LEKCJA POKONYWANIA TRUDNOŚCI JAK ZBROJENIÓWKA RADZI SOBIE Z WIELKIMI KRYZYSAMI? (W TYM 8% VAT) CENA 6,50 ZŁ Katyń 1920-1940 47 Złotych

MIĘDZYNARODOWY SALON PRZEMYSŁU OBRONNEGO KIELCE 2020

MAGAZYN NIE TYLKO DLA ŻOŁNIERZY

nr 9 (893) WRZESIEŃ 2020

ISSN 0867-4523

DEBATA LEKCJA POKONYWANIA TRUDNOŚCI JAK ZBROJENIÓWKA RADZI SOBIE Z WIELKIMI KRYZYSAMI? (W TYM 8% VAT) CENA 6,50 ZŁ Katyń 1920-1940 47 złotych. Taniej o 22% HISTORIA TYCH CO POKONALI BOLSZEWIKÓW W 1920, A POLEGLI W 1940 W KATYNIU

[10:24] Patryk Czarnowski dobra: Katyń - 47 złotych. Taniej o 22% Rok 1920 1920 - 120 złotych. Taniej o 25% 120 złotych. Taniej o 25% Bellona - 40 złotych. Taniej o 33% ROK 1920 W OBRAZIE I DOKUMENCIE. WOJNA Z BOLSZEWIKAMI W ZBIORACH ARCHIWÓW POLSKICH

Bellona 40 złotych. Taniej o 33% POLSKIE ZWYCIĘSTWO DLA WOLNOŚCI EUROPY. 100-LECIE BITWY WARSZAWSKIEJ 1920 OCZAMI ŚWIADKÓW TAMTYCH WYDARZEŃ

Arcybiskup Stanisław Gall 39,90 złotych PO RAZ PIERWSZY TAK OBSZERNIE OPISANY ŻYCIORYS WIELKIEGO POLAKA 2020 Darmowa dostawa DOSTĘPNE NA WWW.SKLEP.POLSKA-ZBROJNA.PL Z SZEREGU WYSTĄP

IZABELA BORAŃSKA- -CHMIELEWSKA

WIELOWYMIAROWE SKUTKI PANDEMII COVID-19 ODCZUWAJĄ NIEMAL WSZYSTKIE BRANŻE W WIĘKSZOŚCI PAŃSTW NA ŚWIE- CIE. JAKI WPŁYW MA ONA NA PRZEMYSŁ ZBROJENIOWY?

ak firmy tego sektora gospodarki radziły sobie z różnego rodzaju kryzysami w przeszłości? Z jakimi problemami mierzą się dziś? Jakie mechanizmy zo- J stały uruchomione w celu wsparcia zbrojeniówki? Na te tematy dyskutowali eksperci, którzy wzięli udział w debacie „Polski Zbrojnej” – Dariusz Majchrzak z Akademii Sztuki Wojennej, Piotr Wilczyński z Polskiego Towarzystwa Geopo- litycznego i Jacek Żołnierkiewicz z Polskiej Grupy Zbrojeniowej. Wrześniowe wydanie miesięcznika zawiera także specjalny moduł zbrojeniowy, przygotowany z okazji 28. Międzynarodowego Salonu Przemysłu Obronne- go w Kielcach. W tej części numeru znajduje się m.in. wywiad z Andrzejem Kensbokiem, prezesem Polskiej Grupy Zbrojeniowej, który mówi o nadziejach związanych z wielkimi programami modernizacji technicznej sił zbrojnych i wyzwaniach czekających ten koncern.

Wraz z wybuchem II wojny światowej rozpoczął się dramatyczny czas dla polskiego społeczeństwa, przede wszystkim jednak dla żołnierzy i ich dowódców, na których spoczywała odpowiedzialność za ludzkie życie, a podejmowane przez nich decyzje znajdowały potem odzwierciedlenie na polu walki. O nie- których jednostkach formowanych w 1939 roku do dziś niewiele wiadomo. Prezentujemy jedną z nich, czyli Lotniczy Oddział Szturmowy, w którym słu- żyli ochotnicy wykonujący działania rozpoznawcze i szturmowe typowe dla sił specjalnych.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA IX 2020 / nr 9 (893)

TEMAT NUMERU ARMIA MILITARIA STRATEGIE

KRZYSZTOF WILEWSKI, ŁUKASZ ZALESIŃSKI TADEUSZ WRÓBEL TOMASZ OTŁOWSKI TADEUSZ WRÓBEL 48 Krab uderza z daleka 78 Lot za ocean 96 Awantury etiopskie 10 Lekcja pokonywania Żołnierze o nowej haubicy Gripeny dla Brazylii Spór o tamę trudności Dyskusja o przemyśle MAGDALENA RAFAŁ CIASTOŃ MICHAŁ ZIELIŃSKI zbrojeniowym KOWALSKA-SENDEK 84 Dynamiczna ewolucja 102 Kraj nad przepaścią 54 Jak odzyskać MACIEJ NOWAK-KREYER giganta? TOMASZ OTŁOWSKI ROBERT CZULDA 20 Ryzykowne remedium Rozmowa z Pawłem Galkiem 86 Latający niszczyciel 106 Piraci na horyzoncie

MAŁGORZATA KRZYSZTOF WILEWSKI MAŁGORZATA 23 SCHWARZGRUBER 90 Silnik z prądem SCHWARZGRUBER MSPO 108 Cienie nad Doliną 58 TADEUSZ WRÓBEL Jordanu Kielce 2020 92 Krok do silniejszej Patrole armii ROBERT SENDEK na linii 111

MICHAŁ ZIELIŃSKI Ruchome 62 Wyższa szkoła granice ratowania życia

MAGDALENA TADEUSZ WRÓBEL KOWALSKA-SENDEK 114 Klasyka w modzie 66 Orzeźwiający desant MAŁGORZATA MAGDALENA MIERNICKA SCHWARZGRUBER 70 Posejdon uderza 117 Sankcje spod wody nie wystarczą Rozmowa z Kamilem PIOTR RASZEWSKI Kłysińskim 74 Szkolenie z dystansem

TOMASZ ZDZIKOT 77 Kuźnia ekspertów DYREKTOR WOJSKOWEGO INSTYTUTU WYDAWNICZEGO Maciej Podczaski, [email protected]; tel.: 261 849 008, 261 849 007, faks: 261 849 459; Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa REDAKTOR NACZELNY POLSKI ZBROJNEJ Izabela Borańska-Chmielewska, tel.: 261 849 212; [email protected] SEKRETARZ REDAKCJI, Z-CA REDAKTORA NACZELNEGO Aneta Wiśniewska, tel.: 261 849 213; Zastępcy sekretarza redakcji PO SŁUŻBIE Katarzyna Pietraszek, tel.: 261 849 147; HISTORIA Joanna Rochowicz, tel.: 261 849 262; [email protected] TEKSTY MACIEJ NOWAK-KREYER MAŁGORZATA Anna Dąbrowska, Paulina Glińska, Piotr Korczyński, 120 Nocni łowcy SCHWARZGRUBER Ewa Korsak, Magdalena Kowalska-Sendek, Magdalena Miernicka, Bogusław Politowski, Małgorzata Lotniczy Oddział Szturmowy 140 Powrót na pole bitwy Schwarzgruber, Robert Sendek, Jacek Szustakowski, Szlakiem żołnierzy Krzysztof Wilewski, Tadeusz Wróbel ROBERT SENDEK Września ’39 WSPÓŁPRACA: Rafał Ciastoń, Robert Czulda, 126 Maharadża przeciw Andrzej Fąfara, Krzysztof Kubiak, Maciej Nowak-Kreyer, Tomasz Otłowski, Piotr Raszewski, Łukasz Zalesiński, MACIEJ NOWAK-KREYER Hitlerowi Michał Zieliński 146 Tydzień w Biesnamie ZDJĘCIA PIOTR KORCZYŃSKI Michał Niwicz, Jarosław Wiśniewski 130 Dla nas liczyła się MAGDALENA GRAFIKA walka KOWALSKA-SENDEK Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, Małgorzata Mielcarz, Monika Siemaszko, tel.: 261 849 498; Rozmowa z Janem Andrzej Witkowski (fotoedytor), tel.: 261 849 279 Skowronem 149 OPRACOWANIE STYLISTYCZNE Marta Sachajko (kierownik), tel.: 261 849 244; JACEK SZUSTAKOWSKI Historia Renata Gromska 134 Dumni z pierwszych MARKETING I PROMOCJA z betonu Piotr Zarzycki (kierownik), Patryk Czarnowski, Arkadiusz żołnierzy Juszczak, Agnieszka Karaczun, Anita Kwaterowska i stali (tłumacz), Marta Szulc, Małgorzata Szustkowska, PIOTR KORCZYŃSKI tel.: 261 849 496, 261 849 457; [email protected] 137 Kryptolog, któremu Numer zamknięto: 25.08.2020 r. PIOTR KORCZYŃSKI pomógł Poe DRUK 152 Koniec świata ARTDRUK, ul. Napoleona 2, 05-230 Kobyłka, po japońsku www.artdruk.com KRZYSZTOF KUBIAK 139 Smutny, szalony KOLPORTAŻ I REKLAMACJE ANDRZEJ FĄFARA Punkt Pocztowy Włocławek Mike 154 Legenda Pershinga ul. Duninowska 9a, 87-823 Włocławek [email protected] tel. 885 870 509, kom. 502 012 187 PRENUMERATA Zamówienia na prenumeratę wydań papierowych „Polski Zbrojnej” można składać poprzez: – www.polska-zbrojna.pl – www.garmondpress.pl/prenumerata – www.kolporter.com.pl/prenumerata Sprzedaż bieżących wydań elektronicznych, w tym prenumeraty wydań elektronicznych „Polski Zbrojnej”, dostępna na: http://e-kiosk.pl, www.egazety.pl PARTNER Narodowe Archiwum Cyfrowe. 250 tysięcy zdjęć online na www.nac.gov.pl

Zdjęcie na okładce: Michał Niwicz Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja Znajdziesz nas tutaj: nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów. Egzemplarze miesięcznika w wojskowej dystrybucji wewnętrznej są bezpłatne. Informacje: 261 849 494. Zasady przekazywania redakcji miesięcznika „Polska Zbrojna” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska-zbrojna.pl. 6 ARMIAMELDUNEK / WOJNA

NOWI GENERAŁOWIE Trzynastu oficerów z gwiazdkami.

stępując w szeregi ska Polskiego wręczał żoł- wództwa Generalnego Ro- Komponentu Powietrznego. Wgeneralicji Wojska nierzom akty mianowania. dzajów Sił Zbrojnych; Do grona generałów dołą- Polskiego, bierzecie na sie- Na wniosek ministra Dariusz Parylak, dowódca czyli natomiast: Krzysztof bie odpowiedzialność za Mariusza Błaszczaka awans 11 Lubuskiej Dywizji Cur, dowódca 3 Skrzydła dowodzenie na najwyższym otrzymało 13 oficerów. Kawalerii Pancernej; oraz Lotnictwa Transportowego; poziomie”, mówił prezy- Trzech z nich dostało drugą Ireneusz Starzyński, dowód- Bogdan Dziewulski, zastęp- dent Andrzej Duda, gdy generalską gwiazdkę: Piotr ca Centrum Operacji Po- ca szefa Inspektoratu w przeddzień Święta Woj- Malinowski, szef sztabu Do- wietrznych – Dowództwa Wsparcia Sił Zbrojnych –

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 7

Święto żołnierzy łówna część obchodów ców Bitwy Warszawskiej je- Grozpoczęła się odprawą steśmy im wdzięczni za to, warty przed Grobem Niezna- czego dokonali sto lat temu. nego Żołnierza na placu Mar- „Są dla nas wzorem do naśla- szałka Józefa Piłsudskiego dowania, a pamięć o ich czy- w Warszawie. „To ważny nach będzie wieczna”, mówił dzień, w którym dziękujemy szef MON-u. Podziękował też żołnierzom za ich służbę i od- wszystkim żołnierzom Woj- dajemy hołd wszystkim tym, ska Polskiego za ich codzien- którzy polegli za ojczyznę”, ną służbę. Uroczystości za- mówił prezydent Andrzej kończyło złożenie wieńców Duda. Z kolei minister przy Grobie Nieznanego Żoł- Mariusz Błaszczak podkreślił, nierza oraz defilada podod- że jako potomkowie zwycięz- działów. PZ, PG

Kordziki i medale a szczególne osiągnięcia Niemirka z Centrum Szkole- Zw wykonywaniu zadań nia Żandarmerii Wojskowej służbowych wpisaniem za- i ppłk. Andrzej Tudruj z Biu- sług do „Księgi honorowej ra ds. Programu „Zostań Wojska Polskiego” został wy- Żołnierzem RP”. różniony przez Mariusza Minister nagrodził żołnie- Błaszczaka płk Bogdan Pro- rzy, którzy dokonali czynów kop z Zarządu Inżynierii Woj- bohaterskich świadczących skowej Dowództwa General- o ofiarności i odwadze. Na- nego Rodzajów Sił Zbrojnych. grodę otrzymało 15 osób, Trzech oficerów za wybitny m.in.: mł. chor. Adam Olejni- dorobek w służbie wojsko- czak z Centrum Szkolenia wej otrzymało Kordzik Ho- Wojsk Lądowych w Pozna- PIOTR MOLECKI/EAST NEWS MOLECKI/EAST PIOTR norowy Sił Zbrojnych. Szef niu, który uratował tonącego MON-u wręczył go płk Rafa- sześciolatka; st. kpr. Adam łowi Borkowi i ppłk. Pawłowi Steckiewicz z 15 Batalionu Chodosiewiczow z Polskiej Saperów, który pomógł po- szef logistyki; Cezary (3 Warszawska Brygada Agencji Kosmicznej oraz szkodowanym w wypadku Janowski, zastępca szefa Rakietowa Obrony Po- ppłk. Witoldowi Gawalskie- drogowym; oraz kpr. Marcin Zarządu Planowania Uży- wietrznej), Jarosław mu z Regionalnego Centrum Woźniak, który uratował ży- cia Sił Zbrojnych i Szkole- Górowski (1 Warszawska Informatyki w Krakowie. Ty- cie pięciu osobom uwięzio- nia Sztabu Generalnego Brygada Pancerna), Rafał tułem honorowym Zasłużony nym w płonącym budynku. WP, a także Krzysztof Kowalik (10 Brygada Ka- Żołnierz Rzeczypospolitej Minister wręczył też odzna- Nolbert, zastępca szefa walerii Pancernej), Rafał Polskiej wyróżnieni zostali czenia resortowe. Złote, srebr- sztabu ds. operacyjnych Ostrowski (7 Brygada zaś oficerowie mający wybit- ne i brązowe medale „Siły Dowództwa Operacyjnego Obrony Wybrzeża), Michał ne zasługi w dowodzeniu, Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Rodzajów Sił Zbrojnych. Rohde (19 Lubelska Bry- szkoleniu i pracy wychowaw- otrzymało 20 żołnierzy. Tylu Wśród awansowanych do gada Zmechanizowana) czej: płk Włodzimierz Chup- samo wojskowych minister pierwszego generalskiego oraz Bogdan Rycerski ka z DGRSZ, płk Witold wyróżnił medalami „Za Za- stopnia są też dowódcy (15 Giżycka Brygada Zme- Lipiński z Dowództwa Garni- sługi dla Obronności Kraju”. brygad: Kazimierz Dyński chanizowana). PZ, PG zonu Warszawa, płk Sławomir PZ, PG

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 8 MELDUNEKARMIA / WOJNA

BLIŻSZY SOJUSZ Do Polski przyjedzie więcej żołnierzy armii Stanów Zjednoczonych. MON KRÓL/CO WOJCIECH

mowa podpisana przez ministra Mariusza dry zdalnie sterowanych statków powietrznych. UBłaszczaka i sekretarza stanu USA Michaela W Lublińcu zostanie zlokalizowany kolejny Pompeo zakłada utworzenie w Polsce wysunięte- obiekt sił specjalnych, a w Żaganiu i Świętoszo- go dowództwa V Korpusu Sił Lądowych USA. wie – pancerna brygadowa grupa bojowa. Będzie ono odpowiadać za dowodzenie amery- Jak poinformowało MON, w razie zagrożenia kańskimi siłami zbrojnymi stacjonującymi na Ryan D. Stany Zjednoczone mogą natychmiastowo prze- wschodniej flance NATO. Jednostka, której do- McCarthy, rzucić do naszego kraju nawet 20 tys. żołnierzy. wódcą zostanie gen. John Kolasheski, ma rozpo- sekretarz Sił Lądo- Miejsce stacjonowania sojuszniczych wojsk, cząć funkcjonowanie w październiku 2020 roku. wych USA: „Polska a także infrastruktura, z której będą korzystać, zo- jest cennym sojuszni- Siedzibą wysuniętego dowództwa dywizyjnego kiem, który inwestu- staną wskazane przez Polskę. Nasz kraj poniesie będzie Poznań. Co do innych lokalizacji, to je duże środki też koszt pobytu żołnierzy. Resort szacuje, że w Drawsku Pomorskim znajdzie się centrum w obronność i bierze rocznie na ten cel będzie przeznaczanych około udział w sojuszni- szkolenia bojowego do wspólnego korzystania czych inicjatywach. 500 mln zł. przez wojska obu krajów, we Wrocławiu-Stracho- Obecność wojsk USA Porozumienie określa także, że USA będą spra- wicach powstanie baza lotnicza załadunkowo-roz- w Polsce przyczynia wowały jurysdykcję karną wobec amerykańskich się do wzrostu siły re- ładunkowa sił powietrznych USA, w Powidzu – gionu i zwiększa jego żołnierzy w wypadku zaniechań popełnionych siedziba lotniczej brygady bojowej, batalionu bo- bezpieczeństwo”. przez nich w ramach obowiązków służbowych, jowego wsparcia logistycznego oraz obiektu sił natomiast w każdej innej sytuacji ma ich obowią- specjalnych, w Łasku zaś – amerykańskiej eska- zywać polskie prawo. PZ, MM Zintegrowana marynarka Polskie okręty zostaną wyposażone w urządzenia do identyfikacji „swój-obcy”.

szystkie samoloty, śmi- natowskiemu standardowi – mają je otrzymać w najbliż- Wgłowce i drony, a także Mark XIIA mod 5 poziom 1 szym czasie. Inspektorat okręty wojenne oraz pojazdy i 2. W urządzenia IFF (Identifi- Uzbrojenia MON zaprosił firmy wykorzystywane przez armie cation Friend or Foe) w tym posiadające w ofercie tego ty- NATO od lipca 2020 roku mu- standardzie są wyposażone pu systemy do przetargu na szą używać do identyfikacji przekazane do służby OORP zakup 15 transponderów IFF „swój-obcy” systemów odpo- „Kormoran” (na zdjęciu) oraz wraz z ich instalacją na

MARCIN PURMAN MARCIN wiadających najnowszemu „Ślązak”. Pozostałe okręty 13 jednostkach. PZ, KW

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 9

Unikatowy trał Dobiegają końca prace nad ważnym projektem.

rojekt o nazwie MLM II, czyli lekki rodzaje tego sprzętu: prototyp trału na- Pmodułowy trał niekontaktowy, jest wodnego oraz demonstrator trału realizowany przez międzynarodowe o zmiennym zanurzeniu. Wśród urzą- konsorcjum, w którego skład wchodzą dzeń przeznaczonych do zwalczania firmy z Norwegii, Finlandii i Niemiec. min taki demonstrator stanowi unikato-

Główną rolę w przedsięwzięciu odgry- we rozwiązanie. Innowacją jest przede CO MON wają konstruktorzy z Ośrodka Badaw- wszystkim możliwość zanurzenia i ope- czo-Rozwojowego Centrum Techniki rowania pod wodą. Prace nad trałem do- Morskiej w Gdyni. Skonstruowano dwa biegają końca, następnie zaplanowano INNOWACYJNE jego testy, które mają wskazać konstruk- torom kierunek dalszych działań. TECHNOLOGIE W poprzednich latach specjaliści z gdyńskiego ośrodka pracowali m.in. Współpraca resortu obrony nad modułowym trałem niekontakto- z Siecią Badawczą Łukasiewicz. wym MLM pierwszej generacji i pod- wodną platformą sensoryczną do obrony ist intencyjny o współpracy polega- przeciwminowej. Urządzenie holowane Ljącej na wymianie doświadczeń i in- przez motorówkę bądź autonomiczną formacji w dziedzinie innowacyjnych jednostkę pływającą potrafi wykrywać technologii, które mogłyby być wyko- i klasyfikować miny, również te, które rzystane w siłach zbrojnych, podpisali tkwią zagrzebane w osadach na mor- minister Mariusz Błaszczak i Piotr

OBR CTM SA skim dnie. PZ, ŁZ Dardziński, prezes Sieci Badawczej Łukasiewicz (na zdjęciu). Jest to ośrodek naukowy, który koordynuje prace 33 in- stytutów badawczych i ponad 4,5 tys. na- ukowców. Sieć opracuje na potrzeby Hot450Challenge MON-u m.in. nowy rodzaj stali do po- cisków odłamkowo-burzących oraz Żołnierze honorowo oddają krew. tranzystor, który ma zapewnić polskiej armii samowystarczalność w dziedzi- kcja żołnierzy wojsk obrony teryto- która spowodowała, że chętnych do odnie techniki radarowej i łączności bez- Arialnej ma pomóc w nagłośnieniu dawania krwi jest znacznie mniej”, mó- przewodowej. Podpisany dokument za- trudnej sytuacji w centrach krwiodaw- wi st. sierż. Robert Kowalewski, rzecz- kłada też realizację wspólnych projek- stwa i krwiolecznictwa oraz zachęcić nik Szkoły Podoficerskiej Sonda. Każdy tów na rzecz Europejskiej Agencji innych do honorowego oddawania kto oddał krew, zamieszczał zdjęcie Obrony oraz Europejskiej Agencji Ko- krwi. „W czasie wakacji jest ona w mediach społecznościowych i nomi- smicznej. PZ, MM szczególnie potrzebna. Dodat- nował do wykonania zadania kolejne kowo sytuację skomplikowała osoby. Powstał też pomysł, by zapra- epidemia koronawirusa, szać do udziału w akcji całe jednostki czy instytucje. Jako pierwsi krew oddali Panu Andrzejowi DWOT żołnierze i pracownicy z Dowództwa Łuniewskiemu, WOT, Centrum Szkolenia Łączności i In- właścicielowi firmy ArtDruk, formatyki oraz Szkoły Podoficerskiej wyrazy głębokiego żalu Sonda. Krwiodawcy z WOT-u nomino- i słowa wsparcia wali do akcji m.in. 9 Łódzką Brygadę w trudnych chwilach po śmierci Obrony Terytorialnej, Starostwo żony Małgorzaty Powiatowe w Legionowie składa zespół oraz 18 Dywizję Zmechani- Wojskowego Instytutu zowaną. PZ, MM Wydawniczego.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 10 ARMIA / WOJNA TEMAT NUMERU / PRZEMYSŁ ZBROJENIOWY TOMASZ PACZOS/FOTONOVA/EAST NEWS PACZOS/FOTONOVA/EAST TOMASZ

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 11

Wojskowe Za- kłady Mechaniczne w Siemianowicach Śląskich są jedną z wiodących firm wchodzących w skład Polskiej Grupy Zbrojeniowej. Produkowa- ne tu kołowe transportery opancerzone Rosomak sprawdziły się m.in. podczas misji w Afganistanie. LEKCJA POKONYWANIA TRUDNOŚCI Dariusz Majchrzak, Piotr Wilczyński i Jacek Żołnierkiewicz dyskutują o wielkich kryzysach w przemyśle zbrojeniowym oraz tendencjach panujących na rynku handlu bronią.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 12 TEMAT NUMERU / PRZEMYSŁ ZBROJENIOWY

rzemysł obronny odczuł już pierwsze ne- tach dziewięćdziesiątych się nie powiódł, czego gatywne skutki pandemii koronawirusa, negatywne skutki odczuwamy do dzisiaj. szczególnie w krajach, gdzie lockdown spowodował wielotygodniowe przerwy Dariusz Majchrzak: Zakończenie zimnej wojny, w produkcji. Ile takich sytuacji kryzyso- rozwiązanie Układu Warszawskiego i rozpad wych zdarzyło się w tym sektorze od za- Związku Sowieckiego oznaczały ogromne zmiany kończenia zimnej wojny, gdy już nie były geopolityczne. Do nowej sytuacji musiało się dosto- potrzebne duże inwestycje zbrojeniowe? sować nasze państwo wraz z wojskiem, którego li- czebność została zredukowana, co miało poważne Piotr Wilczyński: Kres zimnej wojny nie konsekwencje dla przemysłu zbrojeniowego. Jedno- oznaczał spadku zapotrzebowania na cześnie pojawił się nowy czynnik – aktywność za- broń, bo zwiększyła się z kolei liczba konfliktów granicznych koncernów zbrojeniowych, które do- zbrojnych. Państwom zachodnim otworzyły się strzegły w zachodzących u nas procesach politycz- też rynki zbytu dla starych systemów broni do nych okazję do zdobycia nowych rynków zbytu. Pkrajów, gdzie przemysł jednak przeszedł restruk- Kierunek wyznaczony na integrację z Sojuszem turyzację i wiele zakładów upadło. Producenci Północnoatlantyckim oznaczał, że wojsku potrzeb- otrzymywali więc zamówienia na nowe uzbroje- ny będzie sprzęt, jakiego nasza zbrojeniówka nie nie, którym zastępowano to wyprzedane. Tak na- miała w swojej ofercie. prawdę do pierwszego poważnego kryzysu doszło po zamachach z 11 września 2001 roku, gdy USA Jacek Żołnierkiewicz: Ten drugi kryzys w zbroje- rozpoczęły tzw. wojnę z terroryzmem, a zagroże- niówce był efektem krachu finansowego w latach nia z nim związane doprowadziły do wprowadze- 2007–2008. Służyłem wówczas w Sztabie General- nia obostrzeń wynikających z podniesieniem nym Wojska Polskiego i byłem świadkiem, jak norm bezpieczeństwa zakładów zbrojeniowych. z dnia na dzień nastąpiły cięcia w wielu programach modernizacji technicznej, a tym samym w za- Jacek Żołnierkiewicz: Nie zgadzam się z opinią, mówieniach na uzbrojenie i sprzęt. Przetrwały tylko że kres zimnej wojny nie wywołał kryzysu w prze- te uznane za priorytetowe, związane z integracją myśle obronnym. Miał on miejsce w państwach by- z NATO i misjami zagranicznymi. W najtrudniej- łego Układu Warszawskiego, a Polska jest tego szym położeniu znalazły się wówczas małe firmy, przykładem. Już w latach osiemdziesiątych które nie mogły czekać kilka lat, aż znowu pojawią XX wieku widać było powiększającą się lukę tech- się zamówienia. nologiczną między naszą zbrojeniówką a zachod- nią. Od końca tej dekady nie powstał żaden duży, Piotr Wilczyński: To prawda, największy kryzys zaawansowany technologicznie produkt. Ostatnim w przemyśle obronnym po zimnej wojnie, i to był czołg PT-91, czyli polska modernizacja T-72. w skali globalnej, był skutkiem tego, że w latach Jeszcze lepiej skalę kryzysu naszego przemysłu 2007–2008 nastąpił upadek wielodewizowego mię- obronnego odzwierciedla spadek zatrudnienia. dzynarodowego systemu walutowego. W wielu pań- Przed końcem zimnej wojny w zakładach zbrojenio- stwach cięto wówczas budżety, czego konsekwencją English version: polska-zbrojna.pl English version: wych pracowało około 250 tys. osób, a kilka lat okazały się brak nowych kontraktów i anulowanie później – 50 tys. Nawet jeśli uwzględnimy, że część części już zawartych. produkcji, chociażby mundurów, przestano wów- czas zaliczać do zbrojeniówki, to i tak to był gigan- W przeszłości kryzysy objawiały się tym, że nie tyczny regres. Co gorsza, żaden z programów re- było kontraktów na broń. W pierwszej fazie strukturyzacyjnych tego sektora wdrożonych w la- obecnego zawirowania zbrojeniówka ma zamó-

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 13

PIOTR WILCZYŃSKI: POCZUCIE NIEPEWNOŚCI JUTRA W SFE-

RZE BEZPIECZEŃSTWA ORZECHOWSKI ARTUR OZNACZA WZROST ZAPOTRZE- BOWANIA NA UZBROJENIE

wienia, ale pojawiły się kłopoty z ich realizacją ze względu minister obrony narodowej, samolot wielozadaniowy F-35, ra- na czasowe zamknięcie firm. kietowy system obrony powietrznej Patriot oraz artylerii rakietowej HIMARS. Pozostałe programy raczej nie zostaną skre- Jacek Żołnierkiewicz: Nadal nie wiemy, jakie będą długofalo- ślone, lecz będą przesunięte w czasie. Jeśli jednak kryzys się we skutki pandemii, bo nie wiadomo, jak długo będzie ona pogłębi, zapewne zmieni się gradacja ich ważności. Wtedy po- trwała. Im dłużej, tym gorzej dla gospodarki. Tymczasem wy- trzebna będzie pomoc państwa dla firm zbrojeniowych, cho- datki na program modernizacji technicznej są ściśle powiązane ciaż się obawiam, że niektóre z nich, mimo takiego wsparcia, z produktem krajowym brutto. W tym roku nastąpi jego spa- mogą nie przetrwać. dek, więc cięcia w zamówieniach wydają się nieuniknione. I tak jak w przeszłości, dostępne środki finansowe zostaną Dariusz Majchrzak: Każda sytuacja kryzysowa jest inna. przeznaczone na priorytetowe programy, a tymi są, jak wskazał W obecnym kryzysie epidemiologicznym już teraz widać, jak

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 14 TEMAT NUMERU / PRZEMYSŁ ZBROJENIOWY

ważne jest oddziaływanie mediów, poprzez przekazywane przez nie informacje, na opinię publiczną, szczególnie że mamy do czynienia z rzadko spotykanym zagrożeniem – pande- mią. Chociaż niektóre statystyki, choćby związane z liczbą zgonów porównywaną rok do roku, zaprzeczają poziomowi za- grożenia, nie należy obecnej sytuacji bagatelizować. Zasadne jest stosowanie środków prewencyjnych tam, gdzie to tylko możliwe. Nie wydaje mi się, że w dalszej perspektywie pandemia będzie miała kluczowy wpływ na gospodarkę, a szczegól- nie na przemysł zbrojeniowy, ale dopiero czas pokaże, jakie będą jej konsekwencje.

Piotr Wilczyński: Też uważam, że dane dotyczące ogólnej liczby zgonów w większości państw nie potwierdzają tego, że mamy do czynienia z pandemią. Niemniej jednak obecny kryzys nosi znamiona wojny bioinformacyjnej, czyli jest to rodzaj działań hybrydowych. Jednym ze skutków tej sytuacji jest osła- bienie konkurencyjności gospodarek Zachodu, na czym zysku- JACEK ŻOŁNIERKIEWICZ ją Chiny. Odnośnie do wpływu tego kryzysu na zbrojeniówkę d pięciu lat jest związany z Polską Grupą Zbrojeniową. Wcze- to zgadzam się z tezą, że bez wsparcia państwa, czyli nas, po- Ośniej przez 29 lat służył jako oficer sił powietrznych i Sztabu datników, nie uda się utrzymać firm mających kluczowe zna- Generalnego Wojska Polskiego, specjalizujący się w zautomatyzo- czenie dla bezpieczeństwa narodowego. Z podobnym proble- wanych systemach wsparcia dowodzenia i kierowania środkami mem zderzy się cały świat. Jednocześnie duże, silne koncerny walki oraz taktycznych systemach transmisji danych. zbrojeniowe – głównie amerykańskie i zachodnioeuropejskie – będą starały się wykorzystać sytuację kryzysową, by za niewielkie pieniądze przejąć interesujące je przedsiębiorstwa.

Czy nie przecenia się wpływu pandemii na zbrojeniówkę? Jacek Żołnierkiewicz: Wsparcie powinny otrzymać wszystkie polskie firmy – niezależnie od formy właścicielskiej – które są Jacek Żołnierkiewicz: Na przemysł obronny oddziałują różne ważne dla systemu obronnego państwa. To, że większość czynniki, takie chociażby jak sytuacja międzynarodowa. Czy z nich jest państwowa, wynika z konieczności spełnienia wielu koronawirus spowodował spadek liczby konfliktów zbrojnych warunków, takich jak utrzymywanie zdolności do produkcji lub ich natężenia? Nie, co więcej, pojawiły się nowe ogniska i jej zwiększenia na wypadek wojny. Dlatego do nich trafiają zapalne. Nadal będzie więc zapotrzebowanie na broń. Oczywi- kluczowe zamówienia. Ale w składzie konsorcjów realizują- ście mogą nastąpić rewizje niektórych zamówień oraz reorga- cych duże programy wojskowe znajdują się firmy prywatne. nizacje w przemyśle. Nie sądzę jednak, by w perspektywie dłu- goterminowej obecny kryzys miał znaczący wpływ na zbroje- Dariusz Majchrzak: Przemysł zbrojeniowy jako całość powi- niówkę. nien być oczkiem w głowie władz państwowych, które z jednej strony powinny go wspierać, ale z drugiej – czerpać z niego Piotr Wilczyński: Firmy zbrojeniowe teraz muszą zmierzyć określone korzyści. Wydaje mi się, niezależnie od tego, czy fir- się z trzema problemami. Pierwszym jest zmniejszenie produk- my zbrojeniowe są własnością prywatną, czy należą do Skarbu cji czy też jej spowolnienie, wynikające z upadku niektórych Państwa, że to państwo musi sprawować nad nimi jakąś formę poddostawców. Efektem tego jest kolejny problem, czyli opóź- kontroli, tak aby były częścią polityki bezpieczeństwa. nienia w dostawach. Trzeci to wzrost ceny produktu. Zmniej- szająca się podaż podzespołów powoduje, że są one coraz W jaki sposób swoje przemysły obronne wspomagają pań- droższe. Wpływ na koszty produkcji ma również rosnąca infla- stwa NATO i Unii Europejskiej? Czy doświadczenia ostat- cja, bo w takich sytuacjach rządy najczęściej po prostu dodru- nich miesięcy nie wskazują na potrzebę wprowadzenia kowują pieniądze. w Polsce dodatkowych rozwiązań?

Wsparcie państwa powinno ograniczać się tylko do firm Jacek Żołnierkiewicz: W niektórych krajach, w tym państwowych? w Niemczech, uruchomiono mechanizm pozwalający na

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 15

DR PIOTR W Europie przedsiębiorstwa państwowe muszą wierzyć, że rząd zdecyduje się im pomóc przez L. WILCZYŃSKI m.in. zamówienia lub dotacje czy obniżenie po- est prezesem Polskiego Towa- datków. Prywatne muszą zwykle bardziej zdać się Jrzystwa Geopolitycznego, adna własne zasoby. W Polsce firmy, które są w spe- iunktem na Uniwersytecie Peda- cjalnym wykazie przedsiębiorstw o szczególnym gogicznym w Krakowie. Zajmuje znaczeniu gospodarczo-obronnym, mogą otrzy- się naukowo geopolityką i geo- mać wsparcie ze strony państwa. Według mnie ta- strategią, przemysłem zbrojenio- kie rozwiązanie jest krzywdzące dla prywatnych wym i konfliktami zbrojnymi na dostawców podzespołów spoza tego wykazu. świecie. Oficer rezerwy z do- świadczeniem na misjach zagra- Jacek Żołnierkiewicz: Każda firma gotowa spełnić nicznych. stawiane wymagania może jednak znaleźć się w tym wykazie.

Dariusz Majchrzak: Skala i formy wsparcia przemysłu obronnego ze strony państwa zależą od tego, czy uzna ono, że pomoc leży w jego intere- sie. Kluczowa jest tu wola polityczna. Poza tym ważne są możliwości ekonomiczne poszczegól- nych państw, bo nie wszystkie stać na wpompowa- nie w zbrojeniówkę setek milionów czy miliardów dolarów lub euro. Niemniej jednak korzyści dla

ARTUR ORZECHOWSKI (2) ORZECHOWSKI ARTUR państwa, szczególnie w odniesieniu do podmio- tów zaawansowanych technologicznie, mogą być znaczne. szersze lokowanie zamówień u krajowych produ- Czy firmy zbrojeniowe utrzymują jakieś rezerwy centów. My też powinniśmy pójść tą drogą. finansowe na czarną godzinę? W Polskiej Grupie Zbrojeniowej widzimy ko- nieczność zmian prawnych i pewne propozycje Dariusz Majchrzak: Istnieje pewna prawidłowość, w tej kwestii przesłaliśmy już do Ministerstwa która nie ogranicza się do przemysłu obronnego. Aktywów Państwowych. Jedna z nich to możli- Wielkie koncerny praktycznie zawsze mają jakieś wość odstąpienia od kar umownych, co teraz jest zasoby własne, które umożliwiają im funkcjonowa- niemożliwe. Dobrym mechanizmem mogłoby być nie w kryzysie co najmniej przez kilka miesięcy bez również zwiększenie kwot zaliczek na zamówiony wsparcia zewnętrznego. Mniejsze firmy często sprzęt. To rozwiązanie korzystne dla obu stron, bo szybko tracą płynność finansową i popadają w kło- producent nie musi zaciągać dużych kredytów, co poty już po kilku tygodniach zaprzestania działal- przekłada się na cenę wyrobu. ności. Dlatego sprawa rezerw finansowych podmio- tów gospodarczych z branży zbrojeniowej wydaje Piotr Wilczyński: Forma wsparcia w dużej mie- się kluczowa. rze zależy od tego, czy w danym kraju więcej jest firm państwowych, czy prywatnych. W Stanach Jacek Żołnierkiewicz: W naszych państwowych Zjednoczonych rząd mocno wspiera sektor pry- firmach przemysłu obronnego nie ma takich re- watny, ale to wynika ze specyficznej sytuacji. zerw, co poniekąd jest konsekwencją wspomnia- Otóż amerykańskie firmy zbrojeniowe są blisko nych wcześniej prób restrukturyzacji tego sektora. powiązane z politykami, gdyż asygnują duże kwo- Chociażby wojskowe zakłady remontowo-produkty na ich kampanie wyborcze i oczekują w rewan- cyjne przekształcono w spółki i rzucono na głębo- żu przychylności. W zamian za przysługi kongres- kie wody wolnego rynku, nie zapewniając men czy prezydent może liczyć na pieniądze ze w większości wypadków odpowiedniego wsparcia zbrojeniówki przy okazji kolejnych wyborów. w formie zamówień.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 16 TEMAT NUMERU / PRZEMYSŁ ZBROJENIOWY

DARIUSZ MAJCHRZAK: Ze względu na problemy z utrzymaniem ciągłości dostaw komponentów wytwarzanych za granicą pojawiły się głosy, że szeroka kooperacja międzynarodowa w produkcji uzbro- Z ZASADY W CZASIE jenia nie jest dobrym rozwiązaniem i należy się opierać na krajowym potencjale. Czy grozi to zapaścią projektów wie- KRYZYSÓW ZWIĘK- lonarodowych w państwach zachodnich i zwrotem ku au- tarkii, czyli samowystarczalności w przemyśle obronnym? SZA SIĘ LICZBA KON- Jacek Żołnierkiewicz: Każde ryzyko można wycenić. Przed FLIKTÓW ZBROJ- obecnym kryzysem najważniejsza była niska cena produkcji, nie tylko w przemyśle zbrojeniowym. Negatywne konsekwencje takiego podejścia pojawiły się po wybuchu pandemii, gdy NYCH, A TE WYWO- okazało się, że Chiny mają monopol na część produktów po- trzebnych do walki z wirusem. Dlatego teraz takie ryzyko bę- ŁUJĄ WZROST POPY- dzie uwzględniane m.in. przy produkcji broni. TU NA BROŃ Dariusz Majchrzak: Obecny kryzys jest wielką lekcją dla firm nie tylko z branży zbrojeniowej. Co więcej, pojawiają się ostrzeżenia, że czekają nas kolejne pandemie. Niemniej jednak nie sądzę, aby w produkcji uzbrojenia była możliwa pełna au- na wszelkiego rodzaju uzbrojenie. Istotny wpływ na zakupy tarkia, choć z pewnością rządy wielu państw będą dążyły do broni w dobie kryzysu będzie miało też podejście danego kra- samowystarczalności w tej sferze. ju do kwestii bezpieczeństwa. Jeśli jakieś państwo zauważa za- grożenie, to jego skłonność do cięć wydatków obronnych jest Jacek Żołnierkiewicz: Sądzę, że w ramach Unii Europejskiej mniejsza. Przykładami takiego podejścia są Estonia i Łotwa. i NATO zostaną wypracowane procedury pomocy na wypadek takiej sytuacji, z jaką teraz mamy do czynienia, m.in. w prze- Jacek Żołnierkiewicz: Kraje te deklarują, że nie ograniczą na- myśle obronnym. Mogą zostać wprowadzone mechanizmy kładów na obronę, ale mogą być do tego zmuszone. Takie de- przeciwdziałające nieprzewidzianym problemom z ciągłością cyzje wymusi na politykach sytuacja gospodarcza. Choć rządy dostaw, takie jak umieszczenie produkcji tych samych kompo- chciałyby lokować zamówienia w zbrojeniówce, to mogą nie nentów w różnych miejscach oraz gromadzenie zapasów, które mieć na ten cel pieniędzy. Jeśli będzie spadać PKB, to budżety umożliwią wytwarzanie wyrobu finalnego nawet po przerwa- państw, w tym resortów obrony, będą coraz mniejsze. niu łańcucha dostaw. Piotr Wilczyński: Poza tym, nawet jeśli wydatki obronne nie W sytuacji kryzysowej politycy zdecydują się na redukcję zmienią się pod względem kwot, to z powodu inflacji wartość zakupów uzbrojenia czy raczej będą się starali utrzymać nabywcza tych pieniędzy będzie niższa. miejsca pracy w przemyśle obronnym? Jacek Żołnierkiewicz: Trzeba też brać pod uwagę stosunek Piotr Wilczyński: W świecie zachodnim podejście do tej kwe- opinii publicznej do wydatków obronnych, który politycy zwy- stii będzie pochodną tego, z jakiego środowiska politycznego kle uwzględniają, gdy brakuje pieniędzy i trzeba dokonać cięć wywodzą się rządzący w danym państwie. Jednym z pierwszych w budżecie. posunięć polityków, którym bliskie są poglądy pacyfistyczne, będzie cięcie wydatków zbrojeniowych. Inne decyzje będą po- Jak zatem rysuje się przyszłość światowego handlu bronią? dejmowane tam, gdzie rządzący są w bliskich relacjach z wielkim biznesem, reprezentowanym przez koncerny zbrojeniowe. Piotr Wilczyński: Po wybuchu pandemii można dostrzec wzrost skłonności, nawet w państwach demokratycznych, do Dariusz Majchrzak: W gospodarce jedną z najważniejszych wprowadzania rządów autorytarnych, a to zwiększa zagroże- zasad jest zasada popytu i podaży. Choć trwa kryzys związany nie, że wybuchną nowe konflikty zbrojne oraz lokalne za- z pandemią, intensywność i liczba konfliktów zbrojnych na ca- mieszki i kryzysy polityczne. Poczucie niepewności w sferze łym świecie nie maleją. Skala i rodzaj zagrożenia militarnego bezpieczeństwa oznacza wzrost zapotrzebowania na uzbrojenie zmieniają się również w odniesieniu do naszego kraju. Na- nie. W najlepsze trwają też dotychczasowe konflikty, dlatego leży więc wnioskować, że nie będzie maleć zapotrzebowanie handel bronią nie ustanie.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 17 ARTUR ORZECHOWSKI ARTUR PŁK DR HAB. DARIUSZ MAJCHRZAK technologii militarnych i produkcji broni u siebie. Przy eks- est pracownikiem Akademii Sztuki Wojennej. Swoje zaintere- porcie uzbrojenia i sprzętu wojskowego ważna jest bliska Jsowania naukowe ukierunkowuje na problematykę bezpie- współpraca między przemysłem a ministerstwem obrony, bo czeństwa narodowego i międzynarodowego, zajmuje się analizą prawa własności intelektualnej do wielu projektów należą do procesów i zjawisk w środowisku bezpieczeństwa. Skarbu Państwa. Gdy są to systemy niejawne, a zaintereso- wany klient chce dostępu do kodów źródłowych, trudno li- czyć na zgodę strony wojskowej. Wtedy alternatywą jest głę- boka modyfikacja projektu, co wymaga czasu i pieniędzy.

Dariusz Majchrzak: Z zasady w czasie kryzysów zwiększa Zdarzało się w przeszłości, że traciliśmy potencjalne za- się liczba konfliktów zbrojnych, a te wywołują wzrost popy- graniczne zamówienia, bo przemysł nie był w stanie speł- tu na broń. Reakcją zwykle jest rosnąca podaż w tej dziedzi- nić wspomnianych wymagań co do wielkości produkcji nie. Nie sądzę, by z powodu koronawirusa nastąpił jakiś re- i terminów dostaw. gres w handlu bronią. Jacek Żołnierkiewicz: Niestety trudno nam rywalizować Piotr Wilczyński: Szansy dla naszych wytwórców broni o kontrakty z wielkimi koncernami, których skala produkcji upatruję w tym, że w poszczególnych państwach mogą upaść jest nieporównywalna z możliwościami naszych spółek. Po- mniejsze firmy, ale wówczas będą potrzebne u nas odpo- dobne ograniczenia istnieją pod względem czasu stworzenia wiednie zdolności produkcyjne oraz konkurencyjność pod nowego produktu zgodnie z wymaganiami konkretnego względem ceny i terminów dostaw. Potencjalnymi rynkami klienta. Niewielka skala produkcji miewa również negatyw- dla naszej broni mogą być kraje arabskie i bałkańskie. Jej ny skutek dla naszych sił zbrojnych. Niekiedy koszty remon- eksport może stać się źródłem funduszy na nowe prace ba- tu pewnych systemów powstałych wiele lat temu okazują się dawczo-rozwojowe. wyższe niż zamówienie nowych.

Jacek Żołnierkiewicz: To nie będzie takie proste, bo coraz Czy będą jakieś zmiany w handlu bronią na poziomie re- więcej państw, podobnie jak Polska, oczekuje transferów gionalnym?

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 18 TEMAT NUMERU / PRZEMYSŁ ZBROJENIOWY

JACEK ŻOŁNIERKIEWICZ: NIESTETY TRUDNO Piotr Wilczyński: Najwięcej broni spro- zarówno szansę na rozwój, jak i zagroże- wadzają monarchie znad Zatoki Perskiej, NAM RYWALIZOWAĆ nie. Dlatego nasz przemysł zbrojeniowy które czerpią zyski z eksportu ropy naf- O KONTRAKTY musi być pod opieką specjalistów, któ- towej i gazu. One dopiero budują swe rych praca przyniesie długofalowe plany przemysły obronne, dlatego import jest Z WIELKIMI KONCER- rozwoju oraz uchroni nasze zakłady tam koniecznością. Jeśli jednak z powo- NAMI, KTÓRYCH SKA- przed załamaniem gospodarczym. Jest to du kryzysu w państwach zachodnich dobry czas, by nawiązywać korzystne zmniejszą się zakupy ropy, to kraje arab- LA PRODUKCJI JEST porozumienia, przejmować mniejsze skie będą miały mniej pieniędzy na broń. NIEPORÓWNYWALNA przedsiębiorstwa oraz wykorzystać spa- Z MOŻLIWOŚCIAMI dek cen ich akcji czy wycofanie się Jacek Żołnierkiewicz: Mogą też nastą- z niektórych rynków większych graczy. pić pewne przetasowania regionalne NASZYCH SPÓŁEK Do tego są potrzebne analityczne umysły w Azji. W Europie członkowie NATO od i zdolne przywództwo polityczne. kilku lat zwiększają wydatki na obronność, bo ich armie muszą odtworzyć wiele zdolności bojowych utraconych po zimnej woj- Czy szansą na rozwój naszej zbrojeniówki może być udział nie. Kryzys wywołany przez koronawirusa nie powinien zmienić w programach wielonarodowych? tej tendencji. Oczywiście jeżeli nie będzie trwał zbyt długo. Jacek Żołnierkiewicz: W tym wypadku bardzo ważny jest Jakie mogą być skutki obecnego kryzysu dla polskiej zbro- moment włączenia się w konkretny program wielonarodowy. jeniówki, w tym jej planów współpracy międzynarodowej? Do tego dotyczącego produkcji F-35 wchodzimy, gdy karty zo- stały rozdane, więc nie możemy liczyć na zbyt wiele. Ważna Jacek Żołnierkiewicz: Wiele będzie zależeć od polityki rządu jest również konsekwencja w podejściu do uczestnictwa w ta- związanej z dużymi zakupami uzbrojenia za granicą, zwłasz- kich projektach. Swego czasu Polska przystąpiła do programu cza w Stanach Zjednoczonych. Chodzi o to, by przy tej okazji „Alliance Ground Surveillance”, a potem zrezygnowała doszło do transferów technologii oraz nawiązania współpracy z udziału w nim. Gdy w końcu zdecydowaliśmy się na powrót, pomiędzy firmami polskimi i amerykańskimi. Kluczowa bę- to nasza pozycja była już zupełnie inna. dzie też kwestia tego, czy zechcemy wprowadzić do importo- wanych systemów jakieś własne rozwiązania lub urządzenia, Piotr Wilczyński: Dobrym pomysłem byłoby nawiązanie czy raczej przyjąć je w konfiguracji oferowanej przez dostaw- większej współpracy z państwami grupy V4, tj. Czechami, Sło- cę. W tym drugim wypadku cena może być niższa, a dostawy wacją i Węgrami. Po pierwsze, są one położone blisko nas, co szybsze, ale odbędzie się to kosztem naszych producentów. oznacza mniej zagrożeń związanych z ewentualnym przerwa- niem łańcucha dostaw. Po drugie, jesteśmy w podobnej sytuacji Dariusz Majchrzak: Moim zdaniem kluczowa jest ocena geopolitycznej. Po trzecie, te kraje mają dość rozwinięty prze- możliwości poszczególnych firm, spółek i podmiotów oraz te- mysł zbrojeniowy i nawiązanie z nimi współpracy oznaczałoby go, czy produkcja konkretnego rodzaju uzbrojenia w kraju jest połączenie wysiłków badawczych, a zatem dałoby potencjał po- opłacalna. Jeśli okaże się pozytywna, to powinny pojawić się równywalny z niemieckim, francuskim lub brytyjskim. Po środki finansowe na badania, tak by wszystkim zainteresowa- czwarte, Polska byłaby w tym układzie największym partne- nym podmiotom dać możliwość tworzenia nowoczesnych roz- rem. Wadą takiego programu jest zaś ograniczenie tylko do sys- wiązań, które mogą w konsekwencji zaowocować powstaniem temów lądowych. Budowę okrętów można by jednak rozwijać nowego produktu, mogącego znaleźć nabywców nie tylko na podstawie porozumień z państwami basenu Morza Bałtyc- w Polsce. Należy jednak zdawać sobie sprawę z tego, że jest to kiego. Mam na myśli szczególnie Finlandię, mającą spore do- proces wymagający czasu oraz zmian w sposobie nadzoru świadczenie w konstruowaniu małych okrętów, odpowiednich przez państwo i siły zbrojne nad kierunkami badań. do obrony polskiego wybrzeża, Szwecję z zakładami zdolnymi do produkcji okrętów podwodnych, oraz Danię, która buduje Jacek Żołnierkiewicz: Niestety niewydolny obszar prac ba- nowoczesne jednostki o większej wyporności. Również w pro- dawczo-rozwojowych tego nie gwarantuje. Ministerstwo Obro- dukcji samolotów i śmigłowców musimy zdecydować się na ny Narodowej dostrzega ten problem i dlatego trwają prace nad współpracę z zagranicznymi partnerami, gdyż w Polsce braku- uzdrowieniem tego obszaru, ale to temat na inną debatę. je zdolności do wytwarzania samolotów bojowych najnowszych generacji, ale śmigłowce czy samoloty szkolno-treningowe mo- Piotr Wilczyński: Obecny kryzys, a w zasadzie to, co po nim żemy produkować. nastąpi, czyli zmiany gospodarcze na skalę globalną, stanowi Rozmawiali KRZYSZTOF WILEWSKI i TADEUSZ WRÓBEL.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA

20 TEMAT NUMERU / PRZEMYSŁ ZBROJENIOWY Ryzykowne remedium Wielkie kryzysy gospodarcze często prowadzą do wielkich wojen. Doskonałym sposobem wyciągania kraju z zapaści są interwencyjne inwestycje, na przykład w zbrojenia.

MACIEJ NOWAK-KREYER

Premier Wielkiej Bryta- nii Winston Churchill celuje z amerykańskiego pistoletu maszynowego Thompson. IMW

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 21

ruga wojna światowa była nieunikniona, bo ta z po- militarnego – nie inwestowano w nowoczesne konstrukcje oraz czątku stulecia pozostawiła zbyt wiele nierozstrzy- modernizację sprzętu, który szybko się starzał. Rozbudowana gniętych sporów. Wielki kryzys, który rozpoczął się marynarka wojenna nie miała żadnego lotniskowca, w siłach w 1929 roku, przyspieszył ją jednak co najmniej powietrznych latały głównie dwupłatowce, liczne okręty pod- Do kilka lat. Wiele państw uznało bowiem zbrojenia za reme- wodne nie miały nowoczesnego wyposażenia, a czołgi były dium na kłopoty gospodarcze. pozbawione łączności radiowej. Niemcy, główny przegrany I wojny światowej, wyszły z niej pobite, lecz nie rozbite. Zostały jednak nałożone na nie srogie PACYFISTYCZNE NASTROJE sankcje, które społeczeństwo uważało za krzywdzące. Te na- Francja oraz Wielka Brytania, zbyt pewne siebie po upoko- stroje oraz załamanie gospodarki wywołane wielkim kryzysem rzeniu Niemiec w I wojnie światowej, a zarazem straumatyzo- znakomicie wykorzystali wówczas naziści. Kupili sobie popar- wane koszmarem wojny, przejawiały raczej tendencje pacyfi- cie obietnicami, że jeśli dostaną władzę, szybko uleczą kraj, styczne. Pierwsza faza wielkiego kryzysu zaledwie musnęła który pod demokratycznymi rządami znalazł się na skraju go- Francję dzięki mocnej walucie, dużym zapasom złota oraz re- spodarczej przepaści i wojny domowej. latywnie niewielkiej zależności od międzynarodowych ryn- Rzeczywiście, po 1933 roku w Niemczech dokonał się cud ków. Zmieniło się to po 1933 roku. Dewaluacja franka pocią- gospodarczy. Bezrobocie z 30% w krótkim czasie spadło do gnęła za sobą raptowny spadek produkcji przemysłowej, co 1,3%. Stało się tak dzięki szybkiej rozbudowie przemysłu gorsza przebiegający równolegle z gwałtownym rozwojem ciężkiego, samochodowego i chemicznego. Błyskawiczna in- przemysłowym Niemiec. dustrializacja dała bazę do szeroko zakrojonych zbrojeń, na Mocarstwo o wielkiej sile militarnej szybko zaczęło tracić które państwa dawnej ententy patrzyły przez palce, licząc potencjał wojskowy, bo brakowało środków na nowe typy na to, że remilitaryzowane Niemcy staną się dla nich silnym uzbrojenia i modernizację starszych, zabrakło też woli na takie sojusznikiem, osłaniającym Zachód przed spodziewanym działania. Francuzi wciąż pragnęli przede wszystkim pokoju. uderzeniem Związku Radzieckiego. Wojskowych decydentów, w większości weteranów wielkiej Sprawom wojskowym podporządkowano w Niemczech na- wojny, cechowało nastawienie defensywne i zachowawcze. Za- wet roboty publiczne, czyli podstawowe narzędzie państwa do niedbywali rozwój techniki wojskowej w czasach, gdy niemal walki z bezrobociem. Zbudowano sieć autostrad, które w przy- co chwila dokonywał się w niej jakiś epokowy przełom. Fran- szłości miały ułatwiać przemieszczanie się armii, powstały też cuzi zajęli się dozbrajaniem dopiero w roku 1938, gdy oczywi- liczne poligony i lotniska. Społeczeństwo, bogacące się i odzy- ste stało się zagrożenie ze strony hitlerowskich Niemiec. Na skujące poczucie narodowej dumy, nie zwracało uwagi na to, wydatki wojskowe przeznaczono wówczas 30% budżetu, jed- że taka pośpieszna rozbudowa przemysłu zbrojeniowego wy- nak trochę za późno. Ponadto braki w rozwoju myśli strategicz- maga ciągłego zwiększania długu publicznego, a rozpędzona nej sprawiały, że te pieniądze marnowano. Wzmocniono na ponad miarę spirala wydatków prowadzi do tego, że jedynym przykład marynarkę wojenną zamiast sił lądowych, które były sposobem uniknięcia gospodarczego krachu będzie pokrycie niezbędne, by przeciwstawić się niemieckiemu uderzeniu, a du- deficytu środkami uzyskanymi drogą podboju. ży potencjał licznych i nowoczesnych wojsk pancernych roz- trwoniono, traktując czołgi tylko jako wsparcie dla piechoty. SYNDROM PARIASA Podobnie działo się w Wielkiej Brytanii. Pierwszowojenna Podobną strategię wybrały Włochy, które mimo mocarstwo- trauma skłoniła wyspiarzy do skupienia się na problemach we- wych dążeń, w latach dwudziestych ubiegłego stulecia nie wy- wnętrznych. Kryzys gospodarczy doprowadził do dramatycz- dawały dużo na zbrojenia. Wielki kryzys jednak to zmienił. nego spadku produkcji przemysłowej, której zresztą nie ukie- Choć w I wojnie światowej państwo to było sojusznikiem Fran- runkowywano na cele militarne. Chociaż około 1934 roku sy- cji i Anglii, czuło, że jest traktowane przez innych zwycięzców tuacja zaczęła się już poprawiać, trzeba było tąpnięcia w 1936 jak parias. Włosi, ciągle hamowani w swoich ambicjach, uzna- roku, kiedy Hitler zanegował traktat wersalski, remilitaryzując li, że krach światowej gospodarki stwarza świetną okazję do sa- Nadrenię, a Włosi podbili Abisynię, aby wreszcie na poważnie modzielnego wykrojenia sobie kawałka mocarstwowego tortu, zajęto się zbrojeniami, porzucając model niewielkiej armii lą- zwłaszcza że niedawni alianci są zajęci własnymi problemami. dowej, przeznaczonej głównie do walki z prymitywnym prze- Rzym potrzebował do tego silnego wojska. W latach trzy- ciwnikiem w koloniach. Tempo militaryzacji osłabił jednak dziestych na zbrojenia szła więc jedna trzecia budżetu państwa, brak rozwiniętego przemysłu i wykwalifikowanej siły roboczej. czyli w liczbach bezwzględnych było to więcej niż wydawały Francja, Wielka Brytania i USA. Dokonano wielkiej rozbudo- DWA BIEGUNY wy marynarki, aby zdobyć dominację na Morzu Śródziemnym. Główny sprawca wielkiego kryzysu, Stany Zjednoczone, nie Wzmocniono też lotnictwo, szlifując je na wojnach w Abisynii przyłączył się do powszechnej militaryzacji. Ameryka skupiła oraz Hiszpanii. Do sił lądowych zaś wprowadzano nowe typy się na rozwiązaniu wewnętrznych problemów gospodarczych czołgów oraz dział. oraz zapewnieniu sobie samowystarczalności. Skutecznie wy- Gospodarka rolniczych Włoch była jednak za słaba, aby korzystano interwencjonizm państwowy w ramach programu udźwignąć wydatki związane z podtrzymywaniem potencjału „Nowy ład”, ale w naprawianiu gospodarki nie uwzględniono

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 22 TEMAT NUMERU / PRZEMYSŁ ZBROJENIOWY

Zakłady Amunicyjne „Pocisk” w Warszawie. Lata trzydzieste XX wieku Prezydent RP Ignacy Mościcki (na zdjęciu w środku) z wizytą w radomskiej fabryce broni na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego GLOBALNY KRACH sobą upadek licznych przedsiebiorstw jących zapaść było utrzymywanie pełnej i masowe bezrobocie, a w konsekwecji wymienialności walut na złoto, co z kolei ielki kryzys był najpoważniejszą za- szybkie zmniejszenie produkcji przemysło- powodowało coraz wyższe oprocentowanie Wpaścią ekonomiczną w historii świa- wej. Silne więzi łączące gospodarki róż- kredytów, a w efekcie hamowało rozwoj ta. Rozpoczął się od krachu na nowojor- nych państw świata sprawiły, że kryzys gospodarki. Kryzys zaczął słabnąć około skiej giełdzie w październiku 1929 roku. ogarnął cały glob, z wyjątkiem odizolowa- 1933 roku, ale zakończył go dopiero wy- Gwałtowny spadek cen akcji pociągnął za nego ZSRR. Jednym z czynników pogłębia- buch II wojny światowej. NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE (2) CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE JEDYNYM KRAJEM, KTÓREGO NIE DOTKNĄŁ OGÓLNOŚWIATOWY KRY- ZYS GOSPODARCZY, BYŁ ZWIĄZEK RADZIECKI, IZOLOWANY PRZED WOJNĄ NIEMAL TAK SAMO JAK OBECNIE KOREA PÓŁNOCNA

przemysłu zbrojeniowego. Zmienił to dopiero wybuch II wojny Wydatki na wojsko były wtedy ogromne, w kraju o słabej światowej. Dzięki niezależności od dostaw z zewnątrz USA gospodarce stanowiły około 35% budżetu, ale pieniądze prze- gwałtownie rozbudowały zbrojeniówkę, w rekordowym tempie znaczano głównie na samo utrzymanie dużej armii, nie jej roz- z militarnego karła stając się gigantem. budowę czy ulepszanie. Przeciwnikiem takiego postępowania Jedynym krajem, którego nie dotknął ogólnoświatowy kry- był zwolennik interwencjonizmu Eugeniusz Kwiatkowski, od zys gospodarczy, był Związek Radziecki, izolowany przed woj- 1935 roku minister skarbu. Rozumiał, że bardzo liczne wojsko ną niemal tak samo jak obecnie Korea Północna. Oderwanie gwałtownie traci swoją wartość, jeśli brakuje mu bazy w posta- od światowej ekonomii i oparcie się na państwowym sterowa- ci silnego przemysłu oraz stabilnej gospodarki. Przeforsowa- niu rynkiem uchroniło ZSRR przed zapaścią. Kłopoty „zgniłe- nym przez niego remedium była budowa Centralnego Okręgu go Zachodu” utwierdzały tylko radzieckie kierownictwo co do Przemysłowego, czyli zgromadzenie w bezpiecznym rejonie słuszności obranej drogi. Centralnie planowaną gospodarkę kraju wielu zakładów przemysłowych, w tym związanych ze z zasady ustawiano pod potrzeby wojska, rozbudowując, a na- zbrojeniami. Zmniejszając bezrobocie i rozwijając infrastruktu- wet wręcz budując od podstaw przede wszystkim przemysł rę, jednocześnie zapewniono by polskiemu wojsku samowystar- ciężki i wydobywczy. Inwestowano w takie zakłady przemysło- czalność w kwestii dostaw stale modernizowanego uzbrojenia. we, które po wybuchu konfliktu zbrojnego łatwo dawało się Paradoksalnie, Kwiatkowski realizował swoje projekty służące przestawić na produkcję wojskową. wzmocnieniu wojska w konflikcie z lobby wojskowym, co za- owocowało dwoma rozbieżnymi planami: tym dotyczącym mo- ŁAPANIE RÓWNOWAGI dernizacji armii i tym odnoszącym się do rozwoju gospodarki, W Polskę wielki kryzys uderzył bardzo mocno, bo była opracowanym jednak z myślą o potrzebach zbrojeniowych. wówczas krajem głównie rolniczym, którego słaby przemysł Wielki kryzys zakończyła II wojna światowa, jedne gospo- uzależniono od obcego kapitału, a zagrożeni inwestorzy ma- darki ożywiając na niespotykaną skalę, inne szybko niszcząc. sowo zaczęli się wycofywać. Bezskutecznie próbowano te- Przebieg konfliktu, a przede wszystkim błyskawiczny wzrost mu zaradzić, gwarantując wymienialność waluty na złoto potęgi militarnej USA, utrzymującej się do dziś, pokazał, że i drastycznie tnąc wydatki państwowe. Starano się za wszel- najrozsądniej postąpiły te kraje, które zamiast bezpośrednio ką cenę zapewnić równowagę budżetową. Taka polityka cie- budować czy podtrzymywać wojskową siłę, postawiły na stwo- szyła się poparciem kół wojskowych, przekonanych, że rzenie solidnej bazy, pozwalającej w razie potrzeby szybko tę utrzymywanie wartości złotego zapewni finanse na moderni- siłę wykreować, wzmacniać i odnawiać. Szkoda, że decydują- zację armii. cej się na podobną drogę Polsce zabrakło czasu...

