1997 Jaargang 96
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Sassenheim en Arnhem: twee benzinestations naar ontwerp van ir. S. van Ravesteyn (1889-1983) M.S. Verweij men niegigantische gevolgee d d tn aa - e ge n di t e groehe n va i Inleiding motoriseerde verkeer kunnen worden toegeschreven. Sinds periode Ind e tussen 193 n 1965e 3 ontwierp architect Sybold kort dient in aansluiting op verscherpte milieu-eisen de bo- van Ravesteyn vijfentwintig benzine- en servicestations voor j tankstationbi m de s binnen enkele jare e wordet n n gesa- de N.V. Petroleum Maatschappij Fina, een olieconcern dat neerd. Veel pomphouders kunne e hogd n e saneringskosten eerder opereerde onde e merknamed r n Sinfin n Purfinae a . niet opbrenge zijn ne n gedwonge bedrijn nhu sluiten.e t f 3 Van Ravesteyn bouwde zijn benzinestations zowel binnen als Bode e 'oudend ' tankstations rust f aanlegpunteo - - ge n ne buiten de bebouwde kom, in alle provincies, met uitzondering legenheid tot inname van brandstof, olie en smeermiddelen of van Drenthe, Zeeland en de IJsselmeerpolders. De grootste ware t pleisterplaatsenhe n waa eengevan n i rpec n ee - p va lh o bouwactiviteit vond in de jaren na de Tweede Wereldoorlog voudige reparati huln e n worde pko n gerekend e huidigd , e plaat periode Wederopbouwd e d n i sn eva . generatie servicestations voert naast aardolieproducten een Behalv dezn eaa e opdrachten werkt Ravesteyn eVa n jaren- breed assortiment artikelen dat met het aanbod van menige lang voor de Nederlandse Spoorwegen en was hij tevens ar- supermark wedijverenn ka t e modernD . e reiziger heeft door- chitec n opvallendva t e gebouwe s bijvoorbeelal n t kanhe d - gaans haast en beperkt het oponthoud bij de pomp tot een mi- toor van verzekeringsmaatschappij Holland van 1859, nimum n pits-sto, ee also t he fp betreft t oorspronkelijkHe . e schouwburg Kunstmin (1940) - beide te Dordrecht - en dier- bescheiden formaat van de tankstations bleek niet in staat de- gaarde Blijdorp (1937-1941 Rotterdame t ) . Ove e kenmerd r - ze ontwikkelingen te verwerken. Sloop, verbouwing of uit- kende stij n stijlontwikkeline l n RavesteyVa n gva s reedi n s breiding volgden. Nieuwbouw, in alle gevallen grootschaliger gepubliceerd.1 Een ander aspect van zijn bouwkunst, dat van dan voorheen, blijkt te zijn gericht op het in hoog tempo ver- de beperkte levensduur, bleef enigszins onderbelicht: veel werken van een ruime en rijk geschakeerde klantenkring met n zijva n werk wer l tijdenda s zijn leven gesloop n slechte t s een rechtevenredig consumptief behoeftepatroon. Een niet te enkel n zijva ne scheppingen konden bijtijd s beschermal s d stuiten richting is ingeslagen en leidt tot een beperkte ge- monument worden aangewezen. t aantahe k l benzinestaOo 2 - bruiksperiode van het benzinestation van enkele decennia of tions van Van Ravesteyn is in de loop der jaren sterk uitge- minder. De omloopsnelheid van dit gebouwtype blijkt hoog: dund: van deze categorie is slechts een achttal in al dan niet terwijl aan deze bijdrage de laatste hand werd gelegd, werd gewijzigde vorm behouden gebleven. Van Ravesteyns benzinestatio Sassenheie nt m gesloopt. Vliegensvlugge ontwikkelingen Beknopte typologie tankstationhet van De kwetsbaarheid van tankstations beperkt zich vanzelfspre- Grosso modo kunnen drie 'generaties' in de