System Klasyfikacji Organizmów

Home , Calamopityales, Callistophytales, Lyginopteridales

SYSTEM KLASYFIKACJI ORGANIZMÓW

Nie ma dziś ogólnie przyjętego systemu klasyfikacji organizmów. Nie udaje się osiągnąć zgodności nie tylko w odniesieniu do zakresów i rang poszczególnych taksonów, ale nawet co do zasad metodologicznych, na których klasyfikacja powinna być oparta. Zespołowe dzieła przeglądowe z reguły prezentują odmienne i wzajemnie sprzeczne podejścia poszczególnych autorów, bez nadziei na consensus. Nie ma więc mowy o skompilowaniu jednolitego schematu klasyfikacji z literatury i system przedstawiony poniżej nie daje nadziei na zaakceptowanie przez kogokolwiek poza kompilatorem. Przygotowany został w oparciu o kilka zasad (skądinąd bardzo kontrowersyjnych): (1) Identyfikowanie ga- tunków i ich klasyfikowanie w jednostki rodzajowe, rodzinowe czy rzędy jest zadaniem specjalistów i bez szcze- gółowych samodzielnych studiów nie można kwestionować wyników takich badań. (2) Podział świata żywego na królestwa, typy, gromady i rzędy jest natomiast domeną ewolucjonistów i dydaktyków. Powody, które posłużyły do wydzielenia jednostek powinny być jasno przedstawialne i zrozumiałe również dla niespecjalistów, albowiem (3) podstawowym zadaniem systematyki jest ułatwianie laikom i początkującym badaczom poruszanie się w obezwładniającej złożoności świata żywego. Wątpliwe jednak, by wystarczyło to do stworzenia zadowalającej klasyfikacji. W takiej sytuacji można jedynie przypomnieć, że lepszy ułomny system, niż żaden.

Królestwo PROKARYOTA Chatton, 1938 DNA wyłącznie w postaci kolistej (genoforów), transkrypcja nie rozdzielona przestrzennie od translacji – rybosomy w tym samym przedzia- le komórki, co DNA.

Oddział CYANOPHYTA Smith, 1938 (Myxophyta Cohn, 1875, Cyanobacteria Stanier, 1973) Stosunkowo duże komórki, dwuwarstwowa błona (Gram-ujemne), wewnętrzna warstwa mureinowa. Klasa CYANOPHYCEAE Sachs, 1874 Rząd Stigonematales Geitler, 1925; zigen – dziś Chlorofil a na pojedynczych tylakoidach. Nitkowate, rozgałęziające się, cytoplazmatyczne połączenia mię- Rząd Chroococcales Wettstein, 1924; 2,1 Ga – dziś dzy komórkami, miewają heterocysty. Jednokomórkowe, podziały poprzeczne lub pączkowanie. Klasa PROCHLOROPHYCEAE (Oxychlorobacte- Rząd Pleurocapsales Geitler, 1925; 1,2 Ga – dziś ria) Jednokomórkowe, podziały zwykle wielokrotne, rozmnażają się Nie mają fikobilisomów, w ich miejsce chlorofil a. przez wytwarzanie drobnych komórek (endospory i egzospory). Klasa DEINOBACTERIA Cavalier-Smith, 1986 Rząd Nostocales Geitler, 1925; 2,25 Ga – dziś Niefotosyntezujące termofile (tu Thermus ). Nitkowate, bez prawdziwych rozgałęzień, miewają heterocysty.

Oddział BACTERIA Cohn, 1870 Niezdolne do fotolizy wody, miewają rzęski. Pododdział NEGIBACTERIA Cavalier-Smith, 1983 Dwie błony komórkowe (Gram-ujemne) jak sinice. Klasa BEGGIATOAE Klasa PLANCTOMYCETES Fuerst, 1995 (Planc- Utleniają siarkowodór lub heterotroficzne, nitkowate pełzające tobacteria Cavalier-Smith, 1987) kolonie lub ogromne komórki. Wyodrębnione otoczone błoną „jądro” (nucleoid), białkowa Rząd Beggiatoales Buchanan, 1917 (Thiotrichales ściana komórkowa (nie mureina). Garrity, Bell, & Lilburn, 2005); 0,6 Ga – dziś Rząd Planctomycetales Schlesner & Stackebrandt, Klasa PROTEOBACTERIA Stackebrandt et al ., 1986 1986) Klasa CHLAMYDOBACTERIAE Buchanan, 1917 Rzęski wystające na zewnątrz. Nitkowate kolonie, równomiernie urzęsienie. Rząd Rhodobacterales Garrity et al ., 2006 (Rho- Rząd Chlamydobacteriales Buchanan, 1917 dobacteria Cavalier-Smith, 1987) Swobodnie żyjące. Fotosyntezujące. Klasa MYXOBACTERIAE Heller, 1921 Rodzina Rhodospirillaceae Pfenig & Trüper, 1971 Pełzają, elastyczna ściana komórkowa. Rząd Bacteriales Lehmann & Neumann, 1896 Rząd Archangiales Tchan, Pochon, & Prevot, 1948 Rzęski, jeśli są, równomiernie rozmieszczone. Rząd Polyangiales Tchan, Pochon, & Prevot, 1948 Rząd Pseudomonadales Breed, Murray, & Smith, (Sorangiales Tchan, Pochon, & Prevot, 1948) 1957 Rząd Myxococcales Tchan, Pochon, & Prevot, Rzęski polarne. 1948 Rząd Caulobacterales Henrici & Johnson, 1935 Klasa CHLOROBACTERIA Cavalier-Smith, 1992 Młode komórki orzęsione polarnie, później wytwarzają nóżkę Fotosyntezujące aerobowe termofile. Klasa SPIROCHAETAE Stanier & Van Niel, 1941 Rodzina Chromatiaceae Bavendamm, 1924 [krętki] Rodzina Chlorobacteriaceae Lauterborn, 1913 Rzęski wbudowane między dwie błony, poruszają się skrętami Rodzina Chloroflexaceae Trüper, 1976 całej komórki. Rząd Spirochaetales Buchanan, 1918

Klasa ANOXYPHOHOTOBACTERIA Gibbons & Fotosyntezujące anaeroby z chlorosomami. Murray, 1978 (Chlorobibacteria Cavalier-Smith Rodzina Chlorobiaceae Copeland, 1956 1998) Pododdział FIRMIBACTERIA Gibbons & Murray, 1978 (Unibacteria Cavalier-Smith, 1987; Uniderm proka- ryotes Gupta, 1999) Jedna błona komórkowa, zwykle okryta od zewnątrz mureinową ścianą (Gram-dodatnie). Klasa POSIBACTERIA Cavalier-Smith 1987 Rząd Rickettsiales Gieszczykiewicz, 1939 (Chla- Normalna błona komórkowa. mydiales Storz & Page, 1972, Mycoplasmatales Rząd Actinomycetales Buchanan, 1887 Freundt, 1955, Mycoplasmae) Rozgałęzione nitki lub pałeczkowate. Pasożyty bez ściany komórkowej, wbudowują w błonę choleste- Rząd Corynebacterales Lehmann & Neumann, rol żywiciela. 1907 (Coccales Lehmann & Neumann, 1896; Ca- Klasa ARCHAEOBACTERIA Woese & Fox, 1977 ryophanales Pieszkow, 1940) (Mendosicutes Gibbons & Murray, 1978) Pierwotnie pałeczkowate, wtórnie kuliste komórki. Wiązania eterowe zamiast estrowych i inne zabezpieczenia Rodzina Bacillaceae Fischer, 1985 przed ekstremalnymi warunkami życia. Tworzą endospory (wydzielane w rząd Endosporales Rahn, Rodzina Methanobacteriaceae Barker, 1956 1937) Rodzina Halobacteriaceae Gibbons, 1974 Rodzina Lactobacillaceae Winslow et al ., 1917 Rodzina Thermococcales Zillig, 1988 Rodzina Streptococcaceae Deibel & Seeley, 1974 Rodzina Sulfolobaceae (Crenarcheota Woese et al ., 1990; Sulfolobales, Thermoproteales) VIRALES [wirusy] Pasożytnicze plazmidy lub inne „zdziczałe” ruchome nośniki dziedziczności. Nie są to więc osobne organizmy i nie byłoby potrzeby tworzenia dla nich linneuszowskiego systemu klasyfikacji, gdyby nie daleko posunięta ewolucja ich biologii i morfologii. wirusy i bakteriofagi DNA krótką (Pedoviridae) lub niekurczliwą długą nóżką (Stylovirida- Lipidowa otoczka (rodziny Plasmaviridae i Corticoviridae), e). nitkowate (Inoviridae), regularnie izometryczne (ikosahedr, wirusy i bakteriofagi RNA Microviridae), podwójna kapsuła i liniowe DNA (Tectiviridae), Symetria sześciokątna (Cystoviridae) lub regularnie izometrycz- niektóre złożone konstrukcyjnie, z kurczliwą (Myoviridae), ne (ikosahedr, Leviviridae).

Królestwo PROTISTA (Protoctista J. Hogg, 1861) [pierwotniaki] Jądro komórkowe (jak u dalszych), jednokomórkowe, kolonijne lub wodne plechowce. Oddział RHODOPHYTA Wettstein, 1901 (Rhodospermae Harvey, 1836; Rhodophyceae Rabenhorst, 1863) [krasnorosty] Pierwotnie bez stadiów wiciowych i centriol, tylko chlorofil a na tylakoidach chloroplastów. Rząd Cyanidiales Christensen, 1962 Rząd Nemaliales Schmitz in Engler, 1892 Jednokomorkowe, przystosowane do skrajnych warunków. (Bonnemaisoniales Feldmann & Feldmann, 1942; Klasa BANGIOIDAE de Toni, 1897 Batrachospermales Pueschel & Cole, 1982); wenlok Pojedynczy gwiazdkowy chloroplast w komórce. – dziś Rząd Porphyridiales Skuja, 1939 (Goniotrichales Jamki z dwiema warstwami czopu. Skuja, 1939; Compsogonales Schmitz & Rząd Hildebrandiales Pueschel & Cole, 1982 Hauptfleisch; Rhodochaetales, Bessey, 1907; Jamki z jedną warstwą czopu i błoną. Stylonematales Drew 1956); ludlow – dziś Rząd Gracilariales Fredericq & Hommersand, Komórki powiązane jedynie śluzem (bez jamek), jednokomór- 1989 kowe lub nitkowate kolonie. Jamki tylko z błoną, zarodniki stadium diploidalnego bezpo- Rząd Bangiales Nägeli, 1847; 1,2 Ga – dziś średnio z komórek płciowych, bez auksyliarnej; pseudoparen- Haploidalne stadia bez jamek, diploidalne z jamkami (jednowar- chyma. stwowy czop) i z celulozą w ścianie komórkowej, gwiaździste Rząd Gigartinales Schmitz, 1892 (Rhodymeniales podziały poszczególnych komórek w niciach lub płaskie plechy. Schmitz, 1892; Plocamiales Sauders & Kraft; Klasa FLORIDAE (Lamouroux, 1816) Engler, 1892 Cryptonemiales Engler, 1892 = Halymeniales Wzrost w wyniku podziału komórki apikalnej i bocznych; jamki między komórkami, gametangia. Saunders & Kraft, 1996) Rząd Corallinales Pueschel & Cole, 1982 [lito- Jamki tylko z błoną, pseudoparenchyma. tamnia]; wend, karadok – dziś Rząd Ceramiales Oltmanns, 1905 (Gelidiales Plechy tworzące naskorupienia, zwykle zwapniałe ściany komór- Kylin, 1923); kampan – dziś kowe, dwie warstwy czopu jamki, mejoza w sporangiach. Jamki tylko z błoną, gęsto rozgałęzione nitkowate plechy; bipo- larne kiełkowanie spor. Rząd Acrochaetiales Feldmann, 1953 (Palmariales Guiry & Irvine, 1978; Colaconematales Harper & Rząd Ahnfeltiales Maggs & Pueshel, 1989 Saunders, 2002; Balbianiales Sheath & Müller, (Pihiellales Huisman, Sherwood & Abbo, 2003) Jamki nagie, zarodniki stadium diploidalnego tworzą dyskowate Balliales Choi, Kraft & Saunders) naskorupienia. Cienka zewnętrzna warstwa czopu jamki (jak Nemaliales).

Oddział FLAGELLATA Cohn, 1853 [wiciowce] Wić i centriole (jak u dalszych), jednokomórkowe.

Incertae classis (Acritarcha) Rząd Hemimastigida Foissner et al ., 1988 (Pseu- Klasa DINOFLAGELLATA Bütschli, 1885 (Di- dociliata Cavalier-Smith, 1993 – Stephanopogon ) nophyta Fritsch, 1929) [bruzdnice] Liczne wici w rzędach. Pierwotnie fikobilina i chlorofil c; jedna z wici otacza równiko- Rząd Diplomonadida Wenyon, 1926 (Retortamo- wo komórkę, chromosomy w interfazie, powierzchnia komórki nadea) pokryta celulozowymi płytkami wydzielanymi w cysternach Osiowy szkielet mikrotubularny (aksostyl), pierwotnie podwójne błony. (dikinetydy); pasożyty bez mitochondriów. Rząd Gymnodiniales Apstein, 1909; karnik – dziś Rząd Trichomonadida Kirby, 1947 (Parabasalia Liczne, nieregularnie rozmieszczone płytki. Honigberg, 1973, Polymonadida, Hypermastigota) Rząd Gonyaulacales Taylor, 1980 Aparat Golgiego z licznymi kinetosomami (ciało parabazalne) u Regularny układ płytek. podstawy wici (pierwotnie czterech); pasożyty bez mitochon- Rząd Peridiniales Ehrenberg, 1830; karnik – dziś driów. J.w. ale niehomologiczny. Klasa HETEROLOBOSEA Page & Blanton, 1985; Rząd Prorocentrales Lemmermann, 1910; hettang Percolomonadea Cavalier-Smith, 1995) – dziś Dyskoidalne cristae mitochondriów. Wici apikalne, bez bruzd. Rząd Schizopirenida Rząd Dinophysidales Kofoid, 1926 Jednokomórkowe, ameboidalne z wiciowym stadium, tubularne Zredukowana górna półkula. cristae mitochondriów, nie mają aparatu Golgiego. Rząd Phytodiniales Christensen, 1962 Rząd Acrasida van Thieghen, 1880 (Shröter, 1886) Dominuje osiadłe stadium wegetatywne. Mają stadium wiciowe, plazmodia wytwarzają uniesione złożone Rząd Thoracosphaerales Tangen, 1982 owocniki o komórkowej organizacji. Wapienna zewnętrzna ścianka komórki stadium wegetatywnego. Klasa KINETOPLASTIDEA Honigsberg, 1963 Rząd Blastodiniales Chatton, 1906 Bardzo długie cylindryczne mitochondrium z rozszerzeniem Pasożytnicze. (kinetoplast) z dyskoidalnymi cristae . Rząd Noctilucales Haeckel, 1894 Rząd Bodonida Hollande, 1852 Stadium wegetatywne rozdęte przez wakuole. Dwie swobodne wici. Rząd Syndiniales Loeblich III, 1976 Rząd Trypanosomatida Kent, 1880 Jądro zawiera histony, ale wici typu bruzdnicowego, pasożyty. Pojedyncza wić zwykle powiązana podłużną błoną z powierzch- Klasa SPOROZOA Leuckart, 1879 (Apicomplexa nią komórki. Levine, 1970) Klasa CRYPTOPHYTA Pascher, 1914 (= Crypto- Kompleks apikalny (zapewne zmieniony aparat wiciowy), przy- monadea) powierzchniowe cysterny błony; pasożytnicze. Dwie pierzaste wici (jedna asymetrycznie); chloroplast z po- Rząd Gregarinida Dufour, 1828 czwórną błoną i nukleoidem między nimi (uproszczony symbio- tyczny krasnorost?), fikobilisomy na tylakoidach. Rząd Coccidia Leuckart, 1879 Rząd Goniomonadales Cavalier-Smith, 1989 Rząd Piroplasmida Wenyon, 1936 (Haematozoa) Rząd Pyrenomonadales Narano & Lucas, 1993 Klasa EUGLENOPHYTA Pascher, 1931 [eugleny] Jądro wewnątrz kieszonki pirenoidu. Dyskoidalne cristae mitochondriów; rozbudowany cytoszkielet z Rząd Cryptomonadales Senn, 1900 podłużnymi wstęgami mikrotubul. Klasa ?GLAUCOPHYCEAE Korschikoff, 1930 Rząd Euglenida Bütschli,1884; eocen – dziś Wici z włoskami po jednej stronie i pękiem mikrotubul, chloro- (Glaucophyta Skuja, 1954, Glaucocystophyta Kiwes plasty (jeśli są) z potrójną zewnętrzną błoną zawierają chlorofil & Kremer, 1986, Glaucocystophyceae Schaffner, a i b, jako substancję zapasową wytwarzają paramylon. 1922) Chloroplasty z mureinową ścianką (symbiotyczne sinice?).

Oddział CILIATA Doflein, 1901 [orzęski] (protozoolodzy używają bardziej złożonych klasyfikacji, niżej wyliczonym rzędom nadając rangę podklas) Diploidalne micronuclei o funkcjach płciowych i wegetatywne, poliploidalne macronuclei , przypowierzchniowe cysterny, liczne wici (rzę- ski) powiązane ze sobą mikrotubulami. Klasa KARYORELICTEA Corliss, 1974 Klasa OLIGOHYMENOPHOREA de Puytorac et Liczne dzielące się prawie diploidalne macronuclei , rozbudowa- al ., 1974 ne pęki mikrotubul z tyłu wici. Epiplazma. Klasa SPIROTRICHA Bütschli, 1889 (Hypotricha) Klasa LITOSTOMATEA Small & Lynn, 1981 Spiralnie przebiegające pasmo połączonych w grupy rzęsek w Sieć kurczliwych białek wiążących Ca 2+ ; poprzeczne wstążki okolicy cytostomu . mikrotubularne w okolicy cytostomu. Rząd Heterotricha Stein, 1859 Klasa PROSTOMATA Schewiakoff, 1896 Rozbudowane pęki mikrotubul z tyłu wici. Cytostom w przedzie komórki. Rząd Hypotricha Stein, 1859 Klasa PHYLLOPHARYNGEA de Puytorac et al ., Długie ciągi mikrotubul subkortykalnych; kroczne pęczki rzęsek 1974 po płaskiej brzusznej stronie. Radialnie rozmieszczone struktury mikrotunularne wokół cyto- Rząd Oligotricha Bütschli, 1887 (Tintinnida Ko- stomu. foid & Campbell, 1929) Rząd Cyrtophorida Fauré-Fremiet in Corliss, 1956 Rzęski zredukowane do pasa otaczającego komórkę. Macronuclei z polami bogatymi i ubogimi w DNA. Klasa COLPODEA de Puytorac et al ., 1974 Rząd Chonotricha Wallengren, 1895; scytyk – dziś Klasa NASSOPHOREA Small & Lynn, 1981 Epiplazma.

Osiadłe kieliszkowate przytwierdzone do kutikuli skorupiaków; Rząd Suctoria Claparède & Lachmann, 1858 macronuclei z polami bogatymi i ubogimi w DNA; rozmnażanie Wzmocnione mikrotubulami czułki, osiadłe drapieżniki, dojrza- przez pączkowanie. łe bez wici. Rząd Phyllopharyngia de Puytorac et al ., 1974 Rząd Rhynchodia Chatton & Lwoff, 1939 Rozmnażanie przez podział. Pasożyty morskich bezkręgowców.

Oddział RHIZOPODA von Siebold, 1845 Dominują stadia ameboidalne; dwuwiciowe plemniki. Klasa CERCOZOA Cavalier-Smith, 1998 Ścianka z kryształów kalcytu orientowanych prostopadle do Rząd Cercomonadida Vickerman, 1981 powierzchni; może pochodzą od prostych fuzulin typu Eerlan- dia . Pełzające wiciowce. Rząd Chlorarachnida Hibbert & Norris, 1984 Rząd Robertinida Loeblich & Tappan, 1984; ani- Zielony chloroplast z nukleomorfem (symbiont?). zyk – dziś Rząd Gromiida Claperede & Lachmann, 1859 Aragonitowa ścianka z osiami krystalitów prostopadłymi do powierzchni; może pochodzą od aglutynujących Trochammini- (Testaceafilosa) dae. Organiczna skorupka ze złożonym ujściem, filopodia jak u Rząd Globigerinida Delage & Hérouard, 1896 otwornic, ale gamety jednowiciowe. Rząd Haplosporida Caullery & Mesnil, 1899 (As- [globigeriny]; pliensbach – dziś Planktonowe, porowata ścianka kalcytowa z kryształami prosto- cetospora Sprague, 1979) padłymi do powierzchni; pochodzą od Oberhauserella . Plazmodialne pasożyty zwierząt, zygota wytwarza wokół jądra Rząd Rotaliida Delage & Herouard, 1896; aalen – grubą ściankę z wieczkiem (przetrwalnik). dziś Klasa FORAMINIFERA d'Orbigny, 1826 [otwor- Ścianka porowata z lamellarnego kalcytu wydzielanego z dwu stron organicznej warstwy; pochodzą od Oberhauserella . nice] Rząd Carterinida Loeblich & Tappan, 1955 Komórki wytwarzają organiczną lub mineralną skorupkę z Ścianka z luźno rozmieszczonych igiełek kalcytowych. otworkami, przez które wychodzą nieregularnie anastomozują- cego nitkowate nibynóżki (filopodia). Klasa TESTACEA Schultze, 1854 s.s. (Testace- Rząd Allogromiida Loeblich & Tappan, 1961 alobosa); namur, eocen – dziś Organiczna skorupka, pseudopodia z mikrotubularnym szkiele- Organiczna skorupka z otworem, przez który wychodzą niby- tem. nóżki (lobopodia). Rząd Textulariida Delage & Herouard, 1896; at- Rząd Arcellinida Kent, 1880; proterozoik?, na- daban – dziś mur?, alb – dziś Aglutynujące kuliste bądź rurkowate skorupki. Klasa XENOPHYOPHOREA Schultze, 1907 Rząd Fusulinida Wedekind, 1937; ?aszgil, fran – Rozgałęzione plazmodia w rurkach o aglutynujących ściankach, dziś w cytoplazmie kryształy barytu; głębinowe. Ścianka z mikrogranularnego kalcytu, na zewnątrz niekiedy Klasa AMOEBOZOA Ehrenberg, 1830 aglutynujące, wielokomorowe. Polifiletyczne?, ameboidalne formy. Rząd Involutinida Hohenegger & Piller, 1977; Rząd Amoebida Ehrenberg, 1830 leonard – cenoman Rząd ? Rhizomastigida Bütschli,1884 (Pelobion- Prawdopodobnie pierwotnie aragonitowa ścianka; powstały we tida, Mastigamoebida, Karyoblastea) wczesnym permie z Pseudammmodicidae. Ameby bez mitochondriów, szczątkowa niefunkcjonalna wić z Rząd Miliolida Delage & Herouard, 1896; westfal jednym tylko ciałkiem bazalnym (wtórnie uproszczone). – dziś Klasa MYXOMYCETES Wallroth (Mycetozoa De Ścianka kalcytowa, porcelanowa (rzadko aglutynujące – Rzeha- Bary, 1859 kinidae); pochodzą zapewne od fuzulin Pseudammodiscidae. Rząd Protosteliales Olive, 1970 Rząd Silicoloculinida Resig et al ., 1980; miocen – Ameby mogą się zlewać w plazmodia, ale nie tworzą dużych dziś owocników. Ścianka krzemionkowa; pokrewne miliolidom. Rząd Dictyostelida Lister, 1909 Rząd Spirillinida Hohenegger & Piller, 1975; retyk Dominuje stadium ameboidalne, owocniki powstają z plazmo- – dziś dium. Skorupka z jednego kryształu kalcytu lub zespołu kryształów o Rząd Mycetozoa de Bary, 1859 uporządkowanej orientacji. Dominuje stadium plazmodialne. Rząd Lagenida Delage & Herouard, 1896; przidoli Rząd Plasmodiophorida Zopf, 1928 (Phytomyxea) – dziś Pasożyty roślin.