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA MIĘDZYNARODOWY SALON PRZEMYSŁU OBRONNEGO KIELCE 2020

ZDOLNOŚCI SIECIOCENTRYCZNE SYSTEMU AUTOMATYZACJI DOWODZENIA OBRONĄ POWIETRZNĄ SZCZEBLA TAKTYCZNEGO DUNAJ (PIT-RADWAR SA) SIECIOCENTRYCZNOŚĆ – SYSTEMY DOWODZENIA I KIEROWANIA C2 24 ARMIA / WOJNA

MSPO XXIX Międzynarodowy Salon Przemysłu Obronnego 7-10.09.2021

Partner strategiczny

mspo.pl nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA MSPO KIELCE 2020 25

MARIUSZ BŁASZCZAK MINISTER OBRONY NARODOWEJ

SZANOWNI PAŃSTWO!

egoroczny 28. Międzynarodowy Salon Przemysłu Obronnego w Kielcach jest wyjątkowy. Zorganizowano go w trudnym dla wszystkich czasie świa- T towego kryzysu epidemicznego. Dzięki determinacji organizatorów i kon- sekwentnemu wsparciu Ministerstwa Obrony Narodowej kielecki Salon trady- cyjnie jest centrum skupiającym polską myśl zbrojeniową, przemysł, naukę oraz świat biznesu. Wiele razy powtarzałem, że nie ma silnej i nowoczesnej armii bez silnego kra- jowego przemysłu zbrojeniowego. Chcę, by tam, gdzie jest to możliwe, nasze wojsko było w maksymalnym stopniu nasycone polskim nowoczesnym sprzętem. Dlatego już teraz ponad dwie trzecie wojskowych zamówień modernizacyjnych trafia do polskich fabryk, firm i zakładów. W ten sposób konsekwentnie unowo- cześniamy Wojsko Polskie, a firmy – przede wszystkim te skupione w Polskiej Grupie Zbrojeniowej – utrzymują płynność finansową, stałe zatrudnienie oraz mo- gą planować nowe projekty i rozwój. Ta stabilizacja ma pozytywny wpływ na obie strony, dlatego będzie nadal rozwijana współpraca na linii wojsko – zbrojeniówka. Polscy żołnierze wypracowali sobie świetną markę w kraju i na świecie. Są profe- sjonalni, zdyscyplinowani i godni zaufania, zasługują na sprzęt najwyższej klasy. Kieleckie targi to również doskonała okazja do wzajemnej inspiracji i wymiany myśli między praktykami i teoretykami oraz projektantami i użytkownikami. Na MSPO znajdują się dziesiątki stoisk stricte wojskowych, na których są obecne wszystkie rodzaje naszych sił zbrojnych, oraz jedno specjalne pod szyldem „Zo- stań Żołnierzem RP”. Chcemy w ten sposób pokazać ewolucję, jaką przechodzi właśnie cały system rekrutacji wojskowej w Polsce. Salon w Kielcach to idealna przestrzeń i najlepsze miejsce na promowanie nowych rozwiązań i idei. Wszystkim zaangażowanym w organizację MSPO chciałbym serdecznie pogra- tulować determinacji. Jestem przekonany, że pomimo obiektywnych ograniczeń epidemicznych przedsięwzięcie to zakończy się sukcesem. Firmom zaś i przedsię- biorstwom prezentującym ofertę na targach życzę udanych transakcji, nawiązania ważnych kontaktów biznesowych oraz wielu owocnych rozmów, które pozwolą podjąć prace rozwojowe i zwiększyć potencjał produkcyjny.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 26 MSPO KIELCE 2020

CZAS KONSOLIDACJI Rozmowa z Andrzejem Kensbokiem, prezesem Polskiej Grupy Zbrojeniowej

nr 59 / MAJWRZESIEŃ 2020 /2020 POLSKA / POLSKA ZBROJNA ZBROJNA 27

aka jest pana wizja Polskiej Grupy Zbrojeniowej? Czy tworzące ją spółki powinny mieć duży stopień nieza- leżności? J Nasz holding jest stosunkowo młodym tworem, nadal więc trwa dyskusja, jaka powinna być jego docelowa struk- tura organizacyjna – mocno scentralizowana czy wręcz od- wrotnie. Jako że spółka matka jest mała, a w skład grupy wchodzą duże i małe podmioty, najbliżej jesteśmy modelu mieszanego, w którym te duże będą miały większą autono- mię i wpływ na kooperantów. Centrala powinna być skon- centrowana na koordynacji zakupów i sprzedaży, by między naszymi podmiotami nie było konkurencji w tej dziedzinie. Niestety zdarza się, że dostawca dostarcza im ten sam produkt w różnej cenie. Jako spółka matka zamierzamy pełnić funkcję podmiotu zarządzającego projektami, organizujące- go ich finansowanie, zapewniającego doradztwo prawne, m.in. przy przygotowywaniu umów. Najważniejsze jest, aby Poważną barierą przyjęte rozwiązanie było efektywne, pozwalało spółkom przed wchodzeniem skutecznie funkcjonować na rynku i się rozwijać. na zagraniczne rynki są nie tylko możliwo- ści produkcyjne, lecz Czy efektywności nie poprawiłoby utworzenie w ramach także restrykcyjne PGZ grup spółek o podobnym profilu produkcji? W prze- zapisy w umowach li- cencyjnych, których szłości istniały już podobne rozwiązania. próby renegocjacji Pewne więzi między spółkami PGZ już istnieją, a my się nie powiodły. pracujemy nad ich sformalizowaniem. Trzeba określić, jaki będzie poziom odpowiedzialności dyrektorów poszczegól- nych dywizji. To wymaga pewnego konsensusu, bo chce - my, by kierownicy głównych projektów byli na poziomie centralnym. Podobne rozwiązania istnieją w zagranicznych firmach.

Ile takich specjalistycznych grup mogłoby powstać w ramach PGZ? Mogę wyróżnić grupy artyleryjską, pancerną i amunicyj- no-rakietową. Do dołączenia do tej ostatniej aspirują Woj- skowe Zakłady Elektroniczne. Kolejna byłaby grupa infor- matyczno-technologiczna, obejmująca m.in. producentów sprzętu radiotechnicznego i optycznego. W przeszłości mó- wiło się o jeszcze dwóch – morskiej i lotniczej, ale moim zdaniem powiązane z PGZ dwie stocznie nie tworzą grupy. W sferze lotniczej natomiast nasze firmy na razie specjalizu- ją się w remontach, utrzymaniu sprzętu, a nie produkcji, z wyjątkiem części zamiennych, ale być może ta domena bę- dzie włączona w program bezzałogowców.

Jak wygląda sytuacja waszych stoczni? Szczecińska Nauta, od czasu gdy zrezygnowała z budowy nowych jednostek i aspiracji do produkcji wojskowej, radzi sobie coraz lepiej. Ma do wykonania dużo remontów, dlatego już teraz zleca podwykonawstwo części prac PGZ Stocz-

MICHAŁ NIWICZ ni Wojennej.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 28 MSPO KIELCE 2020

Czy są pomysły, aby spółki wychodziły z PGZ? Kilka mie- sięcy temu pojawiły się informacje, że np. NITRO-CHEM stanie się częścią państwowej grupy chemicznej. Nie planujemy sprzedaży żadnej z naszych spółek, ale być może spieniężymy część niepotrzebnych nieruchomości, a uzyskane środki przeznaczymy na inwestycje. Chcemy jednak uniknąć sytuacji z przeszłości, gdy niektóre z nich zby- wały po kawałku swe tereny i w ten sposób łatały bieżące budżety.

A co z funduszem MARS, zajmującym się nieruchomo- ściami? Jest on pewnym dziedzictwem historycznym PGZ. Chce- my produkować sprzęt dla wojska, a nie wynajmować po- wierzchnie biurowe czy budować domy.

Może kupicie jakąś firmę prywatną? Otrzymujemy od banków różne oferty, np. kupna części udziałów lub całych firm. Niektórym z tych propozycji przy- glądamy się dokładniej, ale na razie nie ma podmiotu, na którego zakup bylibyśmy zdecydowani. Koncentrujemy wy- siłki na wewnętrznej konsolidacji. Dlatego rozmawiamy ze Skarbem Państwa o pozyskaniu tzw. resztówek, czyli nie- wielkich udziałów czy akcji naszych spółek. Do Skarbu Pań- stwa należą też podmioty zajmujące się produkcją zbrojenio- wą, dlatego prowadzimy rozmowy związane z możliwością wniesienia ich do PGZ. JAKO SPÓŁKA Kluczem do przyszłości spółek PGZ są duże kontrakty zbrojeniowe, takie jak na nowy bojowy wóz piechoty Bor- MATKA ZAMIERZAMY suk. Na jakim etapie jest ten projekt? Pojazd przechodzi ostatnie badania wewnętrzne i po ich PEŁNIĆ FUNKCJĘ zakończeniu będzie można rozpocząć badania kwalifikacyj- ne. Na podobnym etapie jest przeznaczona do niego bezzało- PODMIOTU ZARZĄ- gowa wieża ZSSW-30. Chcemy, aby produkcja borsuka roz- poczęła się jak najszybciej. DZAJĄCEGO PROJEK- Tymczasem Narodowe Centrum Badań i Rozwoju chce TAMI, ORGANIZUJĄ- kontynuować program badawczy tego wozu. Tego chcielibyśmy uniknąć. Według mnie problemem w pracach badawczo-rozwojowych w Polsce jest zlecenie CEGO ICH FINANSO- obejmujące wykonanie tylko jednego prototypu. Powinni- śmy wzorować się na Stanach Zjednoczonych czy Niem- WANIE, ZAPEWNIAJĄ- czech, gdzie powstają krótkie serie prototypowego sprzętu wojskowego, dlatego że pojedynczy egzemplarz nie umożli- CEGO DORADZTWO wia równoległych badań, a zatem taki proces się przeciąga. Przykładem jest most szturmowy – badany już od pięciu lat. PRAWNE, M.IN. PRZY Gdybyśmy dostali zlecenie na pięć prototypowych egzemplarzy, pewnie można byłoby to zrobić w dwa lata. W obec- PRZYGOTOWYWANIU nej formule najlepiej prowadzone programy badawczo- -rozwojowe trwają po siedem, osiem lat. UMÓW

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 29

Pojawiają się ostatnio głosy, że z powodu mi dowodzenia. Wbrew opiniom krytyków za- oszczędności, zamiast produkcji borsuka, zosta- pewniam, że będzie to rozwiązanie sieciocen- nie podjęta modernizacja BWP-1. Co pan sądzi tryczne. Walorem oferowanego przez nas systemu o tym pomyśle? jest też pełna mobilność. Zasadny byłby remont ograniczonej liczby BWP-1, ponieważ pełnoseryjna produkcja borsu- Musimy jednak kupić za granicą licencję na ra- ka ruszy za kilka lat. Mamy w PGZ przygotowa- kietę dla Narwi. nych kilka wariantów takiej modernizacji. Ważne, by była to licencja otwarta, dająca prawo nie tylko do modyfikowania rakiety, lecz także Na zamówienia jakiego rzędu liczycie w wypad- zachowania praw intelektualnych do wprowadza- ku borsuka? nych zmian. Wcześniejsze umowy zawierają bar- Nie otrzymaliśmy żadnych oficjalnych informa- dzo niekorzystne dla nas zapisy, że te prawa prze- cji. Z przyjętego „Planu modernizacji technicznej chodzą na licencjodawcę za darmo. Musimy mieć Sił Zbrojnych RP do 2030 roku” wiemy, jakie są też zagwarantowane prawo do eksportu. Dzięki potrzeby wojska, ale dopóki nie ma kontraktu, transferom technologii chcielibyśmy wytwarzać niewiele możemy z tym zrobić. Mam nadzieję, że różne rakiety własnego projektu. Tym bardziej że uda się doprowadzić do sytuacji, gdy będziemy pewne ich elementy mamy już opracowane. mieli zawarte z Ministerstwem Obrony Narodowej umowy wieloletnie, i wiem, że taka też jest wola Czy zyskamy coś dla zbrojeniówki przy okazji kierownictwa resortu. Z całą odpowiedzialnością zakupu F-35? Przecież w tym programie karty mogę powiedzieć, że to jest rozwiązanie korzyst- są już dawno rozdane? ne dla obu stron, bo zamówienia wieloletnie będą W długoterminowej perspektywie zyskamy, po-

MICHAŁ NIWICZ realizowane za mniejsze pieniądze niż te jedno- nieważ jest duża życzliwość po stronie koncernu roczne, czyli wojsko może otrzymać za te same Lockheed Martin. Możemy od Amerykanów do- pieniądze więcej sprzętu. stać różne technologie militarne niezwiązane bez- pośrednio z F-35. Czy biorąc pod uwagę potencjalną wielkość programu „Borsuk”, nie należy rozważyć przeka- W ramach offsetu? zania części produkcji poza Hutę Stalowa Wola? Nie jestem zwolennikiem offsetu, bo w nim Być może tak zrobimy, ale najpierw chciałbym pewne są tylko koszty, które poniesie odbiorca, się przekonać, jaka jest możliwość zwiększenia czyli ten, kto inwestuje w jego absorpcję. Jedno- wydajności, podniesienia poziomu automatyzacji cześnie nie ma on gwarancji zbytu dla swoich Nasze firmy mogą zarobić na produkcji produkcji i logistyki wewnętrznej w HSW. Jeśli nowych usług czy produktów. Za lepsze rozwią- sprzętu łączności, problemem okaże się brak miejsca, to bierzemy zanie uważam współpracę między firmami na całej gamy radarów pod uwagę inne lokalizacje, np. Wojskowe Zakła- zasadach biznesowych, ponieważ wtedy można i łączeniu tego w jeden system. dy Inżynieryjne. ocenić, czy jakieś przedsięwzięcie będzie opła- calne finansowo. Programem, z którym duże nadzieje wiąże polska zbrojeniówka, jest też rakietowy system Jakie inne programy modernizacji technicznej przeciwlotniczy krótkiego zasięgu Narew. Czy są ważne dla PGZ? rzeczywiście zyskacie ekonomicznie w nim wię- Z pewnością morskie. Liczymy, że powróci cej niż w programie „Wisła”? program „Miecznik”, czyli budowania okrętów Z pewnością, zwłaszcza jeśli dla Narwi zosta- nawodnych nowego typu, najlepiej w serii. Jest on nie wybrany polski system dowodzenia oraz na- bardzo ważny dla PGZ Stoczni Wojennej. Historia stąpi jego integracja z przeznaczonym dla Wisły budowy „Ślązaka” pokazuje, że powinien być re- amerykańskim IBCS [Integrated Battle Command alizowany w bliskiej współpracy z dostawcą pro- System]. Nasze firmy mogą zarobić na produkcji jektu okrętu. sprzętu łączności, całej gamy radarów i łączeniu tego w jeden system. Jeśli zostanie on dobrze Jest też koncepcja nowego czołgu podstawowe- skonstruowany, będzie mógł współpracować go. Będziemy go tworzyć sami czy z partnerami z różnymi typami rakiet, ale też z innymi systema- zagranicznymi?

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 30 MSPO KIELCE 2020

NIE JESTEM ZWOLENNIKIEM OFFSETU, BO W NIM PEWNE SĄ TYLKO KOSZTY, KTÓRE PONIESIE ODBIORCA

Pojawiły się pozytywne sygnały ze strony kon- dyfikacjach. To problem dla obu stron, ale do- sorcjum realizującego program przyszłego czoł- tychczas nikt nie podjął się tego tematu. My gu francusko-niemieckiego. Zainteresowania próbujemy wskazać jakieś rozwiązania. W in- polskim rynkiem pancernym nie ukrywają Kore- nych krajach przy firmach są powoływane np. ańczycy. My jesteśmy gotowi podjąć prace, bo gremia doradcze, dzięki czemu można w sposób mamy doświadczonych konstruktorów, ale musi- transparentny kontaktować się z wojskiem i wymy otrzymać jasny przekaz od MON-u, że nie mieniać informacje. Być może sytuację poprawi- będą to zmarnowane pieniądze. Wtedy można łaby Agencja Uzbrojenia, która byłaby pośredni- byłoby rozpocząć konkretne rozmowy o zasa- kiem między siłami zbrojnymi a przemysłem. dach współpracy z partnerem zewnętrznym. Przykładem pokazującym pozytywne wyniki takiej bliskiej współpracy wojska i zbrojeniówki Piętą achillesową PGZ pozostaje eksport, jest modułowy system broni strzeleckiej. m.in. ze względu na ograniczone zdolności produkcyjne. Czy są szanse na poprawę sytu- Czy w firmach PGZ dały się już odczuć skut- acji w tej sferze? ki pandemii? Istniejące przepisy Poważną barierą przed wchodzeniem na zagra- Koronawirus nie wpłynął znacząco na bieżą- prawne, które mają niczne rynki są nie tylko możliwości produkcyj- ce funkcjonowanie holdingu, ale nie uniknęli- zapobiegać korupcji, utrudniają bliski kon- ne, lecz także restrykcyjne zapisy w umowach li- śmy zakażeń wśród pracowników. Na szczęście takt z gestorami cencyjnych, których próby renegocjacji się nie nie pojawiły się duże ogniska, które mogłyby i bezpośrednimi użyt- powiodły. Niekiedy na sprzedaż za granicę nie sparaliżować funkcjonowanie zakładów na kownikami naszego sprzętu, co ogranicza godzą się też dostawcy podzespołów. Szanse na dłuższy czas. przepływ informacji. wzrost eksportu widzę m.in. w zwiększeniu możliwości produkcji amunicji małokalibrowej. W niektórych państwach jednak zamknięto Inną kwestią jest uregulowanie, kto ma się zaj- zakłady produkcyjne. Czy nie zostały przez to mować eksportem, bo teraz w ramach grupy przerwane wasze łańcuchy dostaw? działają różne podmioty. Nie chodzi mi o jakieś Wystąpiły pewne problemy z dostawami pod- zakazy, lecz o przepływ informacji, co, kto zespołów z takich państw, jak Włochy i Szwajca- i gdzie oferuje. Przy eksporcie broni ważne jest ria, ale część spółek, np. Jelcz, który zgromadził też określenie perspektywicznych rynków i za- pewien zapas silników, mogła dalej pracować. cieśnienie współpracy z MON-em, by móc np. Ograniczenia w podróżowaniu spowodowały od- prezentować zagranicznym gościom nasze pro- wołanie przyjazdów przez zagranicznych specja- dukty w warunkach poligonowych i mieć wspar- listów i to jest problemem. Część spraw jednak cie naszego ministerstwa w kontaktach z innymi udaje się załatwić podczas wideokonferencji. resortami obrony. Wasze spółki korzystały z rządowej tarczy an- Jak ocenia pan współpracę między firmami tykryzysowej? zbrojeniowymi a Wojskiem Polskim? Niektóre tak. Wiem o odraczaniu płatności do Wszyscy widzą, że istniejące przepisy prawne, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jeśli zajdzie które mają zapobiegać korupcji, utrudniają bliski potrzeba, to z pewnością będziemy korzystać kontakt z gestorami i bezpośrednimi użytkownika- z różnych narzędzi przygotowanych przez rząd. mi naszego sprzętu, co ogranicza przepływ informacji, chociażby o sugerowanych przez nich mo- Rozmawiali TADEUSZ WRÓBEL i KRZYSZTOF WILEWSKI.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA CAMM_2_205x285_PZ_pl.indd 1 06/08/2020 16:47 32

PROMOCJA WRZESIEŃ 2020 System weryfikacji temperatury AGAT-T PCO, główny polski producent wyrobów optoelektronicznych, rozwija ofertę urządzeń termowizyjnych przydatnych w walce z pandemią COVID-19.

hodzi o rozwiązania pozwalające na szybką weryfi- System AGAT-T umożliwia wstępną szybką weryfikację kację temperatury dużych grup ludzi, m.in. w miej- temperatury ciała osoby znajdującej się w polu widzenia ka- scach publicznych. mery. Należy obserwować obraz twarzy badanej osoby. Jeże- W kwietniu 2020 roku w PCO pojawił się demon- li pojawią się na nim obszary oznaczone kolorem czerwo- Cstrator systemu, sprawdzający temperaturę osób wchodzą- nym, świadczy to o podwyższonej temperaturze ciała. Wery- cych na teren spółki. Pierwsze wyniki testu urządzenia po- fikacja za pomocą systemu ma charakter progowy, zwoliły na przekazanie miesiąc później dwóch egzemplarzy definiowany przez użytkownika, a na jej wynik mogą wpły- systemu AGAT-T do szpitala Warszawskiego Uniwersytetu wać czynniki zewnętrzne. Dlatego w wypadku wykrycia Medycznego oraz dwóch egzemplarzy systemu RUBIN-T do osoby o podwyższonej temperaturze zawsze należy potwier- wojsk obrony terytorialnej. W placówce WUM-u osobno są dzić ten fakt innymi metodami (np. pomiarem za pomocą sprawdzani pracownicy szpitala i pacjenci. Instalacja syste- termometru manualnego). mu AGAT-T znacznie usprawniła badanie osób wchodzą- Na rynku pojawiły się już produkty umożliwiające kontro- cych na teren szpitala, a także zwiększyła komfort pracy lę typu terminalowego (bardzo bliska odległość, do 1–2 m) oraz bezpieczeństwo osób monitorujących wejścia. i tranzytowego (do 5–6 m). Systemy AGAT-T i RUBIN-T, PCO podczas przygotowywania systemów AGAT-T proponowane przez PCO S.A., umożliwiają pomiar tempe- i RUBIN-T korzystało z doświadczeń zdobytych podczas kon- ratury typu tranzytowego, czyli bezkontaktowy w zasięgu struowania celowników oraz kamer termowizyjnych. Atutem działania kamer. Weryfikacja następuje w czasie rzeczywi- nowego rozwiązania jest oparcie go na wytwarzanych seryjnie stym, co jest usprawnieniem w systemie kontroli temperatu- komponentach, wykorzystywanych m.in. w celowniku termo- ry dużych grup ludzi. Pozwala na jej przyśpieszenie, a także wizyjnym SCT czy lornetce termowizyjnej NPL-1T. W ten wskazuje osoby wymagające dokładniejszych testów. Takie sposób przygotowana propozycja pozwoliła natychmiastowo rozwiązanie doskonale wpisuje się w zapotrzebowanie ryn- odpowiedzieć na pojawiające się potrzeby rynkowe, wynikają- ku związane z przeciwdziałaniem rozprzestrzenianiu się ce z obecnej sytuacji zagrożenia epidemicznego. koronawirusa.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA INNOWACJE DLA BEZPIECZEŃSTWA LUDZI

INNOWACJE DLA BEZPIECZEŃSTWA LUDZI

www.pcosa.com.pl www.pcosa.com.pl

205x285.indd 1 03.07.2020 10:49 Potentat branży obronnej

Wesley D. Kremer Prezes Raytheon Missiles & Defense

działów Raytheon Company, będzie „Widzimy świat z globalnej zdaniem jej prezesa, Wesley D. Kremer, perspektywy. Zbudowaliśmy „rynkową potęgą”. nowe, solidne podstawy, aby Firma jest przygotowana do rozwoju i Raytheon Missiles & Defense dostarczyć naszym klientom dostarczania najbardziej zaawansowanych potężną siłą przemysłową kompleksowe rozwiązania, technologii wojskowych. Oferuje szeroki wachlarz najlepszych światowych marek, Raytheon Missiles & Defense, dział nowo które przeciwdziałają w tym rozwiązania z rodziny Global Patriot utworzonej rmy Raytheon Technologies, pojawiającym się Solutions, radary SPY-6 wykorzystywane powstał na fundamencie zaawansowanych współczesnym zagrożeniom” przez amerykańską marynarkę wojenną, innowacji i doskonałości w dziedzinie pociski samosterujące Tomahawk®, rodzinę inżynierii. Pomoże zde niować przyszłość pocisków przechwytujących Standard przemysłu lotniczego i obronnego. „Chcemy być podmiotem, do którego Missile, mobilne radary antybalistyczne Oferując szybkość, synergię i kompleksowe zwracają się nasi klienci, by stawić czoła Army Navy/Transportable Radar rozwiązanie problemu zagrożeń, Raytheon najbardziej złożonym wyzwaniom Surveillance, a także niszczyciele Missiles & Defense pomoże na nowo i najtrudniejszym zagrożeniom” – USS Zumwalt (DDG-1000). zde niować branżę poprzez przełomowe powiedział Kremer. Klienci będą korzystać z lepszego dopa- technologie i inicjatywy, które przyniosą Firma Raytheon Technologies rozpoczęła sowania w zakresie portfolio produktów trwałe korzyści dla globalnych klientów. działalność w kwietniu 2020 roku, po i bardziej efektywnych procesów w trakcie „Widzimy świat z globalnej perspektywy. połączeniu Raytheon Company i United współpracy z nową rmą. Oferując Zbudowaliśmy nowe, solidne podstawy, Technologies Corporation. Fuzja połączyła kompletne rozwiązania dla kill chain aby dostarczyć naszym klientom dwie rmy z łącznie prawie 200-letnim (łańcuch ataku), Raytheon Missiles kompleksowe rozwiązania, które doświadczeniem i historią innowacji w & Defense zapewni szybsze rezultaty, przeciwdziałają pojawiającym się dziedzinie lotnictwa, obrony i wywiadu. większą synergię i niższe koszty. współczesnym zagrożeniom” – powiedział Raytheon Missiles & Defense, produkujący „Klienci na całym świecie odczują prezes Raytheon Missiles & Defense – systemy obrony przeciwrakietowej, broń bezpośrednią korzyść ze współpracy z Wesley D. Kremer. precyzyjną i powiązane technologie, unowocześnioną, sprawnie działającą Kremer nadzoruje 30.000 pracowników koncentruje się na kompleksowym organizacją, dysponującą zasobami i jest odpowiedzialny za szeroką gamę rozwiązywaniu problemu zagrożeń umożliwiającymi zaspokojenie ich potrzeb” systemów obrony powietrznej i rakietowej, militarnych, oferując niespotykaną dotąd – powiedział Kremer. broni precyzyjnej, radarów, systemów wartość. Spółka ta, powstała z połączenia dowodzenia i kontroli oraz zaawanso- Raytheon Missile Systems i Raytheon wanych technologii obronnych. Integrated Defense Systems, dwóch

RTX.com

20RMD034_MD_Advert_Final.indd 1 8/21/20 3:52 PM

36 MSPO KIELCE 2020

PROMOCJA WRZESIEŃ 2020

Sieciocentryczność – systemy dowodzenia i kierowania C2

Zasadniczą ideą tzw. sieciocentryczności jest maksymalizacja wykorzystania dostępnych informacji w celu zwiększenia potencjału bojowego poprzez ich dystrybucję do wszystkich potencjalnych odbiorców. PIT-RADWAR opracowuje systemy zgodne z wymaganiami architektury sieciocentrycznej i jest w tej dziedzinie krajowym liderem, docenianym również poza granicami kraju.

irma ma bogate doświadczenie w opraco- Prace związane z SAMOC pozwoliły na realne wywaniu tego typu nowoczesnych syste- zwiększenie możliwości automatycznego zarzą- mów dowodzenia i kierowania o zdolno- dzania systemami obrony przeciwlotniczej oraz ściach sieciocentrycznych, zwłaszcza dla optymalizację wykorzystania zdolności bojowych Fobrony powietrznej, gdzie realizowane są systemy istniejących systemów uzbrojenia przez włączenie tworzenia obrazu sytuacji powietrznej i automaty- w jedną sieć wszystkich elementów ugrupowania zacji kierowania środkami walki. Posiada zatem ZT wojsk obrony przeciwlotniczej (sensorów, kompetencje konieczne do opracowania systemów efektorów i obiektów C2). przeciwlotniczych zarówno dalekiego, krótkiego, DUNAJ, mimo że opracowany w końcu lat jak i bardzo krótkiego zasięgu. dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, funkcjo- Kluczowymi produktami przeznaczonymi dla nuje według koncepcji działań sieciocentrycz- obrony powietrznej są następujące systemy: nych. Jest systemem o otwartej, skalowalnej i roz- DUNAJ – integrujący informacje z radarów roz- proszonej architekturze bazującej na rozległej mieszczonych na terenie Polski i odpowiadający (obejmującej terytorialnie całą Polskę) sieci WAN za opracowanie RAP (Recognized Air Picture) o nazwie OP-NET, która zapewnia integrację nad obszarem naszego kraju; oraz system dowo- wszystkich komponentów systemu obrony po- dzenia i kierowania ogniem PRZELOT-SAMOC wietrznej. Wymiana informacji między jego kom- dla związków taktycznych OPL sił powietrznych ponentami odbywa się w czasie zbliżonym do rze- i ŁOWCZA/REGA do WOPL wojsk lądowych. czywistego z zastosowaniem wyrafinowanych me-

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 37

PROMOCJA WRZESIEŃ 2020

chanizmów sieciowych, takich jak transmisja typu wszystkim ze wsparciem planowania obrony kla- multicast (jeden do wielu) zapewniająca dzielenie stra przez cyfrową analizę terenu i analizę pokry- się informacją w systemie przy optymalnym wy- cia radarowego, wsparciem procesu wymiany do- korzystaniu dostępnego pasma transmisji. To je- kumentów sformalizowanych, generowaniem den z pierwszych w Europie systemów, wdrożo- i wysyłaniem rozkazów do podległych jednostek, nych do pracy bojowej (2001 rok), opartych na zbieraniem meldunków, odbiorem i zobrazowa- rozwiązaniach sieciowych – do dziś jest niem rozkazów: do osłony (Coverage Mission eksploatowany i modyfikowany na podstawie wy- Order – CMO), kontroli przestrzeni powietrznej magań Ministerstwa Obrony Narodowej, które są (Air Control Order – ACO) i bojowego dla lotnic- na bieżąco aktualizowane i dostosowywane do po- twa (Air Tasking Order – ATO). trzeb użytkownika. W zakresie kierowania walką główne funkcje System DUNAJ wspiera realizację zasadni- systemu to m.in.: tworzenie lokalnego obrazu sytu- czych funkcji obrony powietrznej, zapewnia stałą acji powietrznej na podstawie lokalnych źródeł oraz kontrolę przestrzeni powietrznej (monitoring), RAP (z ODN, CAOC/ARS), pełna wymiana infor- a także dowodzenie i kierowanie lotnictwem, jed- macji zgodnie z Link-11B i Link-16/JREAP-C, nostkami WOPL oraz walki elektronicznej. wsparcie oceny zagrożenia i rekomendacji przy- W szczególności zapewnia zbieranie, przetwarza- działu (Threat Evaluation and Weapon Assignment nie i zobrazowanie informacji o sytuacji powietrz- – TEWA), przydział środków walki oraz monitoro- nej z radarów rozwiniętych na terenie Polski, two- wanie sytuacji, w tym stanu sił i środków. rzenie w czasie rzeczywistym jednolitej informa- Na uwagę zasługują również takie systemy, jak cji o sytuacji powietrznej, tzw. RAP (Recognized ŁOWCZA/REGA dla wojsk obrony przeciwlotni- Air Picture), i jej dystrybucję do wszystkich auto- czej wojsk lądowych oraz WOŁCZENICA dla ryzowanych odbiorców (różnych rodzajów sił rozpoznania elektronicznego. Ten pierwszy jest zbrojnych), jak również wsparcie naprowadzania systemem w pełni mobilnym, przeznaczonym do lotnictwa myśliwskiego oraz monitorowanie misji pracy w ruchu, w którym wymianę informacji lotnictwa taktycznego. oparto na środkach radiowych. Jego funkcje są W prowadzonym przez NATO w latach 2006– zbliżone do funkcji systemu PRZELOT-SAMOC. 2007 projekcie ACCS Alternative Study DUNAJ Ten drugi m.in. integruje dane z pasywnych sen- został oceniony bardzo wysoko – jako jeden sorów radiowych i mikrofalowych, w efekcie cze- z trzech najlepszych tego typu systemów w Euro- go możliwa jest identyfikacja zarówno platformy pie. Ponadto w 2019 roku MON zgłosiło go do powietrznej (na podstawie charakterystyki rada- kolejnego przeglądu NATO Air Command and ru), jak również np. języka porozumiewania się Control Systems Analysis of Alternatives. Polski pilota. Połączenie informacji z radiolokacji ak- system został zakwalifikowany do III etapu, co tywnej (DUNAJ) i pasywnej (WOŁCZENICA) świadczy o jego dojrzałej architekturze, osiągnię- oraz uzupełnienie tego rozwiązania o system tej dzięki ciągłej pracy nad udoskonalaniem syste- SAMOC oznacza nową jakość dla systemu OP mu w bliskiej współpracy z użytkownikiem (umo- Polski – na bazie narodowych rozwiązań, wa z Inspektoratem Wsparcia Sił Zbrojnych). będącego w pełni pod kontrolą polskiej armii, SAMOC obiekt SDP-20 jest stanowiskiem do- dzięki czemu możliwy jest ich ciągły rozwój. wodzenia szczebla taktycznego (mieszanego W Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej ugrupowania przeciwlotniczych zestawów rakieto- od lat funkcjonują (w domenie OP) tylko systemy wych), rozwiniętym na szczeblu brygady rakieto- dowodzenia i kierowania zaprojektowane i wypro- wej i przeznaczonym do realizacji procesu dowo- dukowane przez przemysł polski. Rodzime firmy dzenia jednostkami WOPL (Ground Based Air są w stanie opracować tego typu rozwiązania Defence – GBAD) w obszarach: operacyjnym, lo- z wykorzystaniem polskich urządzeń łączności gistycznym i zabezpieczenia bojowego (Force i ochrony kryptograficznej. Polski przemysł do- Protection – FP). System PRZELOT-SAMOC skonale rozumie potrzeby armii, a zamówienia na obejmuje również stanowiska dowodzenia rozwi- nowoczesne systemy ze strony SZRP zdecydowa- jane na szczeblu dywizjonu – SDP-10N. nie ułatwiłyby szybkie tworzenie konkurencyj- Główne funkcje SAMOC w zakresie planowanych rozwiązań, które stanowiłby narodowy pro- nia i przygotowania działań są związane przede dukt eksportowy.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 38 MSPO KIELCE 2020

PROMOCJA WRZESIEŃ 2020

Logistyka w sieci E-NOSP jest projektem wpisującym się w natowskie wymagania dotyczące logistyki opartej na systemach sieciocentrycznych.

nstytut Techniczny Wojsk Lotniczych od lat zajmuje się skach, jak chociażby holowniki”, zaznacza dr inż. Roman między innymi projektowaniem zaawansowanych syste- Fiszer, doradca dyrektora ITWL-u. mów informatycznych, które z dużymi sukcesami są „Podstawą działania systemu e-NOSP są dane pocho- wdrażane w Siłach Zbrojnych RP. Tam również powsta- dzące z eksploatacji urządzeń. Jeśli należą one do polskie- Iły wspomagający zarządzanie procesem eksploatacji stat- go producenta, nie ma barier technicznych lub natury ków powietrznych system Samanta oraz kompleksowy sys- prawnej w dostępie do pełnego spectrum danych diagno- tem analizy i oceny bezpieczeństwa lotów lotnictwa Sił stycznych”, stwierdza płk dr hab. inż. Mariusz Zieja, kie- Zbrojnych RP Turawa. Najnowszym produktem Instytutu rownik Zakładu Informatycznego Wsparcia Logistyki jest natomiast sieciocentryczny system zarządzania goto- ITWL. W wypadku urządzeń zagranicznych ten dostęp wością urządzeń naziemnej obsługi statków powietrznych jest ograniczony i zwykle wymaga zawierania dodatko- z wykorzystaniem teletransmisji danych e-NOSP. Został wych umów cywilnoprawnych z ich producentami. W sys- on opracowany w kooperacji ITWL-u z producentem tych tem e-NOSP może być jednak włączony sprzęt z importu, urządzeń – Wojskowym Centralnym Biurem Konstrukcyj- zarówno ten będący już w wyposażeniu Sił Zbrojnych RP, no-Technologicznym. Kierunki tej współpracy uzgodnili jak i ten dopiero kupiony w przyszłości, w którym zama- prezes zarządu WCBKT dr Piotr Kisiel i dyrektor ITWL-u wiający może zażyczyć sobie, by dostawca zamontował dr hab. inż. Mirosław Kowalski. Ze strony wojska projekt w nich ten konkretny moduł diagnostyczny. jest realizowany pod patronatem szefa Szefostwa Techni- ki Lotniczej – głównego inżyniera wojsk lotniczych DZIAŁANIE WYPRZEDZAJĄCE z Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych, płk. Dariusza Elementami systemu e-NOSP są moduły bezpośredniej Płóciennika. obsługi przeznaczone dla użytkownika oraz wspierające zarządzanie eksploatacją urządzeń dla poszczególnych DOSTĘP DO DANYCH szczebli dowodzenia w Siłach Zbrojnych RP. Wykorzystu- Wśród urządzeń wykorzystywanych do naziemnej obsłu- jąc możliwości teletransmisji danych, w ITWL-u stworzo- gi samolotów, śmigłowców i bezzałogowców są zasilacze no centralny serwer zintegrowany z systemem Samanta. elektroenergetyczne i hydrauliczne, dystrybutory (azotu, Do niego są przekazywane dane o użytkowanym sprzęcie. powietrza lub tlenu) oraz gazyfikatory (azotu i tlenu). Na E-NOSP umożliwia ich separację dla gestora, producenta naszych lotniskach wojskowych znajdują się ich setki, i użytkownika w jednostce. Istnieją również różne pozio- w większości dostarczone przez WCBKT. Sprzęt tej spół- my dostępu do informacji. Dla użytkowników została ki został przystosowany do obsługi wszystkich statków po- stworzona aplikacja mobilna, którą można zainstalować wietrznych, które są w wyposażeniu Sił Zbroj- w laptopach, tabletach i smartfonach. „System nych RP, a w przyszłości będzie także wspierał zapewnia możliwość obserwowania parametrów eksploatację samolotów F-35. Już w kilkudzie- Przesyłanie danych eksploatacyjnych i diagnostycznych urządzenia sięciu lotniskowych urządzeniach zasilania elek- przez internet nie w czasie rzeczywistym bez konieczności prze- troenergetycznego samolotów LUZES V/D jest niczym nowym. bywania w jego pobliżu. Na poziomie gestora – Kluczowe pozostaje i V/N, lotniskowych zasilaczach elektroenerge- ich późniejsze prze- Szefostwa Techniki Lotniczej Inspektoratu tycznych LZE-6/M oraz hydraulicznych LZH/N tworzenie, by uzy- Wsparcia SZRP – można sprawdzić, co dzieje zamontowano moduł zdalnej diagnostyki skać potrzebne infor- się z wszystkimi wykorzystywanymi w danym macje. I to właśnie e-NOSP. „Do systemu mogą być włączone rów- zadanie dla systemu momencie urządzeniami w jednostkach na tere- nież inne urządzenia znajdujące się na lotni- e-NOSP. nie Polski oraz w kontyngentach wojskowych.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA SIECIOCENTRYCZNY SYSTEM ZARZĄDZANIA GOTOWOŚCIĄ URZĄDZEŃ NAZIEMNEJ OBSŁUGI SP Z WYKORZYSTANIEM TELETRANSMISJI DANYCH „e-NOSARMIAP” / WOJNA 39 WCBKT S.A.

COL / GESTOR Inspektorat Wsparcia SZ RP UŻYTKOWNIK Bazy Lotnicze • PLANOWANIE • ANALIZY • RAPORTY LUZES V/D

SI SAMANTA MILNET-Z

ITWL

LGT/N SERWER e-NOSP

CENTRALNA BAZA DANYCH LDP/N SERWIS / SZKOLENIE

LZE-6/M ROZSZERZONA RZECZYWISTOŚĆ HoloLens Mobile ITWL

Intuicyjna aplikacja graficzna zobrazuje natomiast dokład- tem e-NOSP przyniesie wymierne efekty ekonomiczne”, ną ich lokalizację na poszczególnych lotniskach”, wyja- podkreśla dr Fiszer. śnia mgr inż. Janusz Niczyj, starszy specjalista z ITWL-u. Pojawiła się też ważna opcja w systemie e-NOSP w sfe- E-NOSP działa w czasie rzeczywistym, więc korzystają- rze serwisowania urządzeń naziemnej obsługi statków po- cy z serwera użytkownik ma możliwość śledzenia wszyst- wietrznych. W tym procesie, ale także w diagnostyce kich parametrów diagnostycznych interesujących go urzą- i szkoleniu jest wykorzystywana rozszerzona rzeczywi- dzeń. Pozwala mu to zidentyfikować ich stan techniczny. stość z użyciem gogli holograficznych. Technik wykonują- „W klasycznej diagnostyce urządzeń technicznych mamy cy konkretną obsługę, mającą na celu usunięcie uszkodze- do czynienia z dwoma stanami – zdatny lub niezdatny do nia, dostaje do dyspozycji wirtualną instrukcję obsługi użycia. W systemie e-NOSP pojawia się jeszcze trzeci – oraz trójwymiarowe schematy urządzenia. przedawaryjny. Dlatego można wycofać z użytkowania Za zgodą gestora, Szefostwa Techniki Lotniczej Inspek- urządzenie przed wystąpieniem zagrożenia i zastąpić je in- toratu Wsparcia SZRP, działanie urządzenia może monito- nym. System służy do prognozowania, kiedy wystąpi stan rować także producent, który posiada grupę serwisową. niezdatności urządzenia, żeby na przykład wcześniej spro- Czynnik czasu rzeczywistego w gromadzeniu danych i ich wadzić części zamienne”, wskazuje na jedną z zalet syste- udostępnieniu sprawia, że do dyspozycji są parametry mu e-NOSP płk Zieja. Dla komórek Szefostwa Techniki urządzenia w chwili, gdy się je obserwuje. „Planujemy, by Lotniczej Inspektoratu Wsparcia SZRP możliwość wykry- za zgodą gestora można było zdalnie nawiązywać łączność cia za pomocą tego systemu stanów przedawaryjnych jest z urządzeniem i dokonywać pewnych napraw, np. oprogra- fundamentalną sprawą, gdyż z wyprzedzeniem można bę- mowania, bez konieczności wysyłania na miejsce specjali- dzie planować remonty lub wymianę urządzeń. stów”, mówi dr Fiszer. To jest szczególnie ważne podczas misji zagranicznych. Przy czym gestor lub użytkownik PRECYZYJNE MONITOROWANIE musi wówczas zezwolić na użycie nawigacji satelitarnej Przesyłanie danych przez internet nie jest niczym no- GPS i nawiązanie łączności przez system z urządzeniem wym. Kluczowe pozostaje ich późniejsze przetworzenie, poza Polską. by uzyskać potrzebne informacje i to właśnie zadanie dla E-NOSP może funkcjonować niezależnie od systemu in- e-NOSP. W wojsku są przygotowywane np. okresowe pla- formatycznego Samanta. Po dostosowaniu można go uży- ny lotów. Z nimi wiąże się wykonanie pewnych obsług wać w innym sprzęcie wojskowym, również wojsk lądo- statków powietrznych. Po ich zakończeniu, dzięki zgroma- wych i marynarki wojennej. W uproszczonej wersji jest dzonym przez system danym, można porównać plany z re- natomiast interesującym rozwiązaniem dla firm obsługują- alizacją. „W ten sposób można ocenić, jaki jest poziom cych urządzenia naziemne na lotniskach cywilnych. Sys- wykorzystania konkretnych urządzeń w poszczególnych tem może być produktem przeznaczonym na eksport, tym bazach lotniczych i w razie potrzeby główny inżynier bardziej że zespół specjalistów ITWL-u, kierowany przez wojsk lotniczych będzie mógł dokonać organizacyjnych płk. Mariusza Zieję, zamierza go dalej rozwijać i chce wy- przesunięć. Z pewnością po kilku latach użytkowania sys- korzystywać w nim sztuczną inteligencję. TW

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 40 ARMIA / WOJNA

INSTYTUT TECHNICZNY WOJSK LOTNICZYCH

ul. Księcia Bolesława 6, 01-494 Warszawa tel.: +48 261 851 300; fax: +48 261 851 313 www.itwl.pl e-mail: [email protected]

Awionika Uzbrojenie lotnicze Struktury kompozytowe Symulacja i modelowanie Integracja systemów C4ISR Badania naziemne i w locie Testy i certyfikacja wyrobów Bezzałogowe statki powietrzne Badania paliw i cieczy roboczych Wspomaganie sterowania eksploatacją Diagnostyka powierzchni roboczych lotnisk Systemy diagnostyczne dla techniki lotniczej Systemy rozpoznania, dowodzenia i szkolenia nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA MSPOARMIA KIELCE / WOJNA 2020 41

INSTYTUT TECHNICZNY WOJSK LOTNICZYCH ul. Księcia Bolesława 6, 01-494 Warszawa tel.: +48 261 851 300; fax: +48 261 851 313 www.itwl.pl e-mail: [email protected]

Awionika

W poszukiwaniu LUCAS/USSOCOM RYAN Uzbrojenie lotnicze Struktury kompozytowe wspólnego języka Symulacja i modelowanie Siły zbrojne USA dla wielu armii świata są niedoścignionym wzorem, mają Integracja systemów C4ISR jednak pewne słabości. Jedną z nich są problemy z ogniową interoperacyjnością, czyli współpracą podczas prowadzenia ostrzału przez Badania naziemne i w locie siły lądowe, marynarkę wojenną, piechotę morską. Lekarstwem na tę Testy i certyfikacja wyrobów przypadłość może się okazać polski system. KRZYSZTOF WILEWSKI Bezzałogowe statki powietrzne

Badania paliw i cieczy roboczych ilion trzysta tysięcy żołnierzy mających do dyspo- Źródłem najpoważniejszego z nich jest to, że każdy z rodza- zycji blisko sześć tysięcy czołgów, trzy tysiące sa- jów sił zbrojnych od początku istnienia miał dużą autonomię. Wspomaganie sterowania eksploatacją molotów, dwa tysiące śmigłowców, dwadzieścia tysięcy opancerzonych pojazdów i trzysta dużych KAŻDY W SWOJĄ STRONĘ Mokrętów wojennych. Siły zbrojne Stanów Zjednoczonych to Najjaskrawiej widać to na przykładzie Korpusu Piechoty Diagnostyka powierzchni roboczych lotnisk najpotężniejsza armia na świecie, ustępująca jedynie rosyjskiej Morskiej, czyli popularnych marines. Ta formacja na prze- pod względem liczby posiadanych głowic atomowych. Ten mi- strzeni lat stała się w zasadzie armią w armii, przygotowaną Systemy diagnostyczne dla techniki lotniczej litarny kolos ma jednak pewne wady i – aby utrzymać świato- do prowadzenia samodzielnych działań na lądzie, morzu wą supremację – musi zmierzyć się z kilkoma problemami. i w powietrzu. Posiada własne jednostki nie tylko pancerne Systemy rozpoznania, dowodzenia i szkolenia nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 42 ARMIAMSPO KIELCE / WOJNA 2020 MARION JO NEDERHOED/USSOCOM

i zmechanizowane, lecz także artyleryjskie, logistyczne i inży- mają problemy z prowadzeniem połączonych operacji. Syste- nieryjne. Ma do dyspozycji okręty, samoloty i śmigłowce. my dowodzenia opracowane dla poszczególnych rodzajów Ktoś może zapytać: „W czym problem?”. Przecież dzięki ta- wojsk „nie rozmawiały” ze sobą, ponieważ przy ich budowie kiej autonomii podczas II wojny światowej Amerykanie mogli brano pod uwagę różne standardy komunikacji. Wojska lądo- prowadzić dwa pełnoskalowe konflikty – w Europie (działając we swoje urządzenia oparły na VMF – Variable Message siłami wojsk lądowych) i na Pacyfiku (gdzie prym wiedli ma- Format, lotnictwo – na Link 16 oraz Link 11, marynarka rines). W czasach dowodzenia za pomocą papierowych map i marines – na Link 22. Co więcej, sojusznicy, z którymi oraz radia rzeczywiście taka szeroka autonomia poszczegól- Amerykanie współpracowali, również przez lata rozwijali nych rodzajów sił zbrojnych mogła być atutem. Obecnie, gdy swoje narodowe standardy komunikacji. wymogiem pola walki są operacje połączone, narodowe i wie- lonarodowe, jest to już poważny problem. LABORATORIUM CZY POLIGON? Kiedy pod koniec lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku Trzeba przyznać, że choć diagnoza pojawiła się bardzo póź- w amerykańskiej armii pojawiły się pierwsze zautomatyzowa- no, działania naprawcze cechował duży rozsądek. Amerykanie ne systemy dowodzenia, a dokładniej artyleryjski Tacfire oraz postanowili bowiem szukać rozwiązań w ramach NATO, a nie dowodzenia obroną przeciwlotniczą Missile Monitor, nikt spe- na własną rękę. W tym celu zorganizowano w 1995 roku cjalnie się nie zastanawiał nad tym, czy będą one kompatybil- w Niemczech warsztaty interoperacyjności wojsk łączności i inne z innymi tego typu produktami, nie tylko tymi używanymi formatyki o kryptonimie „Combined Endeavor”. Ich wyniki by- przez sojuszników, lecz także przez wojska innych rodzajów. ły, owszem, obiecujące, ale mało konkretne, dlatego rok później Nie ma się co dziwić. Wówczas po prostu cieszono się z tak za- USA przeforsowało utworzenie Agencji NATO do spraw Kon- awansowanego technologicznie sprzętu, dzięki któremu zarzą- sultacji, Dowodzenia i Kontroli (NATO Consultation, Com- dzanie walką stało się o wiele łatwiejsze. Myślenie o interope- mand and Control Agency – NC3A). Miała się ona zająć racyjności zostawiano sobie na później. przede wszystkim stworzeniem sojuszniczych standardów Konsekwencje takiego podejścia amerykańska armia bole- w dziedzinie interoperacyjności. W tym celu uruchomiono rów- śnie odczuła podczas pierwszej wojny w rejonie Zatoki Per- nież CWI, czyli Coalition Warrior Interoperability, żeby NATO skiej. Okazało się wówczas, że jednostki z tej samej armii mogło testować opracowywane przez państwa członkowskie

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 43

KIEDY POD KONIEC LAT PIĘĆDZIESIĄTYCH UBIEGŁE- GO WIEKU W AMERYKAŃ- SKIEJ ARMII POJAWIŁY SIĘ PIERWSZE ZAUTOMATYZOWA- NE SYSTEMY DOWODZENIA, NIKT SIĘ SPECJALNIE NIE ZASTANAWIAŁ NAD TYM, CZY BĘDĄ ONE KOMPATYBILNE Z INNYMI TEGO TYPU PRODUKTAMI, UŻYWANYMI NIE TYL- KO PRZEZ SOJUSZNIKÓW, LECZ TAKŻE PRZEZ WOJSKA INNYCH RODZAJÓW

rozwiązania teleinformatyczne. Dziś takie konsulta- charakter manewrów. Wcześniej odbywały się raz cje noszą nazwę CWIX i odbywają się w Polsce. w roku, a teraz zdecydowano się przyjąć zasadę, że Amerykanie nie byli jednak do końca zadowoleni w myśl idei: test – fix – test, „Bold Quest” będzie z drogi, jaką w sprawie standardów komunikacji dla się odbywał w dwóch transzach, wiosennej i jesien- Od 2012 roku, priory- systemów wsparcia dowodzenia i kierowania walką nej – jedna zawsze miała mieć charakter międzyna- tetem ćwiczeń „Bold wybrało NC3A. Oni chcieli wprowadzać zmiany rodowy, a druga narodowy. Quest” stała się praca nad rozwiązania- w wymiarze praktycznym, a CWIX zostały pomy- mi, które zapobiegną ślane jako warsztaty, na których testuje się pewne LEKARSTWO Z POLSKI atakowaniu wojsk rozwiązania. Nasi sojusznicy natomiast chcieli Od 2012 roku, po tym jak nadzór nad ćwicze- własnych przez lotnictwo i artylerię, wprawdzie testować, ale nie w warunkach laborato- niami „Bold Quest” przejął J-6 Sztabu Połączone- czyli sytuacjom ryjnych, lecz realnych, poligonowych. go (Joint Staff J-6), priorytetem stała się praca „friendly fire”. Zgodnie z decyzjami Pentagonu oraz Joint Chiefs nad rozwiązaniami, które zapobiegną atakowaniu of Staff (CJCS), czyli Kolegium Szefów Sztabów, wojsk własnych przez lotnictwo i artylerię, czyli najważniejszego organu dowódczego amerykań- sytuacjom „friendly fire”. Co ciekawe, Ameryka- skich sił zbrojnych, takie testy zaczęto prowadzić na nie, chcąc znaleźć panaceum na problem wywoła- ćwiczeniach „Bold Quest”. Miały być one przede ny tym, że lotnictwo państw NATO w systemach wszystkim narodowe – amerykańskie, do których dowodzenia generalnie korzysta z Link 16, a siły zapraszane są tylko wybrane państwa. Do pierwszej lądowe Sojuszu z miksu narzędzi, bazujących aż edycji w 2003 roku włączono jedynie Wielką Bry- na trzech standardach: Friendly Force Informa- tanię i Norwegię. W kolejnych latach rozszerzano tion, Variable Message Format oraz NATO Frien- stopniowo grono uczestników o Australię, Belgię, dly Force Information, nie skoncentrowali się na Kanadę, Danię, Finlandię, Francję, Niemcy, Wło- własnych rozwiązaniach. Urządzeń, które wcielą chy, Holandię, Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię się w rolę tłumacza między Linkiem-16 a rozwią- i Polskę (od 2013 roku jako obserwator, a od 2014 zaniami stosowanymi na lądzie, czyli serwerów jako pełnoprawny uczestnik), zmieniono również CID (Combat Identification), zaczęli szukać na

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 44 ARMIAMSPO KIELCE / WOJNA 2020 TELDAT Amerykanie chcą podczas jesiennej edycji „Bold Quest” przetestować cały zautomatyzowany system zarządzania walką C3IS Jaśmin. różnorakich ćwiczeniach właściwie we wszystkich pań- podczas operacji ogniowych z jednostkami z wojsk lądowych, stwach NATO. Także w Polsce. marynarką wojenną i piechotą morską USA. I co najistotniejsze, „Amerykanie zgłosili się do nas w 2013 roku, po tym, gdy był jednym z nielicznych z całej palety międzynarodowych pro- zobaczyli nasz Combat Identification Server Jaśmin na duktów, które te sprawdziany zaliczyły pozytywnie. CWIX. Niestety wówczas było już za późno, abyśmy wzięli udział w najbliższych ćwiczeniach »Bold Quest«, ale sko- CAŁY SYSTEM POD LUPĘ rzystaliśmy z zaproszenia i pojawiliśmy się na kolejnej edy- Z powodu epidemii koronowirusa w tym roku odbędzie się cji, w 2014 roku”, wyjaśnia dr inż. Henryk Kruszyński, pre- tylko jesienna edycja „Bold Quest”, przy czym zagraniczne zes Teldatu, polskiej firmy, która pracę nad CID rozpoczęła podmioty będą mogły wziąć w niej udział wyłącznie zdalnie – w 2008 roku, a gotowy system miała już w 2011 roku. Jego przy użyciu certyfikowanych sieci łączności. Amerykanie międzynarodowy pierwszy test odbył się w 2012 roku, pod- chcą teraz przetestować cały zautomatyzowany system zarzą- czas warsztatów CWIX. dzania walką C3IS Jaśmin. „Będzie sprawdzany, czy właści- Polski produkt na tle międzynarodowej konkurencji wyróż- wie przekazuje dane z systemów śledzenia położenia wła- niają uniwersalność i skalowalność, czyli zdolność do rozbudo- snych sił do systemów wsparcia dowodzenia, zapewniając wy. Co więcej, może być on częścią systemów wsparcia dowo- w ten sposób zautomatyzowane zobrazowanie sytuacji wojsk dzenia C3IS Jaśmin każdego szczebla: od spieszonego żołnie- na szczeblu brygady i wyżej. Ponadto przy użyciu systemu rza, przez systemy przeznaczone dla batalionów i kompanii, aż JFSS C3IS Jaśmin zostanie przeprowadzona cyfrowo wspo- po ten najwyższy szczebel, czyli rozwiązania dla dowództw magana misja bezpośredniego wsparcia ogniowego DACAS brygad, dywizji, korpusów. Co istotne dla wojskowych łączno- [Digitally Aided Close Air Support] oraz operacja uderzenia ściowców, może wykonywać połączenia w protokołach prze- z powietrza w JTAR [Joint Tactical Airstrike Request]”, wyja- znaczonych do komunikacji w wąskopasmowych sieciach ra- śnia Paweł Baturo, dyrektor Departamentu Rozwoju Techno- diowych BRM (Battlefield Replication Mechanism), zapew- logicznego Teldatu. niających dużą niezawodność i efektywność komunikacji. Od 2014 roku amerykańska armia intensywnie testuje pol- Od 2014 roku na kolejnych edycjach „Bold Quest” polski ski system Jaśmin. Widzi w nim jedno z najbardziej zaawan- system został przetestowany właściwie w komunikacji z każ- sowanych na świecie rozwiązań teleinformatycznych zapew- dym typem bojowego samolotu używanego przez armie NATO, niających współpracę systemów wsparcia dowodzenia opar- w tym z amerykańskimi A10, B1, F15, F16, F/A-18 Super tych na różnych protokołach komunikacji. Czy to on Hornet i śmigłowcami Apache oraz europejskimi Eurofighter rozwiąże problemy Amerykanów z interoperacyjnością, po- Typhoon i Dassault Rafale, przeszedł także testy obciążeniowe każe przyszłość.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 45

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 46 MSPO KIELCE 2020

PROMOCJA WRZESIEŃ 2020

FLYEYE Sprawdzony bojowo system bezzałogowy dla Wojska Polskiego

FlyEye to bezzałogowy system powietrzny, którego najbardziej rozpoznawalnym elementem są lekkie, startujące z ręki i lądujące automatycznie bezzałogowe samoloty wielozadaniowe. Rozwiązanie zostało opracowane przez spółkę Flytronic z Gliwic, wchodzącą w skład GRUPY WB. System był wykorzystywany w warunkach bojowych przez Siły Zbrojne RP podczas misji zagranicznych.

ystem FlyEye to produkt w stu procentach polski Bezzałogowy samolot o masie startowej 11 kg startuje i wytwarzany w całości w kraju. Wszystkie prawa z ręki operatora i może wykonywać loty na wysokościach intelektualne do niego ma GRUPA WB, której przekraczających 5000 m n.p.m. Nie wymaga żadnej dodat- współwłaścicielem jest Polski Fundusz Rozwoju. kowej infrastruktury, może zostać użyty w dowolnym miej- SOznacza to pełną kontrolę państwa nad produkowanym na scu i czasie. Po wykonaniu misji automatycznie ląduje Śląsku zaawansowanym rozwiązaniem, stworzonym przez w wyznaczonym miejscu. rodzimych inżynierów. FlyEye może być wykorzystywany Wchodzące w skład systemu bezzałogowce mogą operować do zadań rozpoznania obrazowego, akustycznego, radioloka- w dzień i w nocy, nawet w skrajnie niesprzyjających warun- cyjnego, pomiarowego i sygnaturowego, także jako latający kach atmosferycznych, przy silnym wietrze, wysokich i ni- przekaźnik radiowy oraz wyspecjalizowany środek transpor- skich temperaturach oraz wysokiej wilgotności. FlyEye działa tu małych i wrażliwych ładunków. podczas zakłóceń lub w sytuacji braku dostępu do systemu nawigacji satelitarnej GPS. Bezzałogowiec może latać po zapla- CHARAKTERYSTYKA nowanej trasie, być kierowany w trybie ręcznym lub działać System FlyEye składa się z naziemnej stacji kontroli lo- automatycznie w trybie konwoju, gdzie patroluje teren i wy- tu, stacji analizy danych, anten różnego rodzaju, kilku bez- krywa zagrożenia dla nadzorowanych pojazdów. załogowych platform latających z różnym wyposażeniem (takim jak głowice obserwacyjne, zestawy mikrofonów lub FLYEYE W POLSCE radioprzekaźniki, zwiększające nawet stukrotnie zasięg Wielozadaniowy FlyEye znajduje się w wyposażeniu wojsk łączności radiowej) oraz trenażera ze zdolnością do synte- specjalnych, wojsk lądowych i – od niedawna także wojsk tyzowania wideo. Może on być przewożony na pojazdach obrony terytorialnej. Został wielokrotnie sprawdzony – w kra- lub transportowany przez dwuosobową obsługę w specjal- ju oraz w operacjach poza granicami państwa. System jest nie zaprojektowanych plecakach. cały czas rozwijany, trwa proces jego udoskonalania.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 47 GRUPA WB GRUPA

GRUPA WB zbiera doświadczenia i wprowadza kolejne Warto dodać, że FlyEye jest jedynym opracowanym funkcjonalności, dopasowując FlyEye’a nawet do najbardziej w Polsce zaawansowanym systemem wojskowym, za który wyśrubowanych wymagań użytkowników. wzięła odpowiedzialność NSPA. Agenda NATO wprowa- System opracowano, biorąc pod uwagę szczególne wyma- dziła go do swojego portfolio i oferuje na rynku uzbrojenia. gania wojsk rakietowych i artylerii, dlatego charakteryzuje się Jest to nobilitacja polskiego produktu i potwierdzenie jego niezwykłą dokładnością w wyznaczaniu miejsca położenia najwyższej jakości. celów. Użycie własnych, zaawansowanych głowic optoelektronicznych, w połączeniu z unikatowym algorytmem transmisji FLYEYE DLA SŁUŻB PAŃSTWOWYCH obrazu z kamer dziennych i nocnych (termowizyjnych), po- Dostarczone do Straży Granicznej systemy używane są do zwoliło na uzyskanie niezwykłej precyzji w namierzaniu codziennego nadzoru nad granicami kraju, trafiły także obiektów do ataku oraz ewentualnej korekcji ognia. do polskich instytucji związanych z bezpieczeństwem pań- FlyEye został przez GRUPĘ WB zintegrowany z systemem stwa. Choć FlyEye został stworzony dla sił zbrojnych, zgod- zarządzania walką TOPAZ. Umożliwia to natychmiastowe nie ze ścisłymi wymaganiami wojska i we współpracy przekazanie obrazu z systemu bezzałogowego do dowolnych z użytkownikiem, to okazał się jednak tak uniwersalny, że pojazdów Wojska Polskiego, w tym wozów bojowych lub sa- jest z powodzeniem wykorzystywany do poszukiwania zagi- mobieżnych zestawów artyleryjskich i rakietowych. nionych osób, wykrywania ognisk pożarów oraz nadzoru Wyposażenie optoelektroniczne bezzałogowców pomaga i sprawdzania linii energetycznych. w precyzyjnym ustaleniu położenia geograficznego obserwo- FlyEye’a charakteryzuje możliwość prowadzenia działań wanego miejsca. Dokładne koordynaty wraz z obrazami terenu w trudnych warunkach atmosferycznych, podczas których są natychmiast w czasie rzeczywistym przekazywane do stacji loty samolotami załogowymi są obarczone dużym ryzy - kontroli i analizy lub systemu zarządzania walką TOPAZ. kiem i mogą stanowić zagrożenie dla pilotów. Zastosowa- nie precyzyjnych danych z głowicy obserwacyjnej pomaga SUKCES ZA GRANICĄ w mierzeniu odległości do jednostek ratowniczych, gaśni- FlyEye odniósł sukces nie tylko w kraju, opracowane przez czych lub poszukiwawczych. Daje to możliwość lepszego GRUPĘ WB bezzałogowce zostały bowiem dostarczone także wykorzystania sił i środków oraz zmniejszenia zagrożenia do użytkowników poza granicami Polski. Tam również wyko- osób zaangażowanych w działania, na przykład w sytuacji rzystywano je bojowo podczas działań w warunkach walki osaczenia przez ogień. elektronicznej w styczności z siłami przeciwnika, nie odnoto- W 2020 roku operatorzy wojsk obrony terytorialnej używa- wując żadnych strat podczas operacji. li FlyEye do pomocy strażakom w akcjach ratowniczo-gaśni- Jakość bezzałogowych rozwiązań GRUPY WB została do- czych bezcennych przyrodniczo obszarów Biebrzańskiego ceniona przez Agencję Wsparcia i Zamówień Obronnych Parku Narodowego. W przeciwieństwie do samolotów załogo- NATO (NATO Support and Procurement Agency – NSPA). wych, bezzałogowce wyposażone w kamery termowizyjne Dzięki temu zainteresowane państwa będą mogły kupić sys- mogły przekazywać obraz również podczas lotów wykonywa- tem FlyEye za pośrednictwem tej instytucji. nych po zmierzchu.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 48 ARMIA / WOJNA

ARMIA / WOJSKA LĄDOWE

nr 59 / MAJWRZESIEŃ 2020 /2020 POLSKA / POLSKA ZBROJNA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 49

KRAB UDERZA Z DALEKA Jest wyposażona w 155-milimetrowe działo zdolne wyrzucać sześć pocisków na minutę i razić cele oddalone nawet o 40 km, a także w systemy maskujące i ostrzegające przed atakiem przeciwnika. O atutach najpotężniejszej haubicy polskiej armii opowiadają żołnierze.

