48e jaargang, nummer 187, mei-juni 2019 48e jaargang, nummer 187,

187

Ondernemersechtpaar op de Zaanse Schans Card verder zonder molenbezoek Meten is weten, vindt Peter Hoveling van de TAC 9 10 12 19 Nostalgie

In het woord nostalgie zit Maar als we naar buiten kijken, zijn we direct droefh eid, pijn lijden en weer terug in de realiteit. We zien drommen verlangen. Maar ook een toeristen die in een fi le over de Kalverringdijk geromanti seerd verleden, schuifelen. En kijken we verder naar de andere heimwee en jeugdsenti ment. att racti es op de Zaanse Schans, waar het Nostalgie is een gevoel, het minstens even druk is, dan weten we weer overkomt je en je kunt erin waarom we in dit museum waren: om terug te 20 22 28 34 verdrinken, maar je gaat er keren naar onze eigen geromanti seerde niet aan dood. Integendeel, het is misschien wel wereld van toen. Om het heden van de Schans een pretti ge ervaring. Een vlucht uit het heden, te vergeten, waar de parti jen rollebollend over

48e jaargang, nummer 187, mei-juni 2019 48e jaargang, nummer 187, de wereld die je even wilt vergeten. straat gaan en elkaar het licht in de ogen niet gunnen. Waar toeristen worden gezien als een Inhoud We lijden er allemaal aan, zeker bij historische plaag sprinkhanen die onderweg elk greintje verenigingen als De Zaansche Molen. Maar waar welbevinden op deze mooie plek rücksichtslos 4 De Held Jozua en de Zaanse Helden verlangen we dan naar? Naar een wereld toen er wegvreten. 9 Column: Genius Loci op de Voorzaan nog honderden molens draaiden langs de . 10 Parti jen op de Schans teleurgesteld in elkaar Een wereld dus die niemand van ons heeft gekend. Dan willen we terug naar de ti jd, vlak na de 12 De molenaar van Het Pink Een wereld, lang geleden, waarvan we ons een Tweede Wereldoorlog, toen er bijna niets meer 14 Museumnieuws - Tabé! romanti sche voorstelling maken. We willen was op deze plek dan sti lte en leegte. De ti jd 19 Biksteenmolen De Vlijt terug in de ti jd die vooral in de molens sti l heeft dat we de armoede uit het molenti jdperk achter 20 Strijd om ontheemde molen De Hoop gestaan. Daar dromen we onszelf tevreden… ons hadden gelaten en we hoopvol naar de 187 22 Interview: Iets minder bezoekers op de Schans mag ook toekomst keken. Een toekomst die ons welvaart 27 Korte berichten 1 Als we straks rondlopen in het nieuwe Molen- en rijkdom zou brengen, met fraai geschilderde 28 Vrijwilliger Peter Hoveling museum op de Zaanse Schans en kijken naar de houten huizen en oude molens zonder armoede. 31 Nieuwe leden 1e kwartaal 2019 schitt erende, innovati eve presentati e van de Een toekomst die onze hunkering naar nostalgie 31 Korte berichten 2 wereld van toen, dan denken we onwillekeurig opti maal zou voeden en waarnaar massa’s 33 Agenda toch even terug aan het oude Molenmuseum mensen van over de hele wereld met hun geld 34 Restanten van De Jonge Prinses blootgelegd in . Hoe was de inrichti ng en fototoestellen zouden komen kijken. 38 Rondje molens daar ook alweer? We zullen ons vaag de thema- Een toekomst waarin we beroemd zouden 41 Info + colofon opstellingen herinneren op de bovenverdieping, worden, maar terugverlangen naar vroeger. onder het schuine dak. Vaag, want het lijkt al weer zo’n ti jd geleden en we worden overvallen Ed Pielkenrood, door een gevoel van nostalgie. hoofdredacteur

Bij de foto: Aan het Mahoniehout en de Houtveldweg in Zaandam is het nieuwbouw- plan De Zaanse Helden in ontwikkeling. Er zullen negen woontorens met in totaal 620 woningen gaan verschijnen. De locati e ligt ten zuidoosten van de paltrok De Held Jozua, die nog meer in zijn windvang wordt belemmerd.

www.zaanschemolen.nl voor het allerlaatste nieuws Windbelemmering noopt moleneigenaar tot verkoop Het nieuwbouwplan de Zaanse Helden aan de Houtveldweg. De rode stip geeft de De Held Jozua en De Zaanse Helden plaats van De Held Jozua aan. door Ron Couwenhoven

Aan het Mahoniehout en de Houtveldweg in Zaandam is het nieuwbouwplan De Zaanse AHelden in ontwikkeling. Er zullen negen woontorens met in totaal 620 woningen gaan ver- schijnen. De locatie ligt ten zuidoosten van de paltrok De Held Jozua. Het bouwproject wordt ontwikkeld door de Rotterdamse bedrijven Impact Vastgoed en Stebru, terwijl het molen door de hoogte van de torens op te laten windvang van de molen. ontwerp door Havermans Hielkema Architecten uit Breda werd gemaakt. lopen van de molen af. Daarbij is het zicht vanuit In het onderzoek is er getoetst op de vier wind- de torens georiënteerd op de molen. richtingen waar de eventuele belemmering te De Held Jozua is de enige molen in de Zaan- Windbelemmering Er is onderzoek gedaan naar de eventuele wind- verwachten is van de ontwikkeling De Zaanse streek die nog in particulier eigendom is. In ok- Die visie wordt bestreden door de project- belemmering door de geplande ontwikkeling. Helden. Deze windrichtingen komen een beperkt tober vorig jaar verkocht eigenaar Jaap Koeman ontwikkelaars van De Zaanse Helden. Er werd Dit onderzoek wordt als onderdeel van het aantal uren per jaar voor. De nieuwbouw leidt De Held aan beide projectontwikkelaars nadat een onderzoek gedaan naar windbelemmering bestemmingsplan gepubliceerd. We zijn ons slechts tot een reductie van de windvang voor hij de molen in 1994 van de ondergang redde. en de architect hield daar ook rekening mee. ervan bewust dat stedelijke ontwikkeling in de de windrichtingen oost en oostzuidoost. In bijna Zeven jaar eerder had hij hem gekocht. Esther de Rooij zegt namens de projectontwik- directe omgeving van een molen invloed kan 90% van de totale uren van het jaar is er geen kelaars: “In het stedenbouwkundige plan van hebben op een biotoop. In de stedelijke opzet is sprake van afname van de windvang van de Houtcrisis De Zaanse Helden is rekening gehouden met de er zoveel mogelijk rekening gehouden met de molen door de ontwikkeling.” De lange historie van De Held Jozua begon in 1719 toen Hendrik Claasz de Boer op 12 juli de windbrief ontving. Hij liet de molen bouwen met steun van zijn schoonvader Abel Hendriksz, want op 18 april 1717 was hij getrouwd met Neeltje Abels die met haar ouders op het Zilverpad - de huidige zuidzijde van de Gedempte Gracht - woonde. De molen werd relatief kort voor het uitbreken van de houtcrisis gebouwd. Deze crisis kostte meer dan honderd zaag- molens de kop. Maar De Held bleef overeind en overleefde als enige de 262 zaagmolens die ooit aan de westzijde van Zaandam stonden. Dat was mede te danken aan Jaap Koeman. De 89-jarige Cees de Boer was in 1987 al vele ja- ren eigenaar en had tientallen jaren met de mo- len gewerkt. Dat jaar was De Held Jozua zwaar in verval. Hij stond nog met één kale roede, toen Jaap Koeman zich voor de ruïne begon te interesseren. In 1994 kon hij met de restauratie beginnen. Ook de hut, die in 1923 was verbrand, werd herbouwd. Maar nu heeft Koeman dus afscheid genomen van zijn molen. Dat houdt verband met zijn leef- tijd maar ook met de nieuwbouw vlakbij De Held die volgens Jaap te veel wind- belemmering gaat opleveren.

4 5 Links een arti st impression van de nieuwbouw rond De Held Jozua. Het schema onder geeft de verhouding weer van de woonblokken ten opzichte van de molen.

    Het behouden van deze bijzondere hout-     zaagmolen is een enorme kwaliteit, niet   alleen voor het plan maar ook voor de wijk. Wie kan er tenslott e zeggen dat er een echte molen in de tuin staat. Het is van belang om de koppeling tussen dit groene gebied en de omliggende wijk te >> opti maliseren, hiervoor doen de belangen- Zaanse Helden vereniging en de kinderboerderij ook een De Held Jozua verwijst ook naar de naam van voorstel in de visie. het bouwproject. Met ‘De Zaanse Helden’ Het belang van deze verbinding hebben wij bij          worden de molens, die eeuwenlang het West- de start van de planontwikkeling van De Zaanse          zijderveld domineerden, bedoeld. De negen Helden ook gezien. Wij investeren dan ook in   woontorens zullen ook allemaal namen krijgen een brug die de koppeling van het daklandschap     van molens die in dit gebied hebben gestaan. - de daktuin - van De Zaanse Helden met de     De eerste naam werd al op 14 mei vorig jaar monumentale molen en haar groene omgeving    onthuld ti jdens een internati onale bouwbeurs koppelt. Dit geeft een enorme kwaliteit voor in de RAI in , waar de ontwikkelaars de wijk en ook voor de stad. Op deze manier hun Zaandamse project presenteerden. kun je als voetganger vanuit de binnenstad De bouw zal vermoedelijk volgend jaar van start over het daklandschap De Zaanse Helden via de gaan. Het eerste gebouw zal de naam De voetgangersbrug over de Houtveldweg richti ng Vechter krijgen. Dat was een kleine molen bij het het groene achterland bij het Westerwindpad zogenaamde Langeland, nu de Ooievaarstraat, komen. De Zaanse Helden ligt daarmee in de waarmee van alles en nog wat werd vermalen: stad en in het groen.” van schelpzand tot mosterd en biksteen, een schuurmiddel. De naamgeving van de andere Toekomst van De Held Jozua torens zal waarschijnlijk in samenspraak gaan Het is niet de bedoeling dat De Held Jozua met toekomsti ge bewoners en omwonenden. permanent eigendom blijft van de project- Ook zal er in elke toren aandacht worden be- ontwikkelaars. Impact Vastgoed/Stebru doet windmolenmakerij steed aan de molen, waarnaar hij is vernoemd. een bijdrage aan de Sti chti ng waar de molen in zal komen. Deze bijdrage verzekert dat er Wijkpark gelden zijn om de molen de komende jaren in ”Saendijck”b.v. Impact Vastgoed/Stebru ondersteunt de goede conditi e te houden. Esther de Rooij zegt initi ati even van de belangenvereniging Wester- daarover: “Het is onze wens om de molen watering in samenwerking met de vereniging uiteindelijk over te dragen aan een ter zake Onderhoud Kinderboerderij De Veldmuis, die hun visie voor deskundige exploitant. Wij zijn op zoek naar Restauratie het gebied inmiddels bij de gemeente parti jen die interesse hebben.” en hebben gedeponeerd. Het Nieuwbouw plan moet leiden tot het wijk- park Molenweide. Volgens Esther de Rooij sluit dat aan post adres: WindmolenmakerijWindmolenmakeriijj SaendiSaendijck ijjck b.vb.v. v.. bij de plannen van de project- WWeWeivereiver 29 ontwikkelaars: 11551551 SC WWestzaanestzaan 006-202955806-20295580 075-628075-62814251425 “We zorgen ervoor dat De wwwwww.saendijck.comw..saendiijjck.com Held Jozua een goede plek krijgt in zijn nieuwe omgeving. 6 7 Column

