T.C. Istanbul Üniversitesi Atatürk Ilkeleri Ve Inkilap
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ ENSTİTÜSÜ ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ ANABİLİM DALI TÜRK SİYASİ HAYATINDA ABDÜLKADİR KEMALİ ÖĞÜTÇÜ HAYATI VE FAALİYETLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Yasemin YILMAZ 2901160001 Tez Danışmanı: Doç.Dr. Önder KOCATÜRK İstanbul 2019 ÖZET Bu araştırmanın amacı Abdülkadir Kemali Öğütçü’yü a) Daha yakından tanımak, b) Yaşamı ve faaliyetlerini öğrenmek, c) Hakkındaki dağınık bilgileri bir araya getirip düzenlemek, d) Türkiye Cumhuriyeti’nin yakın geçmişinde yaşanmış olan iktidar- muhalefet deneyimindeki rolünü ortaya çıkarmak, e) Mustafa Kemal ATATÜRK ve diğer yöneticilerle olan ilişkilerinin boyutunu ve niteliğini göstermektir. Araştırma yapılırken sözü edilen dönemde yaşamış kişilerin hatıralarından, dönemin siyasi tarihini içeren bilimsel kitaplardan, dönemin gazete ve dergilerinin ilgili yazı ve makalelerinden yararlanılmıştır. Bu çalışmada Abdülkadir Kemali Öğütçü’nün yaşamı ve faaliyetleri yedi ana bölümde incelenmiştir. Kemali Bey’in tahsil hayatı, memuriyet hayatı, vazifeleri, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katılması ve rolü, I. TBMM’deki faaliyetleri, çıkardığı gazete ve dergileri, kurduğu fırkaları ele alınıp incelenmiştir. Abdülkadir Kemali Öğütçü’nün hayatı incelenirken kronolojik sıralamaya bağlı kalınmış, dönemin olaylarına kısaca değinilmiş ve Kemali Bey’in Orhan Kemal Müzesi’ni kuran torunuyla iletişime geçilmiştir. Abdülkadir Kemali Öğütçü’nün kendi görüş ve düşüncelerinin yanı sıra bunlara karşıt olan görüş ve düşüncelere de yer verilerek bir karşılaştırma yapılmış ve okuyucuya değerlendirme yapabilme olanağı sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Abdülkadir Kemali Öğütçü, Ahali Cumhuriyet Fırkası, Toksöz Gazetesi v ABSTRACT The aim of this research is a) to know Abdülkadir Kemali Öğütçü in detail, b) to learn his life and activities, c) to collect information about him and organize them, d) to reveal his role in the experience of power- opposition that happened in the recent history of Turkish Republic, e) to show the quality of his relationship with Mustafa Kemal Atatürk and other directors. In this research, the autobiographies of people and books about their memories, important history books, newspapers and magazines of that age were used. In this research, Abdülkadir Kemali Öğütçü’s life and activities were examined in seven main parts. His education life, his employment and responsibilities, his participation and role in the Committee of Union and Progress, his activities in the First Grand National Assembly of Turkey, his newspapers and magazines and parties established by him were analyzed. Abdülkadir Kemali Öğütçü’s life and activities were given in a chronological order and the important events of his age were mentioned briefly. Besides, it was contacted with his grandson who established the Museum of Orhan Kemal. Besides Abdülkadir Kemali Öğütçü’s own ideas and opinions, the other opinions conflicting with these ideas were given in order to give the readers a chance to make an evaluation. Keywords: Abdülkadir Kemali Öğütçü, Ahali Republican Party, The newspaper of Toksöz vi İÇİNDEKİLER ÖZET………………………………………………………………………………………………... v