geschiedenis van kend niet alleen tot het oeuvre van Van Ravesteyn. In deze het tankstation worden onderscheiden.4 Na een aanloopperio- categorie is ook werk van W.M. Dudok, F. van Klingeren, (1900-1920e d ) waari brandstoe nd blikken i f n werd gedistri- H.E. Oud, L. Rondeltap en A. Staal bedreigd. Het fenomeen bueerd e trottoird n , richttaa sn zogeheteeme n straatpompen tankstation lijkt met grote vaart uit de geschiedenis van het op. Deze losse zuilen voorzagen in de jaren tussen industriële erfgoed te verdwijnen. De aardoliebranche is sterk 1920 en 1930 door middel van een handbediende pomp in de in beweging, reageern klapveeee s al tontwikkelingep o r n i n gewenste hoeveelheid brandstofn beschuttendee n Va . - be e e economid n verwerke e t bliksemsne e e wensed d l n va n bouwing voor bedienend personee automobilisn e l gees wa tn clientèle. Voor zover sprakarchitectuun va s ei benzinen va r - sprake. Vana jaree t begid he fn n nva derti g volgd tweede ed e en servicestations kan deze dynamische branche-karakteris- generatie benzinepompen. Deze voorziening bestont he n i d tiek niet als onverdeeld gunstig worden ervaren. Een tanksta- algemeen uit een kiosk voor de pompbediende terwijl de au- tion krijgt nauwelijks kans ouderdomspatina te vormen om- tomobilist zich onde n luifeee r l tegen weersinvloede- be n dat het telkens wordt ingehaald door de snelheid van het schermd wist. t Tweedname d Me 5a en e Wereldoorlog onder- marktmechanism e grilligheid n variërenn e ee n va d d con- von t typddi e grote verspreiding, hetgeen leidd t aandacheto t sumptief wensenpakket. Verander(en)de betalingsmethoden voor en in enkele gevallen tot bezorgdheid over de in het ge- en introductie van ongelode benzine veroorzaakten zelfs tesa- ding zijnde architectonische presentatie van het benzinesta- PAGINA s 12-25 BULLETIN KNOB 1997-1 tion en de esthetische waarden van de weg met belendingen.6 beheerst nieuwn stero ee z ,t kto e eenheid daarmede versmol- Het wegennet begon in deze na-oorlogse jaren aan de onstui- ten, dat het benzinestation er onverbrekelijk toe behoort, mige groei waarop in de jaren twintig met het opstellen van evenzeer als het bewegende lint van veelkleurige auto's op de Rijkswegenplannen was vooruitgelopen.7 zelfg statione we Di . s zijkleurign nee neonletn ehu noot me -t Van Ravesteyns benzinestations maken alle deel uit van ter emblemenn se t modernhe e di , e landschap voltooien, har- deze tweede generatie .e 'moderne d Zij n i n ' materiale- nbe monisch makee automobilisd n e n t mijlpaleg n oo voo t he r ton, gla n staae s l opgetrokken gebouwen beschikken door- bieden door begrenzin schaalverleninn ge lengterichtingn gi . gaans ove dynamiscn ee r f markanho t uiterlijk. nien ka t t Da 8 eenzaamheim O vindee dt ongereptheie d n ne natuue d n drva gezegd worden van de laatste lichting tankstations: sinds zoek eldersn eme autowee d ; t zijgnme accessoires heeft daar 1970 vormen dez zelfbedieninp o e g ingerichte bouwsele d s klein ee n deeonttrokkenn aa l t nieuto t wda , karakte nieun re - derde generatie. Voor deze groep leverde Van Ravesteyn we schoonheid van eigen tijd is gebracht. Een auto op de hei- geen ontwerpen meer. de is toch ook aanvaardbaar voor ons schoonheidsgevoel, waarom zou een benzinestation dan detoneren? Zij moeten Monumentenzorg tankstationsen