Islam& Christendom
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ISLAM ISLAM Naar schatting hangen vier miljard mensen een vorm van de islam of het christendom aan. Dat is meer dan de helft van de huidige wereldbevolking. De twee wereldreligies delen een geschiedenis van bijna 1400 jaar, en kwamen & in zeer diverse regio’s met elkaar in contact . De tien bijdragen in dit boek be- CHRISTENDOM slaan de hele historische periode en een groot deel van de geogra sche ruim- te van de ontelbare vormen van samenwerking en con ict, die die gedeelde geschiedenis laat zien: van de invloed van het christendom op het ontstaan van de islam tot de situatie van christelijke minderheden in het huidige Syrië en Irak. Tien specialisten bieden capita selecta aan uit die rijke geschiedenis: zij behandelen niet alleen puur religieuze onderwerpen zoals de religieuze dialoog, maar ook de invloed van de twee religies op loso e, taalkunde, eco- nomie en politiek. Zij focussen telkens op een andere regio en een andere periode, gaande van de vroege middeleeuwen, over de Kruistochten, tot de samenlevingsvormen en con icten in het middeleeuwse islamitisch Andalu- sië of al-Andalus, de Balkan onder Ottomaans bestuur of het contemporai- ne Midden-Oosten. Het boek besteedt ook aandacht aan de manier waarop PRAET DANNY wetenschappers deze geschiedenis geschreven hebben, zoals in de beroemde these van Henri Pirenne, de Belgische historicus. Op die manier bieden de auteurs een waardevolle inleiding op een wisselwerking met een enorme im- pact op de geschiedenis en op de actualiteit. Het boek is de neerslag van de lezingenreeks / permanente vorming christen- dom georganiseerd door het CSCT (Centrum voor de Studie van Christelij- ke Tradities) van de Universiteit Gent. DANNY PRAET is hoogleraar aan de UGent. Hij doceert er geschiedenis & van het christendom en antieke en middeleeuwse wijsbegeerte en organiseert JAN JAN NELIS de lezingenreeksen van het CSCT. Hij publiceerde recent bij VUBPRESS een bundel getiteld Philosophy of War and Peace. JAN NELIS was postdoctoraal onderzoeker aan de UGent (CSCT) tot 2014 DANNY PRAET en aan de ULB tot 2017. Hij is expert in de betrekkingen tussen Kerk en Staat JAN NELIS (red.) onder het fascisme en het nazisme, en publiceerde recent het overzichtswerk met ISLAM& C. Sägesser en J.-Ph. Schreiber, Religion and Secularism in the European Union. ASPEDITIONS.BE CHRISTENDOM 9 789057 187223 ASP_DP_I&C_def.indd 1 26/04/18 10:24 Islam & christendom Islam & christendom.indd 1 26/04/18 09:49 Islam & christendom.indd 2 26/04/18 09:49 Danny Praet & Jan Nelis (red.) Islam & christendom Islam & christendom.indd 3 26/04/18 09:49 Omslagontwerp: Jan Hendrickx Omslagbeeld: Mehmet de Veroveraar en patriarch Gennadius II, mozaïek in het oecumenisch patriarchaat van Constantinopel. (Met dank aan het patriarchaat.) Boekverzorging: theSWitch, Antwerpen © 2018 Uitgeverij VUBPRESS VUBPRESS is een imprint van ASP nv (Academic and Scientific Publishers nv) Keizerslaan 34 B-1000 Brussel Tel. + 32 (0) 2 289 26 56 Fax + 32 (0) 2 289 26 59 E-mail [email protected] www.vubpress.be ISBN 978 90 5718 722 3 NUR 730 / 732 / 705 Wettelijk depot D/2018/11.161/017 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, op elektronische of welke andere wijze ook zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van de uitgever Islam & christendom.indd 4 26/04/18 09:49 Inhoudstafel Inleiding Danny Praet 7 Maria, Jezus en de keten van revelaties en profeten. Een hypothese wat de Koran doet met de protagonisten van het christendom, vanuit welke mogelijke gronden en met welk effect Caroline Janssen 19 Henri Pirennes Mahomet et Charlemagne: de islam als breuklijn tussen oudheid en middeleeuwen Sarah Keymeulen en Marc Boone 127 Islamitische en christelijke middeleeuwse wijsbegeerte: invloeden en polemieken Danny Praet 155 De Derde Kruistocht in context: paradoxen, nieuwsgierigheid en voortleven Jonathan Phillips 195 Multiculturele samenleving in al-Andalus: wat zeggen de historische bronnen? Xavier Luffin 219 Cusanus en de islam – het utopisch pragmatisme van de 15e eeuw Inigo Bocken 233 Islam & christendom.indd 5 26/04/18 09:49 Religieuze coëxistentie in het Osmaanse Rijk, 1300-1600 Hilmi Kaçar 251 Christendom en islam op de Balkan Raymond Detrez 269 Christendom en islam in Ottomaans Cappadocië Mark Janse 289 Christenen in het Midden-Oosten en de wereld van de islam Herman Teule 305 Appendix: overzicht christelijke gemeenschappen Midden-Oosten 323 Islam & christendom.indd 6 26/04/18 09:49 Inleiding Danny Praet De lezingen waarvan dit boek de neerslag vormt, werden georganiseerd door het Gentse Centrum voor de Studie van Christelijke Tradities. Het CSCT heeft expliciet deze naam, met het meervoud ‘tradities’, gekozen omdat het beter de diversiteit binnen de