ŁUKASZ ZALESIŃSKI ŁUKASZ ZALESIŃSKI

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 50 ARMIA / WOJSKA LĄDOWE

ięćdziesięciotonowy kolos stanął przed halą gara- ją łusek. Ładowniczy pobiera je z magazynu żową. Jesteśmy nieopodal Sulechowa, w bazie na- i umieszcza na hydraulicznym ramieniu, a ono po- leżącej do 5 Lubuskiego Pułku Artylerii. Silnik syła pocisk do lufy”, wyjaśnia st. kpr. Łech. Rów- pracuje na jałowym biegu, a ja obchodzę pojazd nocześnie ładuje się zapłonnik. Kiedy wszystko jest dookoła. Haubica Krab już na pierwszy rzut oka już przygotowane, następuje strzał. Czterdziestoki- robi wrażenie. 15 m długości, blisko cztery wyso- logramowy pocisk potrafi razić cele oddalone kości, stalowe gąsienice, do tego potężne 155-mili- o 40 km. „Możecie śledzić, czy strzał był udany?”, metrowe działo. Zaglądam do wnętrza. Ciasno. dopytuję. „Jeżeli dystans jest tak duży, to nie. Oce- Pierwszy przedział jest przeznaczony dla czterech na efektów ognia to już sprawa dowódców korzy- osób. Tuż przy górnym włazie siedzi dowódca za- stających ze środków rozpoznania”. łogi, nieco poniżej – celowniczy. Po lewej stronie Tymczasem krab może nie tylko razić przeciwni- Pmiejsce dla dwóch ładowniczych. ka, lecz także skutecznie bronić się przed jego ata- „To wariant na czas wojny. Podczas codziennej kiem. Przede wszystkim haubica jest wyposażona eksploatacji i ćwiczeń do prawidłowego funkcjono- w wielkokalibrowy karabin maszynowy kalibru wania haubicy wystarczy jeden”, przyznaje 12,7 mm. Obsługuje go jeden z ładowniczych. Do st. kpr. Tomasz Łech, dowódca załogi. Jest jeszcze tego na pancerzu zostały zamontowane czujniki, kierowca. Jego stanowisko mieści się z przodu. Aby które w razie potrzeby zaalarmują załogę, że nie- się tam dostać, trzeba przejść kilka kroków wąskim przyjaciel właśnie namierza pojazd przez laserowy korytarzykiem – a raczej się przecisnąć. Ograniczo- celownik. „To bardzo czuła aparatura. Może zare- ne miejsce to szczegół. Dla artylerzysty zaś chleb agować nawet na promień emitowany przez wskaź- powszedni. „Tak było w danach, tak było w goździ- nik wykorzystywany do prezentacji. Dlatego jeśli kach, tam gdzie wcześniej służyłem”, przyznaje kanie ćwiczymy, czujniki są zasłonięte”, podkreśla pral. „Ale czy te haubice można w ogóle porówny- towarzyszący nam ppłk Przemysław Strykowski, wać? Tak naprawdę dzieli je cała epoka”. dowódca 2 Dywizjonu Artylerii Samobieżnej, któ- ra ma w wyposażeniu kraby. CEL, PAL Kiedy rozlega się alarm, na zewnątrz zostają wy- Rozmawiamy więc, ale żeby się usłyszeć, musi- rzucone granaty dymne. Pojazd ginie w szarym ob- my lekko podnosić głos. Cudów nie ma. Tysiąckon- łoku, a załoga zyskuje czas, by wycofać go w bez- ny silnik Diesla nawet podczas postoju musi robić pieczne miejsce. Krab ma także system przeciw- hałas. Dla załogi jednak nie stanowi to większego pożarowy. Jeśli na skutek awarii bądź trafienia problemu. „Korzystamy z systemu łączności we- nieprzyjacielskim pociskiem we wnętrzu pojawi wnętrznej Fonet, zainstalowanego w hełmofonach. się ogień, kierowca jednym przyciskiem urucha- Został on zaprojektowany tak, by tłumić hałas do- mia gaśnice, które zalewają pojazd pianą. chodzący z zewnątrz”, wyjaśnia kpr. Łech. Poza tym obieg kluczowych informacji w dużej części POCISK NA WYSOKOŚCIACH odbywa się drogą elektroniczną. Dowódca ma Na razie to tyle. Pora na własne oczy zobaczyć przed sobą monitor terminala. „Spływają na niego choć ułamek możliwości nowej haubicy. Załoga informacje pochodzące od dowódcy plutonu – wskakuje do wnętrza. Trzaskają drzwiczki włazu, Obieg kluczowych informacji w dużej współrzędne celu oraz wyliczone przez system na- silnik zwiększa obroty, a pojazd z impetem rusza części odbywa się stawy działa. Potem dane te wędrują do celowni- naprzód, by po chwili wykonać zwrot niemal English version: polska-zbrojna.pl English version: drogą elektroniczną. czego, który ze swojego pulpitu steruje wszystkimi w miejscu. Asfaltowe płyty pozostają jednak niena- Dowódca ma przed sobą monitor termi- elementami systemu wieżowego”, tłumaczy do- ruszone. „Gąsienice kraba są zabezpieczone gumo- nala, gdzie spływają wódca załogi. W razie potrzeby może obracać, wymi nakładkami. Ciężar pojazdu rozkłada się na współrzędne celu podnosić i opuszczać lufę, uruchamia też układ ła- tyle równomiernie, że haubica wywiera na podłoże oraz wyliczone przez system nastawy dowania amunicji. „Wnętrze haubicy pomieści za- nacisk mniejszy niż tir. Dzięki temu bez większego działa. pas 40 pocisków. Są tak skonstruowane, że nie ma- problemu może się poruszać po publicznych dro-

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 51

Haubica wyposażona w silnik o mocy 1000 KM jest w stanie poruszać się na prostej drodze z pręd- kością nawet 60 km/h. KRAB MOŻE NIE TYLKO RAZIĆ PRZE- CIWNIKA,

LECZ TAKŻE BARTOSZ RÓŻAŃSKI SKUTECZNIE BRONIĆ SIĘ PRZED JEGO ATAKIEM

gach”, zaznacza mjr Marcin Stajkowski, rzecznik 5 Pułku Ar- tylerii. Tak było chociażby kilka miesięcy temu, kiedy kraby pokonały sześciokilometrowy odcinek z bazy na rampę kole- jową w Sulechowie, skąd ruszyły na poligon. „W dalsze miejsca z reguły jednak przewozimy je koleją bądź na zestawach niskopodwoziowych”, tłumaczy rzecznik. Kiedy haubica znika za zakrętem, my pakujemy się do samochodu. Ponownie zobaczymy się na położonym nieopodal placu ćwiczeń. Właśnie tam załogi krabów zgrywają się, testu- ją łączność, utrwalają procedury związane z prowadzeniem ognia. „Czasami ćwiczą pojedynczo, czasami całą baterią. Tu-

taj mogą trenować praktycznie wszystko, z wyjątkiem samego ŁUKASZ ZALESIŃSKI

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 52 ARMIA / WOJSKA LĄDOWE

strzelania”, podkreśla ppłk Strykowski. Tak więc bicy starszego typu wynosi 200, podczas gdy załoga już na stanowiskach, po sygnale krab po- w naszym ostatnim nabytku 1000 KM”, wylicza nownie rusza przed siebie, rozbryzgując wokół fon- dowódca 2 Dywizjonu. tanny piachu. Jego prędkość z każdą chwilą rośnie, A jak nowe baterie działają na polu walki? a możliwości ma spore. Na prostej drodze potrafi Wszystko rzecz jasna rozpoczyna się od zebrania poruszać się z prędkością nawet 60 km/h, w terenie informacji o potencjalnym celu. „Mogą one spły- przygodnym, takim jak tu – o połowę wolniej. nąć ze źródeł zewnętrznych, ale też zostać pozy- Haubica dojeżdża do linii lasu, zatrzymuje się, skane za pomocą własnych środków rozpoznania. celowniczy zaś automatycznie zwalnia rygiel, któ- Dywizjon korzysta z pracy sekcji obserwatorów ry podczas jazdy przytwierdzał lufę do pancerza. ognia połączonego, bezzałogowych statków po- Długie na przeszło 8 m działo wędruje w górę. wietrznych oraz wskazań radaru rozpoznania arty- „Podczas strzelań lufę można podnieść pod kątem leryjskiego Liwiec”, wylicza ppłk Strykowski. Da- ponad 45 stopni. Dzięki temu pocisk jest w stanie ne są wprowadzane do systemu zarządzania walką przelecieć ponad drzewami czy innymi przeszko- Topaz, a ten wylicza nastawy dla haubicy. Następ- dami, nawet jeśli te znajdują się w bezpośrednim nie rozkazy płyną w dół – od dowódcy dywizjonu, sąsiedztwie haubicy. Kiedy jest prowadzo- przez dowódcę baterii, plutonu, aż po załogę bądź ny ostrzał na długie dystanse, prze- załogi wybranych haubic. mieszcza się na wysokości przekra- Jeśli w pole wyjeżdża tylko jedna bateria, podej- czającej 15 km”, zaznacza mowanie decyzji rozpoczyna się od poziomu jej Ppłk ppłk Strykowski. Celowniczy dowódcy. „Dzięki pełnej automatyzacji wszystko PRZEMYSŁAW STRYKOWSKI, obraca działem, po czym zo- to zajmuje sekundy”, podkreśla podpułkownik. dowódca 2 Dy- staje ono opuszczone, zary- Przydzielenie zadania konkretnym haubicom uła- wizjonu Artylerii glowane, a pojazd rusza da- twia jeszcze to, że dzięki systemowi GPS dowódcy Samobieżnej: „Załoga musi lej. Procedura jest powtarza- wyższych szczebli doskonale orientują się w poło- się liczyć z tym, na kilkakrotnie. Wreszcie żeniu poszczególnych pojazdów. Wskazane haubi- że podczas pro- krab wraca na miejsce, ce zajmują pozycje i przygotowują się do otwarcia wadzenia ostrzału prze- z którego wyruszył. Cieka- ognia. „Z reguły nastawy wprowadzane są do sys- ciwnik będzie ją we? Owszem. „Proszę jed- temu w sposób całkowicie zautomatyzowany. Ale namierzał. Dla- nak pamiętać, że w warun- celowniczy może również namierzyć cel metodą tego po wykonaniu zadania na- kach bojowych haubica ni- półautomatyczną, za pomocą joysticka, lub analo- leży jak najszyb- gdy nie działa sama”, mówi gowo, kręcąc korbkami”, wyjaśnia dowódca 2 Dy- ciej przemieścić dowódca dywizjonu. wizjonu. Krab w ciągu minuty jest zdolny wystrze- się w inne miejsce”. lić sześć pocisków. „Haubica na swojej pozycji nie TYSIĄC KONI powinna jednak pozostawać dłużej niż dwie minu- POD PANCERZEM ty. Załoga musi się liczyć z tym, że podczas prowa- Kraby wchodzą w skład baterii. Każda dzenia ostrzału przeciwnik będzie ją namierzał. liczy osiem haubic. Do tego jest wyposażona Dlatego po wykonaniu zadania należy jak najszyb- w trzy wozy dowodzenia (jeden przypisany dowód- ciej przemieścić się w inne miejsce”, podkreśla cy baterii i dwa dowódcom plutonów) oraz dwa ppłk Strykowski. wozy amunicyjne. Trzy baterie tworzą dywizjono- wy moduł ogniowy Regina. Całością kieruje do- LUFĄ KU MORZU wódca dywizjonu, który na polu walki również ma Załogi krabów z Sulechowa mają za sobą trzy własny wóz. Tak właśnie jest w 5 Pułku. wizyty na poligonach. „Pierwsza wiązała się „Pierwsze kraby trafiły do nas dwa lata temu. z testem wieńczącym szkolenie Przyjęcie ich było poprzedzone szkoleniem, które u producenta. Potem jeszcze zorganizował producent, czyli Huta Stalowa Wola. dwukrotnie wyjeżdżali- Musieliśmy też pozyskać do dywizjonu żołnierzy”, śmy do Drawska Po- wspomina ppłk Strykowski. Nowe pojazdy sukce- morskiego”, wspo- sywnie zastępowały samobieżne haubice Goździk mina dowódca wcielone do służby jeszcze na przełomie lat osiem- 2 Dywizjonu. St. kpr. dziesiątych i dziewięćdziesiątych. „Różnice mię- Tam artylerzy- TOMASZ ŁECH, dzy nimi są znaczące. Począwszy od kalibru działa ści razili cele dowódca załogi: „Kraba – 122 mm w goździkach, 155 mm w krabach, oddalone od wcześniej- przez zasięg – odpowiednio 15 i 40 km, aż po wy- o 12 km. Ćwi- szych naszych posażenie w elektronikę i moc silnika, która w hau- czyli też strze- haubic dzieli

ŁUKASZ ZALESIŃSKI(2) cała epoka”.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 53

SUPERHAUBICE

istoria tego projektu sięga drugiej połowy lat dziewięćdziesią- Htych ubiegłego stulecia. Wówczas Polacy kupili od Wielkiej Brytanii licencję na budowę systemu wieżowego AS-90 „Brave- heart”. Podwozie dla nowej haubicy miała skonstruować firma Bumar Łabędy. Na skutek różnego rodzaju zawirowań to się jed-

Pierwszy krab nak nie udało. Rozwiązaniem problemu okazał się zakup na nowym podwoziu w Korei Południowej licencji na produkcję pod- został zaprezentowany wozia wykorzystywanego w konstrukcji działa przez Hutę Stalowa Wola latem 2015 roku. samobieżnego K9 Thunder. Polacy wspól- nie z koreańskimi partnerami przebudo- wali je i rozwinęli na własne potrzeby. Pierwszy krab na nowym podwoziu zo- stał zaprezentowany przez Hutę Stalo- wa Wola latem 2015 roku. Wkrótce prototypowe egzemplarze trafiły do polskiej armii.

STRZELANIA W USTCE MAJĄ JUŻ ZA SOBĄ ŻOŁNIERZE 11 MAZURSKIEGO PUŁKU ARTYLERII Z WĘGORZEWA. JEST TO PIERWSZA JEDNOSTKA, KTÓRA CZTERY LATA TEMU ZACZĘŁA UŻYTKOWAĆ KRABY

lanie na dystansie kilometra z wykorzystaniem celowników często, jak to tylko możliwe: w Toruniu, Orzyszu, Drawsku, optycznych oraz prowadzenie ognia z pokładowych karabi- Żaganiu. Do tego w różnych konfiguracjach: dwiema bate- nów. To jednak zaledwie wstęp do kolejnych zadań. riami, trzema... W odniesieniu do nowego sprzętu trening to „Jesienią wybieramy się na poligon w Ustce, gdzie można sprawa kluczowa”, podkreśla ppłk Mateusz Kujawski, do- strzelać w kierunku morza, nawet na odległość 40 km. Przy wódca 2 Dywizjonu Artylerii Samobieżnej, który wchodzi okazji przeprowadzimy pomiary związane choćby z torem w skład węgorzewskiego pułku. Nad Bałtykiem jego pod- lotu pocisków. Wszystko to pomoże w przyszłości oddać po- władni strzelali już na odległość 33 km. Kilka miesięcy te- dobne strzały na poligonie lądowym. Tam jest to o wiele bar- mu mocno zaznaczyli też swoją obecność na ćwiczeniach dziej skomplikowane, ponieważ pocisk będzie musiał przele- „Anakonda”, gdzie wspierali ogniem okręty marynarki wo- cieć ponad publicznymi drogami, które przecinają tereny za- jennej oraz lotnictwo. rządzane przez wojsko”, tłumaczy podpułkownik. Do wspomnianych dwóch jednostek, które korzystają Tymczasem strzelania w Ustce mają już za sobą żołnierze z krabów, wkrótce dołączy trzecia – 23 Śląski Pułk Artylerii 11 Mazurskiego Pułku Artylerii z Węgorzewa. Jest to z Bolesławca. W lipcu pierwsi służący w nim żołnierze roz- pierwsza jednostka polskiej armii, która zaczęła użytkować poczęli ćwiczenia pod okiem ekspertów zebranych przez kraby. Testowe egzemplarze pojawiły się tam już cztery lata Hutę Stalowa Wola. Kilka dni temu zaliczyli strzelania na temu. „Przeskok był ogromny. Ze świata analogowego prze- poligonie w Nowej Dębie. Do końca 2024 roku polskie woj- szliśmy w cyfrowy. Od tego czasu staramy się strzelać tak sko ma otrzymać łącznie blisko 120 krabów.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 54 ARMIA / ROZMOWA

Jak odzyskać giganta? Z Pawłem Galkiem o służbie w natowskiej jednostce na Sycylii i zadaniach bezzałogowych statków powietrznych Global Hawk RQ-4D rozmawia Magdalena Kowalska-Sendek.

o dekadzie służby w 17 Wielkopolskiej go podoficera, jako dowódcę i znacząco wpłynęły Brygadzie Zmechanizowanej przeniósł na to, jak później podchodziłem do szkolenia żoł- się pan do natowskiej jednostki lotniczej. nierzy. Zrozumiałem wówczas, jak ważna jest ich Skąd taka rewolucyjna zmiana? kreatywność. Przekonałem się też, że powinni być PRzeczywiście większość służby wojskowej spę- wszechstronnie wyszkoleni, tak aby w pododdzia- dziłem w 17 WBZ. Z nią wyjechałem na misję do łach była zamienność funkcji. PRYWATNE ARCH. Afganistanu, brałem też udział w wielu ciekawych ćwiczeniach. Uczestniczyłem w konferencjach i re- Dlaczego wybrał pan służbę w Sojuszniczym prezentowałem brygadę na arenie międzynarodo- Komponencie Sił Rozpoznawczych z Powietrza wej, m.in. podczas szkoleń w Macedonii, Chorwa- [NATO Allied Ground Surveillance Force] cji czy w Niemczech. To wszystko sprawiło, że w bazie Sigonella na Sycylii. chciałem się rozwijać, zdobywać nowe umiejętno- W tej jednostce natowskiej były niskie etaty ści. Zasmakowałem także w służbie w środowisku podoficerskie, a tylko na takie stanowiska mo- Ostatnie dwa lata wielonarodowym. głem aplikować. Poza tym Sigonella dawała mi plut. Paweł Galek szansę na naukę czegoś zupełnie nowego, służbę poświęcił na pracę Służył pan na Wzgórzach Golan i w Afganista- w pionierskiej jednostce, wyposażonej nad dokumentacją z jasnymi wytyczny- nie. To misje ukształtowały pana jako żołnierza? w unikatowy sprzęt. mi dotyczącymi dzia- Tak, choć ta pierwsza misja nie była stricte bojo- łań, które trzeba wa, bo wypełnialiśmy tam zadania obserwacyjno- Ma pan na myśli drony rozpoznawcze Global podjąć, by utraconą maszynę odzyskać -rozjemcze i dbaliśmy o stabilizację w regionie bu- Hawk RQ-4D? i zabezpieczyć miej- forowym między Syrią a Izraelem, to nauczyła nas Tak, te potężne, ważące niemal 4 t maszyny mo- sce zdarzenia. wiele, jeśli chodzi o sposób patrolowania, porusza- gą wykonywać lot bez przerwy przez 30 godzin na nia się w terenie czy współpracę w środowisku wysokości do 18 tys. m. Są ogromne, rozpiętość ich międzynarodowym. Afganistan to już zupełnie in- skrzydeł przekracza 35 m. Ale najważniejsze jest to, na historia. Służba pod Hindukuszem była bardzo że są wyposażone w bardzo mocny silnik i najwyż- intensywna i zweryfikowała moje umiejętności. Re- szej jakości sensory, które pozwalają rejestrować gularnie przeżywaliśmy ostrzały bazy, wiele razy obraz w dzień i w nocy w kilku różnych trybach. mieliśmy kontakt ogniowy w czasie patroli. Nie tylko wykonują bardzo dokładne zdjęcia, lecz A 2 czerwca 2011 roku zginął dowódca drużyny także potrafią np. wyszukiwać ruchome obiekty, z mojej kompanii chor. Jarosław Maćkowiak. Kilka określać kierunek ich przemieszczania i prędkość, tygodni później rosomak, którym jechałem, wyle- identyfikują również uzbrojenie. Są w dużym stop- ciał w powietrze na minie pułapce. Na szczęście niu autonomiczne, programowane za pomocą kom- wtedy nic poważnego nikomu się nie stało. Dlatego puterów, więc podczas lotu nie prowadzi ich opera- to właśnie misje ukształtowały mnie jako przyszłe- tor. Gdyby np. doszło do zerwania łączności, to

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 55

dron i tak będzie wykonywał misję. Ciekawe jest to, że global sion, Resistance, Escape] i posługiwać się biegle językiem an- hawk świetnie sobie radzi przy złej pogodzie. Może latać nad gielskim. Nie mogłem zaś w żaden sposób przygotować się do burzami, ulewami, a nawet tornadami. Zresztą NASA właśnie obowiązków związanych z obsługą dronów, bo baza na Sycy- do badania tornad wykorzystuje global hawki. lii jako jedyna w Europie dysponuje bezzałogowcami rozpo- znawczymi Global Hawk RQ4D. Dlatego wszystkie kursy Gdzie te maszyny latają i w jakim przygotowujące mnie do pracy z tymi celu? maszynami przeszedłem już na miejscu. Mogę jedynie powiedzieć, że nasze WIZYTÓWKA drony latały nad Syrią, Turcją i Gre- Czym w ogóle zajmują się tacy cją. Teraz koncentrujemy się nad wy- PLUT. PAWEŁ specjaliści? brzeżem Afryki, gdzie szczególną Naszym podstawowym zadaniem uwagę zwracamy na ruch uchodźców GALEK jest odzyskiwanie uszkodzonych lub w kierunku Europy. Loty zawsze wy- asadniczą służbę zaczął w 16 Dy- zestrzelonych bezzałogowców, a także konuje się na zapotrzebowanie państw Zwizji Zmechanizowanej, a potem ich części. Bierzemy też udział w pla- członkowskich Sojuszu Północno- kontynuował ją w 17 Wielkopolskiej nowaniu misji rozpoznawczych i jeste- atlantyckiego. Brygadzie Zmechanizowanej. Dwu- śmy w gotowości w czasie ich trwania, krotnie brał udział w misjach poza by w razie jakiejś awarii od razu ruszyć Nie jest pan operatorem bezzałogow- granicami kraju: w 2006 na Wzgó- po nasz sprzęt. ca, lecz specjalistą od tzw. crash rzach Golan i w 2011 w Afganistanie. recovery. Czy do nowych zadań moż- Wielokrotnie był nagradzany i wyróż- Global hawk to kolos, waży kilka ton. na było przygotować się w Polsce? niany. Został m.in. wybrany podofice- To chyba spore wyzwanie? Żeby rozpocząć służbę na Sycylii, rem 2018 roku w Sigonelli, a w 2020 Dowodzę zespołem crash recovery, musiałem spełnić pewne kryteria, roku uzyskał tytuł najlepszego podofi- który w zależności od potrzeb liczy od np. mieć doświadczenie bojowe, ukoń- cera młodszego w całym NATO. kilku do kilkudziesięciu żołnierzy. Two- czone szkolenia z SERE [Survival, Eva- rzą go specjaliści z różnych dziedzin,

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 56 ARMIA / ROZMOWA ARCH. PRYWATNE ARCH. Te potężne, ważące niemal 4 t maszyny mogą wykonywać lot bez przerwy przez 30 godzin na wysokości do 18 tys. m. Są ogromne, rozpiętość ich skrzydeł przekracza 35 m.

np. nawigacji, uzbrojenia, awioniki, systemów paliwowych Tak, i nie możemy pozwolić, by rozbity dron leżał kilka go- czy mechaniki, ale naszym zadaniem nie jest naprawianie dzin i czekał na mnie i moich żołnierzy. Dlatego ostatnie dwa uszkodzonego drona, lecz jak najszybsze przetransportowanie lata poświęciłem na pracę nad dokumentacją z jasnymi wy- go do bazy. W rejon nieplanowanego lądowania lub katastrofy tycznymi dotyczącymi działań, które trzeba podjąć, by utraco- lecimy dużymi samolotami transportowymi. Do dyspozycji ną maszynę odzyskać i zabezpieczyć miejsce zdarzenia. mamy mechaniczne oraz elektryczne narzędzia do cięcia me- talu i kompozytów, gaśnice, pneumatyczne poduszki, wycią- Wyobraźmy sobie, że straciliście dron. Co się dzieje dalej? garki, kompresory, a nawet dźwig, który podniesie 26-tonowy Jesteśmy przygotowani na wiele scenariuszy, jeszcze zanim ładunek, oraz koparko-ładowarki. Moi żołnierze są wyposaże- on wystartuje z Sycylii. Znamy trasę przelotu, więc aktywuje- ni w odpowiedni sprzęt do ochrony indywidualnej: detektory my poszczególne służby w wybranych krajach. W czasie po- skażeń i promieniowania, kombinezony chroniące przed pro- wietrznej misji zwiadowczej wszyscy są w gotowości. Gdyby mieniowaniem, aparaty oddechowe z filtrami, które pozwalają doszło do wypadku, to w pierwszej kolejności do akcji ruszy- funkcjonować w atmosferze skażonej płonącym kompozytem. łyby lokalne służby. Dzięki temu zespół crash recovery ma czas, by dotrzeć na miejsce zdarzenia. Czy zespół, którym pan dowodzi, ruszył już kiedyś po global hawka? Czego jeszcze dotyczy instrukcja, którą pan przygotował? Bezzałogowiec jeszcze nigdy nas nie zawiódł, więc wszyst- Zasadnicza jej część dotyczy koordynacji służb wojskowych kie nasze działania miały dotąd charakter jedynie treningowy. i cywilnych w poszczególnych krajach. Zebraliśmy w jednym dokumencie dane kontaktowe, skrócone słowniczki w różnych Kilka tygodni temu dowódca NATO i wojsk amerykań- językach, a także kryptonimy i słowa klucze, czyli wszystko, skich w Europie gen. Tod Wolters wyróżnił pana tytułem co może ułatwić komunikację w sytuacjach awaryjnych. Omó- najlepszego podoficera młodszego Sojuszu Północnoatlan- wione zostały także etap prac technicznych oraz warunki bez- tyckiego m.in. za stworzenie instrukcji dotyczącej odzyski- pieczeństwa, jakie trzeba spełnić, gdy np. dojdzie do wycieku wania utraconych bezzałogowców rozpoznawczych. Dla- paliwa, pożaru statku powietrznego. Poza tym instrukcja za- czego jest to takie ważne? wiera wskazówki na temat demontażu skrzydeł, sposobu zała- Gdyby doszło do katastrofy, zestrzelenia lub po prostu nie- dunku maszyny na pokład samolotu transportowego i wresz- planowanego lądowania poza terenem jednostki wojskowej, cie tego, co się dzieje z maszyną, gdy już trafi do Sigonelli. musimy odzyskać utracony sprzęt. Global hawk wart jest mi- Mamy bardzo dokładne wytyczne. Teraz czas, by sprawdzić, liony dolarów, ale głównie chodzi o to, że posiada dane wraż- jak zadziałają w wymiarze międzynarodowym. liwe i nie możemy pozwolić, by trafiły one w niepowołane rę- ce. Jednak zanim ja ze swoim zespołem wyruszę z Sycylii po Kiedy pierwszy test współdziałania? drona, ktoś na miejscu zdarzenia musi go zabezpieczyć. Mo- Treningi miały się odbyć w tym roku, ale ze względu na im zadaniem, jako lidera zespołu crash recovery, jest doradza- pandemię koronawirusa musieliśmy zmodyfikować plany. Nie nie służbom cywilnym, które na miejscu zdarzenia prowadzą chcieliśmy angażować służb cywilnych poszczególnych kra- akcję ratunkową. jów, które i tak miały mnóstwo pracy związanej z COVID-19. Mam jednak nadzieję, że w przyszłym roku zweryfikujemy Trzeba zatem działać błyskawicznie. przygotowane procedury.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA

58 ARMIA / MISJE

Patrole na linii Na misji w Kosowie polscy żandarmi zgrywają się z żołnierzami z innych państw podczas patroli i ćwiczeń, bo współpraca wielonarodowa wymaga ujednolicenia procedur dotyczących taktyki, łączności czy logistyki.

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER

dyby doszło do zamieszek, jesteśmy gotowi do in- Kosowo, zamieszkałe przez mniejszość serbską i kosow- terwencji i przygotowani na różne scenariusze. Jeśli skich Albańczyków, ciągle jest niespokojnym regionem – protestujący tłum użyje wobec sił KFOR [Kosovo stąd obecność w tym kraju międzynarodowych sił KFOR, Force] koktajli Mołotowa, nasza odpowiedź musi działających pod auspicjami NATO. Od ponad 20 lat służą Gbyć stanowcza i szybka, a jednocześnie zgodna z obowiązują- w nich także polscy żołnierze. cymi nas przepisami”, zaznacza por. Michał Mochtak, zastęp- ca dowódcy kompanii manewrowej Żandarmerii Wojskowej. MINY NA GRANICY W XLII zmianie Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Koso- Między Kosowem a Serbią nie ma prawnie ustanowionej wie służy 31 żołnierzy Oddziału Specjalnego ŻW z Mińska granicy. Została wyznaczona administracyjna linia granicz- Mazowieckiego (cała kompania liczy około 120 osób). na i żołnierze kompanii manewrowej kontrolują pas szero-

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 59

Jednym z elementów ćwiczeń z kontroli nad tłumem są zajęcia z cyklu fire phobia. Rzucane są wtedy niemal pod nogi koktajle Mołotowa, że- by żołnierze musieli przejść przez ścianę ognia.

TRZYSTU POLAKÓW

a XLII zmianie Polskiego mandatowe wykonuje kompa- NKontyngentu Wojskowego nia manewrowa OSŻW, a po- w Kosowie służą głównie żoł- zostałe jednostki wspierają jej nierze 1 Batalionu Kawalerii działania. PKW liczy około Powietrznej z Leźnicy Wiel- 300 żołnierzy i cywilów. kiej, Oddziału Specjalnego Dowódcą jest ppłk Maciej Żandarmerii Wojskowej z Miń- Bańkowski, który w kraju do- MATEUSZ ADAMOWICZ (2) ADAMOWICZ MATEUSZ ska Mazowieckiego oraz bry- wodzi 7 Batalionem Kawalerii gad logistycznych z Opola Powietrznej w Tomaszowie i Bydgoszczy. Główne zadania Mazowieckim.

kości 25 m po obu jej stronach. „Patrolujemy ten rejon z po- z powodu pandemii koronawirusa), stołówkę (z której żoł- licją kosowską lub armią serbską, a czasem także razem nierze pobierają posiłki na wynos) oraz sklepy (działają, ale z żołnierzami z innych państw. Bywa, że również nocą”, jednorazowo mogą w nich przebywać maksymalnie trzy oso- mówi por. Mochtak. by). Żeby obejść bazę dookoła, trzeba byłoby pokonać Ze statystyk wynika, że takie działania przynoszą efekty 2,5 km. To z tego miejsca każdego dnia wyjeżdżają na patro- i z roku na rok spada liczba incydentów, czyli naruszeń le żołnierze kompanii manewrowej ŻW. strefy granicznej, m.in. przez nielegalnych imigrantów. „Dni są do siebie podobne. Jedziemy na północ i spraw- St. szer. Robert Bielec, kierowca samochodu BRDM w plu- dzamy, czy nikt nie narusza kosowsko-serbskiej granicy oraz tonie zmotoryzowanym kompanii manewrowej ŻW, służył czy osoby wywożące z lasu drewno mają odpowiednie po- na XXXVII zmianie KFOR. Gdy dziś porównuje obecne zwolenia”, mówi plut. Paweł Kryszczak, dowódca drużyny Kosowo z tym sprzed kilku lat, twierdzi, że jest bezpiecz- w plutonie zmotoryzowanym kompanii manewrowej ŻW. niej. „Dotychczas nie było zamieszek ani incydentów. Nikt Przed każdym wyjazdem st. szer. Robert Bielec przygotowu- do nas nie strzelał”, wyjaśnia. „Nasza misja ma charakter je pojazdy, które wyruszą na patrol. Jak twierdzi, podróż na stabilizacyjny, ale nadal musimy zwracać uwagę na mate- północ Kosowa to spore wyzwanie: „To ciężki teren, na wy- riały wybuchowe, bo ciągle zdarza się, że odnajdujemy je sokości 1800 m n.p.m. są kiepskie drogi”. Czasem kilka podczas patroli”, dodaje por. Michał Mochtak. ostatnich kilometrów do punktu docelowego trzeba przejść pieszo. Inni żołnierze dodają, że w Kosowie po deszczu dro- MOZAIKA W BAZIE gi zmieniają się w bagniste trakty. Twierdzą też, że wysoka W położonej niedaleko Kosowskiej Mitrowicy bazie Novo temperatura, duże zapylenie powietrza oraz słabej jakości Selo najwięcej jest Węgrów (około 400), ale służą tam także drogi to najczęstsze przyczyny awarii honkerów, którymi po- Polacy, Ukraińcy, Słoweńcy, Austriacy, Brytyjczycy, Grecy ruszają się Polacy. i Amerykanie. To niewielka placówka w porównaniu z Camp Operacyjnie kompania manewrowa podlega wielonarodo- Bondsteel, główną amerykańską bazą wojskową KFOR, le- wemu batalionowi, w którego skład wchodzą także oddziały żącą na południu Kosowa, niedaleko Prisztiny. Novo Selo ma amerykański i turecki. Tworzą ją trzy plutony zmotoryzowa- dwa lądowiska dla śmigłowców, siłownię (teraz zamkniętą ne oraz po jednym łączności i transportowym. Jej żołnierze,

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 60 ARMIA / MISJE

czyli żandarmi z Mińska Mazowieckie- „Trening z CRC jest jednym z ele- go, nie tylko wyjeżdżają na patrole, mentów zintegrowanego międzynaro- lecz także szkolą lokalne siły policyjne, dowego szkolenia dotyczącego stanu prowadzą działania interwencyjne, kon- gotowości operacyjnej. Ma ono na ce- wojują transporty specjalne, zapewnia- lu usprawnienie oraz ujednolicenie ją ochronę VIP-om. działań prowadzonych wspólnie w rejonie Republiki Kosowa”, wyjaśnia RAMIĘ W RAMIĘ sierż. Mateusz Adamowicz, rzecznik Międzynarodowe patrole są organi- XLII zmiany PKW KFOR. zowane w ramach sojuszniczej współ- PRISZTINA, stolica i największe Jednym z elementów ćwiczeń z utrzy- miasto Kosowa pracy. I często padają na nich pytania: NIEDERWIMMER/PIXABAY LEONHARD mywania kontroli nad tłumem są zajęcia dlaczego tak to robicie? Jak się to robi z cyklu fire phobia. Rzucane są wtedy u was? Por. Mochtak nie podaje kon- KOSOWO, ZAMIESZ- niemal pod nogi koktajle Mołotowa, że- kretnych przykładów, bo nie może by żołnierze musieli przejść przez ścianę zdradzać procedur działania. Chętnie KAŁE PRZEZ MNIEJ- ognia. Węgrzy dawali wskazówki, co ro- zaś opowiada o wspólnych szkoleniach. SZOŚĆ SERBSKĄ bić: trzymać nogi razem oraz zasłonić „Abyśmy mogli razem z Amerykanami tarczą drogi oddechowe. Takie przejście uczestniczyć w patrolu z wykorzysta- I KOSOWSKICH trwa zaledwie kilka sekund. Żołnierz, na niem śmigłowców Sikorsky UH-60 ALBAŃCZYKÓW, którym zaczyna palić się mundur, może Black Hawk, musieliśmy odbyć odpo- jednak wpaść w panikę. Dla plut. Pawła wiednie szkolenie. Chodziło o to, aby CIĄGLE JEST NIESPO- Kryszczaka to było pierwsze takie szko- poznać amerykańskie procedury zwią- KOJNYM REGIONEM lenie. „Teraz już wiem, co mam robić zane z desantowaniem ze śmigłowców w takiej sytuacji”, mówi i dodaje, że oraz transportowaniem ładunków pod- – STĄD OBECNOŚĆ mocno tupał nogami i machał tarczą, aby czepionych do statku powietrznego. W TYM KRAJU MIĘ- rozproszyć płomień. Trzeba tak postępo- Gdy lecimy na patrol, nasze wyposaże- wać do czasu, aż wypali się benzyna alnie często nie mieści się do śmigłowca. DZYNARODOWYCH bo ktoś ugasi ogień. „Ruch powoduje, że Musimy wiedzieć, jak je sprawnie za- SIŁ KFOR, DZIAŁAJĄ- płomienie nie parzą”, tłumaczy plutono- montować na linie, a potem z niej wy. Przy pokonywaniu ściany ognia cho- zdjąć”, tłumaczy por. Mochtak. CYCH POD AUSPICJA- dzi o to, by nie dopuścić do zapalenia się Jako zastępca dowódcy kompanii MI NATO munduru. Jeśli jednak żołnierzowi idą- manewrowej, por. Mochtak uczestniczy cemu w pierwszym szeregu nie uda się w codziennych odprawach batalionu amerykańskiego oraz tego uniknąć, interweniuje kolega z kolejnego. w dowództwie KFOR. Planuje także działania podległych plu- tonów. Zgłasza się również do wyjazdów na patrole, bo chce SZTURMOWANIE BARYKADY wiedzieć, na jakie problemy natrafiają żandarmi w terenie. Nacją wiodącą w szkoleniu dotyczącym swobodnego prze- Z takich obserwacji wzięła się m.in. propozycja skierowana do mieszczania się wojsk (Freedom of Movement Detachment) dowódcy wielonarodowego batalionu amerykańskiego była Ukraina. Trening z żołnierzami jednostki inżynieryjno-sa- ppłk. Kyle’a Akersa, aby przy granicy częściej wykorzystywać perskiej ukraińskiego kontyngentu miał na celu zgranie sił ope- śmigłowce, bo patrol jadący drogą jest zbyt widoczny. racyjnych z wojskami inżynieryjnymi, które są pozbawione ochrony. „Podczas ćwiczeń działaliśmy w jednej kolumnie po- ZDUSIĆ OGIEŃ W ZARODKU jazdów: oni udrażniali nam drogę, a my ich osłanialiśmy”, wy- Jednym z ważniejszych szkoleń kompanii manewrowej na jaśnia por. Mochtak. Dzięki wspólnemu szkoleniu żołnierze misji w Kosowie są zajęcia z umiejętności utrzymywania kompanii manewrowej dowiedzieli się również, jak powstrzy- kontroli nad tłumem (Crowd and Riot Control – CRC). mywać ataki niezadowolonej ludności, zabezpieczać główne W każdej chwili może bowiem dojść do zamieszek wśród drogi przemieszczania kolumn wojsk oraz usuwać przeszkody. mniejszości serbskiej oraz kosowskich Albańczyków. „Musi- Plut. Paweł Kryszczak, dowódca drużyny w plutonie zmotory- my trenować, bo nigdy nie wiadomo, kiedy zostaniemy skie- zowanym, opowiada, że wtedy nauczył się, co robić, gdy szpa- rowani ma interwencję”, mówią żołnierze. Węgrzy zorgani- ler żołnierzy uzbrojonych w tarcze dochodzi do przeszkody, zowali ćwiczenia, podczas których żandarmi mogli poznać a ciężki sprzęt rozjeżdża barykadę. „Ukraińcy zwrócili nam procedury nieco inne niż te obowiązujące żołnierzy na co uwagę na to, że najpierw pies musi sprawdzić, czy nie jest ona dzień. Techniki uspokajania tłumu polegają na manifestowa- zaminowana”. „To szkolenie pomogło nam w ujednoliceniu niu siły, ale niekoniecznie na jej użyciu. Należy zachowywać procedur. Przyglądali nam się obserwatorzy innych wojsk się pewnie, iść równym, zwartym krokiem, wydawać głośne NATO stacjonujących w Kosowie”, twierdzi por. Mochtak i do- komendy i natychmiast je wykonywać. daje: „Misja jest najlepszym miejscem do takich ćwiczeń”.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA

62 ARMIA / WOJNAMEDYCYNA WYŻSZA SZKOŁA RATOWANIA ŻYCIA

„Military Doctor” to pierwszy poważny sprawdzian dla przyszłych lekarzy wojskowych. Muszą udowodnić, że zdobytą w czasie studiów wiedzę potrafią wykorzystać na prawdziwym polu walki.

MICHAŁ ZIELIŃSKI

oraz rzadszy dym powoli odsłania sylwetki Chociaż jest to żołnierzy. W wyniku odniesionych obrażeń tylko scenariusz przy- większość z nich leży bezwładnie na ziemi. Na gotowany na potrzeby pobojowisku, niczym duchy, poruszają się jedynie ćwiczeń „Military Doctor Cpojedyncze postaci, które pochylają się nad poszkodowany- 2020”, medycy podchodzą do swoich działań bardzo pomi i sprawdzają ich stan zgodnie z procedurami TCCC ważnie. Wszyscy to studenci-podchorążowie, którzy wła- (Tactical Combat Casuality Care – taktyczno-bojowa opie- śnie ukończyli piąty rok studiów w Kolegium Wojskowo- ka nad rannymi na polu walki). Wszystkie czynności wyko- -Lekarskim Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. „Głównym nują błyskawicznie, niemal odruchowo. Każdy otrzyma po- celem szkolenia jest zapoznanie podchorążych z pracą me- moc, ale priorytet mają żołnierze z najcięższymi obrażenia- dyków na różnych poziomach ewakuacji, od pola walki po mi, jeżeli tylko można im pomóc. placówki medyczne poziomu pierwszego i drugiego. Ćwi- Jeszcze kilka minut wcześniej nic nie wskazywało na tak czymy także elementy wydłużonej opieki nad poszkodowa- dramatyczny obrót sytuacji. Jeden z pojazdów patrolu naje- nymi, obrony przed bronią masowego rażenia oraz zarzą- chał na improwizowane urządzenie wybuchowe (Improvi- dzania ewakuacją”, tłumaczy kpt. Anita Podlasin, szef sed Explosive Device – IED), w wyniku czego sześciu żoł- szkolenia i zarazem wykładowca Cyklu Symulacji Medycz- nierzy zostało ciężko rannych. Chwilę później się okazało, nej Pola Walki w Wojskowym Centrum Kształcenia Me- że ładunek był tylko przynętą. Wysłany na pomoc pluton dycznego w Łodzi. QRF (Quick Reaction Force – siły szybkiego reagowania) Wszystkie przygotowane scenariusze rozgrywają się dostał się pod ogień moździerzowy, obrażenia odniosło ko- w bardzo realistycznych warunkach, z użyciem pozoracji od- lejnych kilku żołnierzy. Medycy musieli zatem stawić czo- zwierciedlającej zarówno eksplozje, jak i odniesione obraże- ła zdarzeniu masowemu, w którym liczba rannych zdecy- nia. Część urazów oraz wynikających z nich powikłań jest dowanie przekracza możliwości zespołu. Wymaga to bły- symulowana na różnego rodzaju zaawansowanych fanto- skawicznego działania oraz podejmowania kluczowych mach. Mogą one symulować np. zatrzymanie oddechu, decyzji, od których zależy życie kolegów z pododdziału, zmianę ciśnienia tętniczego czy krwawienie oraz reagować pod dużą presją. na leki. „Zależy nam na tym, żeby nasi podopieczni

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 63

Czteroosobowa drużyna czeka na śmigłowiec.

Po udrożnieniu dróg oddechowych, zatamowaniu krwotoków ZDARZA SIĘ, ŻE ŁAŃCUCH EWAKUACJI oraz zabezpieczeniu urazów głowy i klatki MEDYCZNEJ ZOSTAJE PRZERWANY LUB piersiowej poszkodowani są gotowi do JEST ONA NIEDOSTĘPNA ZE WZGLĘDU ewakuacji. NA IZOLACJĘ POLA WALKI – WTEDY ME- DYCY UDZIELAJĄCY POMOCY ŻOŁNIE-

RZOM SĄ ZDANI WYŁĄCZNIE NA SIEBIE MICHAŁ ZIELIŃSKI(3)

w kontrolowanych warunkach doświadczyli tego, z czym biegi stabilizujące funkcje życiowe pacjentów, w tym mogą zetknąć się w przyszłości”, podkreśla kpt. Podlasin. drobne zabiegi chirurgiczne. Trzeci etap odbywa się w po- Każdą czynność wykonywaną przez studentów obserwu- mieszczeniu, w którym poszkodowani pod opieką persone- je zespół instruktorów z WCKMed oraz z amerykańskiego lu oczekują na dalszą ewakuację”, tłumaczy kpt. dr Dorota batalionu medycznego (421st Multifunctional Medical Łęgocka-Bartczak z WCKMed. Dodaje przy tym, że w cią- Battalion). Za wierne odwzorowanie realiów pola walki od- gu doby placówka może przyjąć nawet 80 pacjentów. Jedno- powiadają zaś żołnierze z 17 Wielkopolskiej Brygady Zme- cześnie przez cały czas musi być gotowa na przeniesienie chanizowanej oraz 25 Brygady Kawalerii Powietrznej. w każde wskazane miejsce. „Podczas »Military Doctor 2020« naszym zadaniem jest DECYZJE W KRYTYCZNYCH SYTUACJACH przygotowanie przyszłych lekarzy wojskowych do podej- Po udrożnieniu dróg oddechowych, zatamowaniu krwo- mowania szybkich i, przede wszystkim, trafnych decyzji toków oraz zabezpieczeniu urazów głowy i klatki piersio- dotyczących stanu pacjenta. Podczas segregacji muszą zde- wej poszkodowani są gotowi do ewakuacji. Wielu z nich cydować, czy ranny ma trafić na salę opatrunkową, czy mo- zostało oznaczonych jako czerwoni, co jest równoznaczne że poczekać na pomoc w sali segregacji”, zaznacza z tym, że ich życiu zagraża niebezpieczeństwo i muszą jak kpt. dr Łęgocka-Bartczak. Na tym jednak nie kończą się najszybciej trafić do placówki medycznej poziomu pierw- wyzwania, którym muszą sprostać podchorążowie. „Uczy- szego. Tam zespół lekarzy oraz ratowników medycznych my ich, jak postępować z najtrudniejszymi przypadkami oceni stan rannych żołnierzy oraz ustabilizuje ich funkcje medycznymi. Muszą zwracać uwagę na kluczowe rzeczy, życiowe. takie jak sprawdzanie poprawności założonych staz i opa- „Opieka nad poszkodowanymi w placówce medycznej po- trunków. Zarazem podchorążowie na bieżąco zdają mel- ziomu pierwszego przebiega trzyetapowo. Zaczynamy od dunki z liczby oraz stanu pacjentów”, dodaje oficer. segregacji rannych, w czasie której najbardziej doświadczo- Na potrzeby ćwiczeń częścią placówki medycznej pozio- ny lekarz lub ratownik medyczny podejmuje decyzje doty- mu pierwszego jest punkt dekontaminacji dla ofiar ataku czące kolejności udzielanej pomocy. Następnie w sali opa- chemicznego, radiologicznego lub biologicznego. W przy- trunkowej dwa zespoły medyczne równolegle wykonują za- padku poszkodowanych bronią masowego rażenia udzielenie

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 64 ARMIA / WOJNAMEDYCYNA

Podchorążowie w pla- cówce poziomu drugiego muszą przełożyć wiedzę medyczną Drużyny transportują poszkodowanych do z ostatnich pięciu lat śmigłowca przy użyciu składanych noszy. na praktykę i procedu- Potem następuje ewakuacja do placówki ry wykonywane przy poziomu drugiego. pacjencie.

NAWET JEŻELI W PRZYSZŁOŚCI STUDENCI MEDYCYNY WOJSKO- WEJ NIGDY NIE TRAFIĄ NA POLE WALKI, DZIĘKI TAKIM ĆWICZE- NIOM BĘDĄ W PEŁNI ROZUMIEĆ ROLĘ KAŻDEGO MEDYKA, Z KTÓRYM

MICHAŁ ZIELIŃSKI(2) PRZYJDZIE IM WSPÓŁPRACOWAĆ

pomocy wymaga nie tylko specjalistycznej wie- jest pozbycie się skażenia. Jeśli mamy do czynie- dzy, lecz także odpowiedniego wyposażenia, nia z substancją parzącą, trzeba także zwracać w tym kombinezonu ochronnego FOO-1 oraz ma- uwagę na ułożenie ciała poszkodowanego, tak ski przeciwgazowej MP5. Tak przygotowani pod- żeby podczas jej spłukiwania wywoływała jak chorążowie muszą wejść do skażonej strefy, za- najmniej obrażeń wtórnych. opatrzyć rannych oraz przetransportować ich do punktu kontrolno-rozdzielczego, gdzie przed dal- WSPÓLNY JĘZYK szą pomocą zostaną poddani dezynfekcji. Najciężej poszkodowani trafiają bezpośrednio Kpt. ANITA „Już na miejscu skażenia udziela się specjali- do placówki medycznej poziomu drugiego. PODLASIN, szef szkolenia WCKMed: stycznej pomocy, m.in. odcina się drogi oddecho- W tym celu najczęściej używa się śmigłowca „Głównym celem we od trucizny specjalnymi kapturami. W wy- MEDEVAC, który ze względu na mobilność mo- szkolenia jest zapo- padku skażeń biologicznych wykorzystujemy tak- że bezpośrednio z pola walki szybko przetrans- znanie podchorążych z pracą medyków na że nosze izolacyjne”, mówi kpt. Łukasz portować rannych na większe odległości. Na różnych poziomach Romaniuk, wykładowca Cyklu Obrony Przed miejscu czeka na nich zespół specjalistów oraz ewakuacji, od pola Bronią Masowego Rażenia i Epidemiologii Woj- sprzęt umożliwiający zaawansowaną diagnostykę, walki po placówki medyczne poziomu skowej WCKMed. W zależności od rodzaju ataku prowadzenie intensywnej terapii oraz wykonywa- pierwszego podczas dekontaminacji stosuje się różnego typu nie zabiegów chirurgicznych. Jest to także pierw- i drugiego”. odkażalniki. Nie wszystkie z nich są neutralne szy punkt w systemie zabezpieczenia medyczne- dla organizmu, ale w takiej sytuacji priorytetem go sił zbrojnych, gdzie podczas leczenia stosuje

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 65

się świeżą krew pełną, chociaż obecnie sugeruje się, aby po- z różnymi obrażeniami, wymagającymi odmiennego po- dawać ją jak najwcześniej. dejścia”, mówi mjr lek. Grzegorz Lewandowski, kierownik „Podchorążowie trafiający do placówki poziomu drugiego Cyklu Medycyny Polowej, Chirurgii i Interny Polowej muszą przełożyć wiedzę medyczną z ostatnich pięciu lat na w WZKMed. Tak jak w realnych sytuacjach, studenci pod- praktykę i procedury wykonywane przy pacjencie. Żeby to czas zajęć są zasypywani masą informacji, dzięki którym zrobić dobrze, muszą potrafić się komunikować”, wyjaśnia ustalają właściwą terapię. Muszą nie tylko tamować krwo- mjr lek. Wojciech Stańczak, kierownik Cyklu Medycyny Ra- toki, utrzymywać drożność dróg oddechowych, zaopatry- tunkowej i Katastrof z WCKMed. Jako lekarz specjalista wać rany klatki piersiowej, lecz także kontrolować tempe- chorób wewnętrznych i reumatologii, przez ponad dziesięć raturę ciała poszkodowanego, stosować płynoterapię i far- lat zdobywał doświadczenie na misjach, w szpitalnych od- makoterapię, walczyć z bólem. Wszystkie te czynności, działach ratunkowych oraz w pogotowiu. Podczas ćwiczeń łącznie z podawaniem leków, odbywają się w czasie rze- „Military Doctor 2020” nie tylko na bieżąco dzielił się swo- czywistym. Stawiane przed nimi zadania nie sprowadzają ją wiedzą ze studentami, lecz także nierzadko wchodził się tylko do wykonania kaniulacji naczyń krwionośnych w skład tworzonych przez nich zespołów. „Lekarze muszą czy wkłuć doszpikowych, ale również do bardziej zaawan- kolektywnie stawiać diagnozy, płynnie przekazywać sobie sowanych technik ratowania życia. To jednak zaledwie informacje oraz zespołowo określać główne zagrożenia część wyzwań, które się przed nimi stawia. i sposób terapii. Po to stworzono zespoły urazowe, żeby po- „Studenci uniwersytetu medycznego muszą rozumieć, co dzielić obowiązki i w ten sposób przyspieszać pracę, ale nie dzieje się z pacjentem na poziomie komórkowym. Wiedzę ty- da się tego osiągnąć bez zgrania”, podkreśla mjr Stańczak. pową dla szpitala klinicznego przenosimy bezpośrednio na Żeby pracować efektywnie, wszyscy muszą znać się niczym przedłużoną opiekę nad poszkodowanym na polu walki. rodzina. Po skończonych studiach podchorążowie będą mu- Dzięki temu podchorążowie rozumieją wszystkie procesy za- sieli przejść ten proces na nowo, ale dzięki doświadczeniom chodzące w organizmie człowieka i czują się pewnie w naj- z tych ćwiczeń osiągną taki stan znacznie szybciej. trudniejszych warunkach”, tłumaczy mjr lek. Lewandowski. Wpływ na karierę przyszłych lekarzy wojskowych ma tak- Żeby mimo zmęczenia utrzymać pełną kontrolę nad stanem że pomoc amerykańskich medyków, z którymi niemal na rannych podczas przedłużonej opieki medycznej, wszystkie pewno spotkają się na ćwiczeniach oraz misjach w Polsce dane na temat konkretnego pacjenta zapisuje się na specjal- i za granicą. Podczas „Military Doctor 2020” po raz pierw- nych kartach. Dzięki zanotowanym informacjom wiemy, co szy wspólnie z polskimi instruktorami oceniali oni pracę ze- – krok po kroku, minuta po minucie – działo się z naszym społów urazowych oraz dzielili się swoimi obserwacjami pacjentem i jakie procedury medyczne zostały zastosowane. i doświadczeniami. „Współpraca układa się bardzo dobrze. Potem z pełną historią choroby może zostać on przekazany Nasza wiedza i wyposażenie są na porównywalnym pozio- w ręce innego medyka lub wyewakuowany do placówki me- mie. Amerykanie mają jednak trochę inny system szkolenia. dycznej czy szpitala. Ich podejście do dydaktyki w połączeniu z możliwością szli- Wymienione działania są koordynowane przez specjalną fowania medycznego języka angielskiego to dla podchorą- komórkę medyczną działającą przy stanowisku dowodzenia. żych kolejne cenne doświadczenie”, tłumaczy mjr Stańczak. Jej funkcjonowanie można porównać do cywilnej dyspozy- torni, chociaż wszystkie przeprowadzane czynności opiera- PROCESY ZACHODZĄCE W KOMÓRCE ją się na procedurach obowiązujących w NATO. Podchorą- Zdarza się, że łańcuch ewakuacji medycznej zostaje żowie nie tylko muszą poznać ich działanie w praktyce, lecz przerwany lub jest ona niedostępna ze względu na izolację także zrozumieć, w jaki sposób na przeprowadzaną ewaku- pola walki, a wtedy medycy udzielający pomocy żołnie- ację wpływa sytuacja taktyczna. „Najpierw sprawdzamy rzom są zdani wyłącznie na siebie. W takiej sytuacji muszą znajomość znaków taktycznych na mapie oraz składanie poradzić sobie w każdych warunkach, niezależnie od tego, meldunków sytuacyjnych. Następnie podchorążowie samo- czy będzie to zniszczony budynek, las, czy opuszczona sto- dzielnie kierują zabezpieczeniem medycznym. Przyjmują doła. Muszą być też przygotowani na to, że wszystkie czyn- i przetwarzają informacje płynące z pola walki oraz decydu- ności ratujące życie będą wykonywać przy ograniczonym ją o sposobie ewakuacji”, wyjaśnia mjr Roman Dziuba, kie- oświetleniu lub nawet w całkowitym zaciemnieniu. Wła- rownik Cyklu Taktyki i Szkolenia Ogólnowojskowego łódz- śnie tak ekstremalnie trudne warunki były odzwierciedlane kiego Centrum. podczas zajęć z przedłużonej opieki medycznej nad po- Nawet jeżeli w przyszłości studenci medycyny wojskowej szkodowanym (Prolonged Field Care). nigdy nie trafią na pole walki, dzięki takim ćwiczeniom jak „W realnych sytuacjach wojskowi medycy muszą być „Military Doctor 2020” będą w pełni rozumieć rolę każde- gotowi, żeby sprawować opiekę nad rannymi nawet do go medyka, z którym przyjdzie im współpracować. Nieza- 72 godzin. Na potrzeby ćwiczeń skracamy ten czas do po- leżnie od tego, czy będzie to ratownik medyczny, pielę- nadtrzygodzinnych scenariuszy, w trakcie których staramy gniarz, czy lekarz armii USA. Znacznie szybciej znajdą się wprowadzić jak najwięcej procedur TCCC i medycyny wspólny język i skupią się na tym, co w ich misji jest naj- ratunkowej. Każdy z nich to historia poszkodowanych ważniejsze – na ratowaniu ludzkiego życia.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 66 ARMIA / ĆWICZENIA

Skoki spado- chronowe do wody wykonują przede wszystkim żołnierze pododdziałów rozpoznawczych i zabezpieczenia desantowania oraz instruktorzy spadochronowi 6 Brygady Powietrzno- desantowej. ORZEŹWIAJĄCY DESANT

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK

Przez kilkadziesiąt sekund szybują w powietrzu, by finalnie, tuż nad powierzchnią wody wysunąć się z uprzęży spadochronu i wylądować w jeziorze. Takie desantowanie sprawia żołnierzom wielką przyjemność, ale jest bardzo wymagające technicznie.

czesnym rankiem ponad sposób przygotować taśmy spadochrono- nują raz w roku. Używają do tego spado- 120 żołnierzy 6 Brygady we do lądowania w wodzie i w odpo- chronów sterowanych AD-2000 oraz Powietrznodesantowej sta- wiednim momencie wysunąć się AD-95, tzw. pieczarek. Jak wyjaśnia nęło na zbiórce na zrzuto- z uprzęży. Mimo pewnego niepokoju mjr Damian Piechulski, szef sekcji za- Wwisku Lipowa niedaleko Bielska-Białej. bardzo się cieszę. Od dawna chciałem to bezpieczenia spadochronowo-desanto- Wszyscy w umundurowaniu, wojsko- zrobić, ale ze względu na różne obo- wego 6 Brygady, tego typu szkolenie jest wym obuwiu i w hełmach czekali na de- wiązki nie było to możliwe. Dziś w koń- niezbędne, by żołnierze wiedzieli, jak się santowanie do oddalonego o kilka kilo- cu moje marzenie się spełni”. zachować np. podczas nieplanowanego metrów Jeziora Żywieckiego. „Jest pięk- lądowania w wodzie. „Jako spadochro- na pogoda, delikatny wiatr i ciepła woda. TRENING NA SUCHO niarze musimy umieć wykonać zadanie Zapowiada się bardzo dobry dzień!”, Żołnierze 6 Brygady Powietrznode- w różnym terenie”, dodaje. mówił tuż przed swoim pierwszym sko- santowej – przede wszystkim ci z podod- Desantowanie było poprzedzone cy- kiem do wody sierż. Daniel Lewiński. działów rozpoznawczych, zabezpiecze- klem treningów w jednostkach wojsko- Czy jest zdenerwowany? „Obawy są nia desantowania, instruktorzy oraz wych. Przede wszystkim żołnierze mu- przed każdym skokiem. Teraz jednak wybrani z innych brygadowych podod- sieli zdać egzamin pływacki. W mundu- skupiam się na tym, by we właściwy działów – skoki do wody zwykle wyko- rze i butach pływali na dystansach 50 m

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 67 SEBASTIAN BRZEZINA/6 BPD BRZEZINA/6 SEBASTIAN W ciągu dwóch dni skoki ze spadochronem do Jeziora Żywieckiego wykonało 123 żołnierzy. na powierzchni wody i 25 m pod nią. ryzyko, że zaplącze się on w linki spa- Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego Mieli także trening w ośrodku szkolenia dochronu, co może doprowadzić nawet i policją”, mówi plut. Jarosz. Wyjaśnia, naziemnego, gdzie utrwalali kolejno to utonięcia. „Nad bezpieczeństwem lą- że spadochroniarze muszą dokładnie wszystkie czynności, jakie należy wyko- dujących w wodzie spadochroniarzy sprawdzić brzeg i upewnić się, że z wo- nać po opuszczeniu śmigłowca. Instruk- czuwa wielu ludzi – ratownicy czy nur- dy nie wystaje np. fragment skały lub torzy przypominali im komendy, które kowie, ale w pierwszej kolejności to konar, które mogłyby zagrozić bezpie- potem, tuż przed skokiem, żołnierze oni sami muszą zadbać o swoje bezpie- czeństwu skoczków podczas lądowania. usłyszą na pokładzie sokoła. „Trening czeństwo i właściwie wykonać zada- Na żołnierzy lądujących w wodzie cze- w ośrodku szkolenia naziemnego odby- nie”, mówi instruktor spadochronowy kają zaś nurkowie z 6 Batalionu Dowo- wa się przed każdym desantowaniem, plut. Tomasz Jarosz. dzenia 6 BPD oraz spadochroniarze także tym do wody. Przed tymi specy- Podoficer, który wykonał 480 skoków, z innych jednostek. ficznymi skokami instruktorzy drobia- wyjaśnia, że do desantowania do wody zgowo przypominają ćwiczącym przygotowują się nie tylko skoczkowie, NA GŁĘBOKĄ WODĘ wszystkie zasady, uczą procedur awaryj- lecz także wszyscy ci, którzy dbają o za- Rozmowy przerywa dźwięk śmigłow- nych. Te skoki są bardzo trudne tech- bezpieczenie takiego szkolenia. Dlatego ca. Z lecącego 400 m nad powierzchnią nicznie, bo żołnierze muszą się nauczyć, na kilka tygodni przed planowanymi wody sokoła wyskakują pierwsi żołnie- jak we właściwy sposób i w odpowied- ćwiczeniami w rejonie wybranego jeziorze. Niesieni przez spadochrony o małej nim momencie wysunąć się z uprzęży ra odbywa się rekonesans. „Sprawdzamy sterowności AD-95 kilkadziesiąt sekund spadochronu”, tłumaczy mjr Ireneusz kierunek podejścia śmigłowca czy wiel- szybują w stronę tafli jeziora. Ci, którzy Stasiński, oficer prasowy 6 BPD. kość grupy skoczków, którzy wykonają skok wykonują ze spadochronem Spadochronu trzeba się pozbyć tuż zadanie. Do tego dopasowujemy liczbę AD-2000, desantują się z wysokości przed dotknięciem nogami powierzchni ratowników, łodzi motorowych, które bę- 1000 m. Wszyscy bezbłędnie uwalniają wody. Gdy zrobi się to zbyt późno lub dą zabezpieczać zrzut na powierzchni się z uprzęży na chwilę przed nurkowa- w ogóle nie zrobi, czasza może pocią- wody. Ustalamy także zasady współpra- niem. „Kilkanaście sekund po ich lądo- gnąć skoczka po wodzie. Istnieje też cy z beskidzkim oddziałem Wodnego waniu jesteśmy już przy skoczku. Każda

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 68 ARMIA / ĆWICZENIA SEBASTIAN BRZEZINA/6 BPD BRZEZINA/6 SEBASTIAN MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK MAGDALENA NUREK W GOTOWOŚCI zkolenie nad Jeziorem Żywieckim jętności z nawigacji przy złej widoczności nych. Schodzili na głębokość do 20 m. Sprzechodzili nie tylko spadochronia- oraz z prowadzenia prac inżynieryjnych Wykonali też desant do wody tzw. meto- rze, lecz także nurkowie z 6 Batalionu pod wodą, zwiadu nurkowego, rozpozna- dą kropelkową, czyli wyskakiwali ze śmi- Dowodzenia 6 Brygady Powietrznodesan- nia obiektów hydrotechnicznych, a także głowca W-3 Sokół pozostającego w zawi- towej. Żołnierze doskonalili swoje umie- samoratownictwa w sytuacjach awaryj- sie tuż nad powierzchnią wody.

z łodzi podbiera innego żołnierza. Poma- prawnie wykonać zadanie”. Podoficer raz. Mjr Damian Piechulski, szef sekcji gamy im wejść na pokład, a potem tłumaczy, że w czasie opadania musiał zabezpieczenia spadochronowo-desanto- wspólnie wciągamy mokrą czaszę spa- odpowiednio poluźnić uprząż, odpiąć wego 6 BPD, dodaje zaś, że każdy skok dochronu”, mówi st. chor. sztab. Tomasz spadochron zapasowy, taśmy udowe ma określoną specyfikę i swoje wymaga- Jaskier, dowódca plutonu nurków, i piersiową, a w ostatnim momencie nia, więc trudno je wartościować. „Żoł- a w czasie zrzutu tzw. dyżurny środków unieść ręce do góry, by uwolnić się ze nierz, by uzyskać tytuł skoczka spado- pływających. spadochronu. „Chyba nie do końca zda- chronowego, musi wykonać dwa skoki „W realnym działaniu każdy ze spado- wałem sobie sprawę z tego, jak duże jest bez oporządzenia, potem z bronią i kolej- chroniarzy musiałby sam dopłynąć do to wyzwanie. Nie można się spóźnić na- no z pełnym wyposażeniem oraz w nocy. brzegu. Na treningu dbamy jednak o ich wet o kilka sekund”, dodaje żołnierz. Dodatkowo niektórzy desantują się do bezpieczeństwo, więc każdego wyławia- Gdy wpadł do wody, uruchomiła się sa- wody. Wtedy nie mamy zasobników, lecz my z wody i transportujemy na brzeg”, mopompująca kamizelka, która wycią- kamizelki ratunkowe”, mówi oficer i do- dodaje. Kilkanaście minut później na gnęła go na powierzchnię. „To było naj- daje: „W powietrzu jesteśmy zdani tylko niebie widać kolejne czasze spadochro- lepsze uczucie: ponownie złapać odna siebie. Trzeba działać automatycznie, nów, potem kolejne i kolejne… dech”, śmieje się podoficer. pewnie i mimo stresu postępować zgod- O przeżyciach w czasie swojego de- nie z przyjętymi procedurami. Podczas biutu opowiada sierż. Daniel Lewiński: DELIKATNE LĄDOWANIE mojego pierwszego skoku do wody też „Na komendę instruktora pokładowego Taki trening, choć trudny, sprawia spa- się denerwowałem. Adrenalina rosła, ale przygotowywaliśmy się do desantu. dochroniarzom wiele frajdy. „To niezwy- udało mi się opanować emocje i wszyst- Chwilę później ustawiłem się na burcie kle przyjemny skok. Poza tym woda ko zakończyło się szczęśliwie”. i gdy zapaliło się zielone światło, in- wiele wybacza. Lądowanie jest o wiele W czasie tego szkolenia wiatr, który struktor klepnął mnie w plecy, dając delikatniejsze niż to na twardym zrzu- początkowo wiał z prędkością 2 m/s w ten sposób sygnał do skoku. Nie było towisku”, wyjaśnia st. szer. Marcin przybrał na sile do 11 m/s. Dla bezpie- czasu ani na myślenie, ani na emocje. Krzystoń z dowództwa 6 Brygady, który czeństwa żołnierzy skoki przerwano Skupiłem się po prostu na tym, by po- desantował się w ten sposób już czwarty i wznowiono następnego dnia.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA

70 ARMIA / WOJSKA LĄDOWE

BARDZO WAŻNA PODCZAS SZKOLENIA BYŁA WSPÓŁPRACA Z SOJUSZNIKAMI, BO NA „POSEJDONIE” STAWILI SIĘ AMERYKANIE, BRYTYJCZYCY I RUMUNI Z BATALIONOWEJ GRUPY BOJOWEJ NATO, KTÓRA STA- CJONUJE NA MAZURACH MICHAŁ NIWICZ

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 71 Posejdon uderza spod wody Zawiszacy trenują walkę wręcz w wodzie. Kilka dni szkolenia to za mało, aby zrobić z żołnierza wojownika, ale wystarczająco dużo, aby pomóc mu w nabraniu pewności siebie.