Oddział ACTINOPODA Calkins, 1909 Radialne proste wypustki cytoplazmy z osiowym szkieletem mikrotubularnym ( actinopodia ), nieregularne wypustki cytoplazmy wychodzą poza ścianę komórki ( capsula centralis ). Klasa RADIOLARIA J. Müller, 1858 [radiolarie] Rząd Albaillellaria Deflandre, 1953; ?lanwirn, Krzemionkowy szkielet z radialnych igieł i koncentrycznych wenlok – gwadelup ażurowych sfer. Dwubocznie symetryczny szkielet o siatkowatej lub l litej ścian- Rząd Spumellaria Ehrenberg, 1875 ( Taxopodida ce. Fol, 1883); lanwirn – dziś Rząd Phaeodaria Haeckel, 1881; retyk – dziś Kolejne sfery obejmują się koncentrycznie.

Dwubocznie symetryczny szkielet o cienkiej litej lub drobno Kolejne sfery rzędem jedna za drugą, pęk aksopodiów wychodzi perforowanej ściance; tendencja do rozbudowy przyujściowych przez otwór na końcu ostatniej z nich. kolców i redukcji centralnego szkieletu. Klasa ACANTHARIA Haeckel, 1881 Rząd Nassellaria Ehrenberg, 1875 (Collodaria Radialne igły szkieletu z celestynu (siarczanu strontu). Haeckel, 1881); famen – dziś

Oddział CHROMOBIONTA Chlorofil c obok a. Klasa CHRYSOPHYTA Pascher, 1914 (Hetero- Gamety z wićmi, skorupka o wielu płaszczyznach symetrii osio- contae Luther, 1899, Stramenopiles) [złotowi- wej. ciowce] Rząd Bacillariales Hendey, 1937 (Pennatae); kam- Jedna wić pierzasta (z włoskami produkowanymi w aparacie pan – dziś Golgiego – stramenopile), druga gładka. Gamety bez wici, skorupka o dwu płaszczyznach symetrii lub Rząd Chrysomonadales Engler, 1898; botoma – asymetryczna, szczelina w skorupce ( raphe ), przez którą wy- dzielany jest śluz. dziś Klasa SAPROLEGNIOMYCOTA Zerov & Zerova, Jedna z wici bardzo krótka, druga z dwoma rzędami trzyczęścio- wych włosków (mastigonem). 1968 (Oomycetes Winter in Rabenhorst, 1879) Rząd Silicoflagellata Borgert, 1891 (Dictyochales; Jedna wić stadium wiciowego pierzasta (z mastigonemami), druga gładka, saprofity i pasożyty bez chloroplastów. Vallacertales); turon – dziś Rząd Saprolegniales Fisch, 1892 (Leptomitales; Krzemionkowy rurkowaty szkielet wewnątrz komórki, chloroplasty w nieregularnie rozgałęziających się wypustkach cytopla- Pythiales Dick, 1984) zmy, jedna wić. Wodne, zoospory formują się wewnątrz zwykle wydłużonej ko- Rząd Bicosoecida Grassé & Deflandre, 1952 mórki. Osiadłe, wytwarzają chitynowe kieliszki. Rząd Lagenidiales Rząd Pedinellida Pascher, 1910 Uproszczone wewnątrzkomórkowe pasożyty. Wypustki cytoplazmy z prostym szkieletem mikrotubul tworzą Rząd Peronosporales Fisch, 1892 wieniec wokół pojedynczej owłosionej wici, osiadłe, z nóżką, Lądowe z uniesionymi sporangiami. bez chloroplastów. Klasa PHAEOPHYTA de Bary, 1881 [brunatnice]; Rząd Heliozoa Haeckel, 1866 [słonecznice] ?wend; aszgil – dziś Radialne wypustki cytoplazmy ze złożonym szkieletem mikrotu- Plechowe, gamety z jedną wicią pierzastą, drugą gładką. bularnym (axopodia), bez chloroplastów. Rząd Chordariales Setchell & Gardner, 1925 Rząd Labyrinthulales Cienkowski, 1867 Powierzchniowa warstwa plechy z gęsto rozmieszczonych Kolonie z wrzecionowatych pełzających komórek powiązanych krótkich nici. ze sobą w sznury wypustkami cytoplazmy, bez plastydów. Rząd Ectocarpales Bessey, 1907 Rząd Opalinida Wenyon, 1926 (Proteromonadida Anatomicznie proste (lub uproszczone), nitkowate (Tilopterida- Grassé, 1952, Slopalinida Patterson, 1985) ceae wydzielane w osobny rząd). Cztero- lub wielowiciowe i wielojądrowe, beztlenowe, żyją w Rząd Dictyosiphonales Setchell & Gardner, 1925 odbycie płazów, bez plastydów. (Scytosiphonales Feldmann, 1949; Cutleriales Bes- Rząd Raphidiomonadea Heywood & Leedale, sey, 1907; Sporochnales Sauvageau, 1925) 1983 Powierzchniowa warstwa plechy z ciasno rozmieszczonych Wić bez włosków dłuższa. komórek, zwykle liczne chloroplasty w komórce (u Scytosipho- Rząd Eustigmatales Hibbard, 1981 naceae pojedyncze), włoski na powierzchni lub krawędzi plechy Duża czerwona plamka oczna. z bazalną strefą wzrostu. U Sporochnaceae płaska komórka merystematyczna u podstawy wierzchołkowego pęczka wło- Klasa XANTHOPHYTA Allorge in Fritsch, 1935 sków. Złożone, zwykle nitkowate kolonie z fotosyntezujących komórek pozbawionych wici, na stadium wiciowym dominuje wić z Rząd Sphacelariales Migula, 1908 mastigonemami, gładka wić krótka Duża, dzieląca się bazalnie komórka na szczycie plechy. Rząd Vaucheriales Bohlin, 1901; ?890 Ma, ?stefan Rząd Dictyotales Bory de Saint-Vincent, 1825 Płaskie widlasto podzielone plechy z podłużnych rzędów komó- – dziś; rek, plemniki jednowiciowe. Klasa HAPTOPHYTA Christensen, 1962 Rząd Desmarestiales Setchell & Gardner, 1925 Dwie wici bez włosków (mastigonem). Osiowa nić plechy z rzędu dużych komórek z okółkami nitkowa- Rząd Isochrysidales Pascher, 1910 tych odgałęzień, okrywanych następnie gęsto rozmieszczonymi Rząd Prymnesiales Hibberd, 1976 komórkami korowymi. Kurczliwa wypustka (haptonema) między wićmi. Rząd Laminariales Migula, 1908 [laminarie] Rząd Coccolithophorales Lohmann, 1902 (liczne Gametofity zredukowane, plechy ze zróżnicowanych gęsto rodziny mezozoiczne nie wyliczone tutaj) [kokko- upakowanych komórek, zwykle z częścią korzeniową, łodygową lity]; retyk – dziś i liściową bez nerwu. Wapniejące łuski, haptonema. Rząd Fucales Bory de Saint-Vincent, 1827 (Durvil- Klasa DIATOMAE Dumortier, 1821 [okrzemki] laeales Petrov, 1965) [morszczyny] Dwuczęściowa krzemionkowa skorupka. Nie ma przemiany pokoleń – z zygoty wyrasta plecha sporofitu z Rząd Biddulphiales Kieger, 1954 (Centricae); organami rozrodczymi (konceptaklami); plecha Durvillaea przy- pomina laminarie, Ascoseira ma rurki przewodzące wewnątrz barrem – dziś pnia i zagłębione konceptakle (wydzielane w osobne rzędy).

Oddział FUNGI Linné, 1753 (Mycota, Opisthocontae) [grzyby]

Cudzożywne, pierwotnie pojedyncza gładka wić skierowana do tyłu (jak u zwierząt). Klasa CHOANOFLAGELLATA Kent, 1880 Lądowe saprofity, jak następne, owocniki w postaci kieliszków Kołnierzyk cytoplazmatycznych wypustek ( microvilli ) wokół (Stictidiaceae-Ostropales, Cyttariaceae i Medeolariaceaea wy- wici, jednojądrowe. dzielane w osobne rzędy; pokrewne Phacidiales i Helotiales Rząd Acanthoecida Cavalier-Smith, 1998 Nannf., 1932 – te ostatni mają worki ze szczeliną na wierzchoł- ku) Zewnątrzkomórkowy krzemionkowy koszyczek. Rząd Ministeriida Cavalier-Smith, 1997 Rząd Tuberales Zamknięte podziemne owocniki (modyfikacja apothecium). Promieniste microvilli , wić zmieniona w nóżkę. Rząd Ichthyosporida Rząd Myriangiales Worki oddzielnie rozmieszczone w tkance owocników (Asteri- Pasożyty ryb. naceae, Dothioraceae, Pleosporaceae, Chaetothyriaceae, Hyste- Klasa CHYTRIDIOMYCOTA de Bary, 1893 riaceae wydzielane w osobne rzędy). Chitynowa ściana, jak u następnych, wielojądrowe, korzeniowa- Rząd Eurotiales te wypustki komórek, pasożyty i saprofity, wytwarzają wiciowe Worki chaotycznie rozmieszczone wewnątrz mikroskopijnych zoospory i przetrwalnikowe spory. owocników, być może pochodzą od porostów (Aspergillaceae, Rząd Blastocladiales Fitzp., 1930; zigen – dziś Gymnascaceae, Elaphomycetaceae wydzielane w osobne rzędy ). Bez septów. Rząd Chytridiales Schröt., 1892 (Monoblephari- Rząd Ascosphaerales Grupy worków z zanikającą ścianką we wspólnej chitynowej dales Sparrow, 1942) otoczce, pasożyty owadów. Septa rozdzielające na poszczególne komórki. Rząd Verrucariales Rząd Spizzellomycetales Rząd Melanommatales Klasa ZYGOMYCETES Fischer, 1892 Klasa BASIDIOMYCETES de Bary, 1866 [pod- Zygota przetrwalnikowa, z grubą ścianką (zygospora), również bezpłciowe spory (konidia); pseudoparenchyma, nie ma stadium stawczaki] wiciowego (jak u następnych). Kopulują niewyspecjalizowane strzępki, kopulacja jąder prowa- Rząd Mucorales Fries, 1832 (Endogonales Moreau dzi do powstania podstawki z zarodnikami na szczycie. ex Benjamin, 1979) [pleśniaki]; zigen? – dziś Rząd Uredinales Winter, 1880; eocen – dziś Młode plechy jednokomórkowe (oprócz Kickxellaceae wynoszo- Rząd Ustilaginales nymi do rangi rzędu, podobnie jak Dimargaritaceae i Endogona- Podstawka wyrasta z zimującej komórki, pasożyty roślin. ceae); septa z licznymi porami. Rząd Protogastrales Rząd Entomophtorales Winter, 1880 Rząd Gasteromycetales ; miocen – dziś Pasożyty owadów. Spory dojrzewają wewnątrz zamkniętego owocnika z osiową Rząd Zoopagales Bessey ex Benjamin, 1979 strukturą (osobne rzędy Melanogastrales, Hymenogastrales, Pasożyty, konidia nieodrzucane. Tulostomatales, Sclerodermatales, Lycoperdales, Nidulariales, Rząd Trichomycetes ; anizyk? – dziś Phallales). Pasożyty jelitowe Rząd Agaricogastrales Rząd Glomales Morton & Benny, 1990 (Glomera- (Podaxaceae i Gauteriaceae wydzielane w osobne rzędy). les); karadok – dziś Rząd Exobasidiales Nie mają owocników; pasożyty roślin kwiatowych. Mikoryzalne symbionty mszaków i roślin naczyniowych. Klasa ASCOMYCETES Berkeley, 1857 [wor- Rząd Eutremellales (Septobasidiaceae wydzielane w osobny rząd) kowce]; zigen – dziś Rząd Agaricales Spory powstałe w wyniku mejozy rozmieszczone zwykle liniowo Owocnik z nóżką i kapeluszem. w worku ( ascus ). Rząd Endomycetales (Saccharomycetes de Bary, Rząd Metatremellales 1866; Hemiascomycetes) [drożdże] Klasa LICHENES [porosty]; zigen – dziś Workowce z symbiotycznymi zielenicami w plesze. Worki niezamknięte w owocnikach; zwykle jednokomórkowe. Rząd Pezizales Schröt., 1897; miocen – dziś Rząd Caliciales Zarodniki pasywnie uwalniane z worków ( w przeciwieństwie do Naziemne, apothecia zawierają worki z wieczkiem. pozostałych porostów, gdzie zarodniki wystrzeliwane są z wor- Rząd Laboulbeniales Engler, 1898 ków), symbiont głównie nitkowata Trentepohlia . Wielokomórkowa, zwykle rozgałęziona plecha formująca się na Rząd Pyrenocarpales kutikuli stawonogów. Owocniki z wąskim ujściem, Trentepohlia . Rząd Spathulosporales Kohlmeyer, 1973 Rząd Graphidiales (Arthroniales) Pasożyty krasnorostów. Płaskie owocniki nieregularnych kształtów, Trentepohlia . Rząd Pyrenomycetes Fries, 1821; eocen – dziś Rząd Lecanorales (Cyclocarpales) Worki w pęczkach lub warstwach aktywnie oswobodzane z Dyskowate owocniki z obrzeżem, symbiont głównie ziarniakowa owocników, pasożyty, pseudoparenchyma, być może pochodzą zielenica Trebouxia . od porostów (Erysiphaceae, Meliolaceae, Chaetomiaceae, Melanosporaceae, Sordariaceae, Clavicipitaceae, Incertae classis Coronophoraceae i Coryneliaceae wydzielane w osobne rzędy; Rząd Microsporidia Balbiani, 1882 (Metschni- pokrewne są Xylariales, Diaporthales, Hypocreales) kovellida Vivier, 1977; Minisporida Sprague, 1972) Rząd Discomycetes Fries, 1836 Pasożyty bez mitochondriów, rybosomy typu bakteryjnego, chitynowa ścianka.

Królestwo PLANTAE Haeckel, 1866 (Regnum Vegetabile) [rośliny] Chlorofil b; skrobia magazynowana w chloroplastach (a nie cytoplazmie).

Oddział ALGAE Linné, 1753 (Chlorobionta) [glony zielone] Nie mają szparek ani tkanki przewodzącej. Klasa PRASINOPHYTA Round, 1971; ?wend, Rodzina Siphonocladaceae Schmitz, 1878 karadok – dziś Segregacyjny podział komórek wewnątrz macierzystej. Jednokomórkowe zielenice, komórki z dwiema wićmi pokryte Rodzina Caulerpaceae łuseczkami. Plecha z płożąca się częścią. Rząd Mamiellales Rodzina Cyclocrinaceae Pia, 1925; Rząd Pseudoscourfieldiales Plecha z rozgałęzieniami radialnie wychodzącymi z główki na Rząd Microthamniales nóżce. Rodzina Acetabulariaceae Hauck, 1885; perm – Rząd Pyramimonadales Chadefoud, 1950 dziś Rząd Tetraselmiales Wydłużone gametangia w okółkach; osiowe części plechy wap- Klasa CHLOROPHYTA Kützing, 1845 (Chlo- nieją. rophyceae Wille in Warming, 1884; Chlorospermae Rodzina Dasycladaceae Kützing, 1843; eocen – Harvey, 1836) [zielenice] dziś Ściana komórkowa z pektyny lub celulozy. Kuliste gametangia na rozgałęzieniach okółków. Rząd Volvocales Francé, 1894 [toczki]; ?oksford, Klasa CHAROPHYTA Rabenhorst, 1863 [ramie- ?eocen – dziś nice s.l. ] Rząd Chlorococcales Pascher, 1915 [pierwotki]; Zanik błony jądrowej podczas podziałów. ?0,7 Ga, karadok – dziś Rząd Chaetosphaeridiales (Mesostigmatophyceae Nie ma wegetatywnego podziału komórek. Marin & Melkonian, 1999) Rząd Chlorosarcinales Rząd Klebsormidiales Rząd Chaetophorales Wille in Engler & Prantl, Jednakowe, dwuwiciowe gamety, nierozgałęzione nitkowate 1909 kolonie bez przyczepów. Rozgałęzione nitkowate kolonie Rząd Conjugales Engler, 1892 (Zygnematales Rząd Oedogoniales West, 1904; eifel – dziś Round, 1963) [sprzężnice]; ?zigen, eifel – dziś Siateczkowaty przyścienny chloroplast, ruchliwe stadia z wień- Nie ma stadiów wiciowych, jednokomórkowe lub nitkowate; u cem wici. tych i następnych fragmoplast. Klasa ULVOPHYCEAE Mattox & Stewart, 1984 Rząd Coleochaetales ; ems – dziś Krzyżowy system korzeniowych mikrotubul wici. Zielona zygota obrastana przez komórki odżywiające płaskiej Rząd Ulotrichales Borzi, 1895; fran – dziś plechy. Zwykle nitkowate, pojedynczy płaski chloroplast. Rząd ? Protosalviniales ; ?aszgil – famen Rząd Ulvales Blackman & Tansley, 1902; ?fran – Rząd Charales Lindley, 1836 [ramienice]; ludlow – dziś dziś Plechy blaszkowate bądź rurkowate. Nitkowate plemniki z osiową strukturą mikrotubularną, komórki Rząd Cladophorales West, 1904 [gałęzatki]; ?0,7 jajowe otoczone przez nici korowe, plecha choinkowatego Ga – dziś pokroju. Wielojądrowe komórki, nitkowate kolonie. Rodzina Trochiliscaceae; ludlow – turnej Rząd Dasycladales Pascher, 1931 (Caulerpales Prawoskrętne oogonia. Rodzina Sycidiaceae; żywet – turnej Setchell, 1929, Feldman, 1946; Bryopsidales Wielokomórkowe nici korowe równoległe do osi oogonium. Schaffner, 192;); karadok – dziś Rodzina Eocharaceae; żywet Komórczaki tworzące choinkowate plechy, podziały komórkowe Dziesięć nici korowych lewoskrętnego oogonium. tylko przed rozmnażaniem. Rodzina Characeae Rickard 1824; westfal – dziś Rodzina Codiaceae Trevisan ex Zanardini, 1843 Pięć nici korowych lewoskrętnego oogonium. Splecione cienkie nici wieloosiowej plechy (formy wydzielane jako Udoteaceae mają bezbarwne leukoplasty i obumierają po wytworzeniu gamet).

Oddział BRYOPHYTA Braun, 1864 [mszaki] Bezbarwny sporofit o cylindrycznym pędzie pasożytujący na gametoficie (zielony u najpierwotniejszych form), spory pierwotnie w perma- nentnych tetradach lub diadach. „turma” Cryptosporites Richardson, Ford, & Park- Rząd Jungermanniales Halle, 1913; eocen – dziś er, 1984; lanwirn – żedyn Gametofit z bocznymi listkami. Rząd Horneophytales ; landower?, pridoli – zigen Klasa MUSCI Linné, 1753 (Bryopsida Rothmaler, Rozgałęziony, zielony sporofit; gametofit podobny anatomicz- 1951) [mchy] nie. Osiowa symetria gametofitu, przewodzące komórki wodne (hy- Klasa HEPATICAE Linné, 1753 [ wątrobowce] droidy). Grzbietobrzuszna organizacja gametofitu. Rząd Sphagnales Engler, 1892 [torfowce]; leonard Rząd Marchantiales Engler, 1892; karnik – dziś – dziś Gametofit płaski, plechowaty, wielokomórkowe szparki. Hydroidy w sieci komórek z chloroplastami. Rząd Anthocerotales Engler, 1893; fran?, ma- Rząd Andreales Engler, 1892 strycht – dziś Rząd Bryales Engler, 1892; dżulfa – dziś Gametofit płaski, plechowaty, jeden miseczkowaty chloroplast w Rząd Tetraphidiales komórce, fasolowate szparki (jak u następnych). Rząd Polytrichales [płonniki]; eocen – dziś

Sporofit wyrasta na szczycie gametofitu.

