PAGINA’S 185-203 185

1 - N E %&#'(

!"#$ AAR RVAAT DAT E J S E CHANS NR S E geen suppoosten,geenconservatoren UM MOCHTUM WORD ! E NT E VIJFTIG toe onderbelicht. Hoewel de panden en molens van de de van molens en panden de Hoewel onderbelicht. toe Zaanse Schans ook zijn verplaatst, gaat een vergelij king met openluchtmusea op veel punten mank. Om en dag is gebied Het Zaanse hek. staatSchansde geen nacht vrij toegankelijk en wordt doorkruist door een fietspad. De meeste monumenten zijn bewoond. De ZaanseSchans hee of museaal concept. Misschien wel het belangrijkste de dat feit het is openluchtmusea de met onderscheid N MONUM N E NLUCHTMUS - E E De 3

ZAANSE N OP N EE G (foto Stichting (foto de "#$! , ! Zo verschenen studies over de oprichting oprichting de studies over Zoverschenen 2 ZaanseSchans) Transportvan Zonnewijzerspad Over openluchtmusea is de afgelopen jaren veel ge- publiceerd. en en bouw van het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem en het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. servaat voor monumenten in Nederland, bleef tot nu totstandkoming van de Zaanse Schans, het derde re ᭡

------9 de aan de (Windmo . "#.# op deze pio deze op + Mart Stam uit uit StamMart .

* . "#/, ) . ( . schreef namens de ' - . & De plannen voor het mo 6 Een terugblik Een uit 8 het Zaans Molenmuseum in een oud niet te verwarren met de beroemde ar - zou ontstaan. "#$- Zaanse molens – zodat een representatieve - De firma Honig kreeg hiermee ruimte voor van mr. A. Loosjes en Evert Smit. Evert en Loosjes A. mr. van 7 De Zaanse molenmaker G. Husslage maakte 5 vereniging ‘De Zaansche Molen’ opgericht en "#$% Een Een tweede voorloper van de Zaanse Schans is de len Openlucht Museum) dat de len Museum) Openlucht Kalverpolder zich pri verplaatsteverzameling een voor locatie als leende ma of ‘inherbouwde molens een stemmingsjuiste omge ving’. Wormerveer chitect van het Nieuwe Bouwen het voor commissie voorlopige uitbreiding uitbreiding van stijfselfabriek De Bijenkorf. Het dorpskern een en tot Arnhem in zich ontwikkelde semble in het museum, met onder meer een schoenmakers moge het tabakswinkel.datbewees een Het en huisje ver met dorpsgezicht Zaanshistorisch een om was lijk ensceneren. te huizen oude plaatste in de Zaanstreek gingen beschrijven, documenteren en fotograferen. Ook werd begonnen met de opslag vanslooppanden. LOCATIE EN CONCEPT EN LOCATIE De concrete aanzet tot de Zaanse Schans werd in de oorlogsjaren gegeven, toen vrijwilligers oude panden lingsgebouw tot gevolg. In het geweld van modernisering en groei reactieAlsstand. geen houtbouw traditionele de hield burgerinitiatieven het kaalslag voor ontstonden de op Zaansevanbouwkunst. behoud VOORGESCHIEDENIS Tot de voorlopers van de Zaanse Schans behoort een initiatief voor een ‘Openlucht Windmolen Museum’ uit collectie van negentien molens en een tentoonstel nierstijd schetst een romantisch beeld: ‘Die oorsprong oorsprong ‘Die beeld: romantisch een schetst nierstijd ligt geval in ieder in bezettingsjarensombere de toen Zaankanters jeugdige walmend kaarslicht bij be zich zonnen op verleden en toekomst van hun streekcul die – smeedden plannenband lopende aan de tuuren vergeten.’ werden weer prompt veelalbevrijding de na lenreservaat kwamen niet van de grond en dat is niet immense de twintigkonden jaren de In verwonderlijk. investeringen niet worden opgebracht. Wel werd in "#$, opende in te molens om idee Zaan.Het de aan Koog te woonhuis hergroeperen in de in molenbehoud voor strategie een de oorlog de na werd ‘stemmingsjuiste omgeving’ Schans.Zaanse de van pijlers de van een en Zaanstreek Zaanse buurt in het Nederlands Dub de Openluchtmuseum uit panden vier van schenking Een Arnhem. in in vormde Zaan de aan Koog in Buurt bele leiding. een uitgewerkt voorstel voor een molenreservaat bij de de bij molenreservaat een voor voorstel uitgewerkt een Poel aan de Zaan, Haaldersbroek als met het gehucht entreegebied. Husslage nam bestaande molens op in ontwerp,zijn voor stelde om aanwezige molenrestan Zaantypisch voor locaties zocht en completeren te ten se en niet ------De eer De 4 door Cornelis ",#. AN DE ZAANSTREEK DE AN V dat belang onderschreven door van het het van door onderschreven belang dat ! ig jaar geleden ontstond de Zaanse Schans. Voor Voor ZaanseSchans. de ontstond geleden jaar ig ! Vij De tweede bloeiperiode brak met de industrialisatie de brak met tweede De bloeiperiode E STATUS APARTE STATUS E nieuwe investeringen met zich meebrengen. Een com Een meebrengen. zich met investeringennieuwe plicatie is dat in de Zaanstreek het slopen van monu is. orde de aan meer niet menten Schans is een toonkamer van de geschiedenis van de voor uitzonderlijk een alsmede Zaanstreekgeworden, gemeente De monumentenzorg. naoorlogse van beeld Zaanstadhee gebied een gemeentelijk beschermd dorpsgezicht te subsidiekraan de isdichtgedraaid en maken.Tegelijk die – nodig model aanpassingenbusiness van het zijn dorpsgezichten, dorpsgezichten, zoals het destijds in de Zaanstreek werd gevoerd. Een vraag die hieruit voortkomt is wat de hedendaagse ontwikkelingsperspectieven van het gebied zijn, gericht op een sluitende exploitatie, het verbeteren van het toeristische aanbod en het verlen gen van de verblijfsduur van bezoekers. De Zaanse ring van monumentenzorg, die meer van woningbouw, doen (gemeentelijke) had en stadsuitbreiding met arti dit In collectievorming. of museumbouw met dan kel worden de motieven voor de totstandkoming van debat het van context de in geplaatst SchansZaanse de van historische behoud het en monumentenzorg over ‘echte’ stad. ‘echte’ de dynamische Zaanstreek gold verplaatsing toen als enige optie van waarbij monumentenbehoud, als het Het historischeontstond. nieuwedorpskernware een is de vrucht van een voor Nederland unieke benade panden het eigendom zijn van zijn panden verschillende het eigendom partijen, met uiteenlopende belangen – precies zoals in een D ZaanstreektweeDe grotebloeiperioden. kent dustrie. Bedrijven als Honig, Duyvis en Verkade brach Verkade Duyvis en Honig, als Bedrijven dustrie. ten werkgelegenheid en voorspoed. In enkele decen nia transformeerde de Zaanstreekuitgestrektindus een tot molens duizend met dorpen van een dozijn trielandschap. Woongebieden en fabrieksterreinen lagen kriskras door elkaar, met overlast en congestie den. Hout was ruim voorradig en was het ideale bouw ideale het was en ruimvoorradigwas Hout den. materiaal voor huizen en molens op de slappe veen grond. aan. De Zaanse aan stonden molenbedrijven de basis van de moderne Nederlandse voedingsmiddelenin gebruikt voor de bouw van de handelsvloot. Langs de lin Zaandorpenaaneen doorlopende de totgroeiden lagen lint het Aan achterpaden. haaksdaarop met ten, en pakhuizen.Arbeiders en molens koopmanshuizen, in achterpaden aan de zich vestigden ambachtslieden ken wetten en regels eigen hun die gemeenschappen, ste hing samen met de opkomst vanAmsterdam de in opkomst de met samenhing ste Gouden Eeuw. Langs de Zaan werden oliën, pigmen verwerkt. en opgeslagen nameuit de Met hout en ten vinding van de houtzaagmolen in Corneliszoon van Uitgeest droeg bij aan de bloei van de streek. Het geïmporteerde en bewerkte hout werd

