Żydzi Wschodniej Polski Ukazuje Z Rozmachem Wielki Wkład Ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Naukowa Seria Wydawnicza „Collo- quia Orientalia Bialostocensia” 2 Wschód, Pogranicza, Kresy, obrzeża i krańce, peryferie i prowincja to miejsca „Colloquia Orientalia Bialostocen- o szczególnej mocy kulturotwórczej. Rów- sia” to naukowa seria wydawnicza, której nocześnie jest to przestrzeń oddziaływa- zadaniem jest publikowanie materiałów Literatura/Historia nia odmiennych centrów cywilizacyjnych, źródłowych i prac naukowych dotyczących religijnych, językowych, symbolicznych szeroko rozumianego dziedzictwa europe- i literackich. Białystok i Podlasie, dawne jskiego Wschodu. Jego części stanowią… Tom Żydzi wschodniej Polski ukazuje z rozmachem wielki wkład ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego • Kultura, literatura, historia Europy Żydzi i całej jagiellońskiej Rzeczypospolitej to Środkowej i Wschodniej. polskich Żydów w historię Rzeczypospolitej. Dokonania naukowe i pisar- Żydzi WSCHODNIEJ POLSKI skie Chaima Zeliga Słonimskiego, Salomona Majmona, Izaaka Cylkowa miejsce i dynamiczna przestrzeń pogra- • Cywilizacyjne i kulturowe pogranicza niczna w głębokim znaczeniu: stykają czy Emila Leona Posta zasiliły skarbnicę wiedzy ogólnoludzkiej. Histo- SERIA I Europy i innych kontynentów, Orientu, ŚwiADECTWA ŚwiADECTWA się tutaj przecinające Europę na pół pły- ria i kultura Żydów polskich; co książka wyraziście ukazuje; przeniknęły Południa, Śródziemnomorza. ty kontynentalne cywilizacji łacińskiego do dziedzictwa ogólnoludzkiego: prozy amerykańskiej, liryki Miłosza ŚwiADECTWA I INTERPRETACJE • Pierwsza Rzeczpospolita oraz kul- POLSKI WSCHODNIEJ Zachodu i bizantyjskiego Wschodu. Ście- i Reznikoffa, dzieł plastycznych Hermana Strucka, opowiadań Abraha- tury krajów słowiańskich, bałtyckich, rają się tu, ale nie niszcząc wzajemnie, germańskich, romańskich. ma Karpinowicza i wspomnień Felicji Nowak. Autorzy prac nie unikają REDAKCJA NAUKOWA: Orient ze światem Zachodu, Bałtowie ze tematów bolesnych, takich jak Szoah, ale patrzą na nie okiem reprezent- • Wielkie Księstwo Litewskie, Podlasie Barbara Olech i Jarosław Ławski Słowianami, prawosławni z katolikami, antów nowego pokolenia, które chce czerpać nauki z doświadczeń historii. i Polesie, Inflanty, Kresy, pogranicze Białorusini z Polakami, Ukraińcy i Ro- I INTER I wschodnie, Prusy Wschodnie. W sposób fascynujący wydobyte zostały dokonania kulturalne Żydów sjanie.To źródło niemal wygasłej, niegdyś żywej tradycji żydowskiej, wyniszczonej • Kultury mniejszości: Białorusinów, związanych z Wielkim Księstwem Litewskim, Podlasiem, Białymstokiem, przez Szoah, powoli odbudowującej się Żydów, Karaimów, Ukraińców, Ros- miastem zbyt często kojarzonym tylko z postacią Ludwika Zamenhofa. P w nowym otoczeniu kulturowym i etnicz- jan, Niemców, Romów, Tatarów, Tymczasem to ze Wschodem wiąże się figura “żydowskiego tragarza ducha”, RETACJE nym. Tu znajdują się wielkie centra religij- staroobrzędowców, prawosławnych, to tutaj, w Białymstoku, powstała idea narodowej biblioteki żydowskiej, ne i kulturalne wschodniego i zachodniego protestantów. stworzona przez lekarza i syjonistę Józefa Chazanowicza, którego pamięci chrystianizmu: Ostra Brama, Żyrowice, • Tradycje, obrzędy, symbole