y AND GENERATION Y HOTELS całego kwartału zabudowy mieszczącego Bazar Różyc- revitalization of the entire development quarter with the kiego, gdzie część działek należy do miasta. Innym, dużym much loved, and much neglected, Różycki Bazaar, where Praga nie jest typowo biznesową dzielnicą Warszawy, nie Praga is not a typical business district of Warsaw; without projektem będzie przekształcenie zaniedbanego dzisiaj re- part of the land belongs to the city. Another large project ma szklanych wież, i klasycznych biurowców klasy A – jak the steel and glass towers and typical Class A offce build- jonu otoczenia budowanej stacji metra „Szwedzka” oraz są- will be transformation of the currently forgotten area which w najpopularniejszym obecnie rejonie biurowym, czyli ings popular in other developing business areas, for example siedniej zajezdni autobusowej. surrounds the new metro station “Szwedzka” and the nearby w okolicach Ronda Daszyńskiego na Woli. Ale, jak podkre- near Rondo Daszyńskiego in the Wola district. According to bus depot. ślają eksperci, nie oznacza to, że prawy brzeg Wisły jest experts, however, it does not mean that the right bank of the Miasto pracuje również nad opracowaniem i wdrożeniem „biznesową pustynią”. Vistula is a “business desert” – quite the opposite. programu poprawy przestrzeni publicznych pod nazwą The city is also working on public space improvement Na_Prawa Ulic. Pierwszy konkurs na „Ulice Nowej Pragi” programme called Na Prawa Ulic. The frst competition for Ze względu na usytuowanie blisko centrum i dobrą komuni- Due to its location near the city centre and good trans- został rozstrzygnięty w zeszłym roku. W obecnym opraco- “Ulice Nowej Pragi” (“Streets of New Praga”) was completed kację obecną i realizowaną (dwie nowe stacje metra port connections with two metro stations being built and wanych zostanie 6 kolejnych koncepcji przebudów wybra- last year. Six concepts of reconstruction of selected streets, w budowie już dziś, dwie kolejne planowane, system szyb- two more planned, a system of a fast urban rail and trams, nych ulic, wzorowanych na holenderskim modelu woonerfu. based on the Dutch woonerf model, will be prepared in the kiej kolei miejskiej, tramwaje, projektowany obecnie pierwszy and the frst pedestrian and bicycle bridge across the Vis- Wszystkie rewitalizacyjne projekty powstają w procesie kon- current study and all revitalization projects will be conducted w Warszawie most pieszo-rowerowy przez Wisłę) może przy- tula currently being designed, the area may attract tenants sultacji z mieszkańcami obszaru rewitalizacji. in consultation with the inhabitants of the area. ciągać najemców niższymi czynszami. Odrestaurowane ka- with rents lower than on the left bank. Restored tenement mienice i remontowane obiekty poprzemysłowe tworzą houses and revitalised industrial buildings create alter- Swój spory wkład w proces odnowy zaniedbanych obszarów Private investors also contribute to the renewal of neglected alternatywną przestrzeń, którą chętnie wybierają biznesy native spaces which are readily chosen by startups, ar- mają także inwestorzy prywatni. Pierwszą dużą inwestycją buildings as well as entire city blocks. The frst such z segmentu nowych technologii, start-upy, artyści, pro- tists, designers and other fans of a post-industrial mood. skupioną na ożywieniu zaniedbanego fragmentu dzielnicy substantial investments have been the Soho Factory and jektanci i amatorzy postindustrialnego klimatu. - To tu Creative industries are already thriving here, and this is oraz odrestaurowaniu zabytkowych zabudowań były pro- Koneser projects. Koneser, apart from commercial functions, spotkamy największą liczbę przedstawicieli sektora kreatyw- a trend which will only increase. Spaces created for cre- jekty Soho Factory i Koneser. W Koneserze poza funkcjami will include the Museum of Polish Vodka (Muzeum Polskiej nego. Na Pradze tworzone są również przestrzenie przezna- ative entrepreneurs are springing up in Praga. Centrum komercyjnymi jedną z części kompleksu jest też Muzeum Wódki) which harkens back to the history of the place – the czone dla przedsiębiorców z tej branży, z należącym do miasta Kreatywności Targowa 56 (belonging to the city) is a good Polskiej Wódki – część bezpośrednio odwołująca się do hi- vodka maker “Koneser” was located here. The museum will Centrum Kreatywności Targowa 56 na czele – ocenia Agata example, assesses Agata Holak, Senior Consultant, Market storii miejsca, kiedyś była tu Wytwórnia Wódek „Koneser”. be housed in the former distillery, built in 1897. Holak, Starszy Konsultant, Dział Badań Rynku, Knight Frank. Research Department, Knight Frank. Incubators are being Muzeum otwarte zostanie w tym roku w zabytkowym bu- I jak wskazuje ekspertka to właśnie na Pradze powstają inku- created in Praga district, offering young entrepreneurs op- dynku rektyfkacji spirytusu z 1897 roku. Current complex urban renewal projects in the Praga batory, gdzie młodzi przedsiębiorcy mogą rozwijać swoje portunities to develop their innovative ideas. district are Bohema Strefa Praga (Okam Capital) and innowacyjne pomysły. Obecnie realizowane kompleksowe projekty odnowy Port Praski. Multi-functional in character, and with a focus Warsaw is one of only a few cities around the World where kwartałów miejskich i historycznych budynków na Pra- on public spaces, they include fats, offces, hotels, retail and Warszawa to jedno z kilku miast na świecie, w których świa- Google decided to site its Campus co-work and event spac- dze to: Bohema Strefa Praga (OKAM Capital) oraz Port restaurants. towy gigant Google zdecydował się uruchomić swój Campus es – its Warsaw Campus is located at the Koneser complex Praski. Mają one multifunkcyjny charakter – z dużym funkcjonujący od początku na terenie Centrum Praskiego Ko- while Microsoft, in cooperation with the software house naciskiem na przestrzenie publiczne, otwarcie na miasto neser. Z kolei pod koniec 2017 roku Microsoft (we współpracy Senfno and EY, opened its business accelerator Startberry i mieszkańców, charakter mix use w odniesieniu do funkcji z Senfno i EY) otworzył swój akcelerator biznesu Startberry at Grochowska 306 at the end of 2017. This trend of co- (mieszkania, biura, hotele, handel i restauracje). w biurowcu Praga 306 – wylicza Agata Holak. -working zones and micro offces is a key business driver for Praga. Eksperci Knight Frank podkreślają też ogromną rolę w rozwoju biznesowej strony rewitalizacji warszawskiej Praga, with its post-industrial, unconventional character, Pragi jaką wnoszą strefy coworkingowe i mikrobiura – attracts not only new types of businesses but also ope- BOHEMA STREFA PRAGA a to właśnie w tym kierunku będzie ewoluował polski rations whose focus is allowing people to spend time in rynek biurowy. pleasant, interesting surroundings – restaurants, hotels, W pierwszym etapie powstaną budynki, w których znaj- The first stage provides buildings with 303 (eventually 800) meeting places dedicated to young people. Poland’s frst dą się 303 mieszkania (docelowo 800). Trzy kameralne 4 flats. Three intimate 4 and 6 floor buildings will give dwel- Warszawska Praga z racji na swój postindustrial- Moxy brand hotel – operated by Marriott International and 2 i 6-piętrowe budynki dadzą komfort mieszkania. Miesz- ling comfort. Flats will have the area from 27 to 135m . New ny, nieszablonowy charakter przyciąga nie tylko nowy addressed to the Y generation – will be opened here in 2018. kania będą liczyły od 27 do 135 m2. Nowe budynki archi- buildings with external architecture will refer to existing tekturą zewnętrzną będą nawią zywać do istnieją cych historical buildings after a former Podlena factory through rodzaj biznesu – oparty w dużej mierze na ekono- It will be one of the network’s frst new projects in this part of budynków historycznych po dawnej fabryce Polleny dzię- large brick planes. The construction of the first stage will mii współdzielenia (ang. sharing economy), ale także the city which, so far, had been perceived by HoReCa oper- ki dużym płaszczyznom z cegły. Budowa etapu I rusza start in 2018 and will be completed on the turn of 2019/2020. podobny model spędzania czasu – restauracje, hote- ators as a non-business one. w 2018 r., a zakoń czy się na przełomie 2019/2020. le, miejsca spotkań dedykowane do młodych ludzi. Właśnie tu otworzy się w 2018 roku pierwszy w Pol- W ramach rewitalizacji w etapie I odnowionych zosta- 7 buildings will be renewed within revitalization (in all, the- nie aż 7 budynków oraz zabytkowy komin (łą cznie bu- re are 13 historical buildings) and antique chimney. Antique sce hotel marki Moxy (Marriott International) – czyli sieć dynków historycznych jest 13). Zabytkowe budynki z lat buildings from the years 1888-1889 and 1925 will retain the- hotelowa kierowana do pokolenia Y. Będzie to jeden 1888-1889 oraz 1925 r. zachowają swoje historyczne na- ir historical names: Warzelnia, Glicerynownia, Kotłownia. z pierwszych, nowych obiektów sieci hotelowych zreali- zwy: Warzelnia, Glicerynownia, Kotłownia. To właśnie Services, restaurants, cafés, brewery and galleries will be zowanych w tej części miasta, postrzeganej dotychczas w tych obiektach, położonych najbliżej komina i części situated in these objects, located in the nearest antique z mieszkaniami w etapie I miejsce znajdą usługi, restaura- chumney part with flats. przez branżę HoReCa jako mało biznesową. cje, kawiarnie, browar, galerie.

Projekt całej inwestycji opracowała Grupa 5 Architekci, A project was prepared by Grupa 5 Architekci and the zone a strefa znajdują ca się wokół komina, obejmują ca budynki around the chimney comprising buildings of Warzelnia, Ko- PORT PRASKI, WARSAW Warzelni, Kotłowni i Glice-rynowni powstała w SUD Archi- tłownia and Glicerynownia was created in SUD Architects. tects.

MICHAŁ OLSZEWSKI Deputy Mayor of Warsaw ANETA KŁODAŚ Second Life of Buildings Initiative

Działania rewitalizacyjne na warszaws- Redevelopment operations within the kiej Pradze kierujemy w pierwszej kolej- Praga district are primarily aimed at its in- Rozwój miast i rynku nieruchomości w Pol- Expansion of cities and a growing real estate ności do jej mieszkańców. Wszystkie pro- habitants. All urban projects are conducted in sce wymusza na stronach procesu inwesty- market in Poland calls for better collabora- jekty miejskie powstają w konsultacjach z miesz- consultation with the locals and we care deeply about cyjnego lepszą jakościowo współpracę niż tion among the stakeholders of the investment kańcami. Zależy nam na podniesieniu jakości życia elevating their quality of life and extending the scope of miała miejsce dotychczas. Nie chodzi już bowiem tyl- process. It is no longer merely a matter of a formal i poszerzeniu możliwości udziału w życiu społecz- opportunities of involvement in social life, access to cul- ko o formalną zgodę na budowę nowej inwestycji lub building permit for a new investment or renovation of nym, dostępu do kultury, edukacji, sportu. Na Pra- ture, education and sports. Praga features a signifcant remont istniejącego budynku. Ogólnoświatowy trend an existing facility. A worldwide trend of concentrating dze mamy bardzo duży udział mieszkań komunalnych number of public housing (nearly 30% of total resources). dogęszczania miast, by zapobiec ich rozlewaniu się oraz populations within city limits, so as to prevent them from (prawie 30% całego zasobu). Stopniowo prowadzimy We are gradually repairing these facilities and connecting wymogi dzisiejszego społeczeństwa stawiają przed fooding outwards, and the requirements of modern so- remonty kamienic i przyłączamy do ciepła sieciowe- them to the municipal central heating system – only last urzędnikami i inwestorami z segmentu nierucho- ciety, mean that both city offcials and property investors go, tylko w ubiegłym roku było to ponad tysiąc miesz- year it added over one thousand apartments. All resi- mości nowe wyzwania. Wspólnie muszą zastanowić need to face up to new challenges. They need to jointly kań. Wszystkim mieszkańcom, którzy muszą się prze- dents who have to move out of their homes during major się jak kreować przyjazne dla ludzi przestrzenie miej- consider how to create human-friendly urban spaces, in prowadzić na czas generalnych remontów swoich renovations are given a chance to return to the redevel- -skie – zarówno w kontekście zabudowy, zieleni, jak terms of development, green spaces and general func- domów, oferujemy powrót na obszar rewitalizacji. oped area. Our goal is to support the tightly-knit social i funkcji. Dzięki takiemu podejściu powoli do przeszłości tionality. Such an approach will enable a shift from the Chcemy wspierać silne więzi społeczne, które są dzisiaj relations which are present in, for example, Old Praga, odchodzi model budowania monofunkcyjnych dzielnic old model, based on constructing single-function busi- w wielu miejscach na Starej Pradze, Kamionku i Targów- Kamionek and Targówek. Enhancement of quality and biznesowych czy mieszkalnych. Taka zabudowa nie słu- ness or residential districts, which, as we now know, has ku. Budowaniu społeczności sprzyja poprawa jako- safety of public areas contributes to this building up żyła ani mieszkańcom, ani rozwojowi miasta. contributed neither to the quality of life of the locals, nor ści i bezpieczeństwa przestrzeni publicznych. 2017 r. of communities. In 2017 we began the “Streets of New to satisfactory municipal development. rozpoczęliśmy od konkursu „Ulice Nowej Pragi”. W tym Praga” contest. This year, we are going to open a tender Rewitalizacje, realizowane zgodnie z ustawą, kładą na- roku ogłosimy postępowanie na kompleksowy Katalog for a complex Catalogue of Streets and pilot concepts for cisk głównie na łączenie wielu czynników, nie tylko od- Urban revival carried out in accordance with the new Act Ulic oraz pilotażowe koncepcje 12 wybranych przestrzeni twelve selected neighbourhood areas. nowę nieruchomości, ale także poprawę jakości życia focuses on combining varying elements – not only res- sąsiedzkich. lokalnej społeczności. Wpisują się więc w trend odejścia toration of the real estate itself but also enhancement of We also focus on economic development. We don’t od punktowej zabudowy, nastawionej na jeden cel, bez quality of life for the local community. This can become a Stawiamy także na rozwój gospodarczy. Nie chcemy, want the district to remain a “bedroom community” odniesienia do kontekstu otoczenia. Uzupełnieniem re- driver for abandoning ad-hoc, single-purpose develop- aby dzielnica pozostała sypialnią po tym, jak wyniósł się which it has been since industry, which had been here witalizacji obszarowych realizowanych z funduszy publi- ments which ignore the context of the surrounding areas stąd obecny od XIX wieku przemysł. Tworzymy warun- since the 19th century, had moved away. We are creating cznych już dziś są kompleksy budowane przez pry- and communities. At present, projects built by private in- ki dla rozwoju przedsiębiorczości – szczególnie sektora the foundations for development of entrepreneurship, watnych inwestorów, które coraz częściej obejmują vestors supplement the upgrading of areas funded with kreatywnego i twórczego rzemiosła, silnie osadzonego particularly in the creative industries and crafts, which zaniedbane, opuszczone kwartały miast i pozostałości public money. w praskich tradycjach. Od roku funkcjonuje miejskie Cen- are deeply anchored in local traditions. It has been a year zabytkowych budowli. trum Kreatywności Targowa 56. Kolejne miejsca dla rze- since we set up the municipal Creativity Centre Targowa The challenge facing redevelopment mieślników i artystów powstaną w zabytkowych obiek- 56. Further spots for craftsmen and artists are going to Wyzwaniem przed którym stoi rewitali- in Poland is a real meeting of minds tach pomagazynowych. be added in historical post-warehouse buildings. zacja w Polsce jest spotkanie się urzęd- between city officials and private busi- ników i firm prywatnych, by połą czyć siły nesses, aimed at joining forces so their Praga ma ogromny potencjał rozwojowy. Doskona- Praga holds huge development potential, with excel- i zaplanować działania obu sektorów work ultimately benefits society. ła obsługa transportem publicznym (nowa linia metra, lent access to public transport (a new metro line, light tak, by przyniosły one maksymalne ko- kolej miejska, tramwaje) i stosunkowo niskie ceny nieru- rail, trams) and relatively low real estate prices to attract rzyści dla społeczeń stwa. This is not an easy task, since many years of standing on chomości przyciągają inwestorów, nowych mieszkańców investors, new inhabitants and qualifed workers. Large opposing sides of “the barricade” have created a mental i wykwalifkowanych pracowników. Wciąż duże niezago- undeveloped areas around the National Stadium or Port Nie jest to zadanie łatwe, gdyż wiele lat stania po chasm between public authorities and the private sector. spodarowane tereny jak otoczenie Stadionu Narodo- Praski provide an opportunity to extend the CBD across przeciwnych stronach „barykady” na rynku nierucho- That is why we, as the “Second Life of Buildings” initiative, wego czy Port Praski dają szansę na rozszerzenie CBD the right bank of the Vistula, expand the District of Inno- mości stworzył ogromny dystans pomiędzy stroną strive to facilitate meetings of all the stakeholders: off- na prawą stronę Wisły, rozwój Dzielnicy Innowacji, przy- vation and generate workplaces within R&D and univer- publiczną, a kapitałem prywatnym. Dlatego jako inicja- cials, architects, construction and advisory companies as ciągnięcie miejsc w sektorze R&D i uczelni wyższych. sity education. tywa Drugie Życie Budynków podejmujemy szereg well as investors and end users of both the buildings and działań by „spotkać” ze sobą wszystkie strony: urzęd- the public areas. Kluczowa jest dla nas współpraca z inwestorami. To us, collaboration with investors is of top priority. ników, architektów, frmy budowlane i doradcze, Zmiana wizerunku Pragi nie byłaby możliwa bez takich The change of Praga’s tough image could not have hap- a na inwestorach oraz użytkownikach budynków i prze- inwestycji jak Campus Google w zabytkowym Konese- pened without such investments as the Google Campus strzeni kończąc. rze czy Startberry Microsoft’u na Kamionku. To tutaj – or Microsoft’s Startberry in Kamionek. Here, on the right na prawym brzegu Wisły rodzić się będą innowacje, bank of the Vistula, innovation will grow and a new la- nowy rynek pracy nastawiony na co-working, mikro- bour market, oriented at co-working, micro-offces and biura, pracę zdalną. W 2017 roku rozpoczęliśmy pro- off-site work is being developed. In 2017 we launched a gram partnerstwa w rewitalizacji (pomagamy prywat- redevelopment partnership programme where we assist BOHEMA STREFA PRAGA, nym i społecznym podmiotom z obszaru uzyskać unijne private and social entities, operating locally, in accessing WARSAW dofnansowanie projektów), w tym roku będziemy przy- EU funds, and this year we are going to draw up partner- gotowywać projekty partnerskie – w sąsiedztwie Bazaru ship programmes in the neighbourhood of Różycki Ba- Różyckiego i w rejonie budowanej stacji metra Szwedzka. zaar and within the area of the Szwedzka metro station. Działań prowadzonych przez miasto jest bardzo wiele, Municipal authorities are hard at work here, however a ale pełen efekt rewitalizacji możemy osiągnąć jedynie full redevelopment effect can only be gained if we work w synergii z partnerami prywatnymi i społecznymi. hand-in-hand with private and social partners.

Razem budujemy Warszawę! We are building Warsaw together!

pozostałości m.in. cegły, kafe ścienne, fragment starej bra- The technical and logistical challenges involved in the my.Jak dużym wyzwaniem technicznym i logistycznym reconstruction of historical buildings can also be seen jest odtworzenie zabytkowych zabudowań pokazuje też in the revitalization of Ludwik Grohman's factory from rewitalizacja fabryki Ludwika Grohmana z 1889 roku 1889, carried out in the years 2011 - 2013 by the Łódź przeprowadzona w latach 2011 – 2013 przez Łódzką Special Economic Zone. Eleven thousand bricks were Specjalną Strefę Ekonomiczną. Wyczyszczonych zostało cleaned, and another 64 thousand had to be replaced 11 tys. cegieł, a kolejnych 64 tys. trzeba było wymienić due to their poor physical state. An additional storey was ze względu na ich zły stan techniczny. Nadbudowano kon- added in two parts of the building and a whole new section dygnację w dwóch fragmentach budynku oraz dobudowano added in accordance with plans of the partially-completed nową część, zgodnie z planami częściowo zrealizowanego boiler house project from 1938. The cost of modernization projektu budowy kotłowni z 1938 roku. Koszt modernizacji was over PLN 20 million. wyniósł ponad 20 mln PLN. WYZWANIA TECHNICZNE TECHNICAL CHALLENGES REWITALIZACJI AND REVITALIZATION COSTS ZABYTKI NA ROLKACH MONUMENTS ON ROLLERS

