Acta Archaeologica Lodziensia
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Acta Archaeologica Lodziensia Łódzkie Towarzystwo Naukowe Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego Acta Archaeologica Lodziensia nr 63 Nowe dane do badań epoki kamienia New data for research into the Stone Age Łódź 2017 ŁÓDZKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE ul. M. Curie-Skłodowskiej 11, 90-505 Łódź REDAKTOR Mariusz Mielczarek ZASTĘPCA REDAKTORA Anna Marciniak-Kajzer REDAKTORZY TOMU 63 Piotr Papiernik, Dominik Płaza SEKRETARZE REDAKCJI Piotr Komorowski, Barbara Solarewicz RADA REDAKCYJNA prof. R. Ardevan (Rumunia), prof. L. Kajzer (Polska), prof. J. Maik (Polska), dr V.P. Nikonorov (Rosja), prof. K. Novácek (Czechy), prof. M. Stefanakis (Grecja), prof. V. Stolba (Dania), prof. J. Symonds (Holandia), prof. W. Świętosławski (Polska) ZESPÓŁ RECENZENTÓW dr hab. J. Bodzek, prof. dr hab. K. Cyrek, dr V. Gorončarovskij (Rosja), dr K. Jarzęcki, prof. dr hab. V. Orlyk (Ukraina), dr P. Papiernik, dr V. Petac (Rumunia), mgr J. Piniński, dr hab. D. Poliński, dr hab. P. Strzyż, dr E. Walczak, dr M. Wąs KOREKTY JĘZYKOWE język polski: mgr B. Solarewicz; język angielski: prof. N.V. Sekunda; język rosyjski: dr V. Gorončarovskij Niniejszy tom wydany został dzięki wsparciu finansowemu Fundacji Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego Czasopismo indeksowane w bazach: CEEOL, CEJSH, Copernicus, EBSCOhost, Proquest, ERIH plus, SCOPUS Umieszczone na liście czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego © Copyright by Łódzkie Towarzystwo Naukowe ISSN 0065-0986; e-ISSN 2451-0300 DOI:10.26485/AAL; DOI:10.26485/AAL/2017/63 Projekt okładki: P. Komorowski Redakcja techniczna, skład i łamanie: Pracownia Wydawnicza Barbara Solarewicz, [email protected] SPIS TREŚCI Katarzyna Pyżewicz, Kamil Serwatka, Damian Stefański Spatial, functional and comparative analysis of a Late Palaeolithic Swiderian culture settlement at Kraków-Bieżanów site 15 Przestrzenna, funkcjonalna i porównawcza analiza obozowiska kultury świderskiej z Krakowa Bieżanowa stanowisko 15 .................................................. 7 Dominik Płaza, Joanna Wicha, Piotr Papiernik Final Paleolithic sites in Kuyavia Stanowiska schyłkowo paleolityczne na Kujawach ............................................................ 29 Aliaksandr M. Vashanau Kuĺ 1, a mesolithic site from South-West Belorussia Kuĺ 1, stanowisko mezolityczne z południowo-zachodniej Białorusi ............................. 37 Elżbieta Trela-Kieferling Narzędzia „podomowe” z pracowni / kopalni krzemieniarskiej w Bęble stan. 4, gm. Wielka Wieś Settlement-type tools from the flint workshop / mine in Bębło, site 4, Wielka Wieś commune ..................................................................................................... 49 Lasse Sørensen New interpretations of the Neolithization process in South Scandinavia during the late 5th and early 4th millennium BC – an identification of the scouting, pioneering and consolidation phase Nowe interpretacje procesu neolityzacji w południowej Skandynawii pod koniec 5 i na początku 4 tysiąclecia BC – identyfikacja zwiadowców, pionierów oraz fazy stabilizacji .............................................................................................. 59 Julia Kościuk Użytkowe znaczenie ochry w społecznościach z okresu kultur Natufijskiej oraz PPNA na terenach bliskowschodnich The significance of the use of Ochre in the Natufian and Pre-Pottery Neolithic cultures in the territory of the Near East ......................................................... 79 Kamil Adamczak, Mariusz Samborski, Aldona Garbacz-Klempka, Szymon Bednarz, Łukasz Kowalski Pierwsze znalezisko eneolitycznej siekiery miedzianej na Mazowszu First finding of the Eneolithic copper axe from Mazovia ..................................................... 85 Piotr Papiernik, Dominik Kacper Płaza, Joanna Wicha Osadnictwo kultury ceramiki wstęgowej rytej na terenie Pojezierza Kujawskiego w świetle weryfikacyjnych badań powierzchniowych wykonanych w ramach programu „Źródła archeologiczne w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice” Settlement of Linear Band Pottery culture in the area of the Kuyavian Lakeland in the light of field-walking survey realized within the framework of the program “Archaeological sources in the region of the Wietrzychowice Culture Park” ............... 95 Michał Szubski, Janusz Budziszewski, Michał Jakubczak, Mateusz Iwański The Neolithic chocolate flint mine “Oszybka” in Pakosław, Mazowieckie voivodeship, in the light of the survey of Marcin Bednarz – new approach to old fieldwalk materials Neolityczna kopalnia krzemienia czekoladowego „Oszybka” w Pakosławiu w województwie mazowieckim w świetle badań Marcina Bednarza – nowe spojrzenie na stare materiały terenowe ....................................................................... 