BULLETIN KNOB 2013 NJ 4 186 BULLETIN KNOB 2013 NJ 4 187 ------) ad ) Zaans zorgers 20 % van de 2)+3 Toch werd werd Toch ,% ) formuleer 25 meende bomeende werd opnieuw 00) 00) "#,/ De 22 toe: ‘Door de enorme in enorme de ‘Door toe: meende dat het beter zou beter het dat meende "#,$ 00) 26 sanitair en overige centrale iets kunstmatigs, maar in te ! Zaans’. Zaans’. De padenstructuur was ! alle tien Zaangemeenten om me om Zaangemeenten tien alle - positief over de subsidieaanvraag de over positief ORGEN AUTHENTICITEIT "#,$ "#,$ Z 23 ondersteund: ‘Weliswaar ondersteund: boven hier is Wel vond de gemeente het stedenbouw het gemeente de vond Wel 21 ankelijk ankelijk zouden blijven van Zaandam en lag het niet voor de hand om monumenten om hand de voor niet het lag vergelijkbare kritiek. 1 ENTEN 2)+3 M "#,% "#,. 24 industrie’. - Een Een volgend subsidieverzoek in De Rijksdienst voor de Monumentenzorg ( Monumentenzorg de voor Rijksdienst De Met Met het ontwerp van kreegSchipper het tot dan toe Schoon vroeg in vroeg Schoon dewerking, waarop de gemeente Zaandam het plan adopteerde. kundig ontwerp ‘on nauwelijks herkenbaar, het dorpje lag afgekeerd van het landschap en er parkeerruimte.was onvoldoende De Provinciale Planologische Dienst ( door de de door concentre het en naarverplaatsing de van sprake dien het het subsidieverzoek afgewezen door de rijkscommis be monumenten vanrestauratie de voor ‘De want: sie, schikbare dienen geldmiddelen in de eerste plaats te worden besteed voor het uitvoeren van instandhou herstelwerk de voor zijn noodzakelijk die zaamheden, monumenten.’ vanding sende sende opvatting was dat hiermee het Monumenten belang gediend. van werd nietde monumenten Zaanstreek de dat evenwel Zaanstreekclaimden de uit een uitzonderingspositie verdiende. Voor de commissie Rijks voor de Monumentenzorg lichtte Zaans in standpunt dit Schoon dustriële ontwikkeling is reeds ongeveer monu van lijst voorlopige de op voorkomende panden bestaan nog die panden, de van en verdwenen menten is de directe omgeving meestal reeds volkomen ver nield, terwijl de meeste met verdwijning worden be dreigd. Als gevolg van de ontwikkeling van de indus trie zullen namelijk in de toekomst een aantal zuiver stedebouwkundige maatregelen onvermijdelijk zijn: fabrieken zullen zich verder moeten kunnen uitbrei noodzakelijkzullen verbredingen en doorbraken den, zijn.’ dijkbebouwing, over tuinen en padbebouwing langs sloten. de abstracte idee van het Zaanse buurtje concreet vorm. Van een idee was het een project geworden. MONU Rond subsidies voor verplaatsingen te gebruiken. De heer vendien vendien dat bewoning geen toekomst had, omdat be woners a wasbewoningvanÅrhus Deense het inZaandijk. Ook De mislukt. By Gamle de ‘vreemdelin de voor richten te reservaatin het om zijn gen de de in viseerde in juni in viseerde voor het houtbouwreservaat: ‘Het opbouwen van ver plaatste panden hee zul Arnhem in openluchtmuseum het met genstelling len deze panden, na herplaatsing, normaal bewoond worden en wat betre ingericht.’ worden modern voorzieningen

------18 . "#4/ De stuDe ) won in won ) werden 17 restaurant -

De Zaende De $%"% 16 - "#4# .’ ! van alle houten houten allevan , de Zaanstreek "#", ! 12 In Schipper nam Schipper vier 14 19 "#45 bleek dat van de con de hel de Het idee om monumenten monumenten om idee Het "#45 13 "#$" tentoongesteld in café 10 Zaans Schoon wilde de bouw van fa 11 "#," De westrand van de Kalverpolder diende zich 15 de Prix de voor Rome bouwkunst. Hij besteedde De Zaanse architect Jaap Schipper ( Schipper Jaap Zaansearchitect De Bij Bij een inventarisatie in Direct na de oorlog ontstond ‘Zaans Schoon’, in ‘ZaansSchoon’, ontstond oorlog de na Direct beter weerspiegeld dan in de huizen waarin ze woon werkten?’. en den Hun aandacht richtte zich op de Zaanse houten woon Zaansehouten de op zich richtte aandacht Hun want eeuw, achttiende en zeventiende de uit huisbouw ‘waarin vindt men het karakter van onze voorouders "#4/ Zee Middellandse de rond reis een aan stipendium zijn houtbouwreservaat. het ontwerp voor een en ceptmonumentenlijst uit uit ceptmonumentenlijst was. verdwenen woningen den den geboden, door meer onder de aanvoerwegen aan passen’. zwareteaan wegverkeer het als woongebied minder aantrekkelijk is en veel mo- be industrie terwijlde aan zijn, verdwenen numenten tere uitbreidingsmogelijkheden hadden kunnen wor ruimtelijk en afmonumentenbeleid te dwingen. Het ontbreken van stedenbouwkundige planning gezien werd als oorzaak ‘dat nu, in opgericht opgericht als vereniging en later omgevormd tot een stichting voor het bevorderen en documenteren van Zaans Schoon. brieken in de oude dorpen voorkomen door gedegen die werd in in gepubliceerd Zaanzichten Zaandijkin wijde wijde Zaanse polderland, geheel zoals de Zaanstreek hee getoond heen eeuwen de door zich in de jaren zestig dat in de Kalverpolder ‘niet alleen een goede buurt gevormd, maar ook Zaansede struc tuurvan padbebouwing en lagedijk gerealiseerd kun allesdat en vanachtergrond tegen de het worden nen aannietsdorp het alsvanuiteen alternatief. kon Hier aan Zaande gebouwd inworden een natuurgetrouwe schreef Koogh der van Theo Houtbouwkenner setting. Zaan zijn […] vaak van nog meer belang voor het be houd van de karakteristiek, dan de meer of mindere architectonische belangrijkheid.’ verplaatsing, maar ‘zeker zo belangrijk is het behoud karakteristieke vande Zaanseomgevingvan het huis. De plaatsing van de elkaarhuizen t.o.v. en de weg en Het Het voorstel van Schipper ging uit van behoud door vond vond beide locaties ongeschikt, omdat ze niet aan de Zaan lagen en de kenmerkende dorpsstructuur ont brak. het het Eerste in Ezelspad Zaandijk.en Weeshuispad Het ging om bestaande buurten, die met te verplaatsen panden aangevuld konden worden. Zaans Schoon twee locaties geopperd: Haaldersbroek in Zaandam en en Zaandamin Haaldersbroek geopperd: locaties twee ‘buurtje’ of ‘houtbouwreservaat’. Het mocht vooral geen openluchtmuseum worden. aliteit door Zaans Schoon gezien als onvermijdelijke stap om lokale bouwkunst teIn behouden. de Zaans treek werd consequent gesproken over een bewoond te verplaatsen naar een nieuwe locatie werd in deze re deze in werd locatie nieuwe een naarverplaatsen te bouwwijzen uit de Zaanstreek over: oeverbebouwing, BULLETIN KNOB 2013

