UCHWAŁA NR XXXV/306/2009 Rady Miejskiej w Połczynie-Zdroju z dnia 29 kwietnia 2009 r.

w sprawie przyj ęcia gminnego programu opieki nad zabytkami.

Na podstawie art. 15 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (jednolity tekst Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591; z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214, poz. 1806; z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 102, poz. 1055, Nr 116, poz. 1203; z 2005 r. Nr 172, poz. 1441, Nr 175, poz. 1457; z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 181, poz. 1337; z 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974, Nr 173, poz. 1218) oraz art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568; z 2007 r. Nr 192, poz. 1394), Rada Miejska uchwala, co nast ępuje: § 1. Przyjmuje si ę” Gminny program opieki nad zabytkami na lata 2009-2012 Miasta i Gminy Połczyn-Zdrój” stanowi ący zał ącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza si ę Burmistrzowi Połczyna-Zdroju. § 3. Zobowi ązuje si ę Burmistrza Połczyna-Zdroju do sporz ądzania co dwa lata i przedkładania Radzie Miejskiej w Połczynie-Zdroju sprawozdania z realizacji programu. § 4. Uchwała wchodzi w Ŝycie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urz ędowym Województwa Zachodniopomorskiego. PRZEWODNICZ ĄCY RADY

Franciszek Pilip

Zał ącznik do uchwały Nr XXXV/306/2009 Rady Miejskiej w Połczynie-Zdroju z dnia 29 kwietnia 2009 r. (poz. 1385)

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI na lata 2009-2012 MIASTA i GMINY POŁCZYN – ZDRÓJ

WST ĘP

Połczyn Zdrój jest kurortem znanym w Polsce i za granic ą. W oparciu o bogate zło Ŝa znakomitej jako ści borowiny i permskich solanek miasto z powodzeniem podtrzymuje i rozwija ponad 300-letnie tradycje uzdrowiskowe, natomiast teren gminy jako wchodz ąca w znacznej cz ęś ci w skład Drawskiego Parku Krajobrazowego stanowi jeden z najbardziej urokliwych i atrakcyjnych turystycznie zak ątków Pomorza Zachodniego (ze strony www.polczyn-zdroj.pl). Środowisko kulturowe to wa Ŝny czynnik Ŝycia i działalno ści człowieka. Zabytki s ą nie tylko materialnym śladem przeszło ści, lecz tak Ŝe cennym elementem kultury, przyczyniaj ącym si ę do kształtowania przyjaznego otoczenia człowieka. Bogactwo i ró Ŝnorodno ść dziedzictwa kultury mo Ŝe w istotny sposób przyczyni ć si ę do rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, a tym samym do poprawy jako ści Ŝycia jej mieszka ńców. Na krajobraz kulturowy składaj ą si ę zarówno elementy przyrodnicze, jak te Ŝ wytwory i osi ągni ęcia cywilizacyjne człowieka. S ą to zarówno pojedyncze obiekty i zespoły budowli, dzieła sztuki, elementy zagospodarowania przestrzeni, krajobrazy miejskie i wiejskie kształtuj ące świadomo ść i to Ŝsamo ść regionaln ą mieszka ńców. W działaniach samorz ądów lokalnych, podobnie jak w polityce pa ństwa, istotne jest zapewnienie zrównowa Ŝonego rozwoju i ładu przestrzennego oraz powi ązanie ochrony zabytków z ochron ą środowiska przyrodniczego. Sprawny i skuteczny system ochrony i opieki nad zabytkami powinien odbywa ć si ę przy udziale samorz ądów, wła ścicieli i u Ŝytkowników zabytków oraz mieszka ńców i wspólnot lokalnych. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na jednostki samorz ądu terytorialnego obowi ązek sporz ądzenia programu opieki nad zabytkami (art. 87 ustawy). Głównym odbiorc ą programu jest społeczno ść lokalna, która bezpo średnio powinna odczu ć efekty jego wdra Ŝania.

Dotyczy to nie tylko wła ścicieli i u Ŝytkowników obszarów i obiektów zabytkowych, ale równie Ŝ wszystkich mieszka ńców, gdy Ŝ zachowane i nale Ŝycie piel ęgnowane dziedzictwo kulturowe wyró Ŝnia obszar gminy i przes ądza o jej atrakcyjno ści. Przyj ęty przez Rad ę Gminy w formie uchwały gminny program opieki nad zabytkami jest elementem polityki samorz ądowej. Powinien słu Ŝyć podejmowaniu planowych działa ń dotycz ących: inicjowania, wspierania, koordynowania bada ń i prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Opracowanie i uchwalenie gminnego programu opieki nad zabytkami nie powinno by ć traktowane jedynie jako realizacja przez gmin ę ustawowego zadania. Programy słu Ŝyć maj ą bowiem rozwojowi gminy poprzez d ąŜ enie do poprawy stanu zachowania zabytków, eksponowania walorów krajobrazu kulturowego, wykorzystania atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb społecznych, gospodarczych i edukacyjnych. Inne wa Ŝne cele gminnego programu opieki nad zabytkami wskazane przez ustawodawc ę, jak okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków eliminuj ących sytuacje konfliktowe czy tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami, sprawiaj ą, Ŝe program ten mo Ŝe pełni ć wa Ŝną rol ę społeczn ą, a jego konsekwentna realizacja sta ć si ę istotnym czynnikiem rozwoju gminy. Program opieki nad zabytkami powinien pomóc w aktywnym zarz ądzaniu zasobem stanowi ącym dziedzictwo kulturowe gminy. Wskazane w programie działania powinny by ć ukierunkowane na popraw ę stanu zabytków, ich adaptacj ę i rewaloryzacj ę oraz zwi ększenie dost ępno ści do nich mieszka ńców i turystów. Jednocze śnie przyczyni ć si ę mog ą do zwi ększenia atrakcyjno ści regionów, podniesienia konkurencyjno ści oferowanych produktów turystycznych, a tak Ŝe szerszego od dotychczasowego wykorzystania potencjału zwi ązanego z zachowanym dziedzictwem kulturowym. Gminny program opieki nad zabytkami mi ędzy innymi poprzez działania edukacyjne budzi ć te Ŝ mo Ŝe w lokalnej społeczno ści świadomo ść istniej ącej wspólnoty kulturowej, roli i znaczenia lokalnych warto ści i wspólnych korzeni. Wspólna dbało ść o zachowanie warto ści kulturowych umacnia poczucie to Ŝsamo ści, wspiera identyfikacj ę jednostki z tzw. „mał ą ojczyzn ą”, wzmacnia procesy integracyjne w społeczno ści lokalnej minimalizuj ąc niektóre negatywne skutki tendencji do powszechności. Współpraca środowisk samorz ądowych, konserwatorskich i lokalnych przy realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami przynie ść powinna wszystkim stronom wymierne korzy ści: zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokole ń, polepszenie stanu obiektów zabytkowych, zwi ększenie atrakcyjno ści przestrzeni publicznych, rozwój społeczno-gospodarczy. 1

1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Przygotowanie i realizacja programu opieki nad zabytkami nale Ŝy do ustawowych obowi ązków samorz ądu gminnego, nało Ŝonych ustaw ą z dnia 23 lipca 2003 r. o opiece nad zabytkami i ochronie zabytków (art. 84 - 87; z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.), w której okre ślono tryb sporz ądzenia oraz cele gminnego programu opieki nad zabytkami. 1. Gminny program opieki nad zabytkami sporz ądzany jest na okres 4 lat przez Zarz ąd Gminy, (wójta, burmistrza, prezydenta Miasta) i ma na celu, w szczególno ści: „1) wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych (wojewódzkich, powiatowych, gminnych) wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2) uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenia do poprawy stanu ich zachowania; 4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5) podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; 6) okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem zabytków;

1 Z opracowania „Poradnik metodologiczny z „Poradnika metodycznego - gminny program opieki nad zabytkami” opracowanego przez Zespół powołany przez Dyrektora Krajowego O środka Bada ń i Dokumentacji Zabytków w Warszawie w 2008 r.

7) podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo Ŝliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami.” (art. 87 ust. 2 cytowanej ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). 2. Po zaopiniowaniu przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Gminny Program Opieki nad Zabytkami jest uchwalany przez Rad ę Gminy i publikowany w Dzienniku Urz ędowym Województwa Zachodniopomorskiego. 3. Zarz ąd Gminy jest zobowi ązany do sporz ądzania co dwa lata sprawozdania z realizacji programu i do przekazania go Generalnemu Konserwatorowi Zabytków i Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków. Podstawowym celem sporz ądzania i realizacji gminnych programów opieki nad zabytkami jest zachowanie walorów krajobrazowych i utrzymanie w jak najlepszym stanie zabytków znajduj ących si ę na terenie władania samorz ądu poprzez ró Ŝnorodne działania zwi ązane bezpo średnio z materialn ą substancj ą zabytków, ich zagospodarowanie w ró Ŝnych formach nie powoduj ących uszczerbku dla zabytkowych warto ści, jak i działania zmierzaj ące do podniesienia wiedzy o zabytkach i świadomo ści potrzeby utrzymania dziedzictwa kulturowego w śród mieszka ńców gminy.

2. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY ZABYTKÓW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE

Zabytki zostały obj ęte ochron ą zadeklarowan ą jako konstytucyjny obowi ązek Pa ństwa i ka Ŝdego obywatela (art. 5, art. 6 ust. 1 i art. 86 Konstytucji RP). 2.1. Podstawowym aktem prawa reguluj ącym ochron ę i opiek ę nad zabytkami jest ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zmianami) wraz z aktami wykonawczymi 2, w której okre ślono przedmiot, formy i zasady ochrony zabytków i opieki nad nimi.

2 1. Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 940). 2. Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 28 stycznia 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków uzyskiwania dofinansowania realizacji zada ń z zakresu kultury, trybu składania wniosków oraz przekazywania środków z Funduszu Promocji Kultury (Dz. U. z 2005 r. Nr 24, poz. 200) Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 212, poz. 2153). 3. Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, bada ń konserwatorskich i architektonicznych, a tak Ŝe innych działa ń przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz bada ń archeologicznych i poszukiwa ń ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (Dz. U. z 2004 r. Nr 150, poz. 1579). 4. Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic ę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1305). 5. Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 10 maja 2004 r. w sprawie rzeczoznawców Ministra Kultury w zakresie opieki nad zabytkami (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1302). 6. Rozporz ądzenie ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 r. w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granic ę (Dz. U. z 2004 r. Nr 84, poz. 798). 7. Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 9 kwietnia 2004 r. w sprawie organizacji wojewódzkich urz ędów ochrony zabytków (Dz. U. z 2004 r. Nr 75, poz. 706). 8. Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 650). 9. Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (Dz. U. z 2004 r. Nr 30 poz. 259).

W art. 3 cytowanej ustawy zdefiniowano przedmiot ochrony i opieki: „1) zabytek - nieruchomo ść lub rzecz ruchoma, ich cz ęść lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązana z jego działalno ści ą i stanowi ąca świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, którego zachowanie le Ŝy w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą; 2) zabytek nieruchomy - nieruchomo ść , jej cz ęść lub zespół nieruchomo ści, o których mowa w pkt 1; 3) zabytek ruchomy - rzecz ruchoma, jej cz ęść lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt 1; 4) zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, b ędący powierzchniow ą, podziemn ą lub podwodn ą pozostało ści ą egzystencji i działalno ści człowieka, zło Ŝon ą z nawarstwie ń kulturowych i znajduj ących si ę w nich wytworów b ądź ich śladów albo zabytek ruchomy, b ędący tym wytworem; (…); 12) historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne zało Ŝenie miejskie lub wiejskie, zawieraj ące zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własno ściowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13) historyczny zespół budowlany - powi ązana przestrzennie grupa budynków wyodr ębniona ze wzgl ędu na form ę architektoniczn ą, styl, zastosowane materiały, funkcj ę, czas powstania lub zwi ązek z wydarzeniami historycznymi; 14) krajobraz kulturowy - przestrze ń historycznie ukształtowana w wyniku działalno ści człowieka, zawieraj ąca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze; 15) otoczenie zabytku - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony warto ści widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewn ętrznych.” Ustawa rozró Ŝnia poj ęcie ochrony zabytków, do której zobowi ązane s ą organy administracji publicznej i poj ęcie opieki nad zabytkami, któr ą sprawuj ą wła ściciele zabytków. Zadania organów administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków zostały okre ślone w art. 4 cytowanej ustawy, jako podejmowanie „…działa ń maj ących na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo Ŝliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagro Ŝeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzie Ŝy, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę; 5) kontrol ę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”. Opieka nad zabytkami, sprawowana przez wła ściciela zabytku polega na zapewnieniu warunków (art. 5 ustawy o ochronie zabytków): „1) naukowego badania i dokumentowania zabytków; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści; 5) popularyzowania oraz upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury”. Art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami precyzuje, co podlega ochronie i opiece (bez wzgl ędu na stan zachowania): „1) zabytki nieruchome będące, w szczególno ści: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji;

2) zabytki ruchome b ędące, w szczególno ści: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u Ŝytkowej, b) kolekcjami stanowi ącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporz ądkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pami ątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, piecz ęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urz ądzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narz ędziami świadcz ącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentuj ącymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539; z 1998 r. Nr 106, poz. 668; z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i r ękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne b ędące, w szczególno ści: a) pozostało ściami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej. „ Art. 6 ust. 2 zapisem „Ochronie mog ą podlega ć tak Ŝe nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej” dopuszcza ochron ę zabytków niematerialnych. Art. 7 okre śla formy ochrony zabytków: 1) wpis do rejestru zabytków 3; 2) uznanie za pomnik historii 4; 3) utworzenie parku kulturowego 5; 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Do rejestru wpisuje si ę zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urz ędu, b ądź na wniosek wła ściciela zabytku nieruchomego lub u Ŝytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje si ę zabytek nieruchomy. Do rejestru mo Ŝe by ć równie Ŝ wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a tak Ŝe nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. Rejestr zabytków dla zabytków znajduj ących si ę na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków. Uznanie zabytku nieruchomego za pomnik kultury następuje w drodze rozporz ądzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Park kulturowy tworzy w celu ochrony krajobrazu kulturowego Rada Gminy, po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Uchwał ą Rady Gminy okre śla si ę nazw ę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a tak Ŝe zakazy i ograniczenia. Ochron ę zabytków i opiek ę nad zabytkami uwzgl ędnia si ę przy sporz ądzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (art. 18 ust. 1). W dokumentach strategicznych i planistycznych, województwa, powiatu, gminy powinien zosta ć uwzgl ędniony krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, nale Ŝy ustali ć przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzgl ędniaj ące opiek ę nad zabytkami, okre śli ć rozwi ązania niezb ędne do zapobiegania zagro Ŝeniom dla zabytków, zapewni ć ochron ę zabytków przy realizacji

3 Rejestr zabytków prowadzi wojewódzki konserwator zabytków. 4 art. 15 uooz - na mocy rozporz ądzenia Prezydenta RP. 5 art. 17 uooz - Rada Gminy, po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, mo Ŝe utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyró Ŝniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.

