NA POCZĄTEK 3 ANNA PUTKIEWICZ REDAKTOR NACZELNY NIE WPISALI SIĘ DO KSIĘGI CHWAŁY ORĘŻA, CHOCIAŻ STOCZYLI WALKĘ O WOLNĄ POLSKĘ. ODWAGA TAKIEJ MIARY NIE MOŻE ZOSTAĆ ZAPOMNIANA. odlasie, granica powiatów bialskiego i konstantynowskiego, rok 1874. Za 44 lata Polska odzyska niepodległość. Ale wtedy jeszcze nic tego nie zapowiadało. Wtedy ten FOT. CEZARY POMYKAŁO FOT. skrawek Polski obok codziennego terroru doświadczał Pnajgłębszej istoty zniewolenia – samotności. Upokorzony, bezbronny naród, zepchnięty na margines nie ma gdzie iść po pomoc, bo nie ma państwa, i wie, że nie przyjdzie odsiecz, bo nie ma wojska. Ukażna (dzisiejsza Kłoda Mała) to kolejna wieś, przez którą przetoczył się walec brutalnej rusyfi- kacji – mieszkańców przemocą zmuszano do przejścia na prawosławie. Mocna obsada rosyjskiego wojska miała gwarantować powodzenie całej akcji. Żołdacy szczególnie upodobali sobie hardego, młodego chłopa – Józefa Koniuszewskiego. Uparli się, że złamią Polakowi kark. A patrzący na nich spode łba Koniuszewski postanowił, że złamać się nie da. Rzucając twardo w twarz Rosjanom: „Jestem Polak, katolik. Nie przejdę”, musiał przecież wiedzieć, że wchodzi na drogę bez powrotu. Całe Podlasie żyło bowiem już wówczas wydarzeniami z Drelowa i Pratulina, gdzie w styczniu koza- cy rozstrzelali i zatłukli kijami miejscowych chłopów unitów, broniących swych świątyń przed ich zmianą na cerkwie. Ludzie opowiadali, że błoto zmieszane ze śniegiem spływało spod kościoła lepkim, karminowym strumieniem, który rozbryzgiwał się pod ciężarem kopyt kozackiej jazdy. Wieś Józefa też spędzono pod kościół, nahajki kozackie świstały ponad głowami, cięły ciało głębo- ko jak nóż. Rany trudno się goiły. Po tym wydarzeniu upartych, milczących chłopów z Ukażnej moż- na było już zawsze rozpoznać po nabrzmiałych bliznach. „Nie przejdę” – powtarzał Koniuszewski, gdy wlekli go pobitego do więzienia w Białej Podlaskiej. „Nie przejdę” – mamrotał, gdy wracał stam- tąd pieszo, bezzębny, posiwiały nagle starzec z odbitymi nerkami, zmasakrowaną twarzą. „Pola- kiem mnie wzięli i jako Polak wracam” – odpowiedział na pytający wzrok żony. Kazali płacić wysoką karę za każdy dzień – wyprzedał się, zapożyczył, ale płacił. Zabrali zboże, zapasy, meble, nawet pościel i odzienie. „Jestem Polak, katolik. Nie przejdę” – powtarzał. Anastazja Koniuszewska krzyczała podobno tylko raz, kiedy z pustej już obory wyprowadzali ostatnią krowę. To oznaczało, że ich dwoje dzieci umrze z głodu. Nie mieli opału, ciepłej odzieży, żywności, nie chcieli dłużej narażać sąsiadów. Ktoś ich ostrzegł, że najmłodsze dziecko siłą zostanie im odebrane. Ochrzcili je z wody. Wieczorem chodzili po wsi i – przepraszając za wyrzą- dzone przykrości – żegnali się serdecznie z mieszkańcami, „przed podróżą”. Anastazja, Józef, Ewa i Łucja Koniuszewscy – Polacy wyznania grekokatolickiego ze wsi Ukażne – wyruszyli w podróż w grudniową noc 1874 r. Słup ognia oświetlił przebudzoną wieś. A trzask płomieni mieszał się ze śpiewem, który dochodził z płonącej stodoły. Koniuszewscy pod- palili swój własny stos. „Nie przeszli”. *** Nie minęło pół wieku, zmienił się wiatr. Nadeszli kolejni wielcy ludzie naszej historii. Politycy i żołnierze. To właśnie ich