Ontwerp van de Zaanse Schans, "#$" (Stichting de Zaanse Schans)

ren op een daarvoor bestemd terrein, maar het hand- geving op het monument te groot, maar ook laat de haven te midden van fabriekscomplexen en moderne geheel moderne ontwikkeling in Zaandam het hand- uitbreidingsplannen, dus geheel geïsoleerd in een met haven zonder meer van deze panden niet toe.’27 Dit-

het monument strijdige omgeving is in Zaandam zon- maal werd de subsidie toegekend, met als motivatie

NJ

4 der meer onmogelijk. Niet alleen wordt aan de vaak dat de woningen bewoond zouden blijven en de locatie zeer fraaie panden door die omgeving veel a6reuk ge- ‘zeer aanlokkelijk’ was.28 Aanvankelijk ging het om 188 daan en is de direct storende werking van die om- een bescheiden aanmoediging.29 Toen bleek dat de BULLETIN KNOB 2013 NJ 4 189

------37 eb 1 Het jaar Het reageerde 34 35 36 vermeldde dat de De Typhoon Typhoon De "#/. eeuwse collega’s’. eeuwse - historisch monument […]. De inrichting van en buitenland’, zo en buitenland’, werd de Zaanse Schans in - - door de Zaansede door genoemd. Opvallend aan de bouwdossiers van de Zaanse verslag verslag van de stichting over noodzakelijke vanwege de vertraging herbouw opliep, kwaliteitsbewaking. en precisie wasde gevolg dat Het verdubbelden. tijd korte in bouwkosten Amerikaanse soorten als redwood en Oregon pine te gebruiken,kwaliteit.fundevanwege hogere de de Bij palen houten dilemma:vergelijkbaar een speelde ring oplos moderne de werd hier Ook beton? of kespen met te panden de vanpatina het om idee Het gekozen. sing behouden, inclusief scheefstand, bleek duur en waterpas on allemaal werden monumenten De praktisch. opgeleverd. Andere aanpassingen werden ingegeven betere een zoalswooncomfort, of kostenreductie door sanitair.modern van aanbrengen het en winddichting Met veel moeite werd oud bouwmateriaal verzameld op aansloopplaatsen. gebrek Van kennis en vakman schap was echter geen sprake: ‘Wanneer men de tim merlieden van de Zaanse Schans aan het werk ziet, lijkt het alsofwel de klok eeuwen is teruggezet het en eeuwenoude timmerambacht weer in ere is hersteld. Zij passen en schaven met de precisie en toewijding zeventiende hun van Schans nietzijn zozeer de verschillen als wel de over toenmaligerestauratiepraktijk de met in eenkomsten Nederland. Herstel van het oude beeld stond voorop, materialenwerden en waarvoormiddelen nieuwe ook ingezet. Zo was het de bedoeling om bij restauraties te hout oud gebruiken, maar lastigdat bleek te verza gen. Nieuw materiaal was onvermijdelijk. Schipper nam de vrijheid om naast het vertrouwde grenen ook Het Het vooruitzicht van de Schans als toeristische plek schrok toekomstige bewoners geenszins af. Er gold een strenge ballotage: ‘Uit de lange lijst van lie ontwikkeling nu juist niet wenst. In opzet en in wezen in en opzet In wenst. niet ontwikkeling juist nu vroegereZaanse een een buurtnabootsingvan deze is cultuur het bewoonde wijkje, met smalle paden en dito brug getjes, alsmede de sfeer van de bewoning lenen zich niet bepaald voor druk bezoek van grote menigten.’ WONENIN EEN ATTRACTIE ‘Een prachtig excursieobject voor vakantiegangers in binnen "#/$ maarwij hebben mis het kunnen ‘Wij cynisch op: hier deze ZaanseSchans de vanbestuur het dat aan nemen borgen, zowel bij vervoer, ruimtelijke inpassing en res en inpassing ruimtelijke vervoer, bij zowel borgen, tauratie. Het streven was om panden zoveel mogelijk spectaverplaatsen. Hiervoorte werden geheel hun in culaire oplossingen bedacht, met als hoogtepunt het Russi een met Zoeker De molen om plan (afgeblazen) sche helikopter over te vliegen. Op de Zaanse Schans werden de monumenten gerestaureerd. Foto’s voor de van sloop en na de opbouw laten zien hoe ingrij de aanbesteed werd zorg Veel zijn. kon soms dat pend Zaanse traditionele houtbouwoplossingen.