inwestycji oraz okre śli ć rozwi ązania maj ące na celu przywracanie zabytków do jak najlepszego stanu (art. 18 ust. 2). W studium i miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustala si ę, w zale Ŝno ści od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmuj ące obszary, na których obowi ązuj ą okre ślone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, maj ące na celu ochron ę znajduj ących si ę na tym obszarze zabytków. Projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegaj ą uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków (art. 19-20). Gminy powinny równie Ŝ prowadzi ć gminn ą ewidencj ę zabytków i mie ć opracowany gminny plan ochrony zabytków, do czego obliguje je art. 21 cytowanej ustawy. Konsekwencj ą art. 32 i 33 jest przyjmowanie przez gminy zawiadomie ń o znalezieniu w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, Ŝe jest on zabytkiem i zawiadamianie o tym fakcie wła ściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków oraz do przyjmowania zawiadomie ń o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, Ŝe jest on zabytkiem archeologicznym i zawiadamianie o tym fakcie wła ściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Art. 71 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami okre śla zasady sprawowania opieki nad zabytkami, w tym finansowania prac konserwatorskich i budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny posiada jednostka samorz ądu terytorialnego jako zadanie własne tej jednostki. Art. 81 mówi o prawie udzielania przez organ stanowi ący gminy, w trybie okre ślonym przepisami odr ębnymi, dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. 2.2. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym. Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami nale Ŝy do zada ń własnych gminy - zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 9 ustawy okre ślone zostały zadania własne gminy: „zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty nale Ŝy do zada ń własnych gminy”. W szczególno ści zadania własne obejmuj ą sprawy: – ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomo ściami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, – gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, – wodoci ągów i zaopatrzenia w wod ę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czysto ści i porz ądku oraz urz ądze ń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą i ciepln ą oraz gaz, – gminnego budownictwa mieszkaniowego, – kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, – kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urz ądze ń sportowych, – targowisk i hal targowych, – zieleni gminnej i zadrzewie ń, – cmentarzy gminnych, – utrzymania gminnych obiektów i urz ądze ń u Ŝyteczno ści publicznej oraz obiektów administracyjnych, – promocji gminy. Niezale Ŝnie od zobowi ązania ustawowego (ochrony zabytków i opieki nad zabytkami), równie Ŝ inne wymienione zadania mog ą dotyczy ć zabytków: zabytkowych obiektów (budynki mieszkalne, parki, cmentarze, mosty i in.) i zabytkowych obszarów/krajobrazu kulturowego (lokalizacja nowych obiektów handlowych, sportowych, infrastruktura, komunikacja). Tak, wi ęc w realizacji wszelkich zada ń nale Ŝałoby mie ć na wzgl ędzie ochron ę zabytków i opiek ę nad zabytkami. Inne akty prawne odnosz ące si ę do zabytków: Uregulowania prawne dotycz ące zabytków znajduj ą si ę tak Ŝe w: – ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.), – ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z pó źn. zm.), – ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150), – ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880),

– ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ściami (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pó źn. zm.), – ustawie z dnia 25 pa ździernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123), – ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po Ŝytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z pó źn. zm.). Ochron ę dziedzictwa kulturowego uwzgl ędniaj ą tak Ŝe przepisy dotycz ące przyrody i środowiska: – ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody uwzgl ędnia ochron ę krajobrazów (zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu), a w śród walorów chronionych wymienia warto ści kulturowe. Jedn ą z form ochrony wg tej Ŝe ustawy s ą parki krajobrazowe - obszary chronione ze wzgl ędu na warto ści przyrodnicze, ale tak Ŝe walory historyczne i kulturowe.

3. UWARUNKOWANIA ZEWN ĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIASTA i GMINY POŁCZYN-ZDRÓJ

3.1. Ochrona dziedzictwa kulturowego w ustaleniach mi ędzynarodowych. Najistotniejsze dla dziedzictwa kulturowego ustalenia mi ędzynarodowe, przyj ęte przez Polsk ę: Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 16 listopada 1972 r. przyj ęta na sesji w Pary Ŝu (Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190, zał ącznik) - zobowi ązuje do ustanowienia „skutecznego systemu ochrony dziedzictwa kulturalnego i naturalnego o wyj ątkowym znaczeniu dla całej ludzko ści, zorganizowanego w sposób stały i zgodny z metodami współczesnej nauki” oraz do uprawiania polityki zmierzającej do wyznaczenia dziedzictwu kulturalnemu i naturalnemu odpowiedniej funkcji w Ŝyciu zbiorowym i wł ączenia ochrony tego dziedzictwa do programów planowania ogólnego; podejmowania środki prawnych, naukowych, technicznych, administracyjnych i finansowych w celu identyfikacji, ochrony, konserwacji, waloryzacji i reanimacji tego dziedzictwa. Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawiona) - 16 stycznia 1992 r. - La Valetta (Dz. U. z 1996 r. Nr 120, poz. 564) dotycz ąca dziedzictwa archeologicznego, które stanowi źródło „zbiorowej pami ęci europejskiej i instrument dla bada ń historycznych i naukowych”. Zobowi ązuje do wprowadzenia systemu prawnej ochrony dziedzictwa archeologicznego, zapewniaj ącego prowadzenie ewidencji archeologicznego dziedzictwa, ł ączenia potrzeb archeologii z wymaganiami planów zagospodarowania, zapewnienia finansowego wsparcia dla bada ń archeologicznych od władz pa ństwowych, regionalnych i gminnych. Europejska konwencja krajobrazowa - 22 pa ździernika 2000 r. - Florencja (Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98) zobowi ązuje do ustanowienia i wdro Ŝenia polityki w zakresie krajobrazu (który przyczynia si ę do tworzenia kultur lokalnych i jest podstawowym komponentem europejskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego) ukierunkowanej na ochron ę, gospodark ę i planowanie krajobrazu. W konwencji tej zwrócono uwag ę na współprac ę transgraniczn ą (na szczeblu regionalnym i lokalnym) słu Ŝą cą przygotowaniu i wdraŜaniu wspólnych programów dotycz ących krajobrazu (krajobrazy transgraniczne). Ustanowiono Nagrod ę Krajobrazow ą Rady Europy - wyró Ŝnienie przyznawane organom lokalnym i regionalny, które wyka Ŝą si ę skutecznymi i znacz ącymi osi ągni ęciami w dziedzinie ochrony, gospodarki lub planowania krajobrazu. Konwencja UNESCO w sprawie ochrony i promowania ró Ŝnorodno ści form wyrazu kulturowego, sporz ądzona w Pary Ŝu dnia 20 pa ździernika 2005 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 215, poz. 1585). Celami konwencji s ą m.in.: ochrona i promowanie ró Ŝnorodno ści form wyrazu kulturowego; tworzenie takich warunków dla kultur, by mogły si ę w pełni rozwija ć i swobodnie na siebie oddziaływa ć w sposób przynosz ący im wzajemne korzy ści; promowanie poszanowania ró Ŝnorodno ści form wyrazu kulturowego i u świadamianie jej warto ści na płaszczy źnie lokalnej, krajowej i mi ędzynarodowej; potwierdzenie znaczenia zwi ązku mi ędzy kultur ą i rozwojem dla wszystkich krajów, a tak Ŝe wspieranie działa ń podejmowanych na szczeblu krajowym i mi ędzynarodowym, ukierunkowanych na uznanie prawdziwej warto ści tego zwi ązku. Ochrona, promowanie i zachowanie ró Ŝnorodno ści kulturowej s ą podstawowym warunkiem trwałego i zrównowa Ŝonego rozwoju dla dobra obecnych i przyszłych pokole ń. 3.2. Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 (uchwała RM z 29.XI.2006 r.).

Pomimo znacznego stopnia ogólno ści środowisko kulturowe (jego ochrona i wła ściwe u Ŝytkowane) znajduje miejsce zarówno w uwarunkowaniach i przesłankach rozwoju kraju, jak i przy okre ślaniu priorytetów. Podkre ślono, Ŝe „walory środowiska naturalnego w poł ączeniu ze znacznym potencjałem kulturowym oraz korzystnym poło Ŝeniem w środku kontynentu na skrzy Ŝowaniu wa Ŝnych dróg europejskich czyni ą z naszego kraju atrakcyjne miejsce do zwiedzania i wypoczynku. Dla wielu słabiej uprzemysłowionych, atrakcyjnych środowiskowo regionów Polski, turystyka stanowi podstawow ą szans ę rozwoju”. W priorytecie 1: wzrost konkurencyjno ści i innowacyjno ści gospodarki, zakłada si ę podejmowanie działa ń na rzecz znacz ącego ograniczenia przestrzeni trwale zagospodarowanej, zwłaszcza w obszarach cennych przyrodniczo i kulturowo. W priorytecie 2: poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej - „równolegle z budow ą nowych obiektów kultury b ędą rozwijane działania nakierowane na zachowanie, ochron ę i rewitalizacj ę materialnego dziedzictwa kulturowego, poprzez renowacj ę, konserwacj ę, adaptacj ę obiektów zabytkowych dla celów kulturowych i turystycznych, a tak Ŝe wdro Ŝenie systemu monitoringu i zabezpieczenia tych obiektów”. Tak Ŝe w zadaniach słu Ŝą cych realizacji innych priorytetów wskazuje si ę na zabytki, jako potencjał i jednocze śnie dobro wymagaj ące nakładów na wła ściwe utrzymanie. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-13 z Uzupełnieniem Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-20 (przyj ęta przez RM w 2005 r.). Ochrona i rewaloryzacja zabytków została uznana za jeden z celów strategicznych, a za cele cz ąstkowe uznano mi ędzy innymi: kompleksow ą rewaloryzacj ę zabytków i ich adaptacj ę na funkcje kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne, zwi ększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści poprzez tworzenie zintegrowanych produktów turystycznych, podnoszenie świadomo ści społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego. W uzupełnieniu NSRK do 2020 r. wprowadzono programy operacyjne, słu Ŝą ce wdra Ŝaniu NSRK, powi ązane z funduszami znajduj ącymi si ę w dyspozycji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Powołano program operacyjny „Dziedzictwo Kulturowe” z programami operacyjnymi, m.in.: – rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych, – rozwój instytucji muzealnych, – ochrona zabytków archeologicznych, – ochrona zabytkowych cmentarzy, – digitalizacja zasobów archiwalnych. Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004-2013. Celem strategicznym programu jest „intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie poprawa stanu zachowania zabytków nieruchomych” (art. 5.). Cele cz ąstkowe programu (pkt 2): – poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, – kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne, – zwi ększenie roli zabytków rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, – promocja polskiego dziedzictwa narodowego w Polsce i za granic ą, w szczególno ści za pomoc ą narz ędzi społecze ństwa informacyjnego, – rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomo ści społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, – tworzenie warunków dla rozwoju i ochrony dziedzictwa kultury ludowej, – zabezpieczenie zabytków przed nielegalnym wywozem zagranic ę. Sformułowane dwa priorytety: Aktywne zarz ądzanie zasobem stanowi ącym dziedzictwo kulturowe oraz Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego maj ą by ć realizowane przez pi ęć programów i szereg działa ń z nimi skojarzonych. Do bezpo średnio zwi ązanych z ochron ą zabytków w priorytecie 1 nale Ŝy działanie 1.1 - Wzmocnienie ośrodków dokumentacji zabytków oraz budowa nowoczesnych rozwi ąza ń prawno-finansowych w sferze ochrony zabytków, co przewiduje oprócz poprawy warunków i instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych sferze dokumentacji i ochrony zabytków równie Ŝ „zrównowa Ŝone urynkowienie

zabytków” oraz wykształcenie zach ęt dla przedsi ębiorców i osób fizycznych do inwestowania w zabytki”. Koncepcja przekazania wojewódzkich urz ędów ochrony zabytków Ministrowi Kultury (odzespolenie słu Ŝb konserwatorskich) oraz zlecenie bie Ŝą cej opieki nad zabytkami konserwatorom miejskim miało zaowocowa ć zwi ększeniem skuteczno ści działania WKZ, równie Ŝ w działaniach egzekucyjnych przy jednoczesnym ograniczeniu tzw. uznaniowo ści przy podejmowaniu decyzji administracyjnych. Proponowane zasilenie sfery ochrony dziedzictwa narodowego przez powołanie Narodowego Funduszu na rzecz Dziedzictwa oraz wprowadzenie „opłaty kulturowej” miało by ć źródłem finansowania działania 2 zwi ązanego z tym priorytetem, okre ślonego jako „Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne. 3.3. Polityka w zakresie opieki i ochrony nad zabytkami w dokumentach samorz ądowych. 3.3.1. W dokumentach województwa zachodniopomorskiego. Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020 (przyj ęta przez Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwał ą Nr XXVI/303/05 z dnia 19 grudnia 2005 r.). Kwestie ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury „Strategia” traktuje bardzo ogólnikowo. W cz ęś ci opisowej, w punkcie dotycz ącym zabytków i dziedzictwa kulturowego, zostały wymienione najbardziej charakterystyczne formy zabudowy, które decyduj ą o charakterze krajobrazu kulturowego województwa. Gmina i Miasto Połczyn Zdrój jest wymieniana przy okazji: a) układów staromiejskich o średniowiecznej metryce, b) budowli sakralnych z wymienion ą, jako jedn ą z cenniejszych, bazylik ą Naj świ ętszej Marii Panny, c) architektury uzdrowiskowej jako układu przestrzennego i zabudowy zwi ązanych z rozwojem pod koniec XIX w. funkcji rekreacyjno-uzdrowiskowych. Problemy zwi ązane z zabytkami i dziedzictwem kulturowym dotycz ą przede wszystkim złego stanu zabytków, małych nakładów na rewitalizacj ę i renowacj ę zasobów środowiska kulturowego, słabo rozwini ętych produktów turystycznych zwi ązanych z wykorzystaniem zasobów środowiska kulturowego, problemów rozwojowych w obr ębie staromiejskich układów. Problematyka ochrony zabytków pojawia si ę jako konsekwencja innych działa ń wynikaj ących z zało Ŝeń i kierunków strategii. Głównym celem rozwoju województwa - okre ślonym jako misja - który zawiera w sobie element ochrony i opieki nad zabytkami, jest „stworzenie warunków do stabilnego i zrównowa Ŝonego rozwoju województwa zachodniopomorskiego opartego na konkurencyjnej gospodarce i przedsi ębiorczo ści mieszka ńców oraz aktywno ści społecznej przy optymalnym wykorzystaniu istniejących zasobów”. Przez postulat zrównowa Ŝonego rozwoju, w obszarze szeroko poj ętego dziedzictwa narodowego, rozumie si ę m.in.: a) działanie na rzecz polepszenia warunków Ŝycia społeczno ści lokalnych w zakresie edukacji, ochrony zdrowia, bezpiecze ństwa, kultury, kultury fizycznej i polityki społecznej, b) budowanie to Ŝsamo ści i marki regionu. Taka deklaracja misji pozwala osi ągn ąć niezb ędny kompromis mi ędzy sfer ą gospodarcz ą i społeczn ą. Kompromis ten jest zgodny z zało Ŝeniami modelu społecznej gospodarki rynkowej oraz zasadami ochrony i zachowania istniej ących zasobów i dziedzictwa. Konsekwencj ą sformułowanej misji jest okre ślenie sze ściu celów strategicznych: Cel 1 - wzrost innowacyjno ści i efektywno ści gospodarowania. Cel 2 - wzmacnianie mechanizmów rynkowych i otoczenia gospodarczego. Cel 3 - zwi ększenie przestrzennej konkurencyjno ści regionu (z akcentem na rewitalizacj ę i rozwój małych miast). Cel 4 - zachowanie i ochrona warto ści przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami (z działaniem kierunkowym rewitalizacja obszarów zurbanizowanych). Cel 5 - budowanie otwartej i konkurencyjnej społeczno ści (z działaniem na budowanie społecze ństwa ucz ącego si ę - podnoszenie jako ści kształcenia, środowiskowa rola systemu edukacji i współpraca europejska w zakresie edukacji, współpraca transgraniczna i regionalna). Cel 6 - wzrost to Ŝsamo ści i spójno ści społecznej regionu.