Jacob Reitsma was in Genius Loci 2010 een van de initi ati ef- op de Voorzaan nemers van de Sti chti ng  Monet in Zaandam. Nu is   door Jacob Reitsma hij betrokken bij Vereniging  Zaans Erfgoed om het Zaanse  mariti eme verleden op de kaart te zett en. Eind jaren zeventi g zat ik op de Zeevaartschool Het begin is er! Ein Amsterdam, ik wilde marconist worden, In 2018 heeft de Vereniging Zaans Erfgoed de dromend van avontuurlijke reizen en exoti sche Shtandart, een replica van het eerste schip dat kusten. Elke zondagavond als ik met de trein Czaar Peter in 1703 bouwde na terugkomst in vanuit West-Friesland naar de ‘Kweekschool der Rusland, naar gehaald. Zeevaart’ reisde, verheugde ik me op Dat de Zaanse mariti eme geschiedenis leeft , Zaandam. Er was alti jd wat te zien in de haven, werd bewezen door de vele toeschouwers (waar- vaak lagen er voor het Pont-eiland (nu Zaan- onder schoolklassen) die het schip bij binnen- eiland) kustvaarders en andere schepen. komst verwelkomden of het hebben bezocht. Zo dicht bij de stad, prachti g!1). Vereniging Zaans Erfgoed is nu met de gemeente Maar nooit stapte ik uit in Zaandam. En ik kon al aan het onderzoeken of Zaanstad de Nederlandse  helemaal niet vermoeden dat ik vele jaren later thuishaven van de Shtandart kan worden,   op het hartvormige Zaaneiland zou gaan wonen, waarmee de Zaanstreek zijn eigen   voor mij het ‘mariti eme hart’ van de Zaanstreek. ‘dwarsgetuigde’ ambassadeur zou krijgen.    Mooi wonen, maar waar is dat mariti eme hart Ook heeft Vereniging Zaans Erfgoed het initi ti ati ef  gebleven? genomen om de Zaanstreek een rol te geven bij Sail   Was het niet alti jd zo geweest ... Amsterdam 2020. Hopelijk gaat dat lukken!   • de Voorzaan als centrum van de Nederlandse Maar laat het niet bij evenementen blijven. scheepsbouw Als we in de toekomst het centrum van Zaan- • de havenkom als veilige rede, waar schepen stad binnenrijden dan hoop ik dat we ons weer zich klaarmaakten om uit te zeilen kunnen verheugen op dwarsgetuigde masten en • Zaandam als grootste cacaohaven ander varend erfgoed op de Voorzaan. Vanuit Bioko, een exoti sch Afrikaans eiland (kent En wie weet, kunnen we ooit aanmonsteren op u het?), voer ik cacaobonen naar de Zaanse een zeilschip om vanuit Bioko cacaobonen te    chocoladefabrieken halen voor Tony’s Chocolonely. ... en zou het niet alti jd zo moeten Dat het Zaanse mariti eme hart weer mag gaan blijven, Genius Loci kloppen! op de Voorzaan?  Daarom pleit ik voor het 1) Helaas is er tegenwoordig vanuit de trein niets meer van terugbrengen van het Zaanse de Voorzaan te zien nadat het spoor in 1983 werd verlegd  mariti eme hart naar de stad. voor de Hemtunnel ter vervanging van de Hembrug.  

       

8 9 Zaanse Schans Card versus combikaart van De Zaansche Molen Partijen op de Schans teleurgesteld in elkaar door Ed Pielkenrood

‘Heibel tussen molenvereniging en Zaanse Schans’ kopte Dagblad Zaanstreek op 17 april Hier en daar wordt nu gesuggereerd dat wij een Hen De Orkaan meldde dat ‘De Zaansche Molen per direct uit de Zaanse Schans Card’ is ‘bom’ onder het verdienmodel van de Zaanse gestapt. In beide arti kelen hebben we verschillende versies kunnen lezen over recente ont- Schans hebben gelegd, maar naar onze mening wikkelingen inzake dit gezamenlijke toegangsbewijs voor att racti es op de Zaanse Schans. kan de card niet de oplossing bieden voor een Maar wat is er nu werkelijk aan de hand? verdienmodel. Alle bezoekers zullen in de toekomst moeten betalen.” De Zaanse Schans Card is sinds 2012 in gebruik Het gebruik van de card werd echter sti lzwijgend Dat was met de Zaanse Schans Card niet en geeft toegang tot het Zaans Museum, het voortgezet met nieuwe afspraken, over met Verdienmodel mogelijk omdat de afdracht aan de vereniging Wevershuis, de Kuiperij, het Jisperhuisje, name de verkoop ervan door derden. Daarin is Piet Oudega, voorzitt er van Sti chti ng de Zaanse daarvoor simpelweg te weinig was: 4,50 euro Museum Zaanse Tijd en één van de molens De Zaansche Molen, als belangrijke parti j, niet Schans, bevesti gt dat ook zijn organisati e graag van de aankoopprijs van 17,50 euro. Niett emin langs de Kalverringdijk. gekend en de vereniging kan zich er ook niet in wil dat de toeristen in de toekomst een leefden veel kopers van de card met de gedachte In 2018 zijn er zo’n 50.000 cards verkocht. vinden. Niett emin verklaart de vereniging zich in toegangsbedrag betalen. “Daarmee komt dan dat ze daarmee overal toegang hadden. Dat Dat is zo’n 2,3 procent van het aantal bezoekers. de brief bereid om in het toeristenseizoen 2019 een virtueel hek om de Schans. Bewoners krijgen kostt e aan de kassa’s van de molens vaak veel tot en met 31 oktober deel te blijven nemen in een grati s toegangspas en ook de inwoners van uitleg aan toeristen die al een molen hadden Brief de card. Als voorwaarde stelt De Zaansche Zaanstad kunnen van zo’n pas gebruik maken bezocht en teleurgesteld waren dat zij moesten In een brief, die De Zaansche Molen begin april Molen wel dat alle afspraken met externe parti jen als zij dat willen. Niett emin betreuren wij het bijbetalen. De nieuwe combikaart, die via de stuurde aan het bestuur van Sti chti ng de Zaanse die niet zijn opgenomen in de overeenkomst dat een molenbezoek nu geen onderdeel meer website van De Zaansche Molen, in de Zaan- Schans, zegt zij de medewerking aan de card per voor 2018 moeten worden opgezegd. uitmaakt van de Zaanse Schans Card. store en bij het stati on Zaanse Schans 12 april op. In de brief wijst algemeen manager Daarnaast verlangt de vereniging over het Wij kennen de moti even van De Zaansche verkrijgbaar is, kost 12 euro per volwassene en Peter-Jan van Steenbergen namens het bestuur gebruik van de card en de handlingkosten daar- Molen en snappen hoe de vereniging tot dit zes euro voor kinderen tussen de 4 en 17 jaar. van de vereniging erop dat het contract voor de van volledige transparanti e. besluit is gekomen. Maar misschien was dit net Zaanse Schans Card per 1 april 2019 afl iep en te vroeg. Eric van der Burg, oud-wethouder van Nieuw kassasysteem niet is verlengd. Genegeerd Amsterdam en formateur van de huidige coaliti e Aanleiding voor het invoeren van de combicard Desgevraagd zegt Peter-Jan van Steenbergen in Zaanstad, heeft de opdracht om voorstellen is het nieuwe kassasysteem van de vereniging. dat de vereniging dit besluit met spijt heeft te doen voor een defi niti ef verdienmodel voor Bij dit systeem, dat barcodes kan lezen, genomen. de Zaanse Schans.” communiceren de kassa’s van de molens onder- “Wij hadden niet de intenti e om uit de Zaanse ling en met de online verkoop. Schans Card te stappen, maar in het beheer Combikaart Bovendien wordt de toestroom van bezoekers en de ontwikkeling van de card werden we Inmiddels heeft De Zaansche Molen een eigen precies geregistreerd zodat er in de consequent genegeerd door de Zaanse Schans kaart ingevoerd, de combikaart, die toegang toekomst met eventuele ti meslots die deze taken heeft gedelegeerd aan het Zaans verschaft tot alle vier voor bezoekers open- kan worden gewerkt indien het op Museum. We werden dus tot deze beslissing gestelde molens: De Kat, De Zoeker, Het Jonge één of meer molens aan de genoopt. Schaap en De Bonte Hen. Kalverringdijk te druk wordt.