------! re De 31 2)+3 2)+3 30 ) een con 7 en de de en ) integrale ver 8 terug uit de stich de uit terug geopperd door de 00) "#/. "#,, ) bewoning van de verplaatste 9 de toezegging om tien jaar lang "#,# Door de rijkssubsidie en particuliere De stichting Zaanse Schans kreeg de mo de kreeg SchansZaanse stichting De 32 33 ontstond de stichting Zaanse Schans, met inZaanse stichting met Schans, de ontstond ISATIE gemaakt door Schipper en G.M.G. Bakker, ge "#/" L Opvallend is hoe verschillend de de verschillend hoe is Opvallend De stichting Zaanse Schans stelde een bouwcom In EA verplaatste monumenten zorgvuldig werden gerestau zorgvuldig werden monumenten verplaatste reerd, volgde in dragen. te bij bouwkosten structureel de aan missie aan om de getrouwheid van de uitvoering te eniging De Zaansche Molen voor was. verantwoordelijk numenten in eigendom, behalve de molens – waar Ver waar – molens de behalve eigendom, in numenten briek, een van de weinige gebouwen ter plekke. het bestemmingsplan vastgesteld. De gemeente Zaan gemeente Debestemmingsplan vastgesteld. het dam investeerde in het bouwrijp maken van houtmeelfa het detonerende’ ter ‘zeer de van sloop de en rein der der als onderlegger te gebruiken. In plaats van driehoekige een dorpskom ontstond een was jaar een kamstructuur Binnen achterpaden. met dijklint een van meentearchitect van Zaandam. Aan de bezwaren gekomen te tegemoet werd ontwerp eerste Schippers gen door de bestaande polderstructuur van de Kalverpol R Het definitieve stedenbouwkundig ontwerp werd in "#,4 nieuwe oeverlijn langs de Zaan en werd het eerste pand eerste het werd en Zaan de langs oeverlijn nieuwe gerealiseerd. nen versterking uit de TachtigjarigeOorlog. de uit versterking nen het bestuur leden van Zaans Schoon en Zaandamse bestuurders. Hetzelfde jaar begon de aanleg van een naam Zaanse Schans werd in schilder Frans Mars, als verwijzing naar een verdwe rialen. Om de prijzen laag te houden gebeurde dit in geheim. het nam zijn rol over. Op dat moment wasal tekort er een moment datOp over. rol namzijn aan opslagruimte, aangezien Schipper erg actief was mate en verwervenpanden het vanoude geweest met start gaan. Schipper trok zich in zich trok Schipper startgaan. ting, zodat zijn architectenbureau bij bouwprojecten betrokken kon worden. Architect Cornelis de Jong bijdragen kon de herbouw van opgeslagen panden van panden opgeslagen van herbouw de kon bijdragen (getrouwe vorm), en functie). van (continuïteit woonhuizen sistent sistent stedenbouwkundig ontwerp op een passende locatie (geloofwaardige structuur), plaatsing en precieze restauratie van monumenten streven naar het centrale authenticiteit thema. Impli de van initiatiefnemers de dat stukken de uit blijkt ciet Zaanse Schans opvattenauthenticiteit als materiële kwaliteit van bewoning meeweegt. In de pio de In meeweegt.bewoning vankwaliteit materiële niersfase van de Zaanse Schans, waarbij de doelstel lingen van monumentenzorg leidend waren, was het de de bewoning juist een reden was om het initiatief te vroeg een is Het van voorbeeld ondersteunen. op een vatting over monumentenzorg die niet beperkt blij tot conservering van de vormuiterlijke maar ook im ageerden ageerden op het idee van een bewoond reservaat. De sceptisch,provincie zich terwijl toonde de voor Transport van Kalverringdijk %, "#$& (foto Stichting de Zaanse Schans)

bers zal de stichting dan ook een zeer zorgvuldige keu- bouwen- en ervenbestand en gaf een gedetailleerd ze moeten doen. Ze zal die keuze laten a1angen van overzicht van alle woningen, schuren, bruggen, hek- punten als de daadwerkelijke liefde voor het Zaanse ken en tuinen. Ook de manco’s somde hij op: heren- schoon, de mogelijkheid ook het interieur in de oor- huizen, boerderijen, pronkgevels (van rond "55%), pu- spronkelijke sfeer te houden en de bereidheid zich blieke gebouwen, kerken, vermaningen (doopsgezinde enige opofferingen te getroosten (geen verbouwingen, kerken), pakhuizen, padsbruggen, ophaalbruggen, geen tv-antenne enz.).’ Het meest heikele punt was vroegzeventiende-eeuwse huizen, luchthuizen (tuin- echter dat ‘bewoners van de Zaanse Schans waar- kamers) en winkels.40 Op de bijbehorende situatieteke- schijnlijk bereid moeten zijn hun woning of een ge- ning reserveerde hij ruimte voor gewenste aanvullin- deelte ervan bij toerbeurt open te stellen voor de toe- gen, waarbij zelfs de katholieke schuilkerk aan het risten, die vooral in de zomermaanden worden Papenpad in Zaandam niet ontbrak. verwacht.’38 Het rapport van Schipper is te lezen als een ‘bood- BULLETIN KNOB 2013 In "#/, ging de museumwinkel van Albert Heijn schappenlijst’ voor acquisities. Toch bevat het stuk de open, waar de vrouw van architect Schipper rondlei- aanbeveling om panden in de dorpen te behouden. dingen verzorgde. De opening van restaurant De Wal- Schipper stelde voor om aan de hand van bestaande vis een jaar later werd gevierd als officiële opening van gebouwen de lacunes in het dorpsgezicht in beeld te de Zaanse Schans.39 Terwijl de opbouw nog in volle brengen. ‘Hiervoor werden gefotografeerd ook die gang was, ontspon zich een discussie over de verdere panden die waarschijnlijk nooit te verwerven zijn, met

ontwikkeling. De invulling van de bebouwing lag ui- de bedoeling inzicht te verkrijgen waaruit gekozen

NJ

4 teraard niet vast, omdat dit a1ankelijk was van het wordt, en hoe representatief het object is t.o.v. de ver- aanbod aan slooppanden. In "#/- maakte Schipper gelijkbare nog voorkomende panden.’41 Dat een per- 190 een tussenbalans op. Hij richtte zich vooral op het ge- fecte verzameling niet realistisch was, hing samen Transport van pakhuis De Kraai naar Kraaienpad ", "#%$ (foto Stichting de Zaanse Schans) met het aanbod van slooppanden vanuit de Zaange- gaat boven de betekenis die de Schans zou hebben meenten. De Zaanse Schans werd volgens architect voor de streek. De Schans hee! landelijk bekendheid Piet van Nugteren na verloop van tijd als ‘vuilnisbak gekregen, iets wat ook in de bezoekcijfers tot uitdruk- van Zaanse burgemeesters’ aangeduid. king komt. Naar schatting wordt de Schans per jaar door ,%%.%%% personen bezocht.’42 Daar was het hout- TOERISME IN EEN WOONBUURT bouwreservaat niet op voorbereid, waardoor toeristen Vanaf "#/, kwam de nadruk in de uitbouw van de soms teleurgesteld afdropen. De bewoners zouden on- Zaanse Schans geleidelijk op toerisme te liggen. Het gastvrij zijn. Geregeld was restaurant De Walvis zo vol was een onvermijdelijke ontwikkeling. De initiatiefne- dat zelfs een kop koffie niet te krijgen was. Het parke- mers van de Zaanse Schans wilden monumenten be- ren was een ramp.43 Bij een bijeenkomst van de <<< in houden in een nieuw historisch dorpsgezicht. Enigs- "#/# gaf Kees Speets, directeur van reisbureau Berg- zins naïef werd gedacht dat het buurtje zichzelf zou mann, zijn ongezouten mening: ‘Ik zie het eenvoudig. vullen met huurders en ondernemers – als een doodge- Willen ze een culturele buurtgemeenschap blijven – BULLETIN KNOB 2013 woon dorp. Gezien de historische uitstraling lagen de akkoord, maar dan niet één toerist er op. […] Ik zie economische kansen vooral in het toerisme, maar wat kans, om er een uitstekend toeristisch centrum van te er voor de toeristen precies te beleven zou moeten zijn maken. Het moet kunnen. Als het er maar gastvrij is. en welke voorzieningen nodig zouden moeten zijn, Als de toeristen maar niet worden weggekeken door de was niet ingevuld. bewoners.’ Het liefst zag Speets de bewoners verdwij-