MAGDALENA MIERNICKA

rodek lata, Mazury. Jeziorem Kisajno nieśpiesznie płyną Jeden z opracowanych przez niego kursów to właśnie odbywa- łódki, na których opalają się turyści. Z każdą godziną jący się na Mazurach „Posejdon”. Na czym polega? „Koncen- słońce świeci coraz mocniej i robi się coraz bardziej go- trujemy się przede wszystkim na technikach walki, samoobro- rąco. Mimo tego na plaży Ośrodka Szkolenia Wodnego ny, posługiwania się bronią. Na początku trenujemy te elemen- Św Giżycku pojawiają się kolejni żołnierze. Zazwyczaj to w tym ty na lądzie, ale kiedy żołnierze je opanują, przenosimy się miejscu rozpoczynają zajęcia z WF-u. Tym razem plan jest indo wody. Wówczas często się okazuje, że nauka zaczyna się od ny, choć żaden z wojskowych chyba do końca nie zdaje sobie początku”, zdradza instruktor. z tego sprawy. Bo wszystko zaczyna się jak zwykle. Dlatego najważniesze są podstawy. Najpierw żołnierze mu- szą się wykazać świetną kondycją – robią pompki, przysiady NAUKA OD POCZĄTKU z rękoma uniesionymi na wysokość głowy, by w końcu zacząć Krótka rozgrzewka, potem żołnierze rozpoczynają ćwicze- bieg. Jego meta znajduje się na pomoście. Aby ją przekroczyć, nia w parach. Najpierw trening zadawania ciosów, obrony trzeba oczywiście skoczyć do wody. A potem… jest już tylko przed duszeniem czy wykorzystania broni podczas starcia trudniej. Zajęcia rozpoczynają się na niewielkiej głębokości, z przeciwnikiem. Potem przychodzi czas na działa- która jednak z każdym kolejnym etapem szkolenia nie w większych grupach. Żołnierze trenują różne się zwiększa. Początkowo kursanci uczą się zada- scenariusze, każdy z nich po kolei jest dowódcą pa- wania i odpierania ciosów, by w końcu przejść do trolu, odpowiada za zabezpieczenie danego sektora, regularnej walki. Podczas finału każdy z nich ma ze w końcu otrzymuje zadanie zaatakowania danej sobą broń, za pomocą której w odpowiedni sposób sekcji. To, czy napastnika uda się powstrzymać, za- musi unieszkodliwić przeciwnika, oczywiście bez leży od szybkiej reakcji dowódcy zespołu, a także oddania strzału. Jak się okazuje, to wcale nie jest czasu, w jakim jego polecenia wykonają żołnierze. proste zadanie. Płk DARIUSZ Wojskowym te zadania zdają się nie sprawiać pro- DRÓŻDŻ, zastępca blemu. Można odnieść wrażenie, jakby to była dla dowódcy 15 BZ: POKONYWANIE BARIER nich niemal rutyna. Trudno się dziwić, żołnierze „To dla nich nie tylko „Woda to czynnik, który w tym wypadku wywo- możliwość udziału 15 Brygady Zmechanizowanej ćwiczą podobne w dość nietypowym łuje stres. Chociaż wszyscy żołnierze umieją pły- działania w zasadzie podczas każdego porannego w wojsku kursie, ale wać, często zamiast na działaniach taktycznych, rozruchu. również odskocznia koncentrują się na tym, aby przeciwnik ich nie podod codziennych obo- Jednak wszystko nagle się zmienia, kiedy pada wiązków służbowych. topił. Wykonania zadania nie ułatwia nasiąknięty rozkaz: „Do wody marsz!”. Wydaje go mjr Tomasz Zdarzały się sytuacje, wodą, ciężki mundur”, mówi instruktor. „A tu cho- Dembiński, zastępca dowódcy dywizjonu artylerii że żołnierz, który słu- dzi o to, aby działać szybko i skutecznie. Żołnierze żył w pododdziale samobieżnej z Orzysza. Oficer niedawno został lau- czołgów, zdobył nowe zamiast odpierać ciosy czy atakować, jeszcze na lą- reatem Buzdygana, nagrody przyznawanej przez umiejętności i dzięki dzie koncentrują się na tym, aby nie wpaść do wo- miesięcznik „Polska Zbrojna”. Jury doceniło go temu mógł trafić dy, często trzymając się kurczowo przeciwnika, na wolne stanowisko właśnie za stworzenie innowacyjnego programu do kompanii rozpo- podczas gdy powinni z nim walczyć”, wyjaśnia taktycznego szkolenia z walki w bliskim kontakcie. znawczej”. Dembiński. Szer. Mateusz Sepczyński, uczestnik

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 72 ARMIA / WOJSKA LĄDOWE MICHAŁ NIWICZ (2) MICHAŁ NIWICZ Początkowo kursanci uczą się zadawania i odpierania ciosów, by w końcu przejść do regularnej walki. Podczas finału każdy z nich ma ze sobą broń, za pomocą której w odpowiedni sposób musi unieszkodliwić przeciwnika, oczywiście bez oddania strzału. zajęć, przyznaje, że to właśnie wykonanie zadania wymagają- szak musi ukończyć kurs „Spartan”, podczas którego żołnierze cego skoku do wody najbardziej go zaskoczyło. „Rzeczywiście trenują strzelanie dynamiczne, a także „Navigator”, umożli- trzeba się przełamać, bo obawa, że zrobi się krzywdę któremuś wiający szlifowanie umiejętności związanych z orientacją w te- z kolegów, była spora, a przecież podczas szkolenia nie o to renie. Żołnierze z Piętnastej mają też możliwość trenowania chodzi. Ale po jakimś czasie każde kolejne ćwiczenie stawało walki wręcz podczas „Wariorra” czy udzielania pierwszej po- się fajniejsze”, mówi. mocy na kursie „Tactical Medic”. Pododdziały rozpoznawcze „Takie szkolenia to coś zupełnie nowego, tu pokonujemy ba- uczą się również walki nożem w trakcie szkolenia „Harpun”, riery, strach, możemy na własnej skórze przekonać się, jak ta- a ochrony zabezpieczania VIP-ów na kursie „Pretorian”. Sta- ka walka w wodzie wygląda i dzięki temu lepiej się do niej łym punktem w programie jest mordercze szkolenie „Wilk”, przygotować”, dodaje kpr. Rafał Świrydowicz. Mjr Dembiński w czasie którego weryfikowane są zdolności przywódcze kan- podkreśla, że taki właśnie jest cel tego kursu. „Kilka dni to za dydatów na podoficerów. mało, aby zrobić z żołnierza wojownika, ale wystarczająco du- żo, aby pomóc mu nabrać pewności siebie”, zaznacza. KUŹNIA WOJOWNIKÓW Żołnierze, którzy wzięli udział w szkoleniu „Posejdon”, na Płk Dariusz Dróżdż, zastępca dowódcy brygady, podkreśla, co dzień służą w pododdziałach rozpoznawczych, a także na że wszystkie szkolenia cieszą się wśród żołnierzy bardzo du- etatach strzelców wyborowych. „Prowadzenie takich działań żym zainteresowaniem. „To dla nich nie tylko możliwość udzia- w wodzie to dla mnie coś nowego, ale bardzo ważnego. łu w dość nietypowym w wojsku kursie, ale również odskocz- W końcu powinniśmy być przygotowani na każdą sytuację”, nia od codziennych obowiązków służbowych. Zdarzały się sy- mówi kpr. Damian Wołyniec. „Zazwyczaj operujemy w lesie, tuacje, że żołnierz, który służył w pododdziale czołgów, zdobył ale nigdy nie wiadomo, co się wydarzy. Musimy brać pod uwa- nowe umiejętności i dzięki temu mógł trafić na wolne stanowi- gę każdą ewentualność, także taką, że w kryzysowym momen- sko do kompanii rozpoznawczej”, mówi. Udziałem w szkole- cie będziemy zdani na siebie, bo na przykład zostaniemy od- niach są też zainteresowani żołnierze z innych jednostek. Jed- izolowani od grupy lub nasze pojazdy ulegną awarii. Musimy nak z powodu specyfiki zajęć, grupy kursantów nie mogą być wiedzieć, jak sobie wówczas radzić, i być pewni, że możemy zbyt duże. Czasem nawet zawiszacy muszą ustawiać się w ko- polegać na sile własnych mięśni”, dodaje st. szer. Patryk Pycza. lejce, aby wziąć w nich udział. To jeden z powodów, dla których w jednostce cały czas są przygotowywani kolejni instruktorzy. ZASADY GRY SIĘ ZMIENIAJĄ Kto może dołączyć do tego grona? Mjr Dembiński pod- Wojskowi zwracają uwagę na to, że podczas szkolenia bar- kreśla, że przede wszystkim trzeba wykazać się doskonałą dzo ważna była także współpraca z sojusznikami, bo na „Po- znajomością zagadnień omawianych podczas poszczegól- sejdonie” stawili się Amerykanie, Brytyjczycy i Rumuni z Ba- nych szkoleń. Ale to nie wystarczy. „To, że ktoś odnosi suk- talionowej Grupy Bojowej NATO, która stacjonuje na Mazu- cesy na zawodach w walce wręcz czy strzeleckich, nie ozna- rach. Żołnierze z US Army podkreślają, że udział w takim cza, że sprawdzi się na tym stanowisku. Uprawianie tego kursie także dla nich był nowym, a jednocześnie bezcennym sportu to nie to samo co działania bojowe. Tu nie ma miejsca doświadczeniem. „To świetne zajęcia. Sztuki walki trenuje się na honorową postawę czy zadawanie ciosów określonych na lądzie, a kiedy trzeba prowadzić takie działania w wodzie, w regulaminie. Trzeba wykorzystać każdy najsłabszy punkt wszystko się zmienia”, mówi st. szer. Jay Vozquez. Wtóruje przeciwnika, aby ocalić swoje życie”, mówi. Dodaje także, mu sierż. Charles Pferrer. „Teraz wiem, że ten, kto nie trenował że ważne jest podejście merytoryczne. „Trzeba umieć prze- walki w wodzie, tak naprawdę nie ma o niej pojęcia. Zasady kazać wiedzę innym”, zaznacza. gry się wtedy zmieniają”, żartuje. Kursy są organizowane w jednostce cyklicznie. Żołnierz, Kurs „Posejdon” to niejedyne tego typu przedsięwzięcie or- który ukończy wszystkie, otrzyma tytuł Full Spectrum ganizowane w 15 Brygadzie Zmechanizowanej. W jednostce Warrior, ale jak dotąd nie może się nim poszczycić żaden wdrożono cały system innowacyjnych szkoleń. Każdy zawi- z zawiszaków.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / TECZKA AKT PERSONALNYCH 73

SZER. SYLWESTER MILLER

Data i miejsce urodzenia: 31 października 1992 roku, Nisko.

W wojsku służy od: Zajmowane stanowisko: 1 lipca 2016 roku. ładowniczy czołgu Leopard 2A5 w 2 Batalionie Czołgów w 1 Warszawskiej Brygadzie Pancernej.

EDUKACJA WOJSKOWA: służba przygotowawcza w 3 Batalionie Drogowo-Mostowym w Chełmnie. ZOSTAŁEM ŻOŁNIERZEM, BO: zachęcili mnie do tego koledzy żołnierze. A ponieważ lubię wyzwania, to postanowiłem spróbować! MOJE NAJWIĘKSZE OSIĄGNIĘCIE: jest związane ze sportami walki. Jako zawodnik MMA, na kon- cie mam już dziewięć zwycięstw (i trzy porażki). Jestem trzykrotnym mistrzem Polski służb mundurowych, trzykrotnym medalistą mistrzostw Polski w walce w bliskim kontakcie i czterokrotnym mistrzem 16 Dywizji Zmechanizowanej. PRZEŁOMOWE WYDARZENIE W ŻYCIU: rok 2016 i rozpoczęcie służby w 1 Warszawskiej Brygadzie Pancernej. NAJLEPSZA BROŃ: karabinek AKMS. W UMUNDUROWANIU POLSKIEGO ŻOŁNIERZA PODOBA MI SIĘ: wszystko, zwłaszcza biało-czerwona flaga, którą noszę na ramieniu.

JEŚLI CHODZI O WOJSKO, TO NIC BYM NIE ZMIENIAŁ, MOJA SŁUŻBA DAJE MI DUŻO SATYSFAKCJI OPRAC. MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK MAGDALENA OPRAC. BEDNARCZYK PAWEŁ FOT.

HOBBY:

sport sztuki walki gry komputerowe muzyka kuchnia

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 74 ARMIA / WOJNAWOJSKA LĄDOWE

SZKOLENIE Z DYSTANSEM Co najmniej trzy lata musi szkolić się żołnierz, żeby zostać strzelcem wyborowym. Ten czas pozwala na osiągnięcie perfekcji w strzelaniu długodystansowym, ale też w posługiwaniu się każdym rodzajem broni.

PIOTR RASZEWSKI

ydaje się, że specjalizacja strzelca wyborowego pododdziałów brygady i jednostek wchodzących w skład jest bardzo wąska, tymczasem wymaga ona wielu 18 Dywizji Zmechanizowanej. „Chcemy, by nasi strzelcy wy- umiejętności z różnych dziedzin. „Strzał, precy- borowi byli przygotowani wszechstronnie. Zależy nam na wie- zja, opanowanie – to wszystko jest bardzo ważne. loaspektowych szkoleniach, dzięki którym później poradzą so- WRównie istotne są umiejętności przenikania, maskowania w tere- bie w sytuacjach, gdy przyjdzie im się zmierzyć z nieoczeki- nie, organizowania punktów obserwacyjnych i strzeleckich, wanymi okolicznościami. Prowadzimy te zajęcia na skrytego wycofania. Dlatego w naszej brygadzie stawiamy na najwyższym poziomie, dlatego zgłaszają się na nie chętni tak- szkolenie strzelców wyborowych”, przyznaje por. Jakub Szyn- że z innych jednostek”, zaznacza por. Szyndlar. dlar, oficer prasowy 19 Lubelskiej Brygady Zmechanizowanej. Podtrzymywanie zdolności bojowych drużyn strzelców Specjaliści z 19 LBZ kształcą się cyklicznie na specjalnych wyborowych to przede wszystkim praca na strzelnicach dłu- zgrupowaniach, w których biorą udział żołnierze z wszystkich godystansowych, dążenie do osiągnięcia najwyższego

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 75

DOWÓDZTWO LUBELSKIEJ JEDNOSTKI ZA- DBAŁO O TO, BY SZKOLENIE Z BRONI KRÓT- KIEJ CZY KARA- BINKA SZTURMO- WEGO BYŁO PROWADZONE PRZEZ SPECJALI- STÓW NAJWYŻ- SZEJ KLASY, CZĘSTO BYŁYCH OPERATORÓW JEDNOSTEK SPECJALNYCH ZMECHANIZOWANA BRYGADA 19 LUBELSKA

stopnia precyzji przez – jak mówią sami strzelcy – potwier- najmniej po 30 godzinach od rozpoczęcia działania. Wcze- dzanie i weryfikację mapy balistycznej karabinu czy tabeli śniej jest wyczerpujący marsz na orientację. Żołnierz poko- nastaw w zmiennych warunkach atmosferycznych. Matema- nuje około 30 km bez przerwy, bo nie ma czasu na bytowa- tyczne obliczenia, jakie muszą wtedy wykonać, odgrywają nie. „Jeżeli po takim wysiłku potrafi pierwszym strzałem bowiem niezwykle ważną rolę. Strzelanie na długich dystan- z karabinu wyborowego prowadzić ogień do celu oddalone- sach to przede wszystkim szybkie i precyzyjne przeliczanie go o 800 m, to jest dla mnie zadowalający wynik. Podobny wszelkich parametrów, takich jak wysokość, ciśnienie, gę- sprawdzian trzeba zaliczyć z karabinkiem szturmowym, czy- stość powietrza czy uwarunkowania terenowe. li naszą bronią zasadniczą, z której strzelcy powinni potrafić „To żmudny i niełatwy trening, wymagający wytrzymało- prowadzić celny ogień nawet na 400–500 m”, przyznaje do- ści, cierpliwości i zdolności analitycznych, zwłaszcza że wódca chełmskiego batalionu. podczas tych szkoleń staramy się nie używać dalmierzy, wia- tromierzy czy kalkulatorów balistycznych. Żołnierze jedynie SAKO, A MOŻE BERYL obserwują to, co dzieje się na przedpolu, i na tej podstawie Szkolenia snajperskie prowadzi się właśnie z użyciem ka- oddają strzały. Nie chcemy, by byli zdani tylko na nowocze- rabinków szturmowych, ale też broni krótkiej, bo są one sny sprzęt, choć oczywiście muszą umieć go obsługiwać. podstawowym wyposażeniem każdego żołnierza, także Zależy nam jednak przede wszystkim na tym, by mogli wy- strzelca wyborowego. „Taki trening zawsze był dla nas nor- konać zadanie bez względu na to, czy są zaopatrzeni w elek- mą. Zresztą każdy kandydat na strzelca wyborowego rozpo- tronikę”, wyjaśnia ppłk Hubert Trusiuk, dowódca 19 Bata- czyna szkolenie od ćwiczeń z bronią krótką czy karabinka- lionu Zmechanizowanego z Chełma, którego jednym z pod- mi szturmowymi. Dla młodych żołnierzy to także pierwszy oddziałów jest drużyna strzelców wyborowych. etap selekcji, na którym jesteśmy w stanie stwierdzić, czy Instruktorzy starają się, by wszystkie ćwiczenia podczas dana osoba ma predyspozycje, by w przyszłości zostać takich zgrupowań były wykonywane w warunkach maksy- strzelcem wyborowym. Niemniej jednak w czasie służby malnie oddających specyfikę działania na polu walki. Dlate- musimy te umiejętności stale podtrzymywać na najwyż- go obowiązkowym elementem szkolenia snajperskiego są szym poziomie”, tłumaczy ppłk Trusiuk. Dlatego w czasie tzw. dobówki. W tym zadaniu ogień otwierają dopiero co regularnych szkoleń żołnierze nie ograniczają się tylko do

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 76 ARMIA / WOJSKA LĄDOWE

INSTRUKTORZY STARAJĄ SIĘ, BY WSZYST- KIE ĆWICZENIA BYŁY WYKONYWANE W WA- RUNKACH MAKSYMALNIE ODDAJĄCYCH SPECYFIKĘ DZIAŁANIA NA POLU WALKI

karabinów wyborowych i oprócz Sako TRG M10, wyjeżdżają w strefę działań wojennych. Strzelcy TRG-22 i Bor (Alex) używają pistoletów wyborowi coraz częściej są wsparciem dla różnego WIST-94 i karabinków Beryl. rodzaju konwojów czy ochrony VIP-ów. Wspierają Takie urozmaicone szkolenia pozwalają na też działania piechoty, bo są jej częścią. wszechstronny rozwój strzelców wyborowych. „Nowoczesny model szkolenia i położenie „Łączymy dwie różne umiejętności”, dodaje większego nacisku na posługiwanie się różnymi ppłk Trusiuk. „Długi dystans daje nam spory rodzajami broni wpływa również na rozwinięcie komfort w działaniu. Możemy pracować dużo innych cech u żołnierzy”, zwraca z kolei uwagę wolniej, a przez to znacznie precyzyjniej. Mamy jeden z instruktorów, który doskonalił umiejętno- czas, by poprawić swoją pozycję, czy się wycofać. ści wojskowych z lubelskiej jednostki z posługi- Ppłk HUBERT Pistoletu używa się natomiast przede wszystkim wania się karabinkiem szturmowym i bronią krót- TRUSIUK, dowódca 19 Batalionu Zme- na dystansie do 3 m. Żołnierz w ciągu 10 s nieraz ką. Strzelcy wyborowi zazwyczaj wykonują zada- chanizowanego: zużywa dwa magazynki. Bez szybkiej reakcji nie, przybierając pozycję, do której się wcześniej „Każdy kandydat na i perfekcyjnego strzelania w strefy newralgiczne przygotują. Zdarzają się jednak sytuacje, że mu- strzelca wyborowego rozpoczyna szkolenie nie jesteśmy w stanie wyłączyć przeciwnika szą szybko zareagować. Ponadto działają oni od ćwiczeń z bronią z walki”, przekonuje. w dwuosobowych zespołach, w których jeden żoł- krótką czy karabin- nierz pełni zazwyczaj funkcję obserwatora, po- kami szturmowymi. Dla młodych żołnie- BACKUP SNAJPERA winni więc wzajemnie się ubezpieczać. rzy to także pierwszy Jak przyznają strzelcy wyborowi, bardzo przy- „Dlatego duży nacisk położyliśmy na ćwiczenia etap selekcji, na któ- daje im się takie szkolenie. „Broni krótkiej uży- w ruchu – trenowaliśmy strzelania przy zmianie rym jesteśmy w stanie stwierdzić, czy wamy w wielu sytuacjach, chociażby tak nieoczy- pozycji, z przemieszczaniem się z jednego punktu dana osoba ma wistych, jak atak zwierzyny na naszym stanowi- do drugiego, do kilku celów z pozycji zastałych. predyspozycje, sku. Nie możemy przecież z takiego powodu dać Takie szkolenie wyrabia nie tylko szybkostrzel- by w przyszłości zostać strzelcem się zdemaskować przeciwnikowi. Z kolei karabi- ność, lecz także opanowanie w sytuacjach dyna- wyborowym”. nek szturmowy przydaje się wtedy, gdy zajmuje- micznych i stresowych. Trzeba bowiem pamiętać, my stanowiska w budynkach czy pomieszcze- że specyfika działania strzelców wyborowych po- niach. Zadania, do których jesteśmy wyznaczani, lega na tym, że jedna jedyna okazja, by osiągnąć najczęściej wykonujemy z bronią snajperską, ale cel, pojawia się nagle i tylko na chwilę”, przyzna- zawsze mamy przy sobie pistolet czy karabinek je Tomasz Laskowski, były operator Jednostki szturmowy, bo one pomagają nam dostać się do Wojskowej GROM. miejsca, z którego będziemy prowadzić ogień na Szkolenie strzelców wyborowych w lubelskiej długim dystansie. To taki nasz backup, ale sku- brygadzie prowadzone jest od momentu jej po- teczny jedynie wtedy, gdy będziemy tej broni uży- wstania. Instruktorzy zaznaczają, że cały czas jest wać nie tylko szybko, ale i perfekcyjnie”, wyja- modyfikowane o kolejne nowe ćwiczenia, by nie śnia ppłk Hubert Trusiuk. tylko urozmaicać trening, ale przede wszystkim Dlatego dowództwo lubelskiej jednostki zadba- go unowocześniać. „Staramy się brać udział ło o to, by szkolenie z broni krótkiej czy karabinka w różnego rodzaju zawodach, takich jak »Sniper’s szturmowego prowadzone było przez specjalistów Mission«, »Tactical Polish Sniper«, »Longshot« najwyższej klasy, często byłych operatorów jedno- czy »Long Range Mykita«, m.in. po to, by pozna- stek specjalnych. „To gwarantuje nam odpowiedni wać nowinki strzeleckie. Jeśli uznamy, że są po- poziom takich ćwiczeń”, mówi por. Jakub Szyndlar. żyteczne, staramy się je wpleść w nasz trening”, Odpowiedni, biorąc pod uwagę uwarunkowania przekonuje dowódca 19 Batalionu Zmechanizo- i wymagania, z jakimi mierzą się żołnierze, gdy wanego z Chełma.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / CYBERBEZPIECZEŃSTWO 77

TOMASZ ZDZIKOT Kuźnia ekspertów

ealia współczesnego pola walki znacznie się zmieniły w stosunku do tych, Rz jakimi wcześniej miały do czynienia całe pokolenia żołnierzy. Nic zatem dziwnego, że edukacja wojskowych i cywilnych kadr stała się jednym z prioryte- tów Ministerstwa Obrony Narodowej. Powyższemu celowi ma też służyć stworzenie Eksperckiego Centrum Szkolenia Cyberbezpieczeństwa. Na znakomicie wy- kształconych i stale podnoszących swoje kompetencje ludziach muszą bowiem opierać się wszelkie działania związane z rozwojem tej domeny. Problemem wszystkich sektorów i branż, zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami, jest pozyskanie do pracy i służby wysoko kwalifikowanych kadr. Deficyt specjalistów do spraw cyberbezpieczeństwa w skali całego świata ocenia się nawet na blisko 3 mln osób. W Polsce, według szacunkowych danych, brakuje ich około 10 tys. Biorąc pod uwagę globalny charakter problemu oraz realia rynku pracy, na którym o stosunkowo ograniczone grono ekspertów rywalizują wszystkie podmioty z sektora prywatnego i publicznego, najlepszym z pomysłów jest samodzielne wykształcenie i doskonalenie kadr. Na tym założeniu od początku opierały się wszystkie działania związane z programem CYBER.MIL.PL. Znakomitym jego uzupełnieniem będzie Eksperckie Centrum Szkolenia Cyberbezpieczeństwa. Zatwierdzona przez ministra Mariusza Błaszczaka w lipcu 2020 roku koncepcja konstytu- uje ośrodek odpowiedzialny za koordynowanie i organizowanie szkoleń specjalistycznych z takich dziedzin, jak cyberbezpieczeństwo, kryptologia i IT. Specyfika służby i pracy w strukturach resortu wymaga, aby odpowiadały one określonym wymogom – oprócz względów merytorycznych istotne jest także bezpieczeństwo procesu szkolenia oraz dostęp do urządzeń, technologii i wiedzy, którą posiadają nieliczni. Oczywiste jest zatem, że Cen- trum będzie działało w ścisłej współpracy z Narodowym Centrum Bezpieczeństwa Cyber- przestrzeni, którego dyrektor pełni jednocześnie funkcję pełnomocnika MON-u ds. utworze- nia wojsk obrony cyberprzestrzeni. Co do sposobu działania, Centrum powinno wykorzystywać wszelkie możliwości stwarzane przez nowoczesne metody kształcenia. Szczególnie w dobie pandemii trudno wyobrazić sobie efektywne funkcjonowanie takiej placówki bez rozbudowanej platformy e-learningowej i innych metod edukacji zdalnej. Organizowanie ćwiczeń to z kolei wyzwanie związane z zapro- jektowaniem, budową i utrzymaniem laboratoriów, w tym cyberpoligonu, który będzie służył do treningów i gier wojennych. Nieodzowna jest także rozbudowana współpraca międzynarodowa. Tradycje, zasoby in- frastrukturalne i kadra dydaktyczna, a także międzynarodowe sukcesy informatyczne pre- destynują Polskę wręcz do odgrywania roli edukacyjnego hubu w tej dziedzinie. Funkcjo- nują u nas już dwa akredytowane przez NATO centra eksperckie – do spraw kontrwywiadu w Krakowie i policji wojskowych w Bydgoszczy – które podejmują aktywności związane ze sferą cyberbezpieczeństwa. Prężnie działają też natowskie Cooperative Cyber Defence Centre of Excellence w Tallinie, Strategic Communications CoE w Rydze, a także europejskie Countering Hybrid Threats CoE w Helsinkach. Rozpoznając ist- niejące w skali Europy zasoby, łatwiej będzie wpisać polskie Centrum w szerszy krajobraz cyberbezpieczeństwa.

TOMASZ ZDZIKOT jest ekspertem do spraw cyberbezpieczeństwa. Był wiceministrem obrony narodowej oraz pełnomocnikiem ministra obrony narodowej do spraw bezpieczeństwa cyberprzestrzeni.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 78

MILITARIA / PRZEGLĄD LINUS SVENSSON/SAAB

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 79

LOT ZA OCEAN Brazylia zamierza unowocześnić swe lotnictwo bojowe, wyposażając je w nowe myśliwce.

TADEUSZ WRÓBEL

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 80 MILITARIA / PRZEGLĄD

początkiem lipca 2020 roku w Brazylii mo w wersji F – miało być wyprodukowanych rozpoczęła się produkcja opracowanego i zmontowanych w Szwecji, a reszta maszyn, przez firmę Saab samolotu wielozada- w tym cztery dwumiejscowe, w fabryce Embra- niowego Gripen NG, który jest zalicza- era. Plan się jednak zmienił i według tego nowego ny do generacji 4++. W 2014 roku w Szwecji zostanie zbudowanych i zmontowanych Szwedzi podpisali umowę na dostawę 13 samolotów, a już montaż kolejnych ośmiu, któ- lotnictwu wojskowemu tego południo- re powstaną w Europie, będzie przeprowadzony woamerykańskiego państwa 36 maszyn. w Brazylii. Od początku do końca w tym kraju Niewykluczone, że Brazylia zwiększy powstanie tylko 15 z 36 gripenów. w przyszłości zamówienie na gripena, być może Zakład zajmujący się budową struktur płatowca ten myśliwiec wybiorą także inne kraje regionu. to niejedyna inwestycja Saaba w Brazylii. W 2016 roku w fabryce Embraera w Gavião Peixoto zosta- NOWY PRZYCZÓŁEK ło otwarte biuro projektowo-rozwojowe Gripen ZProdukcja szwedzkich samolotów ruszyła Design and Development Network, które stanowi w mieście São Bernardo do Campo, gdzie w za- centrum rozwoju technologicznego myśliwca kładzie Saab Aeronáutica Montagens powstają w tym kraju. Docelowo GDDN ma zatrudniać elementy płatowca Gripen E, czyli jednomiejsco- około 280 inżynierów. wej wersji odrzutowca. Początkowo będą tam ro- Tym samym Embraer, brazylijski gigant lotni- bione przednia część kadłuba i stożek ogonowy, czy znany głównie z wytwarzania regionalnych sa- z czasem jednak wytwarzanie części ma być roz- molotów pasażerskich, poszerzy ofertę produkcyj- szerzone o keson skrzydła, hamulce aerodyna- ną o nowoczesne, naddźwiękowe odrzutowce bojo- miczne i tylną część kadłuba, a także jego przód we. Transfer technologii sprawi, że Brazylia jako dla dwumiejscowej wersji Gripen F. jedyna na kontynencie południowoamerykańskim Saab Aeronáutica Montagens jest pierwszym będzie zdolna do produkcji maszyn tej klasy. zakładem poza Szwecją, który produkuje podze- Otwartość Szwedów na współpracę w sferze prze- społy do tego myśliwca. „Opierając się na teore- mysłowej, obok dobrej ceny i niskich kosztów tycznym i praktycznym szkoleniu brazylijskich in- utrzymania gripena, była kluczowa w osiągnięciu żynierów i monterów przeprowadzonym w firmie ostatecznego sukcesu na tym obiecującym rynku – Saab w Linköpingu, byliśmy w stanie przygoto- prawdopodobnie 36 zamówionych samolotów to wać wysoko wykwalifikowaną obsługę linii pro- początek brazylijskich zakupów. dukcyjnej w Saab Aeronáutica Montagens, we- JONAS HJELM, szef dług tych samych standardów, które mamy w na- WYBOISTA DROGA Saab Aeronautics: „Opierając się na szej fabryce w Szwecji”, oświadczył Jonas Hjelm, Proces wyboru nowego samolotu wielozada- teoretycznym i prak- szef Saab Aeronautics. Zgodnie z przewidywania- niowego dla brazylijskich sił powietrznych był tycznym szkoleniu mi od 2015 do 2021 roku przeszkolenie w Szwe- długi i obfitował w zwroty akcji niczym w laty- brazylijskich inżynie- rów i monterów prze- cji odbędzie w sumie ponad 350 pracowników noskiej telenoweli. Szybkiemu zakończeniu nie prowadzonym w fir- różnych brazylijskich firm zaangażowanych sprzyjały wewnętrzne rozgrywki polityczne. mie Saab w Lin- w program gripena. Na razie tylko w samym Saab Zwykle nowy prezydent nie czuł się w obowiązku köping, byliśmy w stanie przygoto- Aeronáutica Montagens jest zatrudnionych ponad kontynuować tego, co rozpoczął jego poprzednik. wać wysoko wykwali- 70 osób, ale w 2024 roku pracowników ma być Pojawiały się rozbieżności między kręgami poli- fikowaną obsługę li- około 200. Wytwarzane przez nich części kadłuba tycznymi a wojskowymi odnośnie do typu samo- nii produkcyjnej w Saab Aeronáutica trafią do fabryki Embraera w Gavião Peixoto oraz lotów. Na to nakładały się problemy gospodarczo- Montagens, zgodnie Saaba w Linköpingu, gdzie będzie się odbywać -finansowe Brazylii. z tymi samymi stan- montaż gripenów. Program F-X rozpoczęto w połowie lat dzie- dardami, które mamy w naszej fabryce Zgodnie z umową podpisaną w 2014 roku więćdziesiątych XX wieku i dotyczył wówczas w Szwecji”. osiem odrzutowców – cztery gripeny E i tyleż sa- zakupu 36 maszyn, którymi chciano zastąpić

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 81 Masa paliwa 3400 kg (bez zbiorników podwieszanych)

Uzbrojenie stałe Maksymalna działko Mauser BK27 masa startowa kalibru 27 mm (wersja E)

Silnik RM16 16 500 kg Maksymalny ciąg 98 kN

Długość 15,2 m (wersja F 15,9 m)

Wysokość 4,72 m Powierzchnia skrzydeł 25,5 m²

Rozpiętość skrzydeł 8,62 m

Liczba podwieszeń 10 NAJNOWSZY SAMOLOT SAABA Pułap OFERUJE WIĘKSZE 16 000 m 1500 km

MOŻLIWOŚCI Zasięg operacyjny

FORCA AEREA BRASILEIRA FORCA OPERACYJNE Prędkość maksymalna 2 Ma NIŻ W MYŚLIWCACH francuskie myśliwce Mirage III. Gdy w 2003 roku prezyden- STARSZEJ WERSJI, tem Brazylii został Luiz Inácio Lula da Silva, plan pozyskania nowych bojowych odrzutowców odłożono na czas nie- KTÓRYCH UŻYTKOW- określony. Jednocześnie przyjęto rozwiązanie przejściowe, kupując tuzin eksfrancuskich myśliwców Mirage 2000. NIKAMI SĄ SIŁY PO- Innym posunięciem było uruchomienie programu modernizacji myśliwców F-5E/F Tiger II. Pierwsze 42 samoloty WIETRZNE SZWECJI, kupione w Stanach Zjednoczonych – w tym sześć dwumiej- scowych F-5B – trafiły do brazylijskiego lotnictwa w latach 1975–1976. W 1988 roku otrzymało ono następne 22 F-5E CZECH, WĘGIER, i cztery dwumiejscowe F-5F, które odkupiono od US Air Force. W 2000 roku rozpoczęto program modernizacji my- TAJLANDII I AFRYKI śliwców, który miał objąć 46 maszyn, w tym trzy F-5F. Pra- ce zlecono Embraerowi i izraelskiemu Elbitowi. Jednocze- POŁUDNIOWEJ śnie Brazylijczycy szukali dodatkowych samolotów za

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA

82 MILITARIA / PRZEGLĄD

SAAB AERONÁUTICA MONTAGENS Z BRAZYLII JEST PIERWSZYM ZAKŁADEM POZA SZWECJĄ, KTÓRY WYTWARZA PODZESPOŁY DO GRIPENA

granicą i w 2007 roku odkupili od Jordanii osiem Pierwszy gripen E z puli mającej powstać F-5E i trzy F-5F. Modernizacja, której ostatecz- w Szwecji został oficjalnie przekazany brazylij- nie poddano 57 myśliwców, zakończyła się skim siłom powietrznym we wrześniu 2019 roku, w 2014 roku. ale na razie pozostaje w Europie. Z kolei w Bra- Tymczasem w 2007 roku zapadła decyzja zylii pierwszy odrzutowiec będzie zmontowany o wznowieniu programu wyboru bojowego odrzu- w 2021 roku, a ostatnie z 36 samolotów będą towca nowej generacji. Uruchomiono go w roku przekazane jej lotnictwu w 2024 roku. następnym jako projekt F-X2, ale nie było łatwo. Na wstępnej, szerokiej liście potencjalnych kandy- SZWEDZKA JAKOŚĆ datów znalazły się: rosyjski Suchoj Su-35, francu- Samolot Saaba najnowszej generacji oferuje ski Dassault Rafale, szwedzki Saab Gripen NG, eu- większe możliwości operacyjne niż myśliwce ropejski Eurofighter Typhoon oraz amerykańskie starszej wersji, których użytkownikami są Szwe- Lockheed Martin F-16BR i Boeing F/A-18E/F cja, Czechy, Węgry, Tajlandia i Afryka Południo- Super Hornet. wa. Gripen NG jest od nich większy i ma więk- W październiku 2008 roku ogłoszono krótką szą masę startową. Silnik General Electric F414G listę, na której były samoloty Gripen, Rafale (RM16) zapewnia mu zdolność supercruise, czy- i Super Hornet. Jako że prezydent Lula da Silva li samolot może osiągnąć prędkość ponaddźwię- F-5, choć przeszły utrzymywał dobre relacje z władzami Francji, za kową bez stosowania dopalacza. Maszyna ma głęboką moderniza- faworyta w rywalizacji o brazylijski kontrakt większe zbiorniki paliwa niż gripen C/D i prze- cję, pozostają my- uchodził odrzutowiec z tego kraju. 7 września nosi więcej uzbrojenia (ma dziesięć podwieszeń śliwcami drugiej generacji. Dlatego 2009 roku, w dniu święta niepodległości, ogło- zamiast ośmiu) i co ważne, także broń już używa- szwedzkie odrzutow- szono nawet, że Brazylia będzie negocjować za- ną w lotnictwie Brazylii, np. kierowane pociski ce bojowe wprowa- kup 36 maszyn Rafale. rakietowe powietrze–powietrze krótkiego zasięgu dzą do brazylijskich sił powietrznych no- Jednak ta zapowiedź nie miała dalszego ciągu, A-Darter i średniego zasięgu Derby. Można też pod wą jakość. bo przeciwko opcji francuskiej było wielu ofice- nią podwiesić zasobnik celowniczy Litening III. rów lotnictwa. W styczniu 2010 roku pojawiła się Poza tym gripen NG ma nowoczesny radiolokator informacja, że w raporcie dotyczącym wyboru ES-05 Raven z funkcją aktywnego skanowania przyszłego samolotu najlepiej został oceniony gri- elektronicznego i system pasywnego wykrywania pen NG, na co miały wpływ jego cena oraz kosz- celów w podczerwieni IRST Skyward-G. ty operacyjne i utrzymania. Co gorsze dla prezy- Szwedzkie odrzutowce bojowe wprowadzą do denta, do mediów przeciekła informacja, że od brazylijskich sił powietrznych nową jakość, ponie- wojskowych zażądano zmian w dokumencie, waż F-5, choć przeszły głęboką modernizację, po- w którym najgorzej wypadł rafale. Wszystko to zostają myśliwcami drugiej generacji. Co więcej, oraz problemy ekonomiczne sprawiły, że finalna według rocznika „World Air Force 2020” jest ich decyzja nie zapadła do końca drugiej kadencji zaledwie 47. To zbyt mało jak na piąty co do wiel- Lula da Silvy. Na początku rządów jego następ- kości kraj świata, o powierzchni ponad 8,5 mln km². czyni, Dilmy Rousseff (objęła urząd w 2011 ro- Do kontroli przestrzeni powietrznej Brazylijczycy ku), wydawało się, że do gry mogą wrócić Ame- wykorzystują zatem także 55 poddźwiękowych od- rykanie, jednak ostatecznie w 2013 roku Brazylia rzutowców AMX i 93 śmigłowe maszyny Super potwierdziła wybór gripena. Kontrakt na dostawę Tucano, z których część stanowi jednomiejscowa 36 myśliwców podpisano z firmą Saab 27 paź- wersja uderzeniowo-rozpoznawcza. Na szczęście dziernika 2014 roku. Jego wartość wyniosła nie grozi im konflikt zbrojny z sąsiadami, którzy też 39,3 mld koron szwedzkich (około 5,4 mld USD). nie należą do lotniczych potęg.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA

ARMIA / WOJNA 83 polska-zbrojna.pl

źródło wiedzy o uzbrojeniu, taktyce pola walki i szkoleniach

ZAMÓW PRENUMERATĘ TEL. +48 261 849 494 Wojsko Polskie Wasza siła – Nasze bezpieczeństwo

Polecam! Krzysztof Wilewski, redaktor wydawniczy nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 84 MILITARIA / PRZEGLĄD

Dynamiczna ewolucja W czasach, gdy część państw Australijczycy ma- ją jedną z najno- decyduje się na redukcję wocześniejszych flot świata. Na budżetów obronnych, zdjęciu okręty Royal Australian Australia chce zrobić Navy: HMA Ships „Sirius”, „Arunta”, wszystko, aby uniknąć cięć „Stuart”, „Hobart” i „Canberra” w tej sferze.

RAFAŁ CIASTOŃ

ustralia dostrzega potrzebę dostoso- wania polityki obronnej do niezwykle dynamicznie zmieniającego się regionalnego środowiska bezpie- Aczeństwa. Wyłanianie się Chin jako nowego, co najmniej regionalnego, mocarstwa coraz wyraźniej prowadzi do tarć w relacjach z dotychczas dominującymi w obszarze Indo- -Pacyfiku Stanami Zjednoczonymi. Canber- ra trzeźwo ocenia ryzyko wynikające z na- rastającej rywalizacji, kierując się przy tym własnymi interesami. Dlatego tamtejszy rząd w lipcu 2020 roku opublikował dwa ważne dokumenty strategiczne – „Defence Strategic Update” dotyczy ogólnej oceny środowiska bezpieczeństwa, a „Force Structure Plan” odnosi się do modernizacji sił zbrojnych.

PLANOWANIE NA LATA Jednym z priorytetów, jeśli chodzi o inwestycje w sprzęt, będzie marynarka wojenna, co nie powinno dziwić w wypadku tego de facto wyspiarskiego kraju. Co prawda Australijczycy mają jedną z najnowocze- śniejszych flot świata, ale w regionie Indo- -Pacyfiku to zdecydowanie za mało. Narzu- cane przez Chiny tempo zbrojeń morskich

jest takie, że trudno im dotrzymać kroku. NAVY AUSTRALIAN ROYAL

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 85

UNOWOCZEŚNIANIE MARYNARKI WOJEN- NEJ MA W AUSTRALII Tymczasem marynarka wojenna to Plany pozyskania systemów uzbroje- bardzo stechnicyzowany rodzaj sił CHARAKTER KOMPLE- nia o większym niż dotychczas zasięgu zbrojnych i jej modernizacja musi roz- MENTARNY, BO WOJ- są podyktowane tym, że Pekin skupił kładać się w czasie. I trzeba przyznać, się na zdobyciu tzw. zdolności antydo- że Australia może stanowić wzorzec NA MORSKA NIE JEST stępowych A2/AD (Anti Access/Area dla wielu państw, ponieważ jej długofa- DOMENĄ TYLKO Denial). Jest to zresztą jedno z naj- lowe podejście do programów moder- większych wyzwań, z jakim przycho- nizacyjnych nie jest niczym nowym. TEGO RODZAJU SIŁ dzi się mierzyć zarówno Stanom Zjed- Wystarczy wspomnieć, że zgodnie ZBROJNYCH noczonym, jak i państwom regionu z podjętą cztery lata temu decyzją Indo-Pacyfiku. Ewentualne przełama- o pozyskaniu 12 okrętów podwodnych typu Shortfin Barra- nie antydostępowej bańki czy choćby tylko efektywne od- cuda ostatnie jednostki serii zostaną dostarczone w drugiej straszanie adwersarza będzie zależało właśnie od zdolności połowie lat czterdziestych. rażenia na dalekich dystansach. Dlatego już teraz rząd w Canberze zakłada, że w najbliż- szej dekadzie na zbrojenia przeznaczy równowartość SERIA INWESTYCJI 187 mld dolarów amerykańskich, a budżet obronny wzrośnie Jeśli chodzi o konkretne klasy i typy okrętów, Canberra z 29 do 51 mld. Na potrzeby programów morskich zostanie zamierza modernizować swoje jednostki, ale też stopniowo skierowanych aż 28% funduszy modernizacyjnych, czyli wprowadzać do służby nowe. Zapadły już decyzje o budowie o 4% więcej niż na siły powietrzne i aż 8% więcej niż na nowych okrętów podwodnych. Z kolei trójkę niszczycieli ty- wojska lądowe. pu Hobart, które trafiły do marynarki w latach 2017–2020, planuje się sukcesywnie modernizować, przede wszystkim ZDOLNOŚĆ RAŻENIA w kontekście obrony powietrznej. Co więcej, już myśli się W przyszłości australijskie siły zbrojne mają w mniejszym tam o pozyskaniu ich następców, co ma nastąpić po ukończe- stopniu skupiać się na działaniach ekspedycyjnych, a coraz niu budowy dziewięciu planowanych fregat typu Hunter (te większą wagę przykładać do możliwości operowania na roz- z kolei zastąpią osiem używanych obecnie jednostek typu ległych akwenach Indo-Pacyfiku. Powinny również uzyskać ANZAC). Oczywiście Canberra nie zamierza budować wy- nowe zdolności w dziedzinie odstraszania, ale w rozszerzo- łącznie dużych jednostek uderzeniowych – w planach jest nej formule. Dlatego potencjał bojowy sił zbrojnych, w tym także kupno 12 małych okrętów patrolowych typu Arafura, marynarki wojennej, zostanie rozbudowany do takiego po- sześciu typu Cape, a także minowych, wsparcia logistyczne- ziomu, że ewentualny atak na Australię będzie oznaczał dla go i amfibijnych. Planuje również kupić śmigłowce przeciwnika konieczność poniesienia znacznych strat mate- zwalczania okrętów podwodnych i systemy bezzałogowe. rialnych i osobowych. Unowocześnianie marynarki wojennej ma w Australii cha- Floty nie czeka gwałtowna rewolucja, lecz raczej dyna- rakter komplementarny, bo wojna morska nie jest domeną tylko miczna ewolucja. Należy się jednak spodziewać, że w kilku tego rodzaju sił zbrojnych. Ważną rolę do odegrania w niej mają dziedzinach niektóre zdolności wzrosną wręcz skokowo, również lotnictwo i wojska lądowe. Samoloty myśliwskie a niektóre pojawią się po raz pierwszy. Dotyczy to chociażby uzbrojone w pociski rakietowe dalekiego zasięgu czy wyrzutnie systemów rażenia dalekiego zasięgu zarówno celów nawod- pocisków rakietowych będą wykonywać zadania zarówno zwal- nych, jak i lądowych. Dotychczas Canberra nie potrzebowa- czania celów nawodnych, jak i te polegające na tworzeniu ła takiego sprzętu, ale wkrótce może on okazać się niezbęd- tzw. akwenów kontestowanych, na których jednostki ewentualny do konfrontacji z chińskimi systemami przeciwokrętowy- nego przeciwnika będą wystawione na ciągłe zagrożenie. mi i obrony powietrznej, ulokowanymi np. na sztucznych Mimo tych ambitnych planów Canberra zdaje sobie spra- wyspach Morza Południowochińskiego. wę z własnych ograniczeń. Chińska obecność w państwach Skoro mowa o obronie powietrznej, to również jej zasięg Azji i Oceanii rośnie i czternasta gospodarka świata nie mo- będzie musiał zostać zwiększony. Długotrwałe utrzymywa- że konkurować pod tym względem z drugą (Chiny). Dlatego nie zespołów floty na morzu wiąże się z koniecznością Australia, podobnie zresztą jak Stany Zjednoczone, chce wzmocnienia logistyki i transportu morskiego. Zagrożenie rozbudowywać relacje sojusznicze i partnerskie z państwami ze strony okrętów podwodnych wymusza z kolei inwestycje regionu. „Defence Strategic Update” wymienia w tym kon- w systemy służące do ich zwalczania. Australijczycy muszą tekście przede wszystkim Japonię, Indie i Indonezję, choć też odtworzyć zdolności w dziedzinie walki minowej, żeby każde z tych państw łączą inne relacje z Chinami i nie zapewnić bezpieczeństwo statkom na morskich liniach ko- wszystkie odbierają chińską ekspansję jako bezpośrednie munikacyjnych. źródło zagrożenia.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 86 MILITARIA / TECHNIKA

LATAJĄCY NISZCZYCIEL

Tureckie drony Bayraktar-TB2 pierwotnie miały służyć głównie do zwiadu i rozpoznania. Z czasem zmieniła się jednak specyfika ich działań, a nawet zyskały nieoficjalne miano niszczycieli pancyrów.

TOMASZ OTŁOWSKI

iosna 2020 roku w Libii okazała się gorąca nie jemników z kompanii Wagnera doznały największego upoko- tylko ze względu na rekordowo wysokie tem- rzenia – w ciągu zaledwie 20 godzin utraciły w zachodniej peratury. Atmosferę w kraju skutecznie pod- i centralnej Libii aż dziewięć mobilnych zestawów obrony grzało też gwałtowne nasilenie starć na fron- przeciwlotniczej typu Pancyr-S1. Te nowoczesne rosyjskie Wtach wojny domowej, trwającej już od niemal sześciu lat. systemy uzbrojenia, reklamowane m.in. właśnie jako niszczy- Oddziały libijskich sił zbrojnych wiernych Rządowi Poro- ciele dronów, same padły ofiarą bezzałogowych pojazdów la- zumienia Narodowego (RPN) z Trypolisu – doposażone tających (unmanned aerial vehicle – UAV), wykorzystywa- w tureckie uzbrojenie oraz wzmocnione przez najemników nych przez siły RPN. Skutecznymi zabójcami pancyrów oka- werbowanych w Syrii za pieniądze Ankary – przeszły na prze- zały się tureckie drony bojowe typu Bayraktar-TB2, od kilku łomie marca i kwietnia tego roku do zmasowanej kontrofensy- lat znajdujące się w wyposażeniu sił zbrojnych Turcji. wy na przedmieściach stolicy kraju. Po tygodniach ciężkich walk, w maju formacje Libijskiej Armii Narodowej (LAN), UZBROJONY ZWIADOWCA dowodzonej przez charyzmatycznego marszałka polnego Bayraktar-TB2 to bezzałogowy pojazd latający klasy Khalifę Haftara, od roku oblegające stolicę kraju, zostały MALE (Medium-Altitude Long-Endurance, czyli dron operu- zmuszone do odwrotu. Z dnia na dzień stawało się coraz bar- jący na średnich wysokościach, o długim czasie działania). Je- dziej oczywiste, że LAN poniosła w tej odsłonie wojny w Li- go pierwotną funkcją były zadania zwiadowcze i rozpoznaw- bii sromotną klęskę. I to właśnie wtedy, 19 i 20 maja, siły cze. Uzbrojony dodatkowo w przeciwpancerne rakiety powie- marszałka Haftara oraz sprzymierzonych z nim rosyjskich na- trze–ziemia, stał się jednak groźną bronią, zwłaszcza tam,

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 87

Wspólne zdjęcie załogi tureckiej firmy Baykar wraz z gotowym dronem Bayraktar TB2.