10 11 Meestal is dit niet goed te zien, maar hier is de overbrenging van het spoorwiel duidelijk in beeld De molenaar van Het Pink omdat op de eerste vloer een bruggetje is die daar toegang door Rick Bakker voor geeft.

Naam: André Koopal Waarom is Het Pink de mooiste molen ingekomen. Daarnaast zijn Leeftijd: 48 van de Zaanstreek? we altijd opleidingsmolen Aantal dienstjaren Ik denk toch wel het authentieke. Er zit een geweest waar we juist als molenaar: heleboel in de molen, bijvoorbeeld onderdelen jongeren probeerden te 16 jaar gediplomeerd molenaar van de wipmolen1, dat wijst op de ouderdom. interesseren. We proberen op Het Pink. Bovendien zitten er een heleboel andere ook echt doorstroming onderdelen in de molen, zoals bijvoorbeeld te krijgen van de model- de gietijzeren wentelas2 die uit een oliefabriek bouwclub naar de nieuwe afkomstig is, die op de historie wijzen. Tenslotte molenjeugd. En nee, dat staat hij ook nog op zijn oorspronkelijke plek. lukt niet altijd, maar soms Dat is bijzonder want weinig andere molens in wel! Een aantal molenaars de Zaanstreek staan nog op hun originele plek binnen de vereniging is via Waar ben je trots op in de molen? onze molen binnengekomen. Verder moet je er Heeft de molen ook slechte Dat is een lastige vraag! Ik ben trots op het ook echt voor openstaan. Ook niet te moeilijk eigenschappen? geheel. Dat het hier gewoon goed loopt. Als je doen met de jeugd is belangrijk. Niet te veel Hij kruit beroerd, ondanks zijn Engels kruiwerk3. het dan toch over iets specifieks hebt dan denk verbieden, maar ook kijken wat je ze wél kan En het restauratie- ik toch dat ik het meest trots ben op de authen- laten doen en daar een goede veilige balans in foutje, de betonplaat ticiteit van de molen, ondanks dat de molen zien te vinden. van de fundering is is gerestaureerd op een manier waarop je dat te dik. nu niet meer zou doen. Een voorbeeld van die Wat zou je als slagzin willen gebruiken Er is funderingsherstel authenticiteit is het brandvat in de kap. Dit is voor de molen? geweest in begin jaren het watervat voor de brandverzekering van het Molen Het Pink in Koog aan de Zaan, is al bijna tachtig, de betonplaat olieslagerscontract. Dat moest verplicht aan- 400 jaar blijven staan! is 15 centimeter te dik wezig zijn in de kap voor als daar brand zou zijn. gemaakt waardoor je Het vat zit er nog, zonder water nu, maar met rare randjes krijgt. een mooie rode brandblusser ernaast. 1) De voorganger van Het Pink was een wipmolen 2 Maar het kruien is wel ) As in de molen die de stampers en heien optilt 3) Inrichting in een molen om deze op de wind te het irritantste. Als je kijkt naar de toekomst, kunnen zetten, bestaande uit rollen die zijn voorzien Verder is het gewoon een goede molen. wat is dan je grote wens als molenaar? van flenzen en rollen over een rail Ik wil gewoon met de molen blijven draaien, 4) http://pink.molens.org/modelbouw.php Wat vind je het leuke aan het vak? maar om dat nou een grote wens te noemen? Aan de ene kant het omgaan met techniek en Effectief wil ik dat die molen behouden blijft aan de andere kant de interactie met mensen. voor de toekomst, voor het nageslacht. Dit lukt De techniek is mooi. Het is fascinerend om te denk ik door de molen simpelweg goed te zien hoe ze vroeger dit soort techniek al konden onderhouden. Dat gaat nu erg goed, maar je bouwen en hoe goed het werkt. moet altijd opletten. Je moet het niet te veel Met de jeugd heb je soms ineens iemand die het commercialiseren. Je moet er wel voor open- licht ziet; “Goh, hoe maakten ze dit vroeger toen ze staan, maar het moet altijd in dienst staan van geen kraan hadden?” En dat is ook die interactie het behoud van de molen en het ambacht. natuurlijk, naast het overdragen van het ambacht. Ook het ambacht heeft twee kanten: het mole- Hoe denk je dat we meer jongeren naarschap en het olieslaan. kunnen interesseren voor de molens? Het olieslaan is belangrijk omdat er maar een Daar zijn wij druk mee bezig! Traditioneel gezien klein clubje olieslagers is. Voor het molenaar- is Het Pink altijd een jeugdhonk geweest, de schap is meer aandacht. Dat betekent overigens meeste jongeren binnen De Zaansche Molen zijn niet dat het minder belangrijk is. via de modelbouw 4 in Het Pink de vereniging 12 13 Museum- nieuws Tabé!

Omdat het Molenmuseum in het voorjaar van 2020 zal verhuizen naar de Zaanse Schans en het Het maken van papier huidige museum per 1 juni is gesloten, kijkt de Windbrief in drie editi es terug op de museum- Eeuwenlang kwam het beste papier uit de expositi e die vele jaren werd getoond aan de Zaanstreek. Het werd gemaakt uit lompen – bezoekers van het Molenmuseum. In de eerste pas in de 19e eeuw werd papier gemaakt van twee editi es van volgend jaar kijken we naar houtvezels. De weg die voert van lompen naar expositi es in het dan volledig vernieuwde vellen papier is lang en complex. Molenmuseum op de Zaanse Schans. In de Zaanstreek stonden papiermolens die Gezicht vanuit het Koogerpark op de achterzijde zich hadden gespecialiseerd in dit arbeids- P.F. Ranshuijsen schreef in een arti kel in ‘Eigen van het Molenmuseum. Daaronder (1) een model intensieve product. En met succes. Haard’ uit 1896 dat het hier gaat om de fabricage van een Hollander, de maalkuip waarin lompen tot Van oudsher werd papier gebruikt als verpak- van Oudhollands geschept papier, zoals dat papierstof werden vermalen. Helemaal onderaan (2) een detail van het grote, prachti ge model van kingsmateriaal (het blauwe en grauwe papier) in 1873 in de molen van Van Gelder & Zonen De Eendragt, waar het schepproces te zien is. of om op te schrijven en boeken van te maken geschiedde. Die molen was De Eendragt. Het (het fi jne of witpapier). De Schoolmeester is model zag Ranshuijsen in de Tentoonstelling van vandaag de dag de enige windmolen ter Zaansche Nijverheid te Zaandam. Hij schreef: gevulde kuip met papierstof (gemalen lompen), wereld die papier vervaardigt. “De fi rma Van Gelder Zonen, de grootste fabri- terwijl ze een vierkant raam met fi jn gaaswerk kant van geheel Europa, heeft de bezoekers een gereed houden, waarop ze straks een laag stof In het Molenmuseum is papier één van de gedachte willen doen vormen van het maken zullen scheppen, waarvan na eenige bewerking thema’s. Hier zijn voorbeelden te zien van van dit papier. Twee mannetjes, gekleed in pilow een even groot vel handscheppapier wordt geschept papier en hier staat het prachti ge broek en bont boezeroen, buigen zich over een gemaakt.” molenmodel van papiermolen De Eendragt, ooit gemaakt voor de wereldtentoonstelling in Parijs. Deze molen begon zijn bestaan in 1685 in Wormer als oliemolen. In 1726 werd De Eendragt om- gebouwd tot papiermolen. Er werkten ongeveer 70 mensen. De molen kreeg prijzen voor de fi jne kwaliteit van het papier. Halverwege de 19e eeuw richtt en de eigenaren Van Gelder & Zonen 1 op, een bedrijf dat snel succesvol werd. Omdat lompen steeds schaarser werden en de vraag naar papier bleef groeien, schakelde De Eendragt over naar houtvezelpapier. De molen viel ten prooi aan de vooruitgang, want stoommachines namen het werk over en De Eendragt verhuisde naar de Veluwe waar hij meelmolen werd. Wat rest is het schitt erende model dat molenmaker P. Wakker maakte voor de wereldtentoonstelling in Parijs.

In het Molenmuseum staat ook het 19e-eeuwse model van de papierschepper en de papierkoetser. We zien twee papierscheppers die ‘husselend’ de lompenbrij gelijkmati g op het schepraam verdelen en zo een vel papier scheppen. Rechts bukt de papierkoetser zich om de natt e vellen papier op het vilt bij de pers te leggen. 14 15 2 Tabé!

6

7

3 4

5

3 a

3. De hut van de pelmolen op de verdieping is 8 eigenlijk een klein theaterstuk. De meesterknecht zit aan tafel te schrijven. Wat hij precies aan het doen is, blijkt als we de vrouw zien met een eet- molenmakerij zijn gemaakt door Bruun van de zeil was, bleef het nodig het schuitje voort te ketel, die wordt aangepakt door de hutjongen. Stadt. Bij de touwslagerij zit een spinnerij, een duwen. Om niet uit te glijden deed je ijskamels Die arme vrouw komt een ‘scheppie’ halen, een teerhuis en twee pakhuizen. De lijnbaan zelf onder je klompen. 3 beetje gort of parelgortmeel, om thuis wat te is korter dan in werkelijkheid: anders was het 6. De stijlkamer is de plek van de moleneigenaar. eten te hebben. De meesterknecht houdt bij of model (1:50) zes meter lang geweest. Een schoorsteenmantel van marmer en de scheppies bij de behoeftige mensen terecht 5 en 8. Echte winters waren vervelend, want eikenhout, met een geschilderd portret van een komen. vervoer over bevroren water werd moeilijk. molen; verder een Cooghies klok en een staand 4 en 7. Minutieus gemaakte modellen brengen Daarom gebruikte men ijsschuitjes om mensen horloge, een tafel met een pijpenrek, en, niet het verleden tot leven. De touwslagerij en de en handelswaar te vervoeren. Hoewel er een onbelangrijk, een geldkist. 16 17          

                              