W projektach rewitalizacyjnych zdarza się także, iż za- It sometimes happens that historic buildings have to Budynki historyczne i zabytkowe są w różnym stopniu znisz- Historic buildings vary in the extent to which they are bytkowe zabudowania muszą zostać przesunięte. Taki be moved as part of revitalization projects. The Warsaw czone, a inwestor nigdy do końca nie wie jakie wyzwania damaged, and the investor never quite knows what technical proces czeka warszawski projekt ArtNorblin. Na terenie ArtNorblin project is awaiting this step. Nine buildings od strony technicznej pojawią się w procesie budowy. Ce- challenges will appear in the construction process. The goal powstającego kompleksu znajdzie się dziewięć budynków of heritage value and two historic buildings will be located lem każdej odnowy historycznych budynków powinno być of every renovation of historic buildings should be, above zabytkowych i dwa historyczne. Jeden z zabytków zostanie within the complex. One of the heritage buildings will be przede wszystkim możliwie pieczołowite odtworzenie. Nie all, to restore them as accurately as possible. This does przesunięty. W praktyce zostanie od odcięty od fundamen- moved. In practical terms this means that it will be cut off from zawsze oznacza to zachowanie pierwotnych funkcji, czy not always mean preservation of the original functions or tów, przesunięty o 16 metrów, a po wykonaniu prac koniecz- its foundations, moved by 16 meters, and after the work has układu pomieszczeń. Nawet jeśli renowacja zakłada prze- the layout of the rooms. Even if the renovation involves nych w miejscu gdzie stał dotychczas, zabytkowy budynek been completed on the location where the heritage building projektowanie wnętrz konieczne jest odtworzenie detali ar- a redesign of interiors, it is necessary to reconstruct the wróci na dawne miejsce. has stood so far, it will be returned to its former location. chitektonicznych w możliwie dużym stopniu. architectural details to the greatest possible extent. Takie działanie nie jest nowością. W Polsce podobnie ope- Such solutions are not new. In Poland, similar operations have Jednym z najtrudniejszych zadań jest konieczność uzyskania One of the most diffcult tasks is obtaining approvals and racje przeprowadzano już niejednokrotnie. 1962 roku na already been carried out many times. In 1962, a church in zgód i decyzji służb konserwatorskich sprawujących nadzór decisions from the heritage conservation services supervising specjalnych rolkach przesunięty został m.in. kościół na Warsaw's Leszno district was moved on special rollers. nad budynkiem. Sporym wysiłkiem w uzgodnieniu po- the building. A major diffculty in reaching an agreement warszawskim Lesznie, a w 1970 r. także w Warszawie od- The most spectacular relocation of a building in Poland rozumienia jest konieczność pogodzenia tradycyjnych lies in the need to reconcile traditional conservation była się najbardziej spektakularna w Polsce akcja prze- took place also in Warsaw in 1970. The Lubomirski zasad konserwatorskich z oczekiwaniami co do funk- principles with expectations as to the new building’s sunięcia budynku – Pałacu Lubomirskich. Budynek dzię- Palace was turned by 74 degree with the use of special cji jakie spełniać ma nowy budynek. Inwestorzy zazwy- functions. Investors usually evaluate the project from a ki wykorzystaniu specjalnych torów obrócony został o tracks. The operation took one and a half month. czaj projekt oceniają przez pryzmat biznesowy, zaś służby business perspective, while conservation services usually look 74 stopnie. Operacja trwała półtora miesiąca. konserwatorskie z reguły na nieruchomość patrzą z punk- at the property from the point of view of cultural heritage. tu widzenia dziedzictwa kultury. Już na samym początku From the start there is a confict between maintaining Prace budowalne w projektach Construction works in renovation pojawia się więc sprzeczność pomiędzy ważną w kon- authenticity vital to conservation and the introduction odnowienia historycznej zabudowy projects of historical buildings serwacji potrzebą dążenia do zachowania autentyzmu, of changes required for the building’s new function. – główne problemy: - main problems a wprowadzeniem zmian wymaganych dla nowej funkcji budynku. The older the building, the more diffcult is its revitalization and adaptation to current functions and requirements. Im budynek jest starszy tym jego odnowienie i przystosowa- Such projects are associated with the broadest extent of ZASIĘG PRAC EXTENT OF THE WORKS nie do aktualnych funkcji i wymagań jest trudniejsze. Takie construction works in the entire real estate market - from projekty wiążą się z najszerszym zakresem prac budowla- replacing walls, foors, ceilings as well as roof trusses, to the Im większy obszar prac budowalnych tym proces The larger the area of construction works, the earlier uzgodnień musi zacząć się wcześniej, gdyż obej- must the reconciliation process start, as it also covers nych występujących na całym rynku nieruchomości - od wy- installation of all the facilities that are currently required. muje także otoczenie. Dodatkowo często wiąże się, the surroundings. In addition, it is often associated with miany ścian, podłóg, stropów, często także więźby dacho- Sometimes, the renovation of a property consists z koniecznością przeniesienia na czas prac miesz- the necessity of relocating, for the period of the work, wej, po konieczność zamontowania wszystkich współcześnie in "covering" or "gluing" new buildings to the old kań ców remontowanych budynków i/lub podmiotów the residents of buildings as well as the institutions wymaganych instalacji technicznych. Czasem odnowienie buildings. This is what happened, with historic buildings of prowadzą cych działalność w obiekcie lub na terenie operating in the property or in the area covered by the nieruchomości jest „przykryciem” lub „przyklejeniem” the Bolle-Meierei dairy in Berlin, which have been wrapped objętym budową . construction. do starych budynków nowej „otoczki”. Tak stało się m.in. in modern glass and metal on the side and top. In the old z zabytkowymi budynkami mleczarni Bolle-Meierei w Ber- buildings a place for events and events was created, in the linie, które z boku i z góry oplotła nowoczesna tkanka za- new part - a hotel. budowy ze szkła i metalu. W starej części stworzono miej- SPECJALISTYCZNE ROBOTY BUDOWLANE SPECIALIST BUILDING WORKS sce dla wydarzeń i eventów, w nowej – hotel. Often, due to the poor condition of the building or high costs, the process of reconstructing the historic tissue is Ze względu na charakterystykę budynków historycz- Due to the specificity of historical buildings, it is Często, ze względu na zły stan budynku lub wysokie limited to the so-called façadeism - that is, rebuilding nych konieczne jest wdrożenie innych technologii necessary to implement particular technologies and koszty, proces odtworzenia zabytkowej tkanki ogranicza while leaving the authentic facade, but completely i procesów budowlanych, często czasochłonnych, building processes that are often time-consuming się do tzw. fasadyzmu – czyli przebudowy z pozostawie- changing the interior. In this case, special care is required in pocią gają cych za sobą dodatkowe koszty np. konie- and which entail additional costs, including the need czność stałego monitorowania stanu budynku, to constantly monitor the condition of the building, niem autentycznej fasady, i całkowitą zmianą wnętrz. the new interiors to recreate the historic details that indicate wzmocnienia elementów konstrukcyjnych budynku, strengthen the structural elements of the building, or W takim przypadku w nowych wnętrzach wskazana jest the historical shape of the building. Actions aimed at the konieczność niwelowania drgań w czasie prac. the need to reduce vibrations during work. szczególna dbałość o odtworzenie zabytkowych detali, recovery and re-use of historical elements took place during wskazujących historyczny rys budynku. Działania wskazujące the construction of Hala Koszyki in Warsaw - an investment Czasem zachodzi konieczność postawienia specjal- Sometimes it is necessary to put up a special external dbałość o odzyskanie i ponowne zastosowanie historycz- based on historic buildings from 1906-1908. The developer nej podkonstrukcji zewnętrznej – dla podtrzymania substructure - to support the skeleton of the original szkieletu pierwotnego remontowanego starego bu- renovated building - and within a dense urban setting nych elementów miały miejsce m.in. w trakcie budowy Hali used parts of the old building, including bricks, wall tiles, a dynku – a przy gęstej zabudowie miejskiej nie zawsze there is not always a place for it. Koszyki w Warszawie – inwestycji opartej na zabytkowych fragment of the old gate. jest na to miejsce. budynkach z lat 1906-1908. Deweloper wykorzystał część

KOSZTY COSTS Podobnie dzieje się w segmencie budynków biurowych - properties, and keen competition forces the owners to które mają być bardziej ekologiczne i zdrowe oraz hoteli modernise those to a great or lesser extent, often foor - mieszczących się często w starszych, a nawet historycz- by foor so as not to interrupt operations. Z reguły koszty rewitalizowanych budynków są wyż- In general, the costs of revitalised buildings are hi- nych obiektach, wobec których konkurencja wymusza sze, niż tych budowanych od podstaw. Ryzyko koszto- gher than of those built from scratch. The cost risk also we występuje też w całym procesie inwestycyjnym z occurs in the whole investment process due to how dokonywanie mniej lub bardziej zakrojonych moderni- In comparison to new-builds, contractors to racji na trudne czasem do przewidzenia okoliczności, difficult it is to predict the particular circumstances zacji, często piętro po piętrze, by nie wyłączać obiektu modernization projects face far greater challenges, which które mogą się wydarzyć w trakcie budowy. that may occur during construction. z eksploatacji. means that frms gain experience and understanding of their intricacies with each project they complete, giving W porównaniu z budową nowych obiektów, wykonaw- them the edge in subsequent tender negotiations. This cy stawiają czoła zwielokrotnionym trudnościom, stąd is precisely how RDBud has worked with a number of BRAK ODPOWIEDNICH MATERIAŁÓW BU- LACK OF APPROPRIATE doświadczone frmy, wykonawszy zadowalająco prace investors for some years. Having built up a reputation DOWLANYCH I TECHNICZNYCH BUILDING MATERIALS dla danego obiektu i poznawszy go dogłębnie, mają for a frm experienced in modernization projects, it większe szanse wygrać przetarg na kolejne etapy zmian. continues to receive orders for more such work from a W ten właśnie sposób RD bud od kilku już lat kontynu- Kamień , instalacje techniczne robione na zamówienie Stone, installations made to order. Sometimes the growing number of new clients. Bywa że konserwator wymaga np. jak najwierniejsze- conservator requires that a facade be restored as ac- uje współpracę z kilkoma inwestorami i zyskawszy opinię go odtworzenia fasady z użyciem identycznych lub curately as possible, with the use of identical or simi- doświadczonego w modernizacjach wykonawcy, pozy- Modernization and revitalization comprise a zbliżonych materiałów, które są albo trudne do zdoby- lar materials, which are either difficult to obtain (a skuje zlecenia od nowych frm na tego typu prace. promising market for building contractors. Within cia (kamień , który pochodzi z niedziałają cego już ka- stone that comes from a shut-down quarry) or which a few years there will be a shortage of empty lots mieniołomu) lub też materiał ten nie spełnia dzisiej- not meet today's requirements for ventilated facades. szych wymogów fasad wentylowanych. Rynek modernizacji i rewitalizacji jest bardzo obie- while buildings will continue to age. We want, and cujący dla frm budowlanych: za kilka lat brakować need, those to be modernised, adapted to current nam będzie działek pod nową zabudowę, a budynki standards, awarded “green” certifcates, and generally będą się starzeć - chcemy i potrzebujemy je uno- become safe, environmentally friendly and positively wocześniać, dostosowywać do obowiązujących infuencing the health and well-being of people who norm, zdobywać dla nich „zielone” certyfkaty, spra- live and work in them. We hope that revitalization and wiać, by były bezpieczne, przyjazne dla środowiska, modernization of individual buildings will in turn lead to a według najnowszych trendów - dobrze wpływały a wisely planned, sustainable revitalization of entire city na zdrowie i samopoczucie osób w nich pracujących blocks and larger areas. WIOLETTA FABRYCKA Client Relation Manager, RD bud i mieszkających. Pozostaje mieć nadzieję, że po rewitalizacji i modernizacji budynków, przyjdzie czas na mądrze zaplanowaną, zgodną z zasadami zrównoważonego Jako generalny wykonawca obiektów ku- As a general contractor of large-volume rozwoju i gospodarki obiegu zamkniętego, rewitalizację baturowych, obserwujemy od ok. 2011 building projects, we have noted a marked całych kwartałów miast. r. znaczący wzrost zapytań przetargowych increase in the number of tender requests dotyczących przebudów i modernizacji budyn- relating to rebuilding and modernization of ków, zwłaszcza handlowych, przemysłowych, biu- buildings, in particular those representing retail, rowych i hotelowych. industry, offce and hotel sectors.

Polska była dotąd krajem, który w skali europejskiej wy- So far, Poland has stood out among European nations President of the Board różniał się ogromną liczbą nowopowstających obiek- where, with the exception of the former German MAREK MICHALIK in Lodz Special Economic Zone tów, podczas gdy w innych krajach (z wyjątkiem byłe- Democratic Republic, few could rival the extent of go NRD), w ściśle zabudowanych miastach, na próżno building sites seen right inside its cities. The norm, można było szukać tak rozległych, jak u nas, placów instead, has been for relatively small offce buildings of a Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna (ŁSSE) The Łódź Special Economic Zone (LSSE) budowy. Powstawały jedynie kilkupiętrowe biura, few storeys to be squeezed into narrow spaces between jest jedną z 14 specjalnych stref ekonomicznych is one of 14 such SEZs in Poland. It covers z trudem wciśnięte w wąskie przestrzenie przy istnieją- adjoining buildings, with larger projects limited to the w Polsce. Teren ŁSSE obejmuje obszar ponad 1 755 the area of over 1755 hectares in the łódzkie, cych obiektach. Większe realizacje spotkać można było outlaying areas. hektarów w woj.: łódzkim, mazowieckim i wielkopolskim. mazowieckie and wielkopolskie voivodeships. Our na obrzeżach miast. Nasi inwestorzy stworzyli już ponad 38 tys. miejsc pracy, investors have already created over 38,000 workplaces Poland’s market for modernised buildings began ponosząc przy tym nakłady inwestycyjne przekraczające with investments exceeding 17 billion PLN. Currently, W Polsce ruch na rynku modernizacji rozpoczął się with projects aimed at rapid improvement of energy 17 mld PLN. Obecnie w Strefe działa ponad 200 frm. over two hundred companies operate in the Zone and od projektów związanych z szybką poprawą efektyw- effciency such as works on elevations, foors and roofs, Wkład Strefy w rozwój gospodarczy pozwolił pomóc its contribution to the economic development of the ności energetycznej (prace przy elewacjach, stropach i upgrades to heating installations, and replacement of zniwelować negatywne skutki transformacji ustrojowej broad area has helped to offset the negative effects dachach, wymiana urządzeń grzewczych, drzwi i okien), doors and windows. Such undertakings, especially in the w Polsce, w szczególności bezrobocia, które dwadzieścia of political transformation in Poland, in particular które - zwłaszcza w segmencie mieszkaniowym - często residential sector, were often fnanced in part from state lat temu sięgało w Łodzi 100 tys. osób. unemployment, which 23 years ago reached 100,000 korzystały z rządowych programów wsparcia fnansowe- programmes. Those projects were especially of interest people in Łódź alone. go. Rynkiem tym zainteresowane były raczej mniejsze to building contractors, with larger frms concentrating Jako jedyna strefa w Polsce, mamy w celach swo- frmy budowlane. Większe skupiły się na potrzebach wła- on the needs of owners and managers of public use jego ustanowienia wpisane wspieranie rewitalizacji LSSE is the only such zone in Poland which has ścicieli i zarządców obiektów użyteczności publicznej, buildings, in particular some of the oldest shopping zabytkowych obiektów poprzemysłowych. O rewi- written into the purposes of its establishment szczególnie najstarszych dużych centrów handlowych, centres which, in order to retail both tenants and talizacji myślimy zatem kompleksowo, w wielu jej the revitalization of historic, post-industrial które dla utrzymania klientów i najemców odświeżają clientele, would refresh their properties, enlarge them, or wymiarach: społecznym, gospodarczym i prze- buildings. Therefore, we think about revitalization obiekty, powiększają je, zmieniają część funkcji lub do- change out their functions. Large general contractors are strzennym, rozumianym jako przywracanie świet- comprehensively, in its social, economic and dają nowe. Zainteresowanie dużych generalnych wyko- also interested in industrial properties, of which some are ności ważnym obiektom architektonicznym i nada- architectural dimensions, and understand giving nawców budzą też obiekty przemysłowe, których część simply getting old while others can afford to modernise waniu im nowych funkcji. Umiejscowienie naszej sie- important historic buildings new functions as się po prostu zestarzała, a część, ciesząc się rozwojem or extend, fnancing the works from growing turnover. dziby na Księżym Młynie, w historycznej dzielnicy restoring their former splendor. The location of our swojej frmy i jej rosnącą produkcją, może pozwolić sobie The offce segment is similarly opening up, as are hotels, przemysłowej Łodzi, sprawia, że jesteśmy otoczeni headquarters at Księży Młyn, in the historic industrial na udoskonalenie swych budynków produkcyjnych i biu- where the buildings must be greener and healthier. Both potrzebami rewitalizacyjnymi. Nie pozostajemy wo- district of Łódź, means that we are surrounded by rowych lub dobudowanie do nich nowych powierzchni. offces and hotels are often located in older, often historic bec nich obojętni i chcemy podejmować nowe wyzwania areas which need revitalization. We appreciate this as

w przywracaniu gospodarczej świetności otoczenia. an opportunity to take on new challenges in restoring Pierwszy projekt przywrócenia świetności zabytkowym, the economic value of our surroundings. pofabrycznym obiektom już za nami. The former factory has taken on the role of an offce Dawnej fabryce Ludwika Grohmana nadaliśmy nowe funkcje and conference centre. The usable area of the building centrum biurowo-konferencyjnego o łącznej powierzchni is almost 4,000 square meters. In addition to the offces użytkowej ponad 4 tys. m². Oprócz biur w zmodernizowa- in the modernised factory, there is a conference room nej fabryce znajduje się sala konferencyjna dla 250 osób, for 250 people, in which many important events of both w której odbywa się wiele ważnych wydarzeń o cha- business and cultural nature take place. In the John Jacob rakterze biznesowym i kulturalnym. Projekt doceniono Astor Competition at the Expo Real Estate 2013 fair this też za granicą. Został uznany za najlepszą i najbardziej renovated Ludwik Grohman factory was recognised as unikalną nieruchomość komercyjną wśród 40 projektów the best and the most unique commercial property z całego świata w konkursie John Jacob Astor Compe- among 40 projects from around the world. tition podczas targów nieruchomości Expo Real 2013. We are currently interested in assigning a new Obecnie interesuje nas nadanie nowej funkcji zabyt- function to the post-industrial hall located next to kowej hali przylegającej do Fabryki Ludwika Gro- the factory. In its original form it was created in 1896, hmana. W swojej historycznej formie powstała ona w and was rebuilt in the 1950s. In the future we see 1896 roku, a w latach 50-tych została przebudowana. A-class offces located there, but we also do not rule out Chcemy, żeby w przyszłości mieściły się tam biura assigning another destination to this object. These are klasy A, ale nie wykluczamy również nadania innego very expensive and complicated ventures, therefore we przeznaczenia temu obiektowi. Są to jednak bardzo look for fnancial partners, as well as specialists to help us kosztowne i skomplikowane przedsięwzięcia, do ich rea- in the preparation of the concept. lizacji będziemy potrzebowali partnerów fnansowych, ale również takich, którzy pomogą nam w przygotowa- POTENCJAŁ REAL ESTATE MARKET niu koncepcji. NIERUCHOMOŚCI WITH THE POTENTIAL DEDYKOWANYCH FOR “SECOND LIFE” DO REWITALIZACJI LUDWIK GROHMAN'S FACTORY I MODERNIZACJI

Od wielu lat głównymi podmiotami, które wystawiają For many years companies disposing with buildings that na sprzedaż nieruchomości z potencjałem na nową for- belong or belonged in the past to state treasury have mę i funkcje są spółki dysponujące budynkami, które nale- provided the real estate market with the main source żą lub w przeszłości należały do skarbu państwa. Jeszcze of projects possessing redevelopment potential. Those kilka lat temu nieruchomości te zazwyczaj czekały na no- properties had been, usually, hoping for a new owner for a wego właściciela dość długo. W ostatnich latach oferta long time. In last few years, however, both the fow of such ta jednak znacznie się zmniejszyła. Wyraźnie potwierdza to properties and their time on the market have signifcantly trend, iż nawet starsze obiekty, ale doskonale zlokalizowa- decreased. The current trend if for even older buildings, ne zyskują uznanie inwestorów – to podkreślają wszystkie especially those with excellently location, to catch the eye spółki. Coraz mniejszy opór budzi też zakup nieruchomości of investors. Further, the purchase of historical properties zabytkowych, objętych ochroną konserwatorską. covered by conservation protection now meets with less and less resistance. Brak szczegółowych danych nie pozwala na wyliczenie liczby i wartości dotychczasowej sprzedaży budynków Lack of detailed data does not allow for precise BEFORE przez poszczególne duże podmioty – spółki albo nie pro- calculation of the number and value of existing sales of wadzą takich ewidencji, albo dane te uznają za tajemnicę buildings by particular large entities as companies either handlową. Skala wartości i wielkości transakcji jest jednak do not have such data or treat it with commercial secrecy, but ogromna. Sam tylko KOWR w sumie sprzedał już 1 860 the scale of both value and volume of transactions is huge. zabytkowych nieruchomości: dworków, pałaców, zam- KOWR alone has already sold 1860 historical properties: ków, czy kompleksów zabudowań z historycznymi obiekta- manor houses, palaces, castles or complexes of buildings mi (młyny, stajnie). Z kolei Agencja Mienia Wojskowego with historical objects such as mills and stables. (AMW) na przestrzeni lat 2009-2017, biorąc pod uwagę tylko te największe i najciekawsze transakcje, uzyskała z 10 The Military Property Agency (MPA) has raised przetargów sprzedaży nieruchomości łącznie 88 916 88,916,680 PLN from ten real estate tenders in the years AFTER REVITALIZATION 680 PLN. Bank PKO BP z jednej z transakcji sprzedaży 2009-2017, and this is taking into account only the largest w 2017 roku uzyskał aż 44,1 mln PLN (sprzedaż gmachu and most important transactions. In 2017 Bank PKO BP z lat 20. XX wieku, przy ul. Wielopole w Krakowie). Nabyw- obtained 33.1 million zloty from one transaction, the sale cami byłych nieruchomości wojskowych są nie tylko of a building from the 1920s, at ulica Wielopole in Kraków. podmioty z kapitałem prywatnym, ale też jednostki Purchasers of former military properties include not publiczne – jak w zakończonym w 2017 roku przetargu only private capital but also public entities, as in the na sprzedaż budynku dawnej zbrojowni przy ul. Rakowieckiej public procurement of a building of a former armoury at w Krakowie – który za 6,15 mln PLN kupił od AMW Rakowiecka in Kraków which the City of Kraków bought from

urząd miasta Krakowa, the MPA to create a Museum by stworzyć Muzeum of Photography. NIERUCHOMOŚCI KTÓRE REAL PROPERTIES WAITING Fotografi. CZEKAJĄ NA „DRUGIE ŻYCIE” FOR A “SECOND LIFE” Although the number of Choć nieruchomości, któ- 50% 50% properties waiting for a re czekają na swoją nową new chapter in their history Biorąc pod uwagę ofertę tylko 9 spółek (byłe nierucho- Given what has already occurred with properties formerly historię ubywa, w naj- wartości kwoty zatwierdzo- the incentive which an is still decreasing, there mości banków, wojska, zabudowania pocztowe i kolejowe) belonging to only nine entities (several banks, the army, bliższych latach można się nej w przetargu – taką investor may obtain by will be further properties „drugie życie” zyskać mogą setki budynków – łącznie ofert postal service and the railways), it seems that hundreds of obniżkę uzyskać może in- buying a property listed nieruchomości wystawionych na sprzedaż przez ww buildings may gain a “second life.” Those entities now for spodziewać pojawienia no- westor kupują c nierucho- in the registry. (KOMR and coming onto the market wych ofert szczególnie mość zapisaną w rejestrze MPA both encourage this as, for example, banks and podmioty jest ponad 900. Czasem w ramach oferty in- sale over 900 properties. In some cases an investor may ze strony frm, które zabytków. Zachętę taką practice.) This carries with it post offces are closed westor może nabyć jeden budynek, a czasem jest to kom- acquire one building, and in others it is a complex of both w związku z rozwojem no- stosują m.in. KOWR oraz several obligations, among due to broad adoption of pleks kilku współczesnych lub zabytkowych nieruchomości. modern or historical properties. Two entities offer historical woczesnych, internetowych AMW. Jest ona jednak ob- them the need for the value services delivered through W tym głównie dwa podmioty oferują nieruchomości properties: Nieruchomości Orange (the real estate arm warowana wieloma wymo- of the revitalization of a historyczne: w ofercie Nieruchomości Orange jest to 86 of Poland’s former state telecommunications operator) usług zmuszone będą do gami, m.in. tym, że war- historical building to be at the Internet. likwidacji stacjonarnych tość nakładów na rewitali- least equal to the value of (w tym 22 budynki o wyjątkowych walorach architekto- includes 86 properties (including twenty two buildings punktów, czyli m.in. budyn- zację zabytku musi być co the incentive. nicznych), a w ofercie Krajowego Ośrodka Wsparcia Rol- with extraordinary architectural features) and National ków placówek bankowych najmniej równa wartości nictwa (KOWR, dawna Agencja Nieruchomości Rolnych) – Centre for Agricultural Support (KOWR, former Agency of upustu. i pocztowych. 100 pozycji. Agricultural Properties) comprises 100 properties.

