Antologia Literatury Jidysz W Powojennej Łodzi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Nowe życie? Antologia literatury jidysz w powojennej Łodzi (1945–1949) UNIWERSYTET ŁÓDZKI Instytut Filologii Germańskiej, Zakład Niemcoznawstwa Centrum Badań Żydowskich POLSKIE TOWARZYSTWO STUDIÓW JIDYSZYSTYCZNYCH RADA NAUKOWA SERII: Krystyna Radziszewska Adam Sitarek Jacek Walicki Ewa Wiatr Nowe życie? Antologia literatury jidysz w powojennej Łodzi (1945–1949) redakcja naukowa Magdalena Ruta przy współpracy Ewy Wiatr i Krystyny Radziszewskiej Łódź 2018 Przekład z języka jidysz Dariusz Dekiert, Anna Jakimyszyn, Joanna Lisek, Adam Kopciowski, Karolina Koprowska, Natalia Krynicka, Magdalena Ruta, Inka Stempin, Bella Szwarcman-Czarnota, Anna Szyba, Marek Tuszewicki, Monika Zabłocka Podziękowania za wyrażenie zgody na publikację tekstów literackich zechcą przyjąć / The Authors and the Publishing House would like to thank all the copyright owners: Leon Sfard, Zvi Mann, Aneta Lastik, Gabriela Flicker, Galia Gilton, Menachem Hofnung, Miriam Sutzkever, Marek Kanter, Leia Marom Grosman, Allan Coopersmith, Eva Baharav, Shlomo Olicki, Hermona Bar, Michael Fox, Aliza Barkai, a także YIVO Jewish Research Institute w Nowym Jorku, Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie w Londynie oraz Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce “Der mames tsavoe” also published as “Mama un Zun”, Copyright © 1945 by Chaim Grade, originally published in Doyres (Generations). Reprinted by permission of the Robin Straus Agency, Inc. in conjunction with the YIVO Institute for Jewish Research, New York, NY. Any third party use of this material, outside of this publication, is prohibited. Interested parties must apply to Robin Straus Agency, Inc. for permission “Kelts” copyright © 1950 by Chaim Grade. Originally published in Shayn fun farloshene shtern (The Glow of Extinguished Stars). Reprinted by permission of the Robin Straus Agency, Inc. in conjunction with the YIVO Institute for Jewish Research, New York, NY. Any third party use of this material, outside of this publication, is prohibited. Interested parties must apply to Robin Straus Agency, Inc. for permission Wydrukowano z gotowych materiałów dostarczonych do Wydawnictwa UŁ Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach 2012–2017 nr 0078/NPRH2/H11/81/2012 © Copyright by Authors, Łódź 2018 © Copyright for translations by Authors, Łódź 2018 © Copyright for this editon by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2018 © Copyright by Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, Łódź 2018 Opublikowano dzięki uprzejmości Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego we współpracy z Polskim Towarzystwem Studiów Jidyszystycznych Wydanie I. W.07889.17.0.K Ark. druk. 26,0 ISBN 978-83-8142-030-3; e-ISBN 978-83-8142-031-0 Spis treści Wykaz skrótów ............................................................................................................. IX Wstęp Magdalena Ruta, Literatura jidysz w powojennej Łodzi – – twórcy, teksty i konteksty ................................................................................ XIII Ewa Wiatr, Życie kulturalne Żydów w Łodzi w latach 1945–1950 ............. XXV Nota edytorska ............................................................................................................. LIII Część 1. Jedna literatura żydowska Dawid Sfard, Na powrót naszych pisarzy [fragmenty] ...................................... 1 Odnowiony Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich w Polsce (Łódź) ...... 7 Ber Mark, Jedna literatura żydowska ................................................................. 14 Część 2. Wojna i Zagłada Getto Jeszaje Szpigel, W ciemności [fragment] ............................................................ 23 Rachela Auerbach, Herszele (Danielewicz). Z cyklu: O tych, którzy zdołali umrzeć przed wysiedleniem ................................................... 25 Rywa Kwiatkowska, Nogi ...................................................................................... 32 Dowid Hofnung, Złodziej ..................................................................................... 33 Rywa Kwiatkowska, Między dwiema racjami (Opowiadanie gettowe) ......... 36 Jeszaje Szpigel, We-dibarto bom (Opowiadanie) [fragment].......................... 47 Ucieczka na Wschód Josef Okrutny, Pod dalekim niebem .................................................................. 53 Guta Guterman, Nad brzegiem morza ............................................................... 61 Awrom Zak, Do Warszawy .................................................................................... 63 Icchok Warszawski, Ojciec Dwojry ....................................................................... 