Oddział PTERIDOPHYTA Linné, 1753 [paprotniki] Naczynia z ligninowymi pierścieniami; sporofit zielony wyrasta na obumierającym gametoficie, spory pierwotnie z trójdzielnym szwem. Klasa PSILOPHYTA Kidston & Lang, 1917 [psy- Rząd Protopteridales (Aneurophytales Kräusel & lofity] Weyland, 1941, Protopityales); eifel – gwadelup Wrzecionowate zarodnie na wierzchołkach (lub w ich pobliżu) Ostatnie rozgałęzienia pędów widlaste, cylindryczne w przekro- widlasto rozgałęziających się pędów. ju. Rząd Rhyniales Banks, 1968; wenlok – fran Rząd Cladoxylales Hirmer, 1923 (Ibykales); eifel – Gładkie cylindryczne pędy sporofitu. wizen Rząd Psilophytales Kidston & Lang, 1917 (Trime- Zarodnie na końcach widlastych rozgałęzień pędu bez blaszki rophytales Banks, 1968); zigen – eifel liściowej, liczne lub gwiaździste wiązki przewodzące w pniu. Kolczaste lub brodawkowane pędy Rząd Zygopteridales (Coenopteridales Zimmer- Klasa LYCOPHYTA Scott, 1809 mann, 1930); eifel – wizen Spłaszczone zarodnie rozmieszczone spiralnie wzdłuż osi pędu Monopodialne, z widlastymi rozgałęzieniami pierzastych „liści” w pachwinach listków. pierwotnie ustawionymi w różnych płaszczyznach z tendencją Rząd Zosterophyllales Banks, 1968; pridoli?, że- do tworzenia blaszki. dyn – fran Rząd Archaeopteridales Zimmermann, 1930 Gładkie pędy bez listków. (Neoggerathiales Darrah, 1939); fran – leonard Rząd Lycopodiales Beketov, 1863 [widłaki]; eifel Widlaste rozgałęzienia zlane w blaszkę liściową (jak u następ- – dziś nych), różnosporowość, drzewiaste z przyrostem wtórnym. Równosporowe. Rząd Botryopteridales Meyen, 1987; wizen – Rząd Isoëtales Engler, 1924 [porybliny, lepido- leonard dendrony i sigillarie]; westfal – dziś Zarodnie z pierścieniem pogrubionych komórek na końcach rozgałęzień lub krawędziach listków. Drzewiaste różnosporowe. Rząd Lepidocarpales Thomas & Brack-Hanes, Rząd Ophioglossales Klinge, 1882 i Psilotum [na- 1984; famen – stefan sięźrzały i podejźrzony]; paleocen – dziś Pojedynczy liść płonny i kłos zarodniowy z zarodniami na Drzewiaste, prawie nasienne. krawędzi. Rząd Potonié, 1899 [widliczki]; Selaginellales Rząd Marsileales Zimmermann, 1959 i Salviniales famen – dziś Zimmermann, 1959 [paprocie wodne]; turon – dziś Zielne, różnosporowe. Zarodnie wewnątrz owocników, różnosporowe. Klasa EQUISETINA Agardh, 1825 Rząd Marattiales Klinge, 1882; westfal – dziś Zarodnie w grupach okółkowo rozmieszczonych wzdłuż pędu, Pierścieniowate zgrupowania zarodni na krawędziach listków. zagięte ku osi pędu. Rząd Sphenophyllales (Bowmanitales Meyen, Rząd Osmundales Zimmermann, 1959 [długosze]; 1978) [klinolisty]; fran – leonard leonard – dziś Wielowarstwowe zarodnie z dwiema grupami zgrubiałych Liście klinowate. komórek, nie zebrane w kupki. Rząd Calamitales [kalamity]; wizen – anizyk Rząd Polypodiales Cronquist, Takhtajan, & Zim- Drzewiaste. Rząd Equisetales Trevisan, 1876 [skrzypy]; karnik mermann, 1966 (Filicales Engler & Prantl, 1902); – dziś gwadelup – dziś Pierścień pogrubionych komórek otwierających cienkościenne Zielne . zarodnie w kupkach, zarodniki bez szwu trójdzielnego. Klasa FILICINAE Linne, 1753 [paprocie] Zarodnie na końcach pierzaście rozgałęzionych pędów. Oddział GYMNOSPERMAE [nagozalążkowe] Megaspory odżywiane również po zapłodnieniu (nasiona). Klasa PTERIDOSPERMAE [paprocie nasienne] Rząd Peltaspermales Nemejc, 1968; westfal – Mikrospory wpadające do komory pyłkowej makrosporangium. noryk Rząd Lyginopteridales (Lagenostomales Seward, Liście zarodniowe z synangiami bez blaszki. 1917); famen – stefan Rząd Gigantopteridales (Gigantonomiales Meyen, Okrągłe w przekroju nasiona, zarodnie na końcach widlasto 1987); leonard podzielonych liści zarodniowych. Ogromne blaszki liściowe. Rząd Medullosales (Trigonocarpales Seward, Rząd Glossopteridales (Arberiales Meyen, 1984; 1917) stefan – gwadelup; ?Caytoniales; karnik – baton) Okrągłe w przekroju nasiona, zarodnie zlane w synangia, una- Językowate liście płonne. czyniony nucellus. Rząd Pentoxylales Pilger & Melchior, 1954; toark Rząd Calamopityales Hirmer, 1927 – alb Owalne w przekroju nasiona, zarodnie na wierzchołkach widla- W pniu kilka osobnych wiązek przewodzących z wtórnym stych liści zarodniowych. przyrostem. Rząd Callistophytales Rothwell, 1981; westfal – Klasa CYCADINAE Pax in Prantl, 1894 stefan Taśmowate liście (zwykle pierzasto podzielone), zarodnie pier- Owalne w przekroju nasiona, zarodnie zebrane w synangia na wotnie na krawędziach liści tworzących szyszkę. blaszkach liściowych. Rząd Cycadales Engler, 1892 [sagowce]; westfal – dziś

Liście zarodniowe w mniejszym lub większym stopniu skrócone. Rząd ? Dicranophyllales Archangelsky & Cúneo, Rząd Bennetitales Engler [bennetyty], 1892; karnik 1990; stefan – gwadelup – dziś Liczne nasiona na krótkopędach wyrastających z osi szyszek, Pierzaste męskie liście zarodniowe, żeńskie silnie uproszczone w liście widlasto podzielone. szyszkach, często obupłciowe kwiaty. Rząd Pinales Meyen, 1984 [iglaste]; westfal – dziś Klasa GINGKOINAE Engler in Engler & Prantl, Nieliczne nasiona na krótkopędach przekształcających się w 1897 łuski i zastępujących pierwotne widlaste liście okrywowe w Widlasto podzielone liście płonne. szyszkach. Rząd Czekanowskiales Rząd Cordaitales (Cordaitanthales Meyen, 1984) Makrosporangia zestawione parami po kilka na łopatkowatych [kordaity]; wizen – leonard liściach. Językowate liście z równoległym unerwieniem, nasiona bezpo- Rząd Gingkoales Bessey, 1910 [miłorzęby]; karnik średnio na osiach zwykle zwartych szyszek. – dziś Rząd ? Iraniales ; karnik – noryk Nieliczne makrosporangia na wierzchołkach widlasto podzielo- Nasiona wyrastające parami z osi luźnych szyszek. nych liści bez blaszki. Klasa GNETINAE Pax in Prantl, 1894; ?karnik, śr. Klasa CONIFERAE jura – dziś Makrosporangia na wierzchołkach ulistnionych krótkopędów tworzących szyszkę.

Oddział ANGIOSPERMAE [okrytozalążkowe] molekularna klasyfikacja Chase & Reveal (2009) wymaga uzupełnienia o diagnozy i zasięgi wiekowe. Zrośnięte brzegi owocolistka. Klasa MAGNOLIANAE Brongniart, 1843 s.s. ; Nadrząd Ranunculidae Brongniart, 1843 barrem – dziś Rząd Ranunculales Jussieu ex Berchtold & Presl, Pierwotnie jednobruzdowy pyłek, okwiat spiralny, pięcio- lub 1820 (Papaverales; Ceratophyllales Perleb, 1826); trójkrotny (np. Aristolochiaceae wśród Piperales). alb – dziś Rząd Amborellales Melikyan, Bobrov, & Zaytzeva, Okwiat spiralny (Nelumbonaceae) lub okółkowy pięciokrotny. 1999 Rząd Proteales Jussieu ex Berchtold & Presl, 1820; Rząd Nymphaeales Salisbury ex Berchtold & Presl, ?alb, cenoman – dziś 1820 Okwiat uproszczony pierwotnie dwukrotny czy pozornie cztero- Rząd Austrobaileyales Takhtadjan ex Reveal, 1992 krotny. Rząd Chloranthales Brown, 1835; alb – dziś Rząd Buxales Takhtajan ex Reveal, 1996 Rząd Magnoliales Jussieau ex Berchtold & Presl, Rząd Trochodendrales Takhtajan ex Cronquist, 1820; ?barrem, alb – dziś 1981 (Gunnerales Takhtajan ex Reveal, 1992) Rząd Piperales Berchtold & Presl, 1820 Okwiat pięciokrotny, wtórnie wiatropylne Rząd Laurales Jussieau ex Berchtold & Presl, Podklasa ROSIDAE Batsch, 1788; santon – dziś Zielone działki kielicha i barwne wtórnej (?) korony, złożone 1820; cenoman – dziś pory pyłku. Rząd Canellales Cronquist, 1957 Nadrząd Fabiidae Klasa MONOCOTYLEDONAE (Liliopsida Batsch, Rząd Zygophyllales Link, 1829 1802) [jednoliścienne] Rząd Celastrales Link, 1829 Pierwotnie jednobruzdowy pyłek, trójkrotny okwiat. Rząd Oxalidales Berchtold & Presl, 1820; alb – Rząd Acorales Link, 1835 (Arales); paleocen – dziś dziś Rząd (Alismatales Brown ex Berchtold & Helobiae Rząd Malpighiales Jussieu ex Berchtold & Presl, Presl, 1820); alb – dziś 1820) (Rhizophorales, Salicales, Euphorbiales, Wodne. Rząd Petrosaviales Takhtadjan, 1997 Linales, Violales); alb – dziś Rząd Pandanales Brown ex Berchtold & Presl, Rząd Fabales Bromhead, 1838 (Leguminosae) 1820; eocen – dziś Rząd Rosales Batsch, 1788 (Polygalales, Urticales, Rhamnales); santon – dziś Rząd Dioscoreales Brown, 1835 Rząd Liliales Perleb, 1826 [lilie]; miocen – dziś Rząd Fagales Engler, 1892 (Myricales, Juglandales, Rząd Asparagales Link, 1829 (Orchidales [storc- Casuarinales); cenoman – dziś Wiatropylne. zyki]) Rząd Cucurbitales Jussieu ex Berchtold & Presl Nadrząd Commelinidae (1820); mastrycht – dziś Rząd Arecales Bromhead, 1840 [palmy]; eocen – Nadrząd Malvidae dziś Barwniki betalainowe. Rząd Cyperales (Poales Small, 1903); eocen – dziś Rząd Geraniales Jussieu ex Berchtold & Presl, Wiatropylne. Rząd Commelinales Mirbel ex Berchtold 1820 & Presl, 1820 Rząd Myrtales Jussieu ex Berchtold & Presl, 1820; Rząd Zingiberales Grisebach, 1854 cenoman – dziś Klasa EUDICOTYLEDONAE Rząd Crossosomatales Takhtajan ex Reveal, 1993 Trójbruzdowy pyłek lub jego modyfikacje; pierwotnie pięcio- Rząd Picramniales Doweld, 2001 krotny okwiat.

Rząd Sapindales Jussieu ex Berchtold & Presl, Rząd Ericales Berchtold & Presl, 1820 (Theales, 1820; mastrycht – dziś Ebenales, Primulales); mastrycht – dziś Rząd Huerteales Doweld, 2001 Nadrząd Lamiidae Rząd Brassicales Bromhead, 1838 (Cruciferae, Rząd Garryales Lindley, 1835 Capparales) Rząd Gentianales Jussieu ex Berchtold & Presl, Glukozynalaty (olej musztardowy). 1820 (Contortae, Rubiales); oligocen – dziś Rząd Malvales Jussieu ex Berchtold & Presl, 1820; Rząd Solanales Jussieu ex Berchtold & Presl, 1820 eocen – dziś (Scrophulariales); eocen – dziś Nadrząd Saxifragidae Nadrząd Asteridae s.s. (Sympetalae; Campanulida- Rząd Dilleniales de Candolle ex Berchtold & Presl, e) [zrosłopłatkowe] 1820 Zrosłe w rurkę płatki korony. Rząd Saxifragales Berchtold & Presl, 1820 (Ha- Rząd Aquifoliales Senft, 1856 mamelidales); alb – dziś Rząd Escalloniales Brown, 1835 Rząd Vitales Jussieu ex Berchtold & Presl, 1820 Rząd Asterales Link, 1829 (Synandrae, tu Compo- Rząd Berberidopsidales Doweld, 2001 sitae) Rząd Santalales Brown ex Berchtold & Presl, 1820 Inulina. (Plumbaginales) Rząd Lamiales Bromhead, 1838 (Tubiflorae) Rząd Caryophyllales Jussieu ex Berchtold & Presl, Rząd Bruniales Dumortier, 1829 1820 (Centrospermae; Cactales); miocen – dziś Rząd Apiales Nakai, 1930 Zanikłe przegrody w słupkowiu (u Phytolacca pierwotnie nie- Rząd Paracryphiales Takhtajan ex Reveal, 1992 zrośnięte owocolistki) Rząd Dipsacales Jussieu ex Berchtold & Presl, Nadrząd Asteridae s.l. 1820 Rząd Cornales Link, 1829 (Eucommiales Nemejc ex Cronquist, 1981; Umbelliflorae); kampan – dziś

Królestwo ANIMALIA Linné, 1758 [zwierzęta] Organizmy wielokomórkowe cudzożywne, wydzielające kolagen jako substancję międzykomórkową, jednowiciowy plemnik ze skondenso- wanymi mitochodriami.

Typ PORIFERA Grant, 1836 (Spongiae de Blainville, 1816) [gąbki] Komory choanocytowe przepompowujące wodę od zewnętrznej powierzchni ciała do centralnego kanału wylotowego. Gromada ARCHAEOCYATHA Bornemann, 1884 Wapienne (kalcytowe) igły szkieletu z pojedynczego kryształu; [archeocjaty] duże choanocyty. Wapienne porowate ścianki pod powierzchnią ciała. Rząd Octactinellida Hinde, 1887; atdaban – le- Rząd Monocyathida Okulitch, 1943; tommot – onard botoma Igły z sześcioma horyzontalnymi promieniami prócz radialnych. Rząd Pharetrones Zittel, 1878 (Inozoa Steinmann, Tylko zewnętrzna ścianka . Rząd Ajacicyathida Bedford & Bedford, 1939; 1882; Murrayonida Vacelet, 1981); p. jura – dziś Igły połączone kalcytową tkanką (cecha powstała wielokrot- tommot – tojona nie?), poza tym jak Calcinea. Ścianki również wokół paragastru i radialne. Rząd Calcinea Bidder, 1898 (Clathrinida Hartman, Rząd Syringocnemida Okulich, 1943; atdaban – 1958 ; Leucettida Hartman; Sycettida Bidder); w. tojona jura – dziś Ścianki tworzą radialnie rozmieszczone rurki. Larwa ma postać blastuli; choanocyty z bazalnym jądrem bez Rząd Sphinctozoa Steinmann, 1882 (Capsulacy- związku z wicią; trój- lub czteroosiowe luźne igły (jak Calcaro- athida Zhuravleva, 1964, Verticillitida Termier & nea). Termier, 1977); ?tommot, p. kambr – dziś Rząd Calcaronea Bidder, 1898 (Lithonida Vacelet, Stadialny przyrost ciała. 1981; Leucosoleniida Hartman, 1958; Baeriida Gromada RECEPTACULITA Weiss, 1954 (Radio- Borojevic et al ., 2000) cyatha Debrenne, Termier & Termier, 1971) Inwersja jamy larwy w trakcie embriogenezy, urzęsienie tylko z Wapienne (aragonitowe) igły z radialnymi promieniami i przodu (amfiblastula), choanocyty z wierzchołkowym jądrem, na gwiazdkowatymi główkami przy powierzchni ciała . którym ukorzeniona jest wić (cecha pierwotna?). Rząd Heteiracyathida Okulitch, 1943; atdaban – Gromada STROMATOPOROIDEA Nicholson & botoma Murie, 1878 [stromatopory] Niestabilna liczba promieni główek igieł. Blaszkowaty bazalny szkielet wapienny z pionowymi kolcami. Rząd Receptaculitida James, 1885; arenig – gwa- Rząd Labechiida Kühn, 1972; ?arenig, lanwirn – delup [receptakulity] turnej Igły z rombową tarczką oraz układem podłużnych i poprzecz- Szkielet pęcherzykowaty z rzadkimi kolcami. nych kolców na różnych poziomach. Rząd Clathrodictyida Bogoyavlenskaya, 1969 Gromada CALCISPONGIAE Johnston, 1842 (Cal- (Stromatoporellida Stearn, 1980, Stromatoporida carea Bowerbank, 1864) [gąbki wapienne] Stearn, 1980); lanwirn – famen

Szkielet z rozszerzających się na wierzchołkach słupków i Rząd Keratosa Bowerbank, 1864 (Dictyoceratida poziomych ścianek. Minchin, 1900, Dendroceratida Minchin, 1900) Rząd Actinostromatida Bogoyavlenskaya, 1969; Szkielet sponginowy z rozgałęziających się włókien, bez igieł. wenlok – famen Rząd Myxospongiae Zittel, 1878 (Chondrosida Szkielet z sieci pionowych i poziomych słupków. Boury-Esnault & Lopès, 1985, Halisarcida Berg- Gromada DEMOSPONGIAE Sollas, 1875 quist, 1996, Verongida Bergquist, 1978) Krzemionkowe, wewnątrzkomórkowe igły, ciało ma organizację Wyłącznie sponginowy szkielet z grubych włókien lub bez komórkową (niektóre mają zdolność do zewnątrzkomórkowego szkieletu. wydzielania bazalnego szkieletu wapiennego: Sclerospongiae Hartman & Goureau, 1970 [sklerogąbki], Chaetetida Okulitch, Gromada HEXACTINELLIDA Schmidt, 1870 1936, ?Lichenariida Sokolov, 1950) (Vitrea Thompson, 1869; Hyalospongiae Claus, Rząd Plakinida Reid, 1968 (Homosclerophora 1872; Triaxonia Schultze, 1887) [gąbki szklane] Dendy, 1905) (Plakinidae) Komórki ciała tworzą syncytium, krzemionkowe, wewnątrzko- Nie mają igieł a jeśli są to drobne i bez mikroskler, duże cho- mórkowe igły trójosiowe (poza najpierwotniejszymi). anocyty (jak u wapiennych), błona podstawna pod wiciowym Rząd Protospongiida ; w. kambr – dewon? nabłonkiem larwy i choanocytami. Jedna warstwa makroskler z czterema promieniami (stauracti- Rząd Haplosclerida Topsent, 1928; p. kreda – dziś ny). Makrosklery tylko jednoosiowe połączone sponginą, mikroskle- Rząd Hemidiscaria Schrammen, 1924 (Reticulosa ry (jeśli są) prostego kształtu, larwa z nagim tylnym końcem. Reid, 1958 partim ); śr. kambr – dziś Rząd Poecilosclerida Topsent, 1928 Mikrosklery niekompletne amfidyski (paraclavule). Larwa z nagim tylnym końcem, mikrosklery typu chela. Rząd Amphidiscophora Schultze, 1887; aszgil – Rząd Hadromerida Topsent, 1928 (Monaxonia dziś Sollas, 1863); w. kambr – dziś Mikrosklery amfidyski, pęczki igieł korzeniowych, komory cho- „Rękaw” u nasady wici choanocytu; igły jednoosiowe z tępym anocytowe nie są oddzielone od siebie, igły luźne. jednym końcem (tylostyle), organizacja ciała radialna (tu bazal- Rząd Lyssakiida Zittel, 1877 (Lyssacinosa aucto- nie wapniejący Acanthochaetetes ). rum ); aszgil – dziś Rząd Agelasida Hartman, 1982 (Sclerospongiae Igły luźne lub nieregularnie połączone krzemionkową tkanką, Hartman & Goreau, 1970 partim ); noryk – dziś mikrosklery hexastry (jak w następnych rzędach). Małe komory choanocytowe, bazalnie wapniejące. Rząd Hexactinosa Schrammen, 1903 (Aulocaly- Rząd Tetractinellida Marshall, 1876 (Choristida coida Tabachnick & Reiswig, 2000; Fieldingida Sollas, 1888 (Spirophorida Bergquist & Hogg, Tabachnick & Janussen, 2004); fran – dziś 1967; Astrophorida Sollas, 1885 + Streptosclero- Igły zlane w jednorodny regularny szkielet. phorida Dendy, 1924, ?Halichondrida Gray, 1867; Rząd Lychniscosa Schrammen, 1903; ?aszgil, ?Axinellida Lévi, 1953); p. trias – dziś kelowej – dziś Czteroosiowe igły szkieletu (u niektórych poprzeczne igły Jednorodny szkielet wzmocniony lychniskami. połączone są rozgałęzionymi końcami: Lithistida Schmidt, 1870).

Typ CTENOPHORA Eschscholz, 1829 [żebropławy] Osiowa symetria, wypustki jelita otwierają się porami na zewnatrz, nie wytwarzają kutikuli (niezdolne do syntezy chityny). Gromada ?TRILOBOZOA Fedonkin, 1985 Rodzina Bathyctenidae Mortensen, 1932 Trójpromienna symetria ciała. Twarde ciało z wierzchołkowym wyrostkiem mieszczącym stato- Rząd Pteridiniida Pflug, 1970; wend – śr. kambr cystę. Owalnie wydłużone trójpromienne ciała. Rząd Beroida Eschscholtz ,1929 (Nuda Chun, Rząd Tribrachidiida ; wend 1879) Ciało osłonięte okrągłą tarczą z promienistymi żebrami; trzy Nieznacznie spłaszczone. ?gonady wewnątrz. Rząd Cydippida Gegenbaur, 1856 (Tentaculata Rząd ? Angustiochreida Valkov & Syssoiev, 1970 Eschscholz, 1825 partim , Cambodjida Ospovat, [anabarity]; wend – śr. kambr 1985) Organizm wytwarzał brzeżnie wapienną rurkę; jej stadium Para wciąganych czułków (jak w następnych rzędach), owalne larwalne z otworem na wierzchołku. ciało, jeśli spłaszczone to w płaszczyźnie żołądkowej (Ganeshi- Gromada PETALONAMAE Pflug, 1970 dae, Thalassocalycidae). Zamknięty osiowy organ, serialne komory przy powierzchni Rząd Platyctenida Bourne, 1900 ciała. Pełzające po podłożu rozszerzoną stroną gębową lub osiadłe, Rząd Rangeida Pflug, 1972; wend – śr. kambr aparat grzebykowy zredukowany. Bentosowe „pióra morskie”; prawdopodobnie chemosymbionty Rząd Cestida Gegenbaur, 1856 (Lobata w ciele. Eschscholz, 1825, Ganeshida Mozer, 1908, Thalas- Gromada CTENOPHORA Eschscholz, 1829 [że- socalycida Madin & Harbison, 1978) bropławy] Silnie spłaszczone w płaszczyźnie czułków. Biradialna symetria, pelagiczne, pływają otworem gębowym do przodu, wzdłuż promieni organy grzebykowe z rzędów połączo- nych rzęsek, plemnik z akrosomem.

