Download Scans
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
· ' , Jaarboek· ... MET All E Letterkundig .. liTE R A IRE P R I J ZEN ., 'Mu·seum",: Jaarboek Letterkundig Museum 1 Jaarboek Letterkundig Museum D E N H A A G 1992 N E D E R L A N D 5 L E T T E R K U N D I G M U S E U M E N D O C U M E N T A T I E C E N T R U M Jaarboek Letterkundig Museum 1 Redactie S.A.J. van Faassen, W.R .H. KooPs, Aad Meinderts, Murk Salverda en Jessica Voeten . RedactieadresPrinses IrenePad 10, 2595 BG's-Gravenhage . ©1992 Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum en de auteurs . Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten biJ ' een CISAC-organisatie ziJ'n de Publikatierechten geregeld met Beeldrecht to Amsterdam. De uitgever heeft er naar gestreefd auteursrechten op de illustraties to regelen volgens wetteliJ'ke bePalingen . Degenen die menen zekere rechten to kunnen doen gelden, words verzocht zich alsnog tot de uitgever to wenden. .. Niets uit deze uitgave mag worden oPenbaar gemaakt of verveelvoudigd op welke wiJ'ze dan ook, behoudens hetgeen door de wet words toegestaan, zonder schrifteliJ'ke toestemming van de uitgever . Vorm9evin9 Zeno Zetwerk Ad Rem Tekst, Amsterdam Druk Hooiberg, EPe Drukwerk-coordinatieNederhof Produktie, Amsterdam ISSN 0928-8023 Donateurs van de Stichtin9 Vrienden van het Letterkundi9 Museum Het Letterkundig Museum wordt gesteund door de Stichtin g Vrienden van het Letterkundig Museum . De volgende Personen en instellingen leveren een extra financiele biJ'drage minimaal 250,- De ArbeidersPers, De Beziga BiJ', UitgeveriJ' en boekhandel Van GenneP by, W . en A.J. Hoogland-van der Sluis, dr. G .A. van Klinkenberg, Meulenhoff Nederland, NiJg' h & Van DitmarlLeoPold, Em . Querido's UitgeveriJ', Karel van het Reve, mevrouw drs. A .E. van Schendel, Anti9uariaat Andre Swertz BV, UitgeveriJ' VeenlLuitingh, M. VroliJ'k en dr . H.A. Wage. Inhoud Voorwoord • 7 Inkomsten en uitgaven Jaarverslag 1991 • 9 ANTON KORTEWEG 'Beneden steeds die astmahoest van Gerrit Borgers' Het LetterkundiK Museum in de literatuur • 15 W .J . VAN DEN AKKER EN G .J . DORLEIJN Het handschrift van Martinus NiJ'hoffs De wandelaar • 25 S .A .J . VAN FAASSEN J. Greshoff, Anton I{ippenberg en de Insel-Verlag (1914-1915) • 39 LEO JANSEN 'Ik had eel heerliJ'k plan' Enkele cornPositorische varianten van Karel van de WoestiJ'nes Wieksla9am de kim • 55 STANCE EENHUIS Politiek lout literair ondermaats? De omslag in waardering voor het schriJ'versechtPaar Scharten-Antink • 69 THEO BIJVOET De gebroeders Theo en Piet van Rossum en De Gemeenschap • 83 F . BORDEWIJK 'Een toren in het landschaP van de Nederlandse letterkunde Een lezinf,g uit 1948 over Louis CouPerus Met een naschrift van Rene SP ork • 97 GERARD TERMORSHUIZEN De Indische archipel in de gouvernementskranten, 1812-1830 • 107 Noten • 113 AAGT SMID EN DICK WELSINK Nederlandse literaire prijzen, 1986-1991 • 121 Over de auteurs • 245 Voorwoord A1 geruime tijd leefde bij het Letterkundig Museum de wens, de kolommen van het viermaandelijkse huisorgaan Juffrouwlda uitsluitend open to stellen voor informatie over de activiteiten van het Museum . Het blad zou zodoen- de zijn wat hybridische karakter - een kruising tussen een literair-weten- schappelijke publikatie en een mededelingenblad - kwijtraken en getrans- formeerd worden in een museale nieuwsbrief. Literair-historische beschou- wingen, bij voarkeur gebaseerd op onderzoek in de eigen