LICZBA OFERT NIERUCHOMOŚCI NUMBER OF REAL ESTATE WYBRANE PRZYKŁADY SELECTED EXAMPLES OF WYSTAWIONYCH NA SPRZEDAŻ SALE OFFERS INWESTYCJI ZREALIZOWANE NA PROJECTS COMPLETED ON Krajowy Ośrodek 100 w tym 100 zabytkowcyh / Including 100 historical buildings DAWNYCH NIERUCHOMOŚCIACH FORMER STATE TREASURY Wsparcia Rolnictwa SKARBU PAŃSTWA: PROPERTIES: Tauron 49 w tym 86 zabytkowcyh / Nieruchomości Orange 320 Including 86 historical buildings Polski Holding Nieruchomości 23 w tym 6 zabytkowcyh / Including 6 historical buildings GDAŃSK GDAŃSK PKP Nieruchomości 164

Podmiot sprzedający: AMW. Jeden z największych (Selling entity: the MPA.) One of the largest residential Poczta Polska 23 trójmiejskich deweloperów mieszkaniowych Grupa developers in TriCity, Grupa Investycyjna Hossa, Inwestycyjna Hossa kupił część kompleksu po ko- purchased a part of military barracks complex Pekao 29 szarach wojskowych Pułku Huzarów. Teren o po- which once housed the Hussar Regiment – an area BGŻ BNP Paribas 10 wierzchni 1,6 ha zabudowany był 4 obiektami z koń- totalling 1.6 hectares, with four buildings from the ca XIX wieku. Inwestor zrealizował tu wielofunk- end of the 19th century. The Investor has completed Agencja Mienia Wojskowego 220 cyjny kompleks z mieszkaniami, biurami i prze- a multi-function complex with fats, offces and 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 strzenią kulturalną. space for cultural activites. Liczba ofert nieruchomości zabudowanych budynkami Number of non-residential real estate sale offers niemieszkalnymi wystawionych na sprzedaż

Źródło: analiza własna Inicjatywy Drugie Życie Budynków Source: own analysis of Inicjatywa Drugie Życie Budynków (The Second-Life of Buildings Initiative) GLIWICE GLIWICE Żadna z 9 analizowanych frm nie planuje obecnie przy None of the nine analysed entities is currently planning a join Podmiot sprzedający: Orange Polska. Historyczny (Selling entity: Orange Polska.) A building from transakcji sprzedaży wejścia w spółkę celową z inwestorem venture with an investor. budynek z 1906 roku jest rewitalizowany i rozbu- 1906 has been revitalised and extended with a w celu wspólnej realizacji projektu opartego na zbywanej dowany o nową część. Inwestor DL Invest Group new addition. The investor DL Invest Group is nieruchomość. Depending on which entity is selling a property, its specifcs realizuje tu centrum konferencyjno-restauracyjne creating a conference and restaurant centre with and location will vary – there are buildings neighbouring z powierzchniami handlowymi oraz ftness klu- commercial spaces, a ftness club, and offces in W zależności od podmiotu, który nieruchomość sprzedaje railway yards, military fortifcations or former administration bem. A w dobudowanej części - biura. the new extension. specyfka i lokalizacja nieruchomości może być różna: są to buildings from the 80s located in city centres. The variety is budynki sąsiadujące z terenami kolejowymi, dawne fortyf- substantial. Only Orange Polska has both historical buildings kacje czy byłe budynki administracyjne z lat 80. położone and modern offce, commercial and service properties in w centrach miast. Sama tylko spółka Orange Polska w ofercie its sales portfolio. The oldest property waiting for a new BIEDRUSKO BIEDRUSKO 320 nieruchomości posiada zarówno zabytkowe obiekty, jak investor is Dom Ferberów – a tenement house from 1560 w współczesne zabudowania biurowe, handlowe, usługowe. at ulica Długa in the Gdańsk Old Town. It is part of an entire Podmiot sprzedający: AMW. Pałac z lat 1877- (Selling entity: the MPA.) A palace built between Najstarsza nieruchomość, która czeka na nowego inwesto- complex of neighbouring tenements houses which are for 1880 wybudowany dla Alberta von Treskow, 1877 and 1880 for Albert von Treskov, the a son of ra to Dom Ferberów – kamienica z 1560 r. przy ul. Dłu- sale. The MPA in turn, due to the particular nature of the real syna berlińskiego kupca, użytkowany później przez the Berlin merchant and subsequently used by the giej na gdańskim Starym Mieście, która wchodzi w skład estate which it manages, may offer to investors warehouses, wiele lat przez armię pruską po sprzedaży zyskał Prussian army has gained a new life after the sale and całego kompleksu sąsiadujących ze sobą kamienic wysta- such as the huge area with 38 buildings ul. Poznańska in nowe życie, i nową funkcję – urządzono tu hotel being given the function of a hotel and spa. wionych na sprzedaż. Z kolei AMW z racji specyfki nieru- Wrocław, as well as historical fortifcations. z usługami SPA. chomości, którymi zarządza, może zaoferować inwestorom nieruchomości magazynowe (w tym np. ogromny teren z 38 budynkami we Wrocławiu przy ul. Poznańskiej), a także zabytkowe fortyfkacje.

LICZBA NIERUCHOMOŚCI PRZE- NUMBER OF PROPERTIES ZOFIA WÓJCIK, DYREKTOR PRZYGOTOWANIA NIERUCHOMOŚCI ZNACZONYCH DESTINED FOR DO SPRZEDAŻY, NIERUCHOMOŚCI ORANGE POLSKA DO MODERNIZACJI LUB MODERNIZATION OR Orange Polska ma w ofercie ponad 600 nieruchomo- Orange Polska has more than 600 properties on offer, REWITALIZACJI REVITALIZATION ści, z których większość może zostać zmodernizowana most of which can be modernised and used commercially i wykorzystana w celach komercyjnych, jak i przezna- as well as being of interest to potential private buyers. W OFERCIE SPRZEDAŻY IN THE SALES PORTFOLIO OF czona dla potencjalnych prywatnych nabywców. Atrak- The attractive offers, together with the creative approach cyjność oferty w połączeniu z kreatywnością spółek taken by the developers, get results. Old phone NIERUCHOMOŚCI ORANGE NIERUCHOMOŚCI ORANGE deweloperskich, przynosi interesujące rezultaty. Dawne exchanges become loft apartments or student housing, centrale telefoniczne zmieniają się w lofty, czy akademi- gaining a new lease on life. ki, zyskując tym samym nowe życie. There are old, historic properties as well as modern ones Do sprzedaży przeznaczone zostały zarówno obiekty available for purchase. The older properties create a historyczne, zabytkowe, jak i współczesne. Te pierwsze wealth of opportunities for the investor, thanks to their mogą dać inwestorom szeroki wachlarz możliwości, ze locations. Situated in central parts of towns, they are względu na ich dogodną lokalizację. Położenie w cen- easy to get to, and visited often. Historic architecture tralnych częściach miast sprawia, że nie tylko mogą być has a charm that cannot be recreated. The advantage dogodne komunikacyjnie, ale również częściej i chętniej with modern buildings is that they can be altered odwiedzane. Zabytkowa zabudowa niesie też za sobą without the need to consult heritage conservation klimat, którego nie da się odtworzyć. Atut budynków authorities. Buildings of this type can be enlarged, 27 współczesnych z pewnością stanowi możliwość swobod- partially demolished and modernised completely. They nego ingerowania w obiekt, bez konieczności konsultacji can also be turned into offces as well as shopping or pomorskie z konserwatorem zabytków. Budynki takie można roz- entertainment centres. 16 budowywać, częściowo wyburzyć, całkowicie zmoder- 18 nizować. Można też przekształcić je w biura, centra han- Buildings and plots of land that are purchased warmińsko-mazurskie dlowe i miejsca rozrywki. by investors are attractive enough to ensure that zachodniopomorskie the temporary requirement to maintain technical Budynki i działki, których zakupu podejmują się equipment on part of the real estate is not an issue. 4 inwestorzy pozostają na tyle atrakcyjne, że konie- In such situations, the equipment used is designed to 30 czność czasowego utrzymania urządzeń technicz- use minimal amount of space. It can be consolidated podlaskie nych w części nieruchomości, nie stanowi problemu. and, in certain cases, moved. In this way they are not kujawsko- W takich przypadkach wprowadzane są rozwiązania, an impediment to the new uses to which the buyers pomorskie dzięki którym urządzenia te mogą zajmować mniej put the property. 43 miejsca. Mogą zostać skonsolidowane, a w niektó- 15 48 rych przypadkach przeniesione. W ten sposób nie The properties Orange Polska has on offer are of great utrudniają one wykorzystywania powierzchni, którą interest to investors. The transactions that have already lubuskie mazowieckie nabywcy przekształcają w całkowicie nowe miejsca. been fnalised show that the investors do not fnd wielkopolskie themselves constrained, and that the buildings get a new Oferty Orange Polska cieszą się dużym zainteresowa- lease on life and become highly attractive. niem. Zrealizowane już transakcje potwierdzają, że dla 29 inwestorów nie ma ograniczeń, a budynki otrzymują 7 drugie życie, zyskując na atrakcyjności. 37 łódzkie lubelskie dolnośląskie 4 opolskie 26 LOFTY W DAWNEJ CENTRALI śląskie 6 TELEFONICZNEJ W ŁODZI 10 podkarpackie małopolskie

WYBRANIE NIERUCHOMOŚCI SELECTED DOWNTOWN REWITALIZACJE NA ŚWIECIE REVITALIZATION IN THE W CENTRACH MIAST W OFERCIE PROPERTIES IN THE OFFER – WYBRANE PRZYKŁADY WORLD – SELECTED NIERUCHOMOŚCI ORANGE OF ORANGE REAL ESTATE – NA SPRZEDAŻ – – FOR SALE – PROJEKTÓW OBSZAROWYCH EXAMPLES OF BOTH LARGE- I PUNKTOWYCH AREA AND INDIVIDUAL PROJECTS KRAKÓW UL. WIELOPOLE 2, ZIELONA GÓRA, AL. NIEPODLEGŁOŚCI 10, WOJ. MAŁOPOLSKIE WOJ. LUBUSKIE Przykładów udanych rewitalizacji zarówno tych obszaro- There are hundreds of examples of successful revitalization wych, opartych o szerokie plany działań społecznych, kultu- of both these types. w przygotowaniu ralnych i biznesowych, jak i tych punktowych są setki. 9 635 m² 2 181 m² 2 438 m² 1 020 m² 6 300 000 PLN in progress Undoubtedly the largest of those is the revitalization of the Do największych obszarowych rewitalizacji zaliczyć moż- Hamburg harbour. By the 1990s the port had been closed, na niewątpliwie ożywienie nabrzeży w Hamburgu. Wiel- and the area fell into slow decay. In 2000, Hamburg’s au- ki projekt HafenCity (ponad 150 ha powierzchni) przy- thorities accepted a revitalization plan for this part of the czynił się do stworzenia nowej dzielnicy, powiększając city, including provision for fats, offces and service spaces, o 40% istniejące centrum Hamburga. Rewitalizacją objęto and leisure activities. Former port areas along the river Elbe dawne tereny portowe wzdłuż Łaby – XIX wieczne Miasto were designated for revitalization, including a 19th centu- Spichrzów. Kiedy w latach 90 port przestał funkcjonować ry Old Town of Granaries. The very large HafenCity (over teren ostatecznie poddał się degradacji. W 2000 r. władze 150 hectares in total) has contributed to creating an entirely Hamburga zatwierdziły plan rewitalizacji tej części miasta. new district, increasing the existing centre of Hamburg by Postawiono na różnicowanie funkcji: od mieszkań, przez 40 percent. The project employed the services of a social biura, i handel, do stref spędzania wolnego czasu. Przed- planner, Dr Marcus Menzel, a sociologist and urbanist, to sięwzięcie realizowana w formule partnerstwa prywatno-pu- ensure that there would be adequate focus on what is sig- XIX-wieczna kamienica z przeznaczeniem pod hotel położona przy Zabytkowy budynek pod handel / usługi w ścisłym centrum. Dwa blicznego. By projekt nie skupiał się wyłącznie na odnowie nifcant in a revitalization and introduce appropriate social krakowskich Plantach. Neorenesansowy budynek posiada 5 kondy- budynki: pierwszy - z 1896 r. w stylu secesyjnym, z wejściem od gnacji oraz windy. Na terenie nieruchomości znajduje się dziedzi- strony deptaka, 4 kondygnacje naziemne, całkowite podpiwnicze- tkanki miejskiej, ale także na tym co w rewitalizacji jest klu- and cultural functions in the creation of HafenCity. The result niec z możliwością wykorzystania na parking. Gmach, wzniesiony nie. Drugi - 2 kondygnacje, niepodpiwniczony, wejście do niego czowe, czyli wprowadzeniu funkcji społecznych i kulturalnych has been an example of successful private and public part- w latach 1887–1889, zaprojektował wiedeński architekt Friedrich znajduje się od ul. Pod Topolami. Nieruchomość usytuowana przy w odnowie HafenCity zatrudniony został tzw. social planner nership. Another case of a large revitalization project has Setz. deptaku z ciągami pieszymi po obu stronach. W bezpośrednim są- siedztwie znajduje się Teatr Lubuski i Hotel Śródmiejski. Ok. 1 km od – został nim dr Marcus Menzel, socjolog i urbanista. Dużym been the programme Stadtumbau Ost, for Eastern Ger- nieruchomości znajduje się dworzec PKP. przedsięwzięciem rewitalizacyjnym na terenie wschod- many. Initiated in 2002, it is currently being developed. (In A 19th century tenement house, to be offered for hotel purposes, situated at the Kraków area of Planty. A Neo-Renaissance building nich landów w Niemczech był też program Stadtum- the opinion of the German design and consultancy CSMM, with of fve storeys, with an elevator inside. A yard within the premi- A heritage building with provision for commercial/ service purpo- bau Ost. Zapoczątkowany w 2002 roku rozwijany jest do some 70 percent of non-housing buildings in Germany are ses can be used as a parking area. The building was erected 1887– ses, located in the very centre. Two buildings: the frst one, from dziś. Jak ocenia niemiecka pracownia projektowo-doradcza over 40 years old.) 1889, designed by Friedrich Setz, a Vienna architect. 1896, in Art Nouveau style, with the entrance from the boardwalk, 4 aboveground stories, full basement. The second one - 2 stories, CSMM w Niemczech ok. 70% budynków niemieszkalnych no basement, access from ulica Pod Topolami. The property is loca- to obiekty starsze niż 40 lat. Another successful revitalization of an entire area has been ted at the boardwalk with pathways on both sides. Lubuski Theatre and Śródmiejski Hotel are located nearby. The central railway sta- the transformation of the Stratford suburb of London. The tion is 1 km away. Jako jedna z udanych rewitalizacji w ujęciu obszarowym starting point here was entirely different from the Hamburg GDAŃSK UL. DŁUGA 23-26, wskazywana jest także przemiana dzielnicy Stratford case. Change was sparked off not by the decline of indus- WOJ. POMORSKIE w Londynie. Tu punkt wyjścia był zupełnie inny. Iskrę do try but by a planned sporting event. As had been the case zmian wywołał nie upadający przemysł, ale planowane some years prior in Barcelona, the organisation of a sports 12 854 m² 5 618 m² 59 000 000 PLN KOŁOBRZEG, UL. ARMII KRAJOWEJ 1, igrzyska. Podobnie jak wiele lat temu w Barcelonie także event was to be combined with the reanimation of degraded WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIE w Londynie organizację imprezy sportowej postanowiono suburb. Ultimately, the total investment amounted to some połączyć z ożywieniem i wprowadzeniem zmian zdegrado- eight billion pounds, and the facilities would not be used just 2 857 m² 2 830 m² 4 100 000 PLN wanej, ubogiej dzielnicy. Koszt inwestycji szacowany na ok. 8 for the needs of the London Olympic Games. The housing in mld funtów posłużył nie tylko potrzebom olimpiady. Budyn- which the athletes were accommodated, for example, were ki mieszkalne, w których nocowali sportowcy budowano od designed with the idea of providing lower income families razu z myślą o przekazaniu ich do zamieszkania przez część with accommodation, following the event. społeczeństwa o niższych dochodach. Revitalization projects are attracting attention with the Rewitalizacje, które przyciągają uwagę zmianami jakie changes they introduce to the space and to society, in wprowadzają w przestrzeni, społeczności, czy w końcu sa- addition to the function and architecture of the buildings mej funkcji i architekturze budynku przyczyniają się niejed- themselves. They have made more than one property into nokrotnie do tego, że dana nieruchomość staje się nowym a tourist attraction and new symbol of the town. According symbolem miejscowości, atrakcją turystyczną. Jak wskazują to the architects Kuryłowicz & Associates, for example, the Kompleks zabytkowych kamienic dedykowanych pod hotel / biura / handel na Starym Mieście. W części głównej reprezentacyjne, eksperci pracowni Kuryłowicz & Associates na uwagę za- modernization of a secondary school Arts & Crafts build- przeszklone atrium. Z tyłu nieruchomości dziedziniec z miejscami sługują zarówno ciekawe modernizacje architektoniczne ing in Sao Paulo (architect Paulo Mendes de la Rocha) or parkingowymi. Bardzo dobre położenie w zabytkowej, uczęszczanej jak choćby budynku liceum Sztuki i Rzemiosła w Sao Paulo the adaptation of a wartime Berlin building to the needs of przez turystów części miasta, w bliskim sąsiedztwie Długiego Targu. Historyczny budynek w stylu neogotyckim z 1884 r. z przeznacze- Budowlę wzniesioną w XVI i XVII w. zaprojektował słynny gdański niem pod hotel w centrum miasta. Obiekt trzykondygnacyjny, pod- (architekt Paulo Mendes de la Rocha) czy adaptacja berliń- a private museum of Asian art (architect John Pawson) are architekt Abraham van der Blocke. piwniczony (dwie kondygnacje naziemne i poddasze użytkowe oraz skiego bunkra z II wojny światowej na potrzeby prywatne- both great examples of surprising transformations of build- jedna podziemna). Na terenie niewielki parking. Odległości: ok. 100 go muzeum sztuki azjatyckiej (architekt John Pawson), ale ings – both in terms of architectural form and the change A heritage building with provision for commercial/ service purpo- m do Oceanarium, 350 m do Starówki. ses, located in the very centre. Two buildings: the frst one, from także te które są przykładami zaskakującej transformacji bu- in the object’s function – be it from industrial or a church 1896, in Art Nouveau style, with the entrance from the boardwalk, A historical building in neo-Gothic style, built in 1884, with provision dynków – zarówno pod kątem formy architektonicznej, jak one into a house or a public building. Many buildings are 4 aboveground stories, full basement. The second one - 2 stories, for a hotel, based in the city centre, over three foors, with a base- i zmiany funkcji obiektu często z industrialnego czy kościel- of architectural, historical and urban importance. Hence, the no basement, access from ulica Pod Topolami. The property is loca- ment (two stories aboveground and a fnished attic + one under- ted at the boardwalk with pathways on both sides. Lubuski Theatre ground storey). A tiny parking lot within the premises. Distance: ca. nego na mieszkaniowe, czy użyteczności publicznej. – Wiele processes of their renewal and adaption to new functions, and Śródmiejski Hotel are located nearby. The central railway sta- 100 m from the Oceanarium, 350 m from the Old Town. tion is 1 km away.

Powierzchnia budynków Powierzchnia gruntów Cena netto Building area Ground area Netto

budynków posiada architektoniczne, historyczne i urbani- are becoming more and more popular. For example, Reiner tałom miejskim w rejonie ul. Domaniewskiej w War- functional fragment of the capital city is inspiring. I styczne znaczenie. Dlatego procesy ich odnowy i wprowadza- Nowak, Manageing Director of the German company CSMM szawie (Służew) i kiełkującym w nich procesom gen- frmly believe that, in time, we will see the necessary nia do nich nowych funkcji są coraz popularniejsze. Obecnie has said that over a third of their projects are revitalization tryfkacji tego monofunkcyjnego fragmentu stolicy. expanding from just offce space to multi-family z naszych realizacji ponad 1/3 to projekty rewitalizacji i efforts and the number of buildings being adapted to a new Głęboko wierzę, że za jakiś czas będziemy świadkami housing estates and other uses. Inspired by the example nadawania budynkom nowego życia, i ta liczba stale rośnie – life and their number was permanently growing. koniecznej wymiany zabudowy biurowej na osiedla of West European countries, we will also see investors przyznaje Reiner Nowak, dyrektor zarządzający niemieckiej wielorodzinne. Zapewne wzorem krajów zachodnio- willing to face the challenges of adapting existing offce frmy CSMM. europejskich także u nas pojawią się inwestorzy, którzy buildings for the needs of the residential building industry. podejmą się wyzwań zmiany istniejących budynków biu- This would be an exciting transformation of an existing rowych na potrzeby budownictwa mieszkalnego – by- and already urbanised offce district. Perhaps one day, łaby to fascynująca transformacja istniejącej i zurbani- a daredevil will appear who will implement the idea of zowanej już dzielnicy biurowej. Być może kiedyś pojawi adapting the Palace of Culture and Science in Warsaw for się nawet śmiałek, który wdroży pomysł adaptacji Pałacu the needs of a hybrid containing a hotel, entertainment Jakub Lewkowicz, Member of the Board, Kultury i Nauki w Warszawie na potrzeby hybrydy zawie- and recreational functions. JAKUB LEWKOWICZ Kuryłowicz & Associates rającej hotel, funkcje rozrywkowe i rekreacyjne.

Rewitalizacje, którym towarzyszy moder- Revitalization projects, accompanied by nizacja istniejących obiektów skupiają modernization of existing facilities, focus społeczną uwagę, inspirują i poszerzają social attention and inspire imagination. The wyobraźnię. Wybitne z nich intrygują dzięki most remarkable of those are inspiring through how nowej architekturze, która towarzyszy scenariuszom new architectural scenarios are assigned to the buildings nadanym budynkom, nigdy przedtem nie przygotowy- which were never before prepared to play such new wanym do grania nowych ról w „miejskim teatrze”. roles in the “urban theatre”. The architectural challenge Fascynująca jest próba podjęcia wyzwania architek- in which we must reconcile the past with the future and tonicznego, w którym trzeba pogodzić przeszłość bow down to historical heritage while taking into account z przyszłością, a kłaniając się historycznemu dziedzictwu also the present day, is also fascinating. A designer and uwzględniać też współczesność. Projektant i przyjęta the idea adopted by him should propose precise przez niego idea powinni proponować trafne argu- narrative arguments within the framework of menty w narracji, w ramach współczesnej estetyki contemporary architectural aesthetics, while based architektonicznej, w oparciu o scenariusze odpo- upon scenarios appropriate to the needs of current wiednie do potrzeb aktualnych użytkowników. users. PALAIS AN DER OPER, MUNICH, GERMANY Zabytkowy budynek centrali pocztowej jest dziś jednym z najbardziej luksusowych adre- Nadanie „drugiego życia” budynkom to bardzo Giving a “second live” to buildings is a long-term sów w Monachium. Obiekt otrzymał nowe ż ycie, stworzono tu wielofunkcyjną odpowiedzialny, długofalowy i obarczony dużym and high-risk process which carries substantial przestrzeń : restauracje, butiki, luksusowe apartamenty i prestiż owe biura na powierz- ryzykiem proces. Należy wprowadzić nową funkcję responsibility. A new function introduced into a building chni ponad 32 tys. m2 . Autorem wprowadzonych zmian był a pracownia CSMM. do budynku, który ma swoje ograniczenia architekto- with all of its architectural and technical limitations, is niczno-techniczne, co łączy się często m.in. ze zmia- often associated with changes in communication fow, ną układu komunikacji, wymianą instalacji i konstrukcji. replacement of installations and structural modifcations. A historic post office is today one of most sought-after luxury addresses in Munich. Z drugiej zaś strony, patrząc przez pryzmat biznesowy, On the other hand, looking through the prism of business, The object got a new life with a multi-functional space: restaurants, boutiques, luxu- rewitalizacje cechuje podwyższone ryzyko inwestycyjne, revitalization is characterised by increased investment ry apartments and prestige offices within an area of over 32,000 square meters. CSMM związane z planowanym i ewentualnym dodatkowym risk related to the expected outlay and likely additional were the authors of this adaptation. nakładem fnansowym. Rewitalizacje w wielu przypad- costs. In many cases, revitalizations cost more than kach kosztują więcej niż postawienie nowego budyn- a new building, often due to unpredictable costs ku, często z uwagi na trudne do przewidzenia koszty, which only become apparent during the design or które ujawniają się dopiero podczas projektowania even implementation. lub już w trakcie realizacji. When can we consider a revitalization successful? Kiedy rewitalizacja odnosi sukces? Poza dobraniem In addition to choosing responsible and solid odpowiedzialnych i merytorycznych partnerów, partners who will correctly estimate probable costs którzy już na wczesnym etapie planowania inwesty- already at early stages of investment planning, cji oszacują realne ryzyka i koszty inwestycyjne z nimi the most important factors are imagination związane, liczy się przede wszystkim wyobraźnia and consciousness, together with a passion and i świadomość inwestycyjna, pasja i determinacja determination to create new, unconventional spaces. It do stworzenia nowych, nieszablonowych przestrzeni. is also necessary to be open to different people and Konieczne są też otwartość ludzi i instytucji będących institutions who may be party to the venture, willing stroną w przedsięwzięciu, chęć podejmowania ryzyka to share the investment risk. There are revitalizations inwestycyjnego. Jak widać po wybranych rewitalizacjach fnanced by private capital such as the Town Hall Hotel in fnansowanych przez prywatny kapitał - Town Hall Ho- Las Arenas, MOCAA which pay off not only fnancially, tel, Las Arenas, MOCAA – trud taki opłaca się nie tylko but also bring cultural benefts. These investments pod kątem fnansowym, ale również przynosi korzy- have enriched cities and their tissue with buildings which ści kulturowe. Inwestycje te wzbogaciły bowiem miasta are now their new architectural features. i ich tkankę o budynki będące ich nowym wyróżnikiem architektonicznym. What can we expect in the near future? I look at offce developments in the area of Domaniewska in Warsaw Co czeka nas w niedalekiej przyszłości? Z dużą uwagą (Służew) with a lot of attention. The germinating i zainteresowaniem przyglądam się np. biurowym kwar- processes of improvement of this hitherto mono-

MUZEUM SZTUKI MUSEUM OF MODERN KING CROSS CENTRAL, KING CROSS CENTRAL, WSPÓŁCZESNEJ ZEITZ ART ZEITZ “MOCAA“, Londyn, London, „MOCAA”, Cape Town, Wielka Brytania Great Britain Kapsztad, RPA South Africa Rewitalizacja zbudowanego Revitalization of silos built in 1924 Obecnie największa inwestycja This is, at present, the largest w 1924 roku silosu zbożowego, used for storing and sorting of wielofunkcyjna w Londynie. Roz- multi-function investment in w którym przechowywano i sor- grain. The works, designed by poczęcie procesu planowania in- London. The planning process towano ziarna. Prace zaprojekto- Heatherwick Studio, lasted four westycji miało miejsce w 1996 r., began in 1996 while actual wane przez Heatherwick Studio years, from 2013 to2017. sama budowa wystartowała do- construction started only in 2007, trwały 4 lata (2013-2017). piero w 2007 roku z planowanym with completion planned for The revitalised building has 80 terminem ukończenia w 2020 r. 2020. Zrewitalizowany budynek posiada exhibition rooms, rooms for 80 sal wystawienniczych, pomie- keeping exhibits, restaurants, a Rewitalizacja dostarczy około Revitalization will provide some szczenia do przechowania eks- bookstore and a luxury hotel. The 550 000 m² nowej powierzchni 550,000 square meters of new ponatów, restauracje, księgarnię i building is distinguished by the mieszkaniowej i komercyjnej. residential and commercial area. luksusowy hotel. Budynek wyróż- original atrium obtained through nia oryginalne atrium uzyskane notches in 42 concrete pipes with Na około 67 ha dawnych terenów On a 67 hectare former railway dzięki wycięciom w 42 betono- the diameter of 5.5 metres forming kolejowych powstanie łącznie site, 50 new buildings, 2000 wych rurach o średnicy 5,5 m two- a reservoir. This has given the 50 nowych budynków, 2 000 no- new fats, 20 new streets and 10 rzących zbiornik. Nadało to wnę- interior the character and structure wych mieszkań, 20 nowych ulic new urban squares will be built, trzu charakter i strukturę plastra of honeycomb. oraz 10 nowych placów miejskich, ultimately housing around 4500 miodu. w których będzie mieszkać i pra- students and other inhabitants. cować i uczyć się blisko 45 000 osób.