De populariteit van de Zaanse Schans als toeristi- nen: ‘Daar is maar één oplossing voor: evacueren. Zet

NJ sche bestemming liep eind jaren zestig uit de hand. er maar ambachtslieden voor in de plaats.’44 4 Wethouder D. Metselaar in "#/#: ‘Wij zijn nu echter ge- Op dezelfde bijeenkomst werd een film getoond van naderd aan het punt, waar de Zaanse Schans ver uit- de reis die Metselaar en <<<-voorzitter Breeuwer naar 191

------was meter "#5% $-% Het steden Het , in , 3 49 waren van de werden de oor de werden . Voor de Zaanse "#5, per m per 3 - "#5, , "$,

per m - , ,$,

zijn beslag kreeg, is dat er een ciency. ciency. De stichting plaatste deze wel de komst van een lyceum voor voor lyceumvan een komst de wel ffi "#5% "#/, geopend, tegelijk met de verlenging van nog gerekend met fl. met gerekend nog 50 "#5. IDATIE L gelopen gelopen tot fl. en restauratiekosten waren snel gestegen. Werd Werd gestegen. snel warenrestauratiekosten en - en vanmaatgevend toerismeen de het voor werden "#,- opende restaurant De Kraai, in een graanpakhuis een inKraai, De restaurant opende ! Sinds het midden van de jaren zeventig is de Zaanse de is zeventigjaren van de midden het Sinds Opvallend aan de uitbreiding van de ZaanseSchans, de van uitbreiding de aanOpvallend ONSO in de plaats, waarbij het complex nog wel albouwrijpgemaak verplaatst. deels Het worden kon het aanlegvan de voor gekomen pasvan was terrein te tweede parkeerterrein. Het vormde, samen met pakhuizen aan de het Schipperplein, de grootste veran ‘noodzaak de ontwerp,ingegevendoor van het dering de opvang van belangstellenden en toeristen beter te regelen’. Schans als geheel was het een grote winst dat de bouw de winstgrotedat een het was geheel alsSchans afgewenteld. was Kalverpolder de in woonwijk een van Daarkwam in bouwkundig ontwerp was redelijk getrouw gerealiseerd. De restauraties lieten in de loop kos van met had de maken te jaren die zien, verandering een zestig ten, comfort en e monumen de in tendens algemene de ontwikkelingin tenzorg om de praktische bruikbaarheid van monu menten meer te benadrukken. In aanvankelijkeverplaatst,panden achttien lijst aange vuldveertien met eerstniet geselecteerde De panden. bouw in er als levensvatbaar geheel ou en De molens te houden. de winkels garandeerden de authentieke uitstraling, maar het vasthouden aan een authentieke structuur opgeheven. werd C Voor de Stichting Zaanse Schans vormde de uitbrei ding in de jaren zeventig de omslag van opbouw naar exploitatie.jaarverslagIn het van geëvalueerd. doelstellingen spronkelijke werd werd in In parkeerterrein.nieuwe het tot Zeilenmakerspad het "#54 gebouwd. Bezem pakhuisDe werd en Wormerveer, uit Zo ontstond een cluster van toeristische het van winkels einde het aan en plein een rondom voorzieningen Zonnewijzerspad. zoals die vanaf pioniersfase. de indangevoerd werd discussie andere Toen stond het belang van monumentenzorg voorop, met het streven naar schalen (landschap, natuurgetrouwheid stedenbouw, erven, op gebouwen, alle bestemmingen). Alleen zo kon de concentratie van historische objecten worden verplaatsingverant en woord. Nu was de Zaanse Schans een realiteit gewor den, met zijn eigen dynamiek en problemen. De be hoe ontwikkelingen.grootschaligeDe voorzieningenwer min ze dat gezet,groen het in of geassembleerd zo den of meer in het historische verhaal pasten. Het later historischis plein naarvernoemde architect Schipper SchansZaanse de diende maaronverantwoord, gezien dit dit op

’ : ------! "#5% De Typhoon De een ontwerp "#/# van het beoogde aantal ge ! Schipper wilde het parkeerter het wilde Schipper ien ien woningen verplaatst. Daar 47 In de praktijk kon De deze Jong ! 48 waren vij Omwille van het toerisme werden plannen 45 46 "#5% De komst van het nieuwe parkeerterrein leidde tot ITBREIDING haald. Stichting Zaanse Schans een meldde en waren in overwonnen kinderziekten de het dat verslag jaar- commercieel ‘mits lag, verschiet het in toekomst rijke geleid’. U Rond mee was nog niet de hel eeuws industrielandschap met het molens historisch beeld completeren.’ zoals de boomgaardjes die ‘in Westzaan en Assendel Westzaanen ‘in die boomgaardjes de zoals boerderijen van nabijheid de in […] veeneilandjes de op voorkomen.’ Het geheel van toeristische faciliteiten moest volgens De Jong corresponderen met de struc tuur van een oorspronkelijk Zaandorp: ‘Direct achter de paden en verder in het veld zou een achttiende rein en de accommodaties zoveel mogelijk van de gro de van mogelijk zoveel accommodaties de en rein te verkeersweg, de Zaanse Schans en het omliggende deed uitwerking De groen. met afschermen landschap beplanting de dat meende die DeJong, samen met hij van openheid de aan blijven moest ondergeschikt juist het landschap en historisch verantwoord moest zijn, het verplaatsen van de hoofdentree naar een onlogisch een naar hoofdentree de van verplaatsen het punt in de polder, ver weg van de Zaan. De langs de molens Zaan moesten, volgens Schipper, ‘meer dan attractiepuntennu door tussende paden worden’ het woonbuurtje, de nieuwe parkeerplaats en de Kalver verbeteren. te ringdijk ‘subsidieregeling ‘subsidieregeling toeristische accommodatie bevatte uitbreidingsplan Het Zaken. Economische van een tweede parkeerterrein en een groot restaurant. Daarvoorpakhuizen wilde Schipper hij gebruiken die gekregen. had aangeboden jaren der loop de in gesmeed voor een uitbreiding, samen waarvoor met architect W.C. Schipper Zon in de uit bijdrage een met gefinancierd werd maakte. Het ambitie nauwelijks realiseren. Voor pakhuis De Lelie slagenland het met lijn in het dat elkaar voor hij kreeg schap werd geplaatst en niet, zoals Schipper wilde, achter een haag naast de parkeerplaats. Dit pakhuis uitgaande dat bezoekers bezwaarlijkbezoekerskunnengeweerd uitgaandedat worden’. van een stuk voor het nageslacht. Dat toeris verleden zou ZaanseSchans de belangstelling voor wel ook ten was kunnen iets waarhebben, den verrassender men wijs mee werd geconfronteerd.’ Architect aanpassen dathet ook vond van Zaanse de Schipper Schans op het toeristische programma noodzakelijk was, ‘ervan een kentering in de ideevorming over toerisme en uit toerismeideevorming en de inover kentering een de op niet dus zich ZaansSchans de waarbij – breiding Europese openluchtmusea oriënteerde. ‘[Williamsburg] is zonder meer opgezet als een trek pleister voor toeristen, terwijl bij het bouwen van de Zaanse Schans allereerst is gedacht aan het bewaren Colonial Williamsburg hadden gemaakt, het geres taureerde Staten.stadje in Dede Verenigde reis bleek

