Bijwerkingen Van Herstructureringsoperaties
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Bijwerkingen van herstructureringsoperaties Bijwerkingen van herstructureringsoperaties Verhuizingen, waterbedeffecten en veranderingen in de woningvoorraad Hanneke Posthumus, Reinout Kleinhans & Gideon Bolt m.m.v. Kees Dol & Wenda Doff Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Onderzoeksinstituut OTB, Technische Universiteit Delft Eburon Delft 2012 Deze publicatie kwam tot stand in het kader van het onderzoeksprogramma ‘Kennis voor krachtige Steden’. Binnen dit onderzoeksprogramma van Nicis Institute zijn meer dan veertig projecten uitgevoerd. Dit rapport is het resultaat van één van deze onderzoeken, namelijk het onderzoek ‘Waterbedeffecten van herstructurering: over verhuizers, ontvangstwijken en het aanbod sociale huurwoningen’. Ieder onderzoeksproject wordt uitgevoerd door een consortium van één of enkele universitaire onderzoeksgroepen en een aantal stedelijke partijen. Het is een samenwerkingsverband tussen wetenschappers en professionals uit de stedelijke praktijk. Het consortium voor dit onderzoek bestond uit: - Universiteit Utrecht, Faculteit Geowetenschappen - Technische Universiteit Delft, Onderzoeksinstituut OTB - Platform Corpovenista - Gemeente Breda - Gemeente Den Haag - Gemeente Ede - Gemeente Groningen - Gemeente Rotterdam - Nicis Institute Projectleiders van het onderzoek waren Ronald van Kempen, Gideon Bolt (Universiteit Utrecht, Faculteit Geowetenschappen) en Reinout Kleinhans (Onderzoeksinstituut OTB, Technische Universiteit Delft) ISBN 978-90-5972-652-9 (paperback) ISBN 978-90-5972-653-6 (ebook) Uitgeverij Eburon Postbus 2867 2601 CW Delft tel.: 015-2131484 / fax: 015-2146888 [email protected] / www.eburon.nl Grafische vormgeving, cartografie en omslag ontwerp: Communicatie & Marketing | (Carto)grafische Vormgeving [8232], Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Fotografie: Annelien Meerts, Ronald van Kempen en Hanneke Posthumus © 2012 Hanneke Posthumus, Reinout Kleinhans en Gideon Bolt Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbende Inhoud Voorwoord 9 Samenvatting 11 1. De stenen onderlegger: de voorraad sociale huurwoningen 11 2. Hoe het herhuisvestingsurgenten vergaat 12 3. Het waterbedeffect 15 1 Introductie 19 1.1 Inleiding 19 1.2 Effecten van herstructurering op de verdeling van de woningvoorraad en slaagkansen 22 1.3 Effecten van herstructurering op herhuisvestingsurgenten 23 1.4 Effecten van herstructurering op ontvangstwijken 24 2 De stenen onderlegger: ontwikkelingen in de voorraad sociale huurwoningen 27 2.1 Inleiding 27 2.2 Achtergrond: politieke discussie over de kernvoorraad 28 2.2.1 Tegengaan selectieve migratie en concentratie 28 2.2.2 Druk op de huurmarkt 29 2.2.3 De Brusselnorm 30 2.3 Ontwikkeling van de kernvoorraad sinds 2000 31 2.4 Herconcentratie of niet? 34 2.5 De kernvoorraad in de regio 35 2.6 Koopwoningen in de kernvoorraad? 37 2.7 Van aantallen naar slaagkansen 38 2.8 De Brusselnorm, herhuisvesting en slaagkansen 43 2.9 Conclusies 46 3 Het gedwongen keuzeproces 49 3.1 Inleiding 49 3.2 Eerder onderzoek 49 3.3 De rechten van herhuisvestingsurgenten 53 3.4 Begeleiding in algemene en specifieke zin 54 3.4.1 Tevredenheid met de begeleiding 54 3.4.2 Directe bemiddeling door woonconsulenten 57 3.4.3 Beïnvloeding woonkeuzes door woonconsulenten? 