Biksteenmolen De Vlijt door Rick Bakker

In Windbrief 178 heeft u kunnen lezen over gefi nancierd door een schenking van de Rabo- Ibiksteenmolen De Vlijt in Oostzaan. bank. Daar blijven de werkzaamheden niet bij. Sti chti ng Behoud Biksteenmolen ‘De Vlijt’ had Ook het dakhout van de molenschuur is op een plan klaarliggen voor de restaurati e voor sommige punten vernieuwd en het eiland is dit molentje. Zo zou er een nieuwe fundering voorzien van een goede maaibeurt. komen en zou de restaurati e van onder naar Al met al is er veel gebeurd in de afgelopen boven worden voortgezet. Het is nu ruim twee twee jaar, maar er is nog een fl inke weg te  jaar later, hoe staat het er eigenlijk mee? gaan. Het is de bedoeling dat dit jaar de schuur   afk omt, dat wil zeggen dat de luiken voor de   Niet lang na het schrijven van het vorige stukje ramen teruggebracht zullen worden, inclusief   voor De Windbrief werd de molen getroff en prachti ge scharnieren. Verder komen de dak- door een storm. De kap, met wiekenkruis, was goten weer terug en zal er nog meer worden van de molen gewaaid. Een fl inke tegenslag voor gedaan aan het erf.  de sti chti ng. Dit hield ze in Oostzaan echter niet  tegen om verder te gaan met de restaurati e. Prachti g geheel Sinds de storm is er ontzett end veel gedaan op Ook de molen zelf verdient nog wat aandacht. het eiland om zowel het eiland als de molen op De kap, staart en het wiekenkruis liggen onder- te knappen. tussen bij de molenmaker in afwachti ng van vernieuwing dan wel restaurati e. Verzakt Het belooft een prachti g geheel te worden! Firma Witbaard uit Oostzaan heeft de fundering Sti chti ng Behoud Biksteenmolen De Vlijt kan vernieuwd en de molen rechtgezet. Deze was alti jd extra handen gebruiken. Dat kan van alles aan een kant acht centi meter verzakt! Om de zijn, schilderen, opruimen, schoeiing vervangen, molen weer recht te zett en is hij met behulp van enzovoorts. Heeft u interesse de sti chti ng te dommekrachten opgekrikt en is de fundering helpen om de molen te restaureren? HHuisuis kkopen?open? waar nodig opgemetseld. Neem dan contact op met Ook de gevel is rondom vernieuwd. Al het hout [email protected] HHypotheekypotheek aafsluiten?fsluiten? is hiervoor geschonken door Kondor Wessels KKiesies zzelfelf uuww nnotaris!otaris! Amsterdam. Natuurlijk Nieuwbouw moet dit hout, naast het BBelel eenn oonderhandel!nderhandel! vele andere hout, ook Renovati e geschilderd worden. Restaurati e Hier is een sponsor voor gevonden in de vorm van een grote verfl everancier. Rosbayerweg 140, 1521 PX Wormerveer Zij schonken alle benodigde www.braam-minnesma.nl verf. De sti chti ng is hier [email protected] ontzett end blij mee.

HoogstraatHoogstraa t11, 11 ,1541 1541 KW KW Koog Koog a/d a/d Zaan Zaan Veel gebeurd PostbusPostbu s103, 103 ,1540 1540 AC AC Koog Koog a/d a/d Zaan Zaan De vernieuwde weeg Telefoon:Telefoon :075 075 6125520 6125520 is geti mmerd door OM E-mail:[email protected]: [email protected] Bouwgroep b.v. uit Web:Web www.voordeelnotaris.nl: www.voordeelnotaris.nl Zaandam. Zij ti mmeren tevens de stelling van de molen, hetgeen is 18 19 Strijd over de herkomst van De Hoop in Wervershoof door Jaap de Jong

De reacti es op de keuze van De Hoop als ont- In de rubriek ‘Ontheemde molens’ zoeken Nieuw onderzoek Dheemde molen die verplaatst is naar Wervers- we een molen op die ooit in de Zaanstreek In 1981 stelde Gerrit hoof kwamen prompt. ‘Zijn jullie op de hoogte heeft gestaan en die is verhuisd. Keuning, molen- van het feit dat De Hoop in Wervershoof zo Deze keer een twijfelgeval: deskundige van Rijks- goed als zeker niet De Hoop uit Assendelft is, is De Hoop in Wervershoof monumentenzorg, een maar een molen afk omsti g uit Amsterdam?’ De Hoop uit Assendelft of uit de nieuw onderzoek in, Nee, want wij varen blind op Arian Smit die in Buitenveldertse Polder? Ron Couwenhoven waarvan het resultaat zijn standaardwerk de twijfel over de herkomst krijgt het laatste woord. in Molens in Noord- wel noemt, maar constateert dat na gedegen Holland werd gepubliceerd. Volgens hem ging • de molen maalde in de Buitenveldertse polder onderzoek is gebleken dat in Wervershoof het om molen nummer 1 uit de in 1960 op- uit op de Amstel. Dat gebeurde in oostelijke wel degelijk De Hoop uit Nauerna staat. Ron de gemetselde onderbouw en de lengte van de geheven Binnendijkse Buitenveldertse polder richti ng. Het scheprad zit dan meestal aan de Couwenhoven legt uit waarom dat onderzoek middelbalk (zowel in Nauerna als in Wervers- in de gemeente Nieuwer-Amstel. Dit werd later noordkant in de molen en de woning aan de toch iets minder gedegen was. Zo wordt een hoof een halve roede of 13,5 meter, terwijl de weer in twijfel getrokken door J.S. Bakker (1989) zuidzijde. twijfelgeval een interessante confrontati e met roeden van de beide molens 27 meter lang waren). in De Molenaar. Jan Lunenberg, een andere Tweehonderd jaar lang (vanaf 1656) bevonden de kennis die in De Zaansche Molen is geborgd. Arian geeft in zijn boek aan dat Cornelis en Jan molendeskundige, vermoedt in De Molens van de onderste helft en van de sti jlen aan de Vlaar de restanten van De Hoop in Nauerna Amsterdam deel 3 dat het niet molen nummer 1 scheprandkant zich in deze vochti ge ruimte. “Arian Smit heeft zich gebaseerd op het achter- kochten, maar waar hij dat vandaan heeft , geeft maar molen nummer 3 uit de Buitenveldertse Aantasti ng van deze eiken sti jlen was onvermijdelijk. haalde onderzoek van Evert Smit. Dit is geba- hij niet aan. Er is geen schrift elijk bewijsstuk van. polder was. Bakker steunt hem in die visie. seerd op bouwtechnische overeenkomsten als Volgens mij gaat het hier om een aanname. In De Hoop in Wervershoof werden twee hoog Van deze molen nummer 3 is het vervijzelings- aangelaste sti jlen aan de noordzijde gevonden. bestek uit 1865 bewaard gebleven (dat is het Ze werden al in 1865 bij de vervijzeling aan- bestek voor het vervangen van het scheprad gebracht. Er is een rekening voor meerwerk door een vijzel – redacti e). Dit is een zeventi en aanwezig in het polderarchief van de Buiten- pagina’s lang document, waarmee veldertse polder. A.N. Peereboom aan de slag ging. Het bestek bleek zeer veel overeenstemming te hebben Sloop in 1886 met de molen in Wervershoof, maar Peereboom Op basis van zijn meti ngen en onderzoek komt zag dat nog niet als bewijs, want wellicht ook Peereboom tot de conclusie dat het hier om waren er meerdere molens in de Buiten- molen nummer 3 – na 1865 overigens bekend veldertse polder volgens hetzelfde bestek als De Nieuwe Molen – uit de Buitenveldertse vervijzeld. polder moet zijn. En dan is er nog het feit dat het polderbestuur in Assendelft in 1886 besloot Maar de volgende gegevens kloppen exact: tot sloop van de restanten van De Hoop, • aannemer Kemp moest in 1865 een nieuwe terwijl de nieuwbouw in Wervershoof in 1889 bovenas leveren. De maten komen exact over plaatsvond. een met die van De Hoop in Wervershoof; • de maten van de wielen in de kap zijn ook “Deze onderzoeken zijn er ook de reden van dat precies dezelfde; ik in mijn boek ‘1100 Zaanse Molens’ gemeld • van de ti en kistramen wijken er vier op de heb dat de verplaatsing uit de Zaanstreek nooit steenzolder iets af, maar de andere zes op bewezen is. De nu voorhanden gegevens wijzen bovenste zolders komen exact overeen; mijns inziens overduidelijk op een verplaatsing • de kap is bij de vervijzeling verbouwd en de vanuit de Buitenveldertse polder”, aldus de maten daarvan zijn exact die van de molen in toelichti ng van Ron Couwenhoven Wervershoof; • het achtkant werd ingekort en deze inkorti ng komt ook overeen met het bestek; 20 21 Interview Behoud je klanten, maar trek geen nieuwe doelgroepen aan Iets minder bezoekers op de Schans mag ook door Sarah Vermoolen