ABSTRACT…………………………………………………………………………………………vi İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………………………….vii ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………………… . .ix KISALTMALAR………………………………………………………………………………….. xi GİRİŞ…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 1 I. BÖLÜM Abdülkadir Kemali Öğütçü'nün Milletvekili Seçilmeden Önceki Yaşamı 1.1. Doğumu ve Ailesi………………………………………………………………………………………………………………… .3 1.2. Tahsil Hayatı………………………………………………………………………………………………………………………. 6 1.3. İttihat ve Terakki Cemiyeti ile İlişkisi………………………………………………………………………………… … 8 1.4. Abdülkadir Kemali Bey’in İlk Tutuklanışı…………………………………………………………………………... .12 1.5. Abdülkadir Kemali Bey’in Siirt ve Basra’daki Memuriyet Hayatı………………………………………. 17 1.6. Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Abdülkadir Kemali Bey (1914-1918)……………………………….. .21 1.7.İlk Yayın Faaliyetleri…………………………………………………………………………………… 29 1.7.1.Mehtab Dergisi…………………………………………………………………………………… 29 1.7.2.Musavver Erganun Dergisi…………………………………………………………................ .33 1.7.3.Şebtab Dergisi…………………………………………………………………………...... 38 II.BÖLÜM Abdülkadir Kemali Öğütçü'nün Birinci TBMM'de Milletvekilliği Dönemi 2.1.TBMM’nin Açılış Süreci………………………………………………………………………………………………………. 43 2.2. Birinci Meclis’te Abdülkadir Kemali Bey’in Faaliyetleri………………………………………………………44 2.2.1. Hıyanet-i Vataniye Kanunu Münasebetiyle Sözleri……………………………………..........44 2.2.2.Satın Alma Suretiyle Çiftçiden Alınan Yiyecek Hakkındaki Takriri………………………... 45 2..2.3.Firariler Hakkındaki İstiklall Mahkemeleri Kanunu Münasebetiyle Sözleri…………........47 2.2.4.Ankara’da Bir Hukuk, Kastamonu’da Bir Tıbbiye Mektedi Açılmasına Dair Teklifi……..49 2.2.5.Ceza Kanunu’nun 203. Maddesine Eklenecek Maddeler Hakkındaki Teklifi………………. 51 2.2.6. İdare-i Kura ve Nevahi Kanunu Layihası Münasebetiyle Sözleri…………………………… 58 2.2.7.Meclis’in Ankara’dan Başka Yere Nakli Hakkındaki Takriri…………………………………. 60 2.2.8.Kurtarılmış Memleketlere Üç İstiklal Mahkemesi Gönderilmesine Dair Takriri…….. …... 62 III.BÖLÜM Abdülkadir Kemali Öğütçü'nün Milletvekilliğinden Sonra Yayın Hayatına Dönüşü 3.1. Mücahede Gazetesi ve Abdülkadir Kemali Bey’in Tutuklanması ........................................... 63 3.2. Toksöz Gazetesi ................................................................................................................... 68 3.2.1. Toksöz Gazetesinin Kapatılması ve Kemali Bey’in Toksöz Davasında Yargılanması......................... 90 IV.BÖLÜM Abdülkadir Kemali Bey'in Tutuklanması ve Şark İstiklal Mahkemesi'nde Gazeteciler Davası 4.ABDÜLKADİR KEMALİ BEY’İN TUTUKLANMASI VE ŞARK İSTİKLAL MAHKEMESİ’NDE GAZETECİLER DAVASI ...... 95 vii V.BÖLÜM Abdülkadir Kemali Bey'in Ahali Fırkası ve Ahali Gazetesi 5.1. Ahali Fırkası’nın Kuruluşu ve Programı............................................................................. 103 5.2. Ahali Gazetesinin Kuruluşu ................................................................................................ 110 5.3. Ahali Fırkası’nın ve Ahali Gazetesinin Kapatılması ............................................................ 112 VI.BÖLÜM Abdülkadir Kemali Bey'in Sürgün Hayatı ve Faaliyetleri 6. ABDÜLKADİR KEMALİ BEY’İN SÜRGÜN HAYATI VE FAALİYETLERİ.............................................. 