przełomowym dokonaniom poświęcamy stronice naszego kwartalnika. Chcę również właśnie tutaj i teraz zaznaczyć, że tragiczne skutki sączonej nam trucizny wynarodowie- nia nie dosięgły nas tak dotkliwie także dzięki poświęceniu wszystkich polskich „Koniuszewskich”. To oni nie pozwolili karczowanej przez zaborców polskości pogrążyć się w letargu lub usnąć w znuże- niu pozbawionym nadziei. Sprawili, że choć mocno niedoskonali, to jednak gotowi byliśmy powstać wciąż jako naród, kiedy skończyła się najdłuższa noc w naszej historii. W 1918 r., tuż po ogłoszeniu naszej suwerenności, odnaleziono i upamiętniono masowe groby heroicznych podlaskich unitów. nr 4 92 OKŁADKA: FOT. CEZARY POMYKAŁO OKŁADKA: FOT. SPIS TREŚCI Wojna i polityka MAREK GAŁĘZOWSKI 14 Wolni czyli jacy 154 PIOTR KORCZYŃSKI 21 Peowiacy. Pretorianie Piłsudskiego Rozmowa z Andrzejem Chwalbą PIOTR KORCZYŃSKI 52 II Rzeczpospolita była Polską z wizji Dmowskiego Rozmowa z Krzysztofem Kawalcem Bohaterowie niepodległości ALVIN M. FOUNTAIN II, ADAM WIBROWSKI 28 Polska – jego wielka miłość W cieniu historii Życiorysy heroiczne Lotnictwo JACEK JĘDRYSIAK ANDRZEJ ŁYDKA MARIUSZ NIESTRAWSKI 28 Służba i siła Polnische Wehrmacht 66 Jasiek Łydka, legionista I Brygady 76 Orły nad Lwowem JAKUB OSTROMĘCKI JERZY KIRSZAK 42 92 Betar, Hagana i Irgun 138 Ogólnie wybitny oficer Wojenne epizody w polskiej szkole ppłk Karol Piłat WOJCIECH KRAJEWSKI Opozycja niepodległościowa Z arsenału Muzeum Wojska 82 Biało-czerwona szachownica PIOTR KORCZYŃSKI Polskiego Sztandary Wojska Polskiego 36 Marszałek uratował mi życie MICHAŁ MACKIEWICZ Rozmowa z Antonim Lenkiewiczem 71 Uzbrojenie odrodzonego JAROSŁAW PYCH Wojska Polskiego 88 Daj nam orły narodowe! Korzenie Wojska Polskiego Motoryzacja JAN JÓZEF KASPRZYK 42 Hej, strzelcy wraz... JAN TARCZYŃSKI 98 Licencje pod wojskowym nadzorem Dzieje wywiadu Wojska Polskiego W NUMERZE! Wielcy dowódcy KONRAD PADUSZEK prof. Andrzej Chwalba, 58 Genialni łamacze szyfrów prof. Krzysztof Kawalec BOGUSŁAW POLAK, MICHAŁ POLAK DOMINIK SMYRGAŁA 106 Generał Józef-Dowbor Muśnicki 62 Człowiek do zadań specjalnych o polskich drogach – dowódca Wojska Wielkopolskiego 1919-1920 do niepodległości MARIUSZ BOROWIAK 21 130 Polskie serce admirała 52 WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY Aleje Jerozolimskie 97, 00–909 Warszawa DYREKTOR WOJSKOWEGO INSTYTUTU WYDAWNICZEGO Maciej Podczaski, tel. 261 845 365, 261 845 685, faks 261 845 503; [email protected] POLSKA ZBROJNA. HISTORIA REDAKTOR NACZELNY Anna Putkiewicz, tel. 261 846 764; [email protected] SEKRETARZ REDAKCJI Małgorzata Łętowska, tel. 261 845 165; [email protected] REDAKCJA Piotr Korczyński, Aleksander Szycht, tel. 261 845 604; 126 [email protected] GRAFIKA Marcin Dmowski (kierownik), Marcin Izdebski (projekt szaty graficznej i opracowanie), Andrzej Witkowski (fotoedytor), tel. 261 845 579 Ordynariat polowy STALE WSPÓŁPRACUJĄ: SŁAWOMIR FRĄTCZAK Anna Dąbrowska, Maciej Chilczuk, prof. Andrzej Gąsiorowski, 115 Kapelanów żołnierskie drogi Jarosław Godlewski, dr Grzegorz Jasiński, Łukasz Jędrzejczak PIOTR KORCZYŃSKI dr Jerzy Kirszak, ks. płk dr Zbigniew Kępa, Wojciech Krajewski, Mikołaj Kubacki, płk Mariusz Kubarek, prof. Mirosław Lenart, 126 Polscy