Typ CNIDARIA (Coelenterata Frey & Leuckart, 1847 partim ) [jamochłony] Komórki parzydełkowe; bez odbytu.

Gromada ANTHOZOA Ehrenberg, 1834 [kora- Osiem pierzastych czułków. lowce] Rząd Alcyonida Lamouroux, 1816; wenlok – dziś Osiadłe polipy z planktonowymi larwami, dwuboczna symetria Bez szkieletu osiowego. otworu gębowego (syfonoglyf), komórki parzydełkowe z wicią. Rząd Gorgoniida Lamouroux, 1816; arenig – dziś Podgromada RUGOSA Milne Edwards & Haime, [gorgonie] 1850 [rugosy, korale czteropromienne] Rozgałęziony osiowy białkowy szkielet kolonii. Pierwotnie pojedyncze, polipy z dwubocznym układem mezente- Rząd Helioporida (Coenothecalia Bourne, 1895); riów zakładających się w trakcie wzrostu z jednej strony ciała. barrem – dziś Rząd Cothoniida Oliver & Coates, 1987 (?Hydro- Aragonitowy szkielet bazalny. conida Korde, 1963); tommot – ?żywet Rząd Pennatularia Verril, 1965; mastrycht – dziś Kielich z wieczkiem. [pióra morskie] Rząd Cystiphyllida Nicholson, 1889; karadok – Polipy pączkują na boki od osiowego. żywet Gromada CONULATA Moore & Harrington, 1956 Rzędy kolców septalnych na dnie kielicha. Czteropromienna lub biradialna symetria ciała o nieznanej Rząd Stauriida Verrill, 1965; karadok – dżulfa anatomii; cylindryczny szkielet często z ujściem zamykanym na Septa na dnie kielicha. sposób „origami”. Rząd Heterocorallia Schindewolf, 1941; ems – Rząd Hexaconulariida ; atdaban? westfal Biradialna lub wielopromienna symetria; wyodrębnione cza- peczkowate stadium larwalne; ujscie zamykane. Wypukłe dno kielicha z septami. Rząd Ceriantharia Perrier, 1893 Rząd Conulariida Miller & Gurley, 1896; ?wend, Mezenteria przyrastają po przeciwnej stronie pojedynczego syfo- ?śr. kambr, arenig – retyk [konularie] noglyfu, żyją w norach wyścielonych wojłokiem z wystrzelo- Czteropromienna symetria, cementacja wierzchołkiem do podło- nych parzydełek i śluzu, długie brzeżne niewciągane czułki i ża, ujście typu „origami”. krótkie przygębowe. Rząd ? Hyolithellida Syssoiev, 1957; tommot – Podrząd Spirularia Den Hartog, 1977 gwadelup Podrząd Penicilaria Den Hartog, 1977 Rząd ? Sabellitida Sokolov, 1965; wend – tommot Rząd Antipatharia Milne Edwards, 1850 [czarne Gromada SCYPHOZOA Gotte, 1887 [krążko- korale] pławy] Sześć niewciąganych czułków, 6, 10 lub 12 pojedynczych Czteropromienna symetria, polip z czterema przegrodami, domi- mezenteriów, pojedynczy syfonoglyf; białkowy szkielet kolonii. nuje stadium meduzy z ropaliami na krawędziach; wić komórki Podgromada ZOANTHARIA de Blainville,1830 parzydełkowej zamieniona w knidocyl. Radialny, sześciopromienny układ mezenteriów; liczne wciąga- Rząd Stauromedusae Lankester, 1881 ne czułki. Polip ( scyphistoma ) osiąga dojrzałość płciową nie odrywając się Rząd Scleractinia Bourne, 1900 (Hexacorallia od podłoża; osiem płatów z pęczkami główkowych czułków. Haeckel, 1966; Corallimorpharia Carlgren, 1940); Rząd Coronatae Venhoffen, 1892; westfal – dziś anizyk – dziś [skleraktinie, korale madreporowe, Dzwon meduzy z bruzdą oddzielającą brzeżną część, żołądek wyodrębniony od radialnych kanałów; polipy Stephanoscyphus sześciopromienne] wytwarzają organiczne rurki. Aragonitowe kielichy (u jednego gatunku zanikłe); zredukowane Rząd Semaestomae Agassiz, 1862; westfal – dziś syfonoglify. Wokół otworu gębowego cztery podzielone ramiona. Rząd Actiniaria Hertwig, 1882 [ukwiały] Rząd Rhizostomae Cuvier, 1899; westfal – dziś Osobnicze, sześciopromienny układ przegród, ale dwa syfono- Otwór gębowy rozgałęziony w obrębie ramion. glify, niektóre wydzielają kutikulę. Rząd Zoanthida Dana, 1846 (Zoanthiniaria) Rząd Cubomedusae Haeckel, 1880 (Carybdeida Kolonijne, złożony układ przegród, mają zooxanthellae . Claus, 1886); namur – dziś Podgromada TABULATA Milne Edwards & Ha- Cztery pęczki czułków na narożach wysokiego dzwonu, ropalia z soczewkami, velarium na krawędzi. ime, 1850 [tabulaty] Gromada HYDROZOA Owen 1843 [stułbiopławy] Kolonijne, dwanaście czułków, czasem z wapiennymi skleryta- Stadium meduzy drobne z velum wzdłuż krawędzi; wić komórki mi. parzydełkowej zamieniona w knidocyl. Rząd ? Okulitch, 1936; lanwirn – aszgil Tetradiida Podgromada TRACHYLINAE Haeckel, 1879 Nie wykluczone, że to sklerogąbki. Rząd Auloporida Sokolov, 1947; karadok – dżulfa Rząd Trychylina (Narcomedusae Haeckel, 1879; Rurkowate korality. Trachymedusae Haeckel, 1879); ?leonard, anizyk – Rząd Sarcinulida Sokolov, 1950; lanwirn – eifel dziś Poszczególne korality połączone pierścieniami kanałów. Odpowiednikiem stadium polipa jest pelagiczna larwa actinula ; Rząd Favositida Sokolov, 1962; lanwirn – dżulfa endoderma wnika do nasad czułków; endodermalne statolity. Gęsto upakowane korality powiązane porami w ściankach. Rząd Actinulida Swedmark & Teissier, 1959 Rząd Heliolithida Frech, 1897 Interstycjalne, urzęsione, podobne do larw Trachylina. Dwanaście septów lub rzędów kolców. Rząd Myxosporidia Bütschli, 1880 (Myxozoa Podrząd Heliolithina Frech 1897 ; karadok – żywet Grassé, 1960) Korality rozdzielone rurkowatą lub pęcherzykowatą tkanką. Mikroskopijne robakowate pasożyty mszywiołów i ryb, tworzą Podrząd Halysitina Sokolov, 1947 ; karadok – stadia inwazyjne złożone z kilku komórek z parzydełkami. ludlow Podgromada LEPTOLINAE Haeckel, 1879 Korality ułożone w labirynt. Rząd Hydroida Johnston, 1836 (Athecata Hincks, Podgromada ALCYONARIA Dana, 1846 (Octoco- 1868, Anthomedusae Haeckel, 1879, Laingiome- rallia Haeckel, 1866) [korale ośmiopromienne] dudae Bouillon, 1987, Limnomedusae Kramp,

1938, Anthoathecata Cornelius, 1992); westfal – Zewnętrzny chitynowy szkielet tworzy pneumatofor. dziś Podrząd Physophorae Haeckel, 1888 (Cystonectae Kolonijne, bywa bazalny szkielet, ale nie na polipach Haeckel, 1887) Rząd Milleporida Hickson, 1901 (Stylasterida); Pneumatofor zwykle stowarzyszony z grupą osobników o funk- ?noryk, paleocen – dziś cjach lokomotorycznych (nektofory). Masywny szkielet bazalny, uproszczone meduzy bez układu Podrząd Calycophora Leuckhart, 1854 pokarmowego (Milleporidae) bądź nie ma meduz (Stylasterida- Pneumatofor zanikł, dominują nieliczne nektofory. e), obronne parzące polipy bez otworu gębowego. Rząd Thecata Hincks, 1868 (Leptomedusae Haec- Rząd Siphonophora Eschscholz, 1829 kel, 1879); santon – dziś Pelagiczne stułbiopławy, pierwotnie z pneumatoforem stadium Zewnętrzny chitynowy szkielet tworzy stożkowate osłony poli- meduzy przekształcone w zróżnicowane funkcjonalnie i anato- pów. micznie osobniki kolonii. ?Rząd Placozoa Grell, 1971 Podrząd Chondrophora Chamisso & Eysenhardt, Pełz „jamą gastralną” po podłożu. 1821

Typ NEMATHELMINTHES Vogt, 1851 (Aschelminthes Grobben, 1908) [robaki obłe, obleńce] Okryte kutikulą wydłużone ciało z cylindrycznym jelitem otwierającym się na końcu odbytem; pierwotna jama ciała wypełniona płynem; symetria osiowa z nałożoną dwuboczną. Gromada PRIAPULA Delage & Herouard, 1897 Rząd Trefusiida Lorenzen, 1981 [priapuloidy] Rząd Isolaimida Timm, 1969 Wyodrębniony ryjek i rozdymająca się przednia część ciała opa- Rząd Mononchida Jairajpuri, 1969 trzona hakami. Rząd Trichocephalida Skrjabin & Schults, 1938 Rząd Priapulida Shipley, 1896 (Seticoronaria Wysuwany osiowy larwalny organ penetrujący. Salvini-Plawen, 1974); atdaban – dziś Rząd Mermithida Hyman, 1951 Hydraulicznie ryjące w osadzie lub żyjące w rurkach. Pasożyty owadów. Rząd Loricifera Kristensen, 1983 Rząd Muspiceida Bain & Chabaud, 1959 Mikroskopijny psammon. Rząd Araeolaimida De Coninck & Steckhoven, Gromada NEMATOMORPHA Potts, 1908; eocen – 1933 dziś Amfidy tworzą spirale. Brak okrężnych mięśni, plemniki bez wici (jak u Nematoda). Rząd Chromadorida Filipjev, 1929 Rząd Palaeoscolecida Conway Morris & Robison, Rząd Desmoscolecida Filipjev, 1929 + Desmo- 1986; atdaban – karadok dorida De Coninck, 1965 Kutikula z drobnymi fosforanowymi tarczkami. Pierścieniowana kutikula, morskie. Rząd Nectonematida Rauther, 1930 Rząd Monhysterida Filipjev, 1929 Pasożytnicze larwy, wodne, nitkowate stadia dorosłe (jak Gor- diida), morskie, dorosłe z podwójnymi bocznymi rzędami szcze- Rząd Rhabditida Chitwood 1933 (Diplogasterida) cinek pławnych. Rząd Tylenchida Thorne 1949 Rząd Gordiida Orthepp, 1924 Rząd Strongylida Molin, 1861 Słodkowodne. Rząd Ascaridida Railliet & Henry, 1915 Gromada NEMATODA Rudolphi, 1808 [nicienie] Rząd Spirurida Chitwood, 1933 (Camallanida Kopulacja z penetracją spikuli, ustalona liczba linień (4). Chitwood, 1936) Rząd Enoplida Filipjev, 1929 (Tripylida Andrássy, Rząd Aphelenchida Siddigi, 1980 1974); siegen – dziś Gromada KINORHYNCHA Reinhard, 1887 Swobodnie żyjące, te i pozostałe dzisiejsze nicienie mają 6 + 6 + Mikroskopijne, kutikula tworzy 11 kolczastych pierścieni. 4 szczecinki czuciowe w przedzie ciała, wulwę i rozwój postem- brionalny w czterech stadiach. Rząd Cyclorhaga Zelinka, 1896 Rząd Dorylaimida Pearse, 1942 Rząd Homalorhaga Zelinka, 1896 Swobodnie żyjące i pasożyty roślin.

Typ CHAETOGNATHA Leuckert, 1856 [szczecioszczękie] Celoma funkcjonująca jako hydrauliczne usztywnienie ciała, odbyt na brzusznej stronie przed ogonem opatrzonym poziomą płetwą, chwytny aparat gębowy z rzędów haków. Rząd Protoconodonta Bengtson, 1876; p. wend?, Rząd Sagittida Claus & Grobben, 1905; westfal – botoma – p. kambr dziś

Typ LOBOPODIA Snodgrass, 1938 Segmentacja ciała, pierścieniowane odnóża kroczne. Gromada XENUSIA Dzik & Krumbiegel, 1989; Chwytna pierwsza para odnóży. tommot – aszgil Rząd Scleronychophora Hou and Bergström, 1995 Cylindryczny ryjek. Boczne skleryty powyżej odnóży. Rząd Xenusiida Dzik & Krumbiegel, 1989 Gromada TARDIGRADA Doyere, 1840 [niespor- Homonomiczne odnóża. czaki]; kampan – dziś Rząd Protonychophora Hutchinson, 1930 sensu Mikroskopijnych rozmiarów, złożony aparat wokółgębowy, Hou & Bergström, 1995 kilka par odnóży krocznych.

Rząd Arthrotardigrada Marcus, 1927 Gromada ONYCHOPHORA Grube, 1853 [pra- Teleskopowe odnóża, przeważnie morskie. tchawce]; westfal – dziś Rząd Echiniscoidida Marcus, 1927 (Thermozodia) Czułki i wyspecjalizowane odnóża gębowe. Zwykle kutikularny płytkowy pancerz, morskie i lądowe. Incertae sedis Chitinozoa Eisenack, 1931; trema- Rząd Eutardigrada Richters, 1926 (Parachela, dok – famen Apochela) Znane tylko osłonki i kokony jajowe. Pazurki bez „palców”.

Typ ARTHROPODA Latreille, 1829 [stawonogi] Sztywna kutikula z miękkimi połączeniami stawowymi na odnóżach i segmentach ciała. Podtyp DINOCARIDES Collins, 1996 Odnóża pierwszej pary chwytne, odwłokowe uproszczone; Rząd Leanchoillida Störmer, 1944; w. kambr – śr. radialny aparat gębowy. kambr Gromada ANOMALOCARIDES auctorum Płaski telson na końcu wąskiego odwłoka. Płetwowate odnóża odwłokowe, kilka ostatnich par zwykle Rząd Palaeopantopodida Broili, 1930; ems tworzy płetwę ogonową. Kilka pierwszych par odnóży zmodyfikowanych, beznogi od- Rząd Anomalocarida auctorum (Radiodonta Col- włok z kilku segmentów. lins, 1996); atdaban – ems Rząd Pantopoda Gerstacker, 1863 [kikutnice]; ems Duże chwytne odnóża, para oczu. – dziś Rząd Opabiniida Walcott, 1912 śr. kambr Zredukowany odwłok, pająkowato wydłużone odnóża kroczne. Odnóża chwytne zrośnięte nasadami tworzącymi „trąbę”, pięć ?Gromada VETULICOLIA Shu et al ., 2001 oczu złożonych. Beznogi odwłok spłaszczony w płetwę, pancerz tułowiowy zro- Gromada THYLACOCEPHALA Pinna et al., 1982 śnięty na brzuchu; zaawansowane formy robakowate. Pelagiczne, wielkie oczy w wycięciu obszernego pancerza Rząd Vetulicolida Chen & Zhou, 1997; w. kambr – grzbietowego osłaniającego całe ciało. Rząd Isoxyida Simonetta & Delle Cave, 1975; śr. kambr atdaban – śr. kambr Gromada TULLIMONSTRA Anderson, 1992 Płaskie miękkie ciało bez odnóży lub z ich rudymentami, odnó- Jedna para chwytnych odnóży głowowych. ża chwytne czułkokształtne, oczy zwykle na szypułkach. Rząd Concavicarida Briggs & Rolfe, 1984; ?Rząd Vetustovermida ; w. kambr – śr. kambr wenlock – cenoman Rozpoznawalne serie rudymentarnych odnóży odwłoka. Kilka par chwytnych odnóży głowowych. ?Rząd Amiskwiida auctorum; w. kambr – śr. kambr Gromada PYCNOGONIDA Latreille, 1810 Bezokie(?), odnóża chwytne przekształcone w czułki? Ryjek podgięty do tyłu, redukcja odnóży odwłokowych. Rząd Tullimonstrida Anderson, 1992; westfal Chwytne odnóża na końcu ryjka.

Podtyp CHELICERATA Heymons, 1901 [szczękoczułkowce, cheliceraty] Oddział głowotułowia obejmujący sześć par odnóży, w tym dwie pary zmodyfikowanych odnóży chwytnych, odwłok pierwotnie z dwunastu segmentów. Gromada MEROSTOMATA Dana, 1852 [mero- Duże odnóża drugiej pary ze szczypcami, szeroki koniec odwło- stomaty] ka. Odwłok stosunkowo krótki, z tendencją do zlewania się w Rząd Ricinulei Thorell, 1892 (Anthracomartida jednolitą tarczę i odnóżami zamienionymi w skrzela bądź przy- Karsch, 1882; Trigonotarbida); przidoli – dziś datki płciowe. Odwłok w postaci segmentowanej tarczy, ostatnie dwa segmenty Rząd Xiphosura Latreille, 1802 [limulidy, skrzy- wąskie, rudymentarne. płocze]; wenlok – dziś Rząd Phalangiida Perty, 1833 (Opiliones Sun- Gromada ARACHNIDA Lamarck, 1801 [pajęczaki] devall, 1833) [kosarze]; westfal – dziś Odwłok wydłużony i beznogi, co najwyżej pierwsze kilka seg- Segmentowany odwłok szeroko połączony z głowotułowiem, mentów ma ukryte powstałe z odnóży organy oddechowe. pierwsza para odnóży krocznych pełni funkcje czuciowe. Rząd Eurypterida Burmeister, 1843; karadok – Rząd Solifugae Sundevall, 1833 [solpugi]; westfal leonard – dziś Wodne, kolec (niekiedy rozszerzony płetwowato) na zwężonym Głowotułów wtórnie podzielony na dwa oddziały. końcu odwłoka. Rząd Acari Latreille, 1802 [kleszcze i roztocze]; Rząd Scorpionida Hemprich & Ehrenberg, 1829 zigen – dziś [skorpiony]; landower – dziś Maleńkie, głowotułów wtórnie podzielony na oddziały Duże odnóża drugiej pary ze szczypcami, kolec jadowy na Rząd Araneida Clerck, 1757 [pająki]; żywet – dziś zwężonym końcu odwłoka. Na 10 i 11 segmencie odwłoka odnóża tworzące kądziołki Rząd Cheliferida Hagen, 1879 (Pseudoscorpiones przędne. Latreille, 1817) [zaleszczotki]; żywet – dziś

Podtyp ANTENNATA Pierwsza para odnóży głowowych tworzy czułki. Gromada TRILOBITA Walch, 1771 [trylobity] Rząd Marrellida Walcott, 1912; śr. kambr Tarcza głowowa obejmuje czułki i trzy pary odnóży krocznych Planktonowe, tarcza głowowa z dwiema parami zagiętych nie różniących się od odnóży tułowia . kolców policzkowych.

Rząd Olenellida Resser, 1938; atdadan – botoma Endopasożyty czworonogów, robakowate, bez odnóży pozagło- Zwapniały pancerz, ale bez szwów policzkowych, hypostoma wowych. powiązana z płytką rostralną. Podrząd Porocephalina Heymons & Vtizthum, Rząd Mimetasterida Beurlen, 1934; ludlow? – 1936 zigen Spłaszczone ciało z odnóżami gębowymi (hakami) na brzusznej Planktonowe, tarcza głowowa z trzema parami prostych kolców stronie; larwa z dwoma parami odnóży. policzkowych. Podrząd Cephalobaenina Heymons & Vtizthum, Rząd Redlichiida Richter, 1933; atdaban – śr. 1936 kambr Cylindryczne ciało z hakami) na „parapodiach”; larwa z trzema Hypostoma powiązana z płytką rostralną, ale szwy policzkowe; parami odnóży. 2-3 segmenty tułowiowe na stadium larwalnym holaspis. Rząd Copepoda Milne Edwards, 1840 [widłonogi]; Rząd Agnostida Salter, 1864; atdaban – aszgil Rozbudowana pierwsza para czułków, pierwsza para odnóży Planktonowe, tylko dwa lub trzy segmenty tułowia, niewapnię- tułowia w zestawie odnóży głowowych, drobnych rozmiarów, jące płytka rostralna i cały pancerz na stadium protaspis. tułów skrócony, pancerz głowy nie zachodzi na dalsze segmenty Rząd Naraoida Stormer, 1944; atdaban – aszgil Podrząd ? Mystacocaridina Pennak & Zinn, 1943 Niezwapniały pancerz, duże pygidium, zanikające segmenty Psammon. tułowia Podrząd Harpacticoina Sars, 1903 Rząd Corynexochida Kobayashi, 1935 (Scutelluina Bentosowe; sześć par odnóży tułowiowych. Hupé, 1953, Leiostegina Bradley, 1925); atdaban – Podrząd Poecilostomatoina Thorell, 1859 fran Sześć do czterech par odnóży tułowiowych; jednogałęziste Ant II. Rząd Salter, 1864; śr kambr – ludlow, Asaphida Podrząd Platycopiina Fosshagen, 1985 Policzki kontaktują się pośrodku szwem lub zlane (zredukowana Bentosowe; pięć par jednogałęzistych odnóży tułowiowych, płytka rostralna). krótkie Ant I. Rząd Swinnerton, 1915 (Olenina; Ptychopariida Podrząd Calanina Sars, 1903 Harpina Whittington, 1959; Proetida Fortey & Planktonowe filtratory; pięć par odnóży tułowiowych, dlugie Owens, 1975); atdaban – fran Ant I. Hypostoma pierwotnie nie połączona bezpośrednio z tarczą gło- Podrząd Siphonostomatoina Thorell, 1859 wową (niewapniejące otoczenie). (Monstrilloida Sars, 1901) Rząd Phacopida Salter, 1864 (Calymenina Swin- Pasożytnicze; cztery pary odnóży tułowiowych. nerton, 1915, Phacopina Struve, 1959; Cheirurina Podrząd Misophrioina Gurney, 1933 Harrington & Leanza, 1957 ); arenig – famen Podrząd Cyclopina Burmeister, 1834 (Gelyelloida Oczy z rozdzielonymi soczewkami. Huys, 1988; Mormonilloida Boxshall, 1979); Rząd Moore, 1959 (Odontopleurida Whit- Lichida apt – dziś tington, 1959); śr. kambr – fran Planktonowe drapieżniki i pasożyty; cztery pary odnóży tuło- Gromada CRUSTACEA Pennant, 1777 [skoru- wiowych. piaki] Rząd Protocarida Simonetta & Delle Cave, 1975; Głowa złożona z czułków i czterech par odnóży o różnym stop- atdaban – śr. kambr niu specjalizacji do rozdrabniania pokarmu. Rząd Ostracoda Latreille, 1806 Podgromada ENTOMOSTRACA Latreille, 1806 Ciało całkowicie zamknięte w wapniejącym pierwotnie dwusko- Furka na końcu odwłoka (propozycje wydzielenia większej rupkowym pancerzyku. liczby podgromad nie są uzasadnione rozpoznaniem filogenezy). Podrząd Palaeocopa Henningsmoen, 1953 (Leper- Rząd Anostraca Sars, 1867 (Lipostraca Scourfield, ditiina Scott, 1961); arenig – gwadelup 1926, Cephalocarida Saunders, 1955); zigen – dziś Podrząd Myodocopa Sars, 1866: aszgil?, ludlow – Liczne uproszczone odnóża tułowia, rozbudowana druga para czułków, pancerz głowy nie zachodzi na dalsze segmenty. dziś Rząd Notostraca Sars, 1867 [przekopnice]; ?zigen, Podrząd Podocopa Sars, 1866; arenig – dziś stefan – dziś Rząd Conchostraca Sars, 1867 (Diplostraca Ger- Długie członowane ramiona furki. staecker, 1866; Laevicaudata Linder, 1945; Spini- Rząd Branchiura Thorell, 1864 [splewki s.l.] caudata Linder, 1945); ems – dziś Owalna tarcza głowowa, zwykle z polami oddechowymi na Nieodrzucane wylinki dwuskorupkowego pancerza. spodzie. Rząd Cladocera Latreille, 1829 [wioślarki]; stefan Podrząd Bredocarina Müller & Walossek, 1988; p. – dziś kambr Dwuskorupkowy pancerz obejmuje całe ciało z wyjątkiem 7 par dwugałęzistych odnóży tułowiowych. głowy, drobne. Podrząd Cyclina Glaessner, 1928 (Halicyna Gall & Rząd Ascothoracica Lacaze-Duthiers, 1880; turon Grauvogel, 1967); wizen – karnik, ?mastrycht – dziś Sztywny pancerz grzbietowy, 6-4 pary jednogałęzistych odnóży Odnóża gębowe przekształcone w kłujący aparat, sześć segmentów krocznych. tułowia i beznogi krótki odwłok, pasożyty zewnętrzne. Podrząd Argulina Yamaguti, 1963 [splewki s.s. ]; Rząd Cirripedia Burmeister, 1834 [wąsonogi]; dziś ?wenlok, westfal – dziś Miękka tarcza; cztery pary dwugałęzistych odnóży tułowiowych; Osiadłe fitratory lub pasożyty, pierwotnie pancerz tułowiowy ektopasożyty ryb. złożony z nieliniejących wapiennych płytek. Rząd Pentastomida Rudolphi, 1819 [pentastomidy, Rząd Phyllocarida Packard, 1879 (Archaeostraca, wrzęchy]; dziś Leptostraca); tremadok – gwadelup