BATTERSEA POWER BATTERSEA POWER TATE MODERN, TATE MODERN, STATION, Londyn, STATION, London, Londyn, London, Wielka Brytania Great Britain Wielka Brytania Great Britain W przeszłości była to największa bu- Located on the South Bank of the Inwestycja to dawna Elektrow- The Bankside Power Station was dowla z cegły w Europie, zlokalizowana Thames, Battersea Power Station nia Bankside Power Station built between 1947 and 1963. A na południowym brzegu Tamizy. Projekt was once the largest brick building wybudowana w latach 1947-1963. large part of it was retired in 1981, zakłada rewitalizacje zabytkowej elek- in Europe. The revitalization of this historic power plant and its surrounding Znaczna jej część została wyłą- but selected divisions are still trowni wraz z przyległymi terenami, tak areas has created a multi-functional czona z użytku w 1981 r., jednak performing their original function. by stworzyć wielofunkcyjny kompleks. complex. Works were divided into wybrane piony cały czas pełnią Prace podzielono na kilka faz, by zaofe- several phases and the fnished result swoją funkcję. The main hall of the power station rować w sumie ok. 300 000 m². powierz- offers some 300,000 square meters has been transformed into a chni biurowej, handlowej, konferencyj- of offce, commercial, conference Główna hala elektrowni została modern art museum (offcially nej i mieszkaniowej. and residential space. The building of przekształcona w muzeum sztuki opened in May 2000) which the historical power plant provides: nowoczesnej (ofcjalne otwarcie offers 34,500 square meters of W budynku zabytkowej elektrowni w maju 2000 r.) oferując łącznie exhibition space in total. zaplanowano: The building of the historical power plant provides: 34 500 m² powierzchni > 90 lokali handlowych o łącznej wystawienniczej. In 2016, a new gallery building powierzchni 39 000 m². > 90 shopping premises of was handed over, increasing the aggregate area of 39,000 square 4 000 m². strefy gastronomicznej > meters W 2016 r. oddano do użytku nowy existing space by approximately 10 000 m². powierzchni budynek galerii powiększający 22,500 square meters. > a 4,000 square metre catering wystawienniczej i konferencyjnej > dotychczasową powierzchnie zone 46 000 m². powierzchni biu- o około 22 500 m². > a 10,000 square metre exhibition rowej, która w całości została > and conference space wynajęta frmie Apple 46,000 square metres of offce 253 apartamenty > > space fully rented by Apple > and 253 apartments

COVENT GARDEN, COVENT GARDEN, PALLADIUM, PALLADIUM, Londyn, London, Praga Prague Wielka Brytania Great Britain Wielofunkcyjny projekt łączący A multi-function project combining Dzielnica Covent Garden zlokalizo- Covent Garden is connected with a funkcje handlowe i biurowe. Zlo- commercial and offce roles. It is wana na wschodnich obrzeżach West former fruit and vegetable market kalizowany jest na Placu Republiki located in the Republic Square and End powiązana jest z dawnym rynkiem situated in the central square. i został zaadaptowany w miejscu was adapted from barracks used by owocowo-warzywnym zlokalizowanym koszarów króla czeskiego Jerzego the army, beginning with the Czech na centralnym placu. The entire neighbourhood has been z Podiebradów, które były wykorzy- King George of Podebrady in the transformed into a bustling world- stywane przez armię w latach 1780 1780s and ending in 1996. Cała okolica została przekształcona class shopping venue with a large food – 1996. w tętniące życiem, światowej klasy and beverage zone, while retaining its At the beginning of the 90s, the miejsce zakupów z rozwiniętą strefą historical character. The central building Na początku lat 90, czeskie mini- Czech Ministry of Defence decided gastronomii, zachowując historyczny was reopened as a shopping centre in sterstwo obrony zdecydowało, że that the object should be turned charakter. Centralny budynek ponownie 1980 and is today a tourist attraction obiekt powinien służyć bardziej over to more useful purposes. otwarto jako centrum handlowe w 1980 with cafes, pubs, small shops and a użytecznemu celowi. Ogłoszono A public tender was announced r., i dziś jest atrakcją turystyczną – znaj- craft market. Covent Garden Market przetarg na sprzedaż nieruchomo- for the sale of this property, its dują się tu kawiarnie, puby, małe sklepy maintains a selected mix of tenants ści, jej przebudowę oraz rozbudo- reconstruction and redevelopment. i targ rzemieślniczy zwany Apple Mar- combining premium global brands with wę. W niedługim czasie po otwarciu Shortly after opening in 2007, the ket. Covent Garden Market utrzymuje independent designers. The area is also w 2007 r. centrum handlowe sta- shopping centre became a symbol wyselekcjonowany mix najemców łą- returning to its 19th century residential ło się symbolem centrum miasta of the city and one of its most cząc światowe marki z sektora premium roots through carefully reconstructed i jednym z najpopularniejszych popular social spaces. Palladium z niezależnymi projektantami. Obszar luxury apartments. miejsc. Palladium jest do dziś jednym is by now one of the largest sukcesywnie powraca także do swoich z największych obiektów handlo- commercial objects in the Czech XVII-wiecznych korzeni mieszkalnych wych w Czechach: 170 sklepów, 30 Republic: 170 shops, 30 restaurants poprzez starannie przerobione luksuso- restauracji o łącznej powierzchni 39 of the total area of 39,000 square we apartamenty. 000 m², oraz 19 500 m² powierz- meters, and 19,500 square meters chni biurowej. offce space.

GALERIA HANDLOWA SHOPPING CENTRE LAS LAS ARENAS, ARENAS, Barcelona, Hiszpania Barcelona, Spain Arena walki byków z 1900 r.. Budynek A bullfghting area from 1900. The buil- zaprojektowany w stylu neomaure- ding designed in the Neo-Moorish style tańskim uchodził w tamtych czasach was that time one of most important za jeden z najważniejszych obiektów sport arenas in Spain. Its strong presence sportowych w Hiszpanii. Silna obecność in the city space, and attachment of the obiektu w przestrzeni miasta i świa- city’s inhabitants did not allow for it to Modernizacje domości mieszkańców nie pozwoliła be demolished. Revitalization because a podjąć decyzji o wyburzeniu. Natural- natural choice, giving a new function to nym procesem była więc rewitalizacja, the building. The idea of the designers i nadanie obiektowi nowej funkcji. (August Carreras – arena, Richard Ro- Ideą projektantów (August Carreras gers Partnership and Alonso Balaguer – arena, Richard Rogers Partnership Associated Architects – shopping centre) i Alonso-Balaguer Associated Archi- was to maintain the primary elevation, tects - galeria handlowa) było za- rebuild the structural arrangements, and chowanie pierwotnej elewacji, prze- increase the commercial spaces through budowaniu układu konstrukcyjnego, fve foors on which over 1000 shops with Modernization zwiększenie powierzchni komercyjnych entertainment would be located. The en- poprzez włożenie w obiekt pięciu kondygna- tire building is covered by an impressive cji, na których zlokalizowano ponad dome roof with the diameter of 76 me- 1 000 sklepów wraz z rozrywką. Ca- tres, complete with an observation deck. łość przykrywa imponujące kopuliste zadaszenie o średnicy 76 m wraz z tarasem widokowym.

KOŚCIÓŁ ŚW. FRAN- ST. FRANCIS CONVENT CISZKA, CHURCH, Santpedor, Hiszpania Santpedor, Spain Kościół z 1725 r. zaadoptowany This church, built in 1725, has został na centrum kultury i audy- been turned into a cultural centre Modernizacja – w odniesieniu do rynku nieruchomości Modernization – in regard to the real estate market applies torium. Rewitalizację ruin kościoła and auditorium. opracował architekt Davis Closes. dotyczy prac budowalnych skupionych na tkance jednego to construction works concentrated on one building or a Catalan architect Davis Closes budynku lub kompleksu budynków. complex of buildings. Przyjęte przez projektanta roz- supervised the revitalization, star- wiązania architektoniczne (nowa ting with what had been a ruined funkcja, konstrukcja i zastosowane church. Architectural solutions Modernizację dzielimy na: Modernization can be divided into: materiały budowlane) uwypukli- employed by the designer (new ły strukturę istniejących ruin, nie function, construction and buil- ukrywając jego tożsamości histo- ding materials) highlighted the rycznej oraz widocznych gołym structure of the existing ruins, not GRUNTOWNA PRZEBUDOWA / THOROUGH RECONSTRUCTION / GENERAL okiem ubytków w zabudowie. hiding the historical identity, with REMONT GENERALNY RENOVATION defects left visible to the naked Ideą inwestycji zrealizowanej eye. na zlecenie władz miejskich było Wprowadzenie znaczących zmian w budynku, zarów- Implementing important changes in the building both oparcie ostatecznego kształtu The idea, set out by the urban no wewnątrz obiektu, jak i w bryle budynku. Za zna- inside and outside. Important changes mean structural i bryły budynku o wyraziste authorities, was to base the fnal odróżnienie starej substancji shape of the building on a me- czące zmiany uznaje się m.in. zmiany struktural- and construction changes, alteration of arrangement od nowej. lange of the old architectural sub- ne i konstrukcyjne budynku, zmianę układu pomie- of premises achieved with moving or removal of walls, stance with the new one. szczeń wraz z przesunięciami ścian, zmiany funkcji, changes of the function, comprehensive replacement całościowe wymiany instalacji technicznych (wraz ze of technical installations (with changing installation pa- zmianą parametrów instalacji), nadanie nowego wy- rameters), and, often a new appearance or façade. glądu lub formy elewacji budynku HOTEL TOWN HALL, HOTEL TOWN HALL, INTERNAL MODERNIZATION Londyn, London, MODERNIZACJA WEWNĘTRZNA Wielka Brytania Great Britain Budynek pierwotnie wzniesiony a building erected in 1910 in the Edwar- Unowocześnienie wnętrza budynku i dostoso- Modernising the interior of a building and adapting w 1910 r. w stylu edwardiańskim peł- dian style has since performed an offce wanie go do aktualnych wymagań technicznych it to current technical and architectural requirements nił funkcje biurowe na potrzeby admi- function for the administrative needs of nistracyjne dzielnicy Bethnal Green. the district Bethnal Green. In 2007, the i architektonicznych pod względem funkcji i wyg- in terms of function and appearance, for instance re- W 2007 r. singapurski hotelarz Peng Singapore hotelier Peng Loh bought lądu np. wymiana pojedynczych elementów technicz- placement of individual technical elements such as el- Loh zakupił nieruchomość i prze- the property with the intention of trans- nych jak m.in. windy, systemy grzewczo-wentylacyj- evators, heating and ventilation systems, replacement kształcił ją w luksusowy, 98 pokojo- forming it into a luxury hotel with 98 ro- wy, hotel. Projekt powstał w pracowni oms. The project was designed by RARE ne, wymiana wyposażenia ruchomego pomieszczeń, of movable equipment of rooms, shifting of particular RARE, do budynku dobudowano nowe Architecture, a new wing was added at zamiana poszczególnych funkcji w ramach istniejącego functions within existing arrangement of rooms. skrzydło, nadbudowano jedną kondy- the rear of the building, one additional gnację tworząc dodatkowe 1.500 m² foor was built on, creating extra 1,500 układu pomieszczeń. przestrzeni na luksusowe apartamen- square metres of luxury apartments, ty, a część istniejącej struktury obiektu and a part of existing structure of the RENEWAL niejako „zabandażowano” nowoczesną object was somehow “bandaged” by ODNOWIENIE Changes which renew and refresh selected parts of perforowaną powłoką z aluminium. perforated aluminium casing, ultra- buildings, for instance a reception area, the lobby, Dzięki temu budynek otrzymał współ- -modern in appearance. The building Zmiany ograniczające się do odnowienia i odświeżenia communication passages, service and technical ar- czesny i jednocześnie dość monolitycz- has thus gained a contemporary and wybranych części budynków np. recepcji, lobby, cią- ny wygląd. Specjalnie zaprojektowane also somehow monolithic appearance. eas. Renovation comprises changing the general ar- gów komunikacyjnych, zaplecza serwisowo-technicz- perforacje w powłoce materiału ele- Specially designed perforations in the rangement, replacing the equipment and visual mod- wacji zastosowano w miejscach istnie- elevation material casing were applied nego. Odnowienie obejmuje zmianę aranżacji, wymia- ifcations – without repairs of technical installations or jących okien i drzwi, wpuszczając na- in places of existing windows, letting nę wyposażenia, modyfkacje wizualne – bez remontów turalne światło do pomieszczeń istnie- natural light into the rooms of the exi- changing the arrangement of rooms. jącego obiektu. sting object within. instalacji technicznych i zmian układu pomieszczeń.

STARZENIE SIĘ RYNKU NIERU- AGEING OF REAL ESTATE SKALA I DYNAMIKA SCALE AND DYNAMICS CHOMOŚCI W POLSCE MARKET IN POLAND STARZENIA SIĘ BUDYNKÓW OF AGEING KOMERCYJNYCH COMMERCIAL BUILDINGS Wraz z upływem czasu przed właścicielami budynków po- With time, owners of buildings face challenges connected jawiają się wyzwania związane ze „starzeniem się” nieru- with “ageing” properties in two areas: wear and tear of chomości w dwóch obszarach: zużycie się poszczegól- individual building elements and technical and moral nych elementów budowli oraz starzenie się techniczne ageing of the property. If a location is attractive and the Za starsze obiekty biurowe uznaje się te, które powstały Buildings erected over 15 years ago are deemed “older”, i moralne nieruchomości. Jeśli tylko lokalizacja jest atrak- price of land does not exceed the value of the property więcej niż 15 lat temu, chociaż wiele zależy od budynku. Są although much depends upon a building, of course. There cyjna, a cena gruntu nie przekracza wartości nieruchomości situated on it, owners commonly decide to modernise the obiekty starsze, które cieszą się niesłabnącą popularnością are older buildings which continue to enjoy unfagging która na niej stoi, właściciele z reguły podejmują decyzje building rather than demolish it. wśród najemców, ze względu na takie atuty jak lokalizacja, popularity among tenants due to such advantages as a good o modernizacji, a nie wyburzeniu budynku. ponadczasowa architektura czy nawet uniwersalne, zaawan- location, timeless architecture or even universal, advanced The ageing process and associated challenges faced by sowane rozwiązania technologiczne. Ważna jest również technological solutions. Excellent maintenance and active Proces starzenia się i stojące przed właścicielami nieru- property owners both globally and in Poland have never bieżąca modernizacja i aktywne reagowanie na potrzeby response to the needs of tenants or market novelties which chomości wyzwania zarówno w skali globalnej, ale też been so changeable and diffcult to predict as they are najemców czy nowinki rynkowe, które mogą poprawić kom- can improve the comfort of an offce building are important, polskiej nigdy dotąd nie były tak dynamiczne i trudne now. The galloping process of technological advancement fort użytkowania biurowca. W branży hoteli przyjmuje się, że too. In the hotel industry it is assumed that a thorough do przewidzenia. Galopujący proces zmian technologicz- which governs changes in the way people work and generally gruntowną modernizację (w tym przede wszystkim remont modernization (including, especially, renovation of all hotel nych oraz zmieniający się wraz z nowymi technologami spend their time demands constant modernizations of pokoi hotelowych) obiekt powinien przejść co 10 lat. rooms) should be performed every ten years. i pokoleniem sposób pracy czy spędzania czasu stawia properties. For the frst time ever, the likely direction przed nieruchomościami konieczność ciągłych unowocze- of these changes is diffcult to predict in a perspective WARSZAWA: WARSAW: śnień. Kierunek tych zmian po raz pierwszy w historii jest longer than four to fve years. Na koniec 2017 roku w stolicy funkcjonowało prawie At the end of 2017, almost 500 modern offce buildings trudny do przewidzenia w perspektywie dłuższej niż 4-5 500 nowoczesnych budynków biurowych według klasyf- functioned in the capital city, according to PORF lat. The response to the ageing process of commercial real estate kacji PORF (Polish Offce Research Forum), z tego około 180 classifcation (Polish Offce Research Forum). Some 180 of is modernization, with scope corresponding to the business miało ponad 15 lat. those were over 15 years old. Odpowiedzią na proces starzenia się nieruchomości ko- strategy for a particular property. The scope of works must mercyjnych są prace modernizacyjne o zakresie odpo- be carefully selected to make investments effective. They Według analiz JLL na koniec 2018 roku ta liczba może JLL forecasts: at the end of 2018, this number may wiadającym strategii biznesowej dla danej nieruchomości. should be chosen with attention given to the marketing wzrosnąć do prawie 200, jest to ponad 11% wzrost increase to almost 200, meaning an 11% increase of Zakres prac musi być starannie dobrany tak, aby inwesty- position of the building – they will be different for offce w liczbie budynków i patrząc na powierzchnię przekłada the total number of buildings, translated into circa cje były efektywne. Należy wybrać te, które odpowiadają buildings available to all tenants and for premium offces się to na ok. 4% wzrost rok do roku. 4% increase year on year in terms of the number of założonemu pozycjonowaniu marketingowemu budynku or shopping centres. The scope of work and its scale buildings. – inne będą dla biurowców, które mają być dostępne dla can be very different for each case. From the simplest REGIONY: ogółu najemców, a inne prace unowocześniające nieru- works aimed at giving a new character to the common Poza Warszawą skala jest zdecydowanie mniejsza, REGIONS: chomość zaplanować należy dla budynków biurowych spaces of a property, through modernising the technical ze względu na późniejszy rozwój regionalnych rynków The scale is decisively smaller outside Warsaw, due to czy centrów handlowych klasy premium. Zakresy prac i installations (especially ventilation, air conditioning and biurowych. Na chwilę obecną w sześciu największych later development of regional offce markets. At present, ich skala może być bardzo różna dla poszczególnych heating) to larger reconstructions and extensions, with miastach regionalnych (Kraków, Wrocław, Trójmiasto, in the six larger regional cities (Kraków, Wrocław, TriCity, przypadków. Od najprostszych prac polegających na elevation changes, or alterations in the function of a Katowice, Poznań, Łódź) tylko 95 budynki biurowe Katowice, Poznań, Łódź) only 95 buildings of the 650 nadaniu nowego charakteru powierzchniom wspól- part or entire building. z ponad 650 istniejących miały 15 lat i więcej. Zauwa- which exist are 15 years old and over. The upward trend nym nieruchomości, poprzez modernizację i podniesie- żalny jest trend wzrostowy, w niektórych miastach (np. w is noticeable, and in some cities (for instance in Katowice) nie standardu instalacji (zwłaszcza wentylacji, klima- Katowicach) jest to nawet ponad 10%. it is over 10%. tyzacji oraz sterowania), po większe przebudowy i rozbudowy związane ze zmianą elewacji, czy zmianą Można stwierdzić, że to właśnie te budynki mogą poten- It can be said that just these buildings may potentially need funkcji części lub całości obiektu. cjalnie potrzebować unowocześnienia. Niemniej jednak na- modernization. However, it should be emphasised that offce leży podkreślić, że biurowce starzeją się w różnym tempie, building are ageing at varying pace, depending upon the GŁÓWNE WYZWANIA PROCESU STARZENIA SIĘ MAIN CHALLENGES OF THE AGEING PROCESS w zależności od standardu, w jakim budowany był dany standard in which the building was constructed and long- NIERUCHOMOŚCI KOMERCYJNYCH OF COMMERCIAL PROPERTIES: obiekt oraz od długowzroczności inwestora i architekta, sightedness of the investor and architect who took (or did którzy brali (lub nie) pod uwagę już na etapie projektowa- not ) into account the process of ageing in the design stage. > Budynki niezgodne z rozwiązaniami będącymi > Buildings inconsistent with current standards, nia proces starzenia się biurowca. For instance, Rondo 1, put into obecnie standardem np. na rynku biurowym – mała for instance low technical effciency of installation Przykładowo, Rondo 1, oddany do use in 2006, is still deemed a very wydajność instalacji (wentylacji i klimatyzacji), brak (ventilation and air conditioning), lack of raised, użytku w 2006 r., wciąż jest uznawany popular offce building, one of most podniesionej, modułowej podłogi. modular fooring za bardzo popularny biurowiec, jeden characteristic in Poland, modern and z najbardziej charakterystycznych of a very high standard. > Ineffective technical solutions compared to those > Posiadają nieefektywne rozwiązanie techniczne w Polsce, nowoczesny, o bardzo wy- currently available – resulting in higher maintenance w porównaniu z obecnie stosowanymi – skutkiem sokim standardzie. 180 Features that greatly undermine fees, increased consumption costs. są wyższe opłaty serwisowe, wyższe koszty zużycia chances of old objects to acquire mediów. > In some areas, buildings are inconsistent with Cechy, które w bardzo dużym Liczba the number tenants, are low foor height, current regulations (for example in terms of budynków of office W niektórych obszarach budynki niezgodne są stopniu osłabiają szanse starych infexible layout, outdated HVAC > fre protection) – resulting in the need to apply z obecnymi przepisami (np. w obszarze zabezpie- obiektów na pozyskanie najem- biurowych buildings in installations, and controversial replacement solutions, and likely formal diffculties czeń ppoż.) – powoduje to konieczność stosowa- ców, to niska wysokość piętra, w Warszawie Warsaw that architecture that has not stood when performing more substantial works nia rozwiązań zamiennych oraz utrudnienia formalne nieelastyczny układ, przestarzałe starszych are over 15 the test of time well. przy prowadzeniu poważniejszych prac. > Outdated look (elevation, design of common instalacje HVAC, kontrowersyjna niż 15 lat. years old spaces, outdoor areas)– as a result, these objects are architektura, która źle zniosła pró- Źródło: JLL > Przestarzały wygląd (elewacja, wystrój powierzchni unattractive visually for the tenants bę czasu. wspólnych, tereny zewnętrzne) – w efekcie obiekty te nie są atrakcyjne wizualnie i wizerunkowo dla najemców.