BAYRAKTARY-TB2 PO RAZ PIERWSZY ZOSTAŁY UŻYTE W LATACH 2015– 2016 W TUREC- KICH OPERACJACH W SYRII I IRAKU, WYMIERZONYCH GŁÓWNIE W LO- KALNE SIŁY KURDYJSKIE, A W MNIEJSZYM ZAKRESIE RÓW- NIEŻ W PAŃSTWO

ISLAMSKIE BAYHALUK

gdzie z różnych przyczyn nie można użyć klasycznych narzę- Maszyna ma 6,5 m długości, a rozpiętość skrzydeł wynosi dzi walki powietrznej. 12 m. Wykonana jest z aluminium oraz z lekkich kompozytów Bezzałogowiec Bayraktar-TB2 został opracowany i skon- opartych na włóknie węglowym i kevlarze, co sprawia, że jej struowany przez konsorcjum Kayle Baykar. Pierwsze projekty całkowita masa nie przekracza 650 kg. Do standardowego wy- pojawiły się już w latach 2007–2009, ale ostatecznie prace posażenia drona należy głowica elektrooptyczna z dwiema kanad systemem zostały sfinalizowane w 2012 roku. Dwa lata merami (dzienną i termowizyjną), dalmierzem laserowym i la- później pierwsze egzemplarze bayraktarów trafiły do sił zbroj- serowym wskaźnikiem celów. W wersji bojowej bayraktar mo- nych Republiki Turcji. Dzisiaj Turcy dysponują już około że również przenosić rakiety przeciwpancerne powietrze–ziemia. 200 egzemplarzami tego bezzałogowca. Kilkanaście maszyn Pierwotnie były to rodzime tureckie pociski typu UMTAS, wy- kupił Katar, a w marcu 2020 roku 12 dronów tego typu znala- posażone w kumulacyjne głowice tandemowe i naprowadzane zło się również w wyposażeniu sił zbrojnych Ukrainy. na cel wiązką lasera lub obrazowaniem w podczerwieni. Ze względu na swą masę (ponad 37 kg) drony zabierały na pokład MANEWRY Z RAKIETAMI tylko jedną taką rakietę, po której odpaleniu stawały się bez- Konstrukcję drona Bayraktar-TB2 tworzy lekkie nadwozie bronne. Roketsan, turecki producent broni, podjął się więc za- samonośne ze zintegrowanym odwróconym usterzeniem mo- dania opracowania specjalnej miniaturowej wersji pocisków, tylkowym na dwuramiennym ogonie. Benzynowy silnik spali- o mniejszych rozmiarach i wadze. Efektem tych prac stała się nowy o mocy 100 KM, znajdujący się pomiędzy belkami ogo- seria inteligentnej mikroamunicji, przeznaczonej specjalnie dla na, zasila dwuśmigłową śrubę napędową o zmiennym skoku tureckich dronów bojowych. Pociski te – nazwane MAM (Mini i umożliwia pojazdowi rozwinięcie prędkości przelotowej do Akıllı Mühimmat, inteligentna mikroamunicja) – opracowano około 130 km/h (maksymalnie, w krótkim czasie, do 200 km/h). w dwóch wersjach: MAM-L (głowica termobaryczna, czyli pa- Zapas paliwa (300 l) umożliwia przebywanie w powietrzu do liwowo-powietrzna) oraz MAM-C (z kumulacyjną głowicą 20 godzin. Najbardziej optymalna wysokość, na jakiej operują przeciwpancerną klasy HEAT lub odłamkowo-burzącą). Dzię- bayraktary, sięga około 7 km, choć rekord to aż 9 km. Zasięg ki niewielkim rozmiarom tych rakiet (waga około 20 kg, dłu- łączności z jednostką sterującą na ziemi wynosi 300 km, ale jest gość 1 m) drony Bayraktar-TB2 mogą obecnie przenosić po uzależniony od topografii i warunków atmosferycznych. dwie rakiety klasy MAM. Najczęstszą konfiguracją, stosowaną

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 88 MILITARIA / TECHNIKA

MAM-L/-C

– szerokość: 7 cm – długość: 97 cm – masa: 6,5 kg – rodzaje głowic: przeciwpancerna, zapalająca, termobaryczna, odłamkowo-burząca – napęd: silnik na paliwo KLUCZEM DO EFEKTYWNOŚCI BAYRAKTARÓW stałe zasięg: 8 km –naprowadzanie: półaktywne OKAZAŁO SIĘ ICH WSPÓŁDZIAŁANIE Z INNYM laserowe lub GPS – zapalnik: uderzeniowy lub

NOWYM TURECKIM WYNALAZKIEM MILITARNYM – zbliżeniowy BAYHALUK SYSTEMEM WALKI ELEKTRONICZNEJ KORAL

przez Turków zarówno w Syrii, jak i w Libii, jest ny często przeprowadzały też uderzenia o charak- układ MAM-L plus MAM-C. Zapewnia to maszy- terze izolacji powietrznej pola walki (battlefield nie odbywającej lot bojowy znacznie szersze spek- air interdiction – BAI), atakując głębsze tyły sił trum działania. Dron wyposażony w rakiety o róż- przeciwnika z jego logistyką, zapleczem szkole- nych typach głowic bojowych może bowiem zwal- niowym, bazami itd. Coś, czego otwarcie nie mo- czać zarówno cele opancerzone, jak i atakować gły – z przyczyn politycznych i strategicznych – obiekty czy umocnienia naziemne wroga oraz jego robić samoloty tureckich sił powietrznych, prze- siłę żywą. prowadzały skrycie, lecz równie skutecznie, drony System kontroli lotu bayraktara umożliwia au- typu Bayraktar-TB2. tonomiczne prowadzenie procedur kołowania, Dopiero jednak turecka interwencja w Libii startu, nawigacji w locie, lądowania i parkowania. (rozpoczęta formalnie w grudniu 2019 roku) po- W trakcie długotrwałego lotu lub zawisu dron kazała pełnię operacyjnych zdolności bojowych MOBILNY ZESTAW może być przełączony w tryb półautomatyczny. bezzałogowców produkowanych przez konsor- KORAL, zamontowa- Aktywność operatorów z centrali sterowania nie- cjum Kayle Baykar. To właśnie w jej trakcie tu- ny na podwoziu samochodu ciężarowe- zbędna jest za to w czasie procedury bojowej – do reckie drony bojowe udowodniły swą przydatność go 8x8 – wdrożony selekcji celów, ich identyfikacji i odpalenia rakiet jako maszyny wykonujące zadania typu CAS, do służby zaledwie zawsze jest potrzebny człowiek. Operatorzy steru- w rezultacie przyczyniając się do sukcesu sił przed czterema laty – umożliwia zagłu- ją dronami z nowoczesnego mobilnego centrum zbrojnych wiernych rządowi w Trypolisie. Jest szanie i „oślepianie” kontroli, znajdującego się w kontenerze umiesz- przy tym oczywiste, że bayraktary-TB2 w służbie wszelkiego typu ra- czonym na platformie samochodu ciężarowego. RPN są obsługiwane nie przez Libijczyków, lecz darów przeciwnika w promieniu Centrala taka może nadzorować działania trzech przez tureckich „ekspertów i doradców” wojsko- do 300 km. maszyn jednocześnie. wych. Pełny cykl wyszkolenia operatorów dronów bojowych to długotrwały i skomplikowany proces, WSPARCIE POLA WALKI i jak pokazują doświadczenia Ukraińców z ich Bayraktary-TB2 po raz pierwszy zostały użyte bayraktarami, należy go liczyć raczej w miesią- w latach 2015–2016 w tureckich operacjach cach, a nie w tygodniach. w Syrii i Iraku, wymierzonych głównie w lokalne Tureckie drony Bayraktar-TB2 odniosły swe siły kurdyjskie, a w mniejszym zakresie również największe sukcesy w Libii, zyskując nawet nie- w Państwo Islamskie (IS). Drony te działały wów- oficjalne miano niszczycieli pancyrów (Pantsir’s czas przede wszystkim jako platformy zwiadow- busters), dzięki daleko idącemu zaangażowaniu cze i rozpoznawcze, a także jako powietrzne środ- Ankary w libijską wojnę. Kluczem do efektywno- ki namierzania celów i koordynacji prowadzenia ści tych dronów okazało się jednak w dużej mie- ognia dla ciężkiej artylerii tureckiej, ostrzeliwują- rze ich współdziałanie z innym nowym tureckim cej cele w północnej Syrii z terytorium Turcji. wynalazkiem militarnym – systemem walki elek- Wraz z upływem czasu bayraktary coraz częściej tronicznej Koral. Zdaniem wielu ekspertów to były włączane jednak do bezpośrednich działań właśnie dzięki użyciu go Turcy byli w stanie tak bojowych, właśnie jako platformy bliskiego po- bardzo „ogłupić” rosyjskie systemy obrony prze- wietrznego wsparcia pola walki (close air suport – ciwlotniczej, że stały się one łatwym i bezbron- CAS). W warunkach wojny w Syrii tureckie dro- nym celem dla bayraktarów.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA

90 MILITARIA / BROŃ PRZYSZŁOŚCI SILNIK Z PRĄDEM

Napędy hybrydowe to przyszłość wojskowej motoryzacji. Armia chce łączyć klasyczne, napędzane paliwem silniki z konstrukcjami zasilanymi prądem przede wszystkim z powodów taktyczno- -operacyjnych.

KRZYSZTOF PK/DZIAŁ GRAFICZNY SHUTTERSTOCK, WILEWSKI

e względu na zdominowanie w XX wie- dzania powozów, a później samochodów. Dlacze- ku rynku samochodowego przez pojazdy go? Powodów było kilka. Silniki parowe, a póź- napędzane ropą i jej pochodnymi wydaje niej napędzane paliwami płynnymi, były kon- się nieprawdopodobne, że w drugiej po- strukcjami skomplikowanymi, wymagającymi Złowie XIX stulecia przyszłość motoryzacji wi- wielu rozwiązań wspomagających, chociażby ła- dziano w innych typach napędu – parowym i elek- godzących drgania motoru. Nie były także proste trycznym. Zanim bowiem w 1885 roku Carl Benz w obsłudze. Silnik elektryczny zaś nie miał tych zaprezentował światu Benz Patent-Motorwagen wad, przy tym był znacznie mniejszy i gwaranto- Nummer 1, czyli pierwszy na świecie produkowa- wał dobrą dynamikę. Nic zatem dziwnego, że ny seryjnie samochód napędzany czterosuwowym pod koniec XIX wieku taksówkarze z Berlina, silnikiem benzynowym, skonstruowanym przez Paryża, Nowego Jorku czy Moskwy chętnie ko- Gottlieba Daimlera, 60 lat wcześniej amerykański rzystali z elektrycznie napędzanych karet, które, wynalazca Thomas Davenport zbudował powóz rozwijając prędkość 15 km/h, mogły pokonać (bo trudno tę konstrukcję nazywać autem) napę- około 50 km bez wymiany ogniw. dzany silnikiem elektrycznym czerpiącym prąd Co sprawiło, że XX wiek został zdominowany z ogniw galwanicznych Volty. Co ciekawe, ludz- przez pojazdy spalinowe? Odpowiedź jest prosta: kość wówczas nie znała jeszcze żarówki, a prąd pieniądze. Silniki elektryczne, mimo wielu zalet, wiele osób uważało za interesujący, dziwny, ale były konstrukcjami kosztownymi. Nieźle radziły mało użyteczny wynalazek. sobie na rynku, gdy za konkurencję miały tylko Wszystko wskazuje ręcznie budowane motory napędzane ropą. Kiedy na to, że jesteśmy KOSZTOWNA KONSTRUKCJA jednak przyszła era masowej produkcji, zapo- świadkami wielkiego powrotu elektrycz- W ślady Davenporta poszło wielu wynalazców, czątkowana przez Henry’ego Forda, ich zakup nych napędów do którzy szukali elektrycznych silników do napę- stał się nieopłacalny. Ostatecznie o przegranej świata motoryzacji.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 91

POTRZEBA JESZCZE WIELE PRACY, ABY PO- WSTAŁY KONSTRUKCJE NIEZAWODNE I ODPORNE NA USZKODZENIA

przesądziła wydajność, i to nie ta, która przekłada się na ki- Inny amerykański projekt to opracowanie w 100% elek- lometry pokonane w godzinę. W 1899 roku Camille Jenatzy trycznej konstrukcji na bazie Joint Light Tactical Vehicle, zbudował bowiem elektryczny pojazd o nazwie La Jamais czyli pojazdów, którymi teraz w siłach zbrojnych USA za- Contente, czyli pierwsze auto na świecie, które osiągało stępuje się wysłużone HMMWV. Przedstawiciele tamtej- prędkość ponad 100 km/h. Tutaj chodziło o zasięg. Samo- szej armii podkreślają, że największą zaletą elektrycznego chody o napędzie elektrycznym mogły pokonać kilkadziesiąt napędu ma być skrytość jego pracy i możliwość znaczące- kilometrów, a te spalinowe – kilkaset. go zmniejszenia wymiarów pojazdu (planuje się umieścić go w kołach). POWRÓT PO LATACH Nad napędami elektrycznymi bądź hybrydowymi dla róż- Wszystko wskazuje na to, że jesteśmy teraz świadkami nego typu pojazdów wojskowych pracują nie tylko inżynie- wielkiego powrotu elektrycznych napędów do dziedziny mo- rowie z USA. To jest tendencja powszechna niemal na całym toryzacji. Dziś chyba każdy większy koncern samochodowy świecie. Trzy lata temu pod egidą Europejskiej Agencji ma w swojej ofercie albo planuje w najbliższych latach wpro- Obrony (European Defence Agency) uruchomiono program wadzić do produkcji auta w nie wyposażone. Wojsko na ca- badawczo-rozwojowy HybriDT (Hybrid Drive Trains for mi- łym świecie przez długi czas przypatrywało się z dystansem litary purpose), do którego przystąpiły: Austria, Finlandia, modzie na zmniejszanie pojemności silników oraz używanie Francja, Włochy, Holandia, Słowenia i Szwecja, mający za- tych będących połączeniem napędów elektrycznych i spalino- owocować rekomendacjami hybrydowych rozwiązań przy- wych. Wiele jednak wskazuje na to, że w najbliższych latach datnych w wojsku. Podobny projekt badawczy samodzielnie do służby trafią pierwsze hybrydy. Najprawdopodobniej lide- rozpoczęła Wielka Brytania. rem w tej dziedzinie będzie armia amerykańska. US Army, czyli amerykańskie wojska lądowe, a konkret- RODZIME PRÓBY niej działające na ich zlecenie Biuro ds. Szybkich Możliwo- W Polsce prace nad wojskowymi hybrydami lub elektry- ści i Technologii Krytycznych (Rapid Capabilities and Criti- kami prowadzą zarówno firmy, jak i instytucje naukowo- cal Technologies Office), na początku lipca 2020 roku pod- -badawcze. Pięć lat temu na Międzynarodowym Salonie pisało umowę z firmą BAE Systems na zainstalowanie Przemysłu Obronnego w Kielcach konsorcjum, którego li- w bojowych wozach piechoty Bradley hybrydowego napędu derem była Politechnika Śląska, a tworzyły je również elektrycznego (Hybrid Electric Drive). Jak podkreślają Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów oraz Ośro- przedstawiciele Pentagonu, dzięki temu nie tylko zostaną dek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Mechanicznych, za- zwiększone możliwości jezdne transportera – jego zasięg, prezentowało gąsienicowy wszędołaz, napędzany elek- prędkość, właściwości terenowe – ale przede wszystkim tryczno-spalinowym układem napędowym. ilość i moc wytwarzanej przez wóz energii elektrycznej. Bra- Czy przyszłość wojskowej motoryzacji należy zatem do dleye bierze się bowiem pod uwagę jako nośniki laserowej prądu? Tak, ale nie w perspektywie najbliższych miesię- broni, a ta ma spore zapotrzebowanie na prąd. Projekt ten cy. Potrzeba jeszcze wiele pracy, aby powstały niezawod- pozwoli ocenić, jakiej mocy lasery można byłoby zasilać ne i odporne na uszkodzenia konstrukcje, jakich oczekuje z hybrydowego układu napędowego. armia.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 92 MILITARIA / PRZEGLĄD

Krok do silniejszej armii Niedawne pogorszenie i tak napiętych już stosunków z Chinami sprawiło, że Indie szybko podjęły decyzję o nowych zamówieniach broni.

TADEUSZ WRÓBEL

o krwawych starciach z 15 czerwca 2020 roku w doli- mówiono 40 w wersji Mk I, a w planie są jeszcze 83 Mk IA. nie Gawlan, w regionie Ladakh, na spornym odcinku W obecnej sytuacji rezygnacja z zagranicznych odrzutowców granicy z Chinami, określanym jako „linia faktycznej wydaje się jednak wątpliwa. Tym bardziej że od lat pojawiają kontroli” (Line of Actual Control), Indie postanowiły się informacje o planowanej przez Indie rozbudowie lotnictwa Pprzyspieszyć zakupy niektórych systemów uzbrojenia i sprzę- bojowego, ponieważ jego liczebność jest nieadekwatna do po- tu wojskowego. W komunikacie resortu obrony wydanym po trzeb obronnych. Wyliczono, że brakuje jeszcze około 250 sa- posiedzeniu Rady Zamówień Obronnych (Defence Acquisi- molotów, docelowo w strukturach sił powietrznych powinny tion Council – DAC) pod przewodnictwem ministra obrony być też 42 eskadry. Na początku 2020 roku było ich 28, z cze- Rajnatha Singha, które odbyło się 2 lipca, zapowiedziano, że go 12 miało Su-30MKI, sześć – jaguary, trzy – MiG-29, trzy umowy zostaną podpisane w ciągu sze- – samoloty Mirage 2000, trzy – leciwe ściu miesięcy, a dostawy rozpoczną się MiG-21 i jedna – tejasy. W tym roku za- w ciągu roku. ZA PRIORYTET UZNA- planowano rozformowanie dwóch NO WZMOCNIENIE eskadr z samolotami MiG-21, jednocze- LOTNICTWO śnie tworzone są trzy nowe jednostki. NA PIERWSZYM MIEJSCU POTENCJAŁU BOJO- W kwietniu w Sulur, w stanie Tamilna- Za priorytet uznano wzmocnienie po- WEGO SIŁ POWIETRZ- du, aktywowano 18 Eskadrę z odrzutow- tencjału bojowego sił powietrznych. Dla- cami Tejas Mk I. Z kolei w Thanjavur, tego głównym beneficjentem zaaprobo- NYCH, CHOĆ NOWE w tym samym stanie, będzie stacjono- wanych transakcji będzie koncern lotni- UZBROJENIE DOSTA- wała 222 Eskadra z Su-30MKI, czo-obronny Hindustan Aeronautics a w Ambala w stanie Harijana – Limited (HAL) – z firmą zostanie podpi- NĄ RÓWNIEŻ WOJSKA 17 Eskadra z francuskimi samolotami sana umowa na dostawę 12 samolotów LĄDOWE I MARYNAR- Rafale. Pierwszych pięć z 36 kupionych wielozadaniowych Su-30 MKI (do tej maszyn dotarło tam w lipcu. pory nabyto ich 272). Licencyjna pro- KA WOJENNA Wśród zaakceptowanych zakupów zna- dukcja rosyjskich maszyn z wcześniej- lazło się nowe uzbrojenie dla lotnictwa. szych zamówień zakończyła się w marcu tego roku. Wartość Zamówionych zostanie 248 kierowanych pocisków rakietowych nowego kontraktu wyniesie 10,73 tys. koti (liczebnik w języku powietrze–powietrze Astra o zasięgu ponad 70 km. Jest to broń sanskryckim oznaczający 10 mln), czyli równowartość około opracowana i produkowana w kraju. Jeszcze ważniejsze wyda- 1,43 mld dolarów. Informacje o zakupie dodatkowych sucho- je się wyposażenie lotnictwa w manewrujące pociski rakietowe jów, które mają zastąpić maszyny utracone w różnych incyden- (Long Range Land Attack Cruise Missile System) o zasięgu tach, pojawiały się w mediach jeszcze przed starciami w Gaw- 1000 km z głowicą konwencjonalną. To również będzie indyj- lan, podobnie jak o oferowanych przez Moskwę myśliwcach ska konstrukcja, wywodząca się z systemu Nirbhay opracowa- MiG-29. Rosja dostarczy Indiom 21 używanych samolotów, nego dla wojsk lądowych, z wyrzutniami na podwoziu cięża- a także zmodernizuje 59 już posiadanych przez hinduskie siły rówki. Zgodnie z lipcową decyzją DAC oba pociski dostanie też powietrzne, co będzie kosztować 7148 koti (992 mln dolarów). marynarka wojenna. Wersja przeciwokrętowa trafi na okręty, Wzmożone napięcie w stosunkach z Chinami będzie miało a astry dostanie lotnictwo morskie. też wpływ na przyszłość przetargu na 114 samolotów wielo- Choć nie pojawiło się to w przyjętym w lipcu planie, pokło- zadaniowych. Miesiąc przed starciami w Gawlan pojawiły się siem zatargu granicznego z Chinami będą również zakupy bez- doniesienia, że Indie rozważają jego anulowanie i zwiększenie załogowych statków powietrznych klasy MALE. USA zaofero- zakupów krajowej konstrukcji myśliwców Tejas, których za- wały indyjskiej marynarce wojennej 30 nieuzbrojonych dronów

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 93

Sea Guardian za 4 mld dolarów, ale tamtejsi eksperci uwa- żają, że ze względu na koszty lepiej nabyć maszyny wielozadaniowe. Wojska lądowe są z kolei zainteresowane uzbrojonym MQ-9 Reaper. W grę wchodzi Minister obrony Indii Rajnath też zwiększenie zamówień na izraelskie bezzało- Singh za sterami pierwszego gowce Heron. Poza tym trwają prace nad rodzi- myśliwca indyjskich sił powietrznych Rafale na terenie mym systemem Rustom. fabryki Dassault Aviation w Mérignac koło Bordeaux NOWE ŚRODKI RAŻENIA we Francji. 8 października Zaakceptowano zamówienie dodatkowych sys- 2019 roku temów rakietowych Pinaka w wersji Mk 2 z pociskami o zasięgu 90–100 km. Zostaną zatem zwiększone zdolności rażenia wojsk lądowych. Indyjski resort obrony zapowiedział, że pozwoli to sformować nowe jednostki artylerii rakietowej. Pierwsza wersja pinaki o zasięgu 42 km, sklasy- fikowana jako system artylerii rakietowej, prze- szła chrzest bojowy podczas konfliktu z Pakista- nem w Kargil w 1999 roku. Poza tym zamówione mają być też: precyzyjne pociski Excalibur dla kupionych w USA haubic M777 kalibru 155 mm, izraelskie przeciwpancerne pociski kierowane Spike i rosyjskie przeciwlotnicze zestawy Igła. DAC zaakceptowała też modernizację uzbrojenia bojowych wozów piechoty BWP-2/2K. Dwa tygo- dnie przed incydentem w Gawlan zaaprobowano zakup 156 nowych wozów, których dostawy zakończą się w 2023 roku. Indie zamierzają kupić również lekkie czołgi, ponieważ armia chińska ma już wóz typ 15 tej klasy, zaprojektowany do działań w górach. W lipcu pojawiła się informacja, że indyjska armia chce nabyć 72,4 tys. karabinków automatycznych SIG716G2 kalibru 7,62 mm od amerykańskiej spółki szwajcarskiego producenta broni, firmy SIG Sauer. Za- stąpią one krajową broń INSAS kalibru 5,56 mm. Z tą wymianą są związane też plany zakupu około 750 tys. li- cencyjnych rosyjskich karabinków AK-203. Poza tym DAC zdecydowała o zamówieniu nowoczesnych radiostacji definiowanych programowo, opracowanych przez resortową agencję badań obronnych (Defence Research and Development Organisation – DRDO). Sprzęt ten zapewni bezpieczną łączność głoso- wą i transmisję danych. Wartość zaaprobowanych w lipcu przez DAC zamó- wień wynosi 38,9 tys. koti (5,2 mld dolarów), do indyjskiej zbrojeniówki trafi zaś 31,13 tys. koti (4,2 mld dola- rów). Ministerstwo obrony podkreśla, że wiele krajowych firm mogło uruchomić produkcję dzięki transferowi technologii stworzonych przez DRDO. Niemniej jednak na więk- szość sprzętu – oprócz amunicji czołgowej, artyleryjskiej, moździerzowej i strzeleckiej – indyjskie wojsko będzie musiało poczekać kilka lat, np. testy pocisku manewrującego rozpoczną się w 2023 roku. Pojawiły się też opinie ekspertów wojskowych, że szybkie, paniczne zakupy w reakcji na sytuację kryzysową nie

są dobrym pomysłem. REGIS DUVIGNAU/REUTERS/FORUM

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 94 MILITARIA / PRZEKRÓJ

C2P

W 1931 roku rozpoczęto prace nad ciągnikiem artyleryjskim na podwoziu tankietki. W latach 1937–1939 powstało 196 z ponad 300 plano- Ciągniki wanych pojazdów. Ciągnik holował armaty przeciwlotnicze kalibru 40 mm i przyczepy amunicyjne.  Masa – 2750 kg  Długość – 2,85 m  Szerokość – 1,8 m  Wysokość – 1,58 m września  Prędkość maksymalna – 45 km/h  Zasięg – 165 km (droga), 100 km (teren) Trochę ciężkie i niezgrabne, jednak bez nich  Załoga – 4 żołnierzy nie mogłaby funkcjonować sprawnie żadna armia.

latach trzydziestych XX wieku, konstrukcje, w których wykorzystano Ww ramach rozpoczętej mecha- elementy i rozwiązania znane z już nizacji armii II Rzeczypospolitej do znajdujących się w służbie pojazdów wojska trafiło kilka typów ciągników pancernych i samochodów. Państwo- artyleryjskich gąsienicowych i półgą- we Zakłady Inżynierii prowadziły pra- sienicowych przeznaczonych do holo- ce nad kilkoma nowymi ciągnikami wania armat polowych i przeciwlotni- artyleryjskimi, ale niestety nie zdążo- czych, haubic oraz ciężkich moździe- no uruchomić ich produkcji przed wy- rzy. W większości były to polskie buchem wojny z III Rzeszą.

Citroën-Kegresse

W 1931 roku kupiono we Francji samochody półgąsienicowe w trzech wersjach. 54 z nich trafiły do artylerii. Pojazdy te różniły się masą, rozmiarami i silnikami. Wozy C6P14 holowały haubice kalibru 120 mm i 155 mm, a C4P17 – armaty polowe kalibru 75 mm.  Masa – 1850 kg  Długość – 4,38 m  Szerokość – 1,69 m  Wysokość – 2,09 m  Prędkość maksymalna – 28 km/h  Załoga – 8 żołnierzy

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 95

C4P C7P

Ciągnik był wersją półgąsienicowego samocho- W pierwszej połowie lat trzydziestych opraco- du ciężarowego wzór 34, wywodzącego się wano ciężki ciągnik, w którym wykorzystano W jednostkach z ciężarówki Fiat 621. Wyprodukowanych elementy czołgu 7TP, m.in. kadłub i silnik. Do zostało około 80 egzemplarzy. C4P holował wojny wyprodukowano około 150 egzemplarzy, pancernych ciągniki armaty polowe kalibru 75 mm i 120 mm oraz z których 108 dostała artyleria. C7P holował przeciwlotnicze kalibru 75 mm, a także elementy ciężkich moździerzy kalibru 220 mm. C7P były używane haubice 100-milimetrowe.  Masa – 8500 kg  Masa – 3000 kg  Długość – 4,6 m do ewakuacji  Długość – 4,7 m  Szerokość – 2,41 m  Szerokość – 1,9 m  Wysokość – 2,4 m uszkodzonych czołgów.  Wysokość – 2,35 m  Prędkość maksymalna – 26 km/h  Prędkość maksymalna – 30 km/h  Zasięg – 150 km  Zasięg – 250 km  Załoga – 6–7 żołnierzy  Załoga – 4–8 żołnierzy OPRAC. TADEUSZ WRÓBEL TADEUSZ OPRAC. MD/DZIAŁ GRAFICZNY GRAF.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 96 ARMIA / WOJNA

STRATEGIE / AFRYKA

AWANTURY ETIOPSKIE Budowa największej na kontynencie afrykańskim tamy dla jednych państw jest nadzieją na rozwój, dla innych zapowiedzią klęski. Czy zaostrzający się spór między Etiopią a Egiptem o dopływ Nilu doprowadzi do otwartego konfliktu? I o co tak naprawdę się toczy, o wodę czy o władzę?

TOMASZ OTŁOWSKI

Zdjęcie opublikowane 27 lipca 2020 roku przedstawia budo- wę Wielkiej Tamy Etiopskiego Odrodzenia na rzece Nil Błękitny w Gubie. 21 lipca Etiopia stwierdziła, że osiągnęła swój cel w pierwszym roku wznoszenia betonowego kolosa o wysokości 145 m, który stał się przedmiotem napięć z Egiptem i Sudanem. MO UKRAINY

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 97 YIRGA MENGISTU/AFP/EAST NEWS MENGISTU/AFP/EAST YIRGA

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 98 STRATEGIE / AFRYKA

egoroczne lato w wielu regionach świata okazało się wyjątkowo gorące, nie tylko w sensie klimatycznym, lecz także ze względu na rosnącą temperaturę w relacjach między wieloma państwami oraz pogarszanie się sytuacji w sferze bezpie- czeństwa międzynarodowego. Pomimo wciąż szalejącej na świecie pandemii koronawirusa rozgorzało wiele nowych spo- rów i konfliktów międzynarodowych, a te już trwa- jące uległy (często gwałtownemu) zaostrzeniu. TWIELKA TAMA Miejscem, gdzie dość niespodziewanie dla szerszej opinii publicznej pojawił się kolejny poważny kryzys międzynarodowy, okazała się wschodnia Afryka. To właśnie tam, w Etiopii, dobiegają koń- ca prace budowlane nad jedną z największych inwestycji infrastrukturalnych na kontynencie – Wielką Tamą Etiopskiego Odrodzenia. Obiekt ten, potocznie zwany GERD (Grand Ethiopian Renais- sance Dam), powstaje na Nilu Błękitnym, niedaleko granicy z Sudanem. Przedsięwzięcie prowadzone jest już od niemal dekady dzięki tytanicznemu wysiłkowi finansowemu i organizacyjnemu Etiop- czyków. Wbrew informacjom pojawiającym się Pod koniec 2019 roku Kairowi udało się często w światowych mediach GERD nie jest wciągnąć w „etiop- „chińską inwestycją”, jakich faktycznie wiele NEGERI / REUTERS FORUM TIKSA ską awanturę” Stany w ostatnich latach w Afryce, szczególnie wschod- Zjednoczone. Wa- szyngton podszedł niej. Rząd etiopski pokrywa zdecydowaną więk- do prośby egipskich szość z ponad 5 mld dolarów kosztów budowy, przyjaciół niezwykle a chińskie konsorcja – dzięki finansowaniu w kre- Nilu właściwego) istnieje szansa na rozwój rolnic- poważnie, delegując jako mediatora dycie przez banki z ChRL – dostarczają jedynie twa i hodowli (głównie bydła) nie tylko w Etiopii, sekretarza skarbu potężne turbiny hydroelektryczne wraz z całą nie- lecz także w Sudanie. Kolejnym spodziewanym Stevena Mnuchina. zbędną infrastrukturą techniczną. przez Addis Abebę bonusem wynikającym z ure- gulowania rzeki i zlikwidowania corocznych po- KTOŚ ZYSKA, KTOŚ STRACI wodzi ma być radykalne ograniczenie malarii, Etiopia ma nadzieję, że dzięki tej gigantycznej mającej w tym obszarze Afryki charakter wręcz inwestycji raz na zawsze rozwiąże problemy z za- endemiczny. opatrzeniem kraju w energię elektryczną, co za- Z drugiej jednak strony, budowa tak olbrzymiej pewni temu pogrążonemu w systemowym wręcz tamy na głównym i najbardziej zasobnym w wodę kryzysie krajowi trwały impuls rozwojowy. Doce- dorzeczu Nilu właściwego może w istotny sposób lowo mogłyby na niej skorzystać zresztą też inne wpłynąć na zmniejszenie zasobów wodnych w je- państwa regionu: Sudan, Sudan Południowy go dolnym biegu. Tym bardziej że wieloletnia bu- i Erytrea. Co więcej, dzięki uregulowaniu kapry- dowa GERD zbiegła się w czasie z coraz szybciej śnego Nilu Błękitnego (największego dopływu postępującymi zmianami klimatycznymi, które na

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 99 TIKSA NEGERI / REUTERS FORUM TIKSA

Dzięki temu gigantycznemu projektowi Etiopczycy chcą raz na zawsze rozwiązać problemy z zaopatrzeniem w energię elektryczną, co zapewni trwały impuls rozwojowy dla tego pogrążonego w systemowym wręcz kryzysie kraju. ETIOPIA BUDUJE TA- MĘ OD DEKADY, ALE DOPIERO OD KILKU- NASTU MIESIĘCY INWESTYCJA TA wschodzie i północy konty- I tu właśnie zaczyna się nentu afrykańskiego przy- JEST SOLĄ W OKU zarzewie obecnego konfliktu bierają postać dramatycznie politycznego, a potencjalnie pogłębiających się niedobo- KAIROWI – być może powód do otwar- rów wody. Kiedy przed kil- tej wojny o wodę w Afryce koma dekadami podejmowano w Addis Abebie pierwsze Wschodniej, przed czym od dawna przestrzegali eksperci. prace planistyczne nad budową tamy na Nilu Błękitnym Etiopska megainwestycja, nie bez przesady zwana często ta- i stworzeniem sztucznego zbiornika retencyjnego na pogra- mą nowego millenium, od lat wywołuje sprzeciw zarówno niczu z Sudanem, sytuacja klimatyczna i hydrologiczna w tej Kairu, jak i Chartumu. Dyplomatyczne rozmowy, spotkania, części Czarnego Lądu wyglądała zupełnie inaczej. Obecnie kolejne rokowania toczyły się i kończyły bez większych ukończenie Wielkiej Tamy Etiopskiego Odrodzenia może efektów, a w tym czasie budowa tamy systematycznie, choć więc sprawić, że w kranach w Egipcie zacznie brakować ży- powoli, posuwała się do przodu. Kiedy wiosną tego roku ciodajnej wody. Dla Egipcjan, którzy właśnie z Nilu czerpią Addis Abeba ogłosiła, że pierwsze częściowe napełnienie 80–90% swych zasobów wodnych, taka perspektywa jest nie zbiornika retencyjnego odbędzie się w lipcu, Kair i Chartum do przyjęcia. wpadły w furię.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 100 STRATEGIE / AFRYKA

Wtedy też – na wniosek Egiptu, wsparty przez Sudan – sprawą budowy tamy na Nilu Błękitnym zajęła się Rada Bezpieczeństwa ONZ. Specjalne posiedzenie tego gremium w kwestii GERD odbyło się 29 czerwca bieżącego roku i stało się wówczas jasne, że problem etiopskiej inwestycji przestał mieć wyłącznie lokalny charakter. Mało który regionalny spór tego typu pomiędzy dwoma lub trzema pań- stwami trafia bowiem tak szybko pod obrady naj- ważniejszego na świecie forum międzynarodowej dyplomacji wielostronnej. Podczas wideokonferencji Rady jej członkowie wezwali Etiopię, Egipt i Su- dan do podjęcia wzmożonych negocjacji pod auspicjami Unii Afrykańskiej. Choć nie zostało to wyra- żone wprost w stanowisku Rady, wypowiedzi przedstawicieli jej poszczególnych państw człon- kowskich (zwłaszcza wielkich mocarstw) jasno su- gerowały, że oczekują od Etiopii zaniechania pla- nów napełniania zbiornika do czasu wypracowania porozumienia z Egiptem i Sudanem, co oznacza faktyczne wstrzymanie prac nad inwestycją. Nie- trudno się dziwić, że taka ewentualność nie jest na poważnie brana pod uwagę przez Etiopczyków. Na NEWS OSE / REDUX EAST JIRO Budowa tak olbrzymiej tamy na głównym i najbardziej zasobnym w wodę dorze- obecnym etapie budowy nie da się już zatrzymać. czu Nilu właściwego może w poważny sposób wpłynąć na zmniejszenie zasobów Dotyczy to także procesu napełniania zbiornika, co wodnych w dolnym biegu tej królowej afrykańskich rzek. Tym bardziej że wieloletnia budowa GERD zbiegła się w czasie z postępującymi zmianami klimatycz- dzieje się niejako samoistnie. Wraz z nadejściem nymi, które na wschodzie i północy kontynentu afrykańskiego przybierają po- pory deszczowej w lipcu woda opadowa w natural- stać dramatycznie pogłębiających się niedoborów wody. ny sposób zebrała się w basenie zbiornika tamy, na- pełniając go – według różnych źródeł – w 20–40%.

ODRZUCONE POROZUMIENIE Stare porzekadło mówi, że jeśli nie wiadomo o co sekretarza skarbu Stevena Mnuchina. Po czterech chodzi, to z pewnością musi chodzić o pieniądze miesiącach negocjacji udało mu się w lutym 2020 (a czasem też władzę i wpływy). I tak chyba rzeczy- roku doprowadzić do porozumienia, które jednak wiście jest w przypadku sporu o etiopską tamę na w ostatniej chwili zostało odrzucone przez Etiopię. Nilu Błękitnym. Etiopia buduje ten obiekt od deka- Addis Abeba oskarżyła USA o faworyzowanie dy, ale dopiero od kilkunastu miesięcy inwestycja ta w rozmowach pozycji Egipcjan. Kairowi nie pozo- jest solą w oku Kairowi, który wcześniej nie przy- stało już nic innego, jak przedłożyć sprawę GERD kładał się zbytnio do tego, aby zapobiec zagrożeniu na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ. Większość W czerwcu w skryto- dla swej sytuacji hydrologicznej. Obecnie Egipt ekspertów jest jednak zgodna, że to nagłe umiędzy- bójczym zamachu zginął Hachalu dwoi się i troi, żeby storpedować budowę tamy. narodowienie sporu wokół etiopskiej tamy było błę- Hundessa, popularny Egipcjanie dosłownie poruszyli niebo i ziemię, aby dem Kairu, doprowadziło bowiem do usztywnienia etiopski piosenkarz zwrócić uwagę możnych tego świata i międzynaro- stanowiska Addis Abeby i zmniejszyło szanse na i ikona walki o prawa ludu Oromo. Niemal dowej opinii publicznej na zagrożenia (także o cha- kompromis. Tym bardziej że ostatnie miesiące to natychmiast wywoła- rakterze ekologicznym) ze strony GERD. U schyłku także okres poważnego zaostrzenia sytuacji poli- ło to krwawe za- 2019 roku Kairowi udało się wciągnąć w „etiopską tycznej w Etiopii. mieszki w całym kraju. Egipt zaprzeczył, awanturę” swego sojusznika i sponsora – Stany jakoby przyczynił się Zjednoczone. Waszyngton, zaabsorbowany dzie- ŚMIERĆ I POLITYKA do śmierci etiopskie- siątkami innych spraw i konfliktów na całym świe- Gdy 29 czerwca Rada Bezpieczeństwa ONZ spo- go artysty. cie, podszedł do prośby egipskich przyjaciół tykała się wirtualnie w Nowym Jorku w celu omó- niezwykle poważnie, delegując jako mediatora wienia sprawy budowy GERD, w Addis Abebie

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 101

SELESZI BEKELE, ETIOPSKI MINISTER DO SPRAW WODY, IRYGACJI I ENERGII, NIE MA WĄT- PLIWOŚCI, ŻE ZA NAGŁY I NIESPO- DZIEWANY WYBUCH NIEPOKOJÓW W ETIOPII ODPOWIADA EGIPT, CHCĄCY ZA WSZELKĄ CENĘ OPÓŹNIĆ URUCHOMIENIE TAMY

w skrytobójczym zamachu śmierć poniósł Hachalu Hundessa. tej konfrontacji zbrojnej z Etiopią. Umiędzynarodowienie spo- Ten popularny etiopski piosenkarz i ikona walki o prawa dys- ru miałoby stanowić element szerszej strategii Kairu, obliczo- kryminowanego od lat ludu Oromo, najliczniejszej grupy et- nej na zbudowanie odpowiedniej narracji i przygotowanie nicznej kraju, został zastrzelony przez „nieznanych sprawców” gruntu pod ewentualne działania militarne. Ten ostatni scena- w centrum stolicy. Niemal natychmiast wywołało to masowe riusz musiałby mieć jednak wyjątkowo skomplikowany prze- demonstracje i krwawe zamieszki w całym kraju, a stan chaosu bieg, jako że terytoria obu państw nie graniczą ze sobą – od- spotęgowała działalność gangów i grup przestępczych rabują- dziela je około tysiąca kilometrów obszaru Sudanu. Teoretycz- cych sklepy, banki i dzielnice klasy średniej. Po dwóch dniach nie, uwzględniając potencjał militarny Egiptu, mógłby on się zamieszek na ulice stolicy i innych dużych miast wyprowadzo- pokusić o przeprowadzenie – przy pomocy Chartumu i regio- no wojsko, które miało wesprzeć służby bezpieczeństwa i usta- nalnych sojuszników – precyzyjnej operacji powietrznej wy- bilizować sytuację. Te zdecydowane działania sił i służb po- mierzonej w etiopską tamę, dążąc do jej zniszczenia lub uszko- rządkowych, a także zablokowanie internetu i fala aresztowań dzenia. Akcja taka byłaby jednak niezwykle skomplikowana wśród działaczy Oromo stanowiły jednak katalizator dla dal- z militarnego punktu widzenia, a jeszcze bardziej karkołomna szego rozwoju konfliktu. Premier Etiopii Abiy Ahmed Ali pod względem politycznym. Sprawę należy więc traktować oskarżył na początku lipca tego roku oromskich separatystów przede wszystkim w kategoriach propagandowego prężenia o doprowadzenie do poważnej sytuacji kryzysowej, i to w cza- muskułów przez autorytarny reżim w Kairze niż realnego pla- sie, gdy kraj zmaga się z zagrożeniem , którym jest pandemia nowania. W dobie pandemicznego chaosu i zamieszania w sto- koronawirusa (z tego powodu przełożono wybory parlamentar- sunkach międzynarodowych żaden gracz o ponadlokalnych ne zaplanowane na sierpień) oraz presją państw ościennych ambicjach – a do takich bez wątpienia należy Egipt – nie może w związku z budową Tamy Odrodzenia. Seleszi Bekele – mi- sobie pozwolić choćby na cień podejrzenia o słabość i wahanie nister do spraw wody, irygacji i energii w rządzie etiopskim – się w obliczu wyzwań dla bezpieczeństwa kraju i jego narodo- był już mniej subtelny i wprost powiązał zaostrzenie sytuacji wych interesów. W przypadku Kairu, osłabionego przez zała- wewnętrznej w kraju z budową GERD. Według niego nie ma manie światowej turystyki i kryzys ekonomiczny, oznacza to wątpliwości, że za nagły i niespodziewany wybuch niepokojów więc nie tylko konieczność znacznego zaostrzenia stanowiska w Etiopii odpowiada właśnie Egipt, chcący za wszelką cenę wobec Etiopii (i coraz bardziej skłonnego do kompromisu z nią opóźnić uruchomienie tamy. Sudanu), lecz także zdecydowanych reakcji na działania innych rywali, np. Turcji na Morzu Śródziemnym i w Libii. Problem STRATEGIA TWARDEJ RĘKI w tym, że obustronne zaostrzanie retoryki i eskalacja sporu Nie da się w obiektywny sposób ustalić, czy te oskarżenia może jednak bardzo łatwo wymknąć się spod kontroli. A histo- zawierają choć ziarno prawdy. Nie brak jednak opinii, że Egip- ria pełna jest przykładów wojen, o których każdy wiedział, że cjanie dążą do eskalacji konfliktu, a być może wręcz do otwar- przecież nigdy nie wybuchną.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 102 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

KRAJ NAD PRZEPAŚCIĄ

W Libanie pogłębia się kryzys ekonomiczny, polityczny oraz społeczny. W tak trudnym środowisku eksplozja w bejruckim porcie może wyzwolić reakcję łańcuchową.

MICHAŁ ZIELIŃSKI

edno z nagrań, które zaraz po przyportowa uliczka zamienia się w wyniku eksplozji, która wstrząsnęła eksplozji trafiły do internetu, w pobojowisko. Bejrutem 4 sierpnia 2020 roku, zginę- ukazuje pannę młodą pozującą ło co najmniej 220 osób, ponad 6 tys. J do sesji ślubnej. W pewnym mo- WYBUCHOWY ŁADUNEK zostało rannych, a 300 tys. straciło mencie fala uderzeniowa niemal zwa- Israa Seblani, bohaterka opisanego dach nad głową. O sile wybuchu, któ- la kobietę z nóg. Wokół latają elemen- filmu, odniosła niewielkie obrażenia. rego moc szacowana jest na 1000– ty zabudowań, słychać krzyki ludzi. Niestety, nie wszyscy mieli tyle szczę- 1500 t trotylu (10 razy mniej niż bom- W ciągu kilku sekund klimatyczna ścia. Według oficjalnych danych, ba zrzucona na Hiroszimę), świadczą

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 103

Libańscy demonstranci, rozwścieczeni nie- dawną eksplozją, podczas starć z siłami bez- pieczeństwa w pobliżu parlamentu w centrum Bejrutu. 10 sierpnia 2020 roku OD KILKU LAT WŁADZE LIBANU PRÓ- BUJĄ PO- WSTRZYMAĆ KRAJ PRZED UPADKIEM, ALE DOTYCH- CZASOWE DZIAŁANIA OKAZAŁY SIĘ BEZSKU-

JOSEPH EID/AFP/EAST NEWS JOSEPH EID/AFP/EAST TECZNE

zniszczenia w samym porcie. W strefie nu amonu. Ten związek chemiczny statek został aresztowany, a jego ładu- zero powstał krater o średnicy 140 m z grupy saletr, który wykorzystuje się nek skonfiskowany. Według służb por- i głębokości 40 m, a większość statków najczęściej jako nawóz mineralny towych wielokrotnie sugerowano, że- została wyrzucona z wody na betono- oraz w produkcji materiałów wybu- by niebezpieczną substancję przeka- we nabrzeże. Zarazem fala uderzenio- chowych, od 2013 roku był składowa- zać wojsku, jednak ruch ten był wa była tak mocna, że nawet w leżą- ny w portowym magazynie. Substan- niemożliwy z powodu braku prawo- cym 9 km dalej międzynarodowym cja trafiła tam w wyniku zajęcia mocnego wyroku. Sprawa toczyła się porcie lotniczym Rafic Hariri powybi- ładunku statku MV „Rhosus”, należą- przez ponad siedem lat, aż do feralne- jała wszystkie szyby. cego do rosyjskiego przedsiębiorcy. go dnia, w którym najprawdopodob- Początkowo sądzono, że ta tragedia Jednostka przewoziła saletrę z Gruzji niej grupa spawaczy doprowadziła do jest efektem zniszczenia jednego ze do Mozambiku, ale w wyniku proble- tragicznego w skutkach pożaru. składów amunicji Hezbollahu. Szyb- mów finansowych oraz technicznych Eksplozja w Bejrucie to nie tylko ko okazało się, że za jednym z naj- musiała przerwać rejs i zawinąć do setki tysięcy poszkodowanych, lecz większych nienuklearnych wybuchów portu w Bejrucie. Właściciel nie zdo- także wielomiesięczny paraliż stolicy w historii ludzkości stoi 2750 t azota- łał uiścić opłat postojowych, dlatego Libanu. Według wstępnych obliczeń

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 104 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

koszty odbudowy mogą sięgać nawet a dla kolejnych tysięcy było 15 mld dolarów, co stanowi około olbrzymim dramatem. Kon- 1/4 PKB tego kraju. Zaraz po eksplo- sekwencje sierpniowej eks- zji rząd Libanu zapowiedział urucho- plozji mogą być jeszcze po- mienie 66 mln dolarów środków po- ważniejsze. mocowych, ale nie próbowano nawet Liban od wielu lat jest po- ukrywać, że pieniędzy na odbudowę grążony w głębokim kryzy- Bezpośrednim na- po prostu nie ma. Brakuje ich także na sie ekonomicznym, politycz- stępstwem eksplozji doraźną pomoc humanitarną, przy nym oraz społecznym. We- jest kolejna fala pro- czym obecna sytuacja może być jedy- dług aktualnych danych testów oraz niemal natychmiastowa dynie zapowiedzią znacznie większej ponad 30% lokalnej ludno- misja rządu premie- tragedii. Według Światowej Organiza- ści żyje poniżej relatywnej ra Hassana Diaba cji Zdrowia lokalna, i tak już ekstre- granicy ubóstwa (kwota (na zdjęciu), który sprawował swoją malnie przeciążona służba zdrowia równa 50% średnich mie- funkcję od grudnia w wyniku eksplozji straciła trzy duże sięcznych wydatków gospo- 2019 roku. szpitale, a kolejne trzy mogą funkcjo- darstw domowych), a bezro- nować jedynie w ograniczonym zakre- bocie szacuje się na poziomie 25%. sie. W praktyce to ponad 500 łóżek Brakuje nie tylko żywności, lecz także mniej. Jednocześnie z 55 różnego ro- leków, wody oraz energii elektrycznej. dzaju miejskich placówek medycznych Warto przy tym dodać, że Liban ofi- połowa została zniszczona. cjalnie przyjął 1,5 mln uchodźców Nad Libanem wisi także widmo klę- z Syrii, co stanowi niemal 25% ludno- ski głodu. Niemal 80% zboża trafia ści kraju. Jednocześnie zajmuje nie- tam drogą morską, przede wszystkim chlubne trzecie miejsce (po Japonii przez port w Bejrucie. Analizy Świato- i Grecji) wśród krajów z najgorszym stwo nie jest w stanie spłacać zacią- wego Programu Żywnościowego stosunkiem długu publicznego do kra- gniętych długów. Sytuacji nie popra- wskazują, że w najbliższych tygo- jowego produktu brutto, a ponad poło- wia także coraz gorsza kondycja re- dniach dojdzie do ekstremalnego sko- wa budżetu przeznaczona jest na po- gionów, do których Libańczycy ku cen, który obejmie przede wszyst- krycie zobowiązań. Niestety, w wyniku migrują w celach zarobkowych. Praca kim dobra podstawowe. Organizacja trwającej pandemii zapaść ta cały czas zagraniczna, głównie w Arabii Sau- zapowiedziała przekazanie 50 tys. t się pogłębia. dyjskiej, przynosi około 20% lokalne- żywności (dostarczono już 20 tys. t), Od kilku lat władze Libanu próbują go PKB. Przy trwającym kryzysie ale katastrofie może zapobiec jedynie powstrzymać kraj przed upadkiem, ekonomicznym wartość ta ulegnie szybka odbudowa portu. Nadzieję bu- ale dotychczasowe działania okazały jednak drastycznemu zmniejszeniu. dzą informacje o stanie doku dla kon- się bezskuteczne. W październiku Za finansową zapaścią kraju stoją tenerowców. Stwierdzone uszkodzenia 2019 roku próba podwyższenia podat- przede wszystkim wewnętrzne układy pozwalają na przywrócenie jego czę- ków za ropę, zboże oraz telefoniczne polityczne oraz korupcja, która upo- ściowego funkcjonowania w ciągu naj- połączenia internetowe doprowadziła śledza jego funkcjonowanie na wszyst- bliższych tygodni. Działania te są jed- do masowych protestów oraz, w efek- kich płaszczyznach. Według ostatnie- nak jedynie kroplą w morzu potrzeb. cie, dymisji rządu Sada al-Haririego. go raportu Transparency International, W tym samym czasie wyszło na jaw, niezależnej organizacji badającej takie NIEUDOLNOŚĆ WŁADZY że kraj w zasadzie utracił wszystkie praktyki, Liban jest jednym z najbar- To nie jest pierwsza tego typu eks - rezerwy dolarowe, a libański bank dziej skorumpowanych państw świata plozja. Do podobnych katastrof do - centralny działa na zasadzie piramidy i zajmuje 137. miejsce (na 180) w in- szło w 1921 roku w Niemczech, finansowej. Żeby utrzymać stosunek deksie przejrzystości finansów. Wyni- w 1947 roku w Stanach Zjednoczo- funta libańskiego do dolara i tym sa- ka to m.in. z niewydolnego systemu nych oraz niespełna pięć lat temu mym zapewnić niezbędne rezerwy, władzy, który z założenia ma dzielić w Chinach. Azotan amonu został tak- instytucja pożyczała dolary od ban- ją pomiędzy lokalne grupy religijne że użyty podczas zamachu bombowe- ków komercyjnych w zamian za od- i zapobiec konfliktom. Niestety, w ten go w Oklahomie. Każde z tych zda- setki wyższe niż rynkowe. W efekcie sposób stworzono środowisko sprzyja- rzeń kosztowało życie setki osób, dewaluacja przekracza 80%, a pań- jące zabezpieczaniu własnych stref

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 105

się również Wielka Brytania i Polska (na miejscu działania prowadzą takie organizacje, jak Polska Misja Me- dyczna oraz Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej). W gronie państw oferujących natychmiastowe wsparcie jest także Arabia Saudyjska, z którą Liban od 2019 roku prowadzi spór dyplomatyczny, oraz Izrael. Tymczasem bezpośrednim następ- stwem eksplozji jest kolejna fala pro- testów oraz niemal natychmiastowa dymisja rządu premiera Hassana Diaba, który sprawował swoją funkcję raptem od grudnia 2019 roku. W pu- blicznym przemówieniu polityk wprost stwierdził, że przegrał z panu- jącym systemem. Libańczycy wypo- minają mu jednak nie tylko to, że rząd nie zrealizował zapowiedzianych

ENES CANLI/ANADOLU AGENCY/EAST NEWS AGENCY/EAST ENES CANLI/ANADOLU obietnic o uruchomieniu programu mającego odbudować rezerwy waluto- we i wyprowadzić kraj z kryzysu, lecz także jego pierwszą reakcję na wieść LIBAN OD WIELU LAT JEST POGRĄŻONY o wybuchu – szukał winnych wśród zarządców portu. De facto jest to jed- W GŁĘBOKIM KRYZYSIE EKONOMICZNYM, no z najbardziej skorumpowanych POLITYCZNYM ORAZ SPOŁECZNYM. WEDŁUG środowisk w Bejrucie, ale zarazem od ponad siedmiu lat próbowało ono AKTUALNYCH DANYCH PONAD 30% LOKAL- przeciwdziałać niebezpieczeństwu. NEJ LUDNOŚCI ŻYJE PONIŻEJ RELATYWNEJ Wszystko wskazuje jednak na to, że ta decyzja nie uspokoi protestujących GRANICY UBÓSTWA oraz nie rozwiąże politycznego kryzysu. Już teraz wiadomo, że dwa naj- większe lokalne ugrupowania polityczne, Ruch Amal oraz Hezbollah, są wpływów. Polityczna przepychanka z zagranicznych przywódców dotarł przeciwne zorganizowaniu przyspie- przekłada się także na funkcjonowanie do zniszczonego Bejrutu. Podczas wi- szonych wyborów. W takiej sytuacji służb, co uwydatniły m.in. zeszłorocz- zyty nie tylko zapowiedział pomoc nowy rząd musi zostać wyłoniony ne pożary lasów w południowej części sięgającą setek milionów dolarów (na przez parlament, co może trwać wiele Libanu. Według lokalnej opinii pu- szczycie zorganizowanym przez niego miesięcy. Nie ma także jednoznaczne- blicznej eksplozja w porcie jest rów- darczyńcy przekazali kwotę o łącznej go następcy Hassana Diaba. W kulu- nież następstwem nieudolności rządu. wartości 297 mln dolarów), lecz także arach mówi się, że po raz kolejny może wezwał do przeprowadzenia między- być nim Sad al-Hariri. Pojawia się tak- JAK ROZWIĄZAĆ KRYZYS narodowego śledztwa oraz gruntow- że postać Nawafa Salama, zasłużonego Pomimo wewnętrznych układów nych reform wewnętrznych. dyplomaty i sędziego, który według i zależności, społeczność międzynaro- To właśnie namacalne zmiany, obywateli Libanu ma czystą kartę. Nie- dowa stara się sprostać bieżącym po- w tym audyt libańskiego banku cen- zależnie jednak od tego, kto stanie na trzebom Libanu. W tej dziedzinie ini- tralnego, w oczach Francuzów mają czele rządu, będzie musiał zmierzyć się cjatywę przejęła Francja. Prezydent być przepustką do odbudowy Libanu. z tym samym środowiskiem i z tymi Emmanuel Macron jako pierwszy W pomoc humanitarną zaangażowały samymi problemami.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 106 STRATEGIE / ZAGROŻENIA

Atak piratów w Zatoce TWITTER Gwinejskiej PIRACI NA HORYZONCIE Zatoka Gwinejska zyskała niechlubne miano światowego centrum piractwa morskiego.

ROBERT CZULDA

iędzynarodowej opinii publicznej jednak głosów, że ten wzrost jest pozorny. „Me- przez długie lata z piractwem mor- dia dopiero niedawno zaczęły interesować się skim kojarzyła się przede wszystkim tym obszarem”, stwierdził w wywiadzie Cyrus Somalia. W szczytowym, jeśli cho- Mody, zastępca dyrektora Międzynarodowego Mdzi o tego typu aktywność, 2011 roku zanotowa- Biura Morskiego (International Maritime Bureau no tam 237 incydentów. Zmuszone sytuacją nie- – IMB). „W odniesieniu do Zatoki Gwinejskiej które państwa posłały – także pod egidą NATO około 50–60% wszystkich raportów w ogóle nie (operacja „Ocean Shield”) i Unii Europejskiej jest zgłaszana. Piractwo kwitnie tam od lat”. („Atalanta”) – w rejon Rogu Afryki okręty wo- Problem z określeniem faktycznej skali zjawi- jenne, aby osłaniały statki handlowe przepływa- ska wynika również z tego, że do większości in- jące przez niebezpieczne wody. Z drugiej strony, cydentów dochodzi w portach i na wodach tery- wsparcie lokalnej ludności przez różnorodne or- torialnych, co jest klasyfikowane jako rozbój. ganizacje pomocowe sprawiło, że łatwiejszy stał Wówczas takie akty nie znajdują się w statysty- się dostęp do pracy, chociażby w rybołówstwie. kach związanych z piractwem. Dotyczy to cho- Dzięki takim wysiłkom udało się wyrugować pi- ciażby licznych przykładów kradzieży ze stat- ractwo w regionie. W 2019 roku nie zanotowano ków ropy naftowej, która później trafia na czarny CYRUS MODY, za- tam ani jednego rozboju. rynek. Takie rabunkowe ataki przeważały w po- stępca dyrektora W tym samym czasie doszło do wyraźnego przednich latach, jednak gdy cena surowca dra- Międzynarodowego wzrostu liczby zgłaszanych incydentów niemal stycznie spadła, przestępcy zmienili taktykę i – Biura Morskiego: „W odniesieniu do na tym samym równoleżniku, w otwartej zatoce podobnie jak wcześniej w Somalii – postawili na Zatoki Gwinejskiej Oceanu Atlantyckiego – Zatoce Gwinejskiej, porwania dla okupu. Często dochodzi do nich na około 50–60% z Liberią i Wybrzeżem Kości Słoniowej na pół- wodach międzynarodowych, jako że piraci dys- wszystkich raportów w ogóle nie jest zgła- nocnym zachodzie oraz Gabonem, Kongiem ponują szybkimi łodziami. Z dostępnych, acz- szana. Piractwo kwit- i Angolą na południowym wschodzie. Nie brak kolwiek niepełnych danych wynika, że w 2019 nie tam od lat”.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 107

roku aż 90% wszystkich porwań na morzu miało miejsce nejska nie jest aż tak istotna dla mocarstw. Znajduje się właśnie w tym regionie. Do niewoli wzięto 121 osób, pod- daleko od głównych szlaków handlowych, podczas gdy czas gdy w 2018 roku takich uprowadzeń zanotowano 78. Somalia leży tuż przy morskiej autostradzie łączącej Euro- Do lipca 2020 roku zarejestrowano już 78 przypadków. pę, Bliski Wschód i Azję. W tej sytuacji armatorzy oraz obecne w regionie międzynarodowe firmy energetyczne NIGERYJSKI MATECZNIK musieli wziąć sprawy w swoje ręce i zatrudnili prywatne W 2019 roku około 60% wszystkich odnotowanych incy- firmy ochroniarskie. dentów wydarzyło się na nigeryjskich wodach terytorial- Inna sprawa, że o ile wody Zatoki Adeńskiej są w dużym nych, głównie w rejonie delty Nigru, który jest afrykań- stopniu międzynarodowe, co daje mocarstwom prawo do skim liderem w wydobyciu ropy naftowej. Do ataków na zwalczania piractwa, o tyle w Zatoce Gwinejskiej mamy do morzu dochodzi również u wybrzeży Gabonu, Ghany, Be- czynienia z wodami terytorialnymi, chronionymi przez po- ninu, Kamerunu i Konga. Na przykład podczas jednego z ta- szczególne państwa. Niemniej jednak poczyniono już pewne kich incydentów w marcu 2020 roku niedaleko Gabonu po- starania na rzecz umiędzynarodowienia wysiłków antypirac- rwano siedmiu marynarzy z kontene- kich. Od 2016 roku Unia Europejska rowca „Talia F”. W kwietniu podobny utrzymuje inicjatywę GoGIN (The los spotkał dziewięciu Gruzinów z tan- SPRZEDAŻ ROPY Gulf of Guinea Inter-regional Ne- kowca „Vemahope”, a w lipcu – pięciu NAFTOWEJ PRZE- twork), która objęła wsparciem Chińczyków z frachtowca „Kota Budi” 19 państw zrzeszonych w ramach niedaleko Beninu i dziewięciu Nigeryj- STAŁA SIĘ OPŁACAĆ, Wspólnoty Gospodarczej Państw Afry- czyków z zaopatrzeniowca „Sendje DLATEGO PIRACI ki Środkowej (Economic Community Berge” w pobliżu Nigerii. of Central African States – ECCAS), Duża aktywność piratów w Nigerii CORAZ CZĘŚCIEJ Wspólnoty Gospodarczej Państw Afry- może dziwić, ponieważ to nie jest pań- PORYWAJĄ MARYNA- ki Zachodniej (Economic Community stwo upadłe. Pomimo licznych proble- of West African States – ECOWAS) mów wewnętrznych ma rząd oraz siły RZY, ŻEBY DOSTAĆ oraz Komisji Zatoki Gwinejskiej (Gulf bezpieczeństwa, podczas gdy Somalia OKUP of Guinea Commission – GGC). Jej ce- od lat boryka się z zapaścią instytucji lem jest wymiana informacji, doświad- państwowych, co ułatwiło piratom tworzenie licznych baz na czeń i wsparcie aktywnych działań antypirackich. wybrzeżu. Wspomniana delta Nigru to jednak duży i biedny W 2013 roku powstała też regionalna platforma koordynu- obszar, co umożliwia przestępcom ukrycie się przed nieefek- jąca walkę z rozbojem morskim – grupa G7++FOGG tywnymi służbami państwa. (Friends of Gulf of Guinea Group), której działania wspiera- Uważa się, chociaż nie ma co do tego pewności, że więk- ją liczne państwa Europy, Stany Zjednoczone, Kanada i Bra- szość nigeryjskich piratów należy do lokalnych zbrojnych zylia. Są w nie zaangażowane również Biuro Narodów Zjed- grup separatystycznych, takich jak MEND (Movement for noczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (United Nations the Emancipation of the Niger Delta) i NDA (Niger Delta Office on Drugs and Crime – UNDOC) oraz Interpol, zaj- Avengers). Dla nich ataki na miejscowy przemysł energe- mujące się wspieraniem regionu w implementacji postano- tyczny mają dwa cele: zarobek ze sprzedaży skradzionej ro- wień, m.in. ze szczytu państw regionu z kameruńskiej stoli- py naftowej oraz okresowa redukcja produkcji surowca po- cy Jaunde z czerwca 2013 roku. przez niszczenie infrastruktury podczas ataków. Traci na Utworzono też, m.in. dzięki pieniądzom Amerykanów, re- tym rząd Nigerii, czyli wróg miejscowych separatystów. Ci gionalne ośrodki koordynacji działań morskich, a także usta- stawiają żądania poprawy swojego losu, udziału w zyskach nowiono morskie strefy – w razie ataku kapitan jednostki ze sprzedaży ropy oraz ograniczenia polityki eksploatacji, wie, kto za nią odpowiada i jakie państwo ma powiadomić prowadzącej do dewastacji środowiska naturalnego, w której o incydencie. Oprócz tego od 2010 roku są organizowane wyniku miejscowi nie mogą ani uprawiać roli, ani trudnić morskie ćwiczenia państw afrykańskich pod przewodnic- się połowem. Z czasem nigeryjskie organizacje znalazły na- twem amerykańskiej VI Floty. Niestety tegoroczna edycja śladowców w innych państwach Zatoki Gwinejskiej. Dla „Obangame Express” została odwołana z powodu pandemii. nich jednak przede wszystkim liczą się kwestie finansowe, Główny ciężar zwalczania piractwa spada teraz na pań- a nie polityczne. stwa regionu, które w miarę swoich możliwości inwestują w straż przybrzeżną i marynarkę wojenną. Niemniej jednak WSPÓLNE WYSIŁKI nie potrafią w pełni sprostać problemowi – chodzi o likwida- Co do działań międzynarodowych, to próżno szukać cję nie tylko skutków tego zjawiska, lecz także jego przy- operacji podobnych do unijnej misji „Atalanta” i natow- czyn, a więc biedy i braku szans na inny sposób zarobkowa- skiej „Ocean Shield” w rejonie Somalii, które zapewniały nia. Bez wyraźnego i długofalowego wsparcia międzynaro- przepływającym statkom bezpieczeństwo oraz odstraszały dowego powtórzenie niewątpliwego sukcesu antypirackiego piratów. Wynika to z prozaicznego powodu – Zatoka Gwi- z Somalii nie będzie możliwe.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 108 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD Cienie nad Doliną Jordanu W aneksji Zachodniego Brzegu przez wojska izraelskie przeszkodziła pandemia koronawirusa.