geschiedenis van het christendom tot uiting brengt dan de titel van dit CSCT-boek laat vermoeden. Het woord ‘tradities’ slaat niet zozeer op overleveringen of traditionele gebruiken, maar wel op de verschillende stro- mingen die het christendom eigenlijk van in het prille begin heeft gekend en nog steeds kent. Wanneer men een vergelijking maakt – in historische zin – tussen antieke, middeleeuwse of moderne vormen van christendom, of wanneer men een hedendaags Armeens christen vergelijkt met een Duitse lutheraan, een Fili- pijnse katholiek plaatst naast een lid van een Amerikaans Pinkstergenootschap, dan beseft men snel dat ‘het’ christendom een enorme diversiteit laat zien: soms blijft er maar een zeer smalle gemeenschappelijke basis over. Hetzelfde geldt voor ‘de’ islam, die ook enorm geëvolueerd en gediversifieerd is door de eeuwen heen en over de verschillende continenten. Iedereen kent de verschillen tussen de sjiitische en de soennitische islam: een schisma dat reeds dertig jaar na de dood van Mohammed tot stand is gekomen. De versies en varianten zijn blijven groeien. De titel van dit boek klinkt dus essentialistischer dan de auteurs het eigenlijk bedoelen, maar deze inleiding laat toe dit meteen te verhelderen. We waarschuwen de lezer ook meteen dat dit boek onmogelijk alle christelijke en islamitische tradities kan behandelen. Raymond Detrez geeft in het begin van zijn hoofdstuk over christendom en islam op de Balkan zelf een lijst van niet-be- handelde onderwerpen. Voor elk hoofdstuk en elk onderwerp dat de auteurs in dit boek wel bespreken, zijn er tientallen onderwerpen, periodes en regio’s die we niet konden bespreken. We geven maar een paar voorbeelden: de invloed van islamitische wetenschap en technologie op het christelijke Westen, de verhou- dingen tussen Russisch-Orthodoxe christenen en de Tataarse moslims tijdens de overheersing door de Gouden Horde in de 13e tot 15e eeuw, de positie van mos- lims in Nederlands koloniaal Indonesië, Koptische christenen onder islamitisch bestuur in Egypte, christenen en moslims in zwart Afrika, the Nation of Islam in de Verenigde Staten ... de mogelijke onderwerpen zijn vrijwel eindeloos in de 1400 jaren dat deze twee wereldreligies naast elkaar hebben bestaan, dus dit boek pretendeert niet exhaustief te zijn. Islam & christendom.indd 7 26/04/18 09:49 8 ISLAM & CHRISTENDOM Het boek had nog dikker kunnen zijn indien we niet zozeer over christendom maar over christenheid en islam zouden spreken. Zowel in het Nederlands als in het Frans of het Engels maakt men een onderscheid tussen christendom als godsdienst (christianism, christianity ...) en christenheid (chrétienté, christen- dom ...) dat de regio aanduidt waar de religie dominant is of geweest is. In de islam heeft men gelijkaardige concepten met dar al-islam (‘huis van de islam’) en dar al-harb (‘huis van de oorlog’), waarbij de laatste uitdrukking een restant is van de beginperiode waarin de islamieten een spectaculaire militaire expansie wisten te realiseren. De dar al-hudna of het ‘huis van het bestand’ is later inge- voerd als een soort tussencategorie toen men begon te beseffen dat het vrij onre- alistisch was om de hele wereld te willen veroveren. Maar dit boek kan dus elke interactie in de islamitische of de christelijke, casu quo post-christelijke wereld bespreken. België en Noordwest-Europa in het algemeen zijn sterk geseculari- seerd, maar behoren wel tot de historische christenheid vanuit geografisch oog- punt. Dit boek gaat toch in eerste instantie over de twee godsdiensten. Daarom hebben we geen hoofdstuk opgenomen over bijvoorbeeld moslimmigranten in België of het statuut van de islam in de Belgische politiek, het recht of het onder- wijs, omdat het hier gaat om de wisselwerking tussen een godsdienst en een – in principe – geseculariseerde staat. Binnen deze keuzes en binnen de beperkingen van omvang en expertise, hebben wij getracht een zinvolle verzameling samen te stellen van tien capita selecta uit de rijke geschiedenis van de interactie tussen christendom en islam. Ten eerste bestrijkt het boek wel alle relevante historische periodes: van het prille begin tot het heden. Ook komen verschillende geogra- fische ruimtes aan bod, van Andalusië, over de Balkan, tot Turkije en het Mid- den-Oosten. Heel wat boeken over de wisselwerking tussen christendom en islam zijn eigenlijk veeleer eurocentrisch. Hugh Goddard schreef bijvoorbeeld het veel gelezen A history of Christian-Muslim relations,1 maar besprak daarin vooral de manier waarop Noord-West-Europa in contact kwam met de islam, van de inva- sie van Spanje, in 711, tot het postkoloniale tijdperk, maar met weinig tot geen aandacht voor andere perspectieven zoals dat van de ‘autochtone’ christenen in het Midden-Oosten. Onder meer door de recente lotgevallen