Horasan'dan Anadolu'ya Irfan Geleneği: Elvan Çelebi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ULUSLARARASI HORASAN’DAN ANADOLU’YA İRFAN GELENEĞİ: ELVAN ÇELEBİ SEMPOZYUMU 02-04 EKİM 2020 INTERNATIONAL ‘‘IRFAN’’ TRADITION FROM KHORASAN TO ANATOLIA : ELVAN CHELEBI SYMPOSIUM / 02-04 OCTOBER 2020 BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI PAPER ABSTRACT BOOK Editörler / Editors Doç. Dr. Zekeriya IŞIK Öğr. Gör. Tuğba GÜLEN Çorum, 2020 ‚‚ INTERNATIONAL ‘‘IRFAN TRADITION FROM KHORASAN TO ANATOLIA : ELVAN CHELEBI SYMPOSIUM / 02-04 OCTOBER 2020 PAPER ABSTRACT BOOK Bu bildiri kitabının her hakkı saklıdır. Bu yayının tümü veya hiçbir bölümü önceden izin alınmaksızın çoğaltılamaz, basılıp yayınlanamaz, kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz. Bu yayında yer alan bidirilerde öne sürülen her türlü görüş ve sorumluluk yazarlarına aittir. Bildiri özetleri sempozyum programına göre sıralanmıştır. ISBN 978-605-5244-16-3 İsteme Adresi Gazi Caddesi No: 99 19169 Çorum / TÜRKİYE Tel. : 0364 222 15 55-56 Faks : 0364 222 15 58 Grafik & Tasarım Bir Medya Yeniyol Mh. Gazi Sk. No: 9/13 Çorum Tel. : 0364 225 66 64 www.birmedya.net Çorum, 2020 II ULUSLARARASI HORASAN’DAN ANADOLU’YA İRFAN GELENEĞİ: ELVAN ÇELEBİ SEMPOZYUMU / 02-04 EKİM 2020 BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI ONUR KURULU HONORARY BOARD Mustafa ÇİFTÇİ Çorum Valisi / Governor of Corum Dr. Halil İbrahim AŞGIN Çorum Belediye Başkanı / Mayor of Corum Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK Hitit Üniversitesi Rektörü / Rector of Hitit University Prof. Dr. Birol ÇETİN Türk Tarih Kurumu Başkanı / President of the Turkish Historical Society DÜZENLEME KURULU BAŞKANI CHAIRMAN OF THE ORGANIZING COMMITTEE Doç. Dr. Zekeriya IŞIK DÜZENLEME KURULU SEMPOZYUM CORGANIZING COMMITUTE Prof. Dr. Seyfullah KARA Prof. Dr. Halil İbrahim ŞİMŞEK Prof. Dr. Ahmet TAŞĞIN Doç. Dr. Mustafa Tolga ÇIRAK Dr. Öğr. Üyesi Erol KUYMA Dr. Öğr. Üyesi Hatice YILDIRIM SEMPOZYUM CANLI YAYIN KAYIT VE BAĞLANTILAR Öğr. Gör. Ali AŞIR İrtibat ve Yazışma Adresleri Hitit Üniversitesi MYO Kampüsü Gazi Caddesi No : 99 19169 Çorum / TÜRKİYE Tel.: 0364 222 15 55-56 Faks: 0364 222 15 58 E-Postalar: [email protected] [email protected] III ‚‚ INTERNATIONAL ‘‘IRFAN TRADITION FROM KHORASAN TO ANATOLIA : ELVAN CHELEBI SYMPOSIUM / 02-04 OCTOBER 2020 PAPER ABSTRACT BOOK BİLİM KURULU SCIENCE BOARD Prof. Dr. Alaattin AKÖZ Prof. Dr. Yuri AVERIANOV Prof. Dr. Mehmet AZİMLİ Prof. Dr. Tuncer BAYKARA Prof. Dr. Salih ÇİFT Prof. Dr. Abdullah ÇOLAK Prof. Dr. Mehmet DEMİRYÜREK Prof. Dr. Meral DEMİRYÜREK Prof. Dr. Zafer ERGİNLİ Prof. Dr. Haldun EROĞLU Prof. Dr. Mehmet EVKURAN Prof. Dr. Süleyman GEZER Prof. Dr. Abdullah GÜNDOĞDU Prof. Dr. Özcan GÜNGÖR Prof. Dr. Çazim HACIMEYLİÇ Prof. Dr. Ahmet Cahit HAKSEVER Prof. Dr. Cemil HAKYEMEZ Prof. Dr. Metin İZETİ Prof. Dr. Seyfullah KARA Prof. Dr. Hayrettin KARAMAN Prof. Dr. Ahmet T. KARAMUSTAFA Prof. Dr. Ahmet KOLBAŞI Prof. Dr. Jeyhun MAMMADOV Prof. Dr. Hüseyin MUŞMAL Prof. Dr. Candan NEMLİOĞLU Prof. Dr. Ahmet Yaşar OCAK Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK Prof. Dr. Özer ŞENÖDEYİCİ Prof. Dr. Halil İbrahim ŞİMŞEK Prof. Dr. Ahmet TAŞĞIN Prof. Dr. Süleyman ULUDAĞ Prof. Dr. Ömer YILMAZ Doç Dr. Sultanmurat ABJALOV Doç. Dr. Ayşe ATICI ARAYANCAN Doç. Dr. Resul AY Doç. Dr. Meherremov Sarafeddin ARİFOVİC