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER

o jeden z najdłuższych konfliktów współczesnego oraz całej Doliny Jordanu. Problem w tym, że to w tym miej- świata. Rozpoczął się pod koniec lat czterdziestych scu Palestyńczycy chcą stworzyć swoje państwo. Tymcza- ubiegłego stulecia, gdy Organizacja Narodów Zjed- sem mieliby dostać od Żydów część pustyni Negew. Powsta- noczonych podzieliła Palestynę na dwie części, łoby państwo ze stolicą na arabskich przedmieściach Jerozo- Ti trwa do dziś. Nic nie wskazuje na to, by w realnej perspek- limy. Jego poszatkowane terytorium połączyłaby sieć tuneli tywie został rozwiązany, choć w zażegnanie izraelsko- i mostów, a między Zachodnim Brzegiem a Gazą zostałoby -palestyńskiego sporu o ziemię angażują się sąsiedzi, kraje zbudowane podziemne połączenie. Byłby to jednak dziwny Półwyspu Arabskiego, Unii Europejskiej, Stany Zjednoczone, twór. Kraj ten na przykład nie mógłby mieć własnej armii Rosja oraz ONZ. Ostatnią propozycją na rozwiązanie tego ani nie kontrolowałby własnej przestrzeni powietrznej. O pa- problemu jest pomysł prezydenta Donalda Trumpa, nazwany lestyńskich inwestycjach w strefie przygranicznej decydo- przez publicystów – na wyrost zresztą – planem stulecia. wałby Izrael. Plan Trumpa przewiduje również, że Palestyńczycy mieli- SPORNE TERYTORIUM by otrzymać 50 mld dolarów na rozwój regionalny, ale mu- W latach 1948–1949 arabscy sąsiedzi Palestyńczyków sieliby spełnić kilka warunków: nie wspierać finansowo (Egipt, Jordania, Liban, Syria i Irak) próbowali zbrojnie zablo- więźniów palestyńskich skazanych za działalność kować powstanie państwa żydowskiego. Izrael odparł ten atak, terrorystyczna w Izraelu ani ich rodzin, wycofać z sądów a linia zawieszenia broni stała się de facto granicą tego kraju. międzynarodowych sprawy przeciw Tel Awiwowi-Jafie, Do kolejnej wojny doszło w 1967 roku. Tym razem wojska a także uznać Izrael jako państwo żydowskie. Propozycje te izraelskie zaatakowały prewencyjnie arabskich sąsiadów. zostały odrzucone nie tylko przez Palestyńczyków, lecz tak- Tel Awiw opanował wówczas m.in. ziemie aż do rzeki Jordan. że przez Jordanię, Arabię Saudyjską i Egipt, które miały za- Zajętych terytoriów nie opuścił do dziś, mimo że wezwała go inwestować miliardy w palestyńską gospodarkę. do tego w rezolucji nr 242 Rada Bezpieczeństwa ONZ. Autonomia Palestyńska uznała ten plan za kolejne wspar- Przez lata rząd w Tel Awiwie zezwalał Izraelczykom osie- cie izraelskiego rządu przez amerykańską administrację. dlać się na Zachodnim Brzegu Jordanu. Według IV konwen- Wcześniej prezydent Trump wstrzymał finansowanie Agen- cji genewskiej takie postępowanie jest nielegalne, gdyż na cji ONZ do spraw Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bli- tereny okupowane nie można przenosić własnych obywateli. skim Wschodzie, zamknął biura Organizacji Wyzwolenia Dla Izraelczyków to jednak ich ziemia biblijna, na której Palestyny w Waszyngtonie, a w 2017 roku przeniósł amery- znajdują się święte miejsca judaizmu. Dziś liczbę żydow- kańską ambasadę do Jerozolimy i uznał to miasto za stolice skich osadników na tych terenach szacuje się na ponad Izraela. 460 tys. Stanowią oni poniżej 20% populacji. Mieszkają w blisko 250 osiedlach, często odgrodzonych murami. BRAK ZGODY W KOALICJI Plan Trumpa uznaje żydowskie osiedla zbudowane na zie- Aneksja części terenów na Zachodnim Brzegu Jordanu miach palestyńskich za część Izraela. Przewiduje zajęcie jest jednym z punktów umowy koalicyjnej, którą po wielo- 30% Zachodniego Brzegu, czyli terenów praktycznie miesięcznym kryzysie politycznym wiosną 2020 roku za- wszystkich osiedli zydowskich graniczących z Izraelem, warło osiem izraelskich ugrupowań. Najważniejsze z nich

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 109

PAŃSTWO PALESTYŃSKIE WEDŁUG PLANU DONALDA TRUMPA

tereny zarządzane LIBAN przez Palestyńczyków WZGÓRZA główne drogi GOLAN

tunel Strefa Gazy Plan amerykańskiego – Zachodni Brzeg SYRIA prezydenta uznaje ży- dowskie osiedla zbu- enklawy żydowskie Jezioro dowane na ziemiach Galilejskie palestyńskich za część drogi do enklaw Hajfa Izraela. Przewiduje za- żydowskich jęcie 30% Zachodnie- go Brzegu, czyli tere- most nów praktycznie wszystkich osiedli zydowskich graniczą- Dżenin cych z Izraelem, oraz Tulkarm całej Doliny Jordanu. Morze Śródziemne Kalkilja

Most Damija Tel Awiw Mevo Dotan Hermesh Ramallah Most Allenby’ego Dżenin Jerozolima Tulkarm Betlejem Elon More Gaza Hebron Kalkilja Berakha

Morze Martwe Yitzhar Tel Hayim IZRAEL JORDANIA Ateret EGIPT Ramallah PK/DZIAŁ GRAFICZNY, HOSNY SALAH PK/DZIAŁ GRAFICZNY, Jerozolima Betlejem Karme Zur Asfar Telem Ma’ale Amos Adorah Hebron KONFLIKT IZRAEL- Negohot SKO-PALESTYŃSKI Bet Hagai może zostać rozwią- zany tylko według modelu dwupaństwo- Otni’el wego, opartego na prawie międzynaro- dowym i rezolucjach ONZ.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 110 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

to dwie partie: Likud premiera ZDANIEM CZĘŚCI ciach wzięliby udział jej obywatele pocho- Beniamina Netanjahu oraz Biało- dzenia palestyńskiego, a do kraju dotarła- -Niebiescy, na których czele stoi OBSERWATORÓW by kolejna fala uchodźców. minister obrony Binjamin Ganc. POLITYKA IZRAELA Szefowie dyplomacji Niemiec – Heiko Plany rządu musi zaaprobować Maas, Francji – Jean-Yves Le Drian, Egip- Kneset, ale nie byłoby z tym pro- MA CHARAKTER NEO- tu – Samih Hasan Szukri oraz Jordanii – blemu, bo koalicja ma w nim sta- KOLONIALNY, A ZAJĘ- Ajman as-Safadi ostrzegli Izrael przed bilną większość. Nie doszło jednak konsekwencjami aneksji terytoriów pale- do tego, gdyż przed koalicyjnymi CIE WSKAZANYCH styńskich, która stanowi, jak stwierdzili, rozmowami w sprawie aneksji osie- W PLANIE TRUMPA naruszenie prawa międzynarodowego. Mi- dli i Doliny Jordanu minister Ganc nistrowie zapowiedzieli, że ich państwa stwierdził, że teraz pilniejszą kwe- TERENÓW MOŻE nie uznają zmian granic z 1967 roku, któ- stią jest pandemia koronawirusa. NAWET ROZPOCZĄĆ rych nie zaakceptują zarówno Żydzi, jak W samej koalicji zresztą nie ma i Palestyńczycy. Zaapelowali o powrót do pełnej zgodności co do szczegółów NOWĄ WOJNĘ NA negocjacji, gdyż – jak podkreślili – kon- dotyczących aneksji. Przywódca BLISKIM WSCHODZIE flikt izraelsko-palestyński może zostać Biało-Niebieskich zwracał na przy- rozwiązany tylko według modelu dwupań- kład uwagę na koszty obrony izolowanych osiedli żydow- stwowego, opartego na prawie międzynarodowym i rezolu- skich na zajętym terenie. Zresztą problemy z tym związane cjach ONZ. Aneksji sprzeciwiają się też Chiny, zaintereso- przewidują także wojskowi, m.in. szef izraelskiego Sztabu wane inwestycjami w regionie, oraz Rosja, będąca jednym Generalnego. Zabezpieczenie nowej granicy państwowej, z najwazniejszych partnerow Palestyny. Jednostronną anek- przebiegającej wokół palestyńskich i izraelskich osiedli sję krytykuje również wielu amerykańskich senatorów z par- mieszkaniowych, byłoby trudne, gdyż należałoby się liczyć tii Demokratów oraz Joe Biden, kandydat tego ugrupowania z protestami zarówno po jednej, jak i po drugiej stronie. w wyborach prezydenckich. Zresztą już sama zapowiedź aneksji wywołała palestyńskie ataki na siły izraelskie na Zachodnim Brzegu Jordanu. CO PO ANEKSJI? Minister Ganc dopuszcza zajęcie Doliny Jordanu, ale nie Obserwatorzy bliskowschodniego procesu pokojowego są w formie jednostronnej aneksji. Opowiada się za podjęciem podzieleni, jeśli chodzi o ocenę wydarzeń z ostatnich mie- negocjacji z Palestyńczykami. Takie stanowisko członka rzą- sięcy. Jedni uważają, że Palestyńczykom nie należą się zie- du oznacza zgrzyt w koalicji, gdyż odbiega od tego, do cze- mie na Zachodnim Brzegu, inni twierdzą, że polityka Izraela go dąży premier Netanjahu. Zresztą nie tylko to ich różni. ma charakter neokolonialny i ostrzegają, że zajęcie tych tere- Izraelski sąd najwyższy orzekł, że ustawa z 2017 roku, która nów może nawet rozpocząć nową wojnę na Bliskim Wscho- pozwalała na legalizację osiedli żydowskich zbudowanych dzie. Jeszcze nie wiadomo, na jaki wariant realizacji planu „w dobrej wierze” na prywatnych ziemiach palestyńskich, Trumpa zdecyduje się rząd premiera Netanjahu. Jak dotąd, jest sprzeczna z normami prawnymi wyższego rzędu. Mini- Izrael nie wykonał żadnego ruchu, ale nic nie wskazuje na ster Ganc zapowiedział, że respektuje ten wyrok, premier to, aby zrezygnował ze swoich planów. Trudno dziś przesą- Netanjahu nie wyraził zgody. Jednostronna aneksja, do któ- dzać, kiedy dojdzie do aneksji. Najpierw szef izraelskiego rej zdaje się przychylać premier Netanjahu, byłaby zatem rządu musi zażegnać spory w koalicji, a także wziąć pod sprzeczna z umową koalicyjną. Można się spodziewać, że uwagę stanowisko amerykańskiej dyplomacji, która z powo- wprowadzenie jej w życie oznaczałoby upadek obecnego du problemów wewnętrznych w Stanach Zjednoczonych po- rządu. prosiła Izrael o spowolnienie prac nad aneksją. Nie wiadomo także, które osiedla zostaną zajęte. Prawdo- EFEKT DOMINA podobnie tylko te leżące w pobliżu zielonej linii (ustalona Długa jest lista protestujących przeciwko planom premie- w 1949 roku w porozumieniach o zawieszeniu broni między ra Netanjahu. Pojawiają się nawet głosy, że oskarżany o ko- Izraelem a Jordania, Egiptem, Libanem i Syria). Tam znaj- rupcję szef rządu chce odwrócić od siebie uwagę opinii pu- dują się największe skupiska izraelskiej ludności, a osadnicy blicznej oraz przejść do historii jako ten, który doprowadził na tych terenach popierają wprowadzenie w życie planu pre- do izraelskiej suwerenności nad osiedlami. To, co premier zydenta Trumpa. Więcej znaków zapytania pojawia się uważa za swoją polityczną spuściznę, Liga Państw Arab- w kwestii osiedli w Dolinie Jordanu. skich określiła mianem zbrodni wojennej. Zbrojne skrzydło O rezygnację z planów aneksji zaapelował do władz Izra- Hamasu ostrzegło zaś, że aneksja terytoriów Zachodniego ela sekretarz generalny ONZ António Guterres, który Brzegu Jordanu byłaby wypowiedzeniem wojny Palestyń- ostrzegł: „Jeśli zostanie wprowadzona w życie, będzie po- czykom. Mogłoby wtedy dojść do wybuchu kolejnej intifady gwałceniem prawa międzynarodowego. Pogrzebie też szanse – palestyńskiego powstania. Tego zresztą obawia się Jorda- na rozwiązanie dwupaństwowe konfliktu bliskowschodniego nia, która protestuje przeciwko aneksji w obawie, że w star- i utrudni wznowienie negocjacji”.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / EURAZJA 111 MOD OF THE REPUBLIC ARMENIA

Żołnierz armeński na posterunku obserwacyjnym w północno-wschodniej części granicy między Armenią i Azerbejdżanem. Lipiec 2020 roku Ruchome granice Niepokój budzą walki, które rozgorzały na granicy azersko-ormiańskiej. Tlący się od trzech dekad konflikt może zamienić się w kolejną wojnę zastępczą.

ROBERT SENDEK

łaściwie nie do końca wiadomo, jak zginęło kilkudziesięciu żołnierzy. Wśród ofiar to się wszystko zaczęło. Według znaleźli się wysocy rangą oficerowie z Azerbej- azerbejdżańskiego ministerstwa dżanu, gen. Polad Hasimov oraz płk Ilgar obrony to Ormianie złamali warunki Mirzayev, a po stronie ormiańskiej zginęli Wzawieszenia broni i 12 lipca 2020 roku po południu m.in. major, kapitan i dwóch sierżantów. rozpoczęli ostrzał artyleryjski pozycji azerskich. Armeńskie służby prasowe twierdzą z kolei, że PODGRZEWANIE KONFLIKTU winni całej sytuacji są żołnierze drugiej strony, któ- To kolejna odsłona nierozwiązanego od ćwierć- rzy tego dnia samochodem UAZ przekroczyli gra- wiecza ormiańsko-azerskiego konfliktu, który wy- nicę państwową. Podobno zostali ostrzeżeni, więc buchł z wielką mocą, gdy rozpadał się Związek So- porzucili pojazd i wrócili na swoje pozycje, potem wiecki. Doszło wówczas do kilkuletniej wojny – zaś pod osłoną ognia artyleryjskiego podjęli próbę w jej wyniku Azerbejdżan stracił niemal jedną ARMENIA i AZERBEJ- zajęcia armeńskiego posterunku granicznego. piątą swego terytorium, jego armia poszła w roz- DŻAN od ćwierćwie- Bez względu na to, kto rozpoczął ostrzał, jed- sypkę, a ze zdominowanego przez Ormian Karaba- cza pozostają de fac- to w stanie wojny: no jest pewne: na linii granicznej między Arme- chu uciekło ponad 700 tys. Azerów. Na utraconych nie utrzymują stosun- nią (w prowincji Tawusz) i Azerbejdżanem (re- przez Azerbejdżan terenach powstała Republika ków dyplomatycz- jon Towuz) doszło do starć, zresztą nie pierwszy Górskiego Karabachu – rządzone przez Ormian, nych, nie prowadzą ze sobą handlu ani już raz. Ich konsekwencją była kilkudniowa wy- faktycznie niepodległe i samodzielne państwo, nienie nawiązują żadnej miana ognia, w której wyniku po obu stronach uznawane jednak na forum międzynarodowym. innej współpracy.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 112 STRATEGIE / EURAZJA

Podobnych punktów zapalnych jest na terenie byłego Związ- ku Sowieckiego więcej: Naddniestrze, Abchazja, Osetia Połu- dniowa czy nawet republiki „ludowe” na wschodzie Ukrainy. Mocno komplikują one sytuację wewnętrzną poszczególnych państw (Mołdawii, Gruzji, Ukrainy, Armenii i Azerbejdżanu), ale dla Rosji stanowią dogodny instrument kontroli niepokor- nych i pretekst do utrzymywania swoich wpływów. Wydaje się, że wśród wszystkich tych ognisk zapalnych sprawa Górskiego Karabachu ma – ze względu na kontekst międzynarodowy – największy potencjał, by zamienić się w pełnowymiarowy konflikt wojenny.

ĆWIERĆ WIEKU NA MINIE Powodem jest ciągły stan napięcia między Armenią i Azer- bejdżanem. Wojny o Górski Karabach nie zakończyło porozu- Żołnierz z Azerbejdżanu maluje twarz pod- mienie pokojowe, lecz jedynie zawieszenie broni, zawarte czas symulowanej okupacji miasta w trak- w maju 1994 roku. O tym, jak jest ono kruche, świadczą fakty. cie natowskich ćwiczeń „Saber Junction”. US ARMY Otóż w ciągu minionego ćwierćwiecza na linii granicznej mię- dzy Armenią i Górskim Karabachem a Azerbejdżanem nieustannie dochodziło do wymiany ognia. Strzelaniny sporadycz- nie przeradzały się w większe potyczki. Ostatni poważniejszy DWA BIEGUNY incydent odnotowano w maju 2018 roku – wówczas w kilku- dniowym ostrzale zginęło dwóch żołnierzy z obu krajów. WSPARCIA W kwietniu 2016 roku doszło nawet do tzw. wojny czterodnio- wej, podczas której Azerom udało się zająć skrawek terenów zerbejdżan, dzięki mi. Z kolei atutem Ormian utraconych w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Asporym dochodom jest ścisła współpraca Odbyło się to jednak sporym kosztem, więc ostatecznie po czte- z eksportu ropy naftowej, z Rosją. Jej znakiem jest roz- rech dniach znów weszło w życie zawieszenie broni. w ostatnich latach mocno lokowana w mieście Giumri To wszystko wynika z tego, że Armenia i Azerbejdżan od inwestował w swoją armię – na północy kraju 102 Rosyj- ćwierćwiecza pozostają de facto w stanie wojny: nie utrzymują w sprzęt i szkolenia. Odbywa- ska Baza Wojskowa. To wła- stosunków dyplomatycznych, nie prowadzą ze sobą handlu ani ło się wiele ćwiczeń, także śnie Rosjanie są również naj- nie nawiązują żadnej innej współpracy. Granica między nimi we współpracy z wojskami ważniejszym dostawcą sprzę- pozostaje zamknięta na całej długości. Zresztą, to właśnie ona natowskimi, głównie turecki- tu dla Armenii. stanowi jeden z głównych problemów. Linie wytyczone na ma- pach w wielu punktach znacząco odbiegają od stanu faktycznego. Nominalnie biegną tak, jak te z czasów republik związko- wych, gdy istniał ZSRS. To jednak teoria, bo podczas wojny obie strony przesuwały swoje posterunki graniczne w głąb tery- ronawirusa odbywały się jedynie wideokonferencje mini- torium przeciwnika. Odrębną sprawą jest granica między Repu- strów spraw zagranicznych obu państw. Żadna ze stron nie bliką Górskiego Karabachu (lub Arcachu, jak nieuznawane przywiązuje zresztą do nich wielkiej wagi. Wzajemnych pre- państwo nazywają Ormianie) a Azerbejdżanem – to po prostu tensji jest zbyt wiele, by dało się ten problem rozwiązać dawna linia frontu, która nie ma żadnego związku z podziałem w sposób, który satysfakcjonowałby wszystkich. z czasów sowieckich. W obu społeczeństwach jest ciągle żywa pamięć o po- Zawieszenie broni z 1994 roku wprawdzie przerwało bezpo- gromach, śmierci i wypędzeniach, a rachunek krzywd re- średnie działania wojenne, ale nie rozwiązało żadnego z istot- gularnie uzupełniają nowe ofiary wciąż nierozwiązanego nych problemów Górskiego Karabachu ani zaangażowanych konfliktu. Powstaje w ten sposób stan swoistego klinczu, w konflikt Armenii i Azerbejdżanu. W efekcie o pretekst do z którym nie bardzo wiadomo, co zrobić. Ormianie doma- wznowienia działań bojowych jest bardzo łatwo: wystarczy, je- gają się uznania Górskiego Karabachu, Azerowie zaś bez- śli np. żołnierze przeciwnika wejdą na teren, który druga strona względnie żądają wycofania wojsk ormiańskich z zajętych uznaje – na podstawie starych map – za swój. terenów – to z kolei sprowadza się do likwidacji Arcachu. Wprawdzie obydwie zainteresowane strony oficjalnie prowa- I tak koło się zamyka. dzą dialog w sprawie unormowania kwestii Górskiego Karaba- chu, ale spotkania na forum tzw. grupy mińskiej Organizacji CHCEMY WALCZYĆ W KARABACHU Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie od lat nie przynoszą Na wieść o lipcowych starciach w kilku miastach Azerbej- żadnego przełomu. W ostatnim czasie z powodu pandemii ko- dżanu doszło do ulicznych manifestacji. Największa miała

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 113

wszyscy, którzy wczoraj skandowali: »Chcemy walczyć w Karabachu«, powinni złożyć swoje po- WOJNY O GÓR- dania do państwowej służby mobilizacyjnej”. Ali- jew zaznaczył jednocześnie, że armia ma pełne stany osobowe i jest dobrze wyposażona w nowo- SKI KARA- czesną broń. OGNISKO NIEPEWNOŚCI Nic więc dziwnego, że na wieść o wypadkach BACH NIE lipcowych zareagował prezydent Władimir Putin, oferując gotowość pośredniczenia w rozmowach między zwaśnionymi stronami. Moskwa, jako była ZAKOŃCZYŁO metropolia obu niepodległych republik zakauka- skich, wciąż ma w regionie znaczne wpływy, z czym liczą się i Ormianie, i Azerowie. Równo- cześnie jednak Rosjanie ogłosili sprawdzenie goto- POROZUMIE- wości bojowej okręgów wojskowych Federacji Ro- syjskiej, Południowego i Zachodniego. Najpewniej wynika to z braku pewności, w jakim kierunku roz- NIE POKOJO- winą się wydarzenia. Zainteresowana konfliktem między Armenią i Azerbejdżanem jest również Turcja, najbliższy dziś sojusznik Azerbejdżanu. Na wieść o starciach WE, DOSZŁO prezydent Recep Tayyip Erdoğan ogłosił: „Turcja zdecydowanie potępia ataki Armenii na przyjazny i braterski Azerbejdżan”. Zapowiedział również, JEDYNIE DO że jego kraj będzie zdecydowanie występował przeciwko jakimkolwiek naruszeniom prawa oraz pretensjom terytorialnym. Szybko doszło również do manifestacji siły: na przełomie lipca i sierpnia ZAWIESZENIA na poligonach w samym Azerbejdżanie oraz na terenie Nachiczewanu (azerska eksklawa, wciśnię- ta między Armenię i Turcję) odbyły się wspólne BRONI ćwiczenia azersko-tureckie z wykorzystaniem ciężkiego sprzętu. Pojawiły się plotki, że być mo- że dojdzie do prowokacji, która stanie się pretek- stem do wojny. miejsce w stołecznym Baku: demonstrację zwołano Zaangażowanie potężnych sąsiadów w ormiań- pod hasłem poparcia dla azerskich wojsk. Skando- sko-azerski spór może go mocno rozdmuchać. Dla- wano hasła patriotyczne, wymachiwano niebiesko- tego wielu obserwatorów obawia się eskalacji żą- -czerwono-zielonymi flagami, ale szybko nastroje dań i dalszego wzrostu napięcia. Ostrzegał przed uległy radykalizacji: demonstranci zażądali wzno- tym również prezydent Armenii Nikol Paszinian, wienia wojny z Armenią oraz odzyskania Górskie- który o mieszanie się w nie swoje sprawy oskarżył go Karabachu. Pojawiły się nawet hasła, by rozdać Ankarę: „Wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że Prezydent Armenii broń manifestantom, którzy mogliby ruszyć do w tym regionie może zacząć się globalny konflikt. NIKOL PASZINIAN: „Jeśli spojrzymy na walki za ojczyznę. Jeśli spojrzymy na to, jaką politykę prowadzi Tur- to, jaką politykę pro- Komentując to patriotyczne wzmożenie, prezy- cja w Syrii, w stosunkach z Grecją, co robi w Libii wadzi Turcja w Syrii, dent Azerbejdżanu Ilham Alijew ironicznie zaczy Iraku, to okazuje się, że staje się ona zagroże- w stosunkach z Gre- cją, co robi w Libii uważył, że na ulicach tysiące osób domagają się niem dla globalnej stabilizacji i bezpieczeństwa”. czy Iraku, to okazuje wojny, a do komisji wojskowych zgłaszają się tyl- Działań wojennych nie wyklucza również strona się, że staje się ona ko jednostki: „W tych dniach do obwodowych ko- azerska. Polad Bülbüloğlu, ambasador Azerbejdża- zagrożeniem dla globalnej stabilizacji misji wojskowych zgłosiło się około 150 osób, nu w Moskwie, zaznaczył, że dopóki obce wojska i bezpieczeństwa”. z tego 60 z obwodu Towuz, gdzie toczą się działa- znajdują się na terenie jego państwa, konflikty nia wojenne. I to dzieje się teraz, gdy w centrum i spory będą się powtarzały. A to może przynieść Baku gromadziły się tysiące. Dlatego mówię, że wojnę na pełną skalę.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 114 STRATEGIE / EUROPA

Klasyka w modzie Wojska lądowe we Francji odtwarzają zdolności niezbędne w konfliktach zbrojnych, w których stronami są państwa, a przeciwnikami regularne armie.

TADEUSZ WRÓBEL

rancja odchodzi od przyjętego po zimnej wojnie modelu armii opartego na przekonaniu, że wraz z rozpadem Związku Sowieckiego znikło zagrożenie klasycz- Fnym konfliktem militarnym, a wojsku przyjdzie mierzyć się z niestabilnością polityczną w by- łych afrykańskich posiadłościach kolonialnych, a zatem zwalczać rebeliantów lub terro- rystów. Przykładem takich działań jest interwencja francuska przeciwko malijskim dżihadystom w latach 2013–2014 i będąca jej kontynuacją operacja „Barkhane” w regionie Sahelu.

NOWA RZECZYWISTOŚĆ Rosyjska agresja na Ukrainie oraz aser- tywność militarna Chin sprawiają jednak, że wojskowi z NATO, w tym francuscy, od kilku lat zaczynają uwzględniać moż- liwość wybuchu wielkiego konfliktu zbrojnego. „Musimy ponownie nauczyć się prowadzenia działań wojennych o wysokiej intensywności”, stwierdził 17 czerwca 2020 roku szef sztabu francuskich wojsk lądowych gen. Thierry Burkhard podczas wy- stąpienia przed Komisją Obrony Narodowej i Sił

Zbrojnych Zgromadzenia Narodowego. W jego GETMILITARYPHOTOS/SHUTTERSTOCK

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 115

ocenie nawet niewielki incydent może spowodo- Pewnego rodzaju zachętą do służby w wojsku wać gwałtowną eskalację napięć. Dlatego za- mają być dobre wynagrodzenia oraz warunki so- mierza przygotować żołnierzy wojsk lądowych cjalne. Dlatego przewiduje się podjęcie działań do udziału w klasycznych dużych wojnach. opiekuńczo-charytatywnych. Powstanie struktu- Burkhard przedstawił parlamentarzystom swoją ra, dzięki której żołnierze i ich rodziny w razie strategiczną wizję, w której wyznaczył kierunki potrzeby będą mieli zapewnione wsparcie woj- rozwoju francuskich wojsk lądowych w perspek- ska. Takie działania mają sprzyjać budowaniu tywie 15 lat. Celem jest odbudowanie zdolności wewnętrznej solidarności środowiska. sił lądowych Francji do uczestnictwa w konflik- Dowództwu armii francuskiej zależy również tach symetrycznych, w których stronami są konna lepszym wykorzystaniu 24-tysięcznej rezer- kretne państwa. Oznacza to konieczność podnie- wy operacyjnej. W jej szeregach powinni się sienia poziomu gotowości operacyjnej wojsk lądo- znaleźć mieszkańcy miast i wsi ze wszystkich wych. Przedstawiona strategia obejmuje cztery regionów kraju, reprezentujący różne grupy spo- dziedziny: zasoby ludzkie, zdolności operacyjne łeczne i zawodowe, a przy zawieraniu pierwsze- wojsk, szkolenie i sferę zabezpieczenia codzien- go kontraktu wojsko ma uwzględniać wykony- nego funkcjonowania jednostek wojskowych, słu- wany przez kandydata zawód, wykształcenie żących w nich żołnierzy i ich bliskich. i miejsce zamieszkania. Rezerwiści powinni Liczebność francuskich wojsk lądowych po mieć większą autonomię, żeby wykonywali swo- zakończeniu zimnej wojny zmniejszyła się je zadania na terytorium Francji – odciążając wskutek wielu redukcji, w tym związanych tym samym żołnierzy służby czynnej – ale też z uzawodowieniem, z 296 tys. w 1989 roku do poza jej granicami. obecnych 115 tys. żołnierzy. 77 tys. z nich służy w komponencie operacyjnym, w którym są dwie ODROBIONA LEKCJA dywizje z sześcioma brygadami bojowymi. Ist- Przykładanie tak dużej wagi do kwestii ludz- nieją jeszcze brygada francusko-niemiecka oraz kich świadczy o tym, że francuscy politycy i do- dowództwa szczebla dywizji, m.in. dla jedno- wódcy wyciągnęli wnioski z historii. Słabe mo- stek rozpoznawczych, specjalnych, logistycz- rale uchodzi bowiem za jedną z przyczyn upo- nych, lotniczych i łączności. Nic nie wskazuje karzającej porażki w starciu z Niemcami w 1940 na to, by była wola polityczna znaczącego roku. Tymczasem we współczesnej Francji moż- zwiększenia liczby żołnierzy. Dlatego według na zauważyć silne podziały wewnątrz społe- Burkharda najważniejsza jest ich jakość i, jak czeństwa. Eksperci ostrzegają, że mogą one Gen. THIERRY twierdzi, trzeba zacząć od podstaw, czyli zadbać osłabić w ludziach nie tylko chęć budowania BURKHARD, szef o to, by do wojska trafiali najlepsi z kandyda- wspólnej przyszłości, lecz także, w razie zagro- sztabu francuskich tów. Mają się wyróżniać poczuciem obowiązku, żenia militarnego, wolę do zdecydowanej obro- wojsk lądowych: „Moją ambicją jest, etyką na wysokim poziomie, zdyscyplinowa- ny państwa. by Francja posiadała niem i nienagannym zachowaniem. Równie ważne jak morale żołnierzy jest ich zahartowaną armię, wyszkolenie. Wojsko według nowych zasad ma gotową stawić czoła najtrudniejszym MODELOWANIE ŻOŁNIERZA ćwiczyć w zróżnicowanych warunkach, a scena- wstrząsom i zdolną Aby armia mogła znaleźć wśród Francuzów riusze szkoleń powinny uwzględniać specyfikę do zwycięstwa”. takich ochotników do służby, należy zacząć poszczególnych jednostek wojskowych. Zmiana kształtować postawy obywatelskie i propaństwo- charakteru potencjalnych przyszłych konfliktów we wśród młodych ludzi. Konieczność tę do- powoduje, że znaczenie odzyskują duże związki strzegli już politycy, którzy zdecydowali o po- taktyczne, jak dywizje, z których we Francji wołaniu obowiązkowej służby narodowej, obej- przez pewien czas po zimnej wojnie całkowicie mującej Francuzów obu płci w wieku 16–25 lat. zrezygnowano. Teraz ich dowództwa mają być Jednym z zadań armii ma być edukowanie ich przygotowane do połączenia pod swą komendą w kwestiach związanych z obronnością. Nie komponentów z innych rodzajów francuskich sił oznacza to jednak przywrócenia zasadniczej zbrojnych, a także sojuszniczych. Wszystko po służby wojskowej. Raczej jest to połączenie to, by zwiększyć interoperacyjność armii. przysposobienia obronnego z wychowaniem Dlatego pojawiły się zapowiedzi przywróce- obywatelskim. nia szkoleń poligonowych na szczeblu dywizji

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 116 STRATEGIE / EUROPA

W STRATEGII OBRON- NEJ FRANCJI KLUCZO- WE ZNACZENIE W PROWADZENIU NEWS ENA/EAST CHRISTOPHE DZIAŁAŃ ODSTRA- z udziałem kilkunastu tysięcy woj- SZAJĄCYCH MA BROŃ cze Jaguar będą następcami czołgów na skowych. Dowództwa tych związ- kołach AMX 10 RCR i ERC 90 Sagaie. ków taktycznych będą ćwiczyć NUKLEARNA. MOŻE Ze względu na zmiany generacyjne działania manewrowe, które może ZATEM ZOSTANIE sprzętu pancernego rozważa się utworze- przyjść im wykonywać w konflik- nie nowej szkoły technicznej. cie o wysokiej intensywności. Na W ARMII ODBUDOWA- Nowości czekają też lotnictwo wojsk potrzeby działań asymetrycznych NY KOMPONENT, lądowych, gdzie w miejsce śmigłowców w ćwiczeniach poligonowych brało SA 330 Puma pojawią się maszyny udział co najwyższej kilka tysięcy KTÓRY ISTNIAŁ JESZ- NH90 Caiman, a zamiast SA 342 Gazelle wojskowych i dowództwa brygad. CZE W LATACH DZIE- – H160M. Do armii francuskiej są też WIĘĆDZIESIĄTYCH wprowadzane nowe bezzałogowe statki SIŁA RAŻENIA powietrzne. Przekonanie o braku zagrożenia UBIEGŁEGO STULECIA Część programów zbrojeniowych bę- wojną między państwami i nasta- dzie realizowana we współpracy z so- wienie na konflikty asymetryczne spowodowało, że dra- jusznikami. Nowoczesna broń i sprzęt w rękach dobrze stycznie zredukowano w armii liczbę kluczowych syste- wyszkolonych i dowodzonych żołnierzy ma się przyczynić mów uzbrojenia: czołgów, dział oraz wyrzutni przeciwlot- do wzrostu zdolności bojowych armii francuskiej bez po - niczych i artylerii rakietowej. Cięć nie uniknęła flota trzeby powiększania jej liczebności. Jej jednostki zyskają śmigłowców. Co więcej, siły lądowe utraciły swój kompo- bowiem większą mobilność, siłę rażenia oraz świadomość nent atomowy. Samo zaś morale i wyszkolenie żołnierzy sytuacyjną na polu walki. nie wystarczą do odniesienia zwycięstwa. Aby armia francuska w przyszłości była zdolna do prowadzenia działań KLAMRA STRATEGICZNA lądowo-powietrznych podczas konfliktów o dużej inten- Najważniejszy jest jednak nowy sposób wykorzystania sywności, potrzebne są m.in. nowe czołgi podstawowe, no- wojsk lądowych na przestrzeni najbliższych 15 lat, i to za- woczesna artyleria. łożenie niejako spina całą koncepcję. Chodzi o dostosowa- Dlatego tak ważna jest modernizacja techniczna, która nie ich działania do nowych wyzwań geopolitycznych. na szczęście trwa już od jakiegoś czasu. Najważniejszym Francja, ze względu na globalne interesy i terytoria za- z programów zbrojeniowych jest „Scorpion”, dzięki które- morskie, może być wciągnięta w konflikt w różnych czę- mu do żołnierzy trafią nowoczesne kołowe pojazdy pan- ściach świata. Dlatego tamtejsi wojskowi pilnie śledzą roz- cerne. Wojskowi mają już do dyspozycji pierwsze wieloza- wój sytuacji nie tylko w Europie, lecz także w Afryce, daniowe wozy Griffon, ale docelowo zostanie zamówio- Azji i na Pacyfiku. Owa różnorodność potencjalnych te- nych ich ponad 2 tys. W jednostkach piechoty zastępują atrów działań sprawia, że – podobnie jak podczas zimnej one stare transportery VAB. Podobna wymiana nastąpi wojny – francuskie wojska lądowe będą miały nadal duży w kawalerii pancernej, gdzie pojazdy bojowo-rozpoznaw- komponent bojowy wyposażony w pojazdy kołowe.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / ROZMOWA 117

Sankcje nie wystarczą

TRZY PYTANIA DO Kamila Kłysińskiego

o takiego stało się teraz na Białorusi, że Putin liczył na korzystny dla Rosji scenariusz, obywatele tego kraju wyszli na ulice, by według którego oburzony represjami władz wo- C zawalczyć o demokrację? bec mieszkańców Zachód zerwie dialog z Miń- Już w maju i czerwcu podczas kampanii wy- skiem. Nikt jednak nie przewidział skali wyda- borczej było widać, że na Białorusi coś się zaczy- rzeń. Do protestującej w miastach inteligencji do- na zmieniać, że dyktatura coraz gorzej sobie ra- łączyli na masową skalę robotnicy. To rzecz bez dzi. Erozję władzy przyspieszyły problemy eko- precedensu. Doszło do społecznego buntu, który nomiczne. Od lat w kraju rosną ceny, zmniejszają zagraża Łukaszence i może doprowadzić kraj do się natomiast zarobki mieszkańców. Do tego do- chaosu. Tym bardziej że brakuje centrum koordy- szło zagrożenie COVID-19 oraz arogancja wła- nacyjnego, które sterowałoby protestami. Nie ma dzy w odpowiedzi na pandemię. Białorusinów też charyzmatycznego lidera, którego ludzie by oburzyło to, że prezydent Aleksandr Łukaszenka słuchali, bo Cichanouska nie ma politycznego zorganizował 9 maja defiladę i inne masowe doświadczenia i jest jedynie symbolem zmian. imprezy. Kreml może się także obawiać przeniesienia po- Obecne wybory prezydenckie wywołały znacz- dobnych niepokojów na teren Rosji. nie większe zainteresowanie obywateli niż poprzednie. Ludzie ustawiali się w wielokilometro- Jakie działania powinien podjąć Zachód, aby wych kolejkach, aby złożyć podpisy na listach skutecznie wesprzeć Białoruś? Same sankcje poparcia dla oponentów Łukaszenki, ubiegają- chyba nie wystarczą. cych się o status kandydata. Białorusini chcieli One są dobre na początek. Zapewne Unia Eu- zmian, więc poparli Swiatłanę Cichanouską, jako ropejska podejmie decyzję o sankcjach wizowych nową twarz opozycji. Represje, jakie po wybo- wobec władz białoruskich odpowiedzialnych za rach zastosowała władza wobec swoich obywate- represje. Ekonomiczne natomiast pogrążyłyby li, były bez precedensu w historii tego kraju. Nie i tak popadającą w stagnację białoruską gospo- chcę epatować opisem okrucieństwa służb, choć darkę. Z Zachodu musi pójść także mocne ostrze- wielu obserwatorów uważa, że znacznie prze- żenie pod adresem Moskwy, aby na Kremlu dwa wyższało ono tortury, jakie podczas II wojny razy się zastanowili, zanim podejmą decyzję światowej stosowało wobec białoruskiej ludności o wprowadzeniu jakichkolwiek sił wojskowych gestapo czy SS. na teren Białorusi. Na razie brak ku temu jedno- znacznych przesłanek, krążą jedynie pogłoski, że W jakim stopniu, o ile w ogóle, Władimir od strony Smoleńska do granicy zbliżają się woj- Putin pozwoli Białorusi iść własną drogą? skowe pojazdy. Sądzę, że Putin i jego doradcy Putin nie chce własnej drogi dla Białorusi. Ta- długo będę rozważali wszelkie za i przeciw, za- kiego rozwiązania nie chciałby żaden przywódca nim podejmą decyzję, w jaki sposób poprzeć neoimperialnej Rosji walczącej o utrzymanie Łukaszenkę i czy w ogóle go popierać. strefy wpływów. Mińsk i Moskwę łączy wojskowy sojusz. Putin robi wszystko, aby Białoruś za KAMIL KŁYSIŃSKI jest analitykiem Ośrodka Studiów bardzo nie oddalała się od Federacji Rosyjskiej, Wschodnich. Od 2007 roku tematem jego zawodowych gdyż byłaby to wielka porażka, także wizerunko- zainteresowań jest Białoruś. wa. Kreml zakładał, że Łukaszenka wygra te wybory, tak jak każde poprzednie po 1994 roku. Rozmawiała MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 118 STRATEGIE / MELDUNEK ZE ŚWIATA

LIBIA WENEZUELA

MOZAMBIK Turcja, Katar oraz libij- ski Rząd Jedności Narodowej zawarły Nieudany 17 sierpnia porozu- Islamiści w ofensywie mienie. Zakłada ono, że Turcja będzie mo- Gedeon gła utworzyć bazę Kolejna odsłona trwającej od 2017 roku morską w porcie Mi- Amerykanie skazani srata, powstanie tam rewolty w prowincji Cabo Delgado. także trójstronne cen- za udział w próbie trum koordynacyjne. zamachu. złonkowie powiązanego ze stycznej w prowincji Cabo Del- Cstrukturami tzw. Państwa gado na północy Mozambiku. wóch Amerykanów we- Islamskiego ugrupowania An- Pochłonęła ona dotychczas bli- Dnezuelski sąd skazał na sar al-Sunna zajęli 12 sierpnia sko 1,3 tys. ofiar i zmusiła do 20 lat więzienia za udział 2020 roku miasto Mocímboa ucieczki z terenów objętych w zbrojnym zamachu stanu da Praia w północnym Mozam- walkami około 250 tys. osób. przeciwko prezydentowi biku. Doszło do tego po tygo- Miasto Mocímboa da Praia od Nicolásowi Maduro. Obaj dniu ciężkich walk z wojskami samego początku było celem ALBANIA skazani są byłymi żołnierza- rządowymi. Licząca około ataku bojowników z Ansar mi amerykańskich służb spe- Wojsko albańskie do- 30 tys. mieszkańców miejsco- al-Sunna – to tutaj doszło do stanie od Ameryka- cjalnych, pracującymi dla wość ma dla gospodarki tego pierwszego uderzenia islami- nów obserwacyjne prywatnej kompanii wojsko- kraju znaczenie strategiczne, stów. Ataki na miasto również bezzałogowce wej Silvercop USA. RQ-20B Puma Block w okolicy znajdują się bowiem się powtarzały: bojownicy zaj- AE wraz z oprogramo- Wiosną 2020 roku Amery- duże zasoby gazu ziemnego, mowali Mocímboa da Praia waniem, częściami kanie przygotowali operację a francuski koncern petroche- w marcu oraz pod koniec zapasowymi i dwulet- „Gedeon”, mającą doprowa- nim wsparciem logi- miczny Total buduje w pobliżu czerwca, gdy siły porządkowe stycznym. Drony, po- dzić do obalenia obecnego infrastrukturę umożliwiającą wyparły ich po trzech dniach zyskane dzięki pro- prezydenta, by przekazać jego wydobycie. walk. Tym razem również woj- gramowi „Foreign władzę opozycji. Próba zosta- Military Sales”, mają To kolejna odsłona trwającej ska rządowe ruszyły z natych- dotrzeć do Albanii ła jednak udaremniona przez od 2017 roku rewolty islami- miastową ofensywą. ROB do 2022 roku. S wenezuelskie wojsko.

KOREA POŁUDNIOWA Żelazna Kopuła po koreańsku Budowa systemu służącego do ochrony przed rakietami Kim Dzong Una.

eul będzie prowadził prace duje się w odległości zaled- jednak korzysta z amerykań- Snad zbudowaniem własne- wie 40 km od granicy z Ko- skich wyrzutni rakiet M270 go systemu obrony powietrz- reą Północną. Oznacza to, że oraz własnej produkcji syste- nej, wzorowanego na izrael- miasto leży w zasięgu artyle- mów K239 Chunmoo i K136 skiej Żelaznej Kopule. Tak rii lufowej i systemów rakie- Kooryong. RS wynika z informacji, którą towych sąsiada. „Mówimy w początkach sierpnia prze- o systemie, który będzie kazał minister obrony Jeong w stanie obronić stolicę Kyeong-doo, przedstawiając i poradzić sobie z wycelowa- założenia planu obronnego nymi w nią rakietami kalibru kraju na lata 2021–2025. 200 i 300 mm”, precyzuje Według ocen tamtejszego plany resort obrony. ministerstwa obrony system Korea Południowa w prze- taki jest niezbędny, ponieważ szłości kilkakrotnie wyrażała liczący ponad 10 mln miesz- zainteresowanie zakupem

kańców stołeczny Seul znaj- Żelaznej Kopuły. Na razie NEWS ZIV KOREN/EAST

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 119

IZRAEL, ZJEDNOCZONE EMIRATY ARABSKIE

Umowa Abrahama NEWS SMIALOWSKI/AFP/EAST BRENDAN Historyczne porozumienie zawarły 13 sierpnia 2020 roku Izrael i ZEA.

miraty są pierwszym krajem Pół- arabskich stosunki dyplomatyczne ki przełom! Historyczne pokojowe po- Ewyspu Arabskiego, który zdecy- ułożyły z tym państwem jedynie rozumienie między naszymi dwoma dował się nawiązać pełne stosunki Egipt (w 1979 roku) oraz Jordania wielkimi przyjaciółmi, Izraelem i Zjed- dyplomatyczne z Tel Awiwem-Jafą. (w 1994 roku). noczonymi Emiratami Arabskimi”. W zamian Izraelczycy zobowiązali się O porozumieniu Izraela i ZEA jako Media nazwały tę umowę „porozumie- zawiesić aneksję części zajmowa- pierwszy poinformował prezydent Sta- niem Abrahama”. RSE nych terytoriów palestyńskich. Do- nów Zjednoczonych Donald Trump, Więcej na temat planu aneksji terytorium tychczas spośród wszystkich krajów który zaznaczył na Twitterze: „To wiel- palestyńskiego przez Izrael na str. 108–110

INDIE GRECJA, TURCJA Złe, bo obce Czarna lista sprzętu, którego O KROK Nowe Delhi nie chce importować. OD WOJNY ząd Indii zamierza in- uzbrojenia, od karabi- Rtensywnie wspierać nów szturmowych i arty- Powodem sporu między dwoma krajami są rozwój rodzimego przemy- lerii po samoloty trans- zasoby złóż na Morzu Egejskim. słu obronnego. Jednym ze portowe i lekkie śmi- sposobów na głowce o wzrostu napięcia mię- akwenach za nielegalne – zwiększenie bojowe. Zakaz Ddzy Turcją a Grecją do- opowiada się wielu polityków zdolności wła- importu rząd szło na przełomie lipca unijnych. W geście solidarno- snych wytwór- zamierza i sierpnia 2020 roku. Media ści z tamtejszymi władzami ców ma być wprowadzać donosiły o tym, że 13 sierpnia prezydent Francji Emmanuel utworzenie stopniowo, grecka fregata „Limnos” sta- Macron wysłał na wspólne obszernej, tak by w 2024 ranowała turecki okręt wojen- ćwiczenia wojskowe w okoli- obejmującej roku embargo ny „Kemal Reis” pływający cach Krety dodatkowo dwa 101 pozycji li- Rajnath Singh, objęło wszyst- jako eskorta dla statku „Oruç myśliwce i fregatę rakietową minister obrony Indi sty wyposaże- kie wskazane Reis”, który prowadził pod- „La Fayette”. Kanclerz Nie- nia wojskowego, którego w wykazie produkty. morskie prace badawcze tuż miec Angela Merkel w roz- nie będzie można do kra- Jak napisał na Twitte- u wybrzeży tureckich, w oko- mowie telefonicznej wezwała ju importować. Jak poda- rze indyjski minister licach wyspy Kastellorizo. prezydenta Turcji Recepa ło indyjskie ministerstwo obrony, Rajnath Singh: Ten konflikt ma wymiar eu- Tayyipa Erdoğana oraz pre- obrony, na liście znajdu- „To duży krok w kierunku ropejski: po stronie Grecji – miera Grecji Kyriakosa Mitso- ją się zaawansowane samodzielności w sferze która uznaje podwodne od- takisa do dialogu w celu zła- technologicznie systemy obronności”. SR wierty w pogranicznych godzenia konfliktu. SEND

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 120 ARMIA / WOJNA

HISTORIA / XX WIEK

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 121

Fotografia lotnicza Warszawy z końca wrze- śnia 1939 roku, na której wi- dać zabudowania PZL Okęcie. M.in. w tym rejonie „spiesze- ni” lotnicy walczyli z nacie- rającymi Niemcami. NOCNI ŁOWCY Do tego wyjątkowego oddziału werbowano ochotników z silną motywacją do walki, niezwykle odważnych i gotowych do udziału w każdej akcji. We wrześniu 1939 roku ci żołnierze wykonywali działania typowe dla sił specjalnych.

MACIEJ NOWAK-KREYER CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 122 HISTORIA / XX WIEK

rześniowy wieczór w ob- lężonej Warszawie. Cyta- dela. Oficer w polowym mundurze lotnictwa rysuje coś patykiem na ziemi. Potem unosi głowę i spo- gląda na zgromadzonych wokół żołnierzy. Wielu z nich to, tak jak on, „uziemieni” lotnicy. Wodzi po nich wzrokiem i po chwili zadaje jedno pytanie: kto Wchce iść na śmierć? LOTNICY BEZ SKRZYDEŁ W taki niecodzienny sposób kpt. obs. Antoni Klimas prowadził nabór ochotników do Lotniczego Oddziału Szturmowego – niezwykle walecznej, ale dziś zapomnianej jednostki, która broniła stolicy we wrześniu 1939 roku. Chociaż oddział był złożo- ny głównie z żołnierzy wojsk lotniczych, walczył na ziemi i prowadził działania, które śmiało można określić mianem specjalnych. Powszechnie znane są podniebne dokonania Brygady Pościgowej, któ- ra w pierwszym tygodniu września skutecznie bro- niła Warszawy przed niemieckimi samolotami, ale na zdjęciach z oblężonego miasta można dostrzec wielu żołnierzy w lotniczych mundurach, wykonu- jących zadania piechoty. Ten widok nie powinien dziwić, bo w broniącej się stolicy znalazło się prawie 2 tys. spieszonych lotników – głównie podcho- Oficer rysuje coś pa- rążych oraz rezerwistów ze służb tyłowych i kom- tykiem na ziemi. Po- tem spogląda na panii balonowych, którzy trafili do Warszawy z ar- zgromadzonych wo- mii „Pomorze”. Oficerowie, którzy zostali kół żołnierzy, wodzi w mieście po ewakuowaniu się dowództwa lotnic- po nich wzrokiem i po chwili zadaje jed- twa, postanowili tę żołnierską masę w jakiś sposób no pytanie: kto chce zagospodarować. iść na śmierć? Z inicjatywy mjr. obs. Zygmunta Zbrowskiego zaczęto wówczas formować z nich oddziały naziemne. W ten sposób powstały m.in. dwa lotnicze bataliony – pierwszym wzmocniono obronę Moko- towa, drugi wykorzystano jako obserwatorów obro- Zrodził się zatem pomysł wykorzystania ich ny przeciwlotniczej. Szybko się okazało, że rwący do zadań rozpoznawczych i szturmowych. się do walki młodzi żołnierze mieli braki w wy- Obrońcy Warszawy de facto nie mieli do dyspo- szkoleniu typowym dla piechoty, ale dzięki lotni- zycji kawalerii, która zazwyczaj zajmowała się czemu animuszowi, skłonności do ryzyka oraz nie- takimi działaniami, dlatego dotkliwie odczuwali konwencjonalnym metodom działania świetnie da- brak dobrego rozpoznania sił i zamiarów nie- wali sobie radę w boju. przyjaciela. Zbrowski zaproponował zatem

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 123

SZTURMOWCY UBRANI W CIEMNOSTALOWE POLOWE MUNDURY I W CZARNYCH BERETACH NOCĄ STAWALI SIĘ PRAWIE NIEWIDOCZNI Dzięki swojemu lotniczemu animuszowi, skłonności do ryzyka oraz niekonwencjonalnym metodom działania piloci, pozbawieni możliwości powietrznej walki z wrogiem, świetnie sprawdzili się na ziemi jako żołnierze Lotniczego Oddziału Szturmowego. Na zdjęciu załoga samolotu PZL Łoś. Wrzesień 1939 roku

lecz także najśmielszych, nieunikających ryzyka żołnierzy. Nie musiał się ograniczać do lotników. Niemniej jednak wszystkich przyjętych do oddziału z innych wojsk od razu przemundurowywano w uniformy lotnicze. Szturmowcy ubrani w ciemnostalowe polowe mundury i w czarnych beretach nocą stawali się prawie niewidoczni. Wszystkich zwożono do dowództwa lotnictwa przy ulicy Puławskiej, gdzie Lotniczy Oddział Szturmowy miał wyznaczone miejsce stacjonowania. Formowanie zakończyło się 9 września 1939 roku. Lotniczy Oddział Szturmowy liczył około stu żołnierzy, zorganizowanych w cztery plutony strzeleckie i jeden ciężkich karabinów maszynowych. Dysponował imponującą siłą ognia, ponieważ oprócz karabinków miał kilkanaście karabinów maszynowych, dużo pistoletów i granatów. Do tego wkrótce mia- ły dojść zdobyte na nieprzyjacielu pistolety maszynowe. W trakcie nocnych wypadów ich ulubioną bronią okazały się jednak bagnety. Wyposażeni zostali także w dwa cywilne autokary pracownicze z lotniska Okęcie, dwa samochody terenowe Polski Fiat 508 Łazik oraz dwumiejscowy samochód oso- bowy marki Simca.

NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE CHRZEST BOJOWY Na czele szturmowców stanął mjr obs. Zygmunt Zbrowski, a jednym z plutonów dowodził kpt. obs. Antoni Klimas. Obaj jednak stworzyli pewnego rodzaju dowódczy duumwirat. Za- utworzenie Lotniczego Oddziału Szturmowego, który dzia- dania, które powierzono szturmowcom, były niezwykle wy- łałby na ziemi. Nieduży, za to doskonale wyposażony miał czerpujące i niebezpieczne, więc żołnierzami dysponowano prowadzić rozpoznanie, dywersję na tyłach wroga i skrycie według zasady: połowa działa, połowa odpoczywa. Tak po- likwidować szczególnie uciążliwe stanowiska niemieckie. wstały dwie grupy, którymi na zmianę dowodzili major i kapi- Władze szybko zaakceptowały pomysł majora. Rekrutację tan. Rejonem działania, który wyznaczono Lotniczemu Od- w punkcie zbiorczym na warszawskiej Cytadeli poprowadził działowi Szturmowemu, było przedpole pozycji zajmowanych kpt. obs. Klimas. Miał wybrać nie tylko najsprawniejszych, przez oddziały mjr. Jacka Decowskiego i prawego skrzydła

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 124 HISTORIA / XX WIEK

zgrupowania ppłk. Leopolda Okulickie- zajął nowe kwatery na Woli – w fabryce go, czyli okolice przedmieść warszaw- lalek, znajdującej się u zbiegu ulic Elek- skiej Woli i Babic. cyjnej i Górczewskiej. Do tego natarcia Według zaleceń przełożonych, jednak nie doszło. mjr Zbrowski miał postępować niczym myśliwy polujący na grubego zwierza: NAJCIĘŻSZA WALKA najpierw, za dnia, przestudiować uważ- 26 września 1939 roku, w trakcie nie przedpole, wybrać wyraźne punkty pierwszego niemieckiego generalnego orientacyjne i ustalić miejsca zasadzki. szturmu na Warszawę, w ręce nieprzyja- Ze względu na skrytość działania mu- ciela trafiła szczęśliwicka parowozownia, siał pamiętać, żeby uprzedzić miejsco- znajdująca się w rejonie Dworca Zachod- wego dowódcę o planowanej akcji, aby niego. To był ważny strategicznie obiekt, uniknąć przypadkowego ostrzelania pozwalający kontrolować rejon między przez polskie siły. Włochami a ulicą Grójecką. Zażarty bój Chrzest bojowy szturmowców odbył o to miejsce był najcięższą i największą się tuż po sformowaniu, nocą z 9 na walką Lotniczego Oddziału Szturmowe- 10 września 1939 roku, kiedy oczyścili go. Gdy pierwsza próba odbicia parowo- lotnisko mokotowskie z wdzierających KPT. ANTONI KLIMAS zowni zakończyła się niepowodzeniem, się tam Niemców. Odepchnęli wówczas W CZASIE OKUPACJI do drugiej wyznaczono żołnierzy siły nieprzyjaciela za aleję Żwirki ze zgrupowania ppłk. Okulickiego, i Wigury i zajęli Fort Mokotów, który DZIAŁAŁ W ZWIĄZKU m.in. lotniczych szturmowców oraz żoł- w polskich rękach pozostał już do końca WALKI ZBROJNEJ nierzy oddziału pancernego wyposażo- oblężenia Warszawy. Po tym sukcesie, nego w czołgi 7TP. I jednymi, i drugimi 12 września, lotnicy z powodzeniem I ARMII KRAJOWEJ, dowodził mjr Zbrowski. stoczyli całodzienny bój, gdy ruszyli UCZESTNICZYŁ TEŻ Tak jak zwykle, szturmowcy zostali z odsieczą żołnierzom ppłk. Jakuba podzieleni na dwie grupy, z których Chmury, próbującym odbić zajęte przez W POWSTANIU WAR- pierwszą, czołową, dowodził kpt. Kli- Niemców lotnisko na Okęciu. SZAWSKIM mas. Tym razem jednak w walce miały wziąć udział obie. Mjr Zbrowski póź- RAJDY GROZY nym popołudniem ruszył z okolic Cmentarza Wolskiego i od Gdy szturmowcy wychodzili na akcję, zabierali ze sobą północy zaatakował parowozownię. głównie broń i amunicję, żeby za bardzo nie obciążać się ekwi- Chociaż szturmowcy działali w ciągu dnia, czyli w nietypo- punkiem. Za każdym razem wyznaczano też kilka osób, które wy dla nich sposób, awangarda dotarła na tyły niemieckie nie brały bezpośredniego udziału w starciach, a jedynie miały i zlikwidowała gniazdo cekamów. Niestety, po tym sukcesie obszukiwać rannych i zabitych żołnierzy wroga. Zdobyte w ten nastąpiło szybkie załamanie – nieprzyjacielska artyleria przy- sposób niemieckie książeczki wojskowe łączono w pakiety, gwoździła resztę Lotniczego Oddziału Szturmowego, a odcię- które nad ranem przekazywano dowództwu obrony konkretne- ci w parowozowni żołnierze zostali zdziesiątkowani. Ciężko go odcinka stolicy. Umożliwiało to orientowanie się na bieżąco ranny kpt. Klimas z resztą swojej grupy dostał się do niewoli. w rodzaju i ruchach jednostek niemieckich. Ostatecznie strategiczny obiekt odbiła z rąk niemieckich do- Chociaż Lotniczy Oddział Szturmowy sam ponosił krwawe piero grupa szturmowa polskiej regularnej piechoty, w kolej- straty, to jego rajdy budziły prawdziwą grozę. Zlikwidował nym, już nocnym natarciu. Przy okazji uwolniono pojmanych m.in. w kwaterze w Kampinosie sztab jednej z jednostek nie- przez Niemców lotników. mieckiej 31 Dywizji Piechoty, we Włochach spalił pojazdy pie- Walki o parowozownię szczęśliwicką zakończyły szlak bo- choty zmotoryzowanej, a w śmiałym wypadzie z Fortu Blizne jowy lotniczych szturmowców. Pokiereszowani żołnierze tra- zlikwidował pobliską silną placówkę niemiecką (za tę akcję fili do oddziałów odwodowych i tam doczekali aż do kapitula- mjr Zbrowski otrzymał Srebrny Krzyż Orderu Virtuti Militari). cji stolicy. Zbrowski resztę wojny spędził w niewoli niemiec- Sukcesy Lotniczego Oddziału Szturmowego sprawiły, że kiej, zmarł w lipcu 1967 roku. Klimas w czasie okupacji zdecydowano się wykorzystać jego żołnierzy w planowanym działał w Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, uczestni- natarciu z Warszawy, mającym udzielić wsparcia wojskom czył też w powstaniu warszawskim. Po wojnie zaś był repre- walczącym nad Bzurą, i włączono w skład wyznaczonego do sjonowany przez komunistyczne władze i w grudniu 1949 ro- tego zadania zgrupowania ppłk. Okulickiego. Wtedy oddział ku popełnił samobójstwo.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA

kwartalnikbellona.com

Pismo naukowe Tradycja Polskiej myśli wojskowej od 1918 roku

ZAMÓW PRENUMERATĘ TEL. +48 261 849 494 Wojsko Polskie Nasza interpretacja – Wasze źródła 126 HISTORIAARMIA / WOJNA/ XX WIEK

świcie 1 września 1939 roku niemieckim atakiem czątkach XIX wieku, po przegranej wojnie. Był to czas, gdy na Polskę rozpoczęła się II wojna światowa. Agre- Brytyjczycy intensywnie penetrowali cały subkontynent in- sor wtargnął do naszego kraju, nie wypowiadając dyjski, stopniowo go sobie podporządkowując. Z czasem In- wojny, czym złamał obowiązujące normy prawa die – ogromne, bogate i ludne – stały się perłą w koronie im- Omiędzynarodowego, w szczególności zapisy konwencji ha- perium. Jeśli chodzi o Nepal, ta sytuacja nie była specjalnie skiej z 1907 roku. Dwa dni później w konflikt włączyli się za- uciążliwa: Brytyjczycy żądali przywilejów handlowych, uzna- chodni sojusznicy Polski, Francja i Wielka Brytania, ale już nia zwierzchnictwa, pozwolili jednak lokalnym władcom, no- w sposób zgodny z konwencjami: przez zadeklarowanie stanu szącym tytuł maharadży, na zachowanie części władzy. Szyb- wojny. Mało znany jest natomiast fakt, że czwartego dnia ko się przekonali, że Nepal – w odróżnieniu od słynących walk, gdy kampania wrześniowa dopiero się rozkręcała, woj- z rozmaitych skarbów Indii – to kraj mało urodzajny, pozba- nę Niemcom wypowiedział… Nepal. Jak to się stało, że ten wiony cennych surowców, w dodatku leżący z dala od głów- niewielki kraj, leżący w Himalajach, wiele tysięcy kilometrów nych tras i szlaków handlowych. od toczącej się w Polsce wojny, zdecydował się wystąpić prze- Okazało się jednak, że Nepal może zaoferować Zjednoczone- ciwko Hitlerowi? mu Królestwu coś cenniejszego – ludzi. Zamieszkujący ten kraj Gurkhowie wykazywali się cechami typowymi dla górali: trud- ŻOŁNIERZE DOSKONALI ne warunki życia nie robiły na nich przesadnie wielkiego wra- Nepal w 1939 roku był blisko związany z imperium brytyj- żenia, byli mało wymagający, a przy tym zadziorni, uparci skim. W tę zależność himalajskie królestwo popadło w po- i bardzo wytrzymali, czyli znakomity materiał na żołnierzy. Maharadża przeciw Hitlerowi Jednym z pierwszych państw, które przeciwstawiły się Niemcom w 1939 roku, był Nepal. Już 4 września ogłosił stan wojny z nazistowskim krajem.