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego (uchwała Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego Nr XXXII/334/02 z dnia 26 czerwca 2002 r.). Plan zagospodarowania jest planem o charakterze regionalnym, stanowi ącym pomost mi ędzy planowaniem krajowym a planowaniem miejscowym. Podstawowym zadaniem planu jest okre ślenie kierunków i zasad zagospodarowania przestrzennego, które pozwalaj ą na realizacj ę „Strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego”. Kierunki i zasady wynikaj ące z planu zagospodarowania musz ą uwzgl ędnia ć: a) wymogi ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz walorów krajobrazowych, b) zasady rozwoju zrównowa Ŝonego ekologicznie, c) wła ściwego wykorzystania preferencji o mo Ŝliwo ści przestrzeni (w tym stan zagospodarowania i rezerw terenowych), d) potrzeby świadomego kształtowania po Ŝą danej struktury funkcjonalno-przestrzennej (w tym przekształce ń sieci osadniczej), e) konieczno ści wyposa Ŝenia przestrzeni we wła ściw ą infrastruktur ę techniczn ą i społeczn ą zapewniaj ącą rozwój i równocze śnie ochron ę środowiska naturalnego (zadania ponadlokalne), f) potrzeby harmonizacji wszelkich działa ń wpływaj ących lub mog ących mie ć wpływ na przekształcenia przestrzeni (w tym eliminacja konfliktów i zagro Ŝeń). Z uwagi na tematyk ę niniejszego opracowania, istotne dla niego przede wszystkim s ą dwa punkty: dotycz ący środowiska przyrodniczego oraz dziedzictwa kulturowego. W cz ęś ci dotycz ącej kierunków zagospodarowania przestrzennego, w pkt 3.2 scharakteryzowano środowisko przyrodnicze województwa. Ró Ŝnorodno ść środowisk województwa i ich bogactwo oraz walory przyrodniczo-krajobrazowe maj ą wpływ na rozwój wielu funkcji gospodarczych uwarunkowanych środowiskowo (np. turystyka i rekreacja, lecznictwo uzdrowiskowe). Stanowi ą one równie Ŝ o konieczno ści zachowania poszczególnych elementów środowiska lub obszarów o unikatowych warto ściach przyrodniczych. W Połczynie i okolicy znajduj ą si ę pokłady kopalin podstawowych - wód leczniczych oraz torfów borowinowych. Dzi ęki nim Połczyn uzyskał status miasta - uzdrowiska. Plan zakłada utrzymanie istniej ących form ochrony przyrody. Miasto Gmina Połczyn Zdrój le Ŝy w obr ębie obszaru chronionego krajobrazu. Do uwarunkowa ń zewn ętrznych zaliczono nast ępuj ące ustalenia administracyjne: 1) zwi ązane z ochron ą Uzdrowiska Połczyn Zdrój: – obszary ochrony uzdrowiskowej A, B, C, – obszar górniczy „Połczyn Zdrój” dla zło Ŝa wód leczniczych; 2) zwi ązane z ochron ą przyrody: – Drawski Park Krajobrazowy, – obszar chronionego krajobrazu „Pojezierze Drawskie”, – pomniki przyrody, – rezerwaty „Dolina Pi ęciu Jezior” i Torfowisko Toporzyk; 3) zwi ązane z ochron ą warto ści kulturowych - propozycje parków kulturowych „Ostre Bardo” i „Bu ślary”; 4) zwi ązane z u Ŝytkowaniem dróg; 5) powi ązania z s ąsiednimi gminami, głównie w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury technicznej. Plan zagospodarowania dosy ć szczegółowo potraktował zagadnienia dotycz ące dziedzictwa kulturowego. W cz ęś ci dotycz ącej tego tematu, w pkt 3.3.1. okre ślono istniej ące zagro Ŝenia dla zabytków i zabytkowego krajobrazu. Wśród kierunków ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego i kulturowego wymieniona jest rewaloryzacja miast, miasteczek i wsi. Za podstawowy obowi ązek pa ństwa i samorz ądów zostało uznane cyt. „…stworzenie warunków ochrony, inicjowanie bada ń i upowszechnianie wiedzy o zasobach i wartościach dziedzictwa kulturowego, ewidencjonowanie dóbr kultury oraz obejmowanie ich ochrona prawn ą”. W planie wojewódzkim zostały przedstawione obszary i działania tworz ące zasady i kierunki dla programu rewaloryzacji przestrzeni historycznej w układzie lokalnym, regionalnym i krajowym. Zasady zwi ązane z ochron ą zabytków wpisanych do rejestrów zabytków jednoznacznie okre śla ustawa o ochronie zbytków.

W stosunku do obiektów zabytkowych, nie wpisanych do rejestru zabytków, plan zagospodarowania formułuje zalecenia w zakresie ochrony tych obiektów. S ą to: a) zabudowa historyczna powinna by ć utrzymana i u Ŝytkowana w dobrym stanie technicznym, w odpowiednim standardzie cywilizacyjnym bez naruszania warto ści estetycznych i kulturowych, b) obiekty znajduj ące si ę w ewidencji sporz ądzonej przez zarz ąd gminy powinny znale źć si ę w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, posiada ć zapisane warunki i zakres ochrony (gabarytów, formy, detalu, kolorystyki i bezpo średniego otoczenia), posiada ć dokumentacj ę inwentaryzacyjną przechowywan ą w gminie a do czasu sporz ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub jego zmiany, do post ępowania administracyjnego dotycz ącego tych obiektów i ich bezpo średniego otoczenia wprowadzono wymóg opiniowania projektów decyzji o warunkach zabudowy przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, c) dla historycznej zabudowy i układów zaleca si ę, w trybie indywidualnych ocen warto ści estetycznych i kulturowych, ograniczenie swobody drastycznych zmian formy i kompozycji. Dla ochrony i rewaloryzacji przestrzeni historycznej województwa plan zagospodarowania zaleca ograniczenie mo Ŝliwo ści podziału działek siedliskowych, ochron ę układów ruralistycznych, odtwarzanie zabudowy w formach tradycyjnych, zakaz wycinki alejowych obsadze ń drogowych, wprowadzanie ochrony dróg z nawierzchnia brukow ą, egzekwowanie ochrony stanowisk archeologicznych, ustanowienie ochrony krajobrazu rolniczego, wprowadzenie zakazu lokalizacji wolnostojących reklam na tle krajobrazów historycznych. Pozostałe działy zwi ązane z kierunkami zagospodarowania przestrzennego województwa w sposób pośredni maj ą (lub b ędą miały) wpływ na dziedzictwo kulturowe. W cz ęś ci dotycz ącej sfery społecznej znaczenie ma m.in. turystyka. Budowanie ście Ŝek rowerowych, tworzenie szlaków turystycznych, inwestycje z zakresu renowacji zabytków przyczyni ć si ę maj ą do podniesienia atrakcyjno ści regionu. W tym celu nale Ŝałoby wykorzysta ć szczególne walory i zró Ŝnicowanie środowiska przyrodniczego. Du Ŝe znaczenie ma równie Ŝ turystyka uzdrowiskowa powstała w oparciu o bogate pokłady borowiny i źródeł solankowych (Połczyn Zdrój). W planie zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego miasto i Gmina Połczyn Zdrój znalazła si ę w strefie gospodarki rolno-le śnej, selektywnej aktywizacji gospodarczej, w tym rozwoju turystyki, w podstrefie IIIE Obszar Połczy ńsko-Złocieniecki, jako podstrefa selektywnego wielofunkcyjnego rozwoju z dominacj ą funkcji turystycznej i uzdrowiskowej. Zaproponowano uchwalenie ochrony obszarowej w postaci rezerwatu kulturowego - Bu ślary, i Ostre Bardo; parku kulturowego - „Szwajcaria Połczy ńska” oraz zespół strefy ochrony konserwatorskiej - proponowany zespół urbanistyczny Połczyna Zdroju z unikatowym parkiem zdrojowym i architektur ą domów uzdrowiskowych. Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do roku 2015 (przyj ęta uchwał ą Sejmiku Województwa Nr XVI/147/2000 z 23 pa ździernika 2000 r.). Dziedzictwo kulturowe uznano za oczywisty generator rozwoju turystyki. Sformułowano w Strategii cele, działania i inwestycje strukturalne słu Ŝą ce budowie markowych produktów turystyki m.in. turystyki kulturowej: – rozwój infrastruktury szlaków historycznych i tematycznych, w tym oznakowanie tras przebiegu oraz atrakcji znajduj ących si ę na szlakach, budowa parkingów i toalet dla odwiedzaj ących, poprawa dojazdu do atrakcji znajduj ących si ę na szlaku, – budowa i modernizacja centrów informacji turystycznej, – renowacja obiektów zabytkowych, – renowacja zabytkowych parków i kompleksów pałacowo - dworskich. Wymienione działania mog ą by ć wdra Ŝane na terenie gminy miasta i gminy Połczyn Zdrój. Do terenu gminy nale Ŝałoby tak Ŝe odnie ść cele: – rozwój edukacyjnej i integracyjnej funkcji turystyki w Regionie” i przypisane mu działanie: Edukacja dzieci i młodzie Ŝy wokół walorów turystycznych regionu, – usprawnienie systemu informacji turystycznej: działanie - budowa zintegrowanego analogowego i cyfrowy systemu informacji turystycznej, – kształtowanie środowiska w kontek ście rozwoju przestrzeni turystycznej, działania: – innowacje na rzecz ekorozwoju w turystyce, m.in. wdra Ŝanie inwestycji nawi ązuj ących w technice budowania do tradycji regionalnej - budowa sposobem szachulcowym, – rozwój sieci l ądowych szlaków turystycznych - tworzenie projektów liniowych przekraczaj ących obszary administracyjne gmin, powiatów (por. dolina rzeki Pars ęty, Drawy).

W Strategii zakłada si ę dopracowanie infrastruktury istniej ących szlaków turystycznych, z których miasta i gminy Połczyn Zdrój dotyczy Szlak Solny, Szlak Pomników Przyrody i in. Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013 uchwalony 22 listopada 2007 r. Diagnoza w zakresie kultury i środowiska kulturowego wskazuje na jego du Ŝy potencjał w programach rozwojowych. Stan bazy muzealnej oszacowano na 22 jednostki. Uznano, Ŝe krajobraz kulturowy to znakomite świadectwo burzliwej historii i ścierania si ę wpływów polskich, zachodnioeuropejskich i skandynawskich. Dziedzictwem s ą zachowane układy staromiejskie, zabytki sakralne, wsie z zachowanym przestrzennym układem historycznym i dominantami w postaci ko ściołów granitowych, ceglanych i ryglowych, a tak Ŝe zachowane zamki, układy poklasztorne, zespoły pałacowo-parkowe, które podkre ślaj ą odr ębno ść kulturow ą regionu i posiadaj ą unikalne warto ści dla promocji turystyki. W diagnozie rozwoju turystyki podkre ślono tak Ŝe deficyt w zakresie przystosowania obiektów zabytkowych do potrzeb turystyki. Główn ą osi ą priorytetow ą dla zagadnie ń opieki nad zabytkami jest oś 5 - Turystyka, kultura i rewitalizacja. Celem głównym jest podniesienie atrakcyjno ści województwa poprzez rozwój turystyki, kultury oraz rewitalizacji obszarów zaniedbanych i zdegradowanych. W RPO zawarto uzasadnienie wyboru osi priorytetowej, jej cele oraz opis i główne kategorie beneficjentów. Z uwagi na naturaln ą zmienno ść warunków realizacji wsparcia, projektowane priorytety i działania zawarte w programie opieki nad zabytkami, mog ące tak Ŝe korzysta ć z pozostałych priorytetów przy szczególnych typach działa ń, winny by ć konfrontowane z aktualizacjami RPO. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami 2008-2012”, uchwalony uchwał ą Nr XX/197/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dn. 17 czerwca 2008 r. Program zawiera szczegółow ą charakterystyk ę dziedzictwa kulturowego województwa zachodniopomorskiego ze wskazaniem obszarów i obiektów o szczególnym znaczeniu, diagnoz ę stanu zachowania dziedzictwa kulturowego ze wskazaniem słabych i mocnych stron, charakterystyk ę funduszy na ochron ę i opiek ę nad zabytkami, zasady monitoringu realizacji programu, jak równie Ŝ wytyczne do wojewódzkiego planu zagospodarowania. Miasto i Gmina Połczyn Zdrój w WPONZ zostały zlokalizowane w Subregionie Środkowo-Wschodnim Pojezierza Pomorskiego, charakteryzuj ącym si ę zró Ŝnicowanym budownictwem sakralnym, w przewa Ŝaj ącej mierze neostylowym, nielicznymi miastami o średniowiecznej metryce, stosunkowo słabo wykształcon ą sieci ą osadnicz ą z licznymi zespołami podworskimi z parkami i folwarkami. Miasto Połczyn Zdrój zostało wyró Ŝnione ze wzgl ędu na oryginalny zespół budynków pensjonatowo- sanatoryjnych, w tym w konstrukcji ryglowej z połowy i ko ńca XIX wieku, unikalny park zdrojowy oraz przy okazji omawiania zabytków techniki ze wzgl ędu na połczy ński browar. Dla terenu gminy Połczyn Zdrój WPONZ przewiduje ochron ę obszarow ą w postaci parku kulturowego w miejscowo ściach Ostre Bardo i Bu ślary i Obszar Kulturowy „Szwajcaria Połczy ńska”. W rozdziale VII programu znalazły si ę wytyczne do powiatowych i gminnych programów opieki nad zabytkami, w których okre ślono cele ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego na terenie gminy. Jako formy ochrony zaproponowano mi ędzy innymi: sporz ądzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ustalaj ących, po weryfikacji, wskazane w studium granice stref ochrony konserwatorskiej i zawieraj ące odpowiednie ustalenia dla działa ń w tych strefach, sporz ądzanie programów opieki nad zabytkami, podejmowanie uchwał okre ślaj ących zobowi ązania wła ścicieli obiektów zabytkowych do opieki nad zabytkami zgodnie z gminnym programem opieki nad zabytkami, współprac ę ze specjalistami kształtowania krajobrazu i zabytkoznawcami przy sporz ądzaniu strategii i programów rozwoju gminy oraz przy realizacji polityki przestrzennej okre ślonej w studium, utrzymywanie w dobrym stanie technicznym i estetycznym budynków i budowli zabytkowych stanowi ących własno ść gminy, utrzymywanie i uzupełnianie obsadze ń alejowych dróg publicznych, porz ądkowanie i utrzymywanie historycznych nekropolii (w tym nieczynnych), oznaczenie i ochron ę grodzisk stanowi ących zabytki archeologiczne, udzielanie pomocy prawnej i materialnej w utrzymaniu i remontach zabytkowych obiektów publicznych i prywatnych. 3.3.2. Na poziomie powiatu Świdwin. Powiat Świdwin nie posiada powiatowego planu zagospodarowania przestrzennego ani powiatowego programu opieki nad zabytkami. Strategia Rozwoju Powiatu Świdwi ńskiego. Zabytki pojawiaj ą si ę w zwi ązku z 5 celem strategicznym „Podniesienie atrakcyjno ści turystycznej powiatu”, głównie w kontek ście rozwoju funkcji turystyczno-uzdrowiskowej. Cele operacyjne tego priorytetu to:

– rozwój infrastruktury uzdrowiskowej zwi ązany z dalsz ą modernizacj ą obiektów sanatoryjnych, budową infrastruktury około uzdrowiskowej oraz odnow ą i modernizacj ą parku zdrojowego, – rozwój infrastruktury turystycznej i towarzysz ącej poprzez budow ę centrum kongresowego z hal ą widowiskowo - sportow ą w Połczynie Zdroju, budow ę i zagospodarowanie ście Ŝek rowerowych, zagospodarowanie istniej ących oraz wytyczenie i zagospodarowanie nowych szlaków turystycznych. W śród celów szczegółowych obok upowszechnienia informacji o kredytach i po Ŝyczkach na rozpocz ęcie działalno ści agroturystycznej znalazły si ę „zach ęty” do inwestowania w obiekty turystyczne poprzez poł ączenie działa ń promocyjnych z ofert ą inwestycyjn ą. Cel „Tworzenie wizerunku powiatu jako rynku turystycznego” ma by ć osi ągni ęty przez rewitalizacj ę zabytkowych cz ęś ci miast Świdwina i Połczyna Zdroju w oparciu o plany rewitalizacji, renowacj ę istniej ących obiektów zabytkowych - zamków, ko ściołów, dworków i pałaców oraz tworzenie oferty imprez kulturalno - sportowo-rekreacyjnych. Ponadto w „Strategii” przewidziano „Tworzenie produktów turystycznych na bazie Drawskiego Parku Krajobrazowego” poprzez rozwój agroturystyki na terenie DPK utworzenie nowych ście Ŝek przyrodniczych, ście Ŝek dydaktycznych, szlaków pieszych, rowerowych i konnych, parków edukacyjnych, wie Ŝ widokowych, miejsc do obserwacji zwierzyny itp. Identyczne cele operacyjne pojawiaj ą si ę w „Planie Rozwoju Lokalnego Powiatu Świdwi ńskiego”, opr. w 2004 r. zmienionym uchwał ą Nr XIV/75/08 Rady Powiatu w Świdwinie z dnia 28 lutego 2008 r. w sprawie zmiany uchwały Nr XIX/88/04 Rady Powiatu w Świdwinie z dnia 29 grudnia 2004 r. w sprawie przyj ęcia „Planu Rozwoju Lokalnego Powiatu Świdwi ńskiego”.

4. UWARUNKOWANIA WEWN ĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

4.1. Polityka w zakresie opieki i ochrony nad zabytkami w świetle dokumentów uchwalonych przez Rad ę Miejsk ą Połczyna Zdroju. Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Połczyn Zdrój, aktualizacja w 1999 r. Strategii przyj ętej uchwał ą Rady Miejskiej w Połczynie Zdroju z dnia 29 maja 1996 r., zaktualizowana Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Połczyn-Zdrój została opracowana na lata 1999-2008 i jest głównym dokumentem programowym. Celem nadrz ędnym zaktualizowanej strategii pozostaje cel sformułowany w podstawowym dokumencie z 1999 r. tj. „Działalno ść uzdrowiskowa i turystyczna podstaw ą rozwoju miasta i gminy Połczyn-Zdrój”. Aktualizacja Strategii Rozwoju podtrzymuje okre ślenie misji i celu nadrz ędnego: „– Połczyn Zdrój staje si ę europejskim kurortem, oferuj ącym bogactwo usług słu Ŝą cych poprawie zdrowia, kondycji fizycznej oraz twórczemu wykorzystaniu wolnego czasu. – Mieszka ńcy miasta i gminy Połczyn Zdrój s ą zadowoleni z poziomu Ŝycia zbli Ŝaj ącego si ę do standardu krajów Unii Europejskiej”. Cel nadrz ędny: Kompleksowe wykorzystanie potencjału środowiska tworzy siln ą pozycj ę konkurencyjn ą Połczyna Zdroju na rynku usług uzdrowiskowych i turystycznych - jako cel główny strategia przewiduje optymalne wykorzystanie potencjału uzdrowiska przez nowy status Uzdrowiska Połczyn Zdrój i stworzenie produktu markowego Połczyna Zdroju. Wspólny marketing Gminy i przedsi ębiorstw działaj ących na jej terenie powinien przyczyni ć si ę do zmiany charakteru miasta - „Połczyn Zdrój ma wygl ąd i charakter kurortu”. Zabytki w „Strategii rozwoju Miasta i Gminy Połczyn Zdrój” nie zajmuj ą wiele miejsca - wspomina si ę o nich przy okazji analizy stanu realizacji „Strategii z 1996 r.” - główny akcent poło Ŝony jest na rewaloryzacj ę parku zdrojowego i Starówki połczy ńskiej jako elementów nadaj ących Połczynowi charakter „kurortu” i przy okazji omawiania realizacji celu głównego 4. „Zwi ększaj ą si ę dochody z turystyki”, w celu szczegółowym 6 - Zabytki miasta i gminy s ą zadbane i wykorzystywane dla celów turystycznych (renowacja połczy ńskiego rynku oraz ko ściołów w Połczynie, Redle i Łegach. Aktualizacja „Strategii” kładzie nacisk na lepsze wykorzystanie istniej ącej infrastruktury uzdrowiskowej z akcentem na turystyk ę uzdrowiskow ą. obejmuj ącą obok podstawowych zabiegów leczniczych, popraw ę kondycji psychicznej i fizycznej, zabiegi kosmetyczne, kultur ę i rozrywk ę, przy czym zabytki maj ą by ć elementem współtworz ącym produkt markowy Miasta i uzdrowiska (unikalny Park Zdrojowy, Zamek w Połczynie jako atrakcja turystyczna, kontynuacja rewaloryzacji Starówki Połczy ńskiej, modernizacja istniej ących domów zdrojowych i promocja miasta i uzdrowiska w mediach). Produkt markowy Połczyna Zdroju ma si ę rozwija ć w oparciu o podstawowe zasoby i atrakcje gminy „Uzdrowisko - natura - piwo”.

Cel główny III - Stworzenie warunków do wielofunkcyjnego rozwoju wsi (obok poprawy gospodarki wodno-ściekowej, gazyfikacji, remontu dróg, nawierzchni, mostów itp.) przewiduje popraw ę zagospodarowania przestrzennego wsi połczy ńskiej przez: „– utrzymanie i wyeksponowanie obiektów historycznych, – utrzymanie i odtworzenie zieleni publicznej oraz stawów i cieków wodnych, – renowacj ę i estetyzacj ę zabudowy zdegradowanej i powoduj ącej dysonanse architektoniczne, – kształtowanie nowej zabudowy w nawi ązaniu do historii i tradycji regionalnej, – zagospodarowanie parków podworskich i starych cmentarzy.” Plan rozwoju lokalnego Gminy Połczyn Zdrój na lata 2005-2014, uchwała Nr XXVIII/247/2005 Rady Miejskiej w Połczynie Zdroju z dnia 5 stycznia 2005 r. Cel strategiczny planu „zapewnienie optymalnego rozwoju społeczno-gospodarczego gminy jako uzdrowiska i zapewnienie oraz stworzenie mo Ŝliwie jak najlepszych warunków Ŝycia jej mieszka ńcom” został sformułowany w oparciu o diagnoz ę stanu infrastruktury technicznej, w tym telekomunikacyjnej, energetycznej i gazowniczej, kanalizacji, gospodarki wodno ściekowej, gospodarki odpadami, infrastruktury drogowej, stanu infrastruktury społecznej, w szczególno ści bazy materialnej o światy i wychowania, zagadnie ń pomocy społecznej, słu Ŝby zdrowia, kultury oraz sportu i rekreacji, sytuacji gospodarczej, w tym w sferze rolnictwa oraz działalno ści pozarolniczej i analiz ę SWOT. Plan przewiduje realizacj ę celu strategicznego przez cele szczegółowe, których efektem ma by ć podniesienie standardu Ŝycia mieszka ńców i atrakcyjno ści gminy dla turystów i kuracjuszy. Z opiek ą nad zabytkami wi ąŜ e si ę po średnio cel 3, „Zapewnienie wła ściwych warunków do rozwoju turystyki i funkcji uzdrowiskowej Połczyna Zdroju, w którym przewidziano szereg działa ń w ramach projektu roboczo nazwanego „Rewitalizacja zespołów historycznych le Ŝą cych przy historycznym „szlaku solnym” bądź „Na szlaku solnym” - markowy produkt turystyczny regionu Dorzecza Pars ęty i Pojezierza Drawskiego”. W projekcie „Na Szlaku Solnym” w gminie Połczyn Zdrój przewidziano remont zabytkowego zamku w Połczynie Zdroju, remont zabytkowych obiektów znajduj ących si ę na terenie gminy, rekonstrukcj ę cz ęś ci krajobrazowej parku zdrojowego (ze ście Ŝkami zdrowia). Dzi ęki budowie tras rowerowych o charakterze edukacyjnym i rekreacyjnym, nowym obiektom turystycznym i uzdrowiskowym wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą „Szlak Solny” na terenie Gminy Połczyn Zdrój ma szanse podnie ść atrakcyjno ść turystyczn ą gminy i przyczyni ć si ę do lepszej znajomo ści dziedzictwa kulturowego zarówno w śród turystów jak i mieszka ńców gminy. Wieloletni plan finansowy na lata 2005-2014, opracowany przez Invest Consulting S.A. z Poznania, przewiduje systematyczny wzrost subwencji bud Ŝetowych i dochodów własnych Gminy, nakłady na budow ę i modernizacj ę infrastruktury technicznej i komunikacyjnej, nakłady na budow ę i modernizacj ę infrastruktury społecznej i edukacyjnej (w tym modernizacja śródmie ścia i zabytkowych budynków nale Ŝą cych do wspólnot mieszkaniowych) oraz nakłady zwi ązane z zapewnieniem wła ściwych warunków do rozwoju turystyki i funkcji uzdrowiskowej. Program Rewitalizacji Połczyna-Zdroju (uchwała Nr XXVIII 248/2005 RM w Połczynie-Zdroju z dnia 5 stycznia 2005 r). Celem Programu Rewitalizacji Połczyna-Zdroju jest kompleksowa odnowa przestrzenna, gospodarcza i społeczna miasta. Szczególnie wa Ŝna jest odnowa tych przestrzeni, które maja historyczny charakter i ogrywaj ą rol ę centrów gospodarczych, uzdrowiskowych i turystycznych. Program jest w trakcie realizacji. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Połczyn Zdrój (zmiana) przyj ęta uchwał ą Nr XLVI/377/2006 Rady Miejskiej w Połczynie - Zdroju z dnia 3 marca 2006 r. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jest podstawowym dokumentem planistycznym okre ślaj ącym polityk ę przestrzenn ą gminy. Studium uwarunkowa ń nie jest wprawdzie aktem prawa miejscowego, jednak wprowadzenie przyj ętych w nim zapisów do obiegu prawnego nast ępuje poprzez ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Obowi ązuje zasada zgodno ści zasad zagospodarowania i zabudowy przyj ętych w miejscowym planie z kierunkami wytyczonymi w studium. Ustalenia studium s ą wi ąŜą ce dla organów gminy przy sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia dotycz ące krajobrazu i dziedzictwa kulturowego w Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Połczyn Zdrój (zmiana), przyj ętym uchwał ą Nr XLVI/377/2006 Rady Miejskiej w Połczynie - Zdroju z dnia 3 marca 2006 r. zostały podporz ądkowane celowi nadrz ędnemu, jakim jest rozwój funkcji turystycznej zwi ązanej z uzdrowiskiem Połczyn Zdrój.

Uznano, Ŝe jednym z podstawowych celów polityki przestrzennej jest - zachowanie dziedzictwa kulturowego, jako świadectwa nawarstwie ń kulturowych i historycznych, utrzymanie i wyeksponowanie zachowanych zasobów i struktury oraz świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego. W Studium okre ślono zasób do zachowania i ochrony - obszary i obiekty - w tym: – relikty osadnictwa prehistorycznego (stanowiska archeologiczne), – średniowieczn ą i nowo Ŝytn ą struktur ę osadnicz ą (historyczne układy przestrzenne), – zabytki budownictwa, techniki, zieleni zabytkowej i nekropolie, – tradycyjne formy zagospodarowania terenu i budownictwo etnograficzne. Wskazano zabytki posiadaj ące kwalifikacje do obj ęcia ochron ą w formie wpisu do rejestru zabytków. Okre ślono wytyczne do stosowania przy sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, słu Ŝą ce zachowaniu warto ści kulturowych oraz wytyczne do inwestowania w obr ębie stanowisk archeologicznych oraz historycznych układów przestrzennych. Okre ślono tak Ŝe wytyczne do kształtowania krajobrazu, wskazano obszary i obiekty posiadaj ące walory zabytkowe, które powinny by ć chronione ustaleniami m.p.z.p., wytypowano obiekty kwalifikuj ące si ę do obj ęcia ochron ą na mocy wpisu do rejestru zabytków. Dla 17 miejscowo ści zaproponowano strefy ochrony konserwatorskiej historycznych układów z zabudow ą, w tym dla Bu ślar, Ostrego Barda, Starego Reska, Popielewa. Określono tak Ŝe wytyczne do ochrony obszarów i obiektów o walorach zabytkowych w planach zagospodarowania przestrzennego. Ochrona krajobrazu powinna by ć planowana i realizowana wspólnie dla zasobów dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego. Wi ększa cz ęść obszaru miasta i gminy Połczyn Zdrój obj ęta jest ochron ą prawn ą wynikaj ącą z ustawy o ochronie przyrody. Wyst ępuj ą tutaj nast ępuj ące formy ochrony: park krajobrazowy, rezerwaty, pomniki przyrody, obszar chronionego krajobrazu i obszary specjalnej ochrony siedlisk Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. Nieomal cały obszar gminy (z wyj ątkiem północnego skrawka terenu) zaliczony został do mi ędzynarodowych obszarów w ęzłowych w ramach Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET-Polska (6 M Pojezierze Drawskie)6. Utworzony Gminny Ekologiczny System Obszarów Chronionych (GESOCh) obejmuje: 1) Drawski Park Krajobrazowy z wydzielonymi w jego obr ębie siedmioma zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi w Planie Ochrony DPK: – zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina D ębnicy” (ZPK-1) obejmuj ący cz ęś ciowo obszar gminy. W ramach projektu GESOCh został on powi ększony o dolny odcinek D ębnicy, który znajduje si ę poza DPK, – zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Bliskiej Strugi” (ZPK-2), który w cało ści znajduje si ę w obr ębie gminy, – zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Pi ęciu Jezior” (ZPK-3), który cz ęś ciowo znajduje si ę w obr ębie gminy, – zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Wogry” (ZPK-4), który w cało ści znajduje si ę w gminie, – zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wzgórza Czarnkowieckie” (ZPK-5), który nieomal w cało ści znajduje si ę w gminie, – zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Górnego Rakonu” (ZPK-6), którego mała cz ęść znajduje si ę w gminie, – zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Jezioro Siecino” (ZPK-7), którego niewielka cz ęść znajduje si ę w gminie; 2) dolin ę rzeki Pars ęty projektowana do obj ęcia ochron ą w postaci obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Pars ęty”. Tylko bardzo mały fragment znajduje si ę w obr ębie gminy; 3) projektowany obszar chronionego krajobrazu „Dolina Dolnej D ębnicy”; 4) projektowany obszar chronionego krajobrazu „Wysoczyzna Kołacz - Białow ąs”. Cz ęść obszaru znajduje si ę w granicach gminy; 5) istniej ący fragment obszaru chronionego krajobrazu „Pojezierze Drawskie” poło Ŝony w rejonie wsi Gawroniec - Stare Resko. Ponadto GESOCh buduj ą nast ępuj ące formy chronione lub projektowane do obj ęcia ochron ą: – rezerwaty: Rezerwat krajobrazowy „Dolina Pi ęciu Jezior” i Rezerwat torfowiskowo-le śny „Torfowisko Toporzyk”,

6 Mi ędzynarodowe obszary w ęzłowe to tereny, na których wyst ępuje nagromadzenie przyrodniczych obiektów i obszarów chronionych o znaczeniu europejskim. S ą to wi ęc obszary o wybitnych walorach krajobrazowych i przyrodniczych, na których zachowanych zostało najwi ęcej naturalnych składników środowiska, warto ści te nie s ą zagro Ŝone oraz istnieje mo Ŝliwo ść renaturyzacji przekształconych terenów.