117 VII.BÖLÜM Abdülkadir Kemali Bey'in Türkiye'ye Dönüşü 7.1. 1946 Seçimlerinde Abdülkadir Kemali Bey ve Demokrat Parti ile İlişkisi ............................ 128 7.2. Abdülkadir Kemali Bey’in Büyük Doğu Dergisi’ndeki Yazıları ........................................... 131 7.3. Abdülkadir Kemali Bey’in Vefatı ........................................................................................ 135 SONUÇ ....................................................................................................................................... 136 KAYNAKÇA .............................................................................................................................. 140 EKLER……………………………………………………………………………………………………………………………………150 viii ÖNSÖZ Abdülkadir Kemali Öğütçü (1889-1949) hukuk adamı, gazeteci, ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Kastamonu milletvekili, Ahali Cumhuriyet Fırkası’nın kurucusu ve etkin bir politikacı, aynı zamanda araştırmacı yazar olarak tanınan çok yönlü bir şahsiyettir. Kendisi Orhan Kemal ismiyle bilinen ünlü roman yazarı Raşit Öğütçü’nün de babasıdır. Abdülkadir Kemali Öğütçü, savunduğu görüşleriyle, çıkardığı dergi ve gazetelerle, kurduğu fırkalarla Türkiye Cumhuriyeti siyasi hayatında önemli bir devlet adamı, gazeteci, avukat ve hepsinden önemlisi yenilik fikriyle dolu bir düşünce adamı, aydın olmuştur. Kemali Bey öyle bir fikir adamıydı ki çıkardığı gazetesinin başlığına “mevki-i iktidar rütbelerde ve sandalyelerde değil yürüyen mefkurelerdedir” sözünü yazacak kadar büyük bir mefkure adamıydı. Onun en büyük mefkuresi demokrasinin ve adaletin gerçekleşmesi idi. Abdülkadir Kemali Bey’in verdiği siyasi mücadele Türkiye’nin yakın tarihinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacak derecede önemli özellikler içermektedir. Bu çalışmada Abdülkadir Kemali Bey’in hayat hikayesini daha yakından tanıyabilmek, Kemali Bey’in verdiği siyasi mücadeleye, fikirlerine ışık tutabilmek, onun parti programlarını ve gazete makalelerini gün ışığına çıkarabilmek, Türkiye Cumhuriyeti’nin yakın geçmişinde yaşanmış olan iktidar-muhalefet deneyiminin değerlendirilmesine yeni boyutlar katabilmek amaçlanmıştır. Birinci Bölüm’de Abdülkadir Kemali Bey’in milletvekili seçilmeden önceki yaşamı, tahsil hayatı, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile ilişkisi üzerinde durulmuş, İkinci Bölüm’de Kemali Bey’in Birinci Meclis döneminde yaptığı çalışmalar ve savunduğu fikirler ele alınmıştır. Üçüncü Bölüm’de Kemali Bey’in, Birinci Meclis’in faaliyeti sona erdikten sonra 1923’te memleketi Adana’ya dönerek yayın hayatına dönmesi ele alınmıştır. Dördüncü Bölüm’de Abdülkadir Kemali Bey’in Toksöz gazetesindeki yazılarından dolayı 1925 ve 1926 yıllarında Şark ve Ankara İstiklal Mahkemelerindeki yargılamaları ix üzerinde durulmuştur. Beşinci Bölüm’de Ahali Cumhuriyet Fırkası ve çıkardığı Ahali gazetesi, Altıncı Bölüm’de ise bu dönemdeki faaliyetlerinden dolayı yurtdışına kaçışı incelenmiştir. Çalışmanın son bölümü olan Yedinci Bölüm’de ise Kemali Bey’in 8,5 yıl sonra Türkiye’ye dönüşü üzerinde durulmuştur. Sonuç bölümünde Abdülkadir Kemali Bey’in fikirleri üzerine genel bir değerlendirme yapılmış, ekler bölümünde ise arşivlerden ve Orhan Kemal Müzesi’nden edinilen önemli