Gekregen! Aanwinsten Van De Staat 1990-2010
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Gekregen! Aanwinsten van de Staat 1990-2010 Onder redactie van Fransje Kuyvenhoven Amsterdam University Press Dit boek is tot stand gekomen met fnanciële steun van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Omslagillustratie: Margareta Svensson Ontwerp omslag en binnenwerk: Magenta Ontwerpers, Bussum ISBN 978 90 8964 299 8 e-ISBN 978 90 4851 399 4 NUR 640 © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Fransje Kuyvenhoven / Amsterdam University Press, 2011 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden ver- veelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zon- der voorafgaande schrifelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 jº het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wetelijk verschuldig- de vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uit- gave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. De uitgeverij heef ernaar gestreefd alle copyrights van in deze uitgave opgenomen illustraties te achterhalen. Aan hen die desondanks menen alsnog rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht contact op te nemen met Amsterdam University Press. Inhoudsopgave 9 Voorwoord Halbe Zijlstra, staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 11 Gekregen! Aanwinsten 1990-2010 Fransje Kuyvenhoven 33 ‘Alleen nog met wite handschoenen’ Twintig jaar depotbeheer Hans Waalewijn 39 Verwervingen op interieurgebied: meubelen en meer Steven Braat 47 Een Goed Wonen-interieur van Coen de Vries Evert Rodrigo 50 Meubelontwerpen van architecten Sylvia van Schaik 55 Kunst als geneesmiddel voor de zieke mensheid Het visionaire oeuvre van Karel Schmidt Michaela Hanssen 62 De gevoelswaarde van lijn, vorm en kleur Het symbolistische werk van Johan Miedema Simone Vermaat 65 Moderne kunst voor Museum Boijmans Van Beuningen De aankopen uit het Fonds Van Rede Evert Rodrigo 5 70 ‘Kunst moet worden gezien’ De collectie Sanders-ten Holte Evert Rodrigo 73 Structuur, kleur en vorm De schenking Peter Struycken Simone Vermaat 75 Precisie en detail: voorstudies van Ad Dekkers Simone Vermaat 78 Kosmopoliet terug in Nederland Het legaat César Domela Nieuwenhuis Evert Rodrigo 81 De verwerving van de kern van de Bibliotheca Philosophica Hermetica Eric Domela Nieuwenhuis 87 Van reisverslagen tot dodobotje De verzameling van Boudewijn Büch Yuri van der Linden 89 ‘Het Schoone Wint’ De glascollectie van Glasfabriek Leerdam Geertje Huisman 96 Hedendaagse kunst uit Afrika De collectie Felix Valk Simone Vermaat 99 Een Tivoliaan in Amsterdam Evert Rodrigo 101 Ter Zake. Business as usual De golfas met inhoud van Pink Evert Rodrigo 104 De portreten van de familie Vernati Eric Domela Nieuwenhuis 6 109 De ‘burgemeester van Amsterdam’ Govert Flincks portret van Pieter Jansz Reael Evert Rodrigo 111 De kunst van het verleiden Het grafsch werk van Jan Lavies Geertje Huisman 118 Een Roterdamse kunstenaar De nalatenschap van Dolf Henkes Simone Vermaat 122 Het beeldend oeuvre van een dubbeltalent De schenking Lucebert Simone Vermaat 126 De wereld volgens Opland en Müller Yuri van der Linden 135 Summary 139 Literatuur 144 Bijlage 1 Schenkingen en legaten 1990-2010 148 Bijlage 2 Toelichting op de inventarisnummers 149 Index op persoonsnaam 154 Verantwoording afeeldingen 7 Voorwoord Gekregen! Aanwinsten van de Staat 1990-2010. Een boek dat er niet was ge- weest als niet zo veel kunstenaars en particulieren hadden besloten hun kunstbezit te schenken of na te laten aan de Staat. Het boek zou daarom met evenveel recht Gegeven! kunnen heten. Want wat schenker en ont- vanger samenbrengt, is de wens te bewaren wat waardevol en bete- kenisvol is. Ik weet dat kunstenaars en hun nabestaanden graag willen dat een representatieve keuze uit het oeuvre een museale bestemming krijgt en dat particulieren hun kostelijk bezit aan de overheid vermaken in het vertrouwen dat deze hun gif goed beheert. Schenkingen en legaten betekenen een belangrijke verrijking van be- staande collecties, maar ze worden niet kritiekloos aanvaard. Het be- hoort tot de verantwoordelijkheid van de musea en van de Staat om een zorgvuldig en selectief beleid te voeren. De (kunst)voorwerpen moeten immers in het verzamelbeleid passen, van voldoende kwali- teit zijn en een verbetering betekenen voor de aanwezige collectie. Met deze publicatie wil de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed inzage ge- ven in de schaten die kunstenaars en particuliere verzamelaars aan het Rijk toevertrouwden. Tot slot wil ik mijn dank uitspreken aan Fransje Kuyvenhoven, initia- tiefnemer van het