archieven, zouden voortaan een plaats moeten krijgen in een hens jaarboek, waarin ze voaraf zouden worden gegaan door een summier jaarverslag . Want weliswaar worden in een jaarboek, naar het woord van Van Dale, de werkzaamheden van het verstreken jaar vermeld, het grootste gedeelte ervan wordt toch in beslag gen omen door zogenaamde verhandelingen . Toegevoegd moest worden een vervolg op het, under auspicien van het Letterkundig Museum door de Sdu uitgegeven, repertoriumNederlandseliteraireprijzen 1880-1985, omdat deze met zoveel vlijt en speurzin verzamelde gegevens niet verloren mochten gaan . In dit jaarboek is dit eerste supplement nog een koekoeks- jong - het beslaat de periode 1986 tot en met 1991 . Nooit werd er zoveel ge- prijsd als in doze zes jaar! Volgende jaarboeken zullen uiteraard niet meer dan het priizenoverzicht van het voorafgaande jaar bevatten, waarmee het tot de proporties van een modale verhandeling zal zijn teruggebracht . Naast de al genoemde jaarlijks terugkerende bestanddelen - jaarverslag, prijzenoverzicht - bestaat dit eerste jaarboek Hit een achttal bijdragen, die overigens niet alle de wat plechutatige en gedegen kwalificatie 'verhande- ling' verdienen . Vier zijn er geschreven door medewerkers van het Muse- um, de andere zijn van de hand van andere gebruikers van het archief . Op een na : Rene Spork diepte uit het Haags Gemeentearchief een niet eerder gepubliceerde lezing van F . Bordewijk over Louis Couperus op. Als we even afzien van de beide lezingen - van Bordewijk (1948) en van Termorshuizen 11991 1 - en ons beperken tot de serieuze verhandelingen - waartoe die van I{orteweg niet behoort -, valt het op dat in vier van de vijf uitgeversarchieven aan de bron staan . Dat is niet het geval in de bijdrage van de hooggeleerden Van den Akker en Dorleijn over het in 1990 aangekochte handschrift van Martinus Nijhoffs De wandelaar, maar wel in de verhande- lingen die daarop volgen. Die zouden niet geschreven kunnen zijn, wanneer de archieven van Insel-Verlag, Van Dishoeck, De Wereldbibliotheek en De Gemeenschap annex de Fa. Wed. J.R. van Rossum niet bewaard waren ge- bleven. In het Letterkundig Museum of elders . Hiermee wil niet meer gezegd zijn, dan dat het kennelijk van belang wordt gevonden de relatie tussen auteur en uitgever to bestuderen . Dit jaar- boek, het eerste van naar ik hoop een lange reeks, geeft daar blijk van. 8 . Anton Korteweg, directeur Letterkundig Museum Inkomsten en uitgaven JAARVERSLAG 1991 Het jaarverslag van het Nederlands Letterkundig Museum en Documenta- tiecentrum biedt, net als de jaarlijkse overzichten van elk willekeurig ander bedrijf, reeksen van cijfers, opsommingen van aantallen, kolommen met hoeveelheden : gegevens kortom, die de status van het bedrijf markeren . Maar het Letterkundig Museum kent geen gewone winst- en verliesreke- ning. Zijn status ontleent het museum aan een altijd groeiende collectie van onschatbare waarde . Onschatbaar, want de eigenlijke inkomsten zijn niet in geld uit tr drukken. Immerti, wat is de waarde van typoscripten van de gedichten 'Sonnet', 'Liedje' en 'Morel' van P .C . Boutens, die in hot boekjaar 1991 in hot bezit van hot museum zijn gekomen . Wat is de waarde van hot handschrift van Marcelltis Emants' 'Veleda . Allegorisch-historische vertooning in eon be- drijf', met eon brief erbij van Emants d .d. 10 juni 1883 aan de leden van de feestcommissie voor hot 50-jarig bestaan van Oefening