64 Awrom Zak, Mój dzień .......................................................................................... 69 Josef Okrutny, Życie ................................................................................................ 70 Rachela Korn, Na skraju pustyni .......................................................................... 77 Elchonen Wogler, Jedyna ...................................................................................... 80 VI Antologia literatury jidysz w powojennej Łodzi Szlojme Berliński, Jelinowie (Opowiadanie) ...................................................... 82 Rejzl Żychlińska, Miasteczko jest bardzo daleko ................................................ 89 Hadasa Rubin, Do żydowskiego żołnierza ........................................................... 90 Rejzl Żychlinska, Przynieś mi krew wroga ........................................................... 91 Binem Heller, A miesiąc już nisan w getcie w Warszawie… ............................. 92 Binem Heller, Dziedzictwo ................................................................................... 95 Awrom Zak, Kwarantanna! .................................................................................. 96 Binem Heller, Nie z podroży w zaświaty .............................................................. 99 Część 3. Polacy i Żydzi Efroim Kaganowski, Ostatnia droga (Rozdział opowiadania) ................... 103 Dowid Hofnung, Na dworcu ............................................................................. 114 Jeszaje Szpigel, Rodzina Lipszyców idzie do getta [fragment] ........................ 123 Binem Heller, Pieśń Żyda z lasu ......................................................................... 127 Lejb Olicki, W pociągu ........................................................................................ 129 Lejbl Kuperszmid, Pościel na bazarze ............................................................... 137 Szmerke Kaczerginski, Pogrzeb kieleckich męczenników ................................ 138 Chaim Grade, Kielce [fragmenty] ..................................................................... 142 Icchok Guterman, Ocalony (Rozdział opowiadania) ...................................... 149 Guta Guterman, Jak długo jeszcze trwać będzie to zło? .................................. 151 Część 4. Na ruinach żydowskiej Polski Żałoba Awrom Suckewer, Pożegnanie ............................................................................. 157 Mojsze Grosman, Isroel Sztern ........................................................................... 161 Lejbl Kuperszmid, Płomyki latarenek ............................................................... 166 Lejbl Kuperszmid, Spaleni młodzieńcy studiują święte wersety ...................... 167 Mojsze Knaphejs, Skarga mojego ojca na cmentarzu przy Gęsiej [fragmenty] ..................................................................................................... 169 Rejzl Żychlińska, Moja siostra Chana .............................................................. 174 Rejzl Żychlińska, Moje żydowskie oczy ............................................................. 175 Awrom Zak, Moje miasteczko Indura ............................................................... 176 Hadasa Rubin, Wiosna w tym roku… .............................................................. 178 Chaim Lejb Fuks, Jisker!... ................................................................................. 179 Odrodzenie Hadasa Rubin, Modlitwa ................................................................................... 183 Icchok Guterman,W pustym mieście ................................................................. 184 Chaim Grade, Przesłanie mojej matki .............................................................. 189 Josef Okrutny, Powrót (Opowiadanie) ............................................................. 195 Hadasa Rubin, Przemierzam ulice… ................................................................ 198 Icchok Jonasowicz, Modlitwa ............................................................................ 199 Wstęp VII Zostać czy wyjechać? Mendel Man, Wstrzymaj oddech… ................................................................... 203 Rejzl Żychlińska, Kawałek ziemi ..................................................................... 204 Rejzl Żychlińska, Skrzypce .................................................................................. 205 Guta Guterman, Moja mama śpiewała piosenkę ............................................. 206 Apel pisarzy języka jidysz w Polsce do pisarzy języka jidysz w państwie Izrael ............................................................................................ 208 Awrom Suckewer, Do Polski ..............................................................................