Podział na oddziały ciała i dwugałęziste czułki jak u Malaco- Pancerz głowy zlany z dwoma segmentami tułowia, druga para straca ale furka na końcu odwłoka. szczękonóży Tanaidacea ma mocne szczypce; Cumacea charak- Podgromada MALACOSTRACA Latreille, 1806 teryzują krótkie szerokie segmenty tułowia i cienki odwłok) Odnóża na końcu odwłoka tworzą płetwę (uropoda), ustabilizo- Rząd Stomatopoda Latreille, 1817; namur?, tyton – wana liczba segmentów ciała (5+8+7). dziś Rząd Euphausiida Dana, 1852 (Eocarida Brooks, Pancerz głowowy zlany z pięcioma segmentami tułowia i tylo- 1926) [krill]; żywet – dziś maż szczękonóżami, druga para szczękonóży powiększona i Funkcje rozdrabniania pokarmu pełnią wyłącznie odnóża głowy. przekształcona (tak jak następne) w nożycowaty organ chwytny. Rząd Mysida Boas, 1883 (Thermosbaenacea Mo- Rząd Isopoda Latreille, 1817 [równonogi]; westfal nod, 1927; Speleogriphacea Gordon, 1957); namur – dziś – dziś Oczy przyrośnięte do pancerza głowy zrośniętego z pierwszym (czasem i drugim) segmentem tułowia, szczękonóża wyposażone Pierwsza (czasem i druga) para odnóży tułowia włączone w od- w chwytne haki, końcowa część odwłoka powiększona. dział głowowy (szczękonóża), tendencja do skracania pancerza tułowia. Rząd Amphipoda Latreille, 1816 [obunogi]; eocen Rząd Syncarida Packard, 1885 (Anaspidacea Cal- – dziś man, 1904; Bathynellacea Chappuis, 1915; Stygo- Trzy pary odnóży odwłoka uczestniczą w płetwie ogonowej, nasadowe człony odnóży ( coxae ) tworzą płytki, ciało bocznie caridacea Noodt, 1964); wizen – dziś spłaszczone. Pancerz ograniczony do głowy. Rząd Decapoda Latreille, 1803 [raki]; leonard – Rząd Remipedia Yager, 1981 dziś Wtórnie uproszczone, o niejasnych pokrewieństwach. Trzy pary szczękonóży. Rząd Schram 1981 (Tanaidacea Da- Hemicaridea Podrząd Brachyura Latreille, 1803 [kraby]; het- na, 1853; Cumacea Kröyer, 1846); wizen – dziś tang – dziś Zanikłe odnóża odwłokowe płetwy ogonowej.

Podtyp ATELOCERATA Heymons 1901 W głowie za czułkami następują bezpośrednio żuwaczki. Gromada MYRIAPODA Leach, 1814 [wije] Rząd Scutigerida Pocock, 1895 [skutigery]; żywet Odnóża kroczne (lub skoczne) na odwłoku. – dziś Podgromada DIPLOPODA [krocionogi] Oczy złożone, stabilna liczba segmentów ciała (15 par odnóży, Zlane parami segmenty odwłokowe, w głowie tylko jeden seg- ale 8 tergitów) . ment za żuwaczkami. Rząd Lithobiida Pocock, 1895 [drewniaki]; eocen Rząd Euthycarcinida Gall & Grauvogel, 1964; – dziś botoma – noryk Naprzemiennie dłuższe i krótsze tarcze grzbietowe segmentów, Beznogi odwłok z kolcowatym telsonem. stabilna liczba segmentów ciała (15 par odnóży, 19 tergitów) . Rząd Arthropleurida Waterlot, 1934 (?Euphobe- Rząd Scolopendrida Pocock, 1895 [skolopendry]; riida Hoffman, 1969); ems – stefan westfal – dziś Jednakowe liczne segmenty odwłoka z dużymi bocznymi wy- Stosunkowo niewielka liczba jednakowych segmentów ciała rostkami,. (21-23 pary odnóży). Rząd Chilognatha (Glomerida Chamberlin & Rząd Geophilida Pocock, 1895 [zieminki]; westfal Hoffman, 1958; Glomeridesmida Cook, 1895; – dziś Amynilyspedida Hoffman, 1969) [skulice]; westfal Liczne jednakowe segmenty ciała (ponad 35). – dziś Podgromada LABIATA Remingon, 1955 Rozszerzony pierwszy segment tułowia (zwijają się w kulkę), Druga para szczęk tworzy płytkę (labium) ograniczającą od tyłu krótki odwłok o zlanych ostatnich segmentach, jeśli są odnóża jamę gębową. kopulacyjne to przy końcu ciała. Rząd Symphyla Ryder, 1880; westfal – dziś Rząd Polyxenida Lubbock, 1966; cenoman – dziś Stabilna, złożona segmentacja (14 segmentów tułowia); podo- Maleńkie, z pęczkami szczecinek na grzbiecie, spermatofory bieństwa molekularne wskazują na związki z Pauropodida. przekazywane bez kopulacji. Rząd Diplura Borner, 1904; westfal – dziś Rząd Pauropodida Lubbock, 1966 Drobne, sześcionogie. Maleńkie, wtórnie uproszczone. Rząd Collembola Lubbock, 1862 [skoczogonki]; Rząd Colobognatha Brandt, 1834 (Platydesmida zigen – dziś Chamberlin & Hoffman, 1958; Polyzoniida Cook & Drobne, sześcionogie, narząd skoczny z odnóży 6. segmentu Loomis, 1928; Siphonoiulida Cook, 1895); westfal odwłoka. – dziś Rząd Protura Silvestri, 1907 Grzbietobrzusznie spłaszczone, ale gładkie, odnóża kopulacyjne Drobne, sześcionogie, zanikłe czułki, funkcje czuciowe pełni w przedzie odwłoka. pierwsza para nóg. Rząd Helminthomorpha Pocock, 1887 (Polyde- Gromada INSECTA Linné, 1758 [owady] smida Pocock, 1887; Chordeumida Pocock, 1895; Sześcionogie, stabilna liczba segmentów (pierwotnie 11 segmen- Spirostreptida Chamberlin & Hoffman, 1958; Spi- tów odwłoka) robolida Attems, 1926; Julida Brandt, 1833); Rząd Thysanura Latreille, 1896; zigen?, żywet – westfal – dziś dziś Pierwotnie bezskrzydłe, zapłodnienie zewnętrzne przy użyciu Okrągły przekrój ciała, odnóża kopulacyjne w przedzie odwłoka. spermatoforów. Podgromada CHILOPODA [dwuparce] Pierwsza para odnóży tułowiowych zamieniona w kolce jadowe.

Rząd Ephemerida Martynov, 1938 [jętki]; westfal Kłujący narząd gębowy, skrzydła wzdłuż grzbietu. – dziś Rząd Psocoptera Leach, 1815 [gryzki]; leonard – Skrzydła w spoczynku ustawione pionowo, przechodzą linienie dziś w stadium latającym, wodne larwy. Drobne, gryzące narządy gębowe. Rząd Odonata Fabricius, 1792 [ważki]; namur – Rząd Thysanoptera Linné, 1758 [przylżeńce]; dziś leonard – dziś Drapieżne wodne larwy i imago, skrzydła w spoczynku ustawio- Drobne, kłujący narząd gębowy, skrzydła z brzeżnymi włoska- ne poprzecznie bądź pionowo. mi. Rząd Palaeodictyoptera Goldenberg, 1854 (Dia- Rząd Anoplura Lucas, 1840 s.l . (Phtiraptera; Mal- phanoperodea; Paoliida Rohdendorf, 1977; Mega- lophaga Nitsch, 1918) [wszoły i wszy); eocen – dziś secoptera Handlirsch, 1906; Permothemistida Si- Pasożyty zewnętrzne stałocieplnych kręgowców. nitchenkova, 1980; Archodonata Martynov, 1938); Rząd Glosselythrodea Martynov, 1938 namur – gwadelup Rząd Neuroptera Linné, 1758 [siatkoskrzydłe]; Kłujące narządy gębowe, skrzydła w spoczynku ustawione na gwadelup – dziś boki bądź ukośnie do tyłu, liniały na stadium latającym. Drapieżna larwa, skrzydła ustawione daszkowato, o złożonym Rząd Grylloblattida Walker, 1914 żyłkowaniu. Rząd Blattida Brunner, 1882 [karaczany]; westfal – Rząd Raphidiida Leach, 1815; gwadelup – dziś dziś Rząd Coleoptera Linné, 1758 [chrząszcze]; leonard Skrzydła ułożone wzdłuż grzbietu, skryty tryb życia, kapsuły – dziś jajowe. Przednie skrzydła zamienione w sztywne pokrywy. Rząd Isoptera Brulle, 1832 [termity]; berias – dziś Rząd Megaloptera Latreille, 1802; gwadelup – dziś Społeczne, skrzydła odpadają po locie godowym. Wodna larwa, skrzydła ustawione daszkowato. Rząd Mantida Burmeister, 1838 [modliszki]; bar- Rząd Mecoptera Packard ,1886 [wojsiłki]; leonard rem – dziś – dziś Drapieżne, posługują się chwytną pierwszą parą nóg. Larwa ma krótkie nogi i cienki oskórek (gąsienica). Rząd Plecoptera Burmeister, 1839 [widelnice] Rząd Siphonaptera Latreille, 1798 [pchły]; eocen leonard – dziś – dziś Wodne larwy, skrzydła składane wzdłuż grzbietu, stadia latające Spłaszczone bocznie ciało, kłujący narząd gębowy, skoczne krótkotrwałe. nogi. Rząd Dermaptera Leach, 1815 (Protelytrodea Rząd Trichoptera Kirby, 1813 [chruściki]; leonard Tillyard, 1931) [skorki]; leonard ( s.s. , sinemur) – – dziś dziś Skrzydła pokryte włoskami, wodne larwy. Przednie skrzydła skórzaste, skrócone, tylne wielokrotnie skła- Rząd Lepidoptera Linné, 1758 [motyle]; sinemur – dane. dziś Rząd Orthoptera Latreille, 1793 [prostoskrzydłe]; Skrzydła pokryte łuskami, larwy gąsienice. stefan – dziś Rząd Hymenoptera Linné, 1758 [błonkówki]; Skoczne tylne odnóża. hettang – dziś Rząd Phasmatodea Jacobsen & Bianchi, 1902 Dobrze latają, spięte ze sobą skrzydła o prostym użyłkowaniu, [straszyki]; scytyk – dziś larwy gąsienicowate lub robakowate. Nieruchliwe krewniaki prostoskrzydłych upodobnione do oto- Rząd Diptera Linné, 1758 [muchówki]; anizyk – czenia. dziś Rząd Hemiptera Linné, 1758 (Homoptera Leach, Tylne skrzydła zamienione w buławkowate przezmianki, larwy Heteroptera Latreille, 1850) [pluskwiaki]; leonard – beznogie. dziś

Typ MOLLUSCA Linné, 1758 [mięczaki] Językowaty organ rozdrabniania pokarmu z rzędami chitynowych ząbków (radula). Podtyp AMPHINEURA von Ihering, 1876 [obunerwce] Metameryczny szkielet wapienny na grzbiecie. Rząd ? Tommotiida Missarzhevsky, 1970: tommot Płytki płaskie, sercowatego pokroju. – śr. kambr Rząd Lepidopleurida Thiele, 1910; namur – dziś Cztery rzędy(?) fosforanowych płytek na grzbiecie. Płytki szerokie z wyrostkami zawiasowymi ( apophysae ). Gromada POLYPLACOPHORA de Blainville, Rząd Ischnochitonida Bergenhayn, 1930; 1816 (Loricata Schumacher, 1817) [chitony] pliensbach – dziś Osiem wapiennych płytek na grzbiecie. Prócz apofyz dodatkowe struktury łączące płytki. Rząd Hercolepadida Dzik, 1986 (Multiplacophora Rząd Acanthochitonida Bergenhayn, 1930 Hoare & Mapes, 1995); landower – gwadelup Płytki w znacznej części pokryte przez płaszcz. Dodatkowe rzędy wapiennych plytek i kolców. Gromada APLACOPHORA von Ihering, 1876 Rząd Septemchitonida Bergenhayn, 1955; atda- Szkielet i noga zredukowane. ban?, p. kambr – ludlow Rząd Solenogastres Gegenbaur, 1878 (Neomeniida Proste, daszkowate płytki. Simroth, 1893) Rząd Chelodida Bergenhayn, 1943; p. kambr – Rudymentarna noga w bruździe, żyją na powierzchni osadu lub na koloniach jamochłonów. wenlok

Rząd Caudofoveata Boettger, 1956 (Chaetoder- Cylindryczne ciało, ryją w osadzie z jamą płaszczową ku górze; matida Simroth, 1893) odżywiają się mikroorganizmami i detrytusem.

Podtyp CONCHIFERA [mięczaki muszlowe] Pojedyncza wapienna muszla na grzbiecie, pierwotnie z wieczkiem. Gromada MONOPLACOPHORA Wenz, 1952 Swobodnie pływające, oczy na brzegu płaszcza. [jednotarczowce] Rząd Ostreida Férrussac, 1822 (wenlok – dziś) Muszla z metamerycznymi przyczepami mięśni nogi, tarczkowa- Osiadłe, asymetryczne (lub wtórnie symetryczne) muszle; od ta na stadium larwalnym. triasu cementujące się lewą skorupą. Rząd ? Sachitida He, 1980 [halkierie]; tommot – śr. Podgromada HETERODONTA Neumayr, 1884 kambr Muszle z nielicznymi mocnymi zębami zawiasowymi. Pierwotnie(?) niskostożkowata muszla i płaskie operculum ? w Rząd Trigoniida Lamarck, 1819; arenig?, lanwirn – otoczeniu wypustek; aparat gębowy z dwu par grzebykowatych dziś szczęk (może to pierścienice). Perłowe muszle z żebrowanymi masywnymi zębami zawiasu, Rząd Tryblidiida Lemche, 1957; ?tommot, aszgil – szerokie skrzela, krótka noga z podeszwą. dziś Rząd Unionida Stoliczka, 1871; noryk – dziś Niskostożkowata muszla okrywająca całe ciało; płaska muszla Słodkowodne, perłowe muszle, klinowata noga. embrionalna. Rząd Lucinida Fleming, 1828;?arenig, wenlok – Gromada SCAPHOPODA Bronn, 1862 [walconogi] dziś Jednoczęściowa muszla z brzegami rozrastającymi się po bokach Płaskie muszle bez masy perłowej z prostymi zębami zawiasy, w mniej lub bardziej cylindryczną osłonę ciała. żyją w U-kształtnych norach, wlot i wylot po przeciwnych Podgromada ROSTROCONCHIA Runnegar & krańcach muszli; symbiotyczne bakterie utleniające siarkowodór Pojeta, 1974 w skrzelach. Boczne powierzchnie muszli stykające się na stronie brzusznej i Rząd Venerida Adams & Adams, 1856; żywet – rozginane (przez resorpcję) w miarę wzrostu na stronie grzbieto- dziś wej. Pękate muszle bez masy perłowej z masywnymi zębami, płytko Rząd Ribeiriida Kobayashi, 1954; atdaban – aszgil ryją w osadzie. Rząd Conocardiida Neumayr, 1891; tremadok – Rząd Rudistae Lamarck, 1819; ?wenlok – żywet, gwadelup oksford – paleocen Podgromada SCAPHOPODA Bronn, 1862; kara- Nieruchliwe lub cementujące się do podłoża masywne muszle z tylnym zwieraczem na półce. dok – dziś Rząd Myida Stoliczka, 1870; kelowej – dziś Postlarwalna muszla cylindryczna, z otworami na końcach. Głęboko ryją w osadzie, długi syfon, zrośnięty z dwu. Gromada BIVALVIA Linné, 1758 [małże] Rząd Pholadida Adams & Adams, 1856; oksford – Muszla z dwu bocznych skorupek już na stadium larwalnym. Podgromada PROTOBRANCHIA Pelseneer, 1889 dziś Wiercą w podłożu, wydzielają wapienne osłonki wokół odwier- Pierzaste skrzela. tów, muszla mniej lub bardziej zredukowana. Rząd Nuculida Gray, 1824; arenig – dziś Gromada HYOLITHA Marek, 1963 [hyolity] Perłowe (lub porcelanowe) muszle z licznymi ząbkami zawiasu, Wysoka stożkowata muszla (również larwalna) i zwapniałe krótka noga z podeszwą. wieczko, noga zredukowana. Podgromada CRYPTODONTA Neumayr, 1884 Rząd Orthothecida Marek, 1963; tommot – żywet Cienkościenne muszle z reguły bez zawiasu, symbiotyczne Wklęsła powierzchnia muszli skierowana ku podłożu, proste bakterie utleniające siarkowodór w skrzelach. ujście, meandrujące jelito. Rząd Solemyida Gray, 1840; arenig?, karadok – Rząd Hyolithida Syssojev, 1957; tommot – gwa- dziś delup Muszle rozszerzone w przedzie, długa noga, poziomo ustawione Ujście muszli z językiem, wapienne ramiona o nieznanej funkcji w U-kształtnych kanałach; (helenia ). Rząd Praecardiida Newell, 1965; karadok – ma- Gromada GASTROPODA Cuvier, 1798 [ślimaki] strycht Wysoka, spiralnie zwinięta muszla na stadium larwalnym i Kroplowate w zarysie muszle z koncentrycznymi fałdami, więza- (pierwotnie) dorosłych. dło przytwierdzone do pryzmatycznej warstwy muszli;. Podgromada CYCLOMYA Horny, 1965 Podgromada ANOMALODESMATA Dall, 1889 Zachowana pierwotna symetria ciała. Głęboko ryją w osadzie, cylindryczne cienkościenne muszle bez Rząd Bellerophontida Ulrich & Scofield, 1897; zębów zawiasowych. Rząd Pholadomyida Newell, 1965; arenig – dziś ?tommot, śr. kambr – scytyk Płaskospiralnie zwinięte muszle. Podgromada ANISOMYARIA Neumayr, 1883 Rząd Jinonicellida Pokorný, 1978; arenig – ludlow Zwykle osiadłe, przytwierdzające się bisiorem do podłoża. Muszla na stadiach postlarwalnych rozprostowana, otwarta z Rząd Mytilida Rafinesque, 1815; karadok – dziś obu końców. Osiadłe, symetryczne muszle, zanikający przedni zwieracz Podgromada PROSOBRANCHIA Milne Edwards, muszli. Rząd Arcoida Stoliczka, 1871; arenig – dziś 1848 [przodoskrzelne] (w klasyfikacji ślimaków Złożone (dupliwincularne) więzadło; symetryczne porcelanowe panuje obecnie kompletny chaos) muszle z licznymi zębami zawiasu przytwierdzane bisiorem. Postlarwalne stadia z asymetryczną trochoidalną muszlą obróco- Rząd Pteriida Gray, 1847; tremadok – dziś ną ku tyłowi (torsja fizjologiczna). Rząd Pectinida Rafinesque, 1815 (Limida Rafine- Rząd Pelagiellida McKinnon, 1985; tommot – śr. sque, 1815) kambr