Doç. Dr. Dilaver AZİMLİ Doç. Dr. Mustafa Tolga ÇIRAK Doç. Dr. Yakup ÇOŞTU Doç. Dr. Mahmut DOĞAN Doç. Dr. Zekeriya IŞIK Doç. Dr. Ahmet KÖÇ Doç. Dr. Engin JABLE Doç. Dr. Fahri MADEN Doç. Dr. Ömer Can SATIR Doç. Dr. Hatira YUSİFOVA IV ULUSLARARASI HORASAN’DAN ANADOLU’YA İRFAN GELENEĞİ: ELVAN ÇELEBİ SEMPOZYUMU / 02-04 EKİM 2020 BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI BİLİM KURULU SCIENCE BOARD Yrd. Doç. Dr. Zikiriya ZHANDARBEK Dr. Öğr. Üyesi İbrahim Ethem ARIOĞLU Dr. Öğr. Üyesi Velin BELEV Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali BOZKUŞ Dr. Öğr. Üyesi Hümeyra KARABIYIK Dr. Öğr. Üyesi Erol KUYMA Dr. Öğr. Üyesi Atiye NAZLI Dr. Öğr. Üyesi Hatice YILDIRIM Drs. Mehmet TÜTÜNCÜ Dr. Peter KÖVESCİ Dr. Metin OMER Dr. Mohammed Ali SOLTANİ YÜRÜTME KURULU EXECUTIVE BOARD Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali BOZKUŞ Dr. Öğr. Üyesi Hümeyra KARABIYIK Öğr. Gör. Dr. Elif GENÇ Öğr. Gör. Ahmet AKNAR Öğr. Gör. Ali AŞIR Öğr. Gör. Mustafa CEYLAN Öğr. Gör. Doğan DEMİRCİ Öğr. Gör. Fevzi DİKER Öğr. Gör.Tuğba GÜLEN Öğr. Gör. Ömer Faruk KARAKAŞ Öğr. Gör. Arif KUMAŞ Öğr. Gör. Gökhan ŞENYURT SEKRETARYA SECRETARIAT Arş. Gör. Dr. Fatma AKIN Öğr. Gör. Berçem BARUT Öğr. Gör. Mustafa ÇETİNKAYA Öğr. Gör. Mehmet Sercan ERCAN Öğr. Gör. Tuğba GÜLEN Öğr. Gör. Seda KILIÇ V ‚‚ INTERNATIONAL ‘‘IRFAN TRADITION FROM KHORASAN TO ANATOLIA : ELVAN CHELEBI SYMPOSIUM / 02-04 OCTOBER 2020 PAPER ABSTRACT BOOK Kurum ve Kuruluşlarına ‘‘Uluslararası Horosan’dan Anadolu’ya İrfan Geleneği: Elvan Çelebi Sempozyumu’’na vermiş oldukları destekten dolayı teşekkür ederiz. Doç. Dr. Zekeriya IŞIK Düzenleme Kurulu Başkanı VI ULUSLARARASI HORASAN’DAN ANADOLU’YA İRFAN GELENEĞİ: ELVAN ÇELEBİ SEMPOZYUMU / 02-04 EKİM 2020 BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI SUNUŞ Değerli Okurlar, 9 farklı ülkeden 99 bilim insanının katılımıyla 2-4 Ekim 2020 tarihleri arasında gerçekleştirilen “Uluslararası Horasan’dan Anadolu’ya İrfan Geleneği: Elvan Çelebi” sempozyumunda sunulan bildiriler elinizdeki eserde bir araya getirilmiştir. 2020 yılı başlarında etkisi giderek artan Covid-19 salgınının neden olduğu tüm olumsuzluklara rağmen büyük bir titizlikle yürütülen bilimsel nitelikli organizasyon sürecinde yurtiçi ve yurtdışı katılımlı 8 oturumda 38 sözlü, 27 interaktif ve 22 video sunum gerçekleşmiştir. Bilindiği üzere, Türklerin 11. yüzyıldan itibaren Anadolu ve Ön Asya’ya doğru artarak devam eden göçleri, Moğol istilası sonucunda kadim Türk coğrafyasının ve Harzemşahlar ülkesinin talan edilmesiyle farklı bir boyut kazanmış büyük bir Türkmen göç dalgasıyla sonuçlanmıştır. Söz konusu göçler esnasında Türkmen aşiretleri içerisinde çok sayıda mutasavvıf, âlim ve sanatkâr da Anadolu ve Ön Asya’ya akmıştır. Bu süreçte Türkmen topluluklarını dinî ve manevi olarak kuşatan, çoğu dinî olduğu kadar siyasi birer aktör oldukları da anlaşılan Türkmen babaları, şeyh ve dervişleri çağın siyasi, askeri, ekonomik ve sosyal krizlerine karşı köklü ve kalıcı çözümler üretilmesinde etkili olmuşlardır. Onlar etrafında şekillenen irfan geleneğimiz, gerek Anadolu Selçuklu gerekse Osmanlılar döneminde bütün bir sosyal hayatın sevk ve idaresinde etkili olmuş; aynı zamanda Anadolu’dan Orta Avrupa’ya kadar geniş bir coğrafyanın Türkleşip İslamlaşmasında da başat rol oynamıştır İşte bu sempozyum Baba İlyas’tan Elvan Çelebi’ye kadar uzanan köklü