59 3.4.4 Begeleiding van herhuisvestingsurgenten met problemen 62 3.5 Het zoekproces in cijfers 69 3.6 De keuzeruimte die herhuisvestingsurgenten ervaren 70 3.7 Wat herhuisvestingsurgenten willen 73 5 Bijwerkingen van herstructureringsoperaties 3.7.1 Het relatieve belang van woning- en buurtwensen 73 3.7.2 De woningwensen van herhuisvestingsurgenten 75 3.7.3 De buurtwensen van herhuisvestingsurgenten 77 3.7.4 ‘No-go areas’ 82 3.8 Conclusies 83 4 Begeleidingstrajecten 87 4.1 Inleiding 87 4.2 De begeleidingstrajecten in beeld 87 4.2.1 Pendrecht (Rotterdam) 87 4.2.2 Nieuw-Crooswijk (Rotterdam) 90 4.2.3 Driesprong (Breda) 93 4.2.4 Korrewegwijk (Groningen) 96 4.2.5 Taakopvatting van de professionals 97 4.2.6 Typering van de aanpak 98 4.3 Oordeel professionals over het algehele resultaat 100 4.4 Succes- en faalfactoren 102 4.4.1 Samenwerking en rolverdeling partijen 103 4.4.2 Competenties en kwaliteiten van de professionals 105 4.4.3 Monitoring 107 4.5 Conclusies 108 5 De nieuwe woning en buurt: de feiten 111 5.1 Inleiding 111 5.2 Eerder onderzoek 111 5.2.1 De nieuwe woning 111 5.2.2 De nieuwe buurt 112 5.2.3 Samenhang tussen woning- en buurtverbeteringen 114 5.2.4 Achtergrondkenmerken en vooruitgang van de woningsituatie 114 5.3 Kenmerken van de nieuwe buurt 115 5.3.1 Toename van het kameraantal 115 5.3.2 Verhuizing van een meer- naar een eengezinswoning 115 5.3.3 Wie verhuizen naar woningen met gunstiger kenmerken? 116 5.4 Kenmerken van de nieuwe buurt 118 5.4.1 Afstand tussen oude en nieuwe buurt 118 5.4.2 Wat voor buurten ontvangen herhuisvestingsurgenten? 121 5.4.3 Wie verhuizen naar betere buurten? 124 5.5 Conclusies 127 6 De nieuwe woning en buurt: de beleving 129 6.1 Inleiding 129 6.2 Ervaren veranderingen van de woning 129 6.2.1 Veranderende tevredenheid met de woning in zijn geheel 129 6.2.2 Veranderende tevredenheid met specifieke woningkenmerken 132 6.2.3 Top-5: pluspunten van de nieuwe woning 134 6.2.4 Top-5: minpunten van de nieuwe woning 134 6 Bijwerkingen van herstructureringsoperaties 6.2.5 Tussenconclusie 136 6.3 Ervaren veranderingen van de buurt 137 6.3.1 Veranderende tevredenheid met de buurt in zijn geheel 137 6.3.2 Veranderende tevredenheid met specifieke buurtkenmerken 139 6.3.3 Top-5: pluspunten van de nieuwe buurt 140 6.3.4 Top-5: minpunten van de nieuwe buurt 142 6.3.5 Niet naar voorkeursbuurt verhuisd 146 6.3.6 Tussenconclusie 147 6.4 Conclusies 147 7 Als herhuisvestingsurgenten zich vestigen 151 7.1 Introductie 151 7.2 Eerder onderzoek 152 7.2.1 Positieve waterbedeffecten 152 7.2.2 Voorwaarden voor negatieve waterbedeffecten 152 7.2.3 Objectieve negatieve waterbedeffecten 153 7.2.4 Ervaren negatieve waterbedeffecten 153 7.3 Breda 154 7.3.1 Buurtselectie 154 7.3.2 Buurtontwikkeling 156 7.3.3 Ontwikkeling van de bevolkingssamenstelling 160 7.3.4 De buurt op dit moment 167 7.3.5 De sociale omgeving 170 7.3.6 Breda: Waterbedeffect of niet? 172 7.4 Den Haag 173 7.4.1 Buurtselectie 173 7.4.2 Buurtontwikkeling 175 7.4.3 Ontwikkeling bevolkingssamenstelling 178 7.4.4 De buurt op dit moment 184 7.4.5 De sociale omgeving 188 7.4.6 Den Haag: Waterbedeffect of niet? 190 7.5 Ede 191 7.5.1 Buurtselectie 191 7.5.2 Buurtontwikkelingen 193 7.5.3 Ontwikkeling bevolkingssamenstelling 197 7.5.4 De buurt op dit moment 202 7.5.5 De sociale omgeving 205 