Van —visie de van service geven, proper zijn, opvallen om door met grote snel- Ravesteyn heid rijdenden van verre te worden gezien, en zij moeten op In Ede, Reeuwijk, Tilburg en Usselstein werden Van Rave- geconcentreerde wijze reclame maken, uitsluitend met neon, steyns ontwerpen vervangen door nieuwe servicestations, naa embleemn me n strik Ee .ongecompliceern e t d stel eisen herbestemming vond in Utrecht plaats. De slotsom lijkt ge- van onverbiddelijnee k principaal daardoon e , aantrekn ee r - rechtvaardigd benzinestations als verbruiks-architectuur te kelijk object voor de architect. Van volledig standaardiseren bestempelen terwijl, geredeneerd vanuit een oogpunt van mo- komt weinig; elke situatie biedt weer kleine verschillen'.13 numentenzorg enkelk oo dez,n eva e gebouwe t behoudenhe n Aan verantwoord behoud gaan inventarisatie en waardebe- waard s zijvoorbeelal n n karakteristiekva d e historische paling vooraf. Wat betreft het oeuvre van Van Ravesteyn bouwkuns e twintigstd t ui t e eeuw. e meestd n I 9 e gevalles ni wordt met de navolgende presentatie van twee tankstations behoud of hergebruik niet mogelijk zodat een zekere over- (waarvan één is gesloopt en één behouden) een aanzet gele- eenkomst lijk bestaae t t n tussen deze specifieke categorin eva verd, in de hoop voor deze specifieke categorie van het twin- t industrieehe l erfgoe e vluchtigheid n t e dproduc he n va dt tigste-eeuwse industriële erfgoe n ongevaarlijkee d e vone kt waa t allemaarhe draaitm o l , benzine. doen overspringen. Achtereenvolgens komen een tankstation Waar de Monumentenwet 1988 een periode van vijftig jaar aan een rijksweg en een brandstofvoorziening aan een be- als ouderdomsgrens aan een te beschermen object stelt, blijkt langrijke secundair bodn aa . g Dezwe e e bijdrage plaatst he t praktije id n k deze termijn voo e categorid r e 'verdampende' onderwer ruimn ee n epi historische contex besteedn e t t aan- bouwkunst moeilij halen.e kt s gevol1Al 0 g kome overige nd e dacht aan de ontwikkeling van het snelverkeer, richt zich op e Monumentenweid n t genoemde criteria nauwelijk f nieo s t e aanled n (snel)wegenva g , geef e ontwerpd t n bouwgee - - r benzinestation ve bodn e aa l t voera ,t he t s volledial s - gvo schiedenis van de benzinestations en benoemt bouwmateria- gelvrij te bestempelen. Naast het Rijk kunnen immers ook ge- len, typologie en bijzonderheden. Tekeningen en foto's docu- meenten en provincies beschikken over een beschermings- mentere inrichtine nd objectee opzed n g e n va tgeven ne n nee instrumentarium. Zo heeft de gemeente Arnhem het Fina-sta- functin indruhu situerinn n e k va t wegbeeldhe - n gi au e D . tion van Van Ravesteyn uit 1957 aan de Apeldoornseweg in teur hoopt in de nabije toekomst dezelfde methode voor an- e d n i g 199 we e 0overzijd d e beschermd n n aa s va ei n e d dere dooRavesteyn Va r n ontworpen benzinestation- be e t s nieuwbouw rekening gehouden met het beschermde object. nutten en zowel bestaande als inmiddels gesloopte objecten Arnhemse D e werkwijze geeft vor t modeinhoun me he n ldaa te behandelen.14 Zodoende kan ten dele recht worden gedaan van gedecentraliseerde verantwoordelijkheie d d n i zoal t da s aan een markant gebouwtype met een symboolfunctie voor Monumentenwet 1988 besloten ligt." Het Arnhemse initia- de twintigste eeuw.