113 Rafał Brzejszczak, Piotr Papiernik Zastosowanie archeologii lotniczej w poszukiwaniu grobowców kujawskich na obszarze południowych Kujaw The use of aerial photography in the search for Long Barrows of the Funnel Beaker culture in the area of southern Kuyavia ......................................... 121 Dominik Płaza, Michał Szubski Nowa Igołomia? II Seminarium Młodych Badaczy Pradziejów w Biskupinie New Igołomia? The Second Seminar of Young Researchers on Prehistory in Biskupin .......................................................................................................... 133 Dominik Kacper Płaza, Piotr Papiernik Ewa Niesiołowska (1941-2013) .................................................................................................. 137 Acta Archaeologica Lodziensia nr 63 Katarzyna Pyżewicz, Kamil Serwatka, Damian Stefański DOI: 10.26485/AAL/2017/63/1 Spatial, funCTIOnAL AnD comparative AnALySIS Of A late palaeolithIC SWIDERIAn CultuRE SETTLEMEnT at KRAKóW-BIEżAnóW SITE 15 ABSTRAKT Niniejszy artykuł jest studium poświęconym organizacji przestrzennej osadnictwa kultury świ- derskiej na stanowisku w Krakowie-Bieżanowie 15. W trakcie szerokopłaszczyznowych badań ratowniczych (2004-2008), pozyskano tam liczne materiały krzemienne wiązane z tą kulturą. Pochodzą one zarówno z obiektów, jak np. niewielkiej krzemienicy (KB-15/1 – obiekt 1), czy skupiska materiału (obiekt 2 i 3), jak również ze znacz- nej części przebadanej partii stanowiska, gdzie zostały podjęte jako znaleziska pojedyncze. Analiza planigraficzna podstawowych grup narzędziowych, tj. liściaków (ostrzy) świderskich, drapaczy i rylców, pokazała, że ich rozrzut wokół obiektów archeologicznych nie jest przypadkowy i wskazuje on na zróżnicowanie w zakresie funkcjonalnej organizacji przestrzeni przez ludność kultury świderskiej na stanowisku. Niniejsze badanie miało odpowiedzieć na pytanie dotyczące właściwości tego zróżnicowania. W tym celu przebadano mikroskopowo część dostępnego ma- teriału. Chociaż stan zachowania zabytków mocno ograniczył możliwość przeprowadzenie analizy traseologicznej, to poczyniono szereg cennych obserwacji. Szczególnie interesujące wnioski dotyczyły liściaków i drapaczy. Dodatkowo, liściaki świderskie, jako miarodajna kategoria zabytków związanych z kulturą świderską, zostały przeanalizowane przez zastosowanie metod morfometrycznych (analiza przekroju poprzecznego ostrza, analiza kąta ostrza, morfometria geometryczna kształtu liściaków), a płynące z nich wnioski uzupełniły badania traseolo- giczne. Uzyskane wyniki pozwoliły na wskazanie wyróżniających się obszarów (strefy liściaków, drapaczy i ryl- ców) oraz ich interpretację funkcjonalną. Słowa kluczowe: Paleolit schyłkowy, kultura świderska, analiza geometryczno-morfometryczna kształtu, analiza tra- seologiczna, analiza przekroju poprzecznego ABSTRACT This article is a study devoted to the spatial organization of a settlement of the Swiderian culture at Kraków-Bieżanów site 15. In the course of wide-scale rescue excavations (1999-2008), numerous lithic materials associated with this culture were discovered. They come from archaeological features such as the small kshemenitsa (KB-15/1 – feature 1) or spots of material clustering (features 2 and 3), they were collected as single finds. The spatialanalysis of the basic tool groups, i.e. Swiderian points, endscrapers and burins, showed that their distribution around archaeological objects wasnot accidental and points to diversity in functional space organization at the site. The aim of this investigation was to find the reason for the nature of this differentiation. For this purpose, a part of the available material has been studied by means of use-wear analysis. Although the state of preservation of lithics greatly reduced the possibility of carrying out functional analysis, a number of valuable observations were made. Particularly interesting were results concerning Swiderian points and endscrapers. In addition, Swiderian points, as the most intriguing category of typological tool related to the Swiderian culture, were analyzed by morphometric methods (tip cross-sectional area analysis, tip angle analysis, geometrics morphometrics) which were subjected to corroborated use-wear studies. The results obtained indicated the distictive areas (points, endscrapers and burins zones) and shed light on their functional interpretation. Keywords: Late Palaeolithic, Swiderian culture, Swiderian point, use-wear analysis, tip cross-sectional area analysis, tip angle analysis, geometric-morphometric outline shape analysis Introduction south part of the circum Baltic area (Old Tanged Points – Bromme) which spread southward dur- Swiderian is a late palaeolithic cultural unit ing the second part of the Younger Dryas