ROBERT SENDEK

Gurkhowie wzięli udział w wielu kampaniach II wojny świa- towej, ścierając się z Niem- cami m.in. na Bliskim Wscho- dzie, w Afryce Północnej, we Włoszech. Na zdjęciu walczą w Tunezji w 1943 roku.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 127

Lokalni władcy nie widzieli problemu w tym, by ich młodzi granicznej własnego kraju. Zatem formalnie rzecz biorąc, Ne- poddani wstępowali do służby wojskowej u Brytyjczyków. pal w momencie wybuchu II wojny światowej był suweren- Dzięki temu Nepal zyskiwał pieniądze i zainteresowanie impe- nym państwem. Znajdował się więc w zupełnie innej sytuacji rium, władze zaś pozbyły się nadmiaru młodych mężczyzn, dla niż sąsiednie Indie, będące wówczas posiadłością imperium, których i tak w kraju nie było pracy. zarządzaną przez brytyjską administrację z wicekrólem (gu- W kolejnych dziesięcioleciach Nepal okazał się zatem dla bernatorem) na czele. Faktycznie jednak górzysty kraj pozo- imperium brytyjskiego prawdziwym rezerwuarem bitnych stawał w orbicie wpływów brytyjskich. i odważnych żołnierzy. Chętnie kierowano ich na trudniejsze odcinki. Brytyjskie wyszkolenie, organizacja i dyscyplina, WOJSKA Z DACHU ŚWIATA wypracowane w czasie wielu wojen kolonialnych, zachodnia Echa wielkiej polityki toczącej się w Europie docierały rów- broń strzelecka w połączeniu z zadziornym charakterem nież pod Himalaje. Przez ambasadora w Londynie szły do Ne- Gurkhów i pogardą wobec śmierci dawały w rezultacie dosko- palu wieści o anszlusie Austrii wiosną 1938 roku, rozmowach nałych żołnierzy. Brali oni udział w wielu wojnach kolonial- pokojowych i układzie monachijskim, zawartym z Hitlerem nych, np. w Afganistanie, gdy na przełomie XIX i XX wieku przez premiera Wielkiej Brytanii Neville’a Chamberlaina we Brytyjczycy próbowali podporządkować sobie ten kraj. Na wrześniu 1938 roku. Gdy miesiąc później Niemcy zajęli Kraj różnych frontach I wojny światowej, od Francji aż po Bliski Sudetów, coraz wyraźniej Wschód, walczyło ich nawet 100 tys. Zasłynęli z bezkompro- było widać, że może misowości, woli walki i odwagi. Ich zawołaniem było „lepiej dojść do wojny. Już umrzeć, niż żyć jako tchórz”. 4 października tegoż roku premier Nepalu NA WPÓŁ NIEPODLEGŁY Juddha Shumsher Ogromne zasługi oddane przez Gurkhów koronie brytyj- w rozmowie z brytyjskiej miały swoją wagę. Gdy w 1921 roku do Katmandu przy- skim posłem w Kat- był następca tronu – książę Edward, rządzący Nepalem maha- mandu zaoferował swą radża Chandra Shumsher zażądał niezależności. Efektem był pomoc, zgłaszając goto- podpisany w 1923 roku traktat, w którym oficjalnie uznano wość wysłania do Indii niepodległość Nepalu. Przebywający w Katmandu brytyjski jednostek Gurkhów. rezydent, który dotychczas narzu- Gdy pod koniec cał ważniejsze decyzje doty- sierpnia 1939 roku czące polityki międzynaro- Wielka Brytania dowej, stawał się odtąd podpisywała przedstawicielem dyploma- z Polską układ tycznym Londynu, a maha- sojuszniczy, radża zyskiwał wpływ na było jasne, że prowadzenie polityki za- wojna to już IMW

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 128 HISTORIA / XX WIEK

Podczas bitwy o Bolonię Polacy i Gurkhowie przekraczają rzekę Idice na moście Baileya. Pierwszy jedzie transporter opancerzony Univer- sal Carrier, a za nim samochody Willys MB. 20 kwietnia 1945 roku NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE LIBRARY OF CONGRESS LIBRARY

Maharadża (premier) Chandra Shumsher z żoną i dziećmi Gurkhowie podczas defilady zwycięstwa w Kure. Japonia 1946 rok PRZYSTĄPIENIE LONDYNU DO WOJNY OZNACZAŁO, ŻE OGARNIE ONA NIE TYLKO ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO, LECZ TAKŻE ROZSIANE PO ŚWIECIE JEGO POSIADŁOŚCI

kwestia dni. Gdy wieść o tym dotarła również do Katmandu, świecie. A że przez jakiś czas na froncie zachodnim prak- Nepalczycy wystąpili do ambasadora Geoffreya Bethama tycznie nic się nie działo – to całkiem inna sprawa. z propozycją wystawienia 8 tys. nepalskich żołnierzy, którzy Nepalczycy też się nie wahali i maharadża Juddha mogliby podjąć służbę w Indiach. Zanim zapadły w tej sprawie Shumsher 4 września ogłosił, że do wojny po stronie impe- jakiekolwiek decyzje, konflikt stał się faktem: Hitler zaatako- rium brytyjskiego dołącza jego kraj. Decyzje podejmowano wał Polskę. Wypełniając sojusznicze zobowiązania, Brytyjczy- szybko: jeszcze tego samego dnia w Katmandu odbyła się incy wypowiedzieli 3 września Niemcom wojnę. Początkowo de- spekcja nepalskich oddziałów, które zamierzano wysłać do klaracji nie towarzyszyły żadne zdecydowane działania, okres Indii, by podjęły służbę w armii brytyjskiej. Dowodzenie nad zaś, który nastąpił potem, nazywany jest dziwną wojną. Ruszył kontyngentem objął syn maharadży, Bahadur Shamsher. jednak wielki proces umiędzynaradawiania konfliktu, który to- Gurkhów podzielono na dwie grupy, każda liczyła po pięć czyła Polska z Niemcami. batalionów. Pierwszą skoszarowano w mieście Dehradun w północnych Indiach, gdzie mieściła się straż wicekróla, dru- GEST SOLIDARNOŚCI gą zaś w Kakul (dziś na terenie Pakistanu), gdzie znajdował Warto pamiętać, że Wielka Brytania była w 1939 roku się duży ośrodek szkoleniowy. Pierwsze miesiące wojny minę- imperium światowym, nad którym – jak głosiło popularne ły Gurkhom spokojnie, bo konflikt rozgrywał się jeszcze hasło – słońce nigdy nie zachodzi. Przystąpienie Londynu głównie na terenie Europy. Tymczasem zakulisowo toczyły się do wojny oznaczało, że ogarnie ona nie tylko Zjednoczone rozmowy w sprawie ogólnych zasad wykorzystania oddziałów Królestwo, lecz także rozsiane po świecie jego posiadłości. nepalskich przez Brytyjczyków, tj. finansowania, organizacji, I tak w geście solidarności z metropolią 3 września wojnę zaopatrzenia oraz dowodzenia. Niemcom wypowiedziały dwa brytyjskie dominia, tzn. pań- W grudniu 1939 roku podpisano traktat, który regulował te stwa właściwie niezależne, lecz bardzo blisko powiązane sprawy, a dodatkowo Gurkhowie zagwarantowali sobie, że nie z imperium i będące członkami Brytyjskiej Wspólnoty Na- będą kierowani do tłumienia powstań, buntów i rewolucji. rodów: Australia i Nowa Zelandia (król brytyjski był – i jest Chodziło o to, by nie angażować Nepalczyków w wewnętrzne nadal – w tych krajach głową państwa). To samo zrobił sprawy Indii. Ostatecznie Gurkhowie wzięli udział w wielu w imieniu Indii również brytyjski gubernator i wicekról kampaniach II wojny światowej, walcząc z Niemcami m.in. na Victor Hope. W ten sposób trzeciego dnia konfliktu w sta- Bliskim Wschodzie, w Afryce Północnej, we Włoszech, ale nie wojny z Niemcami znalazło się już kilka państw na także przeciwko Japończykom w Birmie czy Singapurze.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / ZZA KADRU 129

Osobne plemię

HISTORIA PEWNEGO ZDJĘCIA Podpis na odwrocie wyjaśnia, że tę niecodzienną scenę uwieczniono w Polsce: „Dąbrowiec pod Lublinem, 5 września 1944. Zwiadowca na wielbłądzie”. ARCH. P. KORCZYŃSKIEGO P. ARCH.

Egzotyczna fotografia wydaje się wykonana w którejś z azjatyckich republik Związku Sowieckiego, jednak, jak powszechnie wiadomo, pozory mogą mylić.

akież zdumienie w podlubelskich pieczną służbę, w której nieustannie Jak wspomina jeden z żołnierzy miejscowościach musiał wywoły- igrało się ze śmiercią. w niej służący, pchor. Janusz Stanisław wać oddział krasnoarmiejców na Nie inaczej to wyglądało w 1 Armii Kowalski, „każdy gdzieś zdobył tego J„pustynnych krążownikach”. Nasu- Wojska Polskiego. Jej najsłynniejszym orła i mieliśmy na czapkach orły z kowa się od razu pytanie: czy ta kawaleria oddziałem zwiadowczym była 1 Samo- roną, cała kompania, nikt nam nie na wielbłądach sprawdziła się na pol- dzielna Kompania Zwiadowcza z 1 Dy- zwracał uwagi, bo uważano, że zwia- skim froncie, czy raczej została przesu- wizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. dowcom nie można zwrócić uwagi i nie nięta bardziej na południe, na przykład Dowodził nią były bosmanmat Flotylli trzeba”. Był to też jedyny oddział dyna rumuńskie stepy? Odpowiedź nie Pińskiej por. Konstanty Minuczyc, a do- wizji, do którego nie przydzielono ofi- może być jednoznaczna, wszak zwia- wódcami plutonów zostali podoficero- cera politycznego – aż do Berlina ża- dowcy kierowali się własnymi prawami. wie przedwojennego Korpusu Ochrony den z politruków nie odważył się po- Nawet w Armii Czerwonej zachowywa- Pogranicza. Zwiadowców z tej kompanii uczać zwiadowców, co mają myśleć. li samodzielność i częściej od innych łatwo dało się rozpoznać, bo wszyscy Jak celnie zauważył podchorąży, żołnierzy mogli mówić, co myślą. Ten nosili na rogatywkach przedwojenne „zwiadowcy w naszej armii byli osob- przywilej był ceną za wyjątkowo niebez- orzełki z koroną. nym plemieniem”. PK

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 130 HISTORIA / JEDNO Z MOICH IMION BRZMI ŻYCIE

DLA NAS LICZYŁA SIĘ WALKA Z Janem Skowronem o służbie Polaków w Résistance i 29 Zgrupowaniu Piechoty Polskiej we Francji

PIOTR KORCZYŃSKI PIOTR rozmawia Piotr Korczyński.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 131

czasie II wojny światowej działał pan we fran- nii w Polsce już wiedzieli, jak taką sytuację wykorzystać. Ca- cuskim ruchu oporu Résistance. Jak pan zna- ła nasza rodzina także ruszyła szosą na południe. Pech chciał, lazł się na Zachodzie? że kiedy znaleźliśmy się w rejonie stacjonowania żołnierzy Urodziłem się we Francji – 25 kwietnia 1926 francuskich, nad ich pozycje nadleciały bombowce Luftwaffe. Wroku w Douai. Ostatnio nawet obchodziliśmy uroczyste stulecie Część odłączyła się od klucza i skierowała w stronę kolumny emigracji polskiej w tym kraju. Muszę panu powiedzieć, że cywilów na szosie. Wtedy zaczęła się masakra. Koszmar ni- Francuzi pamiętają o nas, podkreślają, że ratowaliśmy ich, kie- czym z „Guerniki” Picassa. To wciąż tkwi w mojej głowie… dy byli w biedzie. Moi rodzice byli emigrantami górniczymi. Takim mocnym uderzeniem zaczęła się dla mnie wojna. Po Cała rodzina pracowała w kopalni. Ja też. Fedrowałem węgiel nalocie zatrzymaliśmy się przy stogu siana i tam mieliśmy na głębokości 500 m. Mój ojciec zaczynał w Dąbrowie Górni- przenocować, ale ojciec wtedy powiedział: „Nie! Bo jak nad- czej. Był jednym z ocalonych podczas wielkiej katastrofy w ko- lecą samoloty, staniemy się łatwym celem. Wracamy do do- palni Reden we wrześniu 1923 roku, ale to wydarzenie przy- mu”. I wróciliśmy do Douai. spieszyło jego decyzję o wyjeździe do Francji. Najmłodszy brat ojca natomiast MYŚMY WIEDZIELI Wkrótce Francuzi skapitulowali. Jak służył w Wojsku Polskim i walczył O WYBUCHU PO- pan wie, w Polsce nie ma się najlepsze- w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 go zdania o postawie armii francuskiej roku. Został wówczas ciężko ranny WSTANIA W WARSZA- w 1940 roku… w brzuch. W oddziale postawiono już na Opowiem panu historię mojego brata nim krzyżyk. Wnętrzności miał na wierz- WIE Z NASŁUCHU Józefa, który po wybuchu wojny poszedł chu, więc lekarz tylko rozłożył ręce, ALIANCKICH RADIO- na front. Służył na Linii Maginota. Pro- a koledzy nawet chcieli mu skrócić cier- szę sobie wyobrazić, że po niemieckim pienie. Wtedy przyszła do nich miejsco- STACJI I MELDUNKÓW ataku na Francję jego jednostkę wyewa- wa znachorka i zaoferowała pomoc. Nikt POLSKICH WŁADZ kuowano przez Dunkierkę do Wielkiej nie wierzył, że jej się uda, ale ona urato- Brytanii i następnie, po reorganizacji, po- wała brata! W LONDYNIE. MY, PO- nownie wysłano do walki do Bretanii. LACY, BARDZO PRZE- Ale już było za późno, bo w międzycza- Wspomniał pan, że od najmłodszych ŻYWALIŚMY DRAMAT sie gen. Philippe Pétain podpisał z Niem- lat pracował w kopalni. Czy to było cami zawieszenie broni. Józef dostał się jeszcze przed wybuchem wojny? NASZEJ STOLICY do niemieckiej niewoli, z której kilka- Praca w kopalni zaczęła się w pierw- krotnie uciekał. Ostatni raz był już naszym roku wojny, choć dzięki uzdolnieniom plastycznym mia- prawdę blisko rodzinnego domu, bo jakieś 20–30 km. Niestety, łem perspektywę nauki w liceum. Od najmłodszych lat pasjo- za każdym razem go złapali i odstawili z powrotem do obozu. nowały mnie rysunek i malarstwo. W zastępstwie nauczyciela A kto to robił? Nie Niemcy, tylko francuscy żandarmi. rysunku w naszej szkole nawet prowadziłem lekcje plastyki. Dyrektor szkoły podstawowej w Douai chciał wysłać mnie do Wtedy pan zaczął działać w ruchu oporu? Paryża, do akademii sztuk pięknych. Te plany przekreśliła pro- Szkolni koledzy pamiętali o moich zdolnościach plastycznych zaiczna sprawa. Miałem wadę wymowy i dziewczyny śmiały i poprosili o wykonanie ulotek. Tak się zaczęła moja przygoda się ze mnie, gdy czytałem na lekcji tekst. Nie chciałem tego z konspiracją. Szybko awansowałem na dowódcę oddziału party- przechodzić w liceum, więc uprosiłem ojca, żeby wysłał mnie zanckiego, co wynikało z tego, że byłem trochę lepiej wykształ- na kursy górnicze. Gdy Francja przystąpiła do wojny, dyrektor cony od kolegów górników. W konspiracji działało sporo przed- naszej szkoły został zmobilizowany do wojska. Już nie wrócił, stawicieli miejscowej Polonii, ale zdarzali się – oprócz Francu- więc nie mógł dopilnować, bym nie rezygnował z edukacji. zów oczywiście – także Czesi, Włosi, Węgrzy. Cały przekrój Zresztą i tak wybuchła wojna. ówczesnej zarobkowej emigracji stanął do walki z Niemcami. Często mówi się, że w górniczych departamentach ruchem opo- Na spełnienie artystycznych marzeń musiał pan więc jeszcze ru kierowali komuniści, ale myśmy przede wszystkim uważali poczekać, bo klęska Francji w 1940 roku skierowała pana się za żołnierzy gen. Marie Pierre Kœniga, podwładnego na drogę konspiracji. gen. Charlesa de Gaulle’a. Dla takich młodych partyzantów jak To też nie było tak od razu. Często o tym się zapomina, ale ja polityka była sprawą drugorzędną – liczyła się walka zNiem - Francuzi także doświadczyli w czasie inwazji niemieckiej po- cami. Zwłaszcza dla nas, Polaków. Zarówno ja, jak i inni Polacy dobnych okrucieństw jak Polacy we wrześniu 1939 roku – tworzący sekcje w Maquis [oddziały partyzanckie we francu- zwłaszcza ze strony Luftwaffe. Gdy rozpoczęły się walki, skim ruchu oporu], uważaliśmy się za polskich żołnierzy. mieszkańcy naszego departamentu dostali rozkaz ewakuacji, jako że te tereny znalazły się w strefie przyfrontowej. Wszyst- Jakimi sukcesami mogliście się pochwalić? kie drogi zapełniły się uchodźcami, którzy ze swym dobyt- Największym sukcesem było zdobywanie broni na petainow- kiem ruszyli na południe kraju. Niemieccy lotnicy po kampa- skich policjantach. My, podobnie zresztą jak żołnierze Armii

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 132 HISTORIA / JEDNO Z MOICH IMION BRZMI ŻYCIE

Krajowej w Polsce, szykowaliśmy się do powstania powszech- nego, które miało wybuchnąć po inwazji aliantów na okupo- waną Francję, więc liczył się każdy pistolet czy karabin. Ze zdobywaniem broni przytrafiła mi się zresztą dość komiczna sytuacja. Wracałem z kolegami z odprawy dowódców oddzia- łów partyzanckich naszego rejonu. Jako jedyny byłem uzbrojony – po obu bokach, jak rewolwerowiec, miałem zatknięte za paskiem dwa pistolety. I nagle zatrzymał nas patrol. Niem- cy zarządzili z miejsca rewizję, ale zaczęli od moich starszych kolegów. Obszukali jednego, drugiego, trzeciego – nic nie znaleźli. Kiedy przyszła moja kolej… żandarm machnął tylko ręką. Puścili nas wolno, ale po wszystkim to ja nawet byłem zły, że mnie tak „zbagatelizowano”… Przeprowadzaliśmy też akcje mające na celu zdobywanie żywności i pieniędzy. Proszę pamiętać, że na północy Francji, Ppor. Jan w regionie przemysłowym, mocno zurbanizowanym, przypo- Skowron, minającym nasz Śląsk, można było prowadzić tylko tzw. par- 1944 rok tyzantkę miejską. Mówiąc inaczej, zbieraliśmy się po pracy na akcję, a po jej zakończeniu znikaliśmy w swych górniczych osiedlach. Związane to było też z rytmem pracy kopalni, a szczególnie z dniem wypłaty pensji. Wówczas robiliśmy konfiskatę kas kopalnianych. Raz wyznaczono mnie do obsta- wy jednej z nich. Stanąłem z karabinem w bramie kopalni COKOLWIEK BYŚMY i trzymałem na muszce wszystkich wchodzących i wychodzą- cych z zakładu, dopóki moi koledzy nie opróżnili kasy. Nagle MÓWILI O RUCHU ktoś włączył syreny kopalniane i moi towarzysze uciekli. Zo- stałem sam w tej bramie, trzymając kilku ludzi na muszce … OPORU WE FRANCJI, Na szczęście przypomniał sobie o mnie jeden z kolegów, Zyg- munt Biskupski, który wrócił po mnie i krzyknął: „Janek, chodź, bo to już koniec tej akcji!”. Wie pan, w konspiracji czę- JEGO CZŁONKÓW sto najgorsze było to, że nigdy nie można było do końca być pewnym efektu swych działań, które kosztowały naprawdę CZEKAŁO TO SAMO wiele przygotowań i były śmiertelnie niebezpieczne. Cokol- wiek byśmy mówili o ruchu oporu we Francji, jego członków CO ŻOŁNIERZY POD- czekało to samo co żołnierzy podziemia w Polsce: śmierć, ewentualnie obóz koncentracyjny. ZIEMIA W POLSCE – Zdarzało się jeszcze, że miał pan wątpliwości co do efek- tów akcji? ŚMIERĆ, EWENTU- Zaplanowałem zniszczenie anteny radiostacji na lotnisku w Dechy. Czy nam się to udało? Trudno powiedzieć. Bez- ALNIE OBÓZ KON- pośrednim wykonawcą był mój zwierzchnik, Zygmunt Drzewiecki „Jim”. On miał wejść do pomieszczenia z ra- CENTRACYJNY diostacją i ją zniszczyć za pomocą dynamitu. Zrobił to, ale nigdy nie odpowiedział mi na pytanie, co znalazł w tym pomieszczeniu. Do dziś męczy mnie myśl, że tam już nic nie było, że Niemcy zdążyli się ewakuować… Tak czy ina- To prawda, ale i my mieliśmy swoje chwile grozy związane czej, była to jedna z głośniejszych akcji Résistance w tym z planami sztabowców w Londynie i Waszyngtonie. O mało rejonie i Francuzi nie tak dawno uczcili ją, nazywając jed- nie doszło do całkowitej dekonspiracji naszych oddziałów no z rond w Douai moim imieniem. w czasie nieudanego lądowania alianckiego w Dieppe w sierpniu 1942 roku. Oczywiście nikt nas nie poinformował W odróżnieniu od żołnierzy Armii Krajowej francuscy ma- – podobnie jak masakrowanych na tamtejszych plażach żoł- quis doczekali się odsieczy armii alianckich i mogli się cie- nierzy kanadyjskich i brytyjskich komandosów – że to jest je- szyć latem 1944 roku z sukcesów powstania w Paryżu i in- dynie „próba generalna” przed właściwą inwazją. Byliśmy nych miastach Francji. wówczas postawieni w stan pełnej gotowości do akcji dywer-

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 133

Jak wyglądał wasz szlak bojowy? Trudno mówić tutaj o jakiś spektakularnych akcjach, gdyż dowódca 1 Armii Francuskiej „Ren i Du- naj”, gen. Jean de Lattre de Tassigny, uczynił ze zgrupowania swój strategiczny odwód. Dlatego sta- nowiliśmy tyły ofensywy francuskiej na Niemcy. Trzeba jednak pamiętać, że wówczas dochodziło już do animozji, określmy to: francusko-angloamerykań- skich, i dla gen. Charlesa de Gaulla każdy żołnierz był na wagę złota. Nierzadkie były sytuacje, gdy podczas mroźnego przełomu roku 1944 i 1945 Francuzi z braku dostaw brytyjskich i amerykańskich musieli remontować porzucone na poboczach wraki stuartów i shermanów, by móc dalej walczyć z Niemcami… W takich warunkach polskie zgrupowania piechoty Pozwolenie na broń Jana Skowrona wystawione były dla nich szczęśliwym zrządzeniem losu. przez władze francuskie w 1944 roku

ARCH. PRYWATNE ARCH. W czasie działalności konspiracyjnej stykał się pan z emisariuszami naszych władz emigracyj- nych w Londynie? Bezpośrednio nie, ale nie mogę nie wspomnieć syjnych i o mało nie doszło do kolejnej masakry – o cichociemnym – bo trzeba pamiętać, że polscy ci- w szeregach francuskiego ruchu oporu. chociemni byli wysyłani nie tylko do Polski, lecz także do Francji, Jugosławii czy Grecji – kpt. Wła- Rok później w czerwcu nastąpiła jednak długo dysławie Ważnym „Tygrysie”. To był prawdziwy as wyczekiwana inwazja… wywiadu, który spośród wywiadowców zrzuconych Wówczas ruszyliśmy do naszego powstania. Tutaj do Francji wskazał Brytyjczykom najwięcej stano- muszę zaznaczyć, że myśmy wiedzieli o wybuchu wisk niemieckich wyrzutni V-1, V-2 i V-3. W jego powstania w Warszawie. Z nasłuchu alianckich ra- siatce działał mój szkolny kolega, Franek Turkowski. diostacji i meldunków polskich władz w Londynie. Niestety, Niemcy wpadli na trop „Tygrysa”. Ten My, Polacy, bardzo przeżywaliśmy dramat naszej dzielny oficer zginął w ich obławie. Franka nato- stolicy. Wielu z nas urodziło się we Francji i miało miast po latach spotkałem w Polsce. Organizował mi tamtejsze obywatelstwo, ale nasi rodzice wychowali nawet wystawy malarskie na Dolnym Śląsku. nas w miłości do Polski. To była nasza pierwsza oj- czyzna. Z tego powodu solidaryzowaliśmy się w peł- Zatem po wojnie przyjechał pan do Polski? ni z bohaterskim miastem i przeżywaliśmy jego dra- Nasze całe zgrupowanie w listopadzie 1945 roku mat. Nasze powstanie trwało tylko kilka dni – tyle, przybyło do Polski, ale zastaliśmy tutaj taką sytu- ile powinno przebiegać powstanie, jeśli ma być zwy- ację, że od razu wielu z moich kolegów zdecydo- cięskie, przed odsieczą regularnych wojsk. Czas za- wało się wrócić do Francji. Tak m.in. zrobił mój wsze gra na niekorzyść słabo uzbrojonej insurekcji. dowódca. Ich romantyczne wyobrażenie ojczyzny nie wytrzymało zderzenia z powojenną rzeczywi- Po oswobodzeniu wielu rejonów Francji par- stością, jakiej w Polsce doświadczyli. Przyznaję, że tyzanci francuscy zasilili szeregi armii i ja początkowo chciałem wracać. Ale wówczas za- gen. Charlesa de Gaulle’a. Dziś mało się o tym dałem sobie pytanie: „Co mnie czeka we Francji?”. pamięta, ale i z polskich partyzantów sformo- Odpowiedź również była prosta: „Tylko kopalnia”. wano regularne jednostki, które włączono do W Polsce natomiast otrzymałem skierowanie do 1 Armii Francuskiej „Ren i Dunaj”. Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, Właśnie tak się stało z moim oddziałem. Dostali- czyli możliwość awansu i kształcenia. Mimo śmy amerykańskie mundury i broń. Na hełmach wy- wszystko podjąłem wyzwanie i tego nie żałuję. Szkolni koledzy pa- malowaliśmy polskie orzełki i jako 19 i 29 Zgrupo- miętali o moich zdolnościach pla- wanie Piechoty Polskiej ruszyliśmy na front w kie- Płk JAN SKOWRON w czasie II wojny światowej stycznych i poprosili runku niemieckiej granicy. Początkowo francuskie był żołnierzem francuskiej Ceux de la Résistance o wykonanie ulotek. dowództwo chciało nas wcielić do Legii Cudzo- i 29 Zgrupowania Piechoty Polskiej, później służył Tak się zaczęła moja przygoda z kon- ziemskiej, ale wyraźnie odpowiedzieliśmy, że jeste- w Wojsku Polskim. Artysta malarz i jeden z pionierów spiracją. śmy polskimi żołnierzami! polskiego komiksu.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 134 HISTORIA / XX WIEK

Dumni z pierwszych żołnierzy W stolicy Królestwa Polskiego w 1915 roku powstał polski oddział gotowy bronić warszawiaków przed agresją ustępujących z miasta wojsk rosyjskich.

JACEK SZUSTAKOWSKI

a warcie honorowej przed tablicą pamiąt- wy – dnia, w którym żołnierz polski stanął jawnie kową, którą odsłonięto 1 września 1935 na warcie walki o niepodległość – jest dla nas roku na elewacji budynku Rady Mini- święta. Warszawa dumną jest i dumna będzie za- strów, stanął niejaki Koziorowski. Historia wsze ze swych pierwszych żołnierzy, którzy Nzatoczyła koło, bo ten były legionista 20 lat wcze- w dniu tym nie tylko w sercach prawych miesz- Prezydent Warszawy śniej w tym samym miejscu pełnił taką samą służbę. kańców stolicy, ale na zewnątrz pokonali zdradli- Stefan Starzyński wy- głasza przemówienie Odsłonięcie tablicy upamiętniającej wystawie- wą ugodę zaprzaństwa polskiego”, cytował wypo- z trybuny ustawionej nie pierwszej od 1831 roku warty wojsk polskich wiedź prezydenta reporter „Polski Zbrojnej” przed domem przy było jednym z wydarzeń zorganizowanych w wydaniu z 2 września 1935 roku. ulicy Żurawiej 44, skąd 20 lat wcze- 1 września 1935 roku z okazji 20. rocznicy wy- śniej nastąpił wy- marszu Batalionu Warszawskiego na front. Część GOTOWI DO OBRONY marsz Batalionu ulicy Żurawiej przemianowano wtedy na ulicę Czym żołnierze Batalionu Warszawskiego zasłu- Warszawskiego na front. 1 września Tadeusza Żulińskiego. Odbyła się też specjalna żyli na te słowa i pamięć rodaków? Otóż 20 lat 1935 roku uroczystość przy domu nr 44, spod którego przed wcześniej w stolicy Królestwa Polskiego doszło do laty wyruszył na front pododdział dowodzony wymiany zaborczych wojsk. Z Warszawy ewaku- przez tego legionistę. Zorganizowano również owały się oddziały rosyjskie, a ich miejsce zajęły zjazd Związku Peowiaków. Przemawiający na nim niemieckie. Był to efekt działań wojennych – rok prezydent Warszawy Stefan Starzyński przypo- wcześniej bowiem rozpoczęła się I wojna światowa. mniał wydarzenia sprzed 20 lat oraz rolę, jaką ode- Polacy w tym konflikcie upatrywali szansy na odzy- grali w nich Józef Piłsudski i Tadeusz Żuliński. skanie niepodległości. Dlatego Józef Piłsudski do „Po ciężkich dniach pracy podziemnej, nadszedł walk ze wschodnim zaborcą wysłał żołnierzy dzień, w którym Polska Organizacja Wojskowa wy- I Kompanii Kadrowej, a do Królestwa Polskiego szła z podziemi i swój reprezentacyjny Batalion skierował Tadeusza Żulińskiego, aby przekształcił Warszawski mogła odprowadzić na front. Dwu- działające na jego terenie komórki konspiracyjne dziesta rocznica tego jasnego dnia w życiu Warsza- w nową formację, której nadano nazwę – Polska Or-

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 135

ADIUTANT PIŁSUDSKIEGO

por. Tadeusz Żuliński był synem po- Pwstańca z 1863 roku i wnukiem żołnie- rza zrywu listopadowego. Aktywnie działał w Związku Strzeleckim. Po ukończeniu kursu oficerskiego Związku Walki Czynnej został wyróżniony przez Józefa Piłsudskiego odzna- ką oficerską „Parasol”. Z rozkazu Marszałka otrzymał zadanie zakładania komórek Związ- ku Strzeleckiego w Warszawie i Zagłębiu Dąbrowskim. W sierpniu 1914 roku został adiutantem Piłsudskiego. Po utworzeniu Legionów Polskich w październiku 1915 roku i po awansowaniu na podporucznika piechoty, mianowano go komendantem Polskiej Organizacji Wojskowej. Po utworzeniu Bata- lionu Warszawskiego i dotarciu z nim na front 2 września 1915 roku Żuliński został dowódcą 2 kompanii VI Batalionu I Brygady Legionów Polskich. Podczas walk na Woły- niu 29 października 1915 roku odniósł po- ważne rany. Zmarł 5 listopada 1915 roku

NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE (2) CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE w szpitalu w Sewerynówce.

ganizacja Wojskowa (POW). Jej głównym celem była walka w stolicy znajdują się polskie jednostki. Symbolicznie zajęły zbrojna przeciwko największemu wrogowi – Rosji. część Pałacu Namiestnikowskiego (obecnie Prezydenckiego), Gdy wojska rosyjskie ustępowały miejsca niemieckim, w którym urzędowała Rada Ministrów. opuszczając tereny Królestwa Polskiego, przymusowo ewaku- Sztab POW-u wkrótce przeniósł się do budynku na rogu owały tysiące cywilów. Spodziewano się, że to samo zrobią ulic Wielkiej (obecnie Poznańska) i Żurawiej, w którym wcze- z mieszkańcami stolicy. Ppor. Bogusław Miedziński, komen- śniej stacjonował szef rosyjskiej żandarmerii. W pobliżu znaj- dant Okręgu Warszawskiego POW, obawiał się zwłaszcza tego, dowały się koszary wojskowe, w których szkolono 330 żołnie- że wyprowadzą z miasta mężczyzn w wieku poborowym. Dla- rzy nowo sformowanego oddziału marszowego. 15 sierpnia tego peowiacy przygotowali kilka punktów oporu. Do akcji dy- nazwano go Batalionem Warszawskim. Żołnierze w większo- wersyjnej nie doszło, dlatego że Rosjanie na szczęście nie za- ści zostali wyposażeni w porosyjską broń. Wielu z nich za brali cywilów z domów. Na pożegnanie jednak wysadzili w po- własne pieniądze szyło sobie mundury. Z konieczności uży- wietrze mosty Mikołajewski (obecny Poniatowskiego) wali do tego zielonego materiału zamiast niebieskiego, bo tyl- i Aleksandrowski (Kierbedzia). ko taki został po Rosjanach. Gen. Reinhard von Scheffer-Boyadel, dowodzący niemiec- 22 sierpnia 1915 roku żołnierze batalionu ustawili się przed kimi wojskami, 5 sierpnia 1915 roku mianował prezydentem koszarami czwórkami i w towarzystwie niemieckiego patrolu miasta księcia Zdzisława Lubomirskiego, prezesa Komitetu kawalerii wyruszyli w stronę ulicy Książęcej. Batalion prze- Obywatelskiego miasta Warszawy. Tego samego dnia Józef szedł na drugą stronę Wisły po moście pontonowym, który Piłsudski wydał rozkaz o mobilizacji ochotników do nowo Niemcy zbudowali obok zburzonego mostu Mikołajewskiego. tworzonego oddziału marszowego. Miał on być uzupełnie- Żołnierze opuścili Warszawę, kierując się szosą brzeską w kie- niem dla I Brygady Legionów Polskich. runku Bugu. Po ośmiu dniach marszu Batalion Warszawski do- tarł do oddziałów I Brygady Legionów Polskich. Z KOSZAR NA FRONT Do starć z rosyjskimi wojskami na ulicach stolicy ostatecznie W dniu wkroczenia Niemców do Warszawy, 5 sierpnia nie doszło. Warszawiacy jednak nie zapomnieli, że peowiacy 1915 roku, oddziały peowiaków demonstracyjnie przemasze- byli gotowi uniemożliwić ewakuację mieszkańców stolicy, choć rowały przez centrum miasta, aby nowi okupanci widzieli, że liczyli się z tym, że zginą w ich obronie.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 136 ARMIA / WOJNA

WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY

POLECAMY „Cieszmy się, że żyjemy w pokoju i nikt z nas nie jest zmuszony dokonywać w ciągu jednej sekundy wyboru pomiędzy życiem a śmiercią”, mówi Kazimierz Piechowski, jeden z bohaterów tej książki. Oddaliśmy głos tym, którzy przeszli piekło wojny i zdecydowali się o tym opowiedzieć w szczerych, poruszających rozmowach.

KSIĄŻKĘ ZAMÓWISZ NA sklep.polska-zbrojna.pl

DARMOWA PRZESYŁKA

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA 137

PRZED STU LATY ODRODZONE POLSKIE WOJSKO ODPAR- ŁO BOLSZEWICKĄ NAWAŁĘ. W CYKLU BOLSZEWIKA GOŃ POKAZUJEMY MAŁO ZNA- NYCH, ZAPOMNIANYCH BO- HATERÓW TAMTYCH WYDARZEŃ.

KRYPTOLOG, któremu pomógł Poe Jan Kowalewski, w stopniu majora jako attaché wojskowy Poselstwa RP w ZSRS NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE „To za wygraną wojnę”, tak gen. dyw. Władysław Sikorski zwrócił się, znacząco mrugając okiem, do por. Jana Kowalewskiego, gdy dekorował go krzyżem Virtuti Militari V klasy.

PIOTR KORCZYŃSKI

ewnego dnia w sierpniu 1919 roku por. Jan rucznik zaczął więc szukać siedmioznakowego wyrazu, Kowalewski wziął nocny dyżur za kolegę, który w którym powtarzała się jedna samogłoska, czyli ta sama w tym czasie pojechał na ślub siostry. Nie trzeba go cyfra w szyfrze. Szybko go znalazł i krok po kroku, niczym było długo o to prosić, bo praca w komórce szyfro- w krzyżówce, odgadywał kolejne „hasła”. O świcie treść so- Pwej Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego by- wieckiego rozkazu nie miała już dla niego żadnych tajemnic. ła prawdziwą pasją porucznika. Około północy kierownik Kiedy szef sekcji szyfrowej II Oddziału, mjr Karol radionasłuchu przekazał mu, jak zwykle, zaszyfrowane ko- Bołdeskuł, zobaczył efekty nocnego dyżuru swego naj- munikaty radiowe Armii Czerwonej. Pochylonemu nad zdolniejszego oficera, natychmiast ściągnął do pomocy długaśnymi rzędami cyferek Kowalewskiemu przypomnia- najlepszych kryptologów i matematyków z uniwersytetów ło się opowiadanie Edgara Allana Poego „Złoty żuk”. Jego Lwowskiego i Warszawskiego – profesorów Stanisława bohater odkodował szyfr z wiadomością o miejscu złożenia Leśniewskiego, Stefana Mazurkiewicza i Wacława pirackiego skarbu dzięki temu, że zwracał uwagę na czę- Sierpińskiego. Prace nad radiogramami Armii Czerwonej stotliwość pojawiania się w nim tych samych liter. ruszyły pełną parą. Porucznik przyjął zatem, że w bolszewickiej depeszy mu- siało pojawić się słowo „dywizja”. Jako były żołnierz car- PIĘKNY UMYSŁ skiej armii, perfekcyjnie władający rosyjskim, pamiętał, że Znamienne, że wśród tych sław matematycznych w obu językach brzmi ono niemal identycznie, lecz zapis cy- por. Kowalewski był kryptologiem amatorem, ale piekiel- rylicą jest trochę inny. Zamiast polskich „y” i „j” jest „i”. Po- nie uzdolnionym i z wielką wyobraźnią. Niebagatelne przy

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 138 HISTORIA / WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA

tym było jego doświadczenie wynie- NA PRZEŁOMIE LIPCA dostatecznych sił, by wykonać zada- sione z armii carskiej, gdzie służył nie. „Kierunek kontrofensywy nasu- w oddziałach telegraficznych i radiote- I SIERPNIA 1920 RO- wał się sam”, wspominał po latach legraficznych. Nie były mu więc obce KU POLSKI WYWIAD Kowalewski. organizacja i sposób pracy tych wojsk Kiedy ta rozszyfrowana depesza do- również w Armii Czerwonej, gdyż PRZEJĄŁ OKOŁO tarła do Belwederu, Józef Piłsudski w początkowym okresie niczym nie TYSIĄCA SOWIECKICH w lot zrozumiał jej znaczenie i zaczął różniły się od tych z carskiej poprzed- opracowywać plan uderzenia znad niczki. Dzięki doświadczeniom RADIOGRAMÓW, Wieprza. Musiał przy tym pamiętać z przeszłości Kowalewski rozwiązał A POR. KOWALEWSKI jeszcze o tym, czy Tuchaczewskiemu zresztą szyfry nie tylko czerwonych, nie przyjdą na pomoc nieprzyjaciel- lecz także walczących z nią białych Z KOLEGAMI ROZWIĄ- skie jednostki operujące na południu – wojsk. ZAŁ 19 KLUCZY zwłaszcza osławiona 1 Armia Konna Józef Piłsudski dostał zatem obraz Siemiona Budionnego – i nie uderzą całego frontu wojny domowej w Rosji. SZYFROWYCH na tyły jego kontratakujących wojsk. Nie dawało mu to jednak pozycji de- Niepokój Piłsudskiego został roz- miurga. Naczelny Wódz boleśnie się o tym przekonał pod- wiany już w czasie manewru zaczepnego znad Wieprza. czas wyprawy kijowskiej wiosną 1920 roku. Zbyt mocno Na rozkaz Tuchaczewskiego z 16 sierpnia, by Konarmia zawierzył raportom bolszewickich dowódców, którzy alar- ruszyła natychmiast na północ, Budionny odpowiedział, że mowali Kreml o silnym ruchu narodowym na Ukrainie. Po nie jest to możliwe, bo związany jest już walką pod Lwo- zdobyciu Kijowa okazało się nagle, że Wojsko Polskie nie wem. Odczytanie tego meldunku przez polskich kryptolo- może liczyć na wsparcie „potężnych sił ukraińskich nacjo- gów dało Piłsudskiemu pewność, że jego tyły są niezagro- nalistów”, jak pisali czerwonoarmiści. żone. Ofensywa znad Wieprza przesądziła o zwycięstwie Mimo znajomości nieprzyjacielskich szyfrów margines Wojska Polskiego nad Armią Czerwoną. Z oczywistych ryzyka w podejmowaniu decyzji na froncie wciąż był względów nie można było ani wtedy, ani później ekspono- ogromny. Ponadto w Armii Czerwonej zaczęto wymyślać wać roli polskiego wywiadu w tej kampanii. Dokonania nowe szyfry, które sprawiały zespołowi Kowalewskiego Kowalewskiego i jego zespołu pozostały w cieniu i nadal niemałe problemy. Najtrudniej było łamać podwójne szy- przedmiotem dyskusji historyków pozostaje to, jak mocno frowanie. By poznać treść wiadomości, należało wymyśleć wpływały na decyzje Wodza Naczelnego i jego Sztabu nie jeden klucz, lecz dwa. Wbrew tym trudnościom liczba Generalnego. rozkodowanych radiogramów jednak rosła lawinowo. Paradoksalnie polskim kryptologom sprzyjała szybkość AS DO KOŃCA ofensywy wojsk Michaiła Tuchaczewskiego. Jego łączno- Nie oznaczało to jednak, że Kowalewski nie został doce- ściowcy nie nadążali z układaniem kabli telegraficznych, niony w Wojsku Polskim. Przyszły awanse i najwyższe od- więc prące do przodu oddziały były zdane coraz bardziej znaczenie – Virtuti Militari. W 1923 roku porucznik wyje- tylko na własne radiostacje, a te albo zawodziły albo płyną- chał do Tokio, gdzie podzielił się swym doświadczeniem ce z nich meldunki od razu były przechwytywane przez z japońskimi kryptologami. Po powrocie rozpoczął służbę polski nasłuch radiowy. w dyplomacji, został attaché wojskowym w Moskwie. Tutaj kolejny raz wykazał się nieprzeciętnymi zdolnościami, ry- SIERPNIOWE ŻNIWO sując z pamięci plany najnowocześniejszego sprzętu pre- Na przełomie lipca i sierpnia 1920 roku polski radiowy- zentowanego na defiladach wojskowych, na których obo- wiad przejął około tysiąca sowieckich radiogramów. wiązywał zakaz fotografowania. Wreszcie w 1933 roku zo- Por. Kowalewski z kolegami rozwiązał 19 kluczy szyfro- stał przez Sowietów uznany za persona non grata. wych, dzięki czemu poznano treść 800 depesz. W wielu Po wyjeździe z Moskwy objął analogiczne stanowisko z nich powtarzały się meldunki o zbyt rozciągniętych li- w Bukareszcie. We wrześniu 1939 roku, już w stopniu pod- niach komunikacyjnych i coraz większych problemach pułkownika, Kowalewski zdołał wyjechać do Rumunii, z zaopatrzeniem w oddziałach Tuchaczewskiego. Te infor- a następnie udał się do Francji. Kiedy ta skapitulowała, macje napawały optymizmem, ale wciąż nie gwarantowały przedarł się do Portugalii i w Lizbonie na nowo rozpoczął przełomu – problemy kwatermistrzowskie nie były niczym swą wywiadowczą służbę na rzecz aliantów. nadzwyczajnym dla nacierającego wojska. Wśród tych alar- Po zakończeniu wojny Kowalewski pozostał na Zacho- mistycznych depesz szczególną uwagę porucznika zwróci- dzie i osiadł w Londynie. Współpracował m.in. z Radiem ły narzekania Tichona Chwiestina, dowódcy sowieckiej Wolna Europa, gdzie opowiadał o swojej roli w wojnie polsko- Grupy Mozyrskiej, odpowiedzialnego za ubezpieczenie -bolszewickiej. Wciąż też zajmował się kryptologią. Przed środkowego odcinka frontu. W meldunkach podkreślał, że śmiercią złamał szyfry, którymi posługiwał się ostatni dyk- nie tylko rwą mu się linie zaopatrzenia, lecz także nie ma tator powstania styczniowego Romuald Traugutt.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / W SMUDZE CIENIA 139

KRZYSZTOF KUBIAK Smutny, szalony Mike

lutym 2020 roku zmarł Mike Hoare. Media, głównie angielskojęzyczne, poinfor- Wmowały o tym fakcie jedynie zdawkowo, bardziej z kronikarskiego obowiązku niż z autentycznej potrzeby. Zupełnie inna atmosfera była wokół Hoare’a w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Ten urodzony w 1919 roku w Kalkucie syn irlandz- kiego pilota rzecznego stał się wówczas symbolem profesji uważanej za niemal już za- pomnianą, czyli najemnictwa. Jasna gwiazda „psów wojny”, czy też – jak kto woli – „dzikich gęsi” rozbłysła w czasie tyleż nieuchronnej, co chaotycznej dekolonizacji. Ha- sło samostanowienia politycznego państw afrykańskich wspierał gromko niemal cały świat, co nie było jednak tożsame z tym, że europejskie rządy i koncerny chciały utra- cić rzeczywisty wpływ na przykład na zambijską miedź, katangijski kobalt czy znajdu- jące się w Nigrze złoża uranu. Najemnicy okazali się więc idealnym niemal narzędziem osiągania celów, które nie zawsze chciano ujawniać opinii publicznej. Biografia Hoare’a, weterana armii brytyjskiej w stopniu majora czasu wojny, w pełni to potwier- dza. Najpierw, w 1960 roku walczył po stronie rebeliantów usiłujących oderwać prowincję Katanga od opuszczanego przez Belgów Konga. Później, gdy wKongu wybuchła wspierana przez Chińczy- ków i Kubańczyków rebelia, a były katangijski lider Moise Czombe objął urząd premiera, Hoare zo- stał pułkownikiem armii rządowej. Wraz z belgijskimi spadochroniarzami i najemnikami opłacany- mi przez Amerykanów uczestniczył w 1964 roku w operacji uwolnienia europejskich zakładników przetrzymywanych w Stanleyville. Zyskał wówczas przydomek „Szalonego Mike’a”. W 1965 roku, po upadku Czombego i przejęciu władzy w kraju przez Josepha Mobutu, wrócił do Republiki Połu- dniowej Afryki. Życie cywilne niezbyt mu jednak służyło. Nudę na krótki czas tylko zabiła funkcja konsultanta na planie filmu akcji „Dzikie gęsi” („Wild Geese”), którymw w postać wzorowaną na „Szalonymi Mike’u” wcielił się Richard Burton. W 1981 roku były kongijski najemnik zaangażo- wał się w niemal filmową akcję obalenia rządu na Seszelach. Owe archipelagowe państewko uzy- skało niepodległość od Wielkiej Brytanii w 1976 roku i od tego czasu trwała tam walka o władzę. Hoare działał na zlecenie obalonego prezydenta Jamesa Manchama, przebywającego na wygnaniu w RPA. Pretoria udzielała całemu przedsięwzięciu nieoficjalnego poparcia, gdyż sprawujący wła- dzę na wyspach France-Albert René zdawał się dryfować w stronę bloku wschodniego. Wydaje się, że Hoare, oprócz poszukiwania wyzwań i emocji, pozazdrościł innemu najemnikowi z Konga, Francuzowi Robertowi Denardowi, który poprzez tyleż śmiałe, co bezprawne działania na Komo- rach zdobył sobie pozycję quasi-protektora owej byłej francuskiej kolonii. Brytyjczyk miał jednak mniej szczęścia. Jego licząca 47 ludzi grupa dotarła na pokładzie czarterowego samolotu w bar- wach Suazi na wyspy, ale już w porcie lotniczym uwikłała się w wymianę ognia z siłami bezpie- czeństwa. Po sześciu godzinach najemnicy uciekli na pokładzie uprowadzonego samolotu linii Air India, który wylądował w czasie owej chaotycznej potyczki. Maszyna skierowała się do Durbanu. Władze RPA, działając pod międzynarodową presją i oskarżane o współudział w akcji, postawiły najemników przed sądem. Skazano ich za piractwo powietrzne na kary więzienia. Najwyższy wyrok – dziesięciu lat pozbawienia wolności – do- stał Hoare, ale wyszedł na wolność po 33 miesiącach. Był to już jednak koniec aktywności „Szalonego Mike’a” w branży, gdzie nie toleruje się prze- granych, zwłaszcza takich, którzy ujawniają związki z państwowymi mo- codawcami. Pozostały mu powrót do wyuczonego zawodu księgowego oraz pisanie, całkiem nieźle się sprzedających, biograficznych książek.

Prof. dr hab. KRZYSZTOF KUBIAK jest pracownikiem naukowym Katedry Nauk o Bezpieczeństwie na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 140 ARMIA / WOJNA

PO SŁUŻBIE / EDUKACJA

Charaktery- stycznym symbolem grobów żołnierzy poległych w bitwie nad Bzurą stały się epitafijne tabliczki – nieśmiertel- niki. Mają one szczególne uzasad- nienie: zgodnie z projektem to wierne repliki, w powiększonej skali, żołnierskich znaków tożsamości wz. 31. POWRÓT NA POLE BITWY Wędrówka śladami żołnierzy walczących we wrześniu 1939 roku to niecodzienna lekcja historii.

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 141 JAKUB WOJEWODA JAKUB

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 142 PO SŁUŻBIE / EDUKACJA

o była największa bitwa wojny obronnej z której korzystają pasjonaci geocachingu, czyli 1939 roku. Na terenie obejmującym gry terenowej polegającej na odszukiwaniu za 150 km2, z dwukrotnie liczniejszymi pomocą GPS-u przygotowanych skrytek. niemieckimi siłami starło się 200 tys. żołnierzy armii „Poznań” i „Pomorze”. TRAKT W BUDOWIE Zginęło ponad 20 tys. spośród nich. Pierwszy znak Traktu Pamięci Bohaterów Bi- Cmentarz wojenny w Trojanowie skry- twy nad Bzurą 1939 roku stanął w 2012 roku wa szczątki ponad 3500 żołnierzy, w Ju- w Tułowicach. Stowarzyszenie ufundowało tabli- liopolu pochowano ich 2200, w Rybnie cę poświęconą gen. bryg. Stanisławowi Grzmot- – 1586, a w Iłowie – 1034. Okoliczne -Skotnickiemu, który 19 września 1939 roku zo- lasy kryją wiele pojedynczych grobów. Z każdym stał w tej miejscowości śmiertelnie ranny podczas takim miejscem wiążą się wojenne historie. Opo- próby przebicia do Puszczy Kampinoskiej. Niem- wiada o nich Jakub Wojewoda, prezes Stowarzy- cy pozwolili polskim oficerom pochować swoje- Tszenia Muzealna Grupa Historyczna im. II Bata- go dowódcę. Za trumnę posłużył płaszcz genera- lionu 18 Pułku Piechoty. ła, a na jego grobie stanął drewniany krzyż. Gdy w 2014 roku członkowie Stowarzyszenia ŻOŁNIERSKIE EPITAFIUM przeznaczyli własne środki na budowę szlaku, „Opiekujemy się mogiłami żołnierzy walczą- przy wsparciu Rady Ochrony Miejsc Pamięci cych w bitwie nad Bzurą. Zniszczone betonowe Walk i Męczeństwa, udało się oznaczyć dziesięć krzyże nagrobne zastępujemy granitowymi”, kolejnych obiektów na terenie gminy Młodzie- mówi Jakub Wojewoda. Wymieniają też tablicz- szyn. Następnie na cmentarzach wojennych, które ki epitafijne i to on zaproponował, aby nowe znajdują się na trakcie, zamontowano maszty fla- kształtem przypominały nieśmiertelniki. Jego gowe oraz oznaczone orłem wojskowym granito- ojciec, Maciej Wojewoda, założyciel i wieloletni we obeliski z informacjami, ilu żołnierzy we dyrektor Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola wrześniu 1939 roku zginęło w konkretnym miej- Bitwy nad Bzurą, wpadł z kolei na pomysł po- scu. Teraz trakt łączy 27 punktów. „Planujemy ko- wiązania miejsc pamięci w jeden szlak histo- lejne na terenie innych gmin. Będziemy też konty- ryczno-turystyczny. „Pomyślałem, że to dobry nuować prace dokumentacyjne: zbierać listy pole- sposób na popularyzację dziejów ojczystych głych, opisy walk, zdjęcia, żeby je zaprezentować i naukę historii na prawdziwym polu bitwy”, na wystawach plenerowych”, zapowiada Alan mówi Maciej Wojewoda. Pszonczenko, wiceprezes Stowarzyszenia. Na ten szlak można ruszyć samemu lub skorzy- Pierwszy znak Traktu stać z pomocy przewodnika. Jest nim m.in. ZBRODNIE WOJENNE Pamięci Bohaterów Krzysztof Kwiatkowski. „Przyjeżdża tutaj coraz Ruszamy śladami żołnierzy walczących nad Bzu- Bitwy nad Bzurą więcej osób, szczególnie we wrześniu”, ocenia. rą. Pierwszy przystanek na trakcie to cmentarz 1939 roku stanął w 2012 roku Jak dodaje, zainteresowanie traktem wzrosło, gdy w Sochaczewie. Dzięki powiewającej na maszcie w Tułowicach. część jego obiektów została wpisana na listę, fladze łatwo odnaleźć wojenną kwaterę, w której

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 143

Kwatera wojenna w Juliopolu (Młodzieszyn) skrywa szczątki 2200 osób. To drugi pod względem liczby poległych cmentarz żołnierzy WP, którzy zginęli w bitwie nad Bzurą 1939 roku. Spoczywają tu żołnierze z armii „Poznań” i „Pomorze”. Udało się ustalić tożsamość zaledwie 400 z nich.

Kwaterę w 2019 roku remontowali członkowie Stowarzyszenia MGH im. II/18 pp ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. WOJEWODA JAKUB

JAKUB WOJEWODA: NASZĄ NAJWAŻNIEJ- SZĄ MISJĄ JEST TO, ABY TABLICZKI EPITAFIJNE Z NAPISEM „NIEZNANI” WYPEŁNIŁY SIĘ NAZWISKAMI

w 1939 roku pochowano 400 żołnierzy. Na 14 mogiłach zbio- Dalej jedziemy do odległego od Sochaczewa o 8 km Ko- rowych stoją betonowe krzyże z metalowymi tabliczkami. złowa Biskupiego. Tam na cmentarzu zostali pochowani Wśród nich wyróżnia się grób mjr. Feliksa Kozubowskiego, żołnierze, których 22 września 1939 roku rozstrzelali Niem- dowódcy II Batalionu 18 Pułku Piechoty. Sierż. Józef Skórka, cy na terenie cegielni w Boryszewie. Byli to członkowie szef 5 kompanii II Batalionu 18 Pułku Piechoty tak go wspo- Batalionu Obrony Narodowej „Bydgoszcz”. Rzekomo minał: „Dowódca batalionu mjr Kozubowski stał na znisz- 3 września, podczas tzw. krwawej niedzieli w Bydgoszczy czonym moście. Stąd kierował odwrotem oddziałów. Jego brali oni udział w mordowaniu niemieckich cywilów. zachrypły głos słychać było wśród wybuchów pocisków ar- W 1943 roku ciała zabitych przeniesiono na cmentarz tyleryjskich i trzasku broni maszynowej. [...] W czasie prze- w Kozłowie Biskupim. Zatrzymujemy się na chwilę zadumy prawy, w pobliżu miejsca, gdzie stał dowódca batalionu, uj- przy kamiennym pomniku oraz tablicy, na której wyryto na- rzałem nagły błysk, po którym nastąpił wybuch ciężkiego zwiska zamordowanych. granatu. Mjr Feliks Kozubowski poległ”. Podczas trwających Naszym następnym celem jest odległe o 15 km Rybno. trzy dni walk o miasto batalion, którym dowodził major, stracił „Jedziemy szlakiem walk 26 i 14 Dywizji Piechoty, które 80% żołnierzy. Most, przy którym zginął, nosi dziś jego imię broniły dostępu do tej miejscowości. Niemcy rzucili do wal- i jest elementem traktu. ki dywizję pancerną, ale nie przerwali polskiej obrony”,

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 144 PO SŁUŻBIE / EDUKACJA

opowiada Jakub Wojewoda. Polacy NA CMENTARZACH kazali zaorać ten teren. W walkach wycofali się dopiero 16 września, aby o wieś i okoliczne lasy ponieśli duże przebić się do walczącej Warszawy. Po WOJENNYCH, KTÓRE straty i chcieli zatrzeć ślady po polskim drodze przejeżdżamy przez miejsco- ZNAJDUJĄ SIĘ NA oporze. „Mieszkańcy oznaczyli jednak wość Jasieniec, gdzie we wrześniu teren pochówku. Po wojnie utworzyli 1939 roku był polowy punkt opatrun- TRAKCIE, ZAMONTO- w tym miejscu leśny cmentarzyk”, mó- kowy 55 Pułku Piechoty. To miejsce WANO MASZTY FLA- wi Jakub Wojewoda. kolejnej zbrodni wojennej. Przez linię Ostatnie dni września 1939 roku – obrony koło Rybna przedarło się kilka GOWE ORAZ OZNA- takie daty śmierci widzę na wielu ta- czołgów niemieckiej 1 Dywizji Pancer- CZONE ORŁEM WOJ- bliczkach na cmentarzu w Budach Sta- nej. Ostrzelały pociskami zapalającymi rych. Ci, którzy nie zdołali się przebić punkt opatrunkowy, a potem przejecha- SKOWYM GRANITO- do Warszawy, bronili się w okolicznych ły po rannych. „Chcemy w tym miejscu WE OBELISKI Z IN- lasach. Ostatni żołnierz, sierż. Wiktor postawić pamiątkowy kamień”, zapo- Głudziński, poległ tutaj 6 października, wiada Jakub Wojewoda. Zamordowani FORMACJAMI, ILU niestety niewiele o nim wiadomo. w Jasieńcu spoczywają na cmentarzu ŻOŁNIERZY ZGINĘŁO parafialnym w Rybnie. MISJA NA PRZYSZŁOŚĆ W KONKRETNYM „Za tymi domami były wydmy”, STRACONE CZOŁGI MIEJSCU Jakub Wojewoda wskazuje okoliczne Kolejnym przystankiem na szlaku jest zabudowania, gdy jedziemy drogą pole bitwy pod Ruszkami. 16 września 4 i 6 Batalion 17 Pułku z Bud do Młodzieszyna, i opowiada kolejną historię. W tym Artylerii Lekkiej przygotowywały się do natarcia na Socha- miejscu do ostatnich dni września 1939 roku broniło się kil- czew. Żołnierze zajęli stanowiska na skraju lasu Zofiówka. „Od kuset polskich żołnierzy z rozbitych oddziałów. Trzystu Adamowej Góry prosto na ukrytych w lesie polskich artylerzy- z nich zostało zabitych, a okoliczni mieszkańcy pochowali stów szły niemieckie czołgi pułku pancernego Leibstandarte ich wśród drzew i przez lata dbali o cmentarzyk. Nie prze- SS Adolf Hitler. Jechały z tamtej strony”, Jakub Wojewoda trwała żadna wojskowa relacja z tego boju. O zaciętej obro- wskazuje na pobliskie łąki. Ppor. Adam Czartoryski, dowódca nie świadczą jedynie tysiące łusek, które na polu bitwy zna- 4 Baterii II Dywizjonu 17 Pułku Artylerii Lekkiej, tak opisał te leźli członkowie Stowarzyszenia. wydarzenia: „Ujrzeliśmy czołgi niemieckie wyłaniające się Dalej kierujemy się na Juliopol w gminie Młodzieszyn. z zabudowań dworu w Ruszkach. Odległość naszych dział od „Ojciec opowiadał, że zacięte walki toczyły się tu nawet na czołgów nie przekraczała 2 km. Pomimo grożącego niebez- cmentarzu. Jeszcze kilka lat temu podczas kopania grobu od- pieczeństwa obie baterie odważnie prowadziły ogień. [...] naleziono polski ckm wz. 30”, mówi Jakub Wojewoda. Tutej- Niemcy byli zaskoczeni niespodziewanym, skutecznym i cel- szy cmentarz, o powierzchni około 762 m², jest jednym z więk- nym ogniem. Po kilku salwach wycofali się, straciwszy szych na terenie powiatu sochaczewskiego. Pochowano tu od 22 czołgi i kilka motocykli”. Maciej Wojewoda wspomina, że 2200 do 3773 poległych w bitwie nad Bzurą. Po prawej stro- dowódcy dwóch baterii – kpt. Ludwik Głowacki i ppor. Adam nie od głównej alejki groby zostały już odnowione. „Te po le- Czartoryski – wielokrotnie odwiedzali Muzeum Bitwy nad wej czekają na renowację”, wskazuje Jakub Wojewoda i opo- Bzurą: „Pamiętam, jak spierali się, który z nich zniszczył wię- wiada kolejną historię. Spoczął tutaj kpt. Mikołaj Korwin- cej niemieckich czołgów”. -Kossakowski, oficer Batalionu Obrony Narodowej Jabłonowo, który poległ w rejonie Ruszk. Każdego roku we wrześniu W ZBIOROWYCH MOGIŁACH z RPA przyjeżdża na cmentarz jego rodzina, której Stowarzy- Wyruszamy w dalszą drogę, do Bud Starych, zahaczając szenie pomogło w odnalezieniu grobu kapitana. o Henryków, miejsce kolejnej niemieckiej zbrodni wojennej. Na koniec wracamy do Sochaczewa. W Trojanowie, na naj- To tam 18 września 1939 roku żołnierze Wehrmachtu większym cmentarzu żołnierzy WP poległych w jednej bi- z 19 Dywizji Piechoty spalili w stodole 76 mieszkańców twie spoczywają głównie żołnierze armii „Poznań” i „Pomo- wsi, jeńców i uciekinierów z Polski Zachodniej. Na cmenta- rze”. Udało się ustalić tożsamość zaledwie 535 z nich. Nie- rzu wojennym w Budach Starych spoczywa około 225 żoł- które miejsca spoczynku polskich żołnierzy i cywilów, którzy nierzy Wojska Polskiego, których szczątki zebrano w oko- zginęli w czasie bitwy nad Bzurą, pozostają nieodkryte do licznych lasach. Także to miejsce ma swoją historię. W poło- dziś. Nieznana jest także większość nazwisk żołnierzy powie września zgrupowały się tam oddziały armii „Pomorze” chowanych w zbiorowych mogiłach. „Myślę, że to jest naj- i „Poznań”, aby przeprawić się przez odległą o 8 km Bzurę. ważniejsza misja na przyszłość, aby tabliczki epitafijne z na- 17 września Niemcy rozpoczęli atak lotniczy – na polskie pisem »Nieznani« wypełniły się nazwiskami”, mówi Jakub oddziały zrzucili 340 t bomb. Gdy odlecieli, pola były usła- Wojewoda. ne trupami. Mieszkańcy Bud Starych chowali poległych żoł- Cytaty pochodzą z książki Macieja Wojewody i Jakuba Wojewody nierzy w zbiorowych mogiłach. W czasie okupacji Niemcy „Bitwa nad Bzurą”, Warszawa 2016.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 145 polska-zbrojna.pl

magazyn o tradycji i chwale polskiego oręża

ZAMÓW PRENUMERATĘ TEL. +48 261 849 494 Wojsko Polskie Twoja historia – Twoje życie!

Polecam! Anna Putkiewicz, redaktor naczelna nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 146 PO SŁUŻBIE / POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

Tydzień Zielone mundury wśród rozbuchanej zieleni, plamiaste pokrowce na hełmach, ta- śmy amunicji, kołyszące się anteny radiostacji, a w rę- kach atrapy M16, erka- emów, granatników i strzelb w Biesnamie W samym środku lasu nagle grzmotnęły petardy. Ktoś zawołał: „Kontakt, kontakt z prawej!”. Padłem w błoto, złożyłem się do strzału i puściłem serię w stronę przeciwnika. To jeden z epizodów mojej tegorocznej wyprawy w sam środek wojny w Wietnamie.

MACIEJ NOWAK-KREYER

ziałaniami słynnej amerykańskiej 101 Dywizji Po- wietrznodesantowej podczas wojny w Wietnamie interesuję się już od lat. Należę do Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej „Rakkasans”, które Dwspółpracując z weteranami, bada dzieje US Army. Od 2016 roku organizujemy tygodniowy marsz w sile plutonu po najdzikszych częściach Bieszczad, symulujący patrol typu seek and destroy (odszukaj i zniszcz) z 1969 roku. Wybór miejsca jest nieprzypadkowy. Rejon Cisnej do złudzenia przypomina Wietnam, więc ochrzciliśmy go bieszczadzkim Wietnamem, czyli Biesnamem. Na każdy patrol ruszamy w zrekonstruowanych mundurach i oporządzeniu, dźwi- gając po około 30 kg ekwipunku oraz wierne atrapy ame- rykańskiego uzbrojenia z połowy XX wieku.