i mity dedykowany jest ten przebogaty zbiór prac. Święta Góra Grabarka, Poczajów, Troki, narodów Wschodu, języki ludów Ławra Supraska, Grodno, Żytomierz, Bar, Z recenzji prof. dr hab. Aliny Kowalczykowej [IBL PAN] zamieszkujących tę kulturową nade wszystko Ławra Kijowsko-Peczerska; przestrzeń. tu leżą ośrodki polskiego islamu: Kruszy- niany i Bohoniki, centra religijne Kara- imów, źródła chasydyzmu. Białostockie Kolokwia Wschodnie to idea służąca międzykulturowej i międzyre- ligijnej wymianie myśli, utrwalaniu źródeł pamięci i tożsamości kulturowo-historycz- nej, badaniu świadectw literackich, arty- stycznych, przedstawiających przenikanie się wiar, kultur i tożsamości. Literatura/Historia ISBN - 978-83-932257-8-1 Literatura/Historia 2 WYDAWNICTWO ALTER STUDIO WYDZIAŁ FILOLOGICZNY UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU NAUKOWA SERIA WYDAWNICZA Literatura/Historia 2 K ATEDRA BADAŃ FILOLOGICZNYCH „WSCHÓD – ZACHÓD” KSIążniCA PODLASKA IM. ŁUKASZA GÓRNICKIEGO W BIAŁYMSTOKU CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ POLSKA- IZRAEL KOMITET REDAKCYJNY SERII: M ariya Bracka, Piotr Chomik, Lilia Citko, Agnieszka Czajkowska, Krzysztof Czajkowski, Grzegorz Czerwiński, Joanna Dziedzic, Anna Janicka, Tadeusz Kasabuła, Andrzej P. Kluczyński, Kamil Kopania, Krzysztof Korotkich, Grzegorz Kowalski, Lucy Lisowska, Jarosław Ławski [Przewodniczący], Barbara Olech, Iwona E. Rusek, Michał Siedlecki, Łukasz Zabielski, Paweł Kuciński Recenzent tomu: prof. dr hab. Alina Kowalczykowa (IBL PAN, Warszawa) Redaktor tomu: Grzegorz Kowalski Opracowanie graficzne: Hubert Pilcicki (Alter Studio) Korekta: Zespół Indeks nazwisk: Michał Siedlecki Skład: Hubert Pilcicki (Alter Studio) Copyright by Katedra Badań Filologicznych „Wschód - Zachód” ISBN: 978-83-932257-8-1 W tomie wykorzystano materiały Fundacji Żyd Niemalowany Obrazy Israela Beckera publikujemy za zgodą pana Mosche Beckera, który przekazał prawa autorskie pani Lucy Lisowskiej. Książka dofinansowana ze środków: Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego DRUK i OPRAWA Alter Studio Świętojańska 8 lok. 5, 15-082 Białystok www.alterstudio.com.pl żSYDZI W CHODNIEJ POLskI SERIA I ŚWIADECTWA I INTERPRETACJE REDAKCJA NAUKOWA: Barbara Olech i Jarosław Ławski Białystok 2013 NAUKOWA SERIA WYDAWNICZA COLLOQUIA ORIENTALIA BIALOSTOCENSIA Wschód, Pogranicza, Kresy, obrzeża i krańce, peryferie i prowincja to miejsca o szczególnej mocy kulturotwórczej. Równocześnie jest to przestrzeń oddzia- ływania odmiennych centrów cywilizacyjnych, religijnych, językowych, sym- bolicznych i literackich. Białystok i Podlasie, dawne ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego i całej jagiellońskiej Rzeczypospolitej to miejsce i dynamiczna prze- strzeń pograniczna w głębokim znaczeniu: stykają się tutaj przecinające Europę na pół płyty kontynentalne cywilizacji łacińskiego Zachodu i bizantyjskiego Wschodu. Ścierają się tu, ale nie niszcząc wzajemnie, Orient ze światem Zachodu, Bałtowie ze Słowianami, prawosławni z katolikami, Białorusini z Polakami, Ukraińcy i Rosjanie. To źródło niemal wygasłej, niegdyś żywej tradycji żydow- skiej, wyniszczonej przez Szoah, powoli odbudowującej się w nowym otoczeniu kulturowym i etnicznym. Tu znajdują się wielkie centra