“Ondernemers die niet verder willen groeien, dat hoor je niet vaak. Op de Zaanse Schans Kaas van Henri Willig Beleving kaasmaken Ovind je ze wel.” In gesprek met twee bewoners die een van de grootste ondernemingen op De hoeve met de kaasmakerij dateert uit 1887. Bij de kaasboerderij willen ze niet alleen kaas de Schans runnen. Bij de viering van het honderdjarig bestaan verkopen, maar ook een beleving neerzett en. Er ging voor ons een nieuwe toeristi sche wereld schonk Albert Heijn het huis en de stal aan de “Daarom krijgen alle groepen eerst een demon- Ko en Ingrid Kraakman verhuisden in 1992 met open.” Ingrid werkte daarvoor als bejaarden- Sti chti ng Zaanse Schans. De Catharina Hoeve is strati e van zeven tot acht minuten waarbij het drie kinderen naar de Zaanse Schans. verzorgster en stapte over naar de Catharina sinds 1992 een fi liaal van Henri Willig Kaas. proces van kaasmaken in derti en talen wordt Hun vierde kind werd op de Schans geboren. Hoeve. Ko heeft alti jd in de kaas gewerkt, als Zijn drie zonen leiden het familiebedrijf dat uitgelegd. Zo hoor je dat Henri Willig Kaas 60 Ko was directeur toerisme bij Henri Willig Kaas, vijft ienjarige begon hij bij Fa. Jan Zwart & Zonen inmiddels 24 winkels heeft in Amsterdam, miljoen liter melk nodig heeft voor de producti e; die onder meer de Catharina Hoeve exploiteert. aan de Lagedijk 122 in Zaandijk. Utrecht, Den Haag, Rott erdam, Maastricht, voor 1 kilo kaas is ti en liter koemelk nodig. Ko en Ingrid hebben de kaasboerderij tot een Delft , Edam, Volendam, Katwoude, München en Voor schapen- en geitenkaas is dat wat minder. groot succes gemaakt, waarbij ze nu op een Wenen. Ze exporteren naar 39 landen. Wij willen het Nederlandse product kaas groot punt zijn aangekomen dat ze pleiten voor “Het moederbedrijf is in Katwoude. Alle kaas is maken en het prachti ge ambacht van kaas- stabilisati e van de bezoekersaantallen. eigen producti e, alleen de rookkaas wordt elders maken laten zien. “In 1992 liep hier nog een boerenpad, een gerookt, maar wij leveren daarvoor wel de Individuele bezoekers lopen eerst door een prulpad, en waren er andere bewoners. ingrediënten. Het bedrijf heeft eigen biologische klein museum (De Haal) voordat ze in de winkel

koeien en krijgt melk van vijft ig veehouders. Zo komen. Hier kunnen de gasten 22 soorten kaas Meer der Foto’s: van René beheren we het hele proces van stal naar klant. grati s proeven. Na deze investering hopen we Bij de Catharina Hoeve maakten we tot zes jaar de bezoekers te triggeren om ons product te geleden ook kaas in de hoeve. Vanwege Euro- kopen. Je hebt dus massa nodig om de kosten pese hygiëneregels was dat niet meer mogelijk.” voor promoti e terug te verdienen.” >>

22 23 Twee miljoen bezoekers Daar is een ontwikkelvisie uitgekomen, die bezochten niet meer komen. Russen en Japan- Parkeren achter het Zaans Museum “Toen we hier begonnen, kwamen er zo’n wordt ondersteund door vereniging De ners zie je tegenwoordig nauwelijks meer. Op de Zaanse Schans zijn diverse ondernemers 600.000 mensen per jaar naar de Zaanse Zaansche Molen, Zaans Museum, Stichting de Als een land wegvalt, dan kan je dat compenseren actief. “We vinden het belangrijk om meer te Schans. Dat groeide naar 900.000 per jaar.” Zaanse Schans en Gemeente Zaanstad. door je te richten op een nieuw land.” doen dan alleen geld verdienen, daarom lopen Momenteel wordt geteld of het er inmiddels De bewoners en ondernemers zijn hier niet er bijvoorbeeld ook dieren op ons terrein. twee miljoen zijn. “De Zaanse Schans wordt van enthousiast over. “Wij zijn voor stabilisatie Spreiding bezoekers We pleiten voor samenwerking, samen vormen oudsher het drukst bezocht in april en mei als van het aantal bezoekers. Bij de ontwikkelvisie “De bussen hebben een vaste route en zullen de we een geheel. Henri Willig Kaas is een van de de Keukenhof open is en in de vakantieperiodes. wordt uitgegaan van drie miljoen bezoekers. verblijfstijd niet verlengen. Zo komen bijvoor- grotere bedrijven op de Schans, maar je moet Dat is nog altijd zo, alleen zijn de bezoekers- De Zaanse Schans moet zich hierop voorbereiden beeld de gasten van Tours&Tickets alleen naar jezelf niet zo belangrijk maken. Het totale geheel cijfers sindsdien sterk gegroeid. Daarvoor heb- door een enorme parkeergarage op het terrein de molens. De drukte op de Schans kun je iets maakt dat bezoekers uit de hele wereld hier ben we veel promotie gedaan, zowel binnen als van het voetbalveld, waarna bezoekers de meer spreiden door bezoekers verschillende graag komen. De promotie wordt gedaan door buiten Europa. Tijdens een speeddate op beurzen drukke weg moeten oversteken. Dit kost paden te laten volgen. Touroperators raden we ondernemers. Onze droom is dat iedere toerist en bij touroperators stel ik eerst de vraag of miljoenen waarvoor de gemeente zelf geen geld aan om slim te zijn en een keer vroeg om 9 uur uit binnen- of buitenland hier kan ervaren waar ze Henri Willig en vervolgens of ze de Zaanse heeft en bij ons wil aankloppen. Daar zijn wij of later op de dag om 4 uur te komen. Zo staan we voor staan en dat ze een woonwerkbuurt uit Schans kennen. De eerste vragen worden vaak niet voor, want door veel meer parkeerplekken hun gasten niet in de rij en hebben ze meer tijd. 1850 beleven. Door het gevarieerde aanbod is met nee beantwoord, maar de tulpen kennen ze te realiseren, bevorder je dat er ook veel meer In onze promotie laten we buiten de zonnige er keuze. De waardering is hoog. allemaal wel. In mijn promotieverhaal neem ik mensen komen. Dat kunnen we niet aan, daar is plaatjes ook zien hoe mooi het is in de winter. We weten dat mensen steeds meer gaan reizen de gehele Zaanse Schans mee, de klompen- de Schans te klein voor.” We zijn een voorstander van een nieuw fietspad en dat als je de voorzieningen aanpast de makerij, de molens, maar ook het Intel hotel op dat vanaf houtzaagmolen Het Jonge Schaap naar bezoekersaantallen fors zullen stijgen. Maar dat de Gedempte Gracht. We werken nauw samen Stabilisatie rond de twee miljoen het Michaël College leidt. Toeristen die nu over kunnen en willen de bewoners en de onder- met de Keukenhof, maar ook met het Rijks- “Het huidige aantal bezoekers kunnen we nog de Kalverringdijk lopen beseffen niet dat het nemers niet. Daarvoor is de Schans te klein. museum, Madurodam, Royal Delft, Heineken maar net behappen, iets minder zou nog beter een fietspad is, wat regelmatig tot gevaarlijke Voor de huidige bezoekers zijn er op piekdagen Experience en vele anderen. Zo kunnen we een zijn. Wij willen hospitality bieden en dat kan als situaties kan leiden.” te weinig parkeerplekken. We zijn er daarom uniek plaatje neerzetten, waarbij de bezoekers het aantal rond de twee miljoen schommelt. wel voorstander van om achter het Zaans Museum Nederland in het klein zien. De Zaanse Schans is Als het er meer worden dan krijg je een soort een veel voordeliger parkeergarage te bouwen. toch uniek met de molens, de houten huizen, de Venetië waar je nauwelijks meer vooruitkomt. Hiervoor hoeft geen brug of tunnel aangelegd te klompenmakerij, de kaasmakerij en de musea?” Dat is een schrikbeeld, want dan komen mensen worden. Ook zullen de bedrijven en de bewoners op termijn niet meer. van Haaldersbroek op deze wijze geen overlast Weinig enthousiasme voor ontwikkelvisie Stabilisatie kun je realiseren door geen nieuwe ondervinden. Deze parkeergarage zal uit de De gemeente, vereniging De Zaansche Molen, landen aan te boren. Zet in op klantenbinding en parkeerinkomsten bekostigd kunnen worden. het Zaans Museum, Stichting de Zaanse Schans, zorg dat je de goede relaties met touroperators Met de opbrengsten van het parkeergeld heeft de ondernemers en de bewoners van de Zaanse behoudt. In het verleden hebben we regel- de Stichting Zaanse Schans inkomsten voor het Schans hebben de afgelopen jaren hun visie matig gezien dat door diverse oorzaken opeens beheer, behoud en de faciliteiten. kenbaar gemaakt over hoe zij de toekomst zien. verschillende nationaliteiten die de Schans veel De ondernemers zorgen wel voor de promotie.” 24 25       

              

Korte berichten 1



Speurtocht naar sitsen jakken   LETTERPRESS: In 2002 was er in het Molenmuseum de expositi e Drukwerk dat je kunt voelen! ‘Een Roemrijk Verleden’ over de relati e van de Zaanse nijverheid en de VOC. De VOC impor-  Voor een stijlvolle en  teerde vanaf ca. 1670 onder andere prachti ge ambachtelijke uitstraling. stoff en uit India, waarvan chique (streek)kleding Nu ook met gekleurde zijkanten! werd vervaardigd. Vooral met sitsen kleding  meer op werd toen gepronkt. Deze kleding vormde  heijnis-schipper.nl/onze-apps/letterpress/ desti jds onderdeel van de expositi e en was ge-  leend van enkele inzenders. Ik, mede-inrichtster van dit onderdeel, wil graag in contact komen  met de uitleenster van enkele roze sitsen jak- ken. Bent u dat? Of weet u wie de uitleenster was? Neemt u dan a.u.b. contact met mij op. Dank! Mevrouw Bosman (tel. 06-570 86 840). Lagedijk 158 • 1544 BL Zaandijk Telefoon 075 6401730 • www.heijnis-schipper.nl Zeilschip voor De Ooievaar [email protected] Sinds het haventje bij molen De Ooievaar enige jaren Facebook: heijnis.schipper.drukkerij geleden is gerealiseerd, meren er regelmati g grote schepen aan bij de aanlegsteiger. De moderne cruise- schepen die het zicht op de oliemolen wegnemen, worden minder gewaardeerd door leden van vereniging De Zaansche Molen. Af en toe komt er echter een traditi oneel zeilschip aan dat wel enthousiast wordt ontvangen. Zo bracht op vrijdag 26 april het riviercruiseschip De Leafde fan Fryslân een kort bezoek aan de Zaanse Schans. De driemaster doet normaal vooral het IJsselmeer en de Waddenzee aan.