Najprymitywniejsze ślimaki. Wapienna muszla częściowo tylko osłonięta przez miękkie Rząd Pleurotomariida Cox & Knight, 1960 (Veti- tkanki, z heterostroficzną protokonchą. gastropoda Salvini-Plawen, 1980); p. kambr – dziś Rząd Pteropoda Cuvier, 1804; eocen – dziś Perłowe muszle z wycięciem ujścia mieszczącym odbyt. Planktonowe, pływają przy pomocy pary skrzydlastych wyrost- Rząd Mimospirida Dzik, 1983 (Hyperstrophina ków nogi. Linsley & Kier, 1984); p. kambr – żywet Rząd Sacoglossa von Ihering, 1876; miocen – dziś Zredukowana radula z przednim końcem ukrytym w woreczku. Pierwotnie lewoskrętne. Rząd Macluritida Cox & Knight, 1960; arenig – Rząd Aplysiida (Anaspidacea); miocen – dziś Cienkościenna muszla osłonięta fałdami nogi. dziś Rząd Gymnosomata Blainville, 1824 Rząd Patellida von Ihering, 1876 (Docoglossa Rząd Nudibranchia Cuvier, 1817 Troschel, 1866); ladyn – dziś Rząd Soleolifera Zredukowane skrzela, zanik torsji. Rząd Trochida Cox & Knight, 1960; ?arenig – dziś Rząd Systellommatophora (Ditremata, Teletre- Perłowe muszle. mata, Digonophora, Gymnophila) Rząd Neritopsida Cox & Knight, 1960; eifel – dziś Podgromada PULMONATA Cuvier, 1817 [płuco- Muszle bez masy perłowej, operculum z wyrostkiem wapniejące dyszne] od strony nogi, ciasno zwinięte wapniejące muszle larwalne. Rząd Archaeaopulmonata Morton, 1955; westfal – Rząd Loxonematida ; karadok – ?noryk dziś [ellobie] Wysokie muszle z sinusoidalnym ujściem. Brakiczne, rzadziej lądowe; zęby na wewnętrznej wardze muszli, Rząd Heterostropha Fischer, 1885 (Allogastro- resorbowane wnętrze, niektóre zachowały heterostroficzna poda Haszprunar, 1985); famen – dziś protokonchę i skrzyżowane pnie nerwowe. Muszla larwalna o innym kierunku zwinięcia, niż dorosła (hete- Rząd Basommatophora Keferstein, 1848 (Hy- rostroficzna). grophila); kimeryd – dziś Rząd Cerithiida Haszprunar 1985 (Cerithiomor- Oczy u nasady trójkątnych czułków; wodne. pha); ?noryk, mastrycht – dziś Rząd Stylommatophora Schmidt, 1856; stefan?, Roślinożerne, wysokie guzkowane muszle. mastrycht – dziś Rząd Littorinida Ponder & Lindberg 1997 (Litto- Oczy na wierzchołkach cylindrycznych czułków; lądowe. rinimorpha) Gromada CEPHALOPODA Cuvier, 1795 [głowo- Rząd Ptenoglossa (Triphoroidea, Janthinoidea, nogi] Eulimoidea); toark – dziś Syfon (sznur miękkiej tkanki przenikający przegrody w wierz- Drapieżne, długi ryjek i charakterystyczna radula z licznych chołku muszli o funkcji narządy hydrostatycznego). ząbków. Podgromada NAUTILOIDEA Owen, 1836 [ło- Rząd Calyptraeida ; mastrycht – dziś dziki] Osiadłe filtratory o czapeczkowatej muszli. Zewnętrzna muszla. Rząd Turritellida (Neotaenioglossa Haszprunar, Rząd Endoceratida Teichert, 1933; p. kambr – 1988); ?gwadelup, alb – dziś aszgil Filtrujące przy pomocy śluzowych sieci, długie muszle pasywnie Gruby marginalny syfon o cylindrycznych, grubych ściankach, leżące na dnie lub cementujące się do podłoża. muszla słabo zagięta ku lejkowi (endogastryczna) bądź prosta. Rząd Naticida (Simrothina Bandel 1994 partim ); Podrząd Ellesmeroceratina Flower, 1950 ?noryk, mastrycht – dziś Krótkie kołnierzyki syfonalne. Drapieżne, wiercą otwory w muszlach. Podrząd Endoceratina Teichert, 1933 [endocerasy] Rząd Strombida (+ Tonnacea); retyk – dziś Kołnierzyki syfonalne dłuższe od komór powietrznych fragmo- Muszla z rozszerzonym, palczastym zwykle ujściem. konu. Rząd Cypraeida ; tyton – dziś Rząd Tarphyceratida Flower, 1950; tremadok – Muszla o obejmujących się zwojach ze szczelinowatym ujściem, wenlok całkowicie osłonięta płaszczem. Wąski marginalny syfon o cylindrycznych grubych ściankach, Rząd Heteropoda ; toark – dziś długa muszla zwinięta w spiralę w kierunku głowy (egzoga- Planktonowe, pływają przy pomocy skrzydlastego wyrostka strycznie). nogi. Rząd Discosorida Flower, 1950; karadok – famen Rząd Stenoglossa Bouvier, 1887 (Neogastropoda); Marginalny syfon o rozdętych segmentach, krótka muszla ?kelowej, alb – dziś pierwotnie zagięta ku lejkowi (endogastrycznie). Gruczoły ślinowe przed pierścieniem nerwowym, gardziel z za- Rząd Oncoceratida Flower, 1950; arenig – wizen stawką, drapieżne. Marginalny syfon o rozdętych segmentach, krótka muszla Podrząd Nematoglossa (Cancellarioidea); alb – pierwotnie zagięta ku głowie (egzogastrycznie). dziś Rząd Orthoceratida Kuhn, 1940; arenig – apt Syfon subcentralny, długa, zwykle prosta muszla. Zredukowane boczne zęby raduli, powiększony środkowy. Podrząd Toxoglossa Troschel, 1848 (Conoidea); Podrząd Orthoceratina Kuhn, 1940 [ortocerasy] mastrycht – dziś Podrząd Lituitina Dzik, 1984 Przyżyciowo nietrwałe rurki syfonu. Jadowite, boczne zęby raduli zwinięte w przewody jadowe. Podrząd Rachiglossa (Muricoidea); alb – dziś Rząd Nautilida Agassiz, 1847; karadok – dziś Radula w przedzie ryjka. Podgromada AMMONOIDEA Zittel, 1884 [amo- Podgromada OPISTHOBRANCHIA Milne nity] Edwards, 1848 [tyłoskrzelne] Marginalny wąski syfon o cienkich ściankach, zewnętrzna muszla. Rząd Cephalaspidea Fischer, 1883; turnej – dziś

Rząd Goniatitida Hyatt, 1884 [goniatyty]; ems – Rząd Aulacoceratida Stolley, 1919; namur – oks- karnik ford Muszla embrionalna pierwotnie kulista, muszla larwalna prosta Aragonitowe rostrum, stożkowata komora mieszkalna z prawie lub zagięta, stopniowo coraz ściślej zwinięte. poprzeczną krawędzią ujścia. Rząd Clymeniida Hyatt, 1884; famen [klymenie] Rząd Phragmoteuthida Jeletzky, 1964; gwadelup Syfon przesunięty na głowową stronę muszli. – toark Rząd Ceratitida Hyatt, 1884 [ceratyty]; leonard – Komora mieszkalna muszli z wycięciem na stronie brzusznej, retyk bez rostrum. Rurka syfonu wnikająca w ciało wora trzewiowego (jak w nastę- Rząd Belemnitida Zitel, 1895 [belemnity]; hettang pujących dalej rzędach). – mastrycht Rząd Phylloceratida Arkell, 1950; scytyk – ma- Kalcytowe rostrum, z komory mieszkalnej muszli pozostała strycht jedynie wąska grzbietowa blaszka. Zaostrzone końce zatok linii przegrodowej; oceaniczne. Rząd Sepiida Zittel, 1895 [sepie, mątwy]; stefan – Rząd Lytoceratida Hyatt, 1889; hettang – ma- dziś strycht Nie mają perłowej warstwy w muszli zbudowanej z pryzmatycz- Kolisty przekroj zwoju muszli, dymorfizm płciowy?; oceanicz- nego aragonitu. ne. Rząd Teuthida Naef, 1916 [kalmary]; noryk – dziś Rząd Ammonitida Hyatt, 1889; hettang – ma- Całkowicie zredukowany fragmokon, ścianka komory mieszkal- strycht: nej zamieniona w grzbietową blaszkę ( gladius ). Wyraźny dymorfizm płciowy, zwykle aptychy. Rząd Octopoda Leach, 1818 [ośmiornice]; kelo- Podgromada COLEOIDEA Bather, 1889 wej?, santon – dziś Wewnętrzna muszla. Rudymenty szerokostożkowatej ścianki fragmokonu, zanikłe czułki (pozostało osiem ramion).

Typ ANNELIDA Lamarck, 1809 [pierścienice] Segmentacja ciała, pierwotnie dwugałęziste odnóża z długimi szczecinkami o specyficznej strukturze, kutikula wzmocniona włóknami kolagenu. Gromada POLYCHAETA Grube, 1850 [wielosz- Gromada ECHIURA Sedgwick, 1898 [echiuro- czety] idy]; westfal – dziś Liczne szczecinki na odnóżach. Niewciągany łyżkowaty ryjek nad otworem gębowym, bez seg- ?Rząd „ Myoscolecida” ; w. kambr mentacji ciała, zwykle para brzusznych szczecinek, celoma o Bocznie spłaszczone ciało bez parapodiów, pojedyncze szcze- funkcjach hydraulicznych. cinki. Rząd Echiurida Bock, 1942 Rząd Canadiida ; botoma – śr. kambr Zamknięty układ krwionośny Bez acicul, para czułków, parapodia z pęczkami szczecinek. Rząd Xenopneusta Fisher, 1946 Podgromada ERRANTIA Quatrefages, 1866 (Aci- Rząd szczecinek analnych, otwarty system krwionośny, tylna culata Rouse & Fauchald, 1997) część jelita pełni funkcje oddechowe. Szczecinki wewnątrz parapodiów ( aciculae ), trzy czułki. Rząd Heteromyota Fisher, 1946 Rząd Turrilepadida Pilsbry, 1916 (Machaeridia Bardzo długi ryjek, liczne nieparzyste nefridia. Withers, 1926); tremadok – wizen Gromada OLIGOCHAETA Grube, 1850 [skąpo- Dwa szeregi wapniejących wypustek na grzbiecie. szczety] Rząd Eunicida Savigny, 1822 (Amphinomiida Odnóża zredukowane do grup krótkich szczecinek, hermafrody- Dales, 1963); p. kambr?, lanwirn – dziś tyczne, kokony jajowe wytwarzane przez siodełko (także w na- stępnej gromadzie). Złożony aparat szczękowy (skolekodonty). Rząd Phyllodocida Dales, 1963 (Glycerida Petti- Rząd Lumbriculida (Prosopora) Cztery pary szczecinek na segment. bone, 1963); wizen – dziś Rząd Haplotaxida (+ Moniligastrina) (Plesiotheca Podgromada SCOLECIDA Benham, 1896 Michaelsen, 1930) Bez parapodiów ani wyodrębnionej głowy. Rząd Arenicolida Audouin & Milne Edwards, 1834 Gromada HIRUDINEA Lamarck, 1809 [pijawki]; Podgromada SEDENTARIA Quatrefages, 1866 ?tyton – dziś Stabilna liczba segmentów z pierścieniowaną kutikulą, przy- Palpi z bruzdami, capitium , osiadłe, żyją w norkach lub rurkach. ssawki, kokony. Rząd Carus, 1863; żywet – dziś Spionida Rząd Acanthobdellida Listkowate płaty parapodiów, larwa z metanefridium, szablaste 30 segmentów, przyssawka na końcu ciała, szczątkowe szcze- szczecinki. cinki w przedzie ciała. Rząd Levinsen, 1883 Terebellida Rząd Rhynchobdellae Blanchard, 1887 Czułki z wypustek górnej wargi, rurki wydzielane przez rodzaj 34 segmenty (jak u pozostałych), wysuwany ryjek. płaszcza (także w następnych rzędach). Rząd Sabellida Levinsen, 1883 Rząd Pharyngobdellae Johansson, 1913 Drapieżne, spiralnie wygięta niewysuwana gardziel dostosowana Korona skrzelowa na palpi, odwrócona pozycja szczecinek na do dużych ofiar; nie ma układu krwionośnego (jak następne). odwłoku Rząd Pogonophora Johansson, 1937 (Vestimenti- Rząd Gnathobdellae Vaillant, 1890 Otwór gębowy z trzema ostrymi rozwiniętymi szczękami, wy- fera Land & Nørrevang, 1977); oligocen – dziś dzielają hirudynę. Pozbawione jelita, wchłaniają substancję organiczną czułkami lub mają chemoautotroficzne symbiotyczne bakterie.

Typ SIPUNCULA Sedgwick 1898 U-kształtne jelito uchodzące odbytem u podstawy kurczliwej przedniej części ciała, wokółgębowy aparat czułków. Gromada SIPUNCULIDIA de Blainville, 1827 Rząd Sipunculida Delle Chiaje, 1823; botoma – dziś

Typ TENTACULATA [czułkowce] Przygębowy aparat czułkowy (lofofor), U-kształtne jelito. Gromada PHORONOIDEA Hatschek, 1888; ma- Podgromada KAMPTOZOA Nitsche, 1869 (Ento- strycht – dziś procta); oxford – dziś Jelito w całej długości cylindrycznego ciała. Czułki lofoforu tworzą pierścień wokół otworu gębowego i Gromada ELDONIOIDEA Dzik, 1991 odbytu. Stożkowaty szkielet wytwarzany brzeżnie przez płaszcz. Gromada BRACHIOPODA Dumeril, 1806 [ramie- Rząd Dinomischida Dzik, 1991; atdaban – śr. nionogi] kambr Lofofor osłonięty przez skorupki muszli (grzbietową i brzuszną) Wysokostożkowate ciało z nóżką. pozostawiające na zewnątrz umięśnioną nóżkę. Rząd Velumbrellida Dzik, 1991; atdaban – p. Podgromada INARTICULATA Huxley, 1864 kambr Skorupki muszli połączone ze sobą tylko mięśniami bądź za- czątkowymi zębami zawiasowymi. Dyskowate ciało. Gromada TENTACULITA Bouček, 1964 [tenta- Rząd Lingulida Waagen, 1885 [lingule]; tommot – kulity] dziś Fosforanowe skorupki, długa masywna nóżka. Rozwój embrionalny jak mszywioły (pierwotnie z cementacją do podłoża) ale pojedyncze. Rząd Acrotretida Kuhn, 1949; atdaban – fran Rząd Cornulitida Bouček, 1964; arenig – wolf- Maleńka nóżka wychodząca z wierzchołka stożkowatej fosforanowej skorupki. kamp Rząd Kirengellida Rosov, 1975; ?tommot, śr. Duże stożkowate rurki. Rząd Microconchida Weedon, 1991; wenlok – kambr – lanwirn Liczne, seryjnie rozmieszczone mięśnie zwieracze; fosforano- bajos we{?} lub wapienne skorupki cementujące się do podłoża. Maleńkie, trochoidalnie zwinięte rurki. Rząd Craniida Waagen, 1885 (Craniopsida Rząd Tentaculitida Ljashenko, 1955; karadok – Gorjansky & Popov, 1985; Trimerellida Gorjansky fran & Popov, 1985); arenig – dziś Swobodnie spoczywające na dnie. Dolna z wapiennych skorupek cementuje się do podłoża lub Rząd Nowakiida Bouček, 1964; żedyn – famen swobodnie leżące. Planktonowe. Rząd Kutorginida Kuhn, 1949 (Obolellida Rowell, Gromada BRYOZOA Ehrenbers, 1831 [mszywioły] 1965); atdaban – turnej Kolonijne, cylindryczny płaszcz wydziela rurkowaty szkielet, Wapienne skorupki. wciągana opatrzona lofoforem część ciała. Podgromada PHYLACTOLAEMATA Allman, Podgromada ARTICULATA Huxley, 1864 Aparat zawiasowy na krawędzi kalcytowych skorupek. 1856 Rząd Orthida Schuchert & Cooper, 1932; botoma Podkowiasty lofofor. Rząd ? Hederellida Bassler, 1939; ludlow – westfal – gwadelup Najpierwotniejsze ramienionogi zawiasowe. Rząd Plumatellida ; gwadelup – dziś Rząd Strophomenida Öpik, 1934; tremadok – Podgromada GYMNOLAEMATA Allman, 1856 dżulfa Czułki lofoforu tworzą pierścień wokół otworu gębowego. Skorupka z podkowiastym lofoforem płaska. Rząd Cyclostomata Busk, 1852; arenig – dziś Rząd Pentamerida Schuchert & Cooper, 1931; Wapienne ścianki rurek przebite przez wypustki tkanek mięk- kich (pseudopory). botoma – fran Rząd Trepostomata Ulrich, 1882; tremadok – Pękate muszle z zawiasem nie połączonym na stałe. noryk Rząd Rhynchonellida Kuhn, 1949; lanwirn – dziś Lofofor z wapiennym szkieletem u nasady, o stożkach spiral Nieporowate ścianki wydłużonych wapiennych rurek (zoo- skierowanych ku grzbietowi muszli; permanentny zawias musz- eciów), wspólna jama ciała kolonii kontaktuje się na jej poli. wierzchni. Rząd Cryptostomata Vine, 1883; arenig – scytyk Rząd Spiriferida Waagen, 1883; karadok – dziś Całe spirala lofoforu o stożkach skierowanych na boki muszli z J. w. ale krótkie zooecia, szkielet kolonii uniesiony o wysokim wapiennym szkieletem. stopniu integracji. Rząd Ctenostomata Busk, 1852; karadok – dziś Rząd Atrypida Rzonsnitskaya, 1960; karadok – Szerokie asymetrycznie umieszczone pole działania mięśni hy- fran draulicznego aparatu wysuwania lofoforu. Całe spirala lofoforu o stożkach skierowanych ku grzbietowi Rząd Cheilostomata Busk, 1852; tyton – dziś muszli z wapiennym szkieletem. J. w. ale lofofor po wciągnięciu zakrywany wieczkiem. Rząd Terebratulida Waagen, 1883; ludlow – dziś Lofofor ze szkieletem w kształcie pętli, porowate muszle.

Typ NEMERTINI delle Chiaje, 1841 [wstężnice] Umięśniony ryjek wciągany do wypełnionej płynem komory ( rhynchocoel ), jelito z bocznymi wypustkami zakończone odbytem, wielowi- ciowy nabłonek.

Gromada ANOPLA Schultze, 1851 Podrząd Pelagica Otwór gębowy otwiera się poniżej ryjka . Planktonowe. Rząd Palaeonemertea Hubrecht, 1879 Podrząd Reptantia Nie ma dermis lub jest galaretowata. Denne, przeplatające się umięśnienie rynchocelu. Rząd Heteronemertea Burger, 1892 Rząd Monostylifera Brinkmann, 1917 (Paramono- Wyraźnie wyodrębniona dermis; larwa pilidium. stylifera Gibson, 1988; Monoxiphidia Crandall Gromada ENOPLA Schultze, 1851 (Hoplonemertea 1993; Mictosemia Crandall 1993) Hubrecht, 1879) Pojedyncze sztyleciki. Otwór gębowy i ryjka zwykle połączone, przed zwojem mózgo- Rząd Bdellonemertea Verrill, 1892 (Malacobdelli- wym, pnie nerwowe wewnątrz wora mięśniowego, ryjek z zasa- dae) dy ze sztylecikami. Przyssawka, żyją na skrzelach małżów, warstwowane umięśnie- Rząd Polystylifera Brinkmann, 1917 nie rynchocelu, ryjek nieuzbrojony. Ryjek z licznymi sztylecikami.