– pomniki przyrody, – uŜytki ekologiczne. Do systemu obszarów chronionych wł ączono równie Ŝ walory krajobrazowe, estetyczne, warto ści kulturowe, korytarze ekologiczne, lasy ochronne i niektóre obszary zwi ązane z ochron ą uzdrowiskow ą. Południowa i fragment środkowej cz ęś ci gminy, w której wyst ępuje nagromadzenie w/w walorów obj ęta jest ochron ą „cało ściow ą” w postaci parku krajobrazowego (DPK). Z tych względów Drawski Park Krajobrazowy jest głównym elementem systemu chronionego nie tylko w skali gminy, ale w skali kraju, a nawet Europy. Wyznaczona strefa lasy ochronne obejmuje 1/3 lasów i gruntów le śnych gminy. Stref ę t ę tworz ą przede wszystkim lasy zakwalifikowane do poło Ŝonych w strefie ochronnej uzdrowiska przy udziale lasów innych kategorii ochronno ści jak wodochronne, glebochronne, ostoje zwierz ąt podlegaj ących ochronie gatunkowej, lasy znajduj ące si ę na stałych powierzchniach badawczych i do świadczalnych. W szczególny sposób stref ę lasów ochronnych powi ększaj ą lasy rezerwatów przyrody - „Dolina Pi ęciu Jezior”, „Torfowisko Toporzyk”. Ogółem powierzchnia lasów ochronnych na obszarze gminy wynosi 4140,07 ha, co stanowi 34% lasów i gruntów le śnych gminy. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą lasy ochronne poło Ŝone w strefie ochrony uzdrowiska Połczyn Zdrój - 2979 ha, co stanowi 72% lasów ochronnych. Cele ochrony warto ści kulturowych na terenie Drawskiego Parku Krajobrazowego i Obszarze Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Drawskie” sformułowane w Studium to: – utrzymanie historycznie ukształtowanej struktury osadniczej, sieci dróg i podstawowej funkcji terenu determinuj ącej fizjonomi ę krajobrazu otoczenia poszczególnych wsi, – utrzymanie historycznie ukształtowanej struktury wielkoobszarowej gospodarki folwarcznej ze skupiskami kolonizacyjnego osadnictwa z XIX i XX w., – ochrona historycznego charakteru ukształtowania i zagospodarowania uzdrowiskowego Połczyna Zdroju i terenów po jego południowej stronie, – kontynuacja tradycji „Szwajcarii Połczy ńskiej” jako obszaru koegzystencji warto ści przyrodniczych i kulturowych, – utrzymanie charakterystycznych przekrojów i nawierzchni istniej ącego układu dróg wsz ędzie tam, gdzie jest to mo Ŝliwe, – utrzymanie zlikwidowanego układu komunikacji kolejowej jako potencjalnych szlaków turystycznych, – utrzymanie historycznych układów przestrzennych wsi, zasad lokalizacji zabudowy i zagospodarowania terenu, wypełnienie tradycyjnej niwy siedliskowej, – zachowanie w dobrym stanie technicznym i estetycznym dominant kulturowych i krajobrazowych, utrzymanie ich roli w krajobrazie, – kontynuowanie tradycji w kształtowaniu krajobrazu kulturowego i nawi ązywanie do historycznych i regionalnych rozwi ąza ń w jego kształtowaniu, – przeciwdziałanie bezplanowej, chaotycznej parcelacji terenu, – przeciwdziałanie za śmiecaniu krajobrazu kulturowego nowymi lokalizacjami budowli substandardowych (tymczasowych pawilonów usługowych, baraków, budek kempingowych, nieestetycznych obiektów technicznych, agresywnych form reklamy), – ograniczenie lokalizacji obiektów wymagaj ących makroniwelacji i znacznych przekształce ń topografii oraz zasobów przyrodniczych, – ochrona indywidualnych warto ści obiektów kultury materialnej, – ochrona przed dewastacj ą warto ściowych stanowisk archeologicznych, – utrzymanie i eksponowanie grodzisk i cmentarzysk posiadaj ących charakterystyczn ą form ę krajobrazow ą, wpisanych i nie wpisanych do rejestru zabytków, – zachowanie w dobrym stanie technicznym i estetycznym: ko ściołów, szkół, sanatoriów, obiektów usługowych, produkcyjnych, zespołów dworsko-folwarcznych, wpisanych i nie wpisanych do rejestru zabytków oraz zewidencjonowanej zabudowy zagrodowej i innych elementów zagospodarowania i wyposa Ŝenia miejscowo ści, – utrzymanie i eksponowanie: układów przestrzennych siedlisk, pomników i krzy Ŝy, kamieni milowych, urz ądze ń technicznych i komunikacyjnych, – utrzymanie i wyeksponowanie układów komponowanej zieleni parków, cmentarzy i obsadze ń przydro Ŝnych i śródpolnych, – zapobieganie powstawaniu ubytków w zabudowie historycznej i tworzenie warunków do ich ponownej zabudowy, – utrzymanie i eksponowanie warto ści zabudowy historycznej, jej proporcji, formy, dachów, wielko ść i układu otworów, rodzaju stolarki i jej zdobnictwa, materiału budowlanego i sposobów jego wyeksponowania, – estetyzacja zabudowy i zagospodarowania terenu osiedli „PGR-owskich” i blokowych oraz współczesnej zabudowy techniczno-produkcyjnej,

– utrzymanie historycznego nazewnictwa miejscowo ści i obiektów topograficznych, – uczytelnienie w terenie niektórych odcinków granic pa ństwowych sprzed 1772 r., – kształtowanie wysokich walorów estetycznych nowej zabudowy mieszkalnej, produkcyjnej i turystycznej poprzez nawi ązywanie do tradycji i warto ści regionalnych, – upowszechnianie tradycji wielonarodowych i wielowyznaniowych społeczno ści zamieszkuj ących teren pogranicza od średniowiecza do najnowszych czasów, – utworzenie ekspozycji historii uzdrowiska w Połczynie Zdroju, – opracowanie materiałów pomocniczych do nauczania historii i tradycji Ziemi Połczy ńskiej. W zakresie ochrony krajobrazu zaproponowano mi ędzy innymi: zachowanie. historycznie ukształtowanej sieci dróg, utrzymanie rolniczego charakteru terenów w s ąsiedztwie istniej ących wsi i maj ątków, ochron ę otwartego, rolniczego krajobrazu Wysoczyzny Połczyńskiej z utrzymaniem dominuj ącego charakteru rolniczego obszaru z osadnictwem zwartym i rozproszonym, zachowanie w formie naturalnej licznych cieków i terenów bagiennych, zachowanie atrakcyjnych krajobrazowo kraw ędzi le śnych zamykaj ących obszary otwarte otoczenia miejscowo ści, zachowanie ukształtowanej w XIX w. kompozycji krajobrazu Doliny Pi ęciu Jezior, utrzymanie ró Ŝnorodno ści ukształtowania, pokrycia i zagospodarowania terenów miejscowo ści: Czarnkowie, Ogrodno, Zdroje, Pasieka, Brz ękowice, Brusno, utrzymanie warto ściowej ekspozycji krajobrazu z punktów widokowych usytuowanych na naturalnych wyniesieniach: Wola Góra, Trzy Garby, Wiatraczna Góra oraz zahamowanie niekorzystnych procesów degraduj ących krajobraz wynikaj ących z wycinania zadrzewie ń przydro Ŝnych, lokalizacji zabudowy obcej dla tradycji regionalnej, obudowy brzegów jezior obiektami turystycznymi, prowadzenia zr ębów zupełnych w obr ębie dolin rzecznych, atrakcyjnych przyrodniczo ścian lasów i w innych cennych ekosystemach i dewastacji nawierzchni brukowanych dróg. Zaproponowano likwidacj ę zabudowy substandardowej i rewaloryzacj ę krajobrazu miejscowo ści turystycznych. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Dla miasta Połczyn Zdrój obowi ązuje miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego, obejmujący teren 721 ha, przyj ęty uchwał ą Nr XXVIII/157/92 Rady Miejskiej w Połczynie Zdroju z dnia 2 lipca 1992 r. ze zmianami wprowadzonymi uchwałami Nr XVI/128/95 RM z dnia 29 listopada 1995 r., Nr XXVII/244/96 z dnia 18 grudnia 1996 r., Nr XLVI/360/98 z dnia 28 stycznia 1998 r. oraz uchwałami Nr XLI/343/2002 i Nr XLI/343/2002 z dnia 30 stycznia 2002 r. Dla terenu ograniczonego ulicami Zamkow ą-Powsta ńców Warszawskich - Doln ą i Wogr ą aktualny jest plan przyj ęty uchwał ą Rady Miejskiej. W trakcie opracowywania jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla śródmie ścia i dzielnicy uzdrowiskowej miasta Połczyn Zdrój. Dla miejscowo ści z terenu gminy Połczyn Zdrój nie funkcjonuj ą miejscowe. plany zagospodarowania przestrzennego, obejmuj ące wi ększe jednostki strukturalne. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Połczyn Zdrój, przyj ęty uchwał ą Nr IV/32/94 Rady Miejskiej w Połczynie Zdroju z dnia 28 wrze śnia 1994 r. ze zmianami wprowadzonymi uchwał ą Nr XXVI/232/96 RM z dnia 27 listopada 1996 r. przestał obowi ązywa ć na terenie wielu miejscowo ści za wyj ątkiem planów cz ąstkowych uchwalanych dla niewielkich obszarów, czasami dla poszczególnych działek a nawet ich cz ęś ci. Zapisy takich bardzo szczegółowych planów obowiązuj ą na wydzielonych działkach w miejscowościach Bolkowo, Bu ślarki, Bu ślary, Czarnkowie, Dziwogóra, Gawroniec, Kapice, Kołacz, ŁęŜ ek, Opartowo, Przyrowo, Wardy ń Górny.

5. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO MIASTA I GMINY POŁCZYN ZDRÓJ

Dzisiejszy krajobraz gminy jest efektem tysi ęcy lat penetracji człowieka cywilizuj ącego środowisko naturalne. Powstanie o środka grodowego w widłach Wogry (osada Palupe), lokacja miasta Połczyn oraz zakładanie osad (pierwsze wsie w XIII wieku) i przekształcanie na uprawy terenów le śnych, rozwój przemysłu i infrastruktury komunikacyjnej w XIX wieku, doprowadziło na przestrzeni wieków do istotnego przeobraŜenia krajobrazu. Ni Ŝej przedstawiono szkicowo dzieje okolic Połczyna Zdroju na tle ogólnej historii Pomorza Zachodniego. 5.1. Zarys historii obszaru gminy.