De Dag van op Het Prinsenhof Tijdens de Dag van Westzaan op 14 september wordt er een heuse historische pendelboot- dienst op de Weelsloot georganiseerd van en naar Het Prinsenhof. De start is bij de Weelbrug waar heel vroeger ook al een pendeldienst is geweest. De Burgemeester Ferf I en II voeren desti jds een belangrijke bootverbinding naar het stati on Koog aan de Zaan. Passagiers kunnen nu kosteloos met de palingboot van de familie M. Koopmans uit 1926 regelmati g op en neer Ramon Palarés stuurde ons deze fraaie vogelvlucht- varen van en naar pelmolen Het Prinsenhof opname van Het Prinsenhof. Deze lijkt te zijn gemaakt (1722). De palingboot heeft nog een originele met een drone, maar Ramon gebruikt al jaren voor zijn Kromhout gloeikopmotor. fotografi e een vlieger. 26 27 Vrijwilliger Peter Hoveling van de TAC De molens staan er perfect bij door Sarah Vermoolen

Dankzij het werk van de Technische Advies Commissie wordt het onderhoud van de molens goed Peter Hoveling houdt precies bij wanneer de de molen Het Rad van Avontuur willen herbouwen. Dbijgehouden en het erfgoed zorgvuldig bewaard. fundering is vernieuwd, de molen geschilderd Deze heeft een grote vierkante onderbouw met is, wanneer een roede is vervangen en andere twee lagen en daarop een grote platt e stelling, Peter Hoveling is het langst zitt ende lid van de Na de ambachtsschool en de UTS ging hij aan de werkzaamheden. Aan de hand van zijn gegevens waardoor het een stuk veiliger is om bezoekers Technische Advies Commissie. In december 1992 slag bij de fi rma Woudt. In die periode werd hij kun je inschatt en wat de werkzaamheden zijn uitzicht te bieden op de molens en de Gorters- volgde hij de molenaar van Het Prinsenhof op, die een paar jaar uitgeleend aan de molenmakerij, voor de komende periode. hoek. Dan kun je de stellingen van de andere er toen 25 jaar als vrijwilliger op had zitt en. Ho- zo heeft hij meegewerkt aan diverse molens. “Het is belangrijk werk, want het bestuur steunt molens dichthouden.” Hoveling heeft van het veling werd gevraagd vanwege zijn deskundig- Bij Somass is hij zesti en jaar in dienst geweest op ons. Wij hebben techneuten op verschillende Rad van Avontuur een maquett e gemaakt, die is heid als ti mmerman en omdat hij volgens eigen en droeg zo bij aan de restaurati e en replica van gebieden. De grote werkzaamheden gaan in te zien in het Molenmuseum. zeggen “gek is van molens en houtconstructi es.” Zaanse huizen. samenspraak met het bestuur waarna wij de “Veerti g jaar heb ik geti mmerd. Ik ben een grote opdracht geven aan de molenmakerij. Regulier onderhoud liefh ebber van houtconstructi es. Iets gaan Wij houden de molens overeind. Daar komen “Dankzij de vele bezoekers hebben we inkomsten opbouwen, dat is het vergunningen bij kijken, maar ook de eisen die voor het onderhoud van de molens. We kunnen allermooiste. Het juk en de monumentenzorg stelt.” het zo goed bijhouden. Dat is wel wat anders bij korbelen zitt en met pen-en- andere molenverenigingen, waarbij ze meestal gatverbinding in elkaar. Met De juiste kleur achter de zaken aanlopen. Daardoor is de kans toognagels zet je deze in Bij restaurati e wordt nauwlett end bewaakt dat groter dat door niet regelmati g onderhoud er elkaar. Je kunt het zo weer uit het conform originaliteit is. “Het probleem is een restaurati e nodig is. elkaar slaan en op een andere vaak welk ti jdperk je aanhoudt bij restaurati e. Het reguliere onderhouds- en verfwerk kunnen plek opbouwen. Daarom zijn Neem bijvoorbeeld De Poelenburg, die was we uit eigen middelen bekosti gen. Als er wat de Zaanse houtbouw en de zwart geteerd. Sjors van Leeuwen wist door stuk is in de aandrijving moet het snel worden molens zo goed demontabel. verfonderzoek dat hij vroeger groen was. hersteld. Om de vijf jaar worden bij iedere Je bent alti jd met de Die kleur hebben we weer teruggebracht. molen de roeden losgemaakt om te bekijken geschiedenis bezig. Ook bij In de periode dat er nog geld was, hadden veel of er geen roestplekken zijn. Dan worden ze door- nieuwbouw van een molen molens een kleur. Toen het geld opraakte, gehesen. Dat doen we meestal vlak voor een wil je laten zien hoe deze werden veel molens uit geldgebrek zwart schilderbuurt. Als er teveel grote roestplekken oorspronkelijk is gebouwd.” geteerd. Dat was een goedkoop middel om het te zien zijn, worden de roeden afgekeurd en hout te conserveren. In de molen kun je oude moeten er nieuwe komen. De kans is dan te Bewaren van historie verfresten vinden in delen die nooit vernieuwd groot dat een roede afb reekt. Ook wordt er De taak van de TAC is het zijn. Daardoor weten we dat veel paltrokmolens gekeken of de heklatt en en het ti mmerwerk nog onderhouden en het voor- vroeger ook wel wit of lichtgeel waren. Door het goed zijn. bereiden van de restaurati e verhaal bij deze oude aardse kleuren te vertellen, Elk jaar maken we een begroti ng voor de klus- van de molens. De zeven wordt het een stuk geloofwaardiger. sen voor komend jaar. Onze molens verkeren mannen komen eens per Dat is ook een onderdeel van de TAC.” in een goede staat. Bij De Ooievaar moest de maand bij elkaar. Ze molen opnieuw gefundeerd worden, dan praat bespreken dan alle molens. Veiligheid op de molens je over een groot bedrag waar subsidie voor De molenaars melden het De molens worden steeds drukker bezocht. nodig is. Wanneer er geen gevaar bij is, dan als er problemen zijn en de Maar een molen kan een gevaarlijk instrument worden grote klussen nog wel eens een jaartje molens worden ieder jaar zijn, het is immers een draaiende machine. vooruitgeschoven.” bezocht. Vaak gaat het om “Als je hem helemaal wilt afschermen dan blijft onderhoud en kleine werkzaam- er niets meer te zien. We zoeken daarom naar Terug in de ti jd heden. Voor een restaurati e een goede middenweg zodat hij veilig is om te De TAC bewaakt het erfgoed. Bij een restaurati e is een gedegen plan nodig, bezoeken. Bezoekers willen graag vanaf de brengen ze een molen terug naar de oorspron- want daar moet subsidie voor stelling foto’s nemen van het uitzicht. Vanwege kelijke situati e. “Daarvoor bekijk je bijvoorbeeld worden aangevraagd. het risico willen we dat liever niet. Dat is een oude foto’s. Bij het Molenmuseum is een van de redenen waarom we op Landje De Haan giganti sch archief. >> 28 29 Korte Nieuwe leden berichten 2

In het eerste kwartaal van 2019 Film in Het Prinsenhof, Westzaan verwelkomden wij 26 nieuwe leden Het is inmiddels al een mooie traditi e dat rond- en 2 bedrijfsleden: om de langste dag er een fi lm vertoond wordt door de Protestantse Gemeente Westzaan in molen Het Prinsenhof. Dit jaar is dat de fi lm M. van Dorth, Oostzaan ‘Dorsvloer vol confetti ’. Na afl oop is er een korte Zo weten we aan de hand van oude archieff oto’s Het zijn waanzinnig mooie tekeningen en het C.G. Bakkum, Wormer nabespreking. hoe de ingang van molen Het Pink vroeger aan maakt het werk makkelijker. Op twee molens na W.N. Wardenaar, Koog aan de Zaan ‘Dorsvloer vol confetti ’ is een sensiti eve fi lm de andere zijde lag. Vanaf de Lagedijk bij de zijn we klaar. We kruipen dan overal doorheen C. Bruin, Oostzaan over de strijd van ieder mens om een eigen Vermaning liepen de mensen over een pad naar en komen verrassende zaken tegen. Wanneer W. Ketti ng, Westzaan leven, en tegelijkerti jd een liefdevol portret van de molen die midden in het veld stond. Aan de vroeger een houten roede brak, dan werd deze Jim de Jeeger, Zaandam een Zeeuwse orthodoxe boerengemeenschap hand van de foto’s weten we waar de deuren en regelmati g opnieuw gebruikt in een constructi e. E. Davelaar, Leusden met een geheel eigen vertelcultuur. de ramen hebben gezeten. Dat gaan we terug- Hout was duur, en zo kon je het hergebruiken. R. Koblens, Zaandam brengen, ook de plee boven de sloot, al mogen Zo kom je wel vaker tweedehands hout tegen, G. Boers, Heemstede Datum: vrijdag 21 juni we die niet meer gebruiken. De oorspronkelijke maar ook kromgegroeide stukken hout die zijn R.G. Taanman, Koog aan de Zaan Tijd: 19.30 uur. Van 18.40 tot 19.10 uur varen er situati e laten we terugkeren. Bij De Ooievaar gebruikt als korbeel. D.M. Kuipers, Amsterdam boten vanaf de Weelbrug. hebben we de insteekhaven hersteld, zodat we Als je zo rondkruipt in de molens dan kom je M. Mandjes, Zaandijk Plaats: molen Het Prinsenhof, Relkepad kunnen laten zien hoe vroeger de molen werd soms prachti ge originele zaken tegen. J. van Eijndhoven, Zaandam (‘zeven minuten gaans’) bereikt. Ook de plee en het turfh ok hebben we Zoals in De Schoolmeester. Deze is betrekkelijk R.E. Lips, Amsterdam Entree: € 7,50 (leden van vereniging daar teruggebouwd.” goedkoop gebouwd, maar verkeert nog in een A.C. van Santen, Wormer De Zaansche Molen betalen op vertoon van hun goede staat doordat hij alti jd netjes is onder- L.P. de Moes, lidmaatschapskaart € 5,-) Unieke tekeningen houden. Ik heb een keer een pen-en-gat- G.E. Schuth, Zaandam “Er werden vroeger weinig tekeningen gemaakt. verbinding uit elkaar gehaald en toen kwam er B. van Amstel, Zaandam Wanneer je een nieuwe molen wilde, dan oud zaad en krulletjes van een houtboor J.W. Gerritsen, Apeldoorn vertelde je hoe groot de vlucht moest zijn en tevoorschijn. Die zijn er vanaf de bouw in gebleven. Y. van Donk, Wormerveer hoeveel schuren je wilde. De vlucht werd Als die krulletjes eens konden praten. L. van Galen, bepaald door de lengte van de roede. Dat idee vind ik prachti g.” K. Kraaier, Koog aan de Zaan De schuren hadden meestal vaste maten wat Voor de rest is het gewoon gezellig met een stel S. Spakman, Zaandam gebintafstanden betreft . Door het aantal vakken mannen. F.L. Jongerling, Heemskerk aan te geven, kreeg je de lengte van de schuur. Linksboven het model van P. Moerland, Westzaan Zo kon je op de achterkant van een sigarendoos Het Rad van Avontuur. D. Marozzi, Koog aan de Zaan uitrekenen hoeveel het moest kosten. Daaronder een toognagel, R. Kraaier, Koog aan de Zaan Wanneer een molen werd gedemonteerd, dan een eenvoudig stukje ging deze naar de opslag of werd op een andere rondhout voor het maken van verbindingen. plaats herbouwd. Daarbij werden weinig of geen Rechts miniatuur gereedschap Bedrijfsleden: tekeningen gebruikt. als hobby gemaakt The Chameleon, Wel had je een molenboek met tekeningen, door Peter Hoveling. C. van Klaveren, Amsterdam maar elke molen was weer anders. De Euforij Chocolade B.V., Jan Lange is ook lid van de Technische Advies W. Koopdonk, Wormerveer Commissie. Hij is tekenaar, samen hebben we bijna alle molens opgemeten. Dat is vrij uniek, want tot op de fundering heeft hij alles in kaart gebracht. Het is vaak de eerste keer dat de mo- len te zien is op tekening. Voor een restaurati e is dat heel handig.