BULLETIN KNOB 2013 NJ 4 192 Schipperplein en Zeilenmakerspad, !'"! (foto SteenhuisMeurs)

Spitsuur op het Zeilenmakerspad, !'"" (foto SteenhuisMeurs) BULLETIN KNOB 2013

NJ

4

193 De brug naar kaasboerderij Catharinahoeve, !'"& (foto Dirk Brand)

Kaasboerderij Catharinahoeve aan het Zeilenmakerspad, !'"" (foto SteenhuisMeurs) BULLETIN KNOB 2013

NJ

4

194 Zeilenmakerspad, de verbinding tussen het Schipperplein en de Kalverringdijk, !'"' (foto SteenhuisMeurs) 195 De(ige bebouwing aan de Kalverringdijk, met de eerste winkel van Albert Heijn (midden), !'"! (foto SteenhuisMeurs)

Pakhuis De Saense Lelie aan het Schipperplein, !'"& (foto Dirk Brand) BULLETIN KNOB 2013

NJ

4

196 De Kralentuin aan de Kalverringdijk, !'"& (foto Dirk Brand)

De vernieuwde entree bij de Kalverringdijk met links de Kralentuin, !'"& (foto SteenhuisMeurs) BULLETIN KNOB 2013

NJ

4

197 De vernieuwde entree aan de Kalverringdijk met op de achtergrond de Kralentuin, !'"& (foto Dirk Brand)

Schans niet wezenlijk veranderd. Spectaculaire ver- breken van een entree werd gecompenseerd door de plaatsingen bleven uit. Dat kwam door gebrek aan bouw van een openlucht fotosluis, waar alle bezoekers geld, maar ook door een verandering in de monumen- op de gevoelige plaat worden gezet. Doordat de com- tenzorg van de Zaanstreek – die na "#5, wel in situ mo- merciële uitbating van de Zaanse Schans door markt- gelijk bleek. De aanvullingen die nog plaatsvonden partijen geheel los stond van het beheer van monu- betroffen meest schenkingen, waarbij allengs conces- menten en het terrein, kwam de stichting Zaanse sies werden gedaan aan het streven naar getrouwheid Schans nimmer tot een sluitende exploitatie. Daartoe en materiële authenticiteit. Langs de Kalverringdijk ontbrak ook de noodzaak, omdat de gemeente jaar- werd de verdwenen molen op de schuur van De Bonte lijks forse subsidies gaf. Ook werden tekorten wegge- Hen herbouwd ter gelegenheid van het ,%-jarig jubile- werkt door de pakhuizen aan de ondernemers te verko- um van de Zaanse Molen. Het "%%-jarig jubileum van pen. Ahold was aanleiding voor de gi! in "#-5 van een kaas- boerderij (Catharinahoeve), die naast molen De Hadel NIEUWE UITBREIDING kwam te staan. Het is een replica van een boerderij uit Met enige regelmaat verschenen de afgelopen decen- Oostzaan, controversieel vanwege de namaak, de nia studies over de toekomst van de Zaanse Schans, functie (kaasboerderijen waren niet gebruikelijk langs waarin vaak de vraag wordt gesteld of het buurtje klaar de Zaan) en de positionering pal naast een molen. Een was of niet.51 Opnieuw werden omissies in het verhaal andere replica was een vissershuisje uit Jisp, geplaatst van de Zaanse Schans geconstateerd, met name het in $%%., dat in opzet, detail en uitwerking afwijkt van gemis aan sporen van de arbeidersbuurten, bedrijvig- de traditionele houtbouw. In $%%5 verrees een replica heid en het leven van alledag. Vanuit de noodzaak om van zaagmolen Het Jonge Schaap (in "#4$ gesloopt in de exploitatie te verbeteren, koos de Stichting Zaanse Westzijderveld), die onder andere dankzij opmetings- Schans in $%%# opnieuw voor uitbreiding. Het doel is tekeningen van de bekende molenkenner Anton Sip- om het gebied als toeristische bestemming te verrij- man wel historisch getrouw herbouwd kon worden. ken en de verblijfsduur van bezoekers te verlengen, Het spanningsveld tussen toeristische exploitatie en waarvoor Europese subsidies zijn verkregen.52 Aan- monumentenbehoud hee! zich in deze periode ver- vankelijk was het plan om moderne toevoegingen te BULL groot. De gemeente legde zich toe op het beheer van maken: een grand café, vakantiehuisjes en eigentijdse 53

E het dorpsgezicht, maar liet de uitbouw van de Zaanse houtbouw. Gezien het verzet van de lokale histori- TIN KNOB 2013 TIN KNOB Schans als toeristische attractie over aan de onderne- sche verenigingen verdween dit idee van tafel. De ge- mers. Zij ontwikkelden ‘het merk’ Zaanse Schans vol- meente Zaanstad liet een beeldkwaliteitsplan en een gens eigen inzichten verder – en ‘vermarkten’ dit pro- stedenbouwkundige visie opstellen, die uitgaan van duct in contracten met touroperators en op toeristische het versterken van de historische geloofwaardigheid

beurzen tot in Azië aan toe. Zo ontstonden bijvoor- en consistentie. Met name de relatie tussen de authen-

NJ

4 beeld gratis attracties als een klompenmuseum en een tieke nederzetting aan de Zaan en het commerciële kaasboerderij, die beide hoofdzakelijk uit verkoop- plein met grote schuren bij de achteringang vraagt om 198 ruimten bestaan, en een diamantenwinkel. Het ont- verbetering. In de stedenbouwkundige visie zijn moge- BULL E TIN KNOB 2013 TIN KNOB

NJ

4

Tinkoepel in de Kralentuin, !'"& (foto Dirk Brand) 199 ------

. . - - , - ou 4$ ,

6 , /#"$ "#,/

). .

.

$. Program "#/# . $- , , , "/ oktober . "#/# . een eigen ), ), ,. ". , ! !"#" . , "% Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Revu Revu Revu of populaire "#/# mei mei . . (noot (noot /#"$

/ "". . 29= december ) *>& $. . . "" "#/$ (noot (noot "#,- "#/# ) aan) Rijkscommissie . . /#"$ . ,.

maart "#/. "," , . , Amsterdam, ( , $. $$ $/ . $. $# "#/5 Jaarverslag . juli , , , mei mei ," , /$ , Archief, .