Typ PLATHELMINTHES Vogt, 1851 Schneider, 1873 [robaki płaskie, płazińce] Grzbietobrzusznie spłaszczone ciało, nie ma wtórnej jamy ciała ani odbytu, wielowiciowe komórki nabłonka. Gromada TURBELLARIA Ehrenberg, 1831 [wirki] Niesegmentowane, „główka” z przyssawką; pasożyty jelitowe Pokryte orzęsionym nabłonkiem, hermafrodytyczne. ryb i skąposzczetów. Rząd Nemertodermatida Karling, 1940 Rząd Spathebothriida Zapłodnienie wewnętrzne i plemniki o wydłużonej główce (jak u Zewnętrznie niesegmentowane ale seryjne zestawy gonad, wszystkich dalej następujących robaków płaskich) ale z wicią. „główka” z przyssawką; pasożyty jelitowe ryb z obunogiem jako Rząd Catenulida Graff, 1905 żywicielem pośrednim. Plemniki bez wici, molekularnie bliskie Nemertini. Rząd Trypanorhyncha Rząd Macrostomida Doe, 1986 Segmentowane (jak następne), 4 wysuwane organy czepne uzbrojone w haki; pasożyty jelitowe ryb chrzęstnoszkieletowych. Rząd Polyclada Lang, 1881 Rząd Pseudophyllida van Beneden, 1850 Przednia gałąź jelita z licznymi odgałęzieniami, morskie, plem- 4 szczelinowate przyssawki; pasożyty jelitowe ryb i rybożernych niki z dwiema wiciami 9+1 (jak u dalej następujących). kręgowców (jak większość wyższych tasiemców). Rząd Triclada Ehrenberg, 1831 (Seriata Bresslau, Rząd Tetraphyllida Schmarda, 1871 1933) 4 złożone przyssawki. Żółtko w komórkach otaczających jajo (jak u dalej następują- Rząd Diphyllida cych), jelito podzielone na przednie i dwa tylne odgałęzienia, plemniki z dwiema wiciami. Rząd Cyclophyllida Braun, 1900 (Proteocephalida; Rząd Rhabdocoela Ehrenberg, 1831 (zwykle dzie- Tetrabothriida) lone na liczne rzędy, m.in. Kalyptorhynchia Graff, 4 okrągłe przyssawki. 1905, Dalyellida Bresslau, 1933, Temnocephala Rząd Nippotaeniida Yamaguti, 1939 Pojedyncza przyssawka; uproszczone. Blanchard, 1849) Gromada MESOZOA van Beneden, 1877 (Rhom- Proste jelito, plemniki z dwiema wiciami lub bez (jak u dalej następujących). bozoa; Dicyemida; Orthonectida) Rząd Acoela Uljanin, 1870 Skrajnie uproszczone pasożyty, pokrewieństwa niejasne. Bez drożnego jelita, plemniki bez wyodrębnionej wici. Gromada GASTROTRICHA Meschnikoff, 1864 Gromada TREMATODA Rudolphi, 1808 [przywry] Mikroskopijne interstycjalne, orzęsiona strona brzuszna, grzbiet okryty kutikulą. Syncytialny tegument na stadiach postlarwalnych (jak u tasiem- ców), pasożyty przytwierdzające się przyssawką, bez lokomoto- Rząd Macrodasyida Remane, 1925 rycznych rzęsek na dorosłych stadiach. Rząd Chaetonotida Remane, 1925 Rząd Udonelloida Gromada GNATHOSTOMULIDA Ax, 1956 Proste jelito bez wypustek; pasożytują na skorupiakach – paso- Złożony aparat szczękowy w gardzieli (jak Rotatoria) ale nabło- żytach ryb. nek komórkowy, mikroskopijne. Rząd Monogenea Carus, 1863 Rząd Filospermoidea Sterrer, 1972 Jelito z wypustkami; pasożyty zewnętrzne ryb; tarcza czepna z Nitkowate plemniki, męski otwór płciowy bez narządu kopula- hakami na tylnym końcu ciała. cyjnego. Rząd Aspidogastrida ( Aspidocotylea Burmeister, Rząd Bursovaginoidea Sterrer, 1972 1856) Żeńskie narządy rozrodcze z bursa . Złożona przyssawka na przuchu; wewnętrzne pasożyty mięcza- Rząd Micrognathozoa Kristensen & Funch, 2000 ków, ryb i żółwi. Dwa rzędy wielowiciowych komórek nabłonka. Rząd Digenea Carus, 1863 Gromada ROTATORIA Ehrenberg, 1838 (Rotifera Dwie przyssawki; złożony cykl rozwojowy ze stadium cerkarii, Cuvier, 1798) [wrotki] pierwotnym gospodarzem zawsze mięczak. Mikroskopijne, aparat gardzielowy, nie mają umięśnionych Gromada CESTODA Gegenbaur, 1856 [tasiemce] okryw ciała, które zwykle okryte jest organiczną wenątrzkomór- Pasożyty, zanikłe jelito. kową skorupką ( lorica ), plemniki z wicią skierowaną do przodu. Rząd Gyrocotylida Benhani, 1901 (Cestodaria) Rząd Seisonida Plate, 1886 Rozetkowata przyssawka z tyłu; pasożyty jelitowe chimer. Stosunkowo duże, przytwierdzone do skrzel pierwotnych skoru- Rząd Amphilinida Poche, 1922 piaków. Wysuwany ryjek, bez przyssawki; pasożyty jamy ciała jesiotrów, Rząd Bdelloida Hudson & Gosse, 1889 innych ryb i żółwi. Rząd Monogononta Ehrenberg, 1832 Rząd Caryophyllida Wardle & McLeod, 1952 Gromada ?CYCLIOPHORA Kristensen

Mikroskopijne osiadłe, ciało okryte wewnątrzkomórkową „kuti- Rząd Eoacanthocephala Van Cleave, 1936 (Neoe- kulą”. chinorhynchida) Gromada ACANTHOCEPHALA Rudolphi, 1831 Pośrednim żywicielem niższy skorupiak, ostatnim bywa żółw. [kolcogłowy] Rząd Echinorhynchida Cobbold, 1879 Syncytialny nabłonek i plemniki z wicią skierowaną do przodu Pośrednim żywicielem wyższy skorupiak. (jak Rotatoria), wciągany ryjek z rzędami haków, pasożyty Rząd Polymorphida słodkowodnych ryb z przejściowym żywicielem-stawonogiem Ostatnim żywicielem ptak, lub ssak. Rząd Archiacanthocephala Meyer ,1931 (Oliga- Incertae sedis canthorhynchida; Gigantorhynchida) Rząd Myzostomida Graff ,1884 Pośrednim żywicielem wij, lub owad. Wić plemnika skierowana do przodu, pasożytnicze.

Typ ECHINODERMATA Bruguiere, 1791 [szkarłupnie] Wewnątrzkomórkowy beleczkowaty szkielet wapienny. Rząd Helicoplacida Durham & Caster, 1963; atda- Gromada EDRIOASTEROIDEA Billings, 1858 ban [edrioasteroidy] Dwa pasy ambulakralne, zwinięte helikoidalnie. Czułki w zasłanianych fałdami bruzdach pancerza. Rząd Ctenocystida Robison & Sprinkle, 1969; śr Rząd Camptostromatida Durham, 1967; botoma kambr Rząd Thecoida Jaekel, 1895; botoma – stefan Dwubocznie symetryczny aparat czułkowy. Rząd ? Cyclocystoidida Miller & Gurley, 1895; Podtyp PELMATOZOA Bell, 1891 arenig – wizen Fitracyjne czułki i otwór gębowy skierowany do góry, U- kształtne jelito.

Gromada CRINOIDEA Miller, 1821 [liliowce] Rząd Isocrinida Sieverts-Doreck, 1952; ladyn – Czułki na rozgałęzionych ramionach. dziś Podgromada INADUNATA Wachsmuth & Sprin- Długa łodyga z cirri , mały kielich. ger, 1885 Rząd Comatulida Clark, 1908; noryk – dziś Pierwotna anatomia. Swobodnie żyjące, skrócona łodyga z pęczkami cirri . Rząd Cladiida Moore & Laudon, 1943 (Aethocri- Rząd Roveacrinida Sieverts-Doreck, 1952 noryk – nida Ausich, 1998); tremadok – gwadelup kampan Pierwotnie cztery pierścienie płytek w kielichu (L, I, B, R); Planktonowe, zredukowana łodyga, skrzydełka na członach ra- łodyga i ramiona okryte płytkami, które zlewają się w lite człony mion. a podstawowy pierścień (L) płytek kielicha zanika (jak u następ- Gromada CYSTOIDEA von Buch, 1846 [cystoidy] nych). Czułki na nierozgałęzionych ramionach. Rząd Disparida Moore & Laudon, 1943; tremadok Rząd Eocrinoidea Jaekel, 1918; botoma – aszgil – gwadelup Rząd Rhombifera Zittel, 1879; p. kambr – fran Zanikły również pierścień bazaliów (B), odbyt wyniesiony. Oddechowe rombopory. Podgromada CAMERATA Wachsmuth & Springer, Rząd Coronata Jaekel, 1918; karadok – ludlow 1885; arenig – gwadelup Rząd Blastoidea Say, 1825; wenlok – gwadelup Nasady bruzd ambulakralnych i otwór gębowy osłonięte; pierw- Liczne brachiole. sze człony ramion wbudowane w kielich. Rząd Diploporita Muller, 1854; tremadok – eifel Podgromada FLEXIBILIA Zittel, 1895 Diplopory. Stosunkowo luźno zestawione płytki kielicha, odsłonięta gęba. Gromada CARPOIDEA Jaekel, 1902 [karpoidy] Podgromada ARTICULATA Asymetryczne, spoczywające bokiem na dnie, pojedyncze ramię Część członów ramion połączona mięśniami; odsłonięta gęba, (jeśli jest). przyrost łodygi za pierwszymi członami. Rząd Soluta Jaekel, 1901; botoma – ems Rząd Encrinida Matsumoto, 1929 (Millericrinida Owalne ciało, krótkie ramię, długa łodyga przytwierdzona do Sieverts-Doreck, 1952); scytyk – dziś podłoża w młodocianych stadiach pierwotnych form. Płytki ramion w dwu rzędach. Rząd Cornuta Jaekel, 1901(Mitrata Jaekel, 1921; Rząd Cyrtocrinida Sieverts-Doreck, 1952; pliens- Stylophora Gill & Caster, 1960); botoma – fran bach – dziś Płaskie asymetryczne ciało, zredukowana łodyga, długie ramię. Skrócona łodyga i ramiona, kielich zwykle formuje rodzaj Rząd Cincta Jaekel, 1918; śr. kambr pancerza. Krótka łodyga, dwa ambulakra na krawędzi ciała (bez ramion).

Podtyp ELEUTHEROZOA Bell, 1891 Czułki w rzędach na powierzchni ciała pełnią funkcje lokomotoryczne (nóżki ambulakralne). Gromada ASTEROIDEA de Blainville, 1830 [roz- Rząd Paxillosa Perrier, 1884; arenig ( s.s . bajos) – gwiazdy] dziś Ciało rozciągnięte wzdłuż pięciu pasów ambulakralnych, zwykle Nóżki bez przyssawek. bez odbytu. Rząd Granulosa Perrier, 1884; Rząd Somasterida Spencer, 1951; arenig – lanwirn Płytki pokryte krótkimi kolcami. Ramiona odchodziły od strony gębowej ciała. Rząd Valvata Perrier, 1884; hettang – dziś Rząd Platyasterida Spencer, 1951; karadok – ems Nóżki z przyssawkami. Płaskie szerokie pola ambulakralne. Rząd Forcipulata Perrier, 1884; hettang – dziś

Nóżki z przyssawkami, bez paxill. Rząd Diadematida Duncan, 1889 (rozdzielane Gromada OPHIUROIDEA Gray, 1840 [wężowidła] zwykle na wiele rzędów); hettang – dziś Narządy wewnętrzne skupione w centralnej części ciała a pięć Przyczepy mięśni wciągających latarnię Arystotelesa na wyrost- umięśnionych ramion pełni funkcje lokomotoryczne; bez odby- kach zlanych parami na wierzchołkach ( auriculae ). tu. Rząd Clypeasterida Agassiz, 1873 (Holectypoida); Rząd Stenurida Spencer, 1957; arenig – fran pliensbach – dziś Rząd Oegophiuroidea Matsumoto, 1915; aszgil – Dwuboczna symetria (odbyt przesunięty do „tyłu”), postępująca dziś redukcja zębów latarni Arystotelesa. Rząd Phrynophiuroidea Matsumoto, 1915 Rząd Cassidulida Claus, 1880 (Holasteroida); Rząd Ophiurida Müller & Troschel, 1840; ludlow aalen – dziś – dziś J.w. ale zupełnie bez szczęk. Gromada ECHINOIDEA Zittel, 1883 [jeżowce] Rząd Spatangida Claus, 1876; berias – dziś Złożony aparat gębowy (latarnia Arystotelesa). Fasciole z drobnymi igłami i gruczołami śluzowymi, żyją w Rząd Ophiocystia Sollas, 1899; ?arenig, wenlok – norach z dwoma otworami. żywet Gromada HOLOTHURIOIDEA Zittel, 1883 [strzy- Nóżki ambulakralne ze szkieletem łuskowatych płytek, płytki kwy] ciała nieregularne. Aparat czułkowy wokół otworu gębowego i zwykle osobne pasy Rząd Bothriocidarida Zittel, 1879; lanwirn – lu- ambulakralne wzdłuż ciała. dlow Rząd Dendrochirota Grube, 1840; ?ems, turnej – Jeden rząd płytek w pasie międzyambulakralnym. dziś Rząd Echinocystitida Jackson, 1912; aszgil – le- Drzewiaste długie czułki. onard Rząd Dactylochirota Pawson & Fell, 1965; ?turnej, Luźno powiązane liczne płytki szkieletu. sinemur – dziś Rząd Palechinida Haeckel, 1866; ludlow – gwa- U-kształtne jelito. delup Rząd Aspidochirota Grube, 1840; anizyk – dziś Krótkie czułki. Sztywno połączone płytki w licznych szeregach . Rząd Apoda Brand, 1835; żywet – dziś Rząd Cidarida Claus, 1880; fran – dziś Bez ambulakrów. Przyczepy mięśni wciągających latarnię Arystotelesa na widla- Rząd Elasipoda Théel, 1882; ?eifel, anizyk – dziś stych wyrostkach. Dwubocznie symetryczne.

Typ HEMICHORDATA Bateson, 1885 [półstrunowce] Szczeliny skrzelowe. Gromada PTEROBRANCHIA Lankester, 1878 [pióroskrzelne] U-kształtne jelito, pierzasty lofofor. Rząd Cephalodiscida Fowler, 1892; tremadok – Gromada ENTEROPNEUSTA Gegenbaur, 1870 dziś [jelitodyszne]; westfal – dziś Nieregularny białkowy szkielet kolonii. Ryjące w osadzie, proste jelito, liczne szczeliny skrzelowe. Rząd Rhabdopleurida Fowler, 1892; śr. kambr – Incertae sedis dziś Rząd Xenoturbellida Westblad, 1949 Płożące rurki kolonii budowane z bocznych pasemek (fuselli ). Skrajnie uproszczona antomia; komórki płciowe wyrzucane Rząd Graptolithida Bronn, 1846 [graptolity] przez jelito do wody. Uniesione na całej długości rurki kolonii z dymorfizmem płcio- Gromada ?DIPLEUROZOA Harrington & Moore, wym zaznaczającym się w rozmiarach. 1955 Podrząd Dendrograptina Nicholson, 1872; p. Serie mięśniowych komór na grzbiecie, jelito z seryjnymi wy- kambr – namur pustkami. Bentosowe. Rząd Dickinsoniida Harrington & Moore, 1955; Podrząd Graptolithina Bronn, 1846; tremadok – wend ems Planktonowe, zanikający dymorfizm.

Typ CHORDATA Bateson, 1886 [strunowce] Struna grzbietowa. Podtyp CEPHALOCHORDATA Owen, 1846 [bezczaszkowce s.l .] Pierwotne strunowce. Gromada YUNNANOZOA Dzik, 1995 Gromada ACRANIA Bleeker, 1859 (Amphioxi); śr. Poprzeczne bloki mięśniowe. kambr – dziś [bezczaszkowce s.s .] Rząd Yunnanozoida Dzik 1995; w. kambr V-kształtne bloki mięśniowe, kosz skrzelowy. Bocznie spłaszczone.

Podtyp TUNICATA Lamarck, 1816 (Urochordata Bateson, 1885) [osłonice] Polisacharydowy szkielet zewnętrzny. Gromada APPENDICULARIAE Lahille, 1860 Wydzielają filtracyjny „domek” wytwarzając w nim prąd wody [apendikularie, ogonice] grzbietobrzusznie spłaszczonym ogonem.

Gromada ASCIDIA Blainvillae, 1824 [ascidie, Kosz skrzelowy, planktonowe. żachwy] Rząd Conodontochordata Melton & Scott, 1973; Kosz skrzelowy, bentosowe. namur Gromada SALPAE (Thaliacea van der Hoeven, Ogon z promieniami płetwowymi. 1850) [salpy]

Podtyp CONODONTA Sweet, 1986 Dwubocznie symetryczny aparat szczękowy, niezdolne do osmoregulacji. Gromada CONODONTA Eichenberg, 1930 [kono- Aparat prawdopodobnie z 14 elementów bez wyrostków. donty s.l .] Rząd Protopanderodontida Sweet, 1988; p. kambr Aparat chwytny z zespołów ząbków po bokach otworu gębowe- – aszgil go. Aparat prawdopodobnie z 15 elementów zwykle bez wyrostków. Podgromada PARACONODONTA Müller, 1962 Rząd Prioniodontida Dzik, 1976; arenig – famen Bazalny przyrost elementów z jednego rodzaju fosforanowo- Aparat z 19 elementów, jego elementy masywne pierwotnie z organicznego szkieletu. trzema wyrostkami, jedna para z czterema. Podgromada EUCONODONTA Bengtson, 1976 Rząd Ozarkodinida Dzik, 1976; arenig – retyk [konodonty s.s .] Aparat z 15 elementów, jego elementy pierwotnie z dwoma lub Aparat gębowy z wewnętrznym fosforanowym szkieletem przy- trzema (symetryczny) wyrostkami. rastającym od zewnątrz (jak emalia zębów); często jama bazalna Podgromada MYXINI [śluzice] elementów aparatu wtórnie wypełniona tkanką przyrastającą od Aparat gębowy z keratynowych ząbkowanych szczęk. dołu (jak dentyna). Rząd Myxinida Berg, 1940; westfal – dziś Rząd Panderodontida Sweet, 1988; p. kambr – fran Podtyp VERTEBRATA Cuvier, 1812 (Craniata Haeckel, 1874) [kręgowce, czaszkowce] Wydłużone kanaliki nerkowe. Gromada AGNATHA Haeckel, 1895 [bezszczę- Pancerz tułowiowy z dużych płyt, zlane łuski tworzą dentynowe kowce] żeberka; wspólne ujścia worków skrzelowych po bokach ciała. Połączone w jeden kanały nosowe. Rząd Psammosteida Berg, 1940; zigen – fran Podgromada HETEROSTRACI Lankester, 1868 Wtórny rozpad pancerza tułowiowego na mniejsze płytki. [heterostraki] Podgromada OSTEOSTRACI Lankester, 1868 Ząbki skórne i tarcze z bezkomórkowej tkanki fosforanowej [osteostraki] (aspidyny), hypocerkiczna płetwa ogonowa. Pancerz z tkanką kostną, osobne ujścia worków skrzelowych. Rząd Thelodontida Gross, 1967 (Katoporida Rząd Anaspida; aszgil – fran Gross, 1967; Phlebolepidida Berg, 1940); arenig?, Bocznie spłaszczone ciało okryte drobnymi łuskami, hypocerkiczna płewa ogonowa. landower – fran Rząd Cephalaspidida Halstead Tarlo, 1967; lan- Ciało okryte pojedynczymi ząbkami skórnymi, ujścia każdego z worków skrzelowych po bokach osłonięte klapką. dower – fran Rząd Furcacaudiida Wilson & Caldwell, 1998; Grzbietobrzusznie spłaszczone, heterocerkiczna płetwa ogonowa, dwie płetwy grzbietowe i płetwy piersiowe. przidoli – zigen Podgromada PETROMYZONI [minogi] Telodonty z bocznym spłaszczeniem ciała. Przyssawka gębowa, odcięcie przewodu nosowego od gardzieli, Rząd Astraspida Berg, 1940; arenig – karadok zdolność do osmoregulacji. Tułów w pancerzu z tarczek złożonych ze zlanych łusek, osobne Rząd Petromyzonida Berg, 1940; famen – dziś ujścia worków skrzelowych osłonięte płytkami. Rząd Pteraspida Berg, 1940; przidoli – eifel Gromada PISCES [ryby] (najczęściej dla rzędów ichtiolodzy stosują końcówki -formes) Szczęki (jak u czworonogów) ale wodne. Podgromada CHONDRICHTHYES Huxley, 1880 Rząd Petalodontida Zangerl, 1981; namur – gwa- [ryby chrzęstnoszkieletowe] delup Ciało pokryte drobnymi łuskami, słabo rozwinięte kości pocho- Zespoły guzikowatych zębów, płaszczkokształne. dzenia chrzęstnego. Rząd Selachii (Neoselachii Compagno, 1977) [re- Rząd Acanthodiida Owen, 1846 [akantody]; lan- kiny s.s .] dower – leonard Wielowarstwowa emalia (enameloid) zębów. Maleńkie grube łuski, spirale zębowe o kostnych podstawach. Podrząd Heterodontina ; ladyn – dziś Rząd Chlamydoselachida Fowler, 1947 (Hybo- Podrząd Hexanchiina ; sinemur – dziś dontiformes); przidoli – dziś Płaskie tnące żeby o piłkowanych krawędziach. Zęby o długim środkowym wierzchołku. Rząd Batoidei Compagno, 1973 (Rajiformes Berg, Rząd Xenacanthida Berg, 1955; ?żedyn, żywet – 1940) [płaszczki]; kimeryd – dziś scytyk Szczeliny skrzelowe na brzusznej stronie. Zęby z bocznymi wierzchołkami znacznie większymi od środko- Podgromada HOLOCEPHALI [zrosłogłowe] wego, zrośnięte nieparzyste płetwy, słodkowodne. Górna szczęka ( palatoquadratum ) zlana z czaszką. Rząd Edestida Moy Thomas & Miles, 1971; famen Rząd Placodermi [plakodermy]; ?wenlok, żedyn – – scytyk famen Bardzo duża środkowa spirala zębowa żuchwy. Tułów pokryty tarczami kostnymi, zęby zlane w ostre krawędzie lub zanikłe.