Gmina miejsko wiejska Połczyn Zdrój poło Ŝona jest w powiecie Świdwin, w środkowo-wschodniej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego na wysoczyznach morenowych fazy pomorskiej, ukształtowanych podczas ostatnich zlodowace ń ery kenozoicznej. Poci ęta gł ębokimi dolinami rzek i strumieni charakteryzuje si ę niezwykle urozmaiconym krajobrazem. Pod narzutowymi warstwami polodowcowymi znajduj ą si ę kredowe i jurajskie, mezozoiczne utwory wapienne, nale Ŝą ce do Wału Pomorsko-Kujawskiego, z charakterystycznymi dla tej jednostki tektonicznej permskimi słupami solnymi (diapirami). Urozmaicony morfologicznie teren gminy, zwanej „Szwajcari ą Połczy ńsk ą” z licznymi rzekami i jeziorami pokryty jest w 37,7% lasami, w których wyst ępuj ą charakterystyczne siedliska buka pomorskiego o wysokich walorach estetyczno-krajobrazowych. Najstarsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodz ą z okresu neolitu ok. 3200 r. przed nasz ą er ą (kultura pucharów lejkowatych - osada w Bu ślarach). Z epok prehistorycznych (kamienia, br ązu, Ŝelaza) pochodz ą znaleziska archeologiczne w postaci nielicznych narz ędzi, broni, naczy ń i ozdób, przechowywane w Muzeum Narodowym w Szczecinie (kolekcja majora H. von Manteuffel z Redła) i w Muzeum w Koszalinie 7. Przeprowadzone w 1997 r. badania powierzchniowe w ramach tzw. Archeologicznego Zdj ęcia Polski oraz interwencyjne badania archeologiczne wyprzedzaj ące budow ę gazoci ągu na trasie Połczyn Zdrój-Barwice-Trzesieka pozwoliły na uchwycenie śladów osadnictwa w okolicy Połczyna (kultura amfor kulistych w pobliskim R ąbinie, kultura ceramiki sznurowej i kultura ceramiki dołkowo- grzebykowej w okolicach Ogartowa). Z okresu br ązu (1700-1200 p.n.e.) pochodz ą znaleziska z Kołacza. Na ślady osad kultury łu Ŝyckiej (ok. 1250 r. p.n.e.) trafiono w okolicach Połczyna Zdroju. Na przełomie epoki br ązu i wczesnej epoki Ŝelaza (ok. 700 r. p.n.e.), na bazie kaszubskiej grupy ludno ści łu Ŝyckiej wyodr ębnia si ę nowa kultura zwana pomorsk ą lub wschodniopomorsk ą. Kilkadziesi ąt cmentarzysk i osad tej kultury odkryto na terenie dawnego powiatu świdwi ńskiego, w tym i z Połczyna Zdroju oraz miejscowo ści poło Ŝonych w jego pobli Ŝu: Bu ślary, Brusno, Kołacz, Popielewo, Redło, Wardy ń Górny). Z okresu wpływów rzymskich pochodz ą ozdoby i naczynia wydobyte z grobów popielnicowych na terenie obecnego sanatorium „Gryf” w Połczynie Zdroju (cmentarzysko datowane na I w. n. e - połowa III w. n.e.), cmentarzyska szkieletowe grupy d ębczy ńskiej w Połczynie Zdroju i Redle. Okresem szczególnie wa Ŝnym dla rozwoju społeczno ści pomorskich był V-VI wiek naszej ery - w wyniku „w ędrówek ludów” i migracji licznych ludów germa ńskich, słowia ńskich i koczowniczych wywodz ących si ę ze stepów euroazjatyckich kształtuje si ę nowy model kulturowy typowy dla słowia ńszczyzny zachodniej wczesnego średniowiecza. Pierwsze osady kultury Słowian Zachodnich pojawiaj ą si ę w VI w - z tego czasu pochodzi odkryta w północnej cz ęści Połczyna Zdroju rozległa osada wczesno średniowieczna Palupe (Pluchenberg - osada na palach). Rozległe osiedla wspólnot wiejskich z tego czasu w IX wieku zostaj ą zast ąpione małymi, wczesnofeudalnymi grodami, pełni ącymi funkcje obronne, s ądowe i administracyjne. Grodzisko usytuowane w widłach cieków wodnych wpływaj ących do rzeki Wogry, poło Ŝone ok.3 km na południe od m. Połczyn Zdrój, datowane na połow ę IX wieku, odegrało istotn ą rol ę w powstawaniu plemiennej wspólnoty terytorialnej, której osady otwarte egzystowały zapewne przed zało Ŝeniem grodu, w czasie jego trwania i równie Ŝ po jego upadku w X wieku, podczas umacniania si ę w dorzeczu Dolnej i środkowej Pars ęty władztwa Piastów. Powstanie przedlokacyjnego organizmu miejskiego z centrum w bezpo średnim s ąsiedztwie rzeki Wogry przy szlaku handlowym biegn ącym wzdłu Ŝ jezior Czaplineckich do Drahimia, Czaplinka i Wałcza w kierunku Wielkopolski wi ązało si ę z wymian ą handlow ą, której o Ŝywienie nast ąpiło na przełomie X/XI w. (996 r. skarb Połczy ński) 8. Szlak solny z Połczyn Zdroju do Wielkopolski wiódł przez Połczyn Zdrój, co ju Ŝ w czasach rzymskich miało wpływ na rozwój osadnictwa. Le Ŝą cy na pograniczu, ukryty w lasach i chroniony naturalnymi warunkami terenowymi gród w Połczynie Zdroju kontrolował wa Ŝny szlak komunikacyjny ł ącz ący Polsk ę z Połczyn Zdrojem i jako taki był przedmiotem wielu najazdów zbrojnych zarówno ze strony Polski, Marchii Brandenburskiej jak i Zakonu Krzy Ŝackiego. Na przełomie XII i XIII w Połczyn wchodził w skład kasztelanii białogardzkiej. Przez jaki ś czas zwi ązana z Polsk ą Kasztelania Białogardzka od 1238 r. nale Ŝała do Ksi ęstwa Zachodniopomorskiego, którego ksi ąŜę Barnim I został obło Ŝony kl ątw ą papiesk ą za pozbawienie joannitów dóbr klasztornych (przeszli na stron ę Brandenburgii). Zmuszony do zale Ŝno ści lennej Barnim I w 1274 r. próbował

7 Skrzypek, Zarys pradziejów w: Połczyn Zdrój, Studia z dziejów miasta, opr. zb. pod red. B. Polaka, Koszalin 1998, ss 12-35. 8 tam Ŝe

uwolni ć si ę od zwierzchno ści Brandenburczyków korzystaj ąc z pomocy ksi ęcia Bolesława z Wielkopolski. Niestety, chocia Ŝ udało si ę wyprze ć naje źdźców z Kamienia Pomorskiego zale Ŝno ść lenna pozostała. Próbował ją zrzuci ć Bogusław IV prowadz ąc polityk ę propolsk ą i to on ok. 1290 r. wybudował pierwszy zamek obronny w Połczynie Zdroju zobowi ązuj ąc cztery rody pomorskie do jego obrony. W 1295 r. doszło do podziału Ksi ęstwa Zachodniopomorskiego mi ędzy lini ę ksi ąŜą t wołogoskich i lini ę ksi ąŜą t szczeci ńskich, który to podział (z dalszymi podziałami w obr ębie Ksi ęstwa Wołogoskiego) przetrwał do zjednoczenia Ksi ęstwa Zachodniopomorskiego pod władz ą Bogusława X. Niemieckiej ekspansji na Pomorze Zachodnie przeciwstawił si ę nast ępca Bogusława IV - Warcisław IV, i Otton I (linia szczeci ńska), którzy zawarli przymierze z Władysławem Łokietkiem przeciw Krzy Ŝakom i Brandenburczykom. Połczyn był dla nich jednym z wielu miast przygranicznych, w których próbowali ugruntowa ć swoje panowanie. Zabiegaj ąc o przychylno ść rodów pomorskich w walce z Brandenburgi ą Warcisław IV oddał w zastaw zamek i osiedle w Połczynie Zdroju przedstawicielowi szlachty nowomarchijskiej Hassemu von Wedel. Nowi wła ściciele miasta byli zainteresowani jego rozwojem gospodarczym i prawdopodobnie w 1335 r. nadali mu prawo miejskie na wzorach brandenburskich. Dokument lokacyjny dla Połczyna Zdroju nie zachował si ę9. Najstarsza wzmianka o miejscowo ści pochodzi z 1304 r. - pojawia si ę w źródłach jako Poltsin, w 1331 - Poltzin 10 . Nowi wła ściciele zamku w Połczynie okazali si ę do ść chwiejnymi sprzymierze ńcami ksi ąŜą t pomorskich. Ju Ŝ w 1337 r. Hasso Rudy von Wedel zawiera traktat lenny z margrabi ą Ludwikiem Wittelsbach, w którym uzyskuje opiek ę margrabiego w zamian za prawo do korzystania z zamku i miasta w Połczynie Zdroju w walce przeciwko wrogom zewn ętrznym za wyj ątkiem ksi ąŜą t wołogoskich. Ponadto Hasso Rudy zobowi ązał si ę do dostarczenia pomocy wojskowej na Ŝą danie margrabiego w liczbie 5 rycerzy i 5 lekko zbrojnych. Hasso Rudy von Wedel nie był jedynym wła ścicielem miasta co wynika po średnio z dokumentu wystawionego przez tego Ŝ margrabiego Ludwika dla Henninga von Wedel z Połczyna 11 . W czasie panowania rodu von Wedel miasto zostało otoczone palisad ą i wałem ziemnym, na prostok ątnym rynku w centrum znajdował si ę ratusz. W mie ście znajdował si ę ko ściół, dwie bramy miejskie Wardy ńska i Ogartowska. Miasto posiadało ziemi ę i swoj ą winnic ę, co znalazło swój wyraz w herbie miasta (potrójny krzew winnej latoro śli) oraz samorz ąd miejski. Mieszka ńcy oprócz uprawy ziemi zajmowali si ę rzemiosłem i handlem 12 . Wyga śni ęcie rodu Aske ńczyków i rz ądy cesarskie Luksemburgów w Marchii Brandenburskiej spowodowało gł ębokie niezadowolenie pomorskich rodów rycerskich, które zwróciły si ę o pomoc do króla polskiego. Walki polsko-brandenburskie zako ńczyły si ę opanowaniem przez oddziały polskie znacznej cz ęś ci pasa przygranicznego i zawarciem pokoju w 1368 r. w Drawsku Pomorskim, na mocy którego do Polski inkorpowano ziemi ę wałeck ą, Drahim i Czaplinek. Znalazło to konkretny wyraz w historii Połczyna - Wedlowie, posiadaj ący swoje dobra w Kaliszu Pomorskim, Drawsku i Złocie ńcu wraz ze zmian ą granic pa ństwowych przestali by ć zainteresowani jego utrzymaniem i w 1374 r. sprzedali miasto rycerzowi Gerdowi von Manteuffel z Białogardu, lennikowi ksi ąŜą t pomorskich. Ksi ąŜę ta pomorscy d ąŜ yli do umocnienia swoich wpływów w Nowej Marchii - na zamku w Lipiu osadzili boczn ą lini ę rodu Manteuffel, którzy weszli w posiadanie Popielewa i Bu ślar, co czyniło ich lennikami Polski. Napadami na rycerzy podró Ŝuj ących przez ich ziemie do pa ństwa krzy Ŝackiego Manteufflowie zasłynęli jako rozbójnicy, co prawdopodobnie działo si ę za wiedz ą i zgod ą ksi ęcia pomorskiego Warcisława II 13 . Krzy Ŝacy starali si ę przej ąć kontrol ę nad tym waŜnym dla siebie pomostem - w 1400 r. odkupili od Zygmunta Luksemburczyka Drawsko, a w 1402 r. - Now ą Marchi ę. Dla mieszka ńców Połczyna przynale Ŝno ść do Zakonu Krzy Ŝackiego oznaczała przede wszystkim wy Ŝsze podatki i cz ęstsze napady rycerzy - rozbójników, którzy porywali mieszczan domagaj ąc si ę okupu. Zwyci ęstwo Polski pod Grunwaldem nie miało wi ększego wpływu na ich los natomiast najazdy krzy Ŝackie trwały nadal.

9 G. Łukomski, Średniowiecze, Historia miasta od pocz ątku do XVI w. w: Połczyn Zdrój, Studia z dziejów miasta, opr. zb. pod red. B. Polaka, Koszalin 1998, ss 36-62 10 E. Rzetelska-Feleszko, Sk ąd si ę wzi ęła nazwa Połczyn Zdrój, w: Zapiski Koszali ńskie 1967,ss 104-107 11 G. Łukomski, op.cit s.45 12 M. Witwicki, Wytyczne konserwatorskie dla miasta Połczyna Zdroju, Zarz ąd Główny Towarzystwa Urbanistów Polskich, Warszawa 1987, ss 5-7 13 Łukomski, op.cit s. 55

W czerwcu 1433 r. miasto zostało spalone przez KrzyŜaków i z trudem d źwigało si ę z ruin. Do czasu zjednoczenia Ksi ęstwa Zachodniopomorskiego pod władz ą Bogusława X Ziemia Połczy ńska wielokrotnie jeszcze była teatrum wojennym dla mo Ŝnowładczych rodów Polski, Brandenburgii i Zakonu Krzy Ŝackiego. Wyrazem zwi ązku Połczyna z Ksi ęstwem Zachodniopomorskim było odnowienie stosunków lennych - 14 marca 1469 r. ksiąŜę Bogusław X nadał miasto przedstawicielom trzech rodów pomorskich: Glassenap, Manteuffel i Zozenow 14 . Pocz ątek XVI wieku zastał miasto doszcz ętnie zniszczone - w czasie po Ŝaru w 1500 r. spłon ął ko ściół parafialny oraz młyn miejski. Wła ściciele miasta nie pozwolili Radzie Miejskiej odbudowa ć młyna, sami zbudowali dwa młyny i zacz ęli zakłada ć zakłady przynosz ące wymierne zyski ekonomiczne. Najwi ększe znaczenie dla rozwoju gospodarczego miasta miały działania podj ęte przez Kurta von Manteuffel, który podj ął trud usprawnienia administracji miejskiej przechodz ąc w 1515 r. na prawo lubeckie. Kurt von Manteuffel nadał Połczynowi nowy herb miejski, powołał Rad ę miejsk ą, w skład której wchodził burmistrz, s ędzia, skarbnik i dwóch rajców. Rozbudował zamek w Połczynie, zało Ŝył trzy huty szkła w Lipnie, Kłokowie i nieopodal Kłokówka, w których wyrabiano obok naczy ń szklanych szkło okienne, np. witra Ŝe dla ko ścioła w Bu ślarach. Reformacja, która rozprzestrzeniała się szybko na Pomorzu Zachodnim, w Połczynie nie znalazła podatnego gruntu - od 1521 r. biskupem kamie ńskim był, pochodz ący z Połczyna, Erazm von Manteuffel, zdecydowany wróg reformacji. Dopiero po jego śmierci w 1544 r. ko ściół w Połczynie Zdroju został przekazany luteranom. Biskup Erazm został pochowany w krypcie rodzinnej, a jego tablica nagrobna do tej pory znajduje si ę na ścianie zakrystii ko ścioła połczy ńskiego 15 . 4 wrze śnia 1559 r. w Połczynie zawarty został układ graniczny mi ędzy ksi ąŜę tami pomorskimi a Królestwem Polskim, na mocy którego wsie Nowe Worowo, Kluczewo, Popielewo i Brusno nale Ŝały do Polski wraz z jeziorami Gł ębokie, Długie i Okr ągłe a granica biegła od Kluczewa wzdłu Ŝ Drawy. W XVI wieku Połczyn znajdował si ę w bezpo średnim s ąsiedztwie dwóch granic pa ństwowych: polskiej i brandenburskiej, co powodowało nieustaj ące konflikty, równie Ŝ w łonie samej rodziny Manteuffel, gdzie linia połczy ńsko-lipie ńska rywalizowała z kuzynami posiadaj ącymi Brusno i Popielewo. Jedni byli lennikami ksi ąŜą t pomorskich, drudzy - stali si ę lennikami króla polskiego. W 1587 r. konflikt wywołały świnie, które mieszka ńcy Połczyna pa śli w lasach po polskiej stronie koło wsi Kluczewo. Najazdowi połczy ńskich i lipie ńskich Manteuflów na Kluczewo towarzyszyły armaty, które zniszczyły doszcz ętnie zabudowania wsi. Oprócz wyniszczaj ących wojen pogranicznych miasto wielokrotnie padało ofiar ą kl ęsk Ŝywiołowych i poŜarów (1574, 1601, 1655, 1670, 1705). Mieszka ńcy odbudowywali je i wracali do swoich zaj ęć handlu bydłem, tkactwa, rzemiosła. Pod koniec XVI wieku w zwi ązku z załamaniem si ę rynku zbo Ŝem i nadwy Ŝką zbo Ŝa, powstał ą z powodu trudno ści ze zbytem, miasto odkryło browarnictwo: powstało tu kilka browarów, produkuj ących piwo, skutecznie konkuruj ące z piwem białogardzkim i posiadaj ące rynki zbytu w wielu miastach Nowej Marchii. W XVII wieku Połczyn słyn ął przede wszystkim z dobrej jako ści piwa a browarnictwo stało si ę głównym rzemiosłem jego mieszka ńców 16 . Upadek gospodarczy, n ędza i stagnacja w rejonie Połczyna Zdroju w czasie wojny trzydziestoletniej to efekt przemarszu wojsk cesarskich i szwedzkich przez pogranicze i wysokich kontrybucji nakładanych przez wojsko. Kilkakrotnie pl ądrowany Połczyn wyludnił si ę, cz ęść ludno ści zbiegła do Polski, cz ęść ukrywała si ę w okolicznych lasach. Po zako ńczeniu wojny trzydziestoletniej przeprowadzono reformy administracyjne, w wyniku których z posiadło ści Manteufflów, poło Ŝonych wokół Lipia i Połczyna, powstał dystrykt połczy ński, na czele którego stan ął landrat Jacob von Krockow, wła ściciel miasta i zamku połczy ńskiego od 1654 r. (Asmus von Manteuffel popadłszy w długi sprzedał mu miasto za 40 000 guldenów) 17 . Koniec XVII wieku dla miasta był wyj ątkowo wa Ŝny - odkrycie w 1688 r. wód mineralnych - co zostało skrz ętnie opisane przez pastora Joachima Titel w „Sprawozdaniu na temat leczniczych wła ściwo ści