29= 2)+3 "," ,. .% "-

!"$" SituatieZaanse Schans maart , ,/ , , !"$) "#/, "#/, "#/, , nr. nr. , , 07 slow tourism

"#,$ %&'( 29= "," ","

?73 . , nuari . . , Archief, 07 07

januari ja januari versus ZaansSchoon, Koogh der Van StichtingZaanse Schans, !"$! ‘Schavenaan Schans’, de "/ Janse,H. ‘Mededelingen van de RijksdienstMonumentenzorg’,voor de Bulletin StichtingZaanse Schans, Jaarverslag ‘Schavenaan Schans’, de "/ ?73 Schipper, J. !"$* Metzelaar, D. ‘Deorganisatie finan en cieringvan Zaansede Schans’, Houtdag ma Typhoon De Zaanlander De AantekeningSchipper, ?73 StichtingZaanse Schans, !"+! augustus Briefvan Rijksdienst Monu- voorde mentenzorg( Monumentenzorg bij "#,/ Rijkscommissie Verslag Monumenten Ministeriezorg bij Onderwijs, Kunsten Wetenschappen, en Archief Rijkscommissie Verslag Monumenten Ministeriezorg bij Onderwijs, Kunsten Wetenschappen en Typhoon De ‘Schavenaan Schans’, de "/ StichtingZaanse Schans, !"$$

31 37 32 27 39 41 35 29 45 33 36 38 30 43 42 34 28 46 40 44

fast

- ig jaar is er een ingewikkelde verhouding ingewikkeldeverhouding een er is jaar ig //

.

!

, ). -

.

.%

- , $$ janu

.

. . !",+ 00) . - %&'( - . . "

"/ , , ", ", , nr. nr. , Naarmate de Zaanse Schans zich door het a het door zich SchansZaanse de Naarmate en en

), ), ), . , Zaandam, "#," 54 (noot (noot ) !",$ !"," !"#/ . "% "% "%" @ februari "#4/

Revu

. = $/. Bulletin Bulletin $/ $5. 07 "#,. wen wen van de profileren als attractie, gemeentelijke komt door het ontbreken van subsidies au (materiële kwaliteit museale meer de regie, en supervisie moet thenticiteit en integriteit) onder druk te staan. Maar door de jaren heen is de buurt wel steeds ‘echter’ ge be de en eigendom versnipperde dankzijhet – worden langentegenstellingen. De uitdrukkelijke wens uit de stichtingstijd om een gewone buurt te worden is zo goed geslaagd, dat het bijna onmogelijk is geworden waarde om de uitzonderlijke van dit simulacrum vast ontwikkelen.te verder en houden te besluit. besluit. Het tweede dilemma is vij het Na regie. ontbreken van en ondernemers stichting, gegroeidtussengemeente, historische verenigingen. Elke partij hee moeten zou en Zaanseis Schans de wat opvattingover of kunnen zijn: een soort versus Volendam het open luchtmuseum, versus hoge cultuur. De status quo relativeert de aca discussiedemische musealisering over authentici en teit.

$" - ), ), ,

), ), ). "- ; Archief; Rijks (noot (noot (noot - $/" ?73 oktober $4 ------, ), ), . $4 "#,$ "#/5 "#/5 Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag , De Zaende De ), Archief ), ter gelegenheid van het aan Zaans Schoon, (noot (noot ende Zaanse ende houten Zaanse ende houten . (noot (noot "#/" "#," ff ff (noot (noot ( /#"$

. / . juni

, gewijd, aan geschiedenisde *>& "#," 07(A $. $$ "#-" . ". . "/ , "#,$ , ,. " ) .## . , Provinciaal, Archief Noord ), ), , "#/, -jarigbestaan van de ‘Stichting voor 29= "#/5 "#,. Holland( vanuwstreek. jubileumschri )# docu en beschermen bevorderen, het Schoon’ Zaans van menteren "#-" Adviesbetre huizen Briefvan Schipper ZaansSchoon, vanbehoud ‘Voor Zaans Schoon; StudieSchipper gereed gekomen’, CourantGooise Notulenvergadering Commissie voor GemeentelijkePlannen /4% Notulenvergadering Commissie voor GemeentelijkePlannen Adviesbetre huizen, dienstvoorCultureelhet Erfgoed ( Th. M. vanM. Koogh,Th. der ‘Deontwikkeling vanZaansede Schans’, ( ZaansSchoongaf uit,bladeen Zaende De Moelker ZaansSchoon, Koogh der Van ZaansSchoon, Lezingvermoedelijk van der Van Koogh,rond Koogh der Van Zaans‘Een Schipper, J. reservaat’, Zaende De ‘Schavenaan Schans’, de ari

9 14 10 16 17 21 18 11 19 15 22 25 13 12 23 26 20 24

- - , - , - - " , -

), ), ) -

- .

, ; . , !"*! ?73

- , En , "##4

.4 4$ 8< $%"$ - ( - !",- Geschie Museum - ; S. ShaferS. ; "5 ". Stagingthe 4%

, Enkhuizen, , !"*) !",$ , - Eencultuur $ !*!# ) Open Air Muse Air Open $%"% ig jaar openjaar ig . !"#- , Zwolle, "#/$ - !",/ "##" Vij ( 5

!"!$ . ; J. Schlehe, J. ; , Bielefeld Bielefeld , ; J. Kerkhoven, J. ‘Levend; Zaans Schoon Schoon Zaans ; F. Wieringa, F. ; , Arnhem, ). Projectteam: ). Paul $%%5 Herbouwdverleden, ontstaan ; S. Rentzhog,S. ; Dirigentenvan de herinnering. $%%" . Openlucht-windmolen-museum. . Openlucht-windmolen-muse. "#-. $%"% Leidschri ). $%%- On the future of open air museums air open futureof the On , had kunnen zijn’. De had visiekunnen bevatzijn’. het voorstel om !"/- !"/- . =( , Jamtli, . , Gemeente, Archief Zaanstad ( @ Uitvoering van de vernieuwingsplannen stuit op .- - den, alsden, gebouwd,nieuwze geen bouwver nu werden bouw het aan voldoen niet ze omdat gunningkrijgen, wordt wordt gezocht in de continuïteit van de Zaanse hout bouwtraditie: nieuw bouwen met streekeigen typolo gieën, materialen, kleur en details. Het is een opgave om historisch verantwoorde te oplossingen bereiken, ondanks de tegenkrachten: kosten, gebruikseisen en zou Zaansebouwwetgeving.monumenten meeste De brug gemarkeerd, waarover de bezoeker een andere binnenstapt. tijd twee dilemma’s. Ten eerste is het de Zaanse vraag Schans hoe kan de groeien zonder monumenten of slooppanden te kunnen verwerven. Het antwoord de de oudste kadastrale kaarten van de Zaanstreek. De ambitie is, net als in de ontstaanstijd van de Zaanse Schans, om een dorpsbeeld te realiseren ‘zoals het in "-,% ge erven, reeks een in veranderen te Schipperplein het ophaal een met wordt entree De sloten. door scheiden lijkheden voor historisch verantwoorde verdichting en en verdichting verantwoordehistorisch voor lijkheden uitbreiding onderzocht, op basis van een analyse van um ongeïnventariseerd. Plan (noot Bernet A.J. Kempers, luchtmuseum Moelker, H.P. van het Buitenmuseumhet van khuizen valtdroog, over het ontstaan van het Zuiderzeemuseum "##- E.Beukers(red.), vanC. en Sijl Zaanstreek de van denis Plan A. de Jong, Jong, A.de Musealiseringen nationalisering van de Nederland volkscultuur in Nijmegen Nederlandseinverledende openlucht musea’, Walberg, F. Bijvoorbeeld: I. Jensen en H. ZipsaneBijvoorbeeld:H. Jensenen I. (red.), (* artikel Dit bewerkingeenis van het onderzoekdatSteenhuisMeurs ums.The history and future ofvisionary a idea transcultu in environments themed past: perspectivesral Schiedamuitvoerde tenbehoeve van Beeldkwaliteitsplanhet Zaanse Schans( Meurs,Hilde Sennema, Johanna vanDoorn. Jamtli nich,‘OpenAir Museums inDenmark andSweden, criticala review’, Managementand curatorship #