National Director at JLL, MBA, LEED AP, PAWEŁ WARDA Project & Development Services, ZASOBY BIUROWE OFFICE STOCK Head of Project Management

W POLSCE IN POLAND Firma JLL już od dawna monitoruje zjawi- JLL has been monitoring the phenomenon sko "starzejących się" zasobów biurowych of "aging" offce resources in Poland for a long (15 LAT I WIĘCEJ) (15 YEARS AND MORE) w Polsce (analizy od 2006 r.). Zauważamy, iż w seg- time already. We have noticed that in commercial mencie budynków komercyjnych wraz z upływem czasu real estate sector the owners of buildings often face-up przed właścicielami budynków pojawiają się m.in. takie such challenges as the wear of certain building elements wyzwania jak zużycie się poszczególnych elementów or the technical and moral aging of the property. The budynku, czy starzenie się moralne i techniczne nieru- latter two are often identifed by the owners as the chomości. Przy czym te dwa ostatnie bywają często naj- major drawback. The main reason behind that rationale większą bolączką właścicieli. Wynika to faktu, iż starsze is that older properties constantly have to compete on nieruchomości muszą stale konkurować na rynku i przy the market and they are usually compared with other Warszawa / Warsaw każdej potencjalnej transakcji są porównywane zarówno potential available options, both existing and planned. z istniejącymi jak i planowanymi projektami. At the moment, in most cases, tenants go for the Najemcy najchętniej decydują się obecnie na budynki, buildings which offer various types of amenities, both in które posiadają rożnego rodzaju udogodnienia nie tylko terms of the neighbourhood, and what is inside. What w okolicy, ale również w samym obiekcie. Szczególnie kor- matters to corporations, in particular, are suitable spots poracje zwracają uwagę na dostępne wewnątrz budyn- inside the property with food courts, meeting places ku miejsca gdzie można jednocześnie zjeść, spotkać się and/or leisure areas. i/lub zrelaksować. An attractive and functional interior Atrakcyjna i funkcjonalna aranżacja po- design of common areas in the office wierzchni wspólnych biurowca, building, especially on the ground floor, szczególnie na parterze, jest postrzega- is considered a great asset and an na jako duża zaleta i wyróżnik obiektu. attribute of the property.

Wśród najbardziej pożądanych przez frmy udogodnień For the companies, the most in-demand amenities można wymienić: kantynę/kawiarnię, patio z miejscem include a canteen/cafe, a patio with a meeting spot, do spotkań, bankomat, udogodnienia dla rowerzystów ATMs, biker-friendly areas (lockers, showers) and some (szafki, lockersy, prysznice) oraz mini zaplecze sklepowe mini commercial infrastructure (a drugstore, cosmetics (apteka, drogeria, etc.). store and so on).

Wraz ze zmieniającymi się oczekiwaniami i potrzebami As the expectations and needs of the tenants change, najemców starsze budynki, aby nadal być konkurencyj- owners of older buildings have to ponder different forms nymi na rynku muszą rozważać różne formy i rodzaje and types of modernization or redevelopment if they modernizacji czy też rewitalizacji. Potrzeba zmian musi wish to remain competitive. This demand for change zostać wpisana w ich długofalową strategię needs to become a part of their long-term strategy, funkcjonowania na danym rynku. corresponding to the particular market in which they operate.

PwC OFFICE IN WARSAW. ARMSTRONG RECYCLING PROGRAMME (CEILINGS)

Wspomniana wyżej konieczność pracy „na żywym” or- The need to work on a "living" organism mentioned above ganizmie często jest jednym z największych wyzwań dla is often one of the greatest challenges for the general generalnego wykonawcy. Przykładem takiej realizacji jest contractor. An example is the largest shopping centre in największe centrum handlowe w Warszawie – Arkadia (wła- Warsaw - Arkadia (owned by Unibail-Rodamco). Visited ściciel Unibail-Rodamco). Obiekt, odwiedzany rocznie przez annually by about 20 million customers, it has been subject to ok. 20 mln klientów, od momentu osiągniecia wieku 10 lat signifcant changes since the tenth anniversary of its opening poddany został istotnym zmianom tak, by nadążyć za ak- so as to keep up with current expectations of customers tualnymi oczekiwaniami klientów i zapewnić nowe funkcjo- and to provide new functionalities. Modernization works nalności. Prace modernizacyjne realizowane przez frmę carried out by RD bud z o.o. took place mainly at night, RD bud odbywały się głównie nocą, i wymagały szcze- and required special care for the safety of employees and gólnej troski o bezpieczeństwo pracowników i klientów cen- clients of the shopping centre. The challenge was to ensure trum handlowego. Wyzwaniem było m.in.: zapewnienie the operation of all installations despite the work being działania wszystkich instalacji pomimo prowadzonych prac, carried out, completing cleaning works after each shift, and prace porządkowe po każdej zmianie, koordynacja zmian coordination of design changes related to the work in the projektowych związanych z pracami w lokalach poszcze- premises of the individual tenants. As a result of work carried gólnych najemców. W wyniku prac prowadzonych w sumie out for a total of four years, some of the shops, toilets, and 4 lata zrealizowano m.in.: przebudowę części butików, the passages were reconstructed with the addition of new, toalet, niektórych pasaży z dodaniem nowych, przestro- spacious skylights, and the facility was extended by more nnych świetlików, wykonano rozbudowę obiektu o ponad than 2 100 sq m. In addition, a new, re-arranged catering 2 100 m² (nowa część budynku połączona z budynkiem zone – The Grand Kitchen – has been created. This space, istniejącym), oraz stworzono nową, ciekawie zaaranżowaną while set apart, is connected to the existing food court and strefę gastronomiczną - Grand Kitchen. Przestrzeń ta została entertainment area. wydzielona, ale jednocześnie jest połączona z istniejącym food court oraz częścią rozrywkową. MODERNIZACJA BUDYNKÓW MODERNIZATION OF BUILDINGS W PRAKTYCE IN PRACTICE EKOLOGIA, ECOLOGY, ™ ™ Planowanie i przeprowadzenie zmian w istniejącej, Planning and carrying out changes in existing, WELL BUILDING STANDARD WELL BUILDING STANDARD funkcjonującej zabudowie niesie za sobą zupełnie functioning buildings entails completely different inne wyzwania, niż rewitalizacja opuszczonych zabyt- challenges than the revitalization of abandoned heritage I KOMFORT UŻYTKOWNIKÓW AND USER COMFORT AS AIMS OF ków. Przede wszystkim prace toczą się bardzo często sites. Above all, the works are very often carried out in a KIERUNKIEM MODERNIZACJI MODERNIZATION w funkcjonującym obiekcie – a to rodzi wiele functioning property - and this raises many challenges wyzwań, by nie zakłócić pracy i komfortu przebywa- with not disturbing the work and comfort of offce nia w budynkach: pracowników biur, odwiedzających workers, or of people visiting shopping galleries and galerie handlowe i gości w hotelach. hotels. Jednym z czynników zmuszających właścicieli do mo- One of the factors forcing owners to modernise buildin- dernizowania budynków jest konieczność dostosowa- gs is the need to adapt them to the current national and Zakres prac modernizacyjnych bywa bardzo różnicowany The scope of modernization varies greatly in terms of budget nia ich do aktualnych krajowych i unijnych wymogów EU requirements regarding ecology and energy effcien- pod względem przeznaczonego budżetu i zakresu and technical scope. In contrast to the revitalization w zakresie ekologii i efektywności energetycznej. To cy. This is not only a legal requirement, but also one that technicznego. Tu w przeciwieństwie do rewitalizacji of neglected properties, the process of introducing obowiązek nie tylko prawny, ale także wynikający z realiów results from business realities (old, ineffective installations zaniedbanych nieruchomości proces wprowadza- improvements can be carried out in stages and depends biznesowych (stare, nieefektywne instalacje pociągają za entail high costs of operating the building), as well as the nia ulepszeń może być etapowany i zależy od moż- on the investor's capabilities and business objectives. sobą wysokie koszty eksploatacji budynku), jak również "fashion" for ecology understood not only as caring for the liwości oraz celów biznesowych inwestora. Starzeją- Ageing offce and commercial properties are forced to „mody” na ekologię rozumianą nie tylko jako dbanie o śro- environment, but also for the image of the company. ce się obiekty biurowe i handlowe są zmuszone walczyć fght for new clients - but this is done not by reducing dowisko, ale też wizerunek frmy. o nowego klienta – jednak odbywa się to nie poprzez rental rates (this move immediately reduces the value of the The Warsaw offce of BuroHappold Engineering has been zmniejszenie stawek czynszów (taki ruch obniża bo- property), but only by incurring additional costs related to Realizacja w tym duchu to m.in. warszawskie biuro frmy constructed in this spirit. The company's headquarters in wiem od razu wartość nieruchomości), tylko właśnie po- the modernization of the building BuroHappold Engineering. Siedziba frmy w Spektrum the modernised tower block from 2003, Spektrum Tower, przez ponoszenie dodatkowych kosztów związanych Tower, w zmodernizowanym wieżowcu z 2003 roku located in the centre of Warsaw were designed as a "living z unowocześnieniem budynku. Changes to the entrance area aimed at improving the zlokalizowanym w centrum Warszawy zaprojektowana zo- laboratory". - Applying our own ideas to our own environ- building’s image can cost several million zlotys, even though stała jako „żywe laboratorium”. - Wdrażając swoje pomysły ment, we have developed the highest quality solutions Poprawiające wizerunek budynku zmiany w strefe wejścia they are not a thorough renovation. As the buildings age, we własnym środowisku, wspólnie z partnerami wy- together with our partners whilst minimizing the energy choć nie są gruntowną odnową potrafą pociągnąć za sobą the introduced changes will have to be more and more pracowaliśmy najwyższej jakości rozwiązania, jed- consumption. The goal was one: introducing the latest koszty nawet kilku mln PLN. Wraz z procesem starzenia się signifcant, including transformation of the functional layout nocześnie minimalizując zużycie energii. Cel był je- technical innovations that have a positive impact on he- budynków wprowadzane zmiany będę musiały jednak być and the replacement of installations. den: wprowadzenie do przestrzeni biura najnowszych alth and comfort in the workplace. We provide clients coraz poważniejsze, włącznie ze zmianą układu funkcjonal- innowacji technicznych mających pozytywny wpływ with user-oriented solutions, we want our ofce to refect nego oraz wymianą instalacji technicznych. na zdrowie oraz komfort w miejscu pracy. Dostar- this approach - explains Ian Booth, Partner, BuroHappold czamy klientom rozwiązania zorientowane na użyt- Engineering. The solutions used to improve the quality of kownika, chcieliśmy żeby nasze biuro odzwierciedlało the offce: in the area of acoustics - wall and ceiling panels W wielu przypadkach pierwsze zmiany In many cases, the first changes made to podejście – wyjaśnia Ian Booth, Partner, BuroHappold and telephone boxes; lighting and sunlight (LEDs, motion Engineering. Zastosowane rozwiązania podnoszące jakość and light sensors, zoning); air quality (CO sensors, unique wprowadzane do obiektów komercyjnych to commercial facilities are the refurbi- 2 biura, w obszarze akustyki - panele ścienne i suftowe exhaust design, fresh air supply system); thermal comfort to odświeżenie wizualne lobby biurowca shment of an office or hotel lobby - such oraz budki telefoniczne; oświetlenie i świa-tło słoneczne (precise and effcient temperature control system); appear- lub hotelu – prace takie często błędnie work is often incorrectly referred to as (LEDy, czujniki ruchu i światła, strefowanie); jakość powie- ance and sensations (materials with a low content of volatile nazywane są „rewitalizacją ”. "revitalization" trza (czujniki CO₂, unikalny projekt wyciągowy; system organic compounds, rooms cleaned by means of solutions

dopływu świeżego powietrza); komfort termiczny (precy- with a low toxin content); water and energy effciency (boiler, BRAK DOKUMENTACJI TECHNICZNEJ LACK OF TECHNICAL DOCUMENTATION zyjny i wydajny system kontroli temperatury); wygląd grey water recovery system); access to facilities (public trans- i odczucia (materiały o niskiej zawartości lotnych związ- port nodes, facilities for cyclists), modernised building and Zgromadzenie pełnej dokumentacji technicznej staje The assembly of full technical documentation is a ków organicznych, pomieszczenia czyszczone za pomo- re-used materials (90% of the glass comes from recycling, się wyzwaniem nawet dla obiektów pracujących we- challenge even for facilities working according to a cą środków o niskiej zawartości toksyn); wydajność wody some furniture from the previous headquarters). All of these dług nowoczesnego systemu zarządzania budyn- modern building management system (BMS). As the i energii (warnik, system odzysku szarej wody); dostęp solutions are verifed on a regular basis and have become kiem (BMS). Jak przyznają frmy zarządzające bu- building management companies admit, the problem do udogodnień (węzły transportu publicznego, udogodnie- the basis for the company to apply for the frst WELL Building dynkami problemem jest fakt, że dokumentacje te is that these documents were often not properly ar- nia dla rowerzystów), budynek modernizowany i ponowne Standard™ certifcate in Poland. - The ofce is a living organ- często nie były odpowiednio archiwizowane na po- chived after the building was originally completed, and użycie materiałów (90% szkła pochodzi z recyklingu, część ism, that's why the current verifcation of the project and de- czątku po oddaniu budynku, a w kolejnych latach nie są in subsequent years have not been updated. mebli z poprzedniej siedziby). Wszystkie te rozwiązania we- tailed measurement of systems gives control of the efciency aktualizowane. ryfkowane są na bieżąco, stały się też podstawą do ubie- of all solutions and the possibility of constant optimisation, gania się przez frmę o pierwszy w Polsce certyfkat WELL including of energy consumption - says Ian Booth. ZMIANY TECHNICZNE MUSZĄ BYĆ PHYSICAL ALTERATIONS MUST FOLLOW Building Standard™. - Biuro to żywy organizm, dlatego bie- żąca weryfkacja projektu oraz szczegółowe opomiarowanie The latest direction of changes in modernised public interiors ZGODNE Z PRAWNYMI WYMOGAMI LEGAL REQUIREMENTS systemów daje kontrolę wydajności wszystkich rozwiązań also means the acoustic comfort of users. For many years, Wprowadzane udogodnienia w starszych budynkach Facilities introduced into older buildings require com- oraz możliwość stałej optymalizacji, w tym zużycia energii – the issues of acoustics were not properly taken into account pociągają za sobą dopasowanie się do aktualnych plying with current regulations, for example in the ar- zaznacza Ian Booth. in interior design, hence many currently functioning inte- wymogów przepisów np. w zakresie bezpieczeństwa, eas of safety and fre protection (including in partic- riors are attractive to the eye, but not for the ear of users. ochrony ppoż (w tym w szczególności szerokość kory- ular the width of corridors, doors, emergency exits). Najnowszy kierunek zmian w modernizowanych wnętrzach This is one of the challenges faced by real estate owners. And tarzy, drzwi, wyjść ewakuacyjnych). W praktyce może In practice, it may be that moving one wall results in użyteczności publicznej to także komfort akustyczny it doesn’t just affect modernised spaces. The utilisation of się zdarzyć, że przesunięcie jednej ściany skutkuje the need to make other changes in order to adapt the użytkowników. Przez wiele lat kwestie akustyki nie były modular ceiling tiles and carpets is an equally challenging koniecznością dokonania innych zmian, by przysto- object to the applicable regulations. Investors should odpowiednio dostrzegane w aranżacji przestrzeni, stąd task. According to calculations by Armstrong, which is sować obiekt do obowiązujących przepisów. Inwesto- be particularly attentive when assessing changes in the wiele aktualnie funkcjonujących wnętrz jest atrakcyj- the only company conducting a comprehensive ceiling rzy powinni być szczególnie uważni w ocenie zmian area of design and decor - such visual changes may nych dla oka, ale już nie dla ucha użytkowników. To recycling program in Poland (the company picks up old w obszarze desingu i wystroju – bowiem takie zmiany "unknowingly" trigger the need to adapt to current jedno z wyzwań przed którym stoją właściciele nierucho- ceilings for upcycling from buildings where its new bo- wizualne mogą „nieświadomie” pociągnąć za sobą standards, and thus often can be much more expen- mości. I nie chodzi tu jedynie o wyposażanie moderni- ards are installed), it appears that the renovation of a konieczność dopasowania się do aktualnych norm, sive than initially assumed. zowanych powierzchni. Równie dużym wyzwaniem jest medium-sized offce (about 1 thousand sq m) requires a co za tym idzie często mogą być dużo bardziej utylizacja demontowanych płyt suftowych i wykładzin. transporting 5 containers of old ceilings. As explained by kosztowne niż wstępnie zakładano. Według wyliczeń frmy Armstrong, która jako jedyna Maciej Kiepal, Field Sales Manager, Armstrong Building Prod- prowadzi w Polsce kompleksowy program recyklin- ucts, the ceiling recycling program responds to the current UNOWOCZEŚNIANIE INSTALACJI MODERNISING INSTALLATIONS gu suftów (frma odbiera stare sufty do upcyklingu modernising needs in Poland: the disassembled ceilings do Ogrzewanie, instalacje energetyczne oraz wenty- Heating, electrical installations and ventilation - adapt- z budynków w których instalowane są jej nowe płyty) not end up in a landfll (environmental beneft), the inve- lacja – przystosowanie ich do aktualnych wymogów, ing them to current requirements, with a focus on re- wynika, iż remont średniej wielkości biura (ok. 1 tys. stor does not bear the costs of transporting and storing z nastawieniem na obniżenie kosztów eksploatacji ducing operating costs and improving the quality of m²) oznacza konieczność wywiezienia 5 kontenerów waste and obtains a certifcate confrming the return of i poprawienie jakości wnętrz pod kątem komfortu interiors in terms of user comfort. starych suftów. Jak wyjaśnia Maciej Kiepal, Field Sales materials to upcycling (business, environmental, and użytkowników. Manager, Armstrong Building Products program recyklin- image advantages), and fnally the installation of new gu suftów odpowiada na aktualne potrzeby modernizacji acoustic boards assists the formation of user-friendly TERMOIZOLACJE HEAT INSULATION w Polsce: demontowane sufty nie trafają na składowi- acoustic conditions (WELL building beneft). sko odpadów (korzyść środowiskowa), inwestor nie Przeprowadzenie prac polegających na termoizolacji Conducting works involving external thermal insula- ponosi kosztów wywozu i składowania odpadów oraz zewnętrznej w przypadku wielu budynków komercyj- tion in many commercial buildings is diffcult due to uzyskuje świadectwo potwierdzające oddanie mate- nych jest utrudnione za racji na ich walory architek- their architectural value or the requirements to pre- riałów do upcyklingu (korzyść biznesowa, ekologiczna, toniczne, lub wymogi zachowania detali zabytkowych. serve historical details. wizerunkowa), i w końcu montaż nowych płyt akustycznych wpływa na kształtowanie przyjaznej dla użyt- kowników akustyki (korzyść well buildling). PODWÓJNY TRANSPORT MATERIAŁÓW TRANSPORTING MATERIALS, TWICE GŁÓWNE PROBLEMY MAIN TECHNICAL W przypadku modernizacji – w przeciwieństwie do no- In the case of modernization - in contrast to new in- wych inwestycji – materiały budowalne muszą być vestments - building materials have to be transport- TECHNICZNE CHALLENGES podwójnie przetransportowane (demontaż i wy- ed twice (disassembly and removal + delivery of new wóz + dostarczenie nowych). W przypadku budynków ones). In the case of high-rise buildings, the removal of wysokościowych wywóz dużych elementów wyposa- large items of equipment and the supply of new ma- żenia oraz dostarczenie nowych materiałów (sufty, terials (ceilings, foors, partitions, elements of technical podłogi, ścianki działowe, elementy instalacji technicz- installations) must be done using service lifts (which nych) odbywać się musi przy użyciu wind technicznych are not necessarily present in every building), this takes PRACE W DZIAŁAJĄCYM BUDYNKU WORK IN A PRE-EXISTING BUILDING (nie w każdym budynku takie są), zajmuje dużo więcej much more time and entails higher costs than in build- czasu i pociąga za sobą wyższe koszty, niż w obiek- ings with only one or a few storeys. > Konieczność utrzymania funkcjonowania > Need to maintain the functioning of existing tach parterowych lub kilkupiętrowych. instalacji technicznych technical installations > Relokowanie pracowników > Relocation of employees (including work from (także do pracy zdalnej z domu) home) NADBUDOWA O NOWE KONDYGNACJE ADDITIONS OF NEW STOREYS > Utrudniona logistyka > Diffcult logistics Pociąga za sobą nie tylko konieczność ustalenia moż- It entails not only the need to determine possible > Konieczność wykonywania prac budowalnych > Need to carry out construction works on week- liwych obciążeń konstrukcyjnych, ale też spełnienie structural loads, but also to the need to meet require- w weekendy lub w nocy ends or at night wymogów np. konieczność doinstalowania windy, jeśli ments such as the need to install an elevator if after the budynek po nadbudowie osiągnie liczbę kondygnacji, addition the building reaches the number of storeys dla której konieczna jest instalacja wind. for which it is necessary to install elevators.

