Wolność I Solidarność | Nr 1
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Obywatelski ruch oporu w Polsce 1970–1989 Wolność i Solidarność STUDIA Z DZIEJÓW OPOZYCJI WOBEC KOMUNIZMU I DYKTATURY 1 ALEKSANDER SMOLAR Wolność i Solidarność Studia z dziejów opozycji wobec komunizmu i dyktatury ISSN: 2082-6826 Rada Naukowo-Programowa: Jerzy Eisler, Andrzej Friszke, Paweł Golak, Aleksander Hall, Jerzy Holzer, Violetta Kmiecik, Ireneusz Krzemiński, Andrzej Paczkowski, Wojciech Polak (przewodniczący), Aleksander Smolar, Edmund Wnuk-Lipiński Redakcja: Andrzej Kaczyński, Jakub Kufel (sekretarz), Jan Skórzyński (redaktor naczelny), Małgorzata Strasz Wydawca: Adres Wydawcy: Europejskie Centrum Solidarności ul. Doki 1, 80–958 Gdańsk tel. (058) 767 79 71 fax (058) 767 79 78 e-mail: [email protected] Projekt graficzny i skład: Piotr Białas / www.piotrbialas.com Korekta: Małgorzata Ogonowska Zdjęcia: Archiwum Europejskiego Centrum Solidarności Druk: Zakład Poligraficzny NORMEX, Gdańsk Nakład: 1000 egzemplarzy 2 Wolność i Solidarność | nr 1 Obywatelski ruch oporu w Polsce 1970–1989 Spis treści 5 MAcieJ ZięBA oP Słowo wstępne SOLIDARNOść W PODZIEMIU 6 JAN sKóRZyńsKi Czym jest „Wolność i Solidarność”? 0 143 BogDAN Lis Długi marsz i szybki skok STUDIA 4 10 GRudzień ’70 8 ALeKsANDeR sMoLAR 13 Obywatelski ruch oporu w Polsce 1970–1989 165 JeRZy eisLeR Czego jeszcze nie wiemy? 16 ANDRZeJ fRisZKe Telefon Jacka Kuronia. KSS „KOR” 172 JANusZ MARsZALec „Po długie lata będzie pamiętał lud...” wobec strajków latem 1980 177 ANDRZeJ KAcZyńsKi Odbudowywanie pamięci 29 PAWeł soWińsKi Komunikaty z pola walki 180 ŚWiADectWA gRuDNioWe 35 MARciN fRyBes Reakcje Zachodu na polski Sierpień 60 42 PADRAic KeNNey Siły elektromagnetyczne, fale 70 SYlwETKI radiowe i rewolucje demokratyczne. Czy istnieje 78 Kazimierz Fischbein historia transgraniczna? 198 MichAł PAZieWsKi 89 48 iReNeusZ KRZeMińsKi Pamięć Solidarności 93 ARCHIWUM wolNEJ MYśLI 89 w świadomości społecznej 95 93 203 ALeKsANDR sołżeNicyN Żyć bez kłamstwa! 95 STOCZNIA GDAńSKA ’80 – roBOTNICY I DoraDCY 103 109 EX LIBRIS 61 JeRZy BoRoWcZAK, BogDAN feLsKi Jak rozpoczął się 110 strajk 206 JAN sKóRZyńsKi Karykatura drugiego obiegu 64 ANNA WALeNtyNoWicZ Solidarność była tak wielka... (J. Błażejowska, Papierowa rewolucja. Z dziejów drugiego 68 21 PostuLAtóW MKs obiegu wydawniczego w Polsce 1976–1989/1990) 70 APeL 64 211 JAKuB KufeL Nad Wisłą i Drwęcą 72 PieRWsZe RADy eKsPeRtóW (W. Polak, Sierpień nad Wisłą i Drwęcą. Strajki i protesty 74 tADeusZ MAZoWiecKi Co można było wywalczyć więcej? w Toruniu i województwie toruńskim latem 1980 r.) 84 BRoNisłAW geReMeK Między groźbą a nadzieją 214 KroNIKA ECS 96 tADeusZ KoWALiK Wspomnienia ze Stoczni Gdańskiej 116 Lech KAcZyńsKi Polityki znieść się nie da 124 eWA MiLeWicZ Ja, happening, stocznia 138 JeRZy ZieLeńsKi Strefy wyzwolone 3 ALEKSANDER SMOLAR 4 Wolność i Solidarność | nr 1 Obywatelski ruch oporu w Polsce 1970–1989 Słowo wstępne Maciej ZiębA OP Ukierunkowanie na ludzi młodych jest ważną cechą działania Centrum. Gry uliczne, konkursy dla młodzie- W XXI wieku nie terytorium, a nawet nie wspólny język ży szkolnej, studentów i doktorantów, cykliczne Forum konstytuują więzi społeczne. Ich istotą jest wspólna Młodych, Akademia