6 7 8 4 5 3 2 1

BULLETIN KNOB 2013 NJ 4 200 BULLETIN KNOB 2013 NJ 4 201 . - -

- - - . $%"% .

UM , Berlijn , "#4% s, s, the E - $%%# , en en , "#5% "--. - $%"% werkte Paul , Schiedam, ! promoveerde hij promoveerde De moderne histo moderne De , Zaanstad, Del Beeldkwaliteitsplan B N AIR MUS AIR N op op @ Nota Visie op de toekomst $%%% E , Schiedam, NaraDocument onauthen Die Welt als Museum als Welt Die

to entrepreneurs and they created D AS AN OPAN AS D ’. The additions are built in the tradithein builtare additions The ’. ! 52 53 54 E

- "-,% - ND E , een onderzoek naar de transformatiesnaar de vanonderzoek een , ; ) became a turningZaansebecamethea point: ) Schans , Zaan-, "##% BC7 R INT R y years ago, to create the idea of a village ‘as it could villageit a ‘as of idea thecreate to years ago, y E NotaVisie op ! V burg ( burg den ingezet voor het vitaal maken en houden vanstad vitaalhouden het en makeningezet voor den en land. Na zijn studie aan de Meurs jarenlang in Brazilië. In aande Woud der van Auke bij stad rische periode de in binnensteden Nederlandse tiallycentrala Inis.the of absence controlling agency the quality of the site as a museum (authenticity and integrity of materials) is su has area residential normal a it make to years founding led to fragmented ownership and clashing interests, become now has it things.Unfortunately, other among almosttopreserve,impossible furtheralone let devel value.exceptional site’s the op would henceforth focus on tourism. New facilities were facilities New tourism. on focus henceforth would builtin waya such that they less fittedor more within the historical narrative. Since Zaanse Schans has the remained essentially unchanged. mid municipalityprotectedguardedmanagedthe andThe tourist a as site the of development the but villageview, attraction was le the ‘brand’ Zaanse Schans according views. instance,For to they created free museums about their own wooden shoes and cheese that were mainly aimed at selling merchandise. As the commercial exploitation was completely separate from the the management monuments and of the site, the budget wasbalanced themunicipalityand always make toup had never the deficit. Now that subsidies Zaanse areSchans is compelled to dwindling, expand its operation, the with the goal of strengthening tourism and persuade visitors to stay longer. The ambition still is, as it was fi in been have tionallocal style wood of construction: new buildings based on regional typologies, materials, colours and party each thatinvolved with thisis problem details.A ZaanseessentheSchans what about ideas ownits has ; Stichting; Zaanse ; Externe; Advies E , Zaanstad, ------"#-5 "#-5 - - - - CHANS Notabezinning op de Zaanse S liams-

. ) having Notamet betrekking tottoede 9 E , Zaanstad, , Zaanstad, y years ago, ago, years y $%%# ered to tour ! , the Zaanse ff in disappointin ! Spijkers met koppenmetSpijkers StichtingZaanse Schans, ZaanseSchans de toekomst van de stad Zaansehuis, Schans Schans, commissie‘Zaanse Schans, waarheen?’, komstigeontwikkeling van de Zaanse Schans NTSTHAT N WAS . Samen met Ma "#/, E !

; in Del ) is hoogleraar Restauratie B @ MONUM "#/# air museums, however, doesn’t doesn’t however, airmuseums, F . - "#/. ( Jaarverslag Jaarverslag ,/ mei mei , ARS ZAANS ARS / ","

=B2C 07

+ YE ) a consistent urban designdevelopment in Schiedam, een adviesbureau voor cul voor adviesbureau een Schiedam, in . ) a complete transfer and exact reconstrucexact and transfer complete a ) 7 0 8 &#'( . ?73 . 8< , RVATION O RVATION % ,/

'2 , E . TY TY S "#5. "," E "#$

)2 F . !

D . . 07 R

ists might be exactly and what sort of facilities were le visitorsand ensued Chaos required. Wil Colonial to councillor local a by visit A ment. function). function). From the opening Schansattracted thought inmanymuch visitors,not but had been given to what the experience o people people live in the transferred houses (continuity of tion of monuments (faithful in form), and semble. semble. In the eyes of the pioneers ‘authenticity’ was considered age. The municipality of Zaandam where Kalverpolder, the made of side western a the at available location villagea the on banks the of Zaan River becould built from scratch. The idea was to realise an authentic en Zaanse schans started during the Second World War andbuildings old document beganto volunteers when the first buildings to be demolished were put in stor by industry. In response to the demolition severalcivil demolition the responseto In industry. by initiatives devoted themselves to preserving the gional architecture. re The actual initiative to create the moving these monuments was seen as the only option onlytheaswas seen moving these monuments struc typicalwooden the time, the At them. preserve to tures of the Zaan region were rapidly being displaced residential areas. The article at founding and realisation hand of the Zaanse Schans. exploresWhat the fi that was Netherlands the for unique was the Zaan region, which lies just north of Amsterdam.A of north just lies which Zaanregion, the comparisonwithopen stand up. The site is freely admissible and there are The The ‘Zaanse Schans’ (Zaandam Sconce) is a ‘reserva tion’ of transferred monuments and wind mills from A )* FI structure), on on an appropriate location in the landscape (credible 2* maart huisMeurs huisMeurs tuurhistorisch onderzoek en advies. Centraal in zijn werk staat de vraag hoe bestaande kwaliteit kan wor en en Transformatie aan de rinke Steenhuis is hij daarnaast directeur van Steen !"+$ Zoals:Vereniging vanVrienden het " StichtingZaanse Schans, !"+$ StichtingZaanse Schans, AantekeningSchipper, ?73 Commentaarvan Cornelisop Jong de uitbreidingsplanhet van Schipper, 0

51 47 49 50 48

Molenpanorama met de Kalverpolder op de voorgrond, !'"& (foto SteenhuisMeurs) BULLETIN KNOB 2013

NJ

4

203