30 31 Agenda

21 juni 17 augustus Film in Het Prinsenhof Zaandijker Jaarmarkt

‘Dorsvloer vol confetti ’ 10.00 – 17.00 uur, Lagedijk Zaandijk Molen Het Prinsenhof, Westzaan 19.30 uur

14 september t/m 30 juni Dag van Westzaan Foto expositie Tijdloos Grati s pendel met historische palingboot (1926) Verzorgingstehuis Torenerf, over de Weelsloot naar Het Prinsenhof Wormer Weelslootbrug Westzaan

17 augustus 28 september 50% korting op een nieuw paar Folkloredag bij inlevering van Zaansche Molendag Iconen van de Zaanstreek uw oude klompen Zaanse Schans (op vertoon van Alle molens van de vereniging opengesteld deze advertentie) De uitvinding van de houtzaagmolen in 1596 was het 10.00 – 17.00 uur, Zaanse Schans begin van de bloeiende scheepsbouw in de Zaanstreek. Hout was cruciaal. Voor Amsterdam, voor schepen, voor de Zaanse houtbouw en zelfs voor het schoeisel. De molenaars, timmermannen en ambachtslui stonden namelijk allemaal op klompen...

Klompenmakerij ’De Zaanse Schans’ - 075 - 617 71 21 - www.klompenmakerij.nl

32 33 Restanten pelmolen De Jonge Prinses blootgelegd door Matthijs Ero

De bekende molenrij langs de Kalverringdijk nabij de Zaanse Schans eindigt nu bij De Bonte De onderbouw en schuur blijven staan tot die DHen. Vroeger was dit lint van molens aanzienlijk langer en liep door tot aan de droogmakerij eind jaren zestig gedeeltelijk verbranden. van de Engewormer. In die rij molens van nog geen kilometer stonden nog eens zes molens Op de locatie en in enkele gebouwen van Wakker te draaien. In de vorige Windbrief werd al uitgebreid ingegaan op de interessante molen- wordt later Manege De Schans gevestigd. En geschiedenis van twee woningbouwlocaties zoals die aan het einde van de Kalverringdijk hoewel deze nieuwbouwlocatie nu al jaren kaal in ontwikkeling zijn. In de voorbereiding daarop werd archeologisch onderzoek verricht. is, bevinden zich onder de grond interessante gegevens van wat eens de grootste pelmolen In die Windbrief is al geschreven dat het bouw- In deze molen ontstond later het houtmeel- van de Zaanstreek moet zijn geweest. plan ‘Zaanse Oever’, dat zich langs de ringdijk bedrijf van Wakker. Houtmeel (gemalen zaagsel) van de Engewormer bevindt, maar liefst twee werd o.a. gebruikt in de Linoleum fabriek in Opgraving onder achtkant voormalige molenerven beslaat. Langs de Krommenie, tegenwoordig Forbo Flooring. Omdat het nieuwe woningbouwplan een helft Engewormerdijk stond tussen 1670 en 1888 De laatste restanten van De Jonge Prins werden van het grondplan van De Jonge Prinses zou oliemolen De Jonge Prins te malen. Op korte gesloopt in 2001, die van De Jonge Prinses een doorsnijden is er een opgraving verricht. Alleen afstand daarvan stond pelmolen De Jonge Prinses. paar jaar daarvoor. op die plaats waar iets wordt aangelegd (leidingen, fundaties) worden opgravingen gedaan. >>

In voorbereiding op de bouwwerkzaamheden 1 van het project ‘Zaanse Oever’ werd door de archeologische dienst van de Gemeente Zaanstad geïnventariseerd of er waardevolle bodem- gegevens door het betreffende bouwplan zouden worden aangetast. Precies op de plaats waar het achtkante molenlijf van De Jonge Prinses zich bevond, moeten nu fundaties worden aangelegd en nieuwe leidingen worden ingegraven. Reden voor stadsarcheoloog Piet Kleij om een opgraving te organiseren. De Jonge Prinses De vroegste geschiedenis van een molen op deze plek gaat terug tot 1686. Toen werd de eerste molen gebouwd die vervolgens werd gesloopt in 1794. Een nieuwe molen werd hier in 1817 gebouwd, maar die verbrandde door 2 blikseminslag in 1868. Daarna werd een tweedehands molen op zijn plaats neergezet. Dit was een kapitale en bijzonder grote pelmolen die tot 1928 in bedrijf bleef.

Hoewel de dan nog jonge molenverenigingen, De Zaansche Molen en De Hollandsche Molen, met houtmeelfabrikant Wakker in gesprek gaan om de molen te behouden worden in 1931 de stelling en de staart verwijderd. Drie jaar later volgen het wiekenkruis en de kap en het grote molenlijf verdwijnt in 1937. 34 35 3 5

Foto’s 1, 2, 3 en 5. De fundering en de 6 penanten van molen en schuur zijn blootgelegd op de oorspronkelijke plek in de Engewormer.

Foto 4 toont het enorme, hand- gesmede klauwijzer, een onderdeel van het pelwerk van De Jonge Prinses. Het overige blijft onaangeroerd. Het onderzoek Klauwijzer vond plaats begin april 2019 en inderdaad kwam Heel bijzonder was echter de vondst van een Foto 6 geeft een duidelijk beeld van de de fundering van de molen tevoorschijn. Zo zogenaamd klauwijzer. Dit was een onderdeel maalstenen. werd er een aantal penanten blootgelegd dat van het pelwerk dat de draaiende assen door zich nog in opvallend goede staat bevond. middel van een klauw met de pelsteen verbond. Op foto 7 is men bezig de restanten Door de gunstige waterstand waren zelfs de Het handgesmede klauwijzer bleek opvallend van de maalstenen te transporteren houten funderingspalen nog in goeden doen: de groot te zijn uitgevallen, hetgeen ook klopt met naar het erf van Kalverliefde, het toe- molen had er nog gerust zijn gewicht op kunnen de afmeting van de molen zelf. komstige onderkomen van het nieuwe afdragen. Tussen de funderingsresten werden Waarschijnlijk was alles aan deze molen een Molenmuseum. Op de achtergrond verschillende stukken van maal- en pelstenen stukje groter dan gebruikelijk. oliemolen De Bonte Hen. aangetroffen. Pelstenen van de molen, de maalstenen van de latere houtmeelfabricage. Foto’s: Gerard Graas.

4 7

Verder stonden er kleinere penanten van de Door bemiddeling van archeoloog Kleij werd vloeren, die kennelijk al eens gedeeltelijk waren De Zaansche Molen in staat gesteld om de vernieuwd. De metselstenen hiervan zijn nu onderdelen te beoordelen en stukken van de bewaard voor mogelijk hergebruik. stenen en het klauwijzer onder te brengen binnen de collectie. Het klauwijzer is intussen in de laatst overgebleven pelmolen van Nederland opgeslagen: Het Prinsenhof te Westzaan. De Zaansche Molen is blij met deze aanvulling van de verzameling dat een tastbaar stuk van deze bijzondere pelmolen is.