7.5.6 Ede: Waterbedeffect of niet? 206 7.6 Groningen 207 7.6.1 Buurtselectie 207 7.6.2 Buurtontwikkeling 208 7.6.3 Ontwikkeling bevolkingssamenstelling 213 7.6.4 De buurt op dit moment 217 7.6.5 De sociale omgeving 223 7.6.6 Groningen: Waterbedeffect of niet? 223 7 Bijwerkingen van herstructureringsoperaties 7.7 Rotterdam 225 7.7.1 Buurtselectie 225 7.7.2 Buurtontwikkelingen 227 7.7.3 Ontwikkeling bevolkingssamenstelling 232 7.7.4 De buurt op dit moment 241 7.7.5 De sociale omgeving 244 7.7.6 Rotterdam: Waterbedeffect of niet? 246 8 Buurtoordelen in perspectief 249 8.1 Inleiding 249 8.2 Buurtoordelen in ontvangstbuurten en controlebuurten 249 8.2.1 Ervaren buurtontwikkelingen in ontvangst- versus controlebuurten 249 8.2.2 Waarom ervaringen in ontvangst- en controlebuurten afwijken 252 8.3 Ervaren waterbedeffecten 253 8.3.1 De ervaren instroom van herhuisvestingsurgenten en buurtverval gerelateerd 253 8.3.2 De ervaren instroom van herhuisvestingsurgenten en achteruitgang van de bevolkingssamenstelling gerelateerd 255 8.4 Waterbedeffect of niet? 257 9 Conclusies en beleidsaanbevelingen 259 10 Literatuurlijst 267 Bijlage 1: respons enquête ervaringen met sloop 275 Bijlage 2: vervolginterviews herhuisvestingsurgenten 277 Bijlage 3: respons enquête buurtontwikkelingen 278 Bijlage 4: vervolginterviews bewoners ontvangstbuurten 281 Bijlage 5: expertmeetings ontvangstbuurten 282 Bijlage 6: analysetechnieken 283 8 Bijwerkingen van herstructureringsoperaties Voorwoord De afgelopen vijftien jaar zijn veel studies gewijd aan de effecten van stedelijke herstructurering. Daarbij lag de focus veelal op de ontwikkeling van de herstructure- ringswijken zelf. De gevolgen van herstructurering reiken echter verder dan de wijken waar de ingrepen in de woningvoorraad worden uitgevoerd. In dit onderzoek richten we ons op drie typen ‘bijwerkingen’ van herstructureringsoperaties. In de eerste plaats moeten huishoudens elders hun heil zoeken als gevolg van sloop of ingrijpende renovatie. Voor sommigen is het erg om de vertrouwde omgeving kwijt te raken, voor anderen is het juist een uitgelezen mogelijkheid om te verhuizen naar een betere woning en buurt. In dit onderzoek willen we een vergelijking maken tussen de oude en de nieuwe woonsituatie en daarnaast ook inzicht geven in de vraag wat nu bepaalt of men al dan niet een stap voorwaarts weet te maken in de wooncarrière. We bekijken de herhuisvesting niet alleen vanuit het perspectief van de herhuis- vestingsurgenten, maar ook vanuit de bewoners van de wijken waar veel van deze huishoudens terecht komen (ontvangstwijken). Vaak wordt gedacht dat ontvangst- wijken nogal eens te lijden hebben onder de instroom van herhuisvestingsurgenten. Er is echter nog nauwelijks systematisch onderzoek gedaan naar het optreden van deze zogenaamde waterbedeffecten. Dat hiaat proberen wij te vullen door de ont- wikkelingen in ontvangstwijken te vergelijken met ontwikkeling in controlewijken. Dat zijn wijken die qua woningvoorraad en bevolkingssamenstelling wel sterk lij- ken op de ontvangstwijken, maar tegelijkertijd weinig instroom hebben gehad van herhuisvestingsurgenten. Misschien wel het meest onderbelichte effect van herstructurering zit aan de vastgoed- kant. Het slopen van huurwoningen werkt direct door in de aard, omvang en spreiding van het aanbod sociale huurwoningen.