project, Floortje Kok voor het projectmanagement, Aggie Langedijk voor de zorgvuldige eindredactie en Gary Schwartz voor de vertaling van de samenvating. De auteurs haalden de parels uit de collectie voor u naar boven. Ik wens u veel kijk- en leesplezier met dit prachtige boek! Halbe Zijlstra Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 9 Gekregen! Aanwinsten 1990-2010 Fransje Kuyvenhoven De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kan zich verheugen in een rij- ke geschiedenis van allerlei soorten (kunst)verwervingen: schenkingen en legaten, overdrachten, aankopen, zogeheten recuperaties en ruil. De kunstwerken en voorwerpen zijn sinds het begin van de twintigste eeuw eigendom van het ministerie dat verantwoordelijk is voor het cul- tuurbeleid. Dat was vanaf 1918 het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen (OKW) en opvolgers, tot het huidige ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Vanaf 1949 werden de objec- ten (voor zover ze niet waren uitgeleend aan de rijksmusea) in opdracht van het ministerie eerst beheerd door de Dienst voor ’s Rijks Verspreide Kunstvoorwerpen (DRVK), vanaf 1975 de Dienst Verspreide Rijkscollec- ties (DVR) geheten. In 1985 ging die Dienst op in de Rijksdienst Beel- dende Kunst (RBK), die op zijn beurt in 1997 werd opgevolgd door het Instituut Collectie Nederland (ICN). Toen dit instituut in 2010 werd opge- heven nam de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed het beheer van de zogeheten rijkscollectie over. 1 Omslag Vechten tegen verval. Uitvoeringsplan De huisvesting van de collectie is lange tijd een probleem geweest. Ze Deltaplan voor Cultuurbehoud, 4 december 1991 bestond in 1990 uit ongeveer 390.000 voorwerpen, waarvan de helf (permanent) was uitgeleend. De andere helf stond verspreid over al- lerlei opslagplaatsen in Den Haag, die gezien de slechte bewaarom- standigheden nauwelijks het predicaat ‘depot’ mochten dragen. Ook was er een structureel tekort aan gespecialiseerde medewerkers om de objecten te beschrijven, op te bergen, en in te pakken als ze werden uit- geleend. Hiermee waren de Rijksdienst en zijn voorgangers overigens geen buitenbeentje in museaal Nederland. Als gevolg van het naoor- logse beginsel van cultuurspreiding besteedde het merendeel van de musea zijn aandacht voornamelijk aan tentoonstellingen en educatief werk ten koste van de backofce, het behoud en beheer van de verza- melingen. In 1988 luidde de Rekenkamer de noodklok en een jaar later werd naar analogie van de Deltawerken na de watersnoodramp van 1953 het Delta- plan voor Cultuurbehoud afgekondigd (1). Het ministerie van Welzijn, 11 2 Het meubeldepot van de Rijksdienst in Rijswijk Volksgezondheid en Cultuur (WVC), een voorganger van het ministerie van OCW, stelde eenmalig 40 miljoen gulden (ruim 18 miljoen euro) ter beschikking om de registratie en conservering van (kunst)voorwerpen te verbeteren. Het Deltaplan had twee noemenswaardige gevolgen. Ten eerste begonnen vele musea hun depots te verbeteren. Het had immers geen zin gerestaureerde kunstwerken in een lekkend depot te plaatsen. In 1995 opende de toenmalige beheerder van de rijkscollectie, de RBK, een modeldepot in Rijswijk waar de niet uitgeleende objecten werden geplaatst. Ten tweede werden medewerkers opgeleid in het omgaan met de verschillende soorten kunstwerken. Een nieuw type museum- functionaris was geboren: de behoudsmedewerker. De rijkscollectie is ‘rijk en divers’.1 Ze bestaat uit beelden, tafels, stoe- len, drinkglazen, sieraden, klokken, afches, schilderijen, tekeningen, prenten, foto’s, boeken, video’s, installaties, munten, penningen en ar- cheologische vondsten. Ze dateert uit de (antieke) oudheid tot en met het begin van deze eeuw. Ze bevat werk van bekende kunstenaars zo- als Rembrandt, Van Gogh en Mondriaan en van onbekende meubelma- kers, glasontwerpers en afchetekenaars. Ze vertegenwoordigt allerlei stromingen en stijlen, van romantiek tot symbolisme, van De Stijl tot Cobra. Ze is uitgeleend aan musea en Nederlandse ambassades in het buitenland, ze hangt bij ministers en staatssecretarissen in de kamer of ze staat in het depot in Rijswijk (2). Er zijn sinds 1955 verschillende boeken geschreven over de geschiede- nis van de rijkscollectie en over de verwervingen voor 1990.2 Dit boek gaat over de (kunst)voorwerpen die in de jaren 1990-2010 zijn verwor- ven. Het zijn er ongeveer 22.500, dat is iets minder dan een kwart van 12 de totale collectie.3 Waarom is sprake van ‘ongeveer’ en niet van een exact getal? Dat komt omdat niet de feitelijke voorwerpen worden ge- teld maar de ‘computerrecords’. Een record kan meer dan één