Solidarności, Ekspres Solidarności, pamięć, odwoływanie – rzecz jasna, niebezkrytyczne festiwal „All About Freedom” – to tylko niewielka część – do wspólnego dziedzictwa. Z tego względu wszyst- działalności naszego Centrum. Jej bardziej precyzyjny kie współczesne państwa tak wiele uwagi, a więc i wie- wykaz znajdzie Czytelnik na końcu niniejszej publika- le środków, poświęcają polityce historycznej. Napięcie cji. Ale oprócz wydarzeń na skalę międzynarodową oraz zawarte w tym ostatnio często używanym terminie takich, które potrafiły przyciągnąć dziesiątki tysięcy „polityka historyczna” jest łatwo definiowalne. Poli- uczestników, nie mniej ważna jest działalność mało wi- tyka historyczna może bowiem służyć doraźnym celom doczna dla szerszej publiczności. Gromadzenie i opra- politycznym albo tworzeniu kultury wspólnej pamięci cowywanie zbiorów, notacje filmowe, prace badawcze obejmującej całą wspólnotę polityczną. z dziedziny historii, socjologii czy filozofii polityki oraz Podstawowym zamierzeniem działającego od nieca- – znajdujące się już w stadium finalnym – przygoto- łych trzech lat Europejskiego Centrum Solidarności jest wanie stałej wystawy w przyszłej siedzibie ECS są nie- tworzenie kultury wspólnej pamięci na podstawie tych zwykle istotne. To one w wielkiej mierze budują ciąg- wydarzeń z najnowszej historii Polski, których celem łość instytucji, umożliwią też przyszłym pokoleniom było budowanie niepodległości, demokracji i solidarno- refleksję i badania nad dziedzictwem Solidarności, jej ści w naszej części Europy. Wydarzenia te miały szeroki uniwersalnym i ponadczasowym wymiarem. rezonans, sięgający daleko poza granice Polski. Dlatego Z takiego właśnie przekonania zrodziła się idea stwo- wystawy tworzone przez ECS (których otwarcie połą- rzenia periodyku o charakterze naukowym i interdyscy- czone było zawsze z wydarzeniami kulturalnymi i poli- plinarnym – „Wolności i Solidarności”. Jego pierwszy tycznymi) dotarły do różnych zakątków świata. W wielu numer, niezmiernie ciekawy, staje się ważnym głosem krajach wręczane są też medale wdzięczności dla osób w podstawowej polskiej dyskusji, która choć dotyczy wspierających Solidarność w czasach PRL. ECS organizu- przeszłości, jest też ważna dla naszej przyszłości. Dla- je międzynarodowe konferencje, wydaje książki w róż- tego z głębi serca życzę Redaktorom, Autorom i Czytel- nych językach i tworzy projekty dla młodzieży z całego nikom, by każdy kolejny tom „Wolności i Solidarności” świata. dostarczał równie pasjonującej lektury. Robotnicy siedzą na murze otaczającym Stocznię Gdańską, sierpień 1980 r. Fot. Leonard Szmaglik, zbiory ECS 5 JAN SKÓRzyńSKI Czym jest „Wolność i Solidarność”? JAN SKÓRzyńSKI Nikaragua. Opór wobec totalitaryzmu opartego na dok- trynie marksizmu-leninizmu nie wyczerpuje jednak ob- 2 dr, historyk i dziennikarz, redaktor naczelny pisma „Wol- razu walki o prawa człowieka i obywatela. Chcemy także ność i Solidarność”. W latach 1989–1990 kierownik działu hi- przybliżyć polskiemu czytelnikowi historię ruchów wol- storycznego „Tygodnika Solidarność”, 2000–2006 zastępca re- nościowych w systemach autorytarnych. W kręgu naszych daktora naczelnego dziennika „Rzeczpospolita” i szef dodatku „Plus-Minus”. Autor