kapelani spadochronowi ppłk Andrzej Łydka, Michał Mackiewicz, dr Mariusz Niestrawski, pod Arnhem dr Adam A. Ostanek, dr Konrad Paduszek, dr Marcin Paluch, dr Anna Pastorek, prof. Bogusław Polak, prof. Wojciech Polak, Paweł Rozdżestwieński, dr Jan Tarczyński, Strategie prof. płk Juliusz S. Tym, dr Krzysztof Wielgus, JULIUSZ S. TYM M. Renata Wilewska, prof. Wojciech Włodarkiewicz, 118 Bzura – największa bitwa Tadeusz Wróbel, Łukasz Zalesiński, Tomasz Zawistowski kampanii 1939 r. OPRACOWANIE STYLISTYCZNE Beata Stadryniak-Saracyn, Historie ocalone January Szustakowski DOMINIK KAŹMIERSKI MARKETING I PROMOCJA 137 Kręte losy pewnej broszury Piotr Zarzycki, Agnieszka Karaczun, Anita Kwaterowska JACEK MATUSZAK (tłumacz), Małgorzata Szustkowska, Marta Szulc, 170 (Nie)typowa polska rodzina Radosław Lechowicz tel. 261 845 387, 261 845 180, faks 261 845 503; [email protected] Tajemnice Armii Krajowej WOJCIECH KÖNIGSBERG DRUK: 146 Akcja w Café Adria ARTDRUK, ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka, www.artdruk.com WOJCIECH KÖNIGSBERG 106 150 Zapomniany konspirator z Woli PRENUMERATA ŁUKASZ ZALESIŃSKI Zamówienia na prenumeratę wydań papierowych 154 Wojna z laboratorium „Polski Zbrojnej. Historia” można składać przez: Konstruktorzy broni www.polska-zbrojna.pl Czerwony terror PIOTR KOCYAN KOLPORTAŻ I REKLAMACJE BARBARA BOJARYN-KAZBERUK 180 Lahti VKT – L-35 Poczta Polska Usługi Cyfrowe Sp. z o.o. ul. Duninowska 9a, 87–823 Włocławek 160 Rodziny nadal ich szukają tel. 542 315 201, 502 012 187; Klub garnizonowy [email protected] Kawalerowie Virtuti Militari ANNA DĄBROWSKA ANDRZEJ ŁYDKA PARTNER 177 Prawnik w mundurze 188 Małpa, małpina i małpia konserwa Narodowe Archiwum Cyfrowe. 170 tysięcy zdjęć online na www.nac.gov.pl Pamiątki polskie Wielkie kolekcje TOMASZ ZAWISTOWSKI ROBERT MARCINKOWSKI Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla 178 Moda z pobojowiska 190 Przewodnik po miejscach, stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja których już nie ma nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów i zmiany tytułów. Egzemplarze kwartalnika w wojskowej dystrybucji wewnętrznej Ceremoniał wojskowy są bezpłatne. Informacje: tel. 261 840 400. MARIUSZ KUBAREK Notatnik kolekcjonera Zasady przekazywania redakcji kwartalnika 182 Uroczysta odprawa wart przed ANDRZEJ WITKOWSKI „Polska Zbrojna. Historia” materiałów tekstowych i graficznych Grobem Nieznanego Żołnierza 193 Świat filokartystyki opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska- zbrojna.pl. 6 ALBUM RODZINNY Pochodził z dużej mazowieckiej wsi Słotwin. Przed I wojną światową – tak jak wielu Polaków – Jan Biernacki wyemigrował za ocean. Zaciągnął się do armii kanadyjskiej, gdzie służył w 50 Królewskim Pułku Calgary. Walczył na froncie zachodnim, między innymi w słynnej bitwie pod Verdun, a także pod Ypres, gdzie Niemcy użyli gazu musztardowego – iperytu. Jan Biernacki odniósł wtedy poważne obrażenia, ale dzięki wysiłkom lekarzy kilka miesięcy później odzyskał wzrok. Po wojnie wrócił z Kanady do wolnej Polski. W rodzinnej wsi witano go jak bohatera. Kiedy zmarł w lecie 1972 r., na miejsce wiecznego spoczynku odprowadzany był przez kilka tysięcy osób, nie tylko mieszkańców