Field Sales Manager, Director of Business Development, Euro- MACIEJ KIEPAL Armstrong Building Products VICTORIA LOCKHART pe, International WELL Building Institute

Trend modernizacji budynków w Polsce rośnie The trend for modernization of buildings in W momencie kiedy ruch zrównoważonego With the environmental sustainability move- z roku na rok. Nasz rynek nieruchomości będzie Poland has been growing each year. Our real rozwoju jest bliski zaspokojenia potrzeb zdrowia ment poised to address the health of the zbliżał się do dojrzałych rynków Europy Zachod- estate market will soon be approaching the mature naszej planety, mamy szansę rozwinięcia nowego planet, there is also tremendous opportunity to niej, gdzie nowe inwestycje stanowią nikły odsetek reali- markets of Western Europe where new investments podejścia do tego jak nasze budynki i wspólnoty mogą re-imagine how we can bring new life to our buildings zowanych obiektów komercyjnych, głównie się remontu- constitute a small percentage of commercial projects, nabrać nowego życia skupionego na ludzkim zdrowiu i and communities with a focus on human health and je. Podobnie dzieje się w Polsce. and the majority is mainly repaired. samopoczuciu. Ponieważ spędzamy teraz ponad dziew- wellness. As we now spend more than 90 percent of ięćdziesiąt procent naszego czasu wewnątrz, jest oczy- our time indoors, it is becoming increasingly clear there Kilka lat temu wśród projektów A similar situation happens in Poland. wiste jak ważnym jest zaprzężenie miejsc w których is an urgent need to harness the places we inhabit for do których dostarczaliśmy sufity, Some years ago, among projects pracujemy, uczymy się, bawimy i mieszkamy, ku po- work, living, education and fun as a tool to promote our budynki modernizowane zdarzały się for which we delivered ceilings, lepszeniu naszego samopoczucia. personal well-being. jako pojedyncze przypadki, dziś remon- modernised buildings were single and towane obiekty stanowią 40% realizacji unusual cases; today, restored buildings Właściciele, deweloperzy i zarządzający budynkami, jak Building owners, developers and operators, as well w Warszawie. constitute 40 percent of projects in i najemcy korporacyjni zaczynają zwracać uwagę na as corporate tenants, are taking notice of the impact Warsaw. wpływ zdrowych wnętrz na ludzi. Miejsce pracy przeszło healthier indoor environments can have on people. The Niespotykana do tej pory liczba obiektów w Polsce bę- ostatnio wiele fzycznych zmian, i frmy zdają sobie sprawę physical workplace has undergone signifcant changes dzie zbliżać się do wieku ok. 20 lat. Konieczność mo- An unprecedented number of buildings in Poland will z tego jak decyzje dotyczące projektowania, budowy in recent years, with companies recognizing how de- dernizowania obiektów związana jest nie tylko z tech- soon be approaching the age of about 20 years. The i eksploatacji mogą pozytywnie wpłynąć na zdrowie, sign, construction and operation decisions can posi- nicznym starzeniem się, ale także bezpośrednio z walką need to modernise them is associated not only with szczęście, satysfakcję i produktywność ich pracowników. tively contribute to their employees’ health, happiness, o pozyskanie i utrzymanie najemców – czyli ujęciem technical ageing, but also directly with the struggle to Tymczasem zwiększona świadomość opinii publicznej satisfaction and productivity. Meanwhile, increased biznesowym nieruchomości. To wyzwanie szczegól- attract and retain tenants. This challenge is especially na temat tego, w jaki sposób budynki mogą wpływać na public awareness of the ways that buildings can affect nie ważne dzisiaj, kiedy mamy rynek pracownika i na- important today, when the market is driven by the nasze zdrowie, motywuje populacje do domagania się our health motivates populations to demand healthier jemcy. Siedziba frmy i komfort pracy stały się jednym employee and the tenant. The comfort of working at a zdrowszych rozwiązań w ich domach i biurach. features in their homes and offces. z elementów zabiegania o pracowników. Dlatego po company’s headquarters has become one of elements fali designerskich biur, galerii, hoteli nadchodzi era for which employees strive. Hence, the era of interiors WELL Building Standard™ (WELL) pomaga w rozkwicie The WELL Building Standard™ (WELL) is helping to fa- wnętrz dobrze, przyjaźnie zaprojektowanych – czyli that are well-designed and friendly is here – bringing tej "drugiej fali zrównoważonego rozwoju" i przekształ- cilitate this “second wave of sustainability” and trans- takich w których użytkownik czuje się komfortowo, spaces in which a user feels comfortable also in terms of ca nowoczesne miejsca pracy. WELL jest holistycznym, formation of the modern workplace. WELL is a holistic, również pod względem akustyki, poziomu oświetle- acoustics, level of illumination and air quality. opartym na dowodach podejściem do odnowy biolog- evidence-based approach to wellness that integrates nia i jakości powietrza. icznej, które integruje funkcje projektowe z ulepszenia- design features with improvements to operational and mi protokołów operacyjnych i strategicznych. Strategie policy protocols. Strategies address performance met- Modernizacja istnieją cej zabudowy Modernization of existing developments odnoszą się do wskaźników wydajności, takich jak jakość rics such as air and water quality, lighting and comfort, staje się więc nie tylko konieczna becomes necessary not only in aiming powietrza i wody, oświetlenie i komfort, a także do tego, as well as how the environment can promote healthy w dążeniu do uzyskania ekologicznych to achieve ecological certifications as w jaki sposób otoczenie może promować zdrowe odży- eating, physical activity and cognitive health. certyfikacji jak LEED, BREAM, ale też LEED, BREAM but also the WELL Building wianie, aktywność fzyczną i zdrowie umysłowe. wchodzą cego właśnie na polski rynek Standard™ which is just gaining In Europe more than 135 projects across 13 countries WELL Building Standard™. presence in the market. W Europie ponad 135 projektów w 13 krajach jest już are already engaged with WELL. In Poland, early leaders zaangażowanych w projekt WELL. W Polsce wcześni such as BuroHappold Engineering, HB Reavis and Skans- liderzy tacy jak BuroHappold Engineering, HB Reavis i ka are forging ahead with advancing healthy buildings Skanska idą naprzód z rozwojem zdrowych budynków through WELL. As of February 2018, 11 commercial of- dzięki WELL. W lutym 2018, 11 komercyjnych projektów fce projects in the country are WELL Precertifed™ or biurowych w kraju posiada wstępne certyfkaty WELL registered to pursue WELL Certifcation. BuroHappold’s lub jest zarejestrowanych w celu uzyskania certyfkatu own Warsaw offce has been modernized to prioritize WELL. Warszawskie biuro BuroHappold zostało zmod- employee health and is pursuing WELL. BUROHAPPOLD ENGINEERING ernizowane, aby nadać priorytet zdrowiu pracowników i dąży do otrzymania certyfkatu WELL. We’re excited about the opportunity to support the WARSAW OFFICE real estate industry in Poland and across Europe in its Jesteśmy podekscytowani możliwością wspierania branży embrace of healthier people through better buildings. nieruchomości w Polsce i całej Europie w dążeniu do po- These industry leaders are showing how our workspac- lepszenia zdrowia ludzi dzięki lepszym budynkom. Lider- es can be newly built or revitalized and made ft for zy tego przemysłu pokazują, w jaki sposób nasze obszary modern purpose while keeping the focus on what truly robocze mogą zostać nowo wybudowane lub zrewital- matters – improving the health and wellness of our fam- izowane i dostosowane do współczesnych celów, przy ilies and friends, neighbors and colleagues. jednoczesnym skupieniu się na tym, co naprawdę ważne - poprawie zdrowia i dobrego samopoczucia naszych rodzin i przyjaciół, sąsiadów i współpracowników.

WYBRANE MODERNIZACJE MODERNIZATION EXAMPLES Head of Project Management, POLSKIE I ZAGRANICZNE AROUND POLAND AND THE WORLD TOMASZ MĄDRY SpaceFactory Holding

Nowoczene podejście New Approach to Modernization do modernizacji THE DAVID ATTENBOROUGH IBC, WARSZAWA ETHOS, WARSZAWA BUILDING, CAMBRIDGE, UK SpaceFactory – frma specjalizująca się w projektowa- SpaceFactory – a design, construction and advisory niu, budownictwie oraz doradztwie, działająca na terenie company active in the CEE region has a great track Europy Środkowo-Wschodniej. Posiada na swoim koncie record of successfully completed modernization szereg przeprowadzonych z sukcesem projektów zwią- projects from all sectors of the commercial real estate zanych z modernizacjami budynków ze wszystkich sek- property market. Our experience in the area of building torów nieruchomości komercyjnych. Nasze wieloletnie modernization allowed us to work out our own, doświadczenia w obszarze modernizacji skłoniły nas do optimised approach to projects of that type. wypracowania własnego, zoptymalizowanego podejścia do realizacji tego typu projektów. Already at the conceptual stage, we work hand-in-hand with investors and current as well as future tenants, Jeszcze na etapie prac koncepcyjnych, wspólnie z in- paying a lot of attention to obtain maximum fexibility Głównym wyzwaniem była poprawa czynni- Generalny remont siedziby PwC w budynku Po trwającej 2 lata modernizacji budynek zys- westorami i obecnymi lub przyszłymi najemcami przy- in the terms of the planned building functions and ków ekologicznych tego wysoce energo- z 2007 oznaczał stworzenie biur praktycznie kał nowe skrzydło (dodatkowe 7 tys. m² chłonnego budynku. Firma BuroHappold od nowa. W ramach programu recyklingu suf- w sumie oferuje 17 tys. m²). Do wyzwań kładamy wagę do uzyskania maksymalnej elastyczności intended types of use. Our research shows that currently budynku w kontekście planowanych funkcji i sposobów Engineering dzięki zwiększeniu właściwości tów Armstrong zdemontowane płyty nie trafły konstrukcyjnych należał m.in. montaż 8-met- tenants have to rearrange the occupied space far more termicznych zewnętrznych przegród budow- na składowisko odpadów, przekazano je do rowych, przeszklonych witryn w podcieniach, użytkowania. Z naszych badań wynika, iż użytkownicy often than in the past. In a number of cases the changes lanych oraz wprowadzeniu nowoczesnego upcyklingu w fabryce Armstrong. co zapewnić ma efektowną ekspozycję najem- obecnie muszą dużo częściej niż kiedyś rearanżować i bardziej efektywnego systemu instalacji tech- com handlowym z segmentu premium. Firma are a result of accelerating technological progress. nicznych zaprojektowała modernizację zgod- BuroHappold Engineering przygotowała pro- zajmowaną powierzchnię, przy czym zmiany te często nie z duchem zrównoważonego rozwoju. jekt instalacji oraz konstrukcji. wymuszane są przyspieszającym postępem technolo- While carrying out modernization projects we are often gicznym. faced with a situation where the physical works have to The main challenge was to improve the ecolo- A general renovation of the PwC headquarters, Completing a two-year upgrade, the facility has be carried out with respect to the neighbouring tenants’ gical factors of this energy-ineffcient building. done to the building from 2007, meant con- been supplemented with a new wing (additio- W modernizacjach, bardzo często spotykamy się z sy- Through increasing the thermal properties of structing the offces virtually from scratch. The nal 7,000 square metres, giving a total of 17,000 right to peace and quiet: external dividing structures and introducing sta- Armstrong recycling programme applied to the square metres). The building challenges included tuacją, gdzie ingerencję w budynek połączyć musimy te-of-the-art effcient technical systems, Buro- ceilings, meant that dismantled panels were not assembly of an 8-metre glass front in the arca- z niezakłócaniem lub też ograniczeniem do minimum So the impact of the works on the Happold Engineering upgraded the building, sent to waste disposal but handed over for up- des, meant to provide eye-catching display to uciążliwości prowadzonych prac w stosunku do użyt- keeping up with the spirit of sustainable deve- cycling at the Armstrong plant. the premium commercial tenants. BuroHappold surrounding area has to be reduced lopment. Engineering was appointed to provide structural kowników obszarów sąsiadujących. to the minimum and the time frame of and building environment engineering. the works has to shortened as much Image: Alan Williams photography Bardzo istotne staje się wiec skrócenie as possible. BIM (building information do niezbędnego minimum czasu trwania modelling), a popular 3D building design całego projektu. Nieocenionym wspar- COURTYARD BY MARRIOTT, BARTLETT SCHOOL OF ARCHITECTURE, / modelling standard used more and SLLOW LOFT, ŁÓDŹ UNIVERSITY COLLEGE KATOWICE, POLAND ciem staje się wykorzystanie coraz bar- more around the world, can support the LONDYN, UK dziej upowszechniają cego się w skali modernization project in a wide range of globalnej projektowania / modelowania areas: it allows the creation of an exact 3D w standardzie BIM 3D building model (ang.: building information modeling). based on 3D scans, as well as allowing multidisciplinary BIM daje ogromne możliwości np.: poprzez skanowa- design works including project time planning, nie przestrzenne - odwzorowanie stanu obecnego do budgeting, prefabrication planning, etc. Documentation postaci modelu 3D, przeprowadzenie kompleksowych, created in the BIM standard can also support daily wielobranżowych prac projektowych z uwzględnieniem building maintenance and management, perfectly. harmonogramów i kosztorysów, zaplanowanie detali prefabrykacji itp. Dokumentacja wykreowana w BIM to Gruntowna modernizacja ze zmianą funkcji Dawny hotel Altus (oddany do użytku w 2004 BuroHappold Engineering stanęła przed wy- In SpaceFactory we clearly see the budynku - dawna centrala telefoniczna przy ul. roku) zlokalizowany w najwyższym wieżow- zwaniem zwiększenia przestrzeni dydaktycznej również wsparcie w procesie codziennego użytkowania benefits resulting from the use of Lutomierskiej należąca do Orange, w wyniku cu w Katowicach wraz ze zmianą marki prze- poprzez modernizację i rozbudowę istnie- i zarządzania obiektem. modernizacji przekształcona została w 2017 szedł gruntowną modernizację. Odnowione jącego budynku z lat 70., bez szkody dla są- the BIM standard. Therefore, we are roku w budynek mieszkalny (31 apartamentów zostały nie tylko przestrzenie wspólne, ale siadujących budynków zabytkowych. Efektem currently in the process of implementing z antresolami). też wszystkie 151 pokoi i sky bar na 27 pię- rewitalizacji jest nowe, ulepszone środowisko Doceniają c korzyści wynikają ce z zasto- BIM as a design standard for our trze. Modernizację zaprojektowała pracownia z wysoko wydajnymi systemami i powierzchnią sowania BIM, SpaceFactory jest obecnie Iliard Architecture & Project Management. użytkową zwiększona o 120% w obrębie istnie- upcoming projects. As a result of jącego już obiektu. na etapie implementacji BIM jako stan- our commitment to the BIM design dardu projektowania dla planowanych philosophy our intention is to create our realizacji. Tworzymy własny, wielobran- A thorough upgrade, including the change of The former hotel Altus (commissioned in 2004), BuroHappold Engineering was challenged own, in-house, multidisciplinary design the buildings function: a former switchboard fa- located in the highest skyscraper in Katowice, with increasing the teaching space by retroft- żowy zespół projektowy, którego celem team with extensive competence in BIM. cility situated at ulica Lutomierska and owned by has been subject to an in-depth upgrade which ting and extending the existing 1970s building jest zbudowanie rozległych Orange, was transformed into a residential de- included the brand change. The restoration co- without having a negative impact on the listed velopment of 31 suites with mezzanines. vered not only common areas, but also all 151 buildings in the neighbourhood. The result was kompetencji w zakresie BIM. rooms and the 27th foor sky bar. The upgrade a new, enhanced environment with highly eff- was designed by Iliard studio. cient systems and 120% more usable foor space within the existing site footprint.

Image: Richard Stonehouse

Dla budynków współczesnych jak kilkunastoletnie For more modern buildings such as offce buildings or biurowce czy galerie handlowe element marketingu shopping malls which are some years old, the marketing to główny pomysł na przyciągniecie najemców i reko- element is the main idea for attracting tenants and re- mercjalizację, w walce z nowymi obiektami. commercialisation in competition against new facilities. Kluczowe czynniki Budynki często przechodzą jedynie powierzchowne moder- Buildings often undergo only superfcial modernization nizacje (lobby, odnowienie części wspólnych, wymiana wind) (lobby, renewal of common areas, exchange of elevators) - uzupełniają ce proces – nie zmieniając kluczowych elementów jak układy piętra, without changing key elements such as foor layouts or the rewitalizacji i modernizacji budynków elewacja budynku. building’s elevation. Stąd zabieganie o skuteczną komercjalizację odbywa się Pursuit of effective commercialisation is based on marketing w oparciu o marketing i rebranding – nowa nazwa budynku, and rebranding – a new name, updated visual identifcation, nowa identyfkacja wizualna, dodatkowe usługi dla najem- additional services for tenants. Investors often include ców. Często inwestorzy włączają w proces zmian samych tenants in the process of making these changes – asking najemców – pytając ich o ocenę i sugestie, by odpowie- them for their opinion and suggestions so as to respond to dzieć na ich potrzebę w zakresie unowocześnienia obiektu their needs of modernising the object and implementing Key Factors i wprowadzenia pożądanych usług. desired changes. driving the revitalization and modernization process of buildings

JAK OBNIŻYĆ RYZYKO HOW TO REDUCE RISK I ZWIĘKSZYĆ SZANSE AND INCREASE CHANCES HISTORIA, BUDOWA, HISTORY, CONSTRUCTION, NA SUKCES W PROJEKCIE FOR SUCCESS IN A FUNKCJONOWANIE – FUNCTION – THE TRIO REQUIRED REWITALIZACYJNYM? REVITALIZATION PROJECT? TRIO UDANEGO PROJEKTU FOR A SUCCESSFUL PROJECT

Nadanie nowej funkcji budynkowi czy kwartałowi Giving a new function to a building or a city wiąże się z szeregiem działań technicznych, analitycznych quarter is associated with a number of technical, analytical i fnansowych. Proces inwestycyjny pod hasłem: „drugie ży- and fnancial jobs. The investment process under the slogan cie budynku” różni się od inwestycji budowanych od począt- “second life of a building” differs from investments built on Przede wszystkim pracować zespołowo, Work in a multidisciplinary team ku na pustej działce, odróżniają go czynniki tzw. miękkie. To an empty lot – it is distinguished by the so called soft factors. partycypacyjnie with others, with participation wyróżniki, które trudno ująć w biznesplanie, a które często These are distinguishing features which are diffcult to (multidyscyplinarny zespół) of all team members bywają wręcz kluczowe dla powodzenia inwestycji z punktu capture in a business plan, but which are often even crucial widzenia pozycjonowania projektu i jego sukcesu bizneso- to a successful investment from the point of view of project wego na rynku. positioning and its business success on the market.

Są to: These are:

> historia miejsca > history of the place Spojrzeć z perspektywy interesariuszy, Look from the perspective of stakeholders, ekologiczne podejście do wykorzystania > > a conscious approach to the use of space (we renew zrozumieć ich motywacje, realne potrzeby. understand their motivations, their real needs. przestrzeni (odnawiamy tkankę, the tissue, we do not destroy, do not demolish) Zrozumieć, dlaczego jakieś rozwiązanie wpłynie Understand why a particular solution will infuence nie niszczymy, nie burzymy) > positive impact on changes in the environment na ich decyzje, np. zakupowe. Jeżeli to możliwe, their decisions, including purchase decisions. If > pozytywny wpływ na otoczenie > inclusion of issues important from a CSR perspective należy włączyć interesariuszy do procesu possible, include stakeholders in the process at > ujęcie kwestii ważnych z punktu widzenia CSR (Corporate social responsibility) na wybranych etapach. different stages. (Corporate social responsibility) Each of these factors properly taken into account and Każdy z tych czynników odpowiednio uwzględniony i wyeks- highlighted in sales and marketing activities contributes ponowany w działaniach sprzedażowych i marketingowych signifcantly to success in the medium and long term. In przyczynia się w sposób znaczny do biznesowego wyniku practice, this means setting projects up so communicating the inwestycji w perspektywie średnio i długookresowej. history of the place is easy. This is a particularly visible trend W praktyce oznacza to nastawienie projektów na komuni- in the implementation of residential and hotel investments, Zrozumieć kulturowy, społeczny, Understand the cultural, social, kowanie historii miejsca – bardzo wyraźnie widoczny trend as well as multifunctional mixed use investments. The past of historyczny, gospodarczy kontekst historical, and commercial w realizacji inwestycji mieszkaniowych, hotelowych, a także the place and its structures attracts attention and makes the rewitalizowanego miejsca. context of a revitalised place. inwestycji multifunkcyjnych typu mixed use. Przeszłość miej- investment stand out in the market. sca i zabudowań przyciąga uwagę i sprawia, że inwestycja wyróżnia się na rynku.

Head of Marketing & Business EKOLOGIA KLUCZEM ECOLOGY AS A KEY KATARZYNA CHWALBIŃSKA-KUSEK Development, Europe BuroHappold Engineering DO SUKCESU STARSZYCH TO OLD BUILDINGS’ ZDROWY BUDYNEK JAKO ELEMENT HEALTHY BUILDING AS AN ELEMENT OF BUDYNKÓW SUCCESS EMPLOYER BRANDINGU EMPLOYER BRANDING Uzasadnienie biznesowe zrównoważonych budynków The business case for sustainable buildings Budynki wpływają nie tylko na środowisko, głównie poprzez zu- Buildings not only have an impact on the environment due to życie energii oraz wykorzystanie materiałów budowlanych, ale the energy use but also due to the well-being and productivity of Nie mniej kluczowy jest element ekologiczny: zrównowa- No less important is the ecological element: a balanced view mają również wypływ na wydajność oraz samopoczucie użyt- the tenants. As the vast majority of real costs for any business are żone spojrzenie na proces budowlany, ponowne wykorzys- No less important is the ecological element: a balanced view kowników. Badania wskazują, że cechy zrównoważonego bu- connected to staffng costs, including salaries and benefts, and tanie przestrzeni. Zgodnie ze światową ideą bardziej of the building process, reuse of space. According to the dynku mogą wpłynąć na poprawę zdrowia, i wydajności osób w as these costs usually account for about 90% of typical business przyjazne dla środowiska i otoczenia jest odnawia- world-changing idea, renewing the urban tissue and im- nim przebywających. Jako, że rzeczywiste koszty każdej frmy są operating costs, and any improvement in people’s well-being and nie tkanki miejskiej, udoskonalanie, a nie burzenie (gdy proving and not destroying anything (unless it is abso- powiązane z kosztami pracowniczymi, w tym wynagrodzeniem, productivity may have much greater fnancial implications for the nie jest to absolutnie konieczne) czy zabudowywanie lutely necessary) is more environmentally friendly. oraz że koszty te stanowią około 90% kosztów operacyjnych employer than energy savings. nowych, oddalonych od centrum obszarów powodując frmy, każda poprawa samopoczucia i produktywności pracow- „rozlewanie” się miast. For many international corporations, the ecology factor included in their CSR politics ników może dla pracodawcy przynieść dużo większy zysk fnan- The link between health, well-being and buildings Dla wielu międzynarodowych korporacji weighs upon the choice of location. sowy niż oszczędność energii. According to the World Health Organization (WHO), health is element ekologii, który wpisuje się a state of complete physical, mental and social well-being and Związek pomiędzy zdrowiem a budynkami complete physical, mental and social well-being and not merely w politykę CSR to czynnik decydują cy The Warsaw seat of BuroHappold Engineering is an example Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie ozna- the absence of disease or infrmity*. The link between well-being o wyborze biura. this. Located in a modernised 1990s offce building this of- cza stan dobrego samopoczucia (dobrostanu) fzycznego, and productivity is widely understood, but the market is not fully fce space was designed with the use of upcycling elements, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby i niepeł- aware of the scope of factors that are considered in sustainable Przykładem jest m.in. warszawska siedziba frmy especially partition walls which got their second life and were nosprawności.* Związek pomiędzy produktywnością, a dobrym buildings. There is also a lack of accessible sustainable building BuroHappold Engineering zlokalizowana w zmodernizo- installed in the conference space. Modernization of offces samopoczuciem jest powszechnie uznany, jednak na rynku data on the market. Environmental conditions inside buildings wanym biurowcu z lat 90, gdzie sama przestrzeń biura tak- is connected also with social activities. For instance gifting brak jest pełnej świadomości na temat wpływu budynków na have an impact on our health, which was the reason for setting że zaaranżowana została przy wykorzystaniu elementów replaced furniture to public service organisations may ft into zdrowie ich użytkowników. Od początku XX wieku prowadzo- basic regulations for different types of buildings, including pochodzących z upcyklingu m.in. ścianki działowe, któ- the range of CSR activities of a particular company. ne są badania empiryczne na temat wpływu warunków śro- offces. Together with the development of scientifc methods to re przeznaczone były do utylizacji zyskały "drugie życie", dowiskowych biur na wydajność i zadowolenie z pracy. Przez measure employee effciency, substantial evidence exists to build i zostały zainstalowanego w przestrzeni konferencyjnej. Mo- ostatnie 20 lat opublikowano wiele analiz ukazujących wpływ a link between offces and productivity. The effect of Indoor dernizacja biur pociąga za sobą także działania społecz- wewnętrznego środowiska biurowego, w tym jakości powietrza Environmental Quality (IEQ) in non-industrial buildings, such as ne, np. przekazanie mebli (zastąpionych nowymi sprzęta- w budynku, światła i akustyki, na wyniki pracownika i frmy. Wraz offces, schools or residential, is an increasingly important topic mi) na rzecz organizacji pożytku publicznego, co wpisuje się z rozwojem naukowych metod pomiaru wydajności pracowni- in public health as well as design research and practice. There are w wachlarz działań CSR danej frmy. ków rośnie również liczba dowodów. W związku z pojawieniem numerous studies** focusing on different aspects of IEQ and its się koncepcji środowiska wewnętrznego (Indoor Environmental infuence on employee satisfaction, productivity and absenteeism. Quality – IEQ) w budynkach o przeznaczeniu innym niż prze- While some of these studies can be found inconclusive, there BUROHAPPOLD ENGINEERING mysłowe, takich jak: biura, szkoły czy budynki mieszkalne, coraz is consensus among scientists in Europe as well as evidence częściej porusza się ten temat w debatach o zdrowiu publicz- confrmed by peer-reviewed scientifc papers, that increasing WARSAW OFFICE nym oraz prowadzi się badania nad sposobem zaprojektowania ventilation rates, illumination and exposure to views is strongly i przywiązuje do niego wagę w praktyce. Szereg badań skupia related to an increased perceived level of comfort, reduced risk of się na różnych aspektach IEQ i ich wpływie na zadowolenie i short-term sick leave and increase in productivity.**As we spend wydajność pracowników, czy ich absencję. Poprawa wentylacji, on average approximately 90% of our time indoors, poorly oświetlenia oraz dostępu do widoku z okna wydaje się być ściśle designed building’s and indoor environments have a negative powiązana z poprawą postrzegania poziomu wygody, mniej- impact on people’s well-being and long-term health. szym ryzykiem krótkich urlopów oraz ze zwiększoną produk- tywnością.** Podsumowując, ze względu na fakt, iż uznaje Is it possible to asses a healthy offce? się, iż przeciętnie spędzamy około 90% naszego czasu w The most important are frst hand experiences of the building pomieszczeniach, środowiska wewnętrzne źle zaprojekto- users and their comfort but to provide formal assessment, the wanych budynków mają w dłuższej perspektywie negatyw- International WELL Building Institute developed the frst standard ny wpływ na samopoczucie i zdrowie użytkowników. for the physical environment, addressing a number of factors: air, water, nourishment, light, ftness, comfort and mind. Being Jak potwierdzić zdrowe środowisko pracy? aware of the growing importance of these issues and their impact Oczywistym potwierdzeniem są odczucia pracowników, ale jeśli on people’s well-being, we made a business prioritization of this mówimy o niezależnej instytucji to International WELL Building subject in our Warsaw offce and verifed our approach by the Standard™ jest certyfkatem pozwalającym potwierdzić działa- WELL Building Standard™.Health and well-being of employees nia podjęte w celu stworzenia środowiska pacy, które zapew- is our brand DNA. nia czyste wewnętrzne powietrze, właściwe oświetlenie, dobrą akustykę, komfort termiczny, czystą wodę pitną, ergonomię, wygodę pracy oraz troskę o oszczędność energii oraz wody. Pod uwagę brane są też informacje na temat zdrowej diety oraz właściwej relaksacji. Według tych zasad powstało nasze biuro w Warszawie, które zostało poddane certyfkacji WELL Building Standard™ jako pierwsza powierzchnia biurowa w Polsce oraz przykład modernizacji opartej o troskę o użytkowników oraz środowisko naturalne. Jest to DNA naszej marki.