36 37 Rondje molens

Leuke klussen de afgelopen periode: 1 het zagen van 18 eiken palen voor damhekken in de Kalverpolder, de eiken delen voor de speel- tuin op de Schans en het kantrechten van 80 m2 grenen voor een vloer. Binnenkort zagen wij in opdracht van een parti culier een door hem gekapte kastanjestam. Van deze planken wordt een tafel gemaakt. Na ca. 10 jaar is het zaagraam ‘Pas Op’ weer in werking en zagen wij nu met 4 ramen. De Paauw door Bernhard IJskes De Gekroonde Poelenburg 3 door Rick Struik Sinds kort is er op De Paauw een driefasen-he- kelbank in gebruik waarmee de geklopte vezels Onze maalgroep is in de zomer van 2017 gestart kunnen worden ontdaan van de laatste hout- Het Pink Het Jonge Schaap en met molenaar Bob Vink draaien en zagen wij restanten. Wij zijn nu in staat om op door André Koopal door Beau van Amstel en Tim Doeves elke woensdag. grotere schaal dan voorheen onbeschadigde Inmiddels zijn 2 leden van onze maalploeg lange vezels te produceren. De hekelbank heb- Voor het toelati ngsexamen van het Gilde van Op de molen zijn we op dit moment bezig geslaagd voor de opleiding molenaar zodat ook ben we, na grondig onderzoek door teamlid Ab Vrijwillig Molenaars hebben we aangeboden dit voor een klant. We zagen een opdracht van bij afwezigheid van Bob kan worden gewerkt. Alberts, zelf vervaardigd en voldoet uitstekend. voorjaar weer examenmolen te zijn. Molenaars 550 strekkende meter. Wees welkom om dit eens te komen bekijken! in opleiding doen - als de instructeur hen goed De mannen van de onderhoudsploeg zijn bezig Dit jaar mochten wij al een aantal grote groepen genoeg vindt - een toelati ngsexamen, georgani- met het opknappen van de houtkar en met het 2 verwelkomen, waaronder de afdeling Gelder- seerd door de provinciale afdeling van het gilde. maken van een nieuw kippenhok. Ook zijn er land van het Gilde, wat heeft geresulteerd in Als ze daarvoor slagen worden ze opgegeven nieuwe boomstammen ingekocht. een volle stelling zoals dat alleen op De Zaanse voor het landelijke examen georganiseerd door We zijn druk bezig geweest met vlott en dus er Schans te zien is. De Hollandse Molen ongeveer een half jaar ligt voorlopig weer genoeg lariks in het Binnenkort hopen wij nieuwe vezelhennep- later. Daardoor hebben we vanaf eind maart water. Heb je nog planken/balken nodig neem stengels in de molen te krijgen, waarbij het twee leerlingen meelopen om te oefenen met gerust contact op met onze molen voor een roti ngsproces1 al is voltooid. Daarnaast wordt er de molen, zodat ze weten hoe alles aanvoelt. prijsaanvraag. binnen afzienbare ti jd ook technisch het een en Het examen zelf vindt plaats na het schrijven Verder gaan we weer richti ng hoogseizoen en ander afgesteld en gaan wij als molenteam de van dit stukje, maar we wensen de leerlingen dat betekent dat de gezellige drukte weer is kammen in de was zett en. alvast veel succes. Met het mooie weer in april begonnen. Laat het mooie weer maar beginnen, dan klopt heeft Abel het plan opgevat het molenvierkant alles! aan de kant van de weg weer te teren, hetgeen hard nodig was. Dat ziet er weer pico bello uit. 1 Roten is het proces waarbij door inwerking van vocht de hennepvezel losweekt van de houten kern (door het ontstaan van micro-organismen). 4

Foto 1: de zaagvloer (foto archief VZM). Foto 2: zaagraam ‘Pas op’ zaagt weer (foto Rick Struik). Foto 3: Ab aan het werk op de nieuwe driefasen hekel- bank (foto Bernhard IJskes). Foto 4: de nieuwe voorslaghaar (foto Marti n Bus). 38 39 Info+ Colofon

Vereniging De Zaansche Molen 5 Opgericht 17 maart 1925

Kantoor De Windbrief Museumlaan 18, wordt uitgegeven De Schoolmeester 1541 LP Koog aan de Zaan door vereniging door Arie Butt erman Telefoon: 075 621 51 48 De Zaansche Molen. E-mailadres: Het blad komt bij u thuis De laatste jaren zijn er zoveel verschillende [email protected] door de inzet van de kleuren bijgekomen dat het noodzakelijk werd Geopend: vrijwilligers van de inpak- maandag t/m vrijdag om de opslagcapaciteit te vergroten. 7 en bezorgploegen. 8.30 - 12.30 uur en 13 - 17 uur Overname van arti kelen is Ron heeft op de pakkamerzolder enige rekken slechts toegestaan na gemaakt zodat de verschillende kleuren over- De Koker Maar al snel werd duidelijk dat het pannen- Bankrelati e toestemming van de zichtelijker zijn opgeslagen. door Simon van der Meer koeken eten werd met de burgemeester en wij IBAN: NL03 INGB 0002863406 redacti e en auteursrecht- het bakken maar voor onze rekening moesten t.n.v. De Zaansche Molen, hebbenden. afd. Ledenadministrati e, Oplage: tenminste De Zaansche Molen heeft het land grenzend Ter gelegenheid van de opening van de nieuwe nemen. Nu is Ton een meesterbakker op dat Koog aan de Zaan aan dat van De Jonge Dirk gekocht en heeft de Beschuitstoren in Wormer had de gemeente gebied dus was dat geen enkel probleem. 4.000 exemplaren Verschijning: 4x per jaar overvloedige hoeveelheid bomen laten rooien. Wormerland een prijsvraag uitgeschreven voor Voordat er gegeten kon worden gaf Peter een Dagelijks bestuur Het afk omende hout is bij ons op de steiger de basisscholen in Wormer. korte presentati e over de beschuitbakkerij Voorzitt er: André Drost Redacti e afgeleverd en wij zijn nu drukdoende om het Tijdens de opening van Open monumentendag in Wormer en Jisp. Deze dateert van voor de Secretaris: Conny Maas Rick Bakker allemaal op kachelformaat te zagen en te kloven had burgemeester Tange aan de scholen tachti gjarige oorlog, maar bereikte zijn hoogte- Penningmeester: René van der Meer Age Knosse zodat we er de komende jaren weer warmpjes Wormer Wieken en Weremere prijzen uitgereikt punt in de eerste helft van de 17e eeuw. In 1620 Ed Pielkenrood Hans van de Stadt bijzitt en. voor hun inzendingen over de Beschuitstoren. moeten er in beide plaatsen tezamen ongeveer Algemeen manager Sarah Vermoolen Een van de prijzen was ‘Pannenkoeken bakken met 150 beschuitbakkerijen hebben bestaan. In 1658 Peter-Jan van Steenbergen de burgemeester’ bij molen was het aantal bedrijven al tot ongeveer 100 Eindcorrecti e De Koker. teruggelopen. Na 1650 ging de beschuitbakkerij Hoofdconservator Ineke Houter-Lautenbach 6 Drs. Henk. J Heijnen Wij wisten hier opmerkelijk snel achteruit ondanks het feit dat in die ti jd de Vaste medewerkers genoeg niets van totdat Simon walvisvaart een belangrijk afzetgebied werd. In Vertrouwensman Ron Couwenhoven in december gebeld werd 1759 waren er nog slechts drie beschuit- M. van Tuijl, 06 55115734 Jaap de Jong door de secretaresse van de bakkerijen over, in de jaren 1610-1650 voeren burgemeester om hiervoor 60 à 80 bakkers uit Wormer en Jisp met hun Molenmuseum Redacti eadres een afspraak te maken in waren naar de Amsterdamse markt, in de Gesloten tot medio 2020 Museumlaan 18 januari. Zo kwam het dat we periode 1690-1710 waren het er nog 20 à 30. 1541 LP Koog aan de Zaan Openingsti jden molens Telefoon: 075 621 51 48 op maandagmiddag 28 januari In Wormer stonden in die ti jd 8 meelmolens Zie www.zaanschemolen.nl E-mail: bezoek kregen van 4 kinderen waarvan onze molen als enige is overgebleven. [email protected] van groep 6 van ICBS Wormer Nadat alle buiken gevuld waren werd uiteraard Lidmaatschap (2018-2019) De Zaansche Molen Wieken met hun ouders, de de molen zelf bezocht die lekker rond ging bij Leden € 25,00 @DeZaanscheMolen 60+ers (lid vóór 2010 en schooljuf en burgemeester een krachti ge noordwester. geboren vóór 1950) Advertenti e-acquisiti e Peter Tange. € 5,00 korti ng Telemarketi ng Zaanstad Ton had gezorgd dat alle in- Foto 5: het gezaagde hout van De Jonge Dirk komt Jeugdleden (tot 18 jaar) Izabel de Roeck-Nikolov grediënten, inclusief ons eigen binnen (foto Arie Butt erman). € 5,00 korti ng. Telefoon: 075 640 15 11 meel, aanwezig waren zodat Foto 6 : de nieuwe rekken, gemaakt door Ron Hiervoor ontvangt u vier keer Mobiel: 06 53347071 Peter beslag kon gaan maken. Butt erman, gevuld met gekleurd Zaansch Bord (foto per jaar ons verenigingsblad E-mail: [email protected] Arie Butt erman). de Windbrief en heeft u Foto 7: Burgemeester Tange eet pannenkoeken met grati s toegang tot onze molens Druk en afwerking de kinderen (foto Ton Leegwater). en het Molenmuseum. Drukkerij Nuance 40 41 10% u bent KORTING Voor de leden van vereniging van harte Zaansche Molen op vertoon welkom van ledenpas RESTAURANT DE KRAAI Kraaienpad 1, 1509 AX Zaandam in ons T 075-6156403 E [email protected] restaurant openingstijden PANCAKES  PANNEnKOEKEN  CRÊPES Mrt t/m okt  09:00 - 18:00 Jan, Feb, nov en dec  09:00 - 17:00 Pfannkuchen  panqueques 365 dagen per jaar geopend!

pannenkoeken eten op DE ZAANSE SCHANS?  dekraai.nl

Klus- en ti mmer- workshops onder professionele begeleiding • Kleine groepen van max. 8 personen • Divers aanbod: van stukadoren tot elektra • Theorie en veel prakti jk • Workshopruimte in het centrum van Zaandam Harry Timmerman & Mirjam Voskamp Halstraat 5 Zaandam 06-54617441 / 075-6703778 www.hetzaanschklushuis.nl [email protected]

42 43 44