BIESZCZADZKIE PIEKIEŁKO Tegoroczny patrol nie zapowiadał się dobrze. Ze względu na pandemię koronawirusa do końca nie wiedzieliśmy, czy w ogóle się odbędzie, a izolacja nadwyrężyła naszą kondycję. Prognozy pogody były fatalne. Czekałem na wyprawę pełen niepokoju, który zagłuszałem, szykując z kolegami ra- cje żywnościowe i konserwując sprzęt. Nastał w końcu dzień wyjazdu. Ruszyłem wcześniej, aby w terenie poukrywać pudła

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 147

z żywnością. W Wietnamie jedzenie żantów, w realu żołnierz wojsk obrony dostarczano żołnierzom w śmigłow- terytorialnej. Oszacowaliśmy też cach, my musieliśmy dotrzeć do niego pierwsze straty. Dwóch „żołnierzy” sami. Wkrótce do zalanej deszczem zgłosiło się do ewakuacji: jeden ze bazy wypadowej przybyła reszta zwichniętą nogą, drugiego załamały uczestników patrolu. Bieszczady. Siedział, dygocząc z zim- Następnego dnia rano – wymarsz. na, ze „spojrzeniem tysiąca jardów”. Bezchmurne niebo dawało nam na- Żałowaliśmy go, bo fizycznie dałby ra- dzieję, że pogoda, wbrew złym pro- dę. Wszystko, co nie pozwalało mu iść gnozom, dopisze. Zapakowaliśmy się dalej, było w jego głowie. do autokarów i ruszyliśmy w sam śro- Zabrałem się w końcu za przygoto- dek bieszczadzkiego, zielonego piekła. wywanie gorącego napoju. Cienka ka- Po krótkiej podróży zbiórka, przypo- wa instant, na wodzie z posmakiem mnienie reguł patrolu, podział na dru- ZGODNIE manierki, parzona wśród gryzącego żyny oraz sekcje (według historycz- dymu heksaminy smakowała niczym nych amerykańskich regulaminów). Z PRAWEM dzieło baristy. Miałem też już nocne Przed nami długie podejście górską schronienie, bo razem z „Sarną” wznie- drogą. W przepisowym szyku rozcią- rganizując przedsięwzięcie ta- śliśmy istną willę z naszych poncho. gnęła się na niej kolumna „wojska”. Okie jak bieszczadzki patrol, na- Mój współlokator, doświadczony tra- Widok jak z filmu wojennego: zielone leży działać zgodnie z prawem. Uży- per, w cywilu obsługuje rajdy aut tere- mundury wśród rozbuchanej zieleni, wać wolno tylko atrap broni i amuni- nowych. Nie raz po drodze dodawał mi plamiaste pokrowce na hełmach, taśmy cji, a wyprawę trzeba zgłosić otuchy. Nie służył w prawdziwym woj- amunicji, kołyszące się anteny radio- lokalnym służbom, zwłaszcza Policji, sku, ale dostrzegłem u niego bezpreten- stacji, a w rękach atrapy M16, erka- Straży Granicznej i Straży Leśnej. (2) ORZECHOWSKI MATEUSZ sjonalną zaradność i rozsądek charak- emów, granatników i strzelb. Nawet terystyczne dla komandosów. owady zdawały się nucić piosenkę Wydawało mi się, że teraz może być „Fortunate Son”, muzyczny symbol tamtej wojny. już tylko lepiej, lecz przyroda znowu pokazała nam całą swoją moc. Nagle huragan zaczął zrywać nasze schronienia. JEŹDŹCY BURZY Jednocześnie lunął deszcz, a po chwili o ziemię zaczął ude- Słońce szybko stało się przekleństwem, a strome podejścia rzać ogromny grad. Ostatkiem sił utrzymałem namiot, więc wyciskały z nas resztki sił. Gdy poradziliśmy sobie z mozol- po wszystkim chciałem już tylko szybko zasnąć. Chociaż ną wspinaczką, zaczął się błotnisty i stromy szlak w dół. noc była zimna, nie zmarzłem. Specjalny ocieplacz pod Breja szybko zalepiła bieżniki wibramowych podeszew i śli- mundur, tzw. śpioch, spełnił swoją rolę. Zamiast śpiwora zgaliśmy się jak po lodzie. Co gorsza, wrócił deszcz. Miło miałem ocieplenie do poncho. Wygląda ja cieniutka derka, chłodził rozgrzaną skórę, ale szybko zmienił mundur w mo- ale gdy starannie się nim owinąć, grzeje jak folia NRC. krą szmatę na zziębniętych plecach. Nagle jeden z kolegów O trzeciej w nocy wstałem na wartę. Od poprzedniej zmia- przewrócił się z łomotem. Krzycząc, złapał się za wygiętą ny dostałem gaz i petardy do odstraszania niedźwiedzi, ale pod nienaturalnym kątem nogę. Przybiegł nasz medyk, na szczęście nie przydały mi się, było spokojnie. Ledwie „Wróbel”, w cywilu ratownik medyczny. W żołnierskich sło- wróciłem do namiotu i zamknąłem oczy... na nogi postawił wach przywołał rannego do porządku i zajął się kontuzją. mnie huk petard. Wyskoczyłem na zewnątrz, po drodze zła- Ostatkiem sił, zziębnięty i obolały dotarłem do celu: ruin pałem atrapę M16. Zobaczyłem tylko kolegów, tak jak ja świątyni zagubionej wśród wzgórz. To dawna cerkiew, ale „uzbrojonych” i zaspanych. Alarm okazał się fałszywy, war- my widzieliśmy w niej stary, francuski kościół z filmu „Plu- townik sprawdzał tylko naszą czujność… ton”. Przez dłuższy czas tkwiliśmy wśród murów, półżywi, opatuleni w poncho. W końcu dotarł też nasz medyk z ran- SPOKOJNIE JAK NA WOJNIE nym. Okazało się, że to tylko zwichnięcie. Nowy dzień minął głównie na odpoczynku. Przeszliśmy Ulewa wreszcie minęła, chociaż chmury i wilgoć pozo- też specjalne szkolenie z łączności, niełatwe, bo nasze stały. Zbudowaliśmy schronienia na noc, przyszedł też czas przenośne radiostacje pochodziły z połowy ubiegłego stu- na rozstawienie posterunków i ustalenie wart. Nie groził lecia. Nazajutrz, dla odmiany skąpani w słońcu, ruszyli- nam atak Wietkongu, za to całkiem realna była wizyta śmy w dalszą drogę. Dziarsko maszerowaliśmy, bo więk- niedźwiedzia. Wszystkim sprawnie zajął się jeden z sier- szość z nas ból aklimatyzacji miała już za sobą. Czuliśmy

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 148 PO SŁUŻBIE / POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

NAWET OWADY ZDAWAŁY SIĘ NUCIĆ PIOSEN- KĘ „FORTUNA- TE SON”, MU- ZYCZNY SYM- BOL WOJNY W WIETNAMIE MATEUSZ ORZECHOWSKI MATEUSZ Zbudowaliśmy schronienia na noc, przyszedł też czas na rozstawienie posterunków i ustalenie wart. Nie groził nam atak Wietkongu, za to całkiem realna była wizyta niedźwiedzia.

jednak, że sprzęt, którym US Army dysponowała w Wiet- nych turystów. Ubawił nas „Sarna”, gdy ze znużenia pomy- namie, nie nadawał się do działań w zalesionym, górzy- lił dzień swoich urodzin – i obchodził je dwa razy. Z podzi- stym terenie. Ciężkie stalowe hełmy z fasunkami z tworzy- wem patrzyliśmy na „Dżej Dżeja”, który z dnia na dzień wa sztucznego ograniczały i tak słabą widoczność. Pleca- z przerażonego nastolatka zmieniał się w pewnego siebie, ki, tylko z nazwy lekkie, ciągnęły nas do tyłu. Cały młodego mężczyznę. Wojsko, nawet udawane, to zawsze ekwipunek telepał się i chrzęścił, chociaż został rozmiesz- kuźnia charakterów! czony prawidłowo. Gdybyśmy naprawdę tropili Wietkong, Ostatni nocleg przed powrotem do bazy wypadł w leśnej partyzanci słyszeliby nas z odległości wielu mil. I tak też wiacie. Same luksusy – drewniany dach, kamienna podłoga, się stało w naszej symulacji. W samym środku lasu nagle w pobliżu górska rzeka. Woda zimna jak lód, ale po raz grzmotnęły petardy i usłyszeliśmy okrzyki. „Kontakt, kon- pierwszy od tygodnia można się umyć i ogolić. Co za roz- takt z prawej!”. Padłem w błoto, złożyłem się do strzału kosz! Późnym popołudniem odbyły się zajęcia z postaw i puściłem wyimaginowaną serię w stronę przeciwnika. strzeleckich i bezpiecznego obchodzenia się z bronią. Pro- Udało się, atak został odparty. wadzili je „Komandos” i „Bękart”, obaj prawdziwi żołnierze Prawdziwym nieprzyjacielem na tym patrolu znowu oka- i spadochroniarze, więc można było się dużo nauczyć. Szko- zała się pogoda. Na przełęczy niespodziewanie złapała nas da, że nasze atrapy M16 z trudem poddawały się skompliko- burza. Dygotaliśmy z zimna, przemoczeni i wściekli, bo wanym manipulacjom. czarna chmura wisiała tylko nad nami, wokół rozciągało się czyste niebo. Złość dodała sił, aby dowlec się na miejsce po- SZACUNEK DLA ŻOŁNIERZY stoju. Zabraliśmy się za budowę schronień. Nazajutrz, po krótkim marszu, autokary odwiozły nas do Z kolejnego dnia niewiele zapamiętałem. Zaczęło się nie- miejsca, z którego ruszaliśmy przed tygodniem. Tam roz- winnie, od dużego zmęczenia. Na postoju płuca pracowały stawiliśmy wojskowe namioty, które teraz były dla nas ni- jak miechy, serce waliło niczym młot. Nagle poczułem, że czym pałace. Wciąż panował rygor wojskowy, ale i tak by- zapadam się w sobie, a z ciała uchodzą siły. Ocuciła mnie liśmy już rozluźnieni. Wreszcie było sucho, ciepło, dzień zimna woda z czyjejś manierki. Ktoś zabrał mi plecak, ru- wypełniły rozmowy i wykłady oraz pstrykanie pamiątko- szyłem na miękkich nogach i w końcu dowlokłem się na wych fotografii. miejsce noclegu. Medyk uznał, że był to opóźniony wstrząs Następnego dnia w południe, na apelu, ogłoszono ko- aklimatyzacyjny i nagły spadek cukru. Rzeczywiście, na no- niec patrolu. Dotąd niemal upragniony, teraz oznaczał kres gi postawiła mnie solidna porcja słodyczy od zaniepokojo- wspaniałej przygody. Wspominaliśmy wyprawę przy piwie nych kolegów. i pierwszym od tygodnia normalnym posiłku. Jeszcze tra- Następne dni minęły bez niespodzianek. Dobrze znany dycyjny toast za tych, co zostali w górach, a potem już na monotonny marsz pod górę i z górki, po błocie i po suchym luzie bawiliśmy się na pożegnalnej imprezie. Rano wyjazd gruncie, do tego ból mięśni i zmęczenie. Niełatwo, ale do do domów. Byliśmy wykończeni, ale dumni z siebie i peł- wytrzymania. Morale nieco się poprawiło. Mieliśmy już si- ni podziwu dla prawdziwych żołnierzy walczących łę, żeby pełnymi zdaniami odpowiadać na pytania zdziwio- w Wietnamie.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA PO SŁUŻBIE / POWRÓT ARMIADO PRZESZŁOŚCI / WOJNA 149

Nierzadko zdarza się, że schrony lub ich pozostałości odkrywają rolnicy podczas prac polowych. Członkowie stowarzyszenia prowadzą też obserwację

z powietrza za pomocą drona. PROSZOWICE SCHRONY PSICA/BOJOWE ADAM Historia z betonu i stali Połączyła ich pasja, zamiłowanie do historii regionu i militariów. Grupa entuzjastów założyła stowarzyszenie, by ocalić od zapomnienia pamiątki z czasów II wojny światowej.

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK

ziadek w czasie wojny był nauczycielem. Prowa- o tych sprawach z różnych względów nie mówi się dużo. dził tajne komplety, za co miał być rozstrzelany na Dlatego grupa entuzjastów postanowiła to zmienić. Dziesięć rynku w Proszowicach. Szczęśliwie udało mu się lat temu na terenie Proszowic odkryli pierwszy schron spo- uniknąć egzekucji, bo z rąk Niemców odbili go śród kilkudziesięciu tworzących niemiecką linię umocnień. Duczniowie. Babcia zaś pochodzi z Wołynia… To chyba wła- Miały one w 1944 roku zatrzymać nacierającą Armię Czer- śnie wojenne wspomnienia moich dziadków sprawiły, że tak woną. Z reguły budowali je przymuszeni przez Niemców Po- bardzo zainteresowałem się historią”, opowiada Wojciech lacy. „Kiedyś podczas spaceru zobaczyłem wystającą z zie- Bujakowski ze Stowarzyszenia Historyczno-Eksploracyjnego mi dziwną studzienkę kanalizacyjną. Gdy wszedłem do środ- „Bojowe Schrony Proszowice”. „Mój pradziadek Henryk ka, było już dla mnie jasne, że to schron z czasów II wojny Grzesik przeszedł cały szlak bojowy 55 Dywizji Piechoty światowej. To był początek przygody, która trwa już lata, Armii Krajowej. Gdy wrócił do domu, na okupowanym tere- a z pewnością jeszcze wiele niespodzianek przed nami”, nie stworzył straż ogniową”, opowiada z kolei Wojciech przyznaje 33-letni przedsiębiorca Wojciech Bujakowski. Pasek, założyciel Stowarzyszenia. Grupę tworzy ponad Dlaczego młodzi zainteresowali się schronami? Przyznają, 25 osób. Różni je wiek, wykształcenie, doświadczenie zawo- że poza cmentarzami i mogiłami, należą one do nielicznych dowe, ale łączy idea: chcą przywrócić pamięć o ludziach, w regionie materialnych śladów wydarzeń historycznych. którzy walczyli na terenie powiatu proszowickiego. „To nie jest typowy zabytek, o który dba się z należytym sza- cunkiem. A przecież one przetrwają dziesięciolecia. Mogą ŚLADY WOJNY o lokalnych wydarzeniach mówić następnym pokoleniom. To, co w czasie I i II wojny światowej działo się na terenie Szlak schronów to historia zamknięta w betonie i stali”, mó- dzisiejszego powiatu proszowickiego w województwie mało- wi Wojciech Pasek. polskim, pozostaje w cieniu wielkich wydarzeń tamtej epo- Stowarzyszenie zajęło się odnawianiem tych budowli ki. Nie znaczy to wcale, że działo się niewiele, po prostu i zbieraniem dokumentacji. „Szybko przekonaliśmy się, że

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 150 PO SŁUŻBIE / POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

SCHRONY BYŁY PUNKTEM WYJŚCIA, ŚWIADECTWEM W MINIATURZE TRUDNEJ HISTORII POLSKI

Stowarzyszenie Histo- ryczno-Eksploracyjne „Bojowe Schrony Pro- szowice” tworzy ponad 25 osób. Różni je wiek, wykształcenie i doświadczenie, ale łączy idea: chcą przy- wrócić pamięć o ludziach, którzy walczyli na terenie powiatu

proszowickiego. PROSZOWICE(3) SCHRONY PSICA/BOJOWE ADAM

to ciężka robota. Musieliśmy usuwać skutki nawałnic: kilo- bojowo-obserwacyjny, z którego żołnierze mogli prowadzić gramy mułu, błota oraz przyniesionych przez wodę śmieci. ostrzał z karabinu maszynowego”, opowiadają entuzjaści. Zresztą cały czas walczymy ze skutkami dewastacji. Ludzie Znaleźli także i odnowili Regelbau 51A, który wykorzysty- nie mają szacunku dla naszej pracy i niszczą to, co udało wano jako schronienie dla ośmioosobowej drużyny, miejsce nam się odnowić”, mówi 24-letni fotograf Adam Psica. dla rannych żołnierzy lub magazyn sprzętu wojskowego Pierwszy odkryty przez nich schron Ringstand 58c, na- oraz amunicji. „Wiemy, gdzie przebiegały okopy, rowy zywany zwyczajowo tobrukiem (konstrukcja oparta jest na przeciwpancerne, a nawet w którym miejscu ustawiano za- projekcie włoskim wykorzystywanym w Afryce podczas sieki. W sumie w powiecie proszowickim zidentyfikowali- walk o Tobruk), znajduje się w Proszowicach. Przeznaczo- śmy kilkadziesiąt różnego rodzaju elementów fortyfikacji ny dla dwuosobowej załogi, składa się z izby amunicyjnej niemieckich”, mówi Wojciech Bujakowski. oraz stanowiska bojowego. To ostatnie było dla ciężkiego karabinu maszynowego lub moździerza, a nierzadko dla POSZUKIWACZE SKARBÓW granatników Panzerfaust czy Panzerschreck. „Odkopanie Schrony były punktem wyjścia, świadectwem w miniatu- tobruka to był początek. Dziś nazywamy to miejsce skanse- rze trudnej historii Polski. Potem przyszło zainteresowanie nem. Oczyściliśmy je i odnowiliśmy, a następnie w pobliżu przeszłością regionu. Skąd czerpią wiedzę? Przede wszyst- zbudowaliśmy ziemiankę oraz fragment okopów, by stwo- kim ze wspomnień mieszkańców okolic. Nierzadko zdarza rzyć swego rodzaju ciąg fortyfikacji. Teraz można to zoba- się, że schrony lub ich pozostałości odkrywają rolnicy pod- czyć z bliska. Skansen jest otwarty dla zwiedzających”, czas prac polowych. Członkowie Stowarzyszenia prowadzą mówi Wojciech Pasek. Dwudziestosiedmiolatek na co też obserwację z powietrza za pomocą drona. Wiele infor- dzień jest strażnikiem ochrony kolei oraz instruktorem macji zdobywają jednak z archiwów wojskowych. „Udało strzelectwa. nam się dotrzeć do zdjęć robionych przez Luftwaffe w 1944 Po tobruku odnajdywali kolejne elementy fortyfikacji linii roku, które pokazują budowaną wówczas linię obrony”, mó- obrony Stellung A2, które finalnie stworzyły szlak schro- wi Adam Psica. To nie wszystko. Entuzjaści dotarli także do nów II wojny światowej w powiecie proszowickim. „Odko- dzienników i sprawozdań żołnierzy Armii Czerwonej, które paliśmy np. kochbunker, czyli jednoosobowy lekki schron pomaga im tłumaczyć emerytowana nauczycielka języka ro-

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 151

syjskiego. „Część dokumentów została odtajniona lub ska- talogowana dopiero w ostatnich latach. Mamy więc świado- mość, że po niektóre z tych materiałów sięgamy jako pierwsi od czasów wojny”, mówi Psica. Fotograf przyznaje, że istotne informacje udało im się pozyskać z archiwów w Niemczech, Rosji, Wielkiej Brytanii, a nawet w Stanach Zjednoczonych. Identyfikacja niemieckich fortyfikacji to nie wszystko. Stowarzyszenie angażuje się w różnego rodzaju akcje spo- łeczne, dzięki którym odkryto kilka skarbów. W czasie czyszczenia rzeki Szreniawy wyjęli z wody m.in. łuskę z niemieckiego działa przeciwpancernego PaK, pociski moździerzowe oraz tzw. świńskie ogonki, czyli podpory do drutów kolczastych. „Oburza nas to, że rów przeciwpan- cerny, który nasi dziadkowie kopali pod karabinami Niem- ców, dziś służy miejscowym jako śmietnik. Najczęściej takie zachowanie wynika z niewiedzy”, mówi Wojciech Bujakowski. „Wszystko, co robimy, ma służyć budowaniu świadomo- ści mieszkańców regionu. Chcemy też upamiętnić dokonania tych, którzy walczyli o swoją małą ojczyznę, a także tych, którzy tu zginęli. Mało kto wie, że pod Proszowicami rozegrano bitwy w czasie I i II wojny światowej. Poległo tu wielu ludzi, a nie wszyscy spoczywają na cmentarzach. Za- mierzamy tym się zająć, choćby dlatego, że podczas I wojny światowej w armiach zaborczych walczyli również Pola- cy”, mówi Adam Psica. Stowarzyszenie zajmuje się odnawianiem i oznaczaniem mogił poległych żołnierzy na terenie powiatu proszowickiego. Z roku na rok kolekcja Stowarzyszenia się powiększa. Dziś zbiór tworzą dziesiątki różnego rodzaju pamiątek. To nie tylko łuski po nabojach, lecz także apteczki wojskowe, radiostacje, kanistry, lufa od PaKa, niemiecka ładownica do karabinu maszynowego, manierki czy stare zdjęcia. Więk- szość artefaktów wymaga renowacji, czym również zajmują się entuzjaści ze Stowarzyszenia. „Gdy o naszej działalności związanej z odkopywaniem schronów zrobiło się głośno w Proszowicach i pobliskiej okolicy, ludzie sami zaczęli się do nas zgłaszać. Wielu z nich chce nam przekazać dokumenty po swoich przodkach lub osobiste pamiątki partyzan- tów z 1944 roku”, mówi Wojciech Pasek.

POMYSŁ NA MUZEUM Członkowie Stowarzyszenia na razie dzielą się swoimi od- kryciami przez internet, ale planują wydać książkę poświę- coną wydarzeniom 1944 roku. Jeśli jednak Stowarzyszenie chce prezentować swoje zbiory i pozyskiwać kolejne pamiąt- ki z czasów I i II wojny, musi rozbudować działalność. „Otworzymy w Proszowicach muzeum. Niedawno wydzier- żawiliśmy przedwojenny budynek, który po remoncie udo- stępnimy zwiedzającym”, mówi Pasek i dodaje: „W czasie wojny budynek sąsiadował ze szpitalem, w którym opieko- wano się powstańcami warszawskimi, o czym wie tylko nie- wielu proszowian”. Na ponad 200 m2 zostanie przygotowana ekspozycja poświęcona obu wojnom światowym.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 152 PO SŁUŻBIE / FILM

an Weseli należał do tych nielicznych Polaków, któ - pitulacji przez ich kraj. Zgodnie z samurajskim kodeksem rych wojenny los zagnał aż na Pacyfik. Jako strzelec woleli umrzeć, niż zhańbić się oddaniem w niewolę. Jak pokładowy brytyjskiego bombowca walczył przeciw miało się okazać, niektórzy z nich prowadzili walkę przez J Japończykom w Birmie. Mimo że był to już maj 20, 30, a nawet 40 lat po zakończeniu wojny! Japońska 1945 roku, Amerykanie i Brytyjczycy wciąż nie mogli od- kinematografia podjęła rozrachunek z tym „dziedzictwem trąbić zwycięstwa nad nieprzyjacielem, broniącym się twar- samurajskiej tradycji” stosunkowo wcześnie. Już w 1956 ro- do w dżungli. Kpt. Weseli tak wspominał Japończyków: ku Kon Ichikawa nakręcił „Harfę birmańską” – arcydzieło „Pokonywanie przez nich ogromnych trudności w dżungli kina wojennego i religijnego jednocześnie. zakrawało na jakiś pakt z siłą nieczystą. Tam gdzie biały człowiek był bezapelacyjnie skazany na śmierć, oni wycho- SŁUGA DUCHÓW dzili zwycięsko. […] Widziałem sam, z jakim Film Ichikawy otwiera i kończy haiku: „Zie- zabobonnym strachem Gurkhowie przyj- mia w Birmie jest czerwona/ Takie też tu mowali wiadomość, że mają iść na są skały”. Ta klamra spina historię front w dżunglę. A byli to prze- PIOTR KORCZYŃSKI kompanii kpt. Inouye (Rentarô cież ci sami odważni żołnie- Mikuni), którą koniec wojny rze, którzy w Libii śpiewa- zastaje w birmańskiej dżun- jąco szli w bój”. Wielu Gdy w Europie świętowano gli. Inouye to wyjątkowy japońskich żołnierzy koniec wojny i opłakiwano jej oficer. W cywilu był na- nie złożyło broni nauczycielem muzyki, wet po ogłoszeniu ka- niezliczone ofiary, na Pacyfiku wyuczył więc swych wciąż było piekło. Jak w Conradowskim „Jądrze ciemności”, żołnierze „Ognie w polu” przekraczali granice są pełne naturalistycznych obrazów człowieczeństwa i zmieniali ludzkiej degrengolady – zarówno się w bestie. fizycznej, jak i psychicznej. KONIEC ŚWIATA PO JAPOŃSKU

nr 95 / WRZESIEŃMAJ 2020 /2020 POLSKA / POLSKA ZBROJNA ZBROJNA 153

żołnierzy chóralnego śpiewu, a jednego z nich – wziął ją jeden z najgłośniejszych i oryginalnych Mizushimę (Shôji Yasui) – gry na birmańskiej twórców japońskiego horroru i science-fiction, harfie (saungu). Na tym nie kończy się oryginal- Shin’ya Tsukamoto. Jego „Ognie w polu” są pełne ność dowódcy. W dniu kapitulacji, w odróżnieniu naturalistycznych obrazów ludzkiej degrengolady od wielu innych japońskich oficerów, nakazuje – zarówno fizycznej, jak i psychicznej. Brud, ro- swym podwładnym od razu złożyć broń. Nie wi- piejące rany, rozkładające się trupy, wnętrzności dzi sensu w samobójczej walce (wciąż powtarza porozpinane na drzewach przepastnej dżungli… frazę dobrze znaną i w naszym kraju: „Będziecie Ale to jeszcze nie jest najgorsze, gdyż należy już „Ognie w polu”, jeszcze potrzebni ojczyźnie”). Więcej nawet – na do świata umarłych. Żywi żołnierze są tak samo 2014 rok prośbę Brytyjczyków wysyła swego harfistę, by odrażający jak ich polegli towarzysze – brudni, przekonał on jeden z walczących nadal oddziałów z ranami, z których ciekną krew i ropa, z obłędem do kapitulacji. Niestety, fanatycy ukryci w gór- w oczach, spowodowanym nie tyle strachem przed skiej pieczarze nie chcą słuchać argumentów po- tropiącym ich nieprzyjacielem, ile najgorszą z naj- słańca i w większości giną w ogniu brytyjskiej ar- gorszych tortur – głodem. Ci nieszczęśnicy mają tylerii. Rannego Mizushimę ratuje od śmierci prawdziwego pecha, że dotrwali do końca wojny, buddyjski mnich. a największym pechowcem w oddziale jest szere- Po nabraniu sił harfista rozpoczyna nową misję: gowiec Tamura (w tej roli sam reżyser). Nie jest przemierza pustkowia Birmy i grzebie porzucone ranny, lecz chory na gruźlicę, i to jest właśnie jego na skałach i brzegach rzek ciała swych towarzy- nieszczęście. Dowódca nie chce widzieć w odszy broni. W pamięci tkwią mu słowa mnicha, dziale gruźlika, więc odsyła go do szpitala polo- który ocalił mu życie: „Widzisz, jakie próżne są wego. Tam, od lekarza w prymitywnych warun- „Harfa Birmańska”, wasze wysiłki. Armie japońska i brytyjska nic nie kach amputującego rannym zarażone gangreną 1956 rok zmieniły. Birma pozostała Birmą. Nadal jest kra- kończyny słyszy, że ten nie może mu pomóc jem Buddy”. Mizushima postanawia służyć du- i szkoda mu czasu dla człowieka, który ma jesz- chom poległych żołnierzy i nie wracać do Japonii. cze wszystko na miejscu i może się poruszać. Ta- Zostaje wędrownym mnichem. Ze swą kompanią, mura w końcu otrzymuje rozkaz, że ma się zabić, zwolnioną z niewoli do kraju, żegna się, grając jej jeśli nie wyzdrowieje, gdyż martwy „przyniesie ostatni raz na harfie. więcej pożytku swej ojczyźnie”. W tym piekle ko- deks i dyscyplina cesarskiej armii nadal obowią- HORROR! HORROR! zują, co powoduje, że sytuacja Tamury jest jesz- Trzy lata po premierze „Harfy birmańskiej” cze straszniejsza. Krąży więc on po dżungli, cier- Kon Ichikawa wrócił do rozliczeń z wojną fil- piąc katusze głodu, które spychają go mem „Ognie w polu”, adaptując na scenariusz w szaleństwo i doprowadzają do ostateczności. głośną powieść antywojenną Ōoka Shōhei o tym Pozostaje już tylko jeden wybór: śmierć albo ka- „Ognie w polu”, samym tytule. Tym razem twórca opowiada nibalizm. W pewnym momencie żołnierz w cho- 1959 rok o końcu wojny w filipińskiej dżungli, widzianej robliwym widzie dostrzega dymy unoszące się z perspektywy chorego i wycieńczonego z głodu nad przesieką w lesie… „Horror!, horror!”, krzy- żołnierza Tamury (Eiji Funakoshi). czał Kurtz, główny bohater „Jądra ciemności”, Ichikawa oszczędza widzowi który z idealisty zmienił się w dżungli w zbrod- naturalistycznych scen zwią- niarza. „Ognie w polu” Tsukamoto pokazują ten zanych z walką o przetrwa- proces drobiazgowo i bezkompromisowo. nie, która kończy się całko- Lecz, parafrazując słowa Edwarda Stachury, ży- witą degradacją człowie- cie straszniejsze jeszcze jest od filmowej fikcji. czeństwa. Czarno-biały, Dla por. Hiroo Onody wojna zakończyła się po posępny obraz i nie- 29 latach od podpisania przez jego kraj aktu kapi- spieszny rytm filmu po- tulacji. Z filipińskiej dżungli wyszedł i oddał swój zwalają na dystans i dają samurajski miecz w 1974 roku. I wcale nie był czas na refleksję o bez- ostatni! Ponoć (według nie do końca potwierdzo- sensie wojny. Podobnie nych wiadomości) w 2005 roku na filipińskiej wy- jak „Harfa birmańska”, to spie Mindanao oddało się w ręce policji dwóch filmowy poemat. żołnierzy cesarskiej armii. Por. Onoda w Japonii Zupełnie inna jest no- uznany został za bohatera, ale musiało upłynąć wa adaptacja powieści dziesięć kolejnych lat, by jakoś zaadaptował się Shōhei z 2014 roku. w nowej rzeczywistości. Wówczas zajął się… or- Tym razem na warsztat ganizacją obozów przetrwania dla dzieci.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 154 PO SŁUŻBIE / TAKA HISTORIA

ANDRZEJ FĄFARA Legenda Pershinga

rzypadająca we wrześniu 160. rocznica urodzin Johna Pershinga to dobra oka- Pzja, by wyjaśnić, że nie był to ani przywódca gangu pruszkowskiego, ani tym bardziej pocisk balistyczny, tylko wybitny amerykański wojskowy, jeden z najbardziej zasłużonych dla US Army. Najpierw wykładał w najsłynniejszej wojskowej uczelni West Point, potem okazał się znakomitym praktykiem. To głównie jemu Amerykanie zawdzięczają sukcesy w Europie podczas I wojny światowej. Talent i skuteczność John Pershing potwierdził wcześniej na Filipinach, gdzie został wysłany w celu spacyfikowania muzułmanów zwanych Moro. Ameryka- nie z całą siłą i desperacją bronili swoich wpływów oraz interesów w tym rejonie Azji. Wojna od samego początku była bardzo krwawa, obie strony uciekały się do wręcz barbarzyńskich metod, wykraczających daleko poza ramy wyznaczane przez międzynarodowe konwencje. Dość powiedzieć, że życie straciło wówczas około 200 tys. filipińskich cywilów. Rozprawienie się z walecznymi wyznawcami islamu zajęło Pershingowi aż cztery lata. Na fali wspomnianego okrucieństwa tamtej wojny przypisuje się generałowi działania od po- czątku do końca zmyślone. Rozpowszechniana jest mianowicie opowieść, jakoby Pershing miał w zwyczaju rozstrzeliwać schwytanych bojowników Moro, używając podczas egzekucji pocisków zanurzonych w świńskiej krwi. Chodziło o to, by uniemożliwić muzułmanom dostanie się do raju. Jednego bojownika rzekomo wypuszczano, by rozpowszechniał on wśród swoich odstraszającą wieść o perfidnej metodzie stosowanej przez Amerykanów. To zdarzenie miało też spowodować przełom w działaniach wojennych i zapewnić Pershingowi ostateczny sukces. Biografowie generała protestowali już po wielokroć, przysięgając na wszystkie świętości, że nic takiego nie miało miejsca. „Polska Zbrojna” przed kilku laty też prostowała zmyślony fragment życiorysu Pershinga. Na próżno. Anonimowi internauci od czasu do czasu emitują legendę o rozstrzelaniu i pociskach zanurzonych w świńskiej krwi. Ale żeby tylko anonimowi. Dwa lata temu przywódca światowego mocarstwa tuż po zamachach w Barcelonie napisał na Twit- terze: „Sprawdźcie, co gen. Pershing robił schwytanym terrorystom. Nie było radykalnego islamskiego terroru przez kolejne 35 lat”. W internecie podobno nic nie ginie. Niestety...

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 155A

PRAWO WRZESIEŃ 2020

Zderzenia z paragrafem

Nasi eksperci rozwiązują Wasze problemy z interpretacją przepisów prawnych. Zachęcamy do zadawania pytań: [email protected]

DODATKI DLA NURKÓW I SPADOCHRONIARZY

Moje pytanie dotyczy wypłacania dodatków zawodowy, który w ramach obowiązków na zaj- nurkowych oraz spadochronowych. Żołnierz, mowanym stanowisku wykonuje skoki ze spado- Podstawy prawne: który wykonuje obie te czynności, pobiera je- chronem, otrzymuje dodatek specjalny o charak- ustawa z 11 września den dodatek, z reguły ten wyższy. Czy jednak terze stałym. Wskazać należy, że zgodnie 2003 roku o służbie wojskowej żołnierzy nie powinny mu zostać wypłacone pieniądze za z art. 80 ust. 5e ustawy o służbie wojskowej żoł- zawodowych (tekst wykonywanie każdej takiej czynności? nierzy zawodowych żołnierzowi zawodowemu jednolity DzU z 2020 Czy żołnierz, który pobiera dodatek nurko- spełniającemu równocześnie warunki do otrzy- roku, poz. 860) – art. 80 ust. 5e; rozpo- wy, ale wykonał 50 skoków ze spadochronem, mania dodatków specjalnych o charakterze sta- rządzenie ministra nie powinien otrzymać za każdy z tych skoków łym z kilku tytułów przysługuje jeden dodatek obrony narodowej 10 zł brutto, albo w sytuacji odwrotnej – jeżeli specjalny w wyższej stawce miesięcznej. Usta- z 28 grudnia 2016 roku w sprawie dodat- spędził 50 godzin pod wodą, nie powinien do- wodawca zawarł zastrzeżenie, że żołnierz zawo- ków do uposażenia stać 15 zł brutto za każdą godzinę? dowy nie może otrzymać równocześnie dodatku zasadniczego żołnie- specjalnego z więcej niż jednego tytułu. Inna sy- rzy zawodowych (tekst jednolity  Szczegółowe warunki, tryb przyznawania tuacja jest, jeśli żołnierz nie otrzymuje dodatku DzU z 2019 roku, i podwyższania dodatku specjalnego określa specjalnego o charakterze stałym. Wówczas, poz. 853) – § 16, rozporządzenie ministra obrony narodowej zgodnie z § 17 rozporządzenia, żołnierzowi za- § 17, § 18 i § 19. z 28 grudnia 2016 roku w sprawie dodatków wodowemu nieuprawnionemu do dodatku spe- do uposażenia zasadniczego żołnierzy zawodo- cjalnego, o którym mowa w § 16, który wykonu- wych. Zgodnie z § 16 ust. 1 żołnierz zawodowy, je prace podwodne z użyciem sprzętu nurkowego który w ramach obowiązków na zajmowanym albo w warunkach sztucznie podwyższonego ci- stanowisku wykonuje prace podwodne z uży- śnienia atmosferycznego, przyznaje się za każdą ciem sprzętu nurkowego, otrzymuje dodatek spe- godzinę wykonywania tych prac dodatek specjal- cjalny o charakterze stałym. Tak samo żołnierz ny w wysokości 1/30 miesięcznej stawki dodatku

Porady zamieszczane na łamach „Polski Zbrojnej” mają charakter informacyjno-doradczy i nie stanowią wiążącej interpretacji i wykładni prawa.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA B

PRAWO WRZESIEŃ 2020

specjalnego wypłacanej żołnierzowi na podsta- Z przedstawionego stanu faktycznego i stwier- wie § 16 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia. Podobnie dzenia, że „żołnierz, który wykonuje obie te czyn- zgodnie z § 19 rozporządzenia żołnierzowi za- ności, pobiera jeden dodatek, z reguły ten wyż- wodowemu nieuprawnionemu do dodatku spe- szy”, można wnioskować, iż żołnierz spełnia wa- cjalnego, o którym mowa w § 18, przyznaje się runki do otrzymania dodatków specjalnych za każdy skok ze spadochronem, wykonany o charakterze stałym z kilku tytułów. Wobec tego w trakcie szkolenia jednostek lub pododdziałów z kilku tytułów przysługuje jeden dodatek specjal- wojskowych objętych szkoleniem spadochrono- ny w wyższej stawce miesięcznej. wym, dodatek specjalny w wysokości 1/30 mie- ANETA KLIMOWICZ sięcznej stawki dodatku, wypłacanej żołnierzom Kancelaria Radców Prawnych s.c. na podstawie § 18 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia. K. Przymęcka & J.P. Przymęcki

ZWROT ZA WYCIECZKĘ

Przebywam obecnie w jednym z polskich kon- kosztów za niezrealizowaną wycieczkę. W art. 47 tyngentów wojskowych. W styczniu, gdy nie by- ust. 4 wymienionej ustawy przewidziano jedynie Podstawy prawne: ło jeszcze obostrzeń związanych z koronawiru- odstąpienie od umowy bez ponoszenia opłaty ustawa z 24 listopada 2017 roku o im- sem, wykupiłem wycieczkę zagraniczną. Jeśli w przypadku nieuniknionych, nadzwyczajnych prezach turystycz- okaże się, że rotacje kontyngentów będą prze- okoliczności, jednakże występujących w miejscu nych i powiązanych sunięte lub po powrocie będzie nas czekać obo- docelowym lub jego sąsiedztwie, mających usługach turystycznych (tekst jednolity wiązkowa kwarantanna, nie zdążę zrobić nie- znaczny wpływ na imprezę turystyczną – w takiej DzU z 2019 roku, zbędnych badań wymaganych po powrocie sytuacji przewidziano obowiązek zwrotu wpłat poz. 548, ze zm.), roz- z misji. Czy w takiej sytuacji mam prawo ubie- dokonanych przez podróżnego. porządzenie Rady Mi- nistrów z 19 czerwca gania się o zwrot kosztów wycieczki, jeśli z po- Odnosząc się do obaw autora pytania o brak 2020 roku w sprawie wodów służbowych nie zdążę na nią pojechać? możliwości udziału w wycieczce, należy wskazać, ustanowienia okre- że jeśli chodzi o ewentualne przesunięcia rotacji ślonych ograniczeń, nakazów i zakazów  Na wstępie wskazać należy, iż aby odpowie- kontyngentów, to minister obrony narodowej na w związku z wystąpie- dzieć na to pytanie, niezbędna jest analiza stronie internetowej ministerstwa informował, iż niem stanu epidemii umowy zawartej z biurem podróży. Przypusz- mimo epidemii będą one się odbywały zgodnie (DzU z 2020 roku, poz. 1066 ze zm., czać jednak można, iż w tej sprawie istotne zna- z planem. Natomiast jeśli chodzi o kwarantannę w tym DzU z 2020 ro- czenie miałaby klauzula tzw. siły wyższej bądź ze względu na otwarcie granic wewnętrznych UE, ku, poz. 1182). też zdarzeń losowych. Postanowienia dotyczące obecnie po powrocie do Polski nie ma obowiązku siły wyższej czy zdarzeń losowych i wynikające jej odbywania. Ponadto, jeśli chodzi o przekracza- z ich wystąpienia skutki dla stron umowy mogą nie granicy zewnętrznej UE, z obowiązkowej być różnie ujęte w postanowieniach umownych. kwarantanny są zwolnieni żołnierze Sił Zbroj- Stąd też każdy przypadek wymaga indywidualnej nych RP wykonujący zadania służbowe. Ewentu- oceny i zbadania wszelkich okoliczności sprawy. alna kwarantanna może wynikać z zachorowania Możliwe również, iż ubezpieczenie turystyczne na COVID-19 bądź podejrzenia zachorowania. autora pytania, jeśli zostało wykupione, przewidu- Jednakże, jak zaznaczono na wstępie, w takim je postanowienia adekwatne do zaistniałej sytu- przypadku należy sięgnąć do zapisów umownych, acji, które wyeliminują ryzyko utraty pieniędzy. np. dotyczących prawa odstąpienia od umowy. Au- Odpowiadając jednak ogólnie na postawione tor pytania powinien skontaktować się z biurem po- pytanie, jeśli chodzi o przepisy ustawy o impre- dróży odnośnie do możliwości rozwiązania sprawy, zach turystycznych i powiązanych usługach tury- ewentualnie z ubezpieczycielem, w przypadku gdy stycznych, stwierdzić należy, że ustawodawca nie umowa ubezpieczenia została zawarta. przewidział w niej możliwości odstąpienia od JOANNA RYBA umowy z powodów wskazywanych przez autora Kancelaria Radców Prawnych s.c. pytania czy też ogólnie siły wyższej i zwrocie K. Przymęcka & J.P. Przymęcki

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA C

PRAWO WRZESIEŃ 2020

CZY TO SŁUŻBA KANDYDACKA?

W grudniu 2012 roku ukończyłam 3) elewa, jeżeli kształci się na szere- wej bezpośrednio po ukończeniu służ- trzymiesięczne szkolenie w ośrodku gowego zawodowego. by kandydackiej; szkolenia dla ochotników jako szere- Z przedstawionego stanu faktycznego 2) powołanego do zawodowej służby gowy elew. Potem, do 2014 roku mia- nie można wnioskować, iż odbyła pani wojskowej po 31 grudnia 2012 roku, je- łam przerwę, a następnie rozpoczę- służbę kandydacką. Możliwe, że była to żeli przed tym powołaniem pełnił służ- łam służbę kontraktową, którą pełnię służba przygotowawcza. Niezależnie od bę w Policji, Urzędzie Ochrony Pań- do dziś. Czy szkolenie w ośrodku jest tego szkolenie w ośrodku ukończyła pa- stwa, Agencji Bezpieczeństwa We- uwzględniane przy ustaleniu mojego ni w grudniu 2012 roku. Tym samym wnętrznego, Agencji Wywiadu, prawa do starych lub nowych zasad 1 stycznia 2013 roku nie pełniła pani Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, emerytalnych? Znalazłam zapis wy- służby kandydackiej, po której ukończe- Służbie Wywiadu Wojskowego, Cen- jaśniający znaczenie służby kandy- niu bezpośrednio zostałaby pani powo- tralnym Biurze Antykorupcyjnym, dackiej i w moim przekonaniu, bę- łana do zawodowej służby wojskowej, co Straży Granicznej, Biurze Ochrony dąc w ośrodku szkolenia, właśnie ta- pozwalałoby stosować nowe zasady Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub ką służbę odbywałam. Proszę emerytalne. Zgodnie z treścią art. 18a Służbie Więziennej, do której został o wyjaśnienie. ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym powołany przed 1 stycznia 2013 roku. żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin Nie spełniła pani powyższych warun-  Zgodnie z art. 124 ust. 1 ustawy żołnierzowi powołanemu po raz pierw- ków wynikających z art. 18a ust. 2 usta- o służbie wojskowej żołnierzy zawodo- szy po 31 grudnia 2012 roku do zawo- wy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnie- wych kandydaci na żołnierzy zawodo- dowej służby wojskowej lub służby kan- rzy zawodowych oraz ich rodzin. Dopie- wych pełnią czynną służbę wojskową dydackiej emerytura przysługuje na za- ro w 2014 roku rozpoczęła pani służbę jako służbę kandydacką. sadach i w wysokości określonych kontraktową, tym samym obowiązują Stosownie do treści art. 125 wymie- w niniejszym rozdziale (emerytura przy- panią nowe zasady emerytalne. nionej ustawy osoby powołane do służ- sługuje żołnierzowi zwolnionemu z za- ANETA KLIMOWICZ by kandydackiej stają się żołnierzami wodowej służby wojskowej, który Kancelaria Radców Prawnych s.c. w czynnej służbie wojskowej z dniem w dniu zwolnienia posiada co najmniej K. Przymęcka & J.P. Przymęcki stawienia się do tej służby. Z dniem 25 lat służby wojskowej w Wojsku Pol- rozpoczęcia pełnienia służby kandy- skim – art. 18b ust. 1 wymienionej ustawy). W myśl art. 18a ust. 2 cytowanej dackiej żołnierz otrzymuje bez szcze- Podstawy prawne: ustawa z 10 grudnia 1993 gólnego nadania tytuł: ustawy przepisu ust. 1 nie stosuje się roku o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy za- 1) podchorążego, jeżeli kształci się na jednak do żołnierza: wodowych oraz ich rodzin (tekst jednolity DzU 1) pełniącego służbę kandydacką z 2020 roku, poz. 586 ze zm.) – art. 18a i 18b; oficera zawodowego; ustawa z 11 września 2003 roku o służbie woj- 2) kadeta, jeżeli kształci się na pod- 1 stycznia 2013 roku, w przypadku po- skowej żołnierzy zawodowych (tekst jednolity oficera zawodowego; wołania do zawodowej służby wojsko- DzU z 2020 roku, poz. 860) – art. 124 i 125.

RÓWNOWAŻNIK ZA WYŻYWIENIE

Jestem żołnierzem zawodowym. Czy jest moż- zawodowi otrzymują umundurowanie i wyekwi- liwość otrzymania równoważnika pieniężnego powanie, uzbrojenie oraz, w określonych przypad- za niekorzystanie z wyżywienia podczas pełnie- kach, wyżywienie albo równoważnik pieniężny nia służby dyżurnej, np. dyżurnego danego w zamian za te należności. Z kolei szczegółowe pododdziału? warunki zostały określone w rozporządzeniu MON-u z 3 grudnia 2014 roku w sprawie równo-  Zagadnienie równoważnika pieniężnego za ważnika pieniężnego przysługującego żołnierzom niewydane wyżywienie zostało uregulowane zawodowym i żołnierzom pełniącym służbę kan- w ustawie z 11 września 2003 roku o służbie dydacką w zamian za bezpłatne wyżywienie nie- wojskowej żołnierzy zawodowych. Zgodnie wydane w naturze, wydanym na podstawie z art. 137b ust. 1 wymienionej ustawy żołnierze art. 137b ust. 6 pkt 2 wymienionej ustawy.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA D

PRAWO WRZESIEŃ 2020

Wskazano w nim konkretne przypadki i stanowią żołnierzowi zawodowemu wykonującemu zadania one katalog zamknięty. Przede wszystkim równo- w warunkach uniemożliwiających korzystanie Podstawy prawne: ważnik przysługuje żołnierzowi zawodowemu z wyżywienia w naturze bądź też żołnierzowi peł- ustawa z 11 września wykonującemu zadania w warunkach uniemożli- niącemu m.in. dyżur bojowy lub ratowniczy przy- 2003 roku o służbie wojskowej żołnierzy wiających mu korzystanie z wyżywienia w natu- sługuje równoważnik pieniężny, jeśli nie miał on zawodowych (tekst rze. Autor pytania musiałby więc dokonać analizy, możliwości korzystania z posiłku w stołówce woj- jednolity DzU z 2020 czy takie warunki wystąpiły w jego sytuacji. Po- skowej i nie otrzymał właściwego wyżywienia roku, poz. 860) – art. 137b; rozporzą- nadto równoważnik pieniężny w wysokości rów- w naturze. Ustawodawca nie przewidział nato- dzenie MON-u nej 200% wartości pieniężnej zasadniczej szkolnej miast sytuacji, w której to równoważnik pieniężny z 3 grudnia 2014 ro- normy wyżywienia (020) przysługuje żołnierzowi miałby być wypłacony żołnierzowi mającemu ku w sprawie równo- ważnika pieniężnego zawodowemu m.in. pełniącemu nieetatową cało- podczas pełnienia dyżuru możliwość korzystania przysługującego żoł- dobową służbę wewnętrzną lub garnizonową, dy- z posiłków w stołówce wojskowej, ale rezygnują- nierzom zawodowym żur bojowy albo ratowniczy, jeżeli nie ma on cemu z tej możliwości. W obecnym stanie praw- i żołnierzom pełnią- cym służbę kandy- możliwości korzystania z posiłków przyrządza- nym nie ma więc podstawy do wypłaty równo- dacką w zamian za nych w stołówkach wojskowych, przy braku prze- ważnika w takiej sytuacji. bezpłatne wyżywienie ciwwskazań służbowych, jednakże z wyjątkiem JOANNA RYBA niewydane w naturze (DzU z 2014 roku, przypadku, w którym otrzymał wyżywienie w na- Kancelaria Radców Prawnych s.c. poz. 1841). turze. Konkludując, należy stwierdzić, że K. Przymęcka & J.P. Przymęcki

SPRAWY ŻOŁNIERZY Gwiazda życia dla ratowników Żołnierze, którzy są absolwentami kursu Combat Lifesaver, będą otrzymywać Wojskową Odznakę Ratownika Pola Walki.

wprowadzeniu nowej odznaki w Wojsku Pol- Jak dotąd, każdy polski żołnierz, który ukoń- Oskim zdecydowali przedstawiciele Minister- czył kurs CLS, otrzymywał odpowiedni certyfi- stwa Obrony Narodowej. Odpowiednią decyzję kat i uzyskiwał tytuł ratownika pola walki. Teraz w tej sprawie podpisał Mariusz Błaszczak, szef dostanie także odznakę. To niebieski, sześciora- resortu obrony. Zgodnie z zatwierdzonym doku- mienny krzyż, zwany gwiazdą życia, będący mentem w taki właśnie sposób będą honorowani symbolem ratownictwa medycznego. Pośrodku żołnierze, którzy ukończą kurs doskonalący Com- są skrzyżowane laska Eskulapa – symbol medy- bat Lifesaver (CLS). Szkolenia tego rodzaju są pro- cyny, oraz miecz, mający odzwierciedlać ratow- wadzone od 2012 roku w Wojskowym Centrum nictwo na polu walki. To pierwsza taka odznaka Kształcenia Medycznego w Łodzi. Ich program w medycynie wojskowej. Szacuje się, że odzna- obejmuje m.in. posługiwanie się indywidualnym czenie będzie mogło otrzymać rocznie kilkuset wyposażeniem medycznym, udzielanie taktycznej wojskowych. pomocy medycznej rannemu na polu walki, udraż- Nadaje je komendant Centrum na trzy lata, nianie dróg oddechowych, tamowanie krwotoków z możliwością przedłużenia na kolejne trzy – przy użyciu stazy taktycznej CAT i opatrunku he- po recertyfikacji kursu. Żołnierz, który nie mostatycznego, a także zgłoszenie ewakuacji me- weźmie w nim udziału lub nie potwierdzi dycznej (MEDEVAC) oraz ewakuację rannego za umiejętności, straci prawo do noszenia odzna- pomocą noszy SKED. ki. PG/PZ

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA 159E

POŻEGNANIA WRZESIEŃ 2020

SPOKÓJ NIEŚMIERTELNIKA Żołnierzom i ludziom związanym z wojskiem udostępniamy łamy „Polski Zbrojnej”, aby zachować pamięć o tych, którzy odeszli.

Panu Januszowi Janiszewskiemu, Z głębokim żalem i pogrążeni w smutku zawiadamiamy, prezesowi Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej, że w dniu 5 czerwca odszedł od nas wyrazy głębokiego współczucia z powodu śmierci twórca Jednostki Wojskowej Formoza, Ojca ojciec chrzestny sztandaru wojskowego składa dowódca operacyjny rodzajów sił zbrojnych Jednostki Wojskowej Formoza gen. broni Tomasz Piotrowski kmdr dypl. w st. spocz. Józef Rembisz. wraz z żołnierzami i pracownikami RON. W imieniu całego stanu osobowego Jednostki głębokie wyrazy współczucia Najbliższym składa Dowódca Jednostki Wojskowej Formoza. Ze smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Taty ppłk. Piotra Sokala, kierownika Klubu Dowództwa Operacyjnego Wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu Rodzajów Sił Zbrojnych oraz wsparcia i otuchy im. gen. Bronisława Kwiatkowskiego. w trudnych chwilach z powodu śmierci Wyrazy głębokiego żalu i współczucia Mamy Rodzinie oraz Najbliższym Pana Pułkownika Pani Wioletcie Podbaraczyńskiej składa dowódca operacyjny rodzajów sił zbrojnych składają komendant, żołnierze i pracownicy gen. broni Tomasz Piotrowski resortu obrony narodowej wraz z żołnierzami i pracownikami RON. 45 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Wędrzynie.

Naszemu Koledze mjr. Zbigniewowi Wasylów Panu ppłk. Mirosławowi Sośnie wyrazy głębokiego współczucia i słowa otuchy wyrazy głębokiego współczucia oraz najszczersze z powodu śmierci kondolencje z powodu śmierci Mamy Teścia składają koleżanki i koledzy składają komendant, żołnierze i pracownicy z 1 Batalionu Strzelców Podhalańskich 25 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Rzeszowie. w Białymstoku.

Panu st. chor. sztab. Dariuszowi Samborskiemu Panu kpt. Grzegorzowi Krakowiakowi wyrazy głębokiego współczucia wyrazy głębokiego współczucia oraz słowa wsparcia z powodu śmierci i otuchy z powodu śmierci Teściowej Taty składają dowódca, żołnierze i pracownicy RON składają koleżanki i koledzy z EW-SIL 1 Batalionu Czołgów z Żurawicy. 32 Bazy Lotnictwa Taktycznego.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA F

POŻEGNANIA WRZESIEŃ 2020

Ze smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Z głębokim żalem i smutkiem przyjęliśmy wiadomość Mamy o śmierci płk. Piotra Siemińskiego, ppłk. rez. lek. Zbigniewa Walasa, szefa Centrum Targetingu i Ognia Połączonego byłego zastępcy komendanta 5 Wojskowego Szpitala Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych Klinicznego z Polikliniką SPZOZ w Krakowie. im. gen. Bronisława Kwiatkowskiego. Rodzinie i Najbliższym Wyrazy głębokiego żalu i współczucia szczere wyrazy głębokiego współczucia składają Rodzinie oraz Najbliższym Pana Pułkownika komendant, kadra zawodowa i pracownicy składa dowódca operacyjny rodzajów sił zbrojnych 5 Wojskowego Szpitala Klinicznego gen. broni Tomasz Piotrowski z Polikliniką w Krakowie. wraz z żołnierzami i pracownikami RON.

Panu mjr. Arturowi Marcinkowskiemu Wyrazy głębokiego współczucia wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu oraz szczere kondolencje oraz wsparcia w trudnych chwilach po śmierci Pani Jolancie Trzyna Ojca z powodu śmierci składa komendant wraz z podległą kadrą i pracownikami Mamy Centrum Szkolenia Wojsk Inżynieryjnych składają dowódca, żołnierze i pracownicy i Chemicznych we Wrocławiu. 6 Batalionu Chemicznego Sił Powietrznych w Śremie.

Panu st. sierż. Maciejowi Krupa wyrazy szczerego współczucia, Pani Agnieszce Pawelec słowa wsparcia w trudnych chwilach wyrazy głębokiego współczucia i żalu z powodu śmierci oraz szczere kondolencje Ojca z powodu śmierci składają komendant, żołnierze i pracownicy RON Taty Centrum Rozpoznania i Wsparcia Walki składają komendant, żołnierze i pracownicy Radioelektronicznej w Grójcu. 44 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Krośnie Odrzańskim.

Panu ppłk. Romanowi Mysiakowskiemu wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu Panu Krzysztofowi Okruszko z powodu śmierci wyrazy głębokiego współczucia oraz najszczersze Mamy kondolencje z powodu śmierci składają dowódca, żołnierze Taty oraz pracownicy RON składają komendant, żołnierze i pracownicy 16 Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej. 25 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Białymstoku.

Pani Beacie Pobiedzińskiej wyrazy głębokiego współczucia i żalu Panu płk. Grzegorzowi Lisowskiemu oraz szczere kondolencje z powodu śmierci wyrazy żalu i szczerego współczucia ze słowami Mamy wsparcia w trudnych chwilach składają komendant, żołnierze i pracownicy z powodu śmierci 44 Wojskowego Oddziału Gospodarczego Ojca w Krośnie Odrzańskim. składają koleżanki i koledzy ze Służb Technicznych Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA G

POŻEGNANIA WRZESIEŃ 2020

Z głębokim smutkiem zawiadamiam, Łącząc się w żałobie i smutku po śmierci ukochanej że 7 lipca 2020 roku zmarł w Toronto Mamy, śp. składamy kondolencje i przekazujemy płk pil. Marceli Ostrowski wyrazy współczucia urodzony 30 maja 1920 roku w Antonio Rebouças Panu ppłk. Piotrowi Siuchninskiemu w Brazylii. oraz Jego Bliskim. W początku 1941 roku zgłosił się ochotniczo Komendant, żołnierze i pracownicy do służby w Armii Polskiej w Wielkiej Brytanii. Mazowieckiego Oddziału Żandarmerii Wojskowej Po przetransportowaniu z Brazylii do Szkocji, od sierpnia służył w 16 Brygadzie Czołgów 1 Korpusu Polskiego. W listopadzie 1941 roku przeniesiony do Polskich Sił Powietrznych przy RAF. Panu gen. bryg. Dariuszowi Plucie Po przeszkoleniu otrzymał przydział jako strzelec wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia pokładowy do 301 Dywizjonu Bombowego „Ziemi z powodu śmierci Pomorskiej im. Obrońców Warszawy”. Ojca W latach 1942–1943 odbył 30 lotów operacyjnych. składają dyrektor, żołnierze i pracownicy Po ukończeniu Szkoły Podchorążych Piechoty Departamentu Budżetowego i Kawalerii Zmotoryzowanej awansowany we wrześniu Ministerstwa Obrony Narodowej. 1943 roku na podporucznika lotnictwa. Od marca 1945 roku porucznik pilot. Po demobilizacji w 1947 roku powrócił do Brazylii, następnie w 1955 roku osiedlił się na stałe w Kanadzie. Z głębokim żalem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Aktywny działacz Stowarzyszenia Lotników Polskich, płk. Jarosława Piotrowskiego. wieloletni Przewodniczący Rady Naczelnej i Członek Wyrazy współczucia i szczere kondolencje Honorowy Stowarzyszenia Polskich Kombatantów Żonie oraz Synom z Rodzinami w Kanadzie. Uhonorowany Krzyżem Srebrnym Orderu składają komendant, zastępca komendanta, Wojennego Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych żołnierze i pracownicy trzykrotnie, Medalem Lotniczym oraz wieloma innymi Regionalnego Centrum Informatyki Warszawa. odznaczeniami polskimi i brytyjskimi.

Niech odpoczywa w Pokoju Wiecznym! Cześć Jego Pamięci! Z głębokim żalem i smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Jan Józef Kasprzyk Pana płk. w st. spocz. Włodzimierza Kościka, Szef Urzędu do Spraw Kombatantów serdecznego kolegi i wieloletniego pracownika i Osób Represjonowanych Departamentu Budżetowego Ministerstwa Obrony Narodowej. Rodzinie i Najbliższym najszczersze wyrazy współczucia Z wielkim smutkiem przyjęliśmy składają dyrektor, żołnierze i pracownicy wiadomość o śmierci Departamentu Budżetowego Jolanty Wojtaś-Zapory, Ministerstwa Obrony Narodowej. kierownik Wydziału Kultury Wojskowego Centrum Edukacji Obywatelskiej, wspaniałej Koleżanki, powszechnie cenionej i zasłużonej animatorki dzialalności kulturalnej Panu ppłk. Piotrowi Siuchninskiemu oraz amatorskiego ruchu artystycznego oraz Jego Rodzinie i Bliskim w Wojsku Polskim. wyrazy głębokiego współczucia, szczere kondolencje Pogrążonej w bólu i słowa wsparcia w trudnych chwilach po śmierci Rodzinie Mamy wyrazy głębokiego współczucia składają komendant główny, żołnierze i pracownicy składają dyrektor, żołnierze i pracownicy Żandarmerii Wojskowej. Wojskowego Centrum Edukacji Obywatelskiej.

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA H

POŻEGNANIA WRZESIEŃ 2020

Panu ppłk. Sylwestrowi Drozdowi Wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu oraz Jego Rodzinie oraz wsparcia i otuchy wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia w trudnych chwilach z powodu śmierci z powodu śmierci Żony Mamy Panu Henrykowi Ziembie składają dowódca, żołnierze i pracownicy składają komendant, żołnierze i pracownicy 2 Mazowieckiego Pułku Saperów oraz żołnierze 45 Wojskowego Oddziału Gospodarczego 3 Batalionu Drogowo-Mostowego. w Wędrzynie.

Panu ppłk. Sylwestrowi Drozdowi Pani Jolancie Kałużnej oraz Jego Rodzinie wyrazy głębokiego współczucia wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu oraz najszczersze kondolencje oraz wsparcia i otuchy w trudnych chwilach z powodu śmierci z powodu śmierci Teścia Mamy składają komendant, żołnierze i pracownicy składają żołnierze i pracownicy 45 Wojskowego Oddziału Gospodarczego resortu obrony narodowej w Wędrzynie. 3 Włocławskiego Batalionu Drogowo-Mostowego w Chełmnie.

st. chor. Ryszard Zalewski por. Daniel Różyński 5 września 1989 roku 12 września 2004 roku UNTAG Namibia PKW Irak

st. chor. sztab. Jan Franciszek Boleszczuk st. chor. Rafał Celebudzki 5 września 1989 roku 16 września 2014 roku UNTAG Namibia PKW Afganistan

Pamiętamy kpr. Artur Pyc chor. Kazimierz Kajszczak 8 września 2009 roku 20 września 1991 roku PKW Afganistan UNDOF Syria

st. chor. Sylwester Dominik Janik kpr. Piotr Marciniak płk Bogdan Reczek 2 września 2013 roku 10 września 2009 roku 21 września 1977 roku PKW Afganistan PKW Afganistan UNEF II Egipt

sierż. Marcin Poręba por. Piotr Mazurek chor. Kazimierz Kasprzak 4 września 2009 roku 12 września 2004 roku 27 września 2010 roku PKW Afganistan PKW Irak PKW Afganistan

st. chor. Władysław Wojciechowski kpr. Grzegorz Nosek szer. Józef Zuzański 5 września 1989 roku 12 września 2004 roku 28 września 1994 roku UNTAG Namibia PKW Irak UNDOF Syria

nr 9 / WRZESIEŃ 2020 / POLSKA ZBROJNA PO SŁUŻBIE / SPORT 163

www.polska-zbrojna.pl

JEDNODNIÓWKI HISTORYCZNE stylizowana seria edukacyjna

Polska Zbrojna / okolicznościowe wydanie gazetowe / Format A3 NUMER 9 | WRZESIEŃ 2020 | POLSKA ZBROJNA