bir sûfî ailenin örnekliğinde irfan geleneğimizin tarihimizdeki yeri ve önemini analitik bir yaklaşımla, ve farklı disiplinlerden akademisyenlerin katkılarıyla, kapsamlı bir şekilde ortaya koymak amacıyla düzenlenmiştir. Hitit Üniversitesi ev sahipliğinde gerçekleştirilen sempozyumun planlama, düzenleme ve yürütme aşamalarında değerli destek ve katkılarından dolayı Çorum Valimiz Sayın Mustafa Çiftçi ve Çorum Belediye Başkanımız Dr. Halil İbrahim Aşgın’a teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca, Türk Tarih Kurumu Başkanlığı başta olmak üzere katkıda bulunan bütün kurum ve kuruluşlara da düzenleme kurulu adına şükranlarımı sunarım. Sempozyum açılış programında birer konferans sunan başta Yüksek Öğretim Kurulu Başkanımız Sayın Prof. Dr. M.A. Yekta Saraç hocamız olmak üzere bu alanda önemli çalışmaları bulunan Prof. Dr. Ahmet Yaşar Ocak hocamıza ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Sempozyum düzenleme kurulunda görev alan çalışma arkadaşlarımın her birini Covid-19 salgını nedeniyle oluşan bu zor şartlara rağmen uluslararası düzeyde başarılı bir organizasyona imza attıkları için ayrı ayrı tebrik ederim. Bildiriler kitabının yayınlanması ve sizlere ulaşmasını sağlayan Çorum Belediyesine bir kez daha teşekkür eder, bildiri kitabımızın bilim dünyasına, Elvan Çelebi ve Çorum ilimizin tanıtımına katkıda bulunması temennisiyle selam ve saygılarımı sunarım. Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK Hitit Üniversitesi Rektörü VII ULUSLARARASI HORASAN’DAN ANADOLU’YA İRFAN GELENEĞİ: ELVAN ÇELEBİ SEMPOZYUMU / 02-04 EKİM 2020 BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI EDİTÖR YAZISI Elvan Çelebi, Baba İlyas’tan başlayıp Âşık Paşazâde’ye kadar uzanan; dönemin siyasi, dinî, sosyal ve kültürel yaşamı üzerinde derin tesirler bırakmış büyük bir sûfî aileye mensuptur. Elvan Çelebi’nin büyük dedesi Baba İlyas-ı Horasani, Moğol istilası önünden kaçarak Anadolu’ya gelen Türkmen babalarından birisidir. Baba İlyas’ın Dedegarkın’ın halifelerinden olup yine onun mensubu bulunduğu Vefaîyye tarikatından olduğu anlaşılmaktadır. Onun, döneminde Alâeddin Keykubat’ın öldürülmesi üzerine Anadolu Selçuklu idaresinde yaşanan çok yönlü bunalımın, liyakatsiz yöneticilerin Türkmenlere karşı nahoş tutumlarının ve Moğol istilasının yarattığı ağır krizlerin etkisiyle baş gösteren Babai isyanının da lideri konumunda olduğu görülmektedir. Baba İlyas’ın tarihi önemi, Babai isyanından daha ziyade isyan sonrası bir harekete dönüştüğü anlaşılan ve Türkmen toplulukları ile gayri Sünni dini zümrelerin şekillenmesinde büyük bir etkiye sahip Babai hareketinin oluşumunda başat rol oynamasıdır. Baba İlyas’ın oğlu, Muhlis Paşa’nın da Babai hareketi içerisinde önemli bir şahsiyet olarak yetiştirildiği anlaşılmakta nitekim Babai halifelerini etrafında toplamak suretiyle babasının intikamını aldığı menkıbevi bir şekilde Elvan Çelebi’nin eserinde anlatılmaktadır. Muhlis Paşa’nın bir ara kısa süreli de olsa Selçuklu tahtında oturduğu yönündeki kayıtların doğruluğu ispatlanamasa da onun ve Babai çevrelerin Karamanoğulları beyliğinin kuruluşunda etkin bir rol oynadıkları söylenebilir. Muhlis Paşa, söz konusu hadiselerden sonra Elvan Çelebi’ye göre Baba İlyas yol ve erkânıyla ilişkilendirilen Hacı Bektaş-ı Veli’nin tesiri altındaki Kırşehir’e çekilmiştir. Nihayet Muhlis Paşa’nın oğlu, Elvan Çelebi’nin