religijne i kulturalne wschodniego i zachodniego chrystianizmu: Ostra Brama, żyrowice, Święta Góra Grabarka, Poczajów, Troki, Ławra Supraska, Grodno, żytomierz, Bar, nade wszystko Ławra Kijowsko-Peczerska; tu leżą ośrodki polskiego islamu: Kruszy- niany i Bohoniki, centra religijne Karaimów, źródła chasydyzmu. Białostockie Kolokwia Wschodnie to idea służąca międzykulturowej i mię- dzyreligijnej wymianie myśli, utrwalaniu źródeł pamięci i tożsamości kulturowo -historycznej, badaniu świadectw literackich, artystycznych, przedstawiają- cych przenikanie się wiar, kultur i tożsamości. „Colloquia Orientalia Bialostocensia” to naukowa seria wydawnicza, której zadaniem jest publikowanie materiałów źródłowych i prac naukowych doty- czących szeroko rozumianego dziedzictwa europejskiego Wschodu. Jego czę- ści stanowią… – Kultura, literatura, historia Europy Środkowej i Wschodniej. – Cywilizacyjne i kulturowe pogranicza Europy i innych kontynentów, Orientu, Południa, Śródziemnomorza. – Pierwsza Rzeczpospolita oraz kultury krajów słowiańskich, bałtyckich, ger- mańskich, romańskich. – Wielkie Księstwo Litewskie, Podlasie i Polesie, Inflanty, Kresy, pogranicze wschodnie, Prusy Wschodnie. – Kultury mniejszości: Białorusinów, żydów, Karaimów, Ukraińców, Rosjan, Niemców, Romów, Tatarów, staroobrzędowców, prawosławnych, protestantów. – Tradycje, obrzędy, symbole i mity narodów Wschodu, języki ludów za- mieszkujących tę kulturową przestrzeń. RADA NAUKOWA SERII WYDAWNICZEJ: COLLOQUIA ORIENTALIA BIALOSTOCENSIA A ndrzej Baranow (UP w Wilnie, Litwa) Krystyna Barkowska (Uniwersytet w Dyneburgu, Łotwa) Adam Bezwiński (UKW, Bydgoszcz) Grażyna Borkowska (IBL PAN, Warszawa) Tadeusz Bujnicki (UJ, Kraków) – PRZEWODNICZąCY Urszula Cierniak (AJD, Częstochowa) Mieczysław Jackiewicz (UW-M, Olsztyn) Wołodymyr Jerszow (Uniwersytet w żytomierzu, Ukraina) Dmitry Karnaukhov (Nowosybirsk, Rosja) Zbigniew Kaźmierczyk (UG, Gdańsk) Anna Kieżuń (Uniwersytet w Białymstoku) Halina Krukowska (UwB, Białystok) Ryszard Löw (Tel-Aviv, Izrael) Jan Leończuk (Książnica Podlaska, Białystok) Elżbieta Mikiciuk (UG, Gdańsk) Małgorzata Mikołajczak (UZ, Zielona Góra) Antoni Mironowicz (Uniwersytet w Białymstoku) Swietłana Musijenko (Grodno, Białoruś) Aleksander Naumow (UJ, Kraków) Viviana Nosilia (Uniwersytet w Padwie, Włochy) Jerzy Nikitorowicz (Uniwersytet w Białymstoku) Eulalia Papla (UJ, Kraków) Danuta Piwowarska (UJ, Kraków) Jarosław Poliszczuk (Kijów, Ukraina) Rościsław Radyszewskyj (Kijów, Ukraina) German Ritz (Universität Zűrich) Krzysztof Rutkowski (UW, Warszawa) Tadeusz Sucharski (AP, Słupsk) Wanda Supa ( Białystok UwB) Halina Turkiewicz (UP, Wilno) Alois Woldan (Universität Wien) Igor Wasiliewicz żuk (Uniwersytet w Grodnie) SIP S TREŚCI I. GŁOSY STAMTąd Barbara Olech, Jarosław Ławski O białostockim projekcie badań nad kulturą żydów wschodniej Polski ...13 Od Redakcji Medal Uniwersytetu w Białymstoku dla Ryszarda Löwa ..............25 Zvi Rav-Ner, Ambasador Izraela Między Warszawą a Białymstokiem ................................33 Michael Schudrich, Naczelny Rabin Polski żydowskie wołanie do Boga ......................................37 Ryszard Löw Rzecz o Józefie Chazanowiczu – lekarzu białostockim ................39 Józef Chazanowicz żydowska Biblioteka Narodowa