14 G. Łukomski, w czasach nowo Ŝytnych. Rozwój miasta od XVI do pocz ątku XIX wieku w: Połczyn Zdrój, Studia z dziejów miasta, opr. zb. pod red. B. Polaka, Koszalin 1998, ss 63-88 15 Tam Ŝe, s. 63, 66 16 Łukomski, tam Ŝe s. 68 17 j.w. s. 71

połczy ńskiego źródła” 18 - rozpoczyna nowy etap w historii miasta, którego efektem jest funkcjonowanie Połczyna jako Zdroju - uzdrowiska znanego zarówno w Niemczech jak i Polsce. Ju Ŝ na pocz ątku XVIII wieku Jacob von Krockow junior buduje pierwszy dwuskrzydłowy „dom zdrojowy”(1705). Paradoksalnie, po Ŝar z 1705 r., w czasie którego spłon ęło nieomal całe miasto (cudem ocalał ratusz i ko ściół), wpłyn ął pozytywnie na rozwój uzdrowiska. Zwrócono wi ększ ą uwag ę na jako ść budowanych domów, których w XVIII wieku powstało pi ęć : Triangule (Trójk ąt), Halbe Mond (Półksi ęŜ yc) von Krockowa, uko ńczony w 1713 r. Langen Haus (Długi Dom) z 12 pokojami, Zielony Dom i Nowy Dom. Oprócz domów zdrojowych było pi ęć pojedynczych apartamentów, du Ŝa stajnia, wozownia, kr ęgielnia i piekarnia. Kuracjuszy przybywało coraz więcej, a miasto rozrastało si ę. W 1743 r. w mie ście było 203 domy kryte dachówk ą, 9 domów krytych słom ą i 54 stodoły, w których mieszkało niespełna tysi ąc osób 19 . Wojna siedmioletnia dla mieszka ńców Połczyna przyniosła kolejne zniszczenia i zubo Ŝenie - w Połczynie pocz ątkowo kwaterował oddział wojsk polskich, pó źniej wojska rosyjskie i szwedzkie. Kolejne napady i rabunki wojsk przemieszczaj ących si ę przez ziemie pogranicza przyniosły dewastacj ę zabudowa ń uzdrowiskowych - na ich odbudow ę potrzebne było 9 tysi ęcy talarów, przy czym dotacje pa ństwowe nie przekroczyły kwoty 3 tysi ęcy talarów. Miasto po wojnie siedmioletniej, wykorzystuj ąc swoje naturalne dobra, powoli odbudowało si ę stawiaj ąc na browarnictwo i uzdrowisko oraz na rzemiosło zwi ązane z tkactwem i krawiectwem. Połczyn stał si ę o środkiem produkcji sukna, zmieniaj ąc swoje oblicze na bardziej „nowoczesne”, czego atrybutem było utworzenie w 1791 r. słu Ŝby po Ŝarniczej pod nazw ą Pomorskiego Towarzystwa Ogniowego. Pocz ątek wieku XIX przyniósł wojny napoleo ńskie i now ą ordynacj ę miejsk ą, przywracaj ącą wiele swobód miejskich, która weszły w Ŝycie od 1808 r. Nowy podział administracyjny z 1815 r. z prowincj ą Pomorze Zachodnie, podzielon ą na dwie rejencje, sytuował Połczyn w powiecie białogardzkim w rejencji koszali ńskiej. Miasto od 1808 r. stało si ę siedzib ą pa ństwowego s ądu ziemskiego i miejskiego (do 1784 r. w Połczynie jako dawnym mie ście funkcjonował prywatny s ąd zamkowy, któremu podlegali zarówno mieszka ńcy miasta jak i okolicznych wsi). Po wojnach napoleo ńskich rzemiosło połczy ńskie prze Ŝywało regres - podupadło sukiennictwo, czemu cech sukienników próbował przeciwdziała ć modernizuj ąc folusz wspólnym kosztem 50 sukienników, zrzeszonych w cechu i tworz ąc manufaktur ę prz ędzalnicz ą. Nadal w Połczynie rozwijało si ę browarnictwo i gorzelnictwo - w 1824 r. powstał browar H. Fuhrmanna, a w 1852 r. jego syn Carl zainwestował w du Ŝy nowoczesny zakład piwowarski, istniej ący do dzi ś. Rozwój infrastruktury komunikacyjnej w drugiej połowie XIX wieku sprzyjał rozwojowi gospodarczemu miasta, które zyskało poł ączenia ze Świdwinem, Szczecinkiem, R ąbinem, Starym Drawskiem, Tychowem i Toporzykiem. Rosn ące znaczenie kurortu w północnej Europie spowodowało, Ŝe dla dogodniejszego dojazdu zbudowano w roku 1851 drog ę ł ącz ącą Połczyn ze Szczecinem, a w roku 1903 lini ę kolejow ą do Berlina 20 .W 1889 r. rozpocz ęto prace przy wytyczaniu linii kolejowej ł ącz ącej Połczyn ze Świdwinem i Złocie ńcem (dworzec kolejowy w Połczynie Zdroju z 1907 r.). Rozwijało si ę równie Ŝ połczy ńskie uzdrowisko - u schyłku XVIII w liczba kuracjuszy wahała si ę w granicach 100 osób. Usprawnienia komunikacji, zastosowanie nowych metod leczenia i budowa nowych domów uzdrowiskowych znacz ąco wpłyn ęła na liczb ę go ści: w 1808 r. powstał Luisenbad, w 1818 - Gesselschaftshaus ze słynn ą sal ą lustrzan ą, skupiaj ącą Ŝycie towarzyskie uzdrowiska. W Mi ędzyborzu, Albertyna von Brocke, wła ścicielka kurortu od 1818 r., zbudowała tzw. „Czerwony Dom”, istniej ący do dzi ś. W latach 30-tych XIX wieku powstał park zdrojowy (jego cz ęść geometryczna w stylu francuskim). W 1855 r. oddano do u Ŝytku szpital szarytek, którym od 1860 r. opiekowali si ę joannici. Po dobudowaniu skrzydła, przeznaczono je na szpital i przytułek dla ubogich (Johanniterhospitz). W 1866 r. powstał Friedrich-WilhelmBad, w 1874 - Marienbad das Victoriabad (rozbudowany w 1884 r.). W latach

18 Józef Lindmajer, Zarys historii uzdrowiska Połczyn Zdrój (1688-1972) w: Dzieje powiatu świdwi ńskiego, pr. zb. pod red. J. Lindmayera i E. Zdrojewskiego, Pozna ń 1973 s. 379 - powołuje si ę na pierwsz ą monografi ę miasta powstał ą w 1937 r. R. Maske, Geschichte der Stadt Bad Polzin i Pom. Stettin 1937 19 R. K ąsinowska, Połczyn Zdrój, Uzdrowisko, dokumentacja wykonana na zlecenie WKZ przez Pracowni ę Dokumentacji Naukowo-Historycznej PP PKZ Szczecin 1971 w Archiwum WUOZ w Szczecinie, Del. Koszalin 20 G. Łukomski, Od wojen napoleo ńskich do zako ńczenia II wojny światowej (1806-1945) w: Połczyn Zdrój, Studia z dziejów miasta, opr. zb. pod red. B. Polaka, Koszalin 1998, ss 79-96

1894-1896 powstało sanatorium Kurhaus i du Ŝe sanatorium miejskie Kaiserbad, które szybko okazało si ę nierentowne, ale przej ęte w 1912 r. przez dr Rudolfa Hötzla z Drezna po zmodernizowaniu i rozbudowie zacz ęło przynosi ć spore zyski. Kurhaus (obecne „Podhale”), zarz ądzane w latach 1918- 1927 przez Kas ę Miejsk ą zostało wydzier Ŝawione dr Goldmund, który od 1933 r. stał si ę jego wła ścicielem. Do I wojny światowej liczba go ści uzdrowiskowych przekroczyła 4 tysi ące. Podj ęta przez władze miasta i prywatnych wła ścicieli sanatoriów akcja promuj ąca uzdrowisko przyniosła wymierny rezultat w postaci dekretu ministerialnego z wrze śnia 1926 r. zmieniaj ącego nazw ę miasta na Bad-Polzin. OŜywienie ruchu turystycznego i kuracyjnego w sezonie 1927-1928 wyraziło si ę liczb ą ponad 9.000 turystów i kuracjuszy, a w 1929/1930 liczba ponad 11.000. Bad - Polzin wpisało si ę równie Ŝ w histori ę Rzeszy Niemieckiej Adolfa Hitlera. Okres dwudziestolecia mi ędzywojennego w Połczynie Zdroju wi ąŜ e si ę ze znaczn ą migracj ą ludno ści (ujemny bilans ludno ściowy) i dominuj ącą rol ą ideologii hitlerowskiej w śród mieszka ńców miasta. W 1933 r. miały tu miejsce liczne ekscesy anty Ŝydowskie, a w 1938 r. zastrzelony został dr Leon Levy, Ŝydowski lekarz pracuj ący w domu zdrojowym. W latach 1933-1935 w dzisiejszym Borkowie, wybudowanym w 1908 r., mie ścił si ę obóz m ęski pa ństwowej organizacji hitlerowskiej słu Ŝby pracy, a od 1937 r. sanatorium przekazane Głównemu Urz ędowi do Spraw Rasowych i Osiedle ńczych pełniło funkcje zwi ązane z programem Lebensborn. Zakład Lebensborn w Połczynie-Zdroju funkcjonował od kwietnia 1938 do lutego 1945 wła śnie w sanatorium Borkowo, w którym dokonywano germanizacji dzieci głównie z polskich rodzin 21 . Przed napa ści ą na Polsk ę w 1939 r. Połczyn stał si ę kwater ą główn ą Grupy Armii „Północ”, a w latach 1939-1945 wielkim szpitalem wojskowym. Po wyzwoleniu w 1945 r. grupa Polaków przebywających na robotach przymusowych w Połczynie przejęła władz ę w mie ście. Pierwszym polskim burmistrzem Połczyna Zdroju został były jeniec Oflagu w Bornem Sulinowie kapitan Otto Benedykt Polak, który podj ął starania o utrzymanie porz ądku w mie ście i odbudow ę struktur Ŝycia społecznego, co nie było łatwym zadaniem przy stacjonuj ących na terenie miasta i w okolicy wojskach radzieckich. W pierwszych dniach po wkroczeniu wojsk radzieckich do Połczyna w mie ście zorganizowano Poczt ę Polsk ą, przywrócono poł ączenie kolejowe ze Świdwinem i poł ączenia telefoniczne z Białogardem i Świdwinem. Osiedlaj ący si ę w Połczynie i okolicy polscy osadnicy nie od razu mogli zasiedli ć stopniowo uwalniane maj ątki - wysiedlanie ludno ści niemieckiej, reglamentowanej niejednokrotnie przez dowódców jednostek stacjonuj ących w pobliskich PGR, trwało jeszcze w 1946 r. Na wiosn ę 1947 r. miasto opu ścili równie Ŝ Ŝołnierze Armii Czerwonej. Praktycznie od pierwszych dni po zdobyciu Połczyna przez Armi ę Radzieck ą niestrudzony Benedykt Polak zabiegał o uruchomienie sanatoriów połczy ńskich - Borkowo uruchomiono ju Ŝ w sierpniu 1945 r., „Lechi ę” w lipcu 1946 r. „Iren ę” w lecie 1947 r., w marcu 1948 r. sanatorium „Gryf” po kosztownym remoncie, koniecznym po wykorzystaniu budynku przez Armi ę Radzieck ą. Od 4 czerwca 1945 r. w Połczynie Zdroju mie ściła si ę siedziba Okr ęgowego Zarz ądu K ąpielisk i Zdrojowisk Pomorza Zachodniego, przemianowanego na Zarz ąd Pa ństwowych Uzdrowisk Pomorza Zachodniego, koordynuj ącego działalno ść 23 k ąpielisk nadmorskich i uzdrowisk. Powojenna historia Połczyna Zdroju koncentruje si ę wokół rozwoju uzdrowiska. Remonty i modernizacja obiektów uzdrowiskowych, zakłady przyrodolecznicze, nawi ązanie współpracy z Akademi ą Medyczn ą w Gda ńsku i Akademi ą Medyczn ą w Warszawie uczyniło z Połczyna Zdroju wa Ŝny o środek naukowo-badawczy w zakresie chorób kobiecych i ortopedii. Połczyn Zdrój w czasach PRL stał si ę najwi ększym w Polsce uzdrowiskiem borowinowym reumatologicznym i ginekologicznym, dysponuj ącym ponad 1000 łó Ŝek. Odkrycie w latach sze ść dziesi ątych XX wieku źródeł solankowych z jodem i bromem otwarło przed uzdrowiskiem nowe perspektywy rozwoju - oprócz wykorzystania solanki do zabiegów leczniczych uruchomiono rozlewni ę wody mineralnej „Połczynianka”. Uchwał ą Wojewódzkiej Rady Narodowej z dn. 27 stycznia 1972 r. Połczyn Zdrój zyskał oficjalny statut uzdrowiska. Po zmianach ustrojowych z 1989 r. PP Uzdrowisko Połczyn podj ęło trud dostosowania swojej oferty do mechanizmów rynkowych: pojawiły si ę propozycje turnusów leczniczych dla dzieci z terenów zagro Ŝonych ekologicznie, turnusy lecznicze dla turystów prywatnych i oferta zwi ązana z organizowaniem konferencji i sympozjów. W 1995 r. zostaje uruchomione Pomorskie Centrum Osteoporozy i Mammografii, administrowane przez Uzdrowisko Połczyn, w 1996 r. sanatorium „Irena” staje si ę „Centrum Rehabilitacji Dzieci z