* (World Health Organization. 2006. „Constitution of the World Health Organization”, Basic Documents, Forty-ffth edition, Supplement. New Yo r k ** (Barry Haynes. 2008. “The impact of offce comfort on productivity”, Journal of Facilities Management, 6 (1), 37-51; Construction Marketing Group, „Zdrowie i Produktywność w Zrównoważonych Budynkach”, Warszawa, 2014

MARKETING MARKETING Head of Strategy & Innovation SPRZYMIERZEŃCEM AS AN ALLY OF MODEL WOJTEK ŁAWNICZAK Very Human Services MODELOWEJ REVITALIZATION REWITALIZACJI Najważniejszy w rewitalizacyjnej układance The most essential factor in the czynnik – ludzie – sprawia, że inwestycję taką redevelopment puzzle – the people – means należy rozpatrywać w kategorii usługi. Standar- that any such investment has to be recognised dowe podejście dotyczące projektowania, wdraża- as a service. A regular approach related to design, nia i zarządzania usługą, wykorzystywane do tej pory implementation and management of services, which Jak podkreśla Wojciech Ławniczak z Very Human Services According to Wojciech Ławniczak from Very Human przez frmy, organizacje i instytucje, uwzględniało dwa companies, organisations and institutions have applied cel i największy sukces projektów rewitalizacyjnych to oży- Services, the goal and the largest success of revitali- elementy: 1. zasadność biznesową (Czy usługa się nam so far, has taken into account two elements: the business wienie – fakt, że w jakimś miejscu pojawiają się ludzie, którzy zation projects is animation – the fact, that people appear opłaci?) oraz 2. wykonalność usługi (Czy, jak/kiedy mo- case (Is the service going to be proftable?) and service chcą z niego korzystać, spędzać w nim wolny czas, praco- in a place who want to use it, spend spare time there, work żemy ją wdrożyć?). feasibility (Are we able/how/when to implement it?). wać, uczyć się. Efektem udanych projektów rewitalizacyj- and learn. The effect of successful revitalization projects nych powinno być rozwiązanie lub aktywne współdziałanie shall be a solution or active cooperation in solving important przy ułożeniu ważnych problemów społecznych związanych social problems connected with a building, district or town. Today, an expansion of office, housing z budynkiem, dzielnicą, czy miastem. Rozwój rynku usług biurowych, mieszkaniowych i hotelarskich determinuje and hotel services brings an additional component, number three: a smooth I marketing – choć zazwyczaj kojarzony And marketing – though usually negatively dziś dodatkowy 3 element: umiejętnie diagnosis of the needs expressed by the negatywnie – paradoksalnie te szersze perceived – as a paradox allows these zdiagnozowane potrzeby odbiorcy service recipient (in this particular case procesy społeczne ułatwia. Jest czynnikiem wider social processes. It is a “soft” factor usługi (w tym przypadku klienta, the client, user, resident, guest, and so „miękkim”, sprawia jednak, że rewitali- and causes that even point-based revitali- użytkownika, mieszkań ca, on). zacja nawet punktowa zbliża się coraz bar- zation is getting closer and closer to the gościa itd.). dziej do tej modelowej, ujętej model one, included in the act. w ustawie. Uwzględnienie w procesach rewitalizacyjnych tego trze- Taking into consideration this third factor in the ciego czynnika i spojrzenie na inwestycję z perspek- redevelopment processes and examining an investment To właśnie działania marketingowe przywołują na pierwszy Marketing activities bring the history of the place to the fore- tywy odbiorcy, daje lepszą przestrzeń do innowacji, from a recipient’s or user’s perspective, provides more plan historię miejsca, przyczyniając się do upamiętnienia front contributing to the commemoration of the of a build- szanse na wyróżnienie się na rynku, obniżenie kosztów fertile ground for innovation and opportunities to stand przeszłości budynku czy okolicy, podkreślają ich wartość ing or neighbourhood and emphasize their historical value. i dodatkowe źródła przychodów. out in the market, translating into cost reduction and historyczną. Elementy marketingu takie jak współpraca Marketing elements such as cooperation with social so- additional sources of revenue. z lokalną społecznością, z organizacjami społeczny- ciety, with social organizations at planning and realizing Zespół pracujący nad rewitalizacją powinien mieć mi przy planowaniu i realizacji inwestycji sprawiają, że investment makes the project – though frequently exc- multidyscyplinarny charakter, a jego członkami The team working on the redevelopment ought to be projekt – choć często wyłącznie komercyjny – zaczyna lusively commercial – to satisfy a defnition of real re- powinni być m.in. architekt, badacz, specjalista od marke- multidisciplinary and its members should include: an wypełniać defnicję prawdziwej rewitalizacji – wymusza vitalization and openly enforces cooperation, dialogue, tingu, sprzedaży, komunikacji, przedstawiciel wykonawcy. architect, a researcher, a marketing specialist, a sales otwarcie na współpracę, na dialog, dyskusję, szukanie searching for collective solutions. Prace należy rozpocząć od zespołowego zrozumienia representative, a communications expert and a person wspólnych rozwiązań. kontekstu projektu rewitalizacyjnego. Pracując w podejściu representing the contractor. The works need to be kicked warsztatowym, partycypacyjnym powinniśmy zrozumieć off once team-based comprehension of the restoration historię i wartości miejsca, poznać lepiej grupy interesa- project has been achieved. A workshop, participatory ART NORBLIN, WARSAW riuszy i ich perspektywę, a przede wszystkim ich motywa- approach, makes it both necessary and possible cje i realne, nie deklarowane, potrzeby (można to zrobić, to become familiar with the history and particular np. organizując warsztat projektowy z interesariuszami). value of the place, to learn more about the groups of Efekty już na tym etapie powinny dostarczyć odpowiedzi stakeholders and their perspective, and, importantly, na pytania takie, jak: jakie rozwiązania (w układzie prze- about their motivation and real, instead of declared, strzennym, w wyposażeniu, w komunikacji, w usługach), demands. This could include, for example, a project i dlaczego, należy uwzględnić, by inwestycja osiągnęła workshop addressed to the stakeholders. Even at an early sukces. Wypracowanie wnioski pokażą także dodatkowe stage we could fnd answers to such questions as what strumienie przychodów dla inwestora. solutions, (relating to spatial arrangement, equipment, communications, services) and why, should we apply to Dzięki takiemu podejściu decyzje biznesowe w pro- make the investment successful. Conclusions to be drawn jektach (ukierunkowane na sprzedaż, redukcję kosz- will also point out streams of revenue to be accessed by tów, wzrost popytu czy wyższy poziom satysfakcji the investor. With such an approach, business decisions odbiorców) mają szansę być bardziej precyzyjne i obcią- within the project (targeted at sales, cost cutting, demand żone niższym ryzykiem. growth or higher level of satisfaction among recipients) are likely to be more focused and less risky.

Project manager of Orange Real Estate, Second Life of Buildings Initiative MAŁGORZATA STOCHMAL Orange Polska MARLENA KOSIURA

HISTORYCZNE BUDYNKI MOŻE UWIEL- HISTORIC BUILDING CAN ALSO BE DUCH LAT 60. TEŻ NA TOPIE THE SPIRIT OF THE 60S IS ALSO ON TOP Displaying the history of a building is a BIAĆ TAKŻE POKOLENIE Y ADMIRED BY THE GENERATION Y Wyeksponowanie historii zabytku to wdzię- delightful task, but more interesting are projects -czne zadanie, bardziej interesujące są jednak pro- where the axis of marketing communications becomes Deweloperzy przez lata skupiali się wyłącznie For years, developers concentrated exclusively on jekty, w których osią komunikacji marketingowej staje się the past of a modernised object which is devoid of any na calach biznesowych. Model działania sprowadzał the business aims of projects, giving rise to the slogan: przeszłość obiektu zmodernizowanego, ale nie posiada- singular historical values. Can such a building attract się do hasła: szybko wybudować i sprzedać / wyna- build fast and sell or rent even faster. A more subtle jącego walorów stricte historycznych. Czy taki budynek through association with the past? Decisively, yes. The jąć. Spojrzenie szersze niż działka na której pows- approach was not popular, and having developers enter może przyciągać dzięki przeszłości? Zdecydowanie tak. role of marketing is to show that even a contemporary -tawała nieruchomość było mało popularne, a już into dialogue with the local community, and planning Rolą marketingu jest pokazanie, że nawet współczesny historical outline may be an asset. An excellent example wejście w dialog z lokalną społecznością i zapla- space or services for a broader purpose, bordered on a rys historyczny może stanowić atut. Doskonałym przy- of such an approach is the offce building Estetyczna 4 in nowanie przestrzeni czy usług służących nie tylko miracle. Few developers thought about projects in terms kładem takiego podejścia jest biurowiec Estetyczna 4 w Tychy, a former headquarters of Telekomunikacja Polska użytkownikom nowego budynku graniczyło wręcz of benefts for the town and the neighbourhood. Tychach, dawna centrala Telekomunikacji Polskiej oraz or headquarters of Poczta Polska. z cudem. Na palcach jednej ręki policzyć można było siedziba Poczty Polskiej. deweloperów, którzy myśleli o projekcie w skali korzyści However, a growing shortage of attractive plots in city The property was purchased from Orange by a private dla miasta i okolicy. centres and increasing scale of revitalization – with an Nieruchomość zakupił od Orange prywatny inwestor, investor, attracted by its excellent location in the city understanding of associated social and cultural changes kierując się przede wszystkim doskonałą lokalizacją w sa- centre. Comprehensive modernization of the interiors Defcyt atrakcyjnych działek w centrach miast oraz ro- – have forced the developers to change their way of mym centrum miasta. Prace objęły modernizację wnętrz, followed, to adapt them to current offce standards. The snąca w siłę skala rewitalizacji – tych modelowych, rozu- thinking. by dopasować je do obowiązujących obecnie standar- owner plans to repair the elevation in near future, too. mianych jako zmiany także społeczne i kulturowe – nie- dów biurowych. Właściciel planuje w najbliższym czasie jako wymusiły na deweloperach zmianę myślenia. As it turns out, historical value of a project and the także remont elewacji. developer’s openness to the local community can be The idea to refer to the building’s past Okazało się, że wartości historyczne i otwarcie na lokalną excellent bargaining cards in marketing activities aimed Pomysł na pozycjonowanie biurowca in the 1960s and place it as a central społeczność mogą być doskonałą kartą przetargową w at bringing the investment to the fore. This model of w działaniach sprzedażowych od razu element in the sales activities was clear marketingowych działaniach, których celem jest wyróż- designing and developing properties is also far more był jasny – nawią zujemy do przeszłości from the very beginning. Its history was nienie inwestycji. Taki model projektowania nowych nie- appreciated by city offcials whose decisions about z lat 60. XX w. Historia obiektu jest eks- presented in the investment descriptions ruchomości jest także dużo przychylniej oceniany przez development options are strongly connected with a need ponowana m.in. w opisach inwestycji urzędników. Decyzje o możliwości zabudowy coraz sil- for responsible shaping of urban spaces and functions. and communication materials. Historical oraz materiałach graficznych. Na stro- niej powiązane są z koniecznością odpowiedzialnego As a result, properly planned marketing activities can nie internetowej zamieszczono foto- photographs of the property and kształtowania przestrzeni i funkcji miejskich. W efekcie contribute to changes in the entire area surrounding a grafie zestawiają ce nieruchomość visualisation of the new interiors were odpowiednio zaplanowane działania marketingowe revitalised property. w momencie sprzedaży oraz wizuali- placed on the website. In a before/after w projekcie deweloperskim przyczyniają się do zmian zacje po remoncie wnętrz. Na befo- slider, the shape of the building in its w całej okolicy wokół rewitalizowanej nieruchomości. re - after sliderze przedstawiona jest current condition and after the future American ACE hotels show how to create też bryła budynku w stanie obecnym Jak zbudować doskonały brand opiera- a perfect brand by relying on buildings oraz po remoncie elewacji. Przyjętą li- elevation repair is also presented. The ją c swój przekaz na budynkach z duszą with a soul. For many years, hotels nię komunikacji widać również w ma- intended communication axis is also pokazuje marka amerykań skich hoteli located in historic buildings have been teriałach marketingowych, np. w rekla- visible in the marketing materials, for ACE. Od wielu lat hotele zlokalizowane w associated mainly with luxury brands for mach najemców zaintrygować ma hasło instance, the slogan “A modern office zabytkowych obiektach kojarzone były wealthy clients. ACE Hotels has proven „Nowoczesny biurowiec z duszą PRL-u”. building with the soul of the Polish głównie z markami luksusowymi dla za- that the millennial generation can also możnych klientów. ACE Hotels udowod- be seduced by old walls. People’s Republic” will be a puzzle in the nił, że historyczne mury uwieść mogą ads for tenants. także pokolenie Millenialsów. The network founded in 1999 in Seattle opens new outlets only in buildings which have a past. Among those Dlaczego inwestor nawiązuje do czasów wywołują- Why would the investor refer to times which evoke Sieć założona w 1999 roku w Seattle otwiera kolejne pla- are old hotels and motels, a building from 1904, or post- cych w większości mieszane odczucia? To celowy za- mostly mixed feelings? This is a deliberate marketing cówki wyłącznie w budynkach, które mają swoją prze- industrial or warehouse buildings as in New Orleans. bieg marketingowy, służący wyeksponowaniu cech decision, aimed at highlighting the characteristics of szłość – wśród nich są dawne hotele i motele, budynek The network's founder, Alex Callderwood was guided by właściwych budownictwu z tamtych czasów. Biurowiec the construction industry of those times. Modernization z 1904 r., czy w końcu zabudowania poprzemysłowe a simple goal: old building, new idea. The interiors of po modernizacji nie zmienił m.in. gabinetowego układu has not changed the building’s cabinet layout of rooms. lub magazynowe jak w Nowym Orleanie. Założyciel sie- ACE network hotels were among the frst to successfully pomieszczeń. Tym samym od razu na wstępie oferta naj- Thus, from the very beginning, the offer is aimed at a ci Alex Callderwood kierował się celem: stary budynek, blend historic walls with a style preferred by modern mu adresowana jest do wybranej grupy klientów, cha- particular group of customers, characteristic of the nowa idea. Wnętrza sieci ACE jako jedne z pierwszych urban residents – to include a free-fowing, varied mix rakterystycznej dla lokalnego rynku – małych i średnich local market: small and medium-sized companies. The zaczęły z sukcesem łączyć zabytkowe mury i historię ze of design, eclectic furniture and vintage details as well as frm. A sama telekomunikacyjna przeszłość obiektu zo- telecommunications history of the object itself has been stylem preferowanym przez nowoczesnych mieszkań- bringing into the mix other elements designed to create stała wykorzystana jako atut – w budynku najemcy mogą used as an asset - tenants can access the building’s fbre ców miast - wplatając w aranżację swobodny, zróżnico- positive emotions such as music or fashionable food. bowiem korzystać ze łącza światłowodowego, dodatko- optic link and there is a post offce on-site which helps wany mix designu, meble i detale vintage oraz elementy wo znajduje się tu placówka poczty, co ułatwia organiza- with running a company. tworzące emocje jak muzyka czy modne jedzenie. cję codziennej pracy w frmie.

OKAM Capital Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie 181A

Telefon: 22 435 47 87/88 Fax: 22 435 47 89 INDEX Email: [email protected]

OKAM CAPITAL jest liderem wśród frm deweloperskich specjalizującym się OKAM CAPITAL is a leader among developers specializing in housing con- w budownictwie mieszkaniowym. Od marca 2010 r. po fuzji ze strategicznym struction. From March 2010, after a merger with a strategic Israeli partner, izraelskim partnerem, spółką z grupy Aurec Capital, frma realizuje swoje in- a company from the Aurec Capital Group, the company realizes its invest- westycje jako OKAM Capital Sp. z o.o. Grupa AUREC - założona we wczesnych ments as OKAM Capital Ltd. The AUREC Group - founded in the early 1960s, latach 60 XX wieku, jest wiodącą frmą cieszącą się największym zaufaniem is a leading company enjoying the highest trust in the market. In total, na rynku. Łącznie zatrudnia około 10.000 osób na całym świecie. it employs around 10,000 people around the world.

Firma zrealizowała m.in. projekty InCity na Woli, Mokkę i Vistę The company OKAM has developed: InCity project in Wola, Mok- na Mokotowie oraz Arlet House na Ochocie w Warszawie. Prowadzi ka and Vista in Mokotów and Arlet House in Ochota in Warsaw. również sprzedaż dwóch inwestycji w Warszawie: apartamentów Żoli Żoli It also sells two investments in Warsaw: apartments Żoli Żoli in Żoliborz na Żoliborzu oraz Bohemy na Pradze, a także w Katowicach: Dom and Bohema in Praga, as well as in Katowice: Dom w Dolinie Trzech w Dolinie Trzech Stawów. Stawów.

W tym roku rozpocznie się realizacja kolejnego projektu komercyjnego: This year, another commercial project will start: a coworking space ŁÓDŹ. przestrzeni coworkingowej ŁÓDŹ.WORK należącej do strefy ŁÓDŹ.ZONE WORK belonging to the ŁÓDŹ.ZONE at 18 Dowborczyków Street in Łódź przy ul. Dowborczyków 18 w Łodzi, a także inwestycji mieszkaniowej and also residential investment on 49 Domaniewska Street in Mokotów przy ul. Domaniewskiej 49 na Mokotowie w Warszawie. Okam jest wła- in Warsaw. Okam is the owner of a creative retail, offce and catering space ścicielem kreatywnej przestrzeni handlowo-biurowo-gastronomicznej at Piotrkowska 217 zone in Łódź. w strefe Piotrkowska 217 w Łodzi.

W aktywach OKAM Capital znajdują się również zabytkowe kamienice w cen- The assets of OKAM Capital also include historic tenement houses in the centrum Katowic przy ul. Staromiejskiej 10 oraz przy ul. Filipa 13 w Krakowie, tre of Katowice at 10 Staromiejska and at 13 Filipa Streets in Kraków as well as a także inwestycja przy ul. 5 Lipca w Szczecinie. an investment at 5 Lipca street in Szczecin.

Warzelnia – Glicerynownia – Brewery dated 1899 – G l y ce r inium d a t e d R e w i t ali z a c ja R e w i t ali z a c ja Revitalization. 1899 –Revitalization. b u d y n k u z 189 9 r. b u d y n k u z 189 9 r.

Rewitalizacja trzech T h r e e b uildin g budynków: revitalized: Budynek produkcyjny – Production building Glicerynownia z 1899 r. Glycerinium dated 1899. Rewitalizacja budynku dated 1888 – Warzelnia z 1899 r. Brewery dated 1899. z 1888 r. R e v i t ali z a t io n . Kotł ownia z 1925 r. Boiler House dated 1925.

Sławomir Gołębiewski Schoenherr Stangl sp.k.