Rząd Chimaerida (Bradyodonti Arambourg & Trzony kręgów z dwu elementów podobnych rozmiarów; ru- Bertin, 1958; Iniopterygia Zangerl & Case, 1973) chome policzki w czaszce. [chimery]; wizen – dziś Rząd Microsauria Dawson, 1863 (Aistopoda Spirale zębowe przekształcone w płyty. Miall, 1874); wizen – leonard Podgromada SARCOPTERYGII Romer, 1955 Drobne, wydłużone ciało. Dwie płetwy grzbietowe, duże łuski bez emalii, jamy nosowe Rząd Apoda Oppel, 1811 (Gymnophiona Rafine- otwierają się do wnętrza pyska ( choanae ). sque, 1814) [płazy beznogie]; sinemur – dziś Rząd Dipnoi Müller, 1844 [ryby dwudyszne]; że- Beznogie, ryją w glebie lub wodne. dyn – dziś Rząd Urodela Dumeril, 1804 (Caudata Oppel, Płyty zębowe. 1811) [płazy ogoniaste]; noryk – dziś Rząd Crossopterygii [ryby trzonopłetwe]; ludlow, Dwuwierzchołkowe zęby i zredukowany szkielet kostny (jak żedyn – dziś Anura). Ostre zęby. Rząd Anura Fisher, 1813 (Salientia Laurenti, 1768) Podgromada OSTEICHTHYES Huxley, 1880 [ryby [płazy bezogonowe]; scytyk – dziś kostnoszkieletowe] Zanikły ogon, skoczne tylne kończyny. Jedna płetwa grzbietowa. Gromada REPTILIA Laurenti, 1768 [gady] Rząd Palaeoniscida Goodrich, 1909 (Polypteri- Jaja składane na lądzie, rogowe łuski na skórze. formes) [ryby ganoidowe]; ludlow – dziś Podgromada ANAPSIDA Willison, 1917 (Pa- Płaskie romboidalne łuski z grubą powłoką emalii (ganoiny). rareptilia Olson, 1947) Rząd Acipenserida Berg, 1940 (Saurichthyida Lity dach tyłu czaszki. Berg, 1937) [jesiotry]; scytyk, tyton – dziś Rząd Cotylosauria Cope, 1880 (Captorhinida Wat- Redukcja łusek i szkieletu skórnego głowy, pysk na dolnej son, 1917; Diadectomorpha; Pareiasauria; Procolo- stronie. phonia) [kotylozaury]; stefan – dziś Rząd Amiida Huxley, 1861 (Holostei; Semiono- Uzębione, zanikające wycięcie uszne. tiformes; Pachycormiformes; Lepisosteiformes; Rząd Testudines Batsch, 1788 (Chelonia) [żółwie]; Pholidophoriformes); gwadelup – eocen karnik – dziś Nieco rozluźniony związek kości szczękowej ( maxillare ) z Pancerz kostny wokół tułowia, łopatki pod żebrami? resztą kości okrywowych czaszki, łuski ganoidowe. Rząd Mesosaurida Seeley, 1892 (Proganosauria Podgromada TELEOSTEI Müller, 1846 [ryby cien- Baur, 1887); wolfkamp kołuskie, ościste] Słodkowodne, pogrubione żebra. Ruchoma kość szczękowa, cienkie łuski bez emalii (cykloidal- Rząd Bolosaurida Kuhn, 1959; leonard – gwadelup ne), zwarty szkielet ogona ze zmodyfikowanymi łukami nerwo- Dolny otwór skroniowy. wymi kręgów, pierwotnie jedna płetwa grzbietowa. Podgromada SYNAPTOSAURIA Baur, 1887 Rząd Osteoglossida Regan, 1909; oksford – dziś Górne otwory skroniowe i wycięcie w dolnej krawędzi czaszki Kości skórne czaszki z wyrazistą rzeźbą powierzchni. między końcem oczodołu a stawem szczękowym (otwarty dolny Rząd Anguillida Regan, 1909 (Elopiformes Gren- otwór skroniowy). wood et al. , 1966) [węgorzowate]; tyton, walanżyn Rząd Plesiosauria de Blainville, 1835 [plezjo- – dziś zaury]; dżulfa – mastrycht Larwa leptocephalus . Wodne, tendencja do redukcji roli ogona przy pływaniu, płetwo- Rząd Clupeida Bleeker, 1859 [śledziowate]; apt – wate kończyny do podwodnego lotu. dziś Rząd Ichthyosauria de Blainville, 1835 [ichtio- Scutae na brzusznej i/lub grzbietowej krawędzi ciała. zaury]; scytyk – cenoman Rząd Salmonida Bleeker, 1859 (Esociformes Nektonowe, szybko pływające przy pomocy ogona. Bleeker, 1859) [łososiowate]; apt – dziś Rząd Placodontia von Meyer, 1863 [plakodonty]; Wysuwane szczęki, płetwa tłuszczowa (wtórnie zanikająca, jeśli scytyk – retyk płetwa grzbietowa przesunięta do tyłu). Przybrzeżne morskie, guzikowate zęby podniebienne, tarcze Rząd Cyprinida Bleeker, 1859 [karpiowate]; pale- kostne na tułowiu. ocen – dziś Podgromada LEPIDOSAURIA Haeckel, 1866 Kostne połączenie pęcherza pławnego z mózgiem (aparat Webe- (Squamata Oppel, 1811) [gady łuskonośne] ra). Dolne i górne otwory skroniowe, dolny zwykle otwarty, mocne Rząd Percida Bleeker, 1859 (Acanthopterygii przednie kończyny, wyginają ciało na boki, pierwotnie zęby osadzone na bocznej powierzchni krawędzi szczęk. Gouan, 1770, Batrachoidiformes Goodrich, 1909, Rząd Araeoscelida Willison, 1913 (Eosuchia Bro- Percopsiformes Berg, 1937; Cyprinodontiformes) om, 1914; Rhynchosauria); stefan – karnik [okoniowate]; cenoman – dziś Zamknięte otwory skroniowe. Płetwy brzuszne pod piersiowymi, ostre promienie w przedzie Rząd Rhynchocephalia Guenther, 1867 (Spheno- płetwy grzbietowej. Gromada AMPHIBIA Linné, 1758 [płazy] dontia Williston, 1925) [hatterie]; karnik – dziś Stałe zęby, dolny otwór skroniowy w mniejszym lub większym Palczaste kończyny parzyste. stopniu otwarty (wtórnie zamknięty u hatterii). Rząd Labyrinthodontia von Mayer, 1842 [labi- Rząd Lacertilia Wagler, 1830 [jaszczurki s.l .]; ryntodonty, płazy tarczogłowe; famen – w. kreda] scytyk – dziś (z reguły wydziela się znacznie więcej Wycięcia uszne w dachu płaskiej czaszki. Rząd Anthracosauria Save-Söderberg, 1932 rodzin) Ruchoma kość kwadratowa. (Seymouriamorpha); wizen – dżulfa, Rodzina Anguinidae Gray, 1825 [padalce] Krótka czaszka.

Rodzina Varanidae Gray, 1827 [warany] Rząd Crocodilia Gmelin, 1788 [krokodyle]; het- Długa wąska czaszka, więzadło w połowie długości żuchwy. tang – dziś Rodzina Gekkonidae Gray, 1825 [gekony] Wtórne kostne podniebienie. Przystosowane do biegania po pionowych skałach i pniach. Rząd Pterosauria Owen, 1840 [pterozaury]; karnik Rodzina Helodermatidae Wiegmann, 1829 – mastrycht Jadowita ślina. Błona lotna rozpięta między palcem dłoni a przedudziem. Rodzina Scincidae Gray, 1825[scynki] Rząd Dinosauria Owen, 1842 [dinozaury] Łuski ze swobodnymi końcami. Nieskostniały środek panewki stawu biodrowego. Rodzina Lacertidae Fitzinger, 1826 [jaszczurki s.s .] Podrząd Theropoda Marsh, 1881; karnik – ma- Zęby z jamą. strycht Rodzina Iguanidae [legwany] Dwunożne drapieżniki. Skrócona czaszka. Podrząd Sauropoda Marsh, 1871 (Prosauropoda); Rodzina Agamidae [agamy] noryk – mastrycht Stałe uzębienie, chwytny język. Długa szyja i ogon, czworonożne, roślinożerne o prostej budo- Rodzina Chameleontidae Gray, 1825 [kameleony] wie zębow. Stałe uzębienie, chwytny język, bocznie spłaszczone, nadrzewne Podrząd Ornithopoda Marsh, 1871; karnik – ma- obejmują gałązki palcami przeciwstawnymi po dwa. Rząd Ophidia Brongniart, 1800 (Serpentes Linné, strycht Roślinożerne, zęby piłkowane z tendencją dołączenia się w 1758) [węże]; kimeryd?, cenoman – dziś baterie. Zanikające kończyny, w czaszce kość przedszczękowa złączona Podrząd Stegosauria Marsh, 1877 (Ankylosauria więzadłem i skostniała puszka mózgowa, lewe płuco mniejsze lub zanikłe. Osborn, 1923); sinemur – mastrycht Podgromada ARCHOSAURIA Cope, 1869 [gady Kostny pancerz tułowiowy. naczelne] Podrząd Ceratopsia Marsh, 1890; barrem – ma- Zębodoły, otwór przedoczodołowy. strycht Rząd Thecodontia Owen, 1860 (Aetosauria; Phy- Masywna czaszka z „kołnierzem”. tosauria) [tekodonty]; dżulfa – retyk Gromada AVES [ptaki] (ornitolodzy stosują najczęściej końcówki -formes dla rzędów) Ciało okryte piórami. Podgromada ARCHAEORNITHES Gadow, 1893 Rząd Gruida Bonaparte, 1854 [żurawiowate]; (Sauriurae Haeckel, 1866, Odontognathae Wet- eocen – dziś more, 1893) [praptaki] Sprawnie biegające z pierwotnie wyginającym się na boki Uzębione. kręgosłupem. Rząd Archaeopterygida Fürbringer, 1888; tyton – Rząd Charadriida Huxley, 1867 (Phoenicopteri- barrem formes Fürbringer, 1888) [siewkowate]; eocen – Długi ogon z licznych kręgów. dziś Rząd Enantiornithida Walker, 1981; walanżyn – Żerują na brzegach zbiorników wodnych lub brodząc w wodzie, mastrycht tendencja do zaniku przegrody między nozdrzami. Pygostyl. Rząd Ciconiida Gray, 1840 (Ardeiformes Wagler, Rząd Hesperornithida Fürbringer, 1888; koniak – 1830) [brodzące]; eocen – dziś mastrycht Długie nogi, szyja i dziób, kroczą powoli, gnieżdżą się między konarami drzew. Nurkujące morskie. Podgromada RATITAE Merrem, 1813; kampan – Rząd Accipitrida Vieillot, 1816 (Falconiformes dziś Sharpe, 1874, Cathartiformes) [drapieżne]; eocen – Podniebienie bez „zawiasów” ułatwiających zginanie dzioba dziś (paleognatyczne). Haczykowato na końcu zagięty dziób, drapieżne. Rząd Tinamida Huxley, 1872 [tinamu]; paleocen – Rząd Strigida Wagler, 1830 [sowy]; eocen – dziś dziś Stereoskopowo widzące, nocne drapieżniki. Słabo latające ptaki stepowe. Rząd Gaviida Allen, 1897 (Wetmore & Miller, Rząd Apterygida Haeckel, 1866 [kiwi] 1926) [nury]; eocen – dziś Elastyczny dziób. Wodne, krótkoogonowe, trzy palce nóg spięte błoną, wzbijające Rząd Struthionida Latham, 1790 [strusie]; eocen – się w powietrze po długim rozbiegu. dziś Rząd Spheniscida Sharpe, 1891[pingwiny]; eocen Długie mocne nogi, głównie roślinożerne. – dziś Podgromada CARINATAE Merrem, 1813 s.s. ?ma- Nielotne morskie ptaki posługujące się płetwowatymi skrzydła- mi do podwodnego lotu. strycht – dziś Rząd Podicipedida Fürbringer, 1888 [perkozy]; Rząd Linne, 1758 (Temminck, 1820) [ku- Gallida eocen – dziś raki]; eocen – dziś Wodne, krótkoogonowe, nurkują przy pomocy nóg pozbawio- Grzebiące, mają wole, słabo latają i stronią od wody, wachlarzo- nych błony lecz z płatami skóry po bokach palców. wato rozkładany ogon i złożone zachowania płciowe. Rząd Procellariida Fürbringer, 1888 [rurkonose]; Rząd Linne, 1758 (Wagler, 1831) Anserida eocen – dziś [blaszkodziobe]; eocen – dziś Oceaniczne, rurkowate rogowe osłony zamykanych nozdrzy Dziób z cedzącymi blaszkami. (doskonały węch), trzy palce nóg spięte błoną.

Rząd Pelecanida Sharpe, 1891 [pełnopłetwe]; Długie skrzydła z krótkim ramieniem, słabe nogi, doskonale eocen – dziś latają. Wszystkie cztery palce nóg spięte błoną, doskonale latają. Rząd Coraciida Forbes, 1884 (Bucerotiformes Rząd Cuculida Wagler, 1830 (Musophagiformes Fürbringer, 1888) [kraskowate]; eocen – dziś Seebohm, 1890) [kukułkowate]; eocen – dziś Barwnie upierzone, mocny dziób. Cuculidae mają palce przeciwstawne parami. Rząd Psittacida Wagler, 1830 [papugi] Rząd Columbida Latham, 1790 [gołębie] Duży hakowato zagięty dziób, palce przeciwstawne parami. Mała głowa, ziarnojady z wolem, potrafią zamykać nozdrza. Rząd Picida Meyer & Wolf, 1810 (+ Coliida Mu- Rząd Caprimulgida Rigway, 1881 [lelki]; eocen – rie, 1872) [dzięciołowate]; eocen – dziś dziś Mocno zamocowane, sztywne sterówki, palce ustawione do przodu (Coliidae), u pozostałych przeciwstawne parami. Krótki dziób na końcu szerokiego pyska, nocne. Rząd Trogonida American Ornithologists’ Union, Rząd Trochilida Wagler, 1830 1886; eocen – dziś Rząd Passerida Linné, 1758 [wróblowate]; eocen – Barwnie upierzone (tu quetzal), pierwszy i drugi palec skiero- dziś wane do tyłu. Stopy przystosowane do mocnego chwytu cienkich gałązek, Rząd Apodida Peters, 1940 [jerzyki i kolibry]; krtań dolna ( syrinx ) z tendencją do rozwoju złożonego umię- śnienia. eocen – dziś Gromada MAMMALIA Linné, 1758 Dźwięki przenoszone do ucha wewnętrznego przez trzy kości; włosy, gruczoły potowe i mleczne. Podgromada THEROMORPHA Cope, 1878 (Sy- U dzisiejszych krótkotrwała ciąża, noworodki trwale przycze- napsida Osborn, 1903) [gady ssakokształtne] pione do sutków. Kości przenoszące dźwięki wciąż w obrębie stawu szczękowego. Rodzina Didelphidae Gray, 1821 [oposy, dydelfy] Rząd Pelycosauria Cope, 1878; leonard Rodzina Dasyuridae Waterhause, 1838 Słabe zróżnicowanie zębów, długi ogon. Rodzina Myrmecobiidae Waterhause, 1838 Rząd Cynodontia Owen, 1861 s.l . (Gorgonopsia Rodzina Notoryctidae Ogilby, 1892 Seeley, 1895; Therapsida Broom, 1905 s.s .; The- Rodzina Peramelidae Waterhouse, 1838 riodontia; Therocephalia); leonard – karnik Rodzina Caenolestidae Trouessart, 1898 Wyodrębnione kły, przyczep mięśni żuchwy rozbudowany ku Rodzina Phalangeridae Thomas, 1888 górze czaszki. Rodzina Phascalomyidae Goldfuss, 1820 Rząd Ictidosauria Broom, 1930; retyk – baton Rodzina Macropodidae Owen, 1839 [kangury] Drobne, kość szczękowa sięga stawu żuchwy. Podgromada PLACENTALIA (=Eutheria Gill, Rząd Deinocephalia Seeley, 1895; gwadelup Masywna czaszka, otwór skroniowy w tyle. 1872) [łożyskowce] Rząd Dicynodontia Owen, 1859 (Anomodontia): Wydłużona ciąża; pierwotnie trzy trzonowce. Gałąź Afrotheria gwadelup – retyk Pierwotnie afrykańska. Rogowy dziób, zanikające wydatne kły. Rodzina Tenrecidae Gray, 1821 Podgromada PROTOTHERIA Gill, 1872 [stekowce Afrykańskie „jeże”; zanikły łuk jarzmowy. s.l .] Rodzina Chrysochloridae Mivart, 1868 Wyodrębnione kostki słuchowe ale wciąż jajorodne; pola gru- Afrykańskie „krety”; zanikły łuk jarzmowy. czołów mlecznych. Rodzina Macroscelidiidae Mivart, 1868 (Scandentia Rząd Triconodonta Osborn, 1888 s.l .; retyk – Newman, 1846) kampan Kostne podniebienie z otworami; skaczą na tylnych kończynach; Główne guzki zębów policzkowych ustawione w jednym szere- ruchliwy nos. gu. Rząd Tubulidentata Huxley, 1872 Rząd Cope, 1884 [multituber- Multituberculata Uproszczone zęby policzkowe bez emalii; pokrewne tenrekom. kulaty]; kimeryd – eocen Rząd Hyracoidea Huxley, 1869; eocen – dziś Zęby policzkowe z równoległymi rzędami guzków, żuły ruchami Reliktowe ssaki kopytne pokrewne słoniom. żuchwy do tyłu. Rząd Proboscidea Illiger, 1811 [słonie]; paleocen – Rząd Pantotheria Marsh, 1880 (Trituberculata dziś Piveteau, 1961); baton – mastrycht Rozrośnięte siekacze („kły”), górna warga i nos przekształcone Główne guzki zębów policzkowych rozmieszczone zygzakowato w trąbę. (zęby trybosfeniczne); cztery trzonowce. Rząd Sirenia Illiger, 1811 [syreny]; eocen – dziś Rząd Monotremata Bonaparte, 1838 [stekowce Roślinożerne ssaki wodne. s.s .]; baton – dziś Gałąź Xenarthra Cope, 1889 Półka u podstawy korony zębów trzonowych; dziś bezzębne. Rząd Edentata Gray, 1798 (Xenarthra Cope 1889) Rodzina Tachyglossidae Gill, 1872 [kolczatki] [szczerbaki]; eocen – dziś Rodzina Ornithorhynchidae Burnett, 1830 [dzio- Dodatkowy wyrostek stawowy na niektórych kręgach; Ameryka baki] Płd. Podgromada METATHERIA Huxley, 1880 Rodzina Myrmecophagidae Bonaparte, 1838 Sutki (jak u łożyskowców) ale bez zębów mlecznych z wyjąt- [mrówkojady] kiem P3; trzy trzonowce. Rodzina Bradypodidae Bonaparte, 1831 [leniwce] Rząd Marsupialia Illiger, 1811 [torbacze]; kampan Rodzina Dasypodidae Bonaparte, 1838 [pancerniki] – dziś

Gałąź Archonta Gregory, 1910 Gatunek Homo sapiens Linné, 1758 [człowiek Rząd Chiroptera Blumenbach, 1779 [nietoperze]; rozumny]; plejstocen – dziś paleocen – dziś krótki. Aktywnie latają, błona lotna rozpięta między kończynami i pal- Rząd Rodentia Bowdich, 1821 s.l. (Glires Linné, cami dłoni. 1758, Lagomorpha Brandt, 1855) [gryzonie]; ?tu- Podrząd Megachiroptera Dobson, 1875 [kalongi] ron, paleocen – dziś Dwa pierwsze palce dłoni opatrzone pazurami. Stale rosnące siekacze, tendencja do zaniku zębów mlecznych i Podrząd Microchiroptera Dobson, 1875 rozwoju stale ścierających się koron zębów policzkowych. Drugi palec dłoni zrośnięty na końcu z trzecim. Gałąź Laurasiatheria Rząd Dermoptera Illiger, 1811 [cynocefale]; pale- Rząd Insectivora Bowdich, 1821 (Lipotyphla Ha- ocen – dziś eckel, 1866) [owadożerne]; mastrycht – dziś Nadrzewne, u dzisiejszych błona lotna rozpięta między kończy- Wtórnie niezróżnicowane jelito i niekontaktujące się kości nami. łonowe. Rodzina Plesiadapidae Trouessart, 1897 Rodzina Erinaceidae Bonaparte, 1838 [jeże] Rodzina Galeopithecidae Gray, 1821 (Cynocepha- Rodzina Talpidae Gray, 1821 [krety] lidae Simpson, 1945) Rodzina Solenodontidae Dobson, 1882 Rząd Primates Linné, 1758 [naczelne] Rodzina Soricidae Gray, 1821 [ryjówki] Pierwotnie nadrzewne, tendencja do obejmowania gałązek Rząd Pholidota Weber, 1904 [łuskowce]; eocen – palcami i do rozwoju stereoskopowego widzenia; zamkniety oczodół. dziś Podrząd Lemurina Gregory, 1915 [lemury s.l ., Ciało pokryte łuskami. Rodzina Manidae Gray, 1821 małpiatki]; mastrycht – dziś Chrapy sięgają krawędzi warg; dolne siekacze tworzą grzebyk Rząd Carnivora Bowdich, 1821 (+ Creodonta) oczyszczany podjęzyczkiem. [drapieżne]; mastrycht – dziś Rodzina Tupaiidae Mivart, 1868 [tupaje] Ostatni górny ząb przedtrzonowy i pierwszy dolny trzonowy są Ostre pazury. łamaczami. Rodzina Lemuridae Gray, 1821 [lemury s.s .] Rząd Pinnipedia Illiger, 1811 [płetwonogie – foki i Pazury nad wydatnymi opuszkami lub paznokcie (jak następne). uchatki]; miocen – dziś Rodzina Indridae Burnett, 1828 Tylne odnóża pełnią funkcje płetwy ogonowej, ogon bardzo Rodzina Daubentoniidae Gray, 1870 krotki. Rodzina Lorisidae Gregory, 1915 Rząd Perissodactyla Owen, 1848 + Condylarthra Cope, 1881 (kilku innym grupom wymarłych ko- Podrząd Tarsiina Gregory, 1915 Owłosiona warga poniżej chrap; kostne dno oczodołu (jak na- pytnych również nadaje się rangę rzędów) [niepa- stępne). rzystokopytne]; santon – dziś Rodzina Tarsiidae Gill, 1872 [tarsjusze, wyraki] Chodzą na opatrzonych kopytkami czubkach palców, najsilniej- Podrząd Platyrhini (Strepsirhini Geoffroy, 1812) szy z nich palec trzeci dominuje w linii rozwojowej koni. Rząd Brisson, 1762 [walenie]; eocen – [małpy szerokonose]; oligocen – dziś Cetacea Szeroka przegroda nosowa. dziś Rodzina Cebidae Swainson, 1835 Powiększona liczba uproszczonych zębów, duży ogon prze- kształcony w płetwę, tylne kończyny zredukowane, całkowicie Rodzina Callithricidae Thomas, 1903 wodne. Podrząd Anthropoidea Mivart, 1864 (Haplorhini Rząd Artiodactyla Owen, 1848 [parzystokopytne]; Pocock, 1918) [małpy wąskonose] eocen – dziś Tylko dwa zęby przedtrzonowe. Chodzą na opatrzonych kopytkami czubkach trzeciego i czwar- Rodzina Cercopithecidae Blanford, 1888 [małpy tego palca. zwierzokształtne]; eocen – dziś Podrząd Suina Jaeckel, 1911 Długi, ale niechwytny ogon. Fermentacja w jelicie. Rodzina Pongidae Elliot, 1913 [małpy człeko- Rodzina Hippopotamidae Gray, 1821 [hipopotamy] kształtne]; eocen – dziś Rodzina Suidae Gray, 1821 [świnie] Bez ogona. Rodzina Tayassuidae Palmer, 1897 Rodzina Hominidae Gray, 1825 [człowiekowate] Podrząd Tylopoda Illiger, 1811 Dwunożne. Fermentacja i gromadzenie wody w żołądku. Rodzaj Australopithecus Dart, 1925 [australopite- Rodzina Camelidae Gray, 1821 [wielbłądy] ki]; pliocen Podrząd Ruminantia Scopoli, 1777 [przeżuwacze] Masywne zęby policzkowe i przyczepy mięśni żuchwy sięgające Powtórne przeżuwanie pokarmu i fermentacja w wielokomoro- ciemienia. wym żołądku. Rodzaj Homo Linné, 1758 [człowiek] Rodzina Tragulidae Milne-Edwards, 1864 Przyczepy mięśni żuchwy tylko na skroniach. Rodzina Moschidae Gray, 1821 Gatunek Homo habilis Leakey et al ., 1964 pliocen Rodzina Giraffidae Gray, 1821 [żyrafy] Gatunek Homo erectus (Dubois, 1894) [pitekantro- Rodzina Cervidae Goldfuss, 1820 [jelenie] p]; plejstocen Rodzina Antilocapridae Gray, 1821 Rodzina Bovidae Gray, 1821 [pustorogie, antylopy]