Kweekt I{ennis. En wat is de waarde van hot Schrijversprentenboek 307nlndiegeweest, voorzien van aantekeningen van Beb Vuyk . Of van eon brief uit 1870 van Piet Paal- tjens (Fran4ciis Haverschmidt) aan eon nog onbekende adressant . Of van eon door tal van personen gesigneerde menukaart ter gelegenheid van hot huwelijk van M . Nijhoff en Netty Wind . Dit zijii maar enkele sprekende voorbeelden van de 407 aanwinsten die hot museum in 1991 verkregen heeft . Meestal komen alleen spectaculaire aanwinsten in de publiciteit : wanneer eon belangrijk en kostbaar manu- script is aangekocht of geschonken . Maar, voor hot museum zijn alle aan- winsten helangrijk en daarvoor is hot aangewezen op schenkers en bruik- leengevers. Bet rendement van de verzameling aan hot Prinses Irenepad is - anders dan bij elk ander bedrijf - eindeloos groot . Iedere schenking kan de waarde van de coflectie alleen maar vergroten . Sommige nieuwe onderdelen van de verzameling zijn van belang voar letterkundig onderzoek, andere vergroten de kennis van hot leven van eon 100 • Eerste blad van het dagboek dat Abel J. Herzberg (1893-1989) bijhield in Bergen-Belsen. Dit dagboek vormde de basis voor Tweestromenland (1950) schrijver of dichter, vervolmaken een bepaalde deelcollectie en weer andere aanwinsten geven op bescheiden of juist opvallende wijze kleur aan de per- manente collectie . Op het oog vormen die 407 nummertjes een ordeloze verzameling, maar elk vindt een eigen plek in het gebouw aan het Prinses Irenepad in Den Haag . Een bronzen beeld van Annie M .G. Schmidt, ter gelegenheid van de grote overzichtstentoonsteling van de schrijfster aan het museum geschonken, werd opgesteld op de permanente tentoonstelling, tegenover dat van S . Car- miggelt. Een uniek document, het dagboek dat Abel J . Herzberg bijhield in het concentratiekamp Bergen-Belsen, kon dit jaar worden toegevoegd aan de letterkundige nalatenschap die het museum van de in 1989 overleden au- • 11 teur beheert . Persoonlijke archieven en nalatenschappen, brieven, handschriften, cu- riosa, manuscripten, foto's, aquarellen, knipsels, audiovisueel materiaal, portretten, beelden, boeken, tijdschriften en documenten van diverse aard . Het cijfer 407 vertegenwoordigt allerhande, getuige deze kleine greep: een getekend portret door D. Tulp van Bertus Aafjes, een maquette van Frederik van Eedens kolonie Walden, correspondentie van uitgeverij Elsevier Man- teau met diverse auteurs, twee getekende portretten van de dichter Chris J . van Geel door Therese Cornips (ca . 1955), een typogram van het gedicht 'Menno ter Braak' van Arthur van Schendel, illustraties door Wim Bijmoer bij 'Het schaap Veronica' en 'Het fluitketeltje' van Annie M .G . Schmidt, een brief van IVic. Beets aan H .C . Voorhoeve d.d. 6 december 1852 . Ordel<xos, dat wel, maar al die 407 aanwinsten van het jaar 1991 (61 door het museum aangekocht, 331 door schenking en 14 doorbruikleen verkre- gen) vertellen een verhaal, met een specifieke waarde en betekenis, dat ont- sloten kan worden . Nu eens door een tekstbezorger, wiens onderzoek naar de ontwikkeling van een bepaald gedicht ineens verhelderd wordt door een nieuwe aanwinst van een rypogram. Dan weer door een student die op de knipselleeszaal informatie over een letterkundig tijdschrift uitwerkt tot een scriptie. Sums door een scholier, die door een opdracht van zijn leraar gege- vens to verzamelen over een schrijver, voor het leven geboeid raakt .