Telefon: +48 503 019 381 ul. Próżna 9, 00-107 Warszawa Telefon: +48 22 223 09 00 Orange Polska Email: [email protected] Aleje Jerozolimskie 160 02-326 Warszawa

Email: [email protected]

Orange Polska oferuje na sprzedaż kilkaset nieruchomo- Orange Properties hold the portfolio of hundreds ścio przeznaczeniu komercyjnym i mieszkalnym of real estates for sale throughout the entire Poland. Schoenherr jest wiodącą kancelarią prawną w Europie Schoenherr is a leading full service law frm in Central and na terenie całej Polski. Środkowo-Wschodniej. Nasze biura i przedstawicielstwa Eastern Europe. Our offces and country desks provide com- zapewniają kompleksową obsługę regionu CEE/SEE, dzięki prehensive coverage of CEE/SEE, allowing us to offer solu- Ponadto do wynajęcia – powierzchnie biurowe, In addition, for rent – offce premises, retail and service czemu możemy zaoferować rozwiązania, które idealnie tions that perfectly ft the given industry, jurisdiction and handlowo-usługowe i magazynowe w rozpoznawalnych as well as warehouse spaces in recognizable business pasują do danej branży, jurysdykcji i przedsiębiorstwa. company. lokalizacjach biznesowych. locations. Warszawskie biuro Schoenherr świadczy pełen zakres Schoenherr’s Warsaw offce is a full-service practice that Nieruchomości Orange to: Orange Properties stand for: usług prawniczych ze szczególnym uwzględnieniem usług focuses on mergers & acquisitions, real estate, banking & z dziedziny fuzji i przejęć, nieruchomości, bankowości fnance, capital markets and employment law. > szeroki wybór budynków biurowych, magazynowych, > wide selection of offce facilities, warehouses, technical i fnansów, rynków kapitałowych oraz prawa pracy. technicznych, gruntów inwestycyjnych, lokali komercyj- buildings, investment land, fats, houses and plots; nych, domów i działek; Praktyka nieruchomości kancelarii Schoenherr doradza Schoenherr's real estate practice group advises clients > the best locations: attractive locations in the centers klientom we wszystkich aspektach prawnych związanych on all legal aspects of their real estate businesses. We spe- > najlepsze adresy: atrakcyjne lokalizacje w centrach of voivodeship and poviat cities as well as in smaller z nieruchomościami. Specjalizujemy się w nabywaniu i zby- cialize in real estate acquisitions and disposals (via asset or miast wojewódzkich, powiatowych i w mniejszych towns; waniu nieruchomości, fnansowaniu i realizacji projektów in- share deals), projects fnancing and development, design miejscowościach; westycyjnych, umowach projektowych i budowlanych, pro- and build contracts, construction and claim management, > good transport links; > dogodne połączenia komunikacyjne; cesie inwestycyjnym i zarządzaniu roszczeniami, umowach lease agreements and real estate-related litigation. We as- > investment potential: properties suitable for offces, najmu oraz postępowaniach spornych dotyczących nie- sist clients operating in all sectors of the real estate market, > potencjał inwestycyjny: nieruchomości na biura, usługi, services, hotels, logistics, dormitories and other ruchomości. Doradzamy klientom działającym we wszyst- including investors and developers, banks and fnancial insti- hotele, logistykę, akademiki i inne projekty deweloper- development projects. kich sektorach rynku nieruchomości, w tym inwestorom tutions, construction businesses, operators and asset man- skie. i deweloperom, bankom i instytucjom fnansowym, frmom agers, landlords and tenants. We have broad experience budowlanym, zarządcom i operatorom, wynajmującym in offce, retail, warehouse, hospitality, industrial and residen- i najemcom. Mamy szerokie doświadczenie w projektach tial projects, as well as in those concerning agricultural and biurowych, handlowych, magazynowych, hotelowych, prze- forest properties. NIERUCHOMOŚĆ PRZY UL. KOŚ CIUSZKI W Ł ODZI mysłowych i mieszkaniowych, a także projektach dotyczą- cych nieruchomości leśnych i rolnych.

offices/biura austria belgium/eu bulgaria croatia czech republic hungary moldova montenegro poland romania serbia slovakia slovenia turkey

country desks/ przedstawicielstwa albania Ponad 300 budynków z potencjałem do rewitalizacji i modernizacji bosnia & herzegovina macedonia Over 300 properties with a potential for revitalization and modernization ukraine

ARMSTRONG BUILDING PRODUCTS ŁÓDZKA SPECJALNA STREFA EKONOMICZNA S.A. LODZ SPECIAL ECONOMIC ZONE Joint Stock Co. BV Sp. z o.o. Oddział w Polsce ul. Domaniewska 37, 02-672 Warszawa ul Tymienieckiego 22 G, 90-349 Łódź, Poland Telefon: (+48) 22 337 86 10 Telefon: 42 676 27 53/54 Email: [email protected] e-mail: [email protected]

Armstrong Building Products, światowy lider w dziedzinie Armstrong Building Products, a worldwide leader in the projektowania, produkcji i sprzedaży suftów podwiesza- scope of designing, manufacturing and selling raised nych. Oferuje kompleksowe systemy suftów akustycznych ceilings. It offers complex systems of acoustic ceilings made PLN wykonywanych z płyt mineralnych (twardych i miękkich), of mineral boards (hard and soft), metal and wooden board metalowych oraz drewnianych wraz z elementami zawiesze- with raising elements. Products satisfy high requirements nia. Produkty spełniają wysokie wymogi akustyki i higieny of acoustics and hygiene of rooms, fre resistance, humidity pomieszczeń, odporności ogniowej, odporności na wilgoć, resistance and are widely used in public usage buildings – znajdują szerokie zastosowanie w budynkach użyteczności both new and updated ones. Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna jest jednym z najdy- The Lodz Special Economic Zone is one of the most dynami- publicznej – zarówno nowych, jak i modernizowanych. namiczniej rozwijających się regionów Polski, to centrum cally developing regions of Poland, a center of modern tech- nowoczesnych technologii z dostępem do wykwalifkowanej nology with access to qualifed staff located in central Poland Sufty Armstrong powstają w oparciu o ekologiczną produkcję, Armstrong ceilings are built based upon ecologic production kadry, położone przy skrzyżowaniu autostrad A1 i A2 oraz at the intersection of the A1 and A2 motorways and the S8 są więc dedykowane do budynków starających się o certyf- – they are dedicated to buildings applying for certifcates: drogi ekspresowej S8. expressway. kacje: LEED, BREEAM, DGNB oraz WELL Building Standard™. LEED, BREEAM, DGNB and WELL Building Standard™. Ceil- Płyty suftowe PERLA oraz ULTIMA+ posiadają Certyfkat Cra- ing boards PERLA and ULTIMA+ have the certifcate Cradle ŁSSE obejmuje swoim zasięgiem województwo łódzkie, Lodz SEZ covers areas in four regions: Lodz, Masovia, Great- dle to Cradle® (tłum. „od kołyski z powrotem do kołyski”). to Cradle®. The majority of products has materials coming wschodnią część województwa wielkopolskiego, zachod- er Poland and Kuyavia-Pomerania. We offer well-connect- Większość produktów zawiera materiały pochodzące from recycling – containing even 82 percent recycling nią część województwa mazowieckiego i południową część ed, attractive areas for industrial investment and selected z recyklingu – ich zawartość wynosi nawet 82%. materials. województwa kujawsko-pomorskiego . Oferuje zlokalizowa- services. Tax reliefs and professional assistance in the feld ne w centrum Polski, świetnie skomunikowane, atrakcyjne of State Aid make Lodz SEZ an ideal place for entrepreneurs tereny pod inwestycje przemysłowe i wybrane usługi. Ulgi interested in the development of their businesses. podatkowe oraz profesjonalne doradztwo w zakresie pomocy publicznej sprawiają, że Łódzka Strefa jest idealnym During last 20 years Lodz SEZ attracted over 200 companies miejscem dla przedsiębiorców zainteresowanych rozwojem such as Procter & Gamble, Kellog's, Indesit/Whirpool, BSH, swojej działalności. Fujitsu, ABB, Amcor and Infosys.

W ciągu ostatnich 20 lat ŁSSE przyciągnęła ponad 200 frm, w tym m.in..: Procter&Gamble, Kellog’s, Indesit/Whirpool, What distinguishes us: BSH, Fujitsu, ABB, Amcor i Infosys. > strategic location in the center of Poland Wyróżnia nas: EY, Warszawa: modernizacja EY, Warsaw: modernization of Akademia Górniczo-Hutnicza, diversifcation of means of transport biura objęła powię k s z e nie AGH University of Science > the office involved enlarging Kraków – perforowany sufit me- części wspólnych m.in. kuchni and Technology, Kraków – the common areas including talowy ma kilka zalet: (rail, road and air) pracowniczych i sal perforated metal ceiling has the employee kitchens and trwał o ść, moduł owość (co uł a - konferencyjnych, sufity several advantages: durability, > strategiczna lokalizacja w centrum Polski conference rooms, Armstrong twia dostę p do instalacji Armstrong wpł ynęły modularity (giving easy access to > well-qualifed staff ceilings helped to create an technicznych), designerski na stworzenie przyjaznej aku- installations), visual effect and dobre skomunikowanie (drogowe, kolejowe i lotnicze) acoustically-friendly space efekt oraz moż liwość > stycznie przestrzeni. the option of acoustic inserts > rich industrial traditions wypeł nienia akustycznego. > wykwalifkowana kadra pracownicza > attractive investment offer > bogate tradycje przemysłowe > comprehensive and investor-friendly service > wsparcie inwestycyjne w formie zwolnienia z podatku > Income tax exemption up to 55% CIT (do 55% kosztów inwestycji)

In 2017 Lodz Special Economic Zone has implemented W 2017 roku Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna zainau- Startup Spark project which main goal is to combine gurowała projekt Startup Spark, którego głównym celem potential and creativity of startups with infrastructure, jest połączenie potencjału i kreatywności startupów z infra- resources and experience of big business. Startup Spark strukturą, zasobami i przede wszystkim doświadczeniem received fnancial support (over 1,5 million USD), therefore korporacji. Startup Spark otrzymał wsparcie (ponad 5,5 mln the frst accelerator of this kind has been established in Lodz Pionowe, akustyczne pł yty Vertical, acoustic Baffles PLN) dzięki czemu w Łodzi powstał pierwszy tego typu akce- Baffles dedykowane m.in. panels for use in historic Sufity wyspowe wybierane offering support to startups from Poland. Projects selected do obiektów zabytkowych and post-industrial s ą do odnowienia recepcji Island ceilings are used to lerator oferujący realne wsparcie dla startupów z całej Polski. i postindustrialnych – buildings – shape the w biurowcach i hotelach – renovate office and hotel in the recruitment process will receive funding, experienced kształ tują akustykę i wystrój acoustics and look of the to ł atwy i szybki sposób receptions – a quick, easy Wyłonione w procesie rekrutacji projekty otrzymują fnan- wnę trza, nie zakrywają c s t r o p ó w, interiors without covering na podniesienie atrakcyjnoś ci means to improve the visual and mentors’ assistance and perhaps the most importantly, the które w takich nieruchomoś c ia c h ceilings which often need wizualnej przestrzeni acoustic properties of an area sowanie, doświadczonych mentorów oraz, a może przede czę sto muszą pozostać to remain exposed i warunków akustycznych. possibility to cooperate, test, implement, and commercialize wyeksponowane. in such properties wszystkim, możliwość współpracy, testowania, wdrażania, their products within the project’s partners activity. komercjalizacji startupów wśród partnerów projektu.

Cushman & Wakefeld jest wiodącą na świecie frmą świad- BuroHappold Engineering to międzynarodowe, zintegrowa- czącą usługi na rynku nieruchomości komercyjnych. ne biuro projektowe posiadające siedziby w 23 lokalizacjach na Wspiera klientów w podejmowaniu decyzji wpływających świecie. W ciągu ponad 40 lat działalności na dynamicznie zmie- na sposób, w jaki ludzie pracują, robią zakupy i spędzają niającym się rynku, BuroHappold stało się synonimem kreatywnych wolny czas. Dogłębna znajomość rynków lokalnych oraz oraz wartościowych rozwiązań inżynieryjnych dla budynków i miast. globalna perspektywa naszych 45 tysięcy pracowników Oddział w Polsce został założony w 1997 roku w Warszawie. Port- w ponad 70 krajach, a także wykorzystanie unikalnej folio naszych projektów w regionie obejmuje m.in. Centrum Nauki platformy nowoczesnych rozwiązań, pozwalają najemcom Cushman & Wakefeld Polska Sp. z o.o. Kopernik, Q22, Varso Place, Hala Koszyki i Muzeum i inwestorom na optymalizację wartości nieruchomości. Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, siedziba Zalando, Merce- Cushman & Wakefeld należy do grupy największych Metropolitan des Platz i Pomnik Pomordowanych Żydów Europy w Berlinie, frm doradczych na rynku nieruchomości komercyjnych Pl. Piłsudskiego 1, 00 – 078 Warszawa, Polska a także Narodowa Duńska Opera w Kopenhadze. na świecie. Jej przychody są szacowane na 6 mld USD. + 48 22 820 20 20 Do najważniejszych usług świadczonych przez frmę Lumen należą pośrednictwo w wynajmie powierzchni, komplek- BuroHappold Engineering is a n i n te r na t i o na l , i n te g r a te d co nsu l t a n - BuroHappold Engineering ul. Złota 59, 00 – 120 Warszawa, Polska sowe zarządzanie nieruchomościami, obsługa trans- cy operating in 23 locations worldwide. For over 40 years we’ve been ul. Twarda 18 + 48 22 222 30 00 akcji na rynkach kapitałowych, zarządzanie obiektami building our reputation for delivering creative, value led building and 00-105 Warszawa (C&W Services), globalna obsługa najemców, zarządza- city solutions for an ever changing world. The offce in Poland was nie inwestycjami i aktywami (DTZ Investors) oraz usłu- established in Warsaw in 1997. Our projects portfolio in the region gi w zakresie realizacji projektów i inwestycji dewelo- includes: the Copernicus Science Centre, Q22, Varso Place, Hala perskich, reprezentacji najemców, wyceny i doradztwa. Wię- Koszyki, Museum of Modern Art in Warsaw as well as Zalando cej informacji na stronie www.cushmanwakefeld.pl oraz headquarters, Mercedes Platz and Memorial to the Mur- na Twitterze: @CushWakeCE. dered Jews of Europe in Berlin and National Danish Opera House in Copenhagen. Cushman & Wakefeld is a leading global real estate servi- of $6 billion across core services of agency leasing, asset ces frm that helps clients transform the way people work, services, capital markets, facility services (C&W Services), shop, and live. Our 45,000 employees in more than 70 co- global occupier services, investment & asset management untries help occupiers and investors optimize the value of (DTZ Investors), project & development services, tenant their real estate by combining our global perspective and representation, and valuation & advisory. To learn more, deep local knowledge with an impressive platform of real visit www.cushmanwakefeld.pl or follow @CushWakeCE estate solutions. Cushman & Wakefeld is among the lar- on Twitter. gest commercial real estate services frms with revenue

BUROHAPPOLD ENGINEERING HEALTHY OFFICE

Image: Bartosz Makowski Warsaw, Poland

Nowe biuro BuroHappold mieści się New BuroHappold office is located in w zmodernizowanym budynku a renovated Spektrum Tower. It’s Spektrum Tower. To showroom innowa- a showroom of innovative solutions that cyjnych rozwią zań , k t ór e po z y t y w nie positively affect health and productivity wpł ywają na zdrowie i produktywność of employees. pracowników.

Image: BHE Office Agency, Cushman & Wakefield Poland HALA KOSZYKI Warsaw, Poland

Dzięki rewitalizacji, historyczna Hala The restoration of Koszyki Hall brought Koszyki odzyskał a dawną ś wietność back its original splendour and gave the i stał a się centrum warszawskiego ż ycia city a new meeting venue. For this pro- towarzyskiego. BuroHappold opraco- -ject BuroHappold devised a building wał o projekt instalacji obiektu, który za- services system that provides comfor- pewnia jego uż ytkownikom komfortowe table indoor environment for its visitors. Regional Cities, Office Agency, Cushman & Wakefield Poland środowisko wewnę trzne.

Od ponad 15 lat CSMM jest frmą konsultingową SpaceFactory is a design, construction and real estate advi- i architektoniczną specjalizującą się w komercyjnych sory company focused on CEE commercial properties, with nieruchomościach biurowych, hotelowych i handlowych its roots back in 2009. w Niemczech i za granicą. The SpaceFactory team has successfully completed con- CSMM kontroluje całość procesu inwestycyjnego i komuni- struction, ft-out and advisory projects relating to schemes kacyjnego poczynając od oceny przydatności nieruchomo- with the overall area in excess of 3.5 MM m², providing its ści na cele inwestycji, poprzez projekty architektoniczne, services to both property investors and tenants. The overall aż po kreatywne strategie marketingowe. professional experience of the SpaceFactory management SpaceFactory Holding team amounts to 100+ years. The professional experience of CSMM jest międzynarodowym zespołem kierowanym the company’s founding partners includes working for and Ul. Dzwonkowa 14, przez Zarząd w składzie: Sven Bietau, Timo Brehme, managing international real estate development / invest- 02-290 Warszawa Reiner Nowak oraz Malte Tschörtner. Centrala frmy znajduje ment businesses in the CEE region. się w Monachium, ponadto posiada swoje flie lub przedstawicielstwa w Berlinie, Dusseldorfe, Frankfurcie, Wiedniu CSMM GmbH München In SpaceFactory we understand business objectives of oraz Warszawie. Werk 3, Atelierstraße 14 / C Telefon: +49 (0)89 9601599-0 both landlords and tenants – that is why adding value 81671 München, Germany Fax: +49 (0)89 9601599-99 through creative and cost effcient engineering solu- CSMM angażuje się w wiele projektów wspierających tions has always been in the centre of all the projects działalność studencką, a także występuje w charakterze undertaken by our company. eksperta inicjatyw takich jak "German Sustainable Building Council - DGNB".

For over 15 years, CSMM has been a consulting and ar- The 50-strong, interdisciplinary and international team chitectural company specializing in commercial offce, of CSMM is led by Managing Directors Sven Bietau, Timo hotel and retail real estate as well as innovative working Brehme, Reiner Nowak and Malte Tschörtner. In addition environments both in Germany and abroad. to the Munich headquarters, the company also operates branches in Berlin, Dusseldorf, Frankfurt am Main, Vienna As architects, CSMM design and control all structural and and Warsaw. communicative processes for the conversion, re-development or new construction of commercial real estate for de- CSMM is involved in projects supporting student activi- velopers, landlords and owners. These include site assess- ty and also is a member of the expert pools such as ment, overall architectural design and creative marketing "German Sustainable Building Council - DGNB". strategies.

PRODUC T ION BUIL DING LOGISTIC PARK Warsaw zone II, Poland Warsaw zone II,Poland DIGI TA L ME DI A CONSULTA NC Y, Thalkirchner B ahnhof, Munich, Germany

Re-development of a historic train station and workshop into offices.

Przebudowa historycznego dworca kolejowe- go i war s z t at u na obiekt biurowy. SHOPPING CENTRE LOGISTIC PARK Bydgoszcz, Poland Warsaw, Poland

Firma RD bud, Generalny Wykonawca obiektów kubaturowych, działa w Polsce od 20 lat. Firma matka – nie- zależna, rodzinna Grupa Rabot Dutilleul z Lille we Francji – od blisko 100 lat. Zgodnie z zasadą, iż warto jest rewitalizować stare budynki, zamiast budować nowe na ich miejscu, do tej pory frma podjęła się już ul. Ryżowa 33 b kilkunastu znaczących projektów rewitalizacyjnych 02-495 Warszawa i modernizacyjnych we Francji, Belgii i Polsce.

Telefon: (+ 48) 22 534 90 00 Email: [email protected] The RD bud company, general contractor for enclosed structures, has been operating in Poland for 20 years, while the mother company - an independent, family Poland International Group Rabot Dutilleul from Lille in France - for nearly 100 years. According to the principle that it is worth revitalizing old buildings, instead of building new 1 000 000 ones in their place, the company undertook several BUSINESS CARDS EXCHANGED signifcant revitalization and modernization projects in France, Belgium and Poland. 24 200 REAL ESTATE PROFESSIONALS MUSIC THIBAUD DE CHAMPAGNE 2 CONSE R VAT OR Y HIGH SCHOOL 20 000+ M in Arras, France in Provins, France EXHIBITION AREA 5 000 INVESTORS 100 COUNTRIES

Register now online or contact our Sales Team Comprehensive recon- [email protected] W y s o k ie w y m o gi High acoustic require- Ko m ple k s o w a struction - with the a k u s t y c z n e p r oje k t u ments of the project and przebudowa funkcjonują - facility under normal i krótki okres realizacji a short period of work cego, zabytkowego obiektu operation - of the historic prac wmagał y od General- realization required the b ę d ą cego dużą częścią buildings of a large part nego Wykonawcy opty- General Contractor to starego miasta Provins na of the Provins Old Town malizacji ich etapowania optimize their phased potrzeby liceum istnieją - 13.16 MARCH 2018 for the needs of the Se- i codziennej pracy aż 7 0 execution and daily work cego condary School existing pracowników. of up to 70 employees. od 1566 r. since 1566. THE WORLD’S LEADING OF FIC E S BUIL DING GRAND HOTEL BOE T IE 20 S T RE E T in S opo t , MIPIM.COM in Paris, France Poland PROPERTY MARKET

PALAIS DES FESTIVALS CANNES, FRANCE

Rewitalizacja budynku Revitalization of the typu Haussmann, z 1920 Remont generalny 127 General renovation Haussmann type building, r. – jednego z pierw-szych pokoi jednego z naj- of 127 rooms of one of from 1920 – one of the first w Paryż u, który zdobył -starszych i najbardziej the oldest and most in Paris, which has obta- certyfikat HQE (Wysoka rozpoznawalnych hoteli recognizable hotels in ined the HQE (High Environ- Jakość Ś rodowiskowa). No- w Polsce (roboty kon- Poland (structure and mental Quality) certificate. woczesne biura (3300 m² strukcyjne, wykoń cze- finishing works, internal Modern offices (3300 m² of powierzchni uż y t k o w ej , niowe oraz wszystkie a n d usable space, 221 workpla- 221 stanowisk pracy) instalacje wewnę t r z n e external utility ces) on one of the oldest na jednej ze starszych ulic i zewnę trzne). installations). Paryż a. streets in Paris.

RAPORT: Rewitalizacje i modernizacje w Polsce ǀ REPORT: Revitalization and modernization in Poland RAPORT: Rewitalizacje i modernizacje w Polsce ǀ REPORT: Revitalization and modernization in Poland #Drugie Życie Budynków #rewitalizacja #nieruchomości #Seconf Life of Buildings #rewitalizaion #real estate

Kontakt / Contact: Drugie Życie Budynków Ul. Raszyńska 15/8, 02-026 Warszawa, POLAND [email protected]

WSPÓŁAUTORZY RAPORTU / REPORT CO-AUTHORS

PARTNERZY MERYTORYCZNI / SUBSTANTIVE PARTNERS

PARTNERZY / PARTNERS

WYDAWCA / PUBLISHER / MEDIA / PR

© Inicjatywa Drugie Życie Budynków, luty 2018 r. Wszystkie prawa zastrzeżone. Jakiekolwiek powielanie całości lub fragmentów niniej- szego raportu możliwe jest tylko z powołaniem się na źródło i właściciela raportu: Inicjatywę Drugie Życie Budynków. Niniejszy raport jest analizą Inicjatywy Drugie Życie Budynków wykonaną na podstawie ogólnodostępnych źródeł informacji, materiałów uzyskanych bez- pośrednio od frm, a także na bazie własnej analizy danych. Wszelkie dane zostały przez Inicjatywę bardzo dokładnie sprawdzone, jednak Inicjatywa Drugie Życie Budynków nie może ponosić odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody lub straty powstałe w związku z ewen- tualną nieścisłością informacji zawartych w niniejszym raporcie. Przedstawione dane i opisy mają charakter informacyjny, i nie stanowią oferty handlowej w rozumieniu art.66 par.1 KC. Od momentu pozyskania danych mogły one też bez wiedzy Inicjatywy ulec zmianie, w tym w szczególności w zakresie cen, nazw i wielkości inwestycji. Raport nie powinien być traktowany jako podstawa do zawarcia transakcji bez własnej analizy.

© The Second Life of Buildings Initiative, February 2018 r. All rights reserved. Any duplicating of this report or parts hereof shall be made solely if referring to a source and the owner of the report: The Second Life of Buildings Initiative. This report is an analysis of The Second Life of Buildings Initiative made upon general sources of information, materials received directly from the organizations as well as on a basis of own data analysis. All data have been thoroughly checked, yet The Second Life of Buildings Initiative shall not be liable for any dam- ages or losses caused due to a potential inconsistency of information contained herein. Data and descriptions presented in this report are reference only and shall not be considered a commercial offer, within the meaning of Art.66, item 1 of the Civil Code. Since the moment the given data were received, they might have been altered, without the Initiative’s recognition, including, in particular, prices, names and scale of the investment. The report shall not be considered the grounds for the transaction, without an independent analysis applied.

RAPORT: Rewitalizacje i modernizacje w Polsce ǀ REPORT: Revitalization and modernization in Poland