wielu prac na temat Solidarności, m.in. zainteresowań znajdzie się więc opór wobec dyktatury Kalendarium Solidarności 1980–89 (wraz z Markiem Pernalem, i modele przejścia do demokracji w Hiszpanii, Filipinach 1990), Ugoda i rewolucja. Władza i opozycja 1985–1989 (1995), czy Portugalii, zgodnie z formułą Samuela Huntingtona Od Solidarności do wolności (2005), Rewolucja Okrągłego Stołu w książce Trzecia fala demokratyzacji. „Wolność i So- (2009). Ostatnio wydał biografię Lecha Wałęsy pt. Zadra. Jest lidarność” chce prezentować polski głos w międzyna- redaktorem naczelnym wydawnictwa Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89. rodowej debacie na temat jednego z najważniejszych problemów historii XX wieku, jakim był opór wobec „Historia bieg od tego zmienia, po jakich toczy się ka- dyktatury i odbudowa demokracji po totalitaryzmie. mieniach” – pisał Czesław Miłosz. Najlepszą ilustracją W dziejach ruchów demokratycznych – obok opisu słów poety jest epopeja Solidarności – ruchu, którego wydarzeń – ważna będzie analiza myśli politycznej i na- uczestnicy zmienili bieg historii ostatnich dekad XX wie- rodzin społeczeństwa obywatelskiego, perspektywa so- ku. Niezależny związek zawodowy będący jednocześnie cjologiczna, a także perspektywa porównawcza różnych ruchem społecznym i wolnościowym, łączący przywią- dróg prowadzących od komunizmu i dyktatur autory- zanie do katolicyzmu z etosem liberalno-demokratycz- tarnych do demokracji oraz różnych typów demokraty- nym, był ewenementem na skalę światową – fascynował zacji. Nie wyznaczamy sztywnej granicy chronologicz- badaczy i obserwatorów. Fenomen Solidarności stał się nej zainteresowań badawczych. Nie stanowi jej rok 1989 tematem wielu książek i opracowań w Polsce i za gra- – punkt przełomowy w historii upadku europejskiego nicą, wydaje się jednak, że jesteśmy wciąż na początku komunizmu – bowiem ani komunizm, ani inne systemy drogi, że zadanie jego opisu i interpretacji jest jesz- dyktatorskie nie przestały istnieć w innych częściach cze przed nami. Podobnie jak upowszechnienie wiedzy świata po europejskiej jesieni ludów. Do dziejów odzy- o pokojowej solidarnościowej rewolucji, która powinna skiwania wolności należą także współczesne formy opo- znaleźć swoje miejsce w kanonie tradycji europejskiej. zycji wobec dyktatury w Chinach czy na Kubie. Pismo „Wolność i Solidarność” chce uczestniczyć w tych „Wolność i Solidarność” chce być pismem interdy- pracach. scyplinarnym, łączącym spojrzenie historyków z po- Nasze czasopismo będzie poświęcone przede wszyst- dejściem politologicznym, punktem widzenia history- kim historii ruchu Solidarność w latach 1980–1989 oraz ków idei i socjologów. Nasze pismo, wydawane przez dziejom opozycji demokratycznej w Polsce i w innych Europejskie Centrum Solidarności, będzie redagowane krajach bloku sowieckiego. Zamierzamy również opisy- zgodnie z naukowymi standardami, nie chcemy jednak wać ruchy dysydenckie w pozaeuropejskich reżimach ograniczać gatunków pisarskich do tradycyjnej formy komunistycznych, takich jak: Chiny, Wietnam, Kuba, studium. Formuła redakcyjna jest otwarta – prawo obec- 6 Wolność i Solidarność | nr 1 Czym jest „Wolność i Solidarność”? Mieszkańcy Gdańska przy bramie nr 2