21 Wikipedia - hasło Lebensborn

Pora Ŝeniem Mózgowym”. Modernizowane obiekty uzdrowiskowe w poł ączeniu z wysokim poziomem świadczonych zabiegów leczniczych zaczynaj ą ju Ŝ dorównywa ć standardom europejskim. Władze miasta doceniaj ą znaczenie uzdrowiska jako stymulatora rozwoju gospodarczego i wspólnie z Zarz ądem Uzdrowiska Połczyn Zdrój podj ęły starania o wykreowanie Połczyna Zdrój na europejski „Kurort z dusz ą”. Działalno ści uzdrowiska podporz ądkowane s ą równie Ŝ proekologiczne działania władz na terenie gminy, której terytorium obj ęte jest w du Ŝym stopniu strefami ochrony uzdrowiskowej b ądź ochrony krajobrazowej (Drawski Park Krajobrazowy i jego otulina). Wsie znajduj ące si ę na terenie Gminy Połczyn zorganizowane s ą w 23 sołectwach, zlokalizowanych w dawnych siedzibach Manteufflów, von Woldenów i von Hagenow. Na mocy dekretu z 6 wrze śnia 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych dawne posiadło ści pruskich junkrów oddano w zarz ąd pa ństwowych gospodarstw rolnych, tworzonych od stycznia 1949 r. W Bolkowie, Bru śnie, Popielewie, Bu ślarach, Ł ęgach dyrektorzy PGR przej ęli dawne pałace i dwory dostosowuj ąc je do swoich potrzeb. Cz ęść siedlisk ze wzgl ędu na swoje poło Ŝenie i słab ą jako ść gleb uległo degradacji - dotyczy to w szczególno ści osad poło Ŝonych na terenie obecnego Drawskiego Parku Krajobrazowego. Po upadku PGR wiele z historycznych siedzib zostało rozparcelowanych mi ędzy zamieszkuj ące je rodziny byłych pracowników PGR lub sprzedanych w drodze przetargu nowym wła ścicielom. Niektóre z nich zostały zniszczone bezpowrotnie. Od lat 90-tych XX wieku obserwuje si ę wzmo Ŝone zainteresowanie inwestorów terenami atrakcyjnymi turystycznie. W okolicach Połczyna, w Gaworkowie, Starym Resku, Nowym Resku, Zaj ączkowie, Zaborzu pojawiły si ę gospodarstwa agroturystyczne oferuj ące oprócz noclegów szereg atrakcji zwi ązanych ze swoim poło Ŝeniem: jazda konna, turystyka my śliwska, w ędkowanie. Wytyczone szlaki piesze i rowerowe pozwalaj ą turystom pozna ć uroki Szwajcarii Połczy ńskiej i jej dziedzictwo kulturowe. 5.2. Krajobraz kulturowy. Na terenie Miasta i Gminy Połczyn Zdrój zachowały si ę materialne świadectwa dziejów tych ziem od zakładania pierwszych siedzib ludzkich, poprzez średniowieczn ą budow ę pa ństwa Gryfitów, zagarni ętego w XVI wieku przez Brandenburgi ę - Prusy, umacnianie pa ństwa pruskiego, XIX-wieczn ą industrializacj ę, zmiany polityczne i ustrojowe po 1945 r. Ka Ŝdy kolejny etap w historycznym rozwoju tych terenów pozostał utrwalony w krajobrazie. 5.2.1. Zabytki nieruchome. 1. Miasto Połczyn Zdrój. Układ urbanistyczny. Najstarsze wzmianki o Połczynie pochodz ą z 1304 r. Miasto uzyskało prawa miejskie prawdopodobnie w 1335 r. na prawie brandenburskim, od 1515 r. na prawie lubeckim. Do pocz. XIX w. było miastem prywatnym: do 1374 r. nale Ŝą cym do rodu von Wedel, a nast ępnie do rodów von Manteuffel, Borcke i Zozenow, a od 1654 r. do von Krockow. W czasach lokacji w centrum miasta znajdował si ę kwadratowy rynek z ratuszem zlokalizowanym centralnie skomunikowany strom ą uliczk ą (zachowan ą do dzi ś) z usytuowanym na niewielkim wzniesieniu zamkiem. W 1337 r. zamek nale Ŝał do rodziny von Wedel. Miasto nie było otoczone murami, a jedynie wałem ziemnym i palisad ą. Przy głównych szlakach wzniesiono Bram ę Czaplineck ą i Bram ę Kołobrzesk ą. Za miastem znajdował si ę ko ściół św. Jerzego i szpital św. Ducha. Ko ściół usytuowany był centralnie w kwartale przylegaj ącym do rynku od wschodu i obudowany zabudow ą pierzejow ą. Przez miasto prowadził Szlak Solny z Kołobrzegu do Wielkopolski. Poło Ŝone na pograniczu miasto wielokrotnie było rabowane i niszczone. Nie oszcz ędzały go równie Ŝ kl ęski Ŝywiołowe. Powstała, w przewa Ŝaj ącej mierze w XIX wieku, zabudowa uszanowała średniowieczny układ urbanistyczny, który został wpisany do rejestru zabytków pod nr 491 dn.15 maja 1965 r. Zabudowa mieszkalna. Najstarszymi budowlami w mie ście s ą relikty średniowiecznego zamku, zachowane w jego podziemiach (kilkakrotnie przebudowywany w XVI, XVII, XVIII i XIX w.) oraz relikty gotyckiego ko ścioła, przebudowanego w XIX w. W II połowie XVIII wieku w zwi ązku z rozwojem uzdrowiska miasto poszerzyło swoje granice w kierunku wschodnim - działki o szeroko ści od 12-20 m zabudowane były dwukondygnacyjnymi budynkami o konstrukcji szkieletowej, usytuowanymi szczytowo do ulicy. Cmentarz, funkcjonuj ący do tej pory przy ko ściele, przeniesiono na wzgórze przy szosie warszawskiej, a tereny przyko ścielne

przeznaczono pod zabudow ę miejsk ą. W 1744 r. rozpocz ęto budow ę nowego ratusza, do którego dobudowano budynek wagi miejskiej i magazyn wełny. Z przełomu XVIII i XIX w. pochodz ą wzniesione w konstrukcji szkieletowej (niestety - w wi ększo ści przebudowane i otynkowane), usytuowane kalenicowo budynki przy Placu Wolno ści 10 i 11, 5-go Marca 2 i 11, Chrobrego 1, 4 i 20, Moniuszki 1 oraz przy Grunwaldzkiej 1, 2, 3, 4. Pocz ątek wieku XVIII przyniósł rozwój uzdrowiska - na bazie odkrycia źródeł leczniczych przy strumieniu wpadaj ącym do Wogry powstaje Luisenbad, obecnie Borkowo. Kolejne źródła „Diabelskie”, „Ptasie”, „Olchowe” oraz „Fryderyka” przyczyniły si ę do dalszego rozwoju urbanistycznego miasta, które coraz bardziej zaczynało Ŝyć uzdrowiskiem i z uzdrowiska. W pobli Ŝu zamku został wzniesiony budynek poczty, który obsługiwał trakt mi ędzy Połczynem a Karlinem i Barwicami. Zniszczenia z pocz ątku XIX wieku (wojny napoleo ńskie) dla Połczyna miały zbawienny skutek. Miasto uwolniło si ę od zale Ŝno ści od szlachty i zacz ęło rz ądzi ć si ę swoimi prawami: powstała Rada Miejska, a rozdział posiadło ści miejskich od szlacheckich, dokonany w 1827 r., umo Ŝliwił jej podj ęcie szeregu inwestycji. Mi ędzy innymi osuszono bagna po południowej stronie miasta i zało Ŝono du Ŝy park zdrojowy z domem koncertowym. W szpitalu wybudowanym w latach 1852-55, b ędącym fili ą szpitala berli ńskiego, po raz pierwszy zastosowano kuracje borowinowe. Kolejne domy uzdrowiskowe dostosowane do k ąpieli borowinowych - sanatorium Johannisbad (Lechia), Marienbad (Irena) i Victoriabad (Poznaniaka) - stały si ę swego rodzaju ikon ą miejscowo ści. Ekspansja uzdrowiska w kierunku południowym została wykorzystana przez miasto, które tworz ąc infrastruktur ę korzystn ą dla jego rozwoju zacz ęło czerpa ć profity z renomy samego uzdrowiska. W mie ście powstały kamienice czynszowe dla pracowników uzdrowiska oraz wille dla kuracjuszy i bogac ących si ę mieszczan, pocz ątkowo do ść skromne, w II połowie XIX w reprezentacyjne, nawi ązuj ące do stylów historycznych. Neogotyk reprezentuje willa przy Okrzei 3, Grunwaldzkiej 40. Neogotycka jest równie Ŝ Kaplica pogrzebowa na Cmentarzu komunalnym. Neorenesansowy jest budynek przy Ko ściuszki z końca XIX w. Najbardziej jednak popularny w Połczynie był neoklasycyzm, którego cechy stylowe reprezentuje 47 obiektów m. in domy przy ul. Moniuszki 8, Wojska Polskiego 14 i 30 oraz sanatorium „Lechia”. Neoklasycystyczna kamieniczka przy ul. 5-go Marca 21 wpisana jest do rejestru zabytków wraz z szachulcowymi oficynami pod nr 1226/1-1 dn.3 pa ździernika 1991 r. Na pocz ątku XX wieku w połczy ńskiej zabudowie mieszkalnej dominował neobarok z charakterystycznymi dachami mansardowymi i detalem architektonicznym (np. Okrzei 1, Wiejska 1, Warszawska 21), ale te Ŝ pojawiły si ę elementy secesyjne (wille na Ko ściuszki i na Ogrodowej, eklektyczne kamienice przy 5 Marca z elementami secesji, Staszica 1). Modernizm okresu dwudziestolecia mi ędzywojennego znalazł swój wyraz w willach przy ul. Ogrodowej, Parkowej i Ko ściuszki). Opracowany w 1928 r. plan rozwoju miasta przewidywał budownictwo mieszkalne na wzgórzach po wschodniej stronie miasta. Ograniczenia rozwoju urbanistycznego zwi ązane z funkcjonowaniem Połczyna jako uzdrowiska pod polskim zarz ądem miały zarówno pozytywne jak i negatywne strony. Miastu udało si ę unikn ąć blokowisk z wielkiej płyty, za wyj ątkiem bloków zrealizowanych w latach 70-tych przez Spółdzielni ę Mieszkaniow ą „ Świt”. Z drugiej strony - spowolniło to rozwój gospodarczy miasta, które ze wzgl ędu na uzdrowisko nie mogło rozwija ć przemysłu. Budownictwo u Ŝyteczno ści publicznej. Reprezentowane przez Szkoł ę im. A. Mickiewicza przy ul. Grunwaldzkiej 34 oraz dawny Szpital św. Jerzego z II połowy XIX w (obecnie Szkoła) i Szpital Powiatowy przy ul. Gwardii Ludowej charakteryzuje si ę swego rodzaju surowo ści ą form operuj ących du Ŝymi ceglanymi powierzchniami ścian, zdobionych skromnymi arkadkowymi fryzami. Elementy neogotyku zostały wprowadzone do pochodz ącego z przełomu XIX i XX wieku budynku Poczty, mieszcz ącej si ę przy ul. Grunwaldzkiej 27. Dworzec kolejowy wybudowany w 1907 r. znajduje si ę w centrum zespołu kolejowego, na który składaj ą si ę oprócz charakterystycznych domów mieszkalnych wodoci ągowa wie Ŝa ci śnie ń, budynki technologiczne i magazynowe - zespół nieczynny - lini ę kolejow ą ł ącz ącą Połczyn ze Złocie ńcem i Grzmi ącą zlikwidowano. Domy zdrojowe, mimo licznych przebudów i modernizacji zachowały wiele walorów zabytkowych - wszystkie zasługuj ą na wpis do rejestru zabytków. Architektura sakralna - reprezentowana jest przez ko ściół parafialny p.w.

Niepokalanego Pocz ęcia NMP o średniowiecznej metryce, który był wielokrotnie przebudowywany. W czasie przebudowy w latach 1850-1860 zastosowano repertuar form neogotyckich. Wie Ŝę , która cz ęściowo spłon ęła w 1950 r. i była prowizorycznie zabezpieczona, odbudowano w 1981 r. Przyko ścielny cmentarz w II połowie XVIII w przeniesiono poza miasto, na tereny przy ul. Warszawskiej. Cmentarze. Na terenie miasta znajdowały si ę dwa cmentarze ewangelickie (obecnie nieczynne) przy ul. 22 Lipca (czytelne pierwotne regularne rozplanowanie (prostok ątne), brak nagrobków, wykorzystywane jako teren zieleni śródmiejskiej z zachowanym starodrzewem o cechach parkowych), cmentarz Ŝydowski, zało Ŝony w II poł. XIX w, zdewastowany z nielicznymi nagrobkami i cmentarz komunalny, (czynny do dzi ś, zało Ŝony w połowie XIX w pocz ątkowo nie cieszył si ę powodzeniem ze wzgl ędu na poło Ŝenie). Po osuszeniu mokradeł i wybudowaniu kaplicy pogrzebowej w II połowie XIX w zyskiwał na znaczeniu. Na terenie cmentarza komunalnego znajduj ą si ę pozostało ści dawnych nagrobków niemieckich i liczne pomniki kommemoratywne: pomnik po świ ęcony poległym w I wojnie światowej (1914 - 1918) Ŝołnierzom niemieckim - dawnym mieszka ńcom miejscowo ści (niem. Bad Polzin) w formie głazu granitowego z nisz ą zdobion ą płaskorze źbą niemieckiego Ŝołnierza w pełnym uzbrojeniu z okresu I wojny światowej, głaz po świ ęcony pami ęci zmarłych niemieckich mieszka ńców Połczyna Zdroju z 1998 r., głaz po świ ęcony radzieckiemu lotnikowi, który zgin ął w czasie wyzwalania Połczyna (tzw. głaz Tałdykina). Z lat 90-tych XX wieku pochodzi pomnik upami ętniaj ący Ŝołnierzy napoleo ńskich i głaz po świ ęcony pomordowanym w Katyniu. W 2005 r. rze źbiarz Zygmunt Wujek wykonał pomnik po świ ęcony Sybirakom. Park zdrojowy, zało Ŝony w latach 1836-39, po osuszeniu bagien, w stylu krajobrazowym, nawi ązuj ącym do ogrodów francuskich, poszerzony o park w stylu angielskim w 1903 r. Na jego terenie znajduje si ę wi ększo ść domów uzdrowiskowych oraz szpital. W tzw. cz ęś ci „francuskiej” znajduj ą si ę partery ro ślinne, amfiteatr, budynek zdroju „Joasia” i in.). Cz ęść krajobrazowa południowo-zachodnia oparta została o meandruj ącą rzek ę Wogr ę, na której zało Ŝono dwa stawy i basen oraz zorganizowano ci ągi spacerowe. Zabytki techniki - miasto ju Ŝ w średniowieczu miało młyn, który spłon ął w czasie po Ŝaru w 1500 r. Właściciele miasta nie pozwolili na jego odbudow ę, ale sami wybudowali dwa młyny w pobli Ŝu miasta Klein Wugger M őhle i Gross Wugger M őhle. Energi ę wodn ą wykorzystywał równie Ŝ folusz (z pocz. XVIII w.) i garbarnia (Lohm őhle). Dokładnej daty jej powstania nie znamy - wiadomo, Ŝe garbarz Martin Meyer, aby go wybudowa ć otrzymał od wła ściciela miasta Filipa von Borcke ponad 3 morgi ziemi przy ul. Kołobrzeskiej. W 1837 r. spadkobiercy Meyera sprzedali go młynarzowi Fryderykowi Hoffmanowi za 3500 talarów. Zagroda mły ńska składała si ę z budynku mieszkalnego, młyna, magazynu zbo Ŝowego i stodoły. Urz ądzenia wodne młyna składały si ę z dwóch stawów, dwóch młynówek (rowy), podziemnego kanału, zbiornika wodnego oraz koryta przepływowego. Unikalne, 10 m średnicy koło zamachowe jeszcze w latach 50-tych XX wieku słu Ŝyło do przemiału zbo Ŝa. W 1976 r. budynek młyna w Połczynie Zdroju został wpisany do rejestru zabytków woj. koszali ńskiego pod nr 912 dn. 27 pa ździernika 1976 r. Niestety, nie uchroniło to samego młyna przed zniszczeniem - młynnica zawaliła si ę w 1986 r. Browar - budynek wybudowany w 1824 r. przez Fruhmana, mimo wielokrotnych przebudów i rozbudowy zachował swoje cechy stylowe. Rozbudowany w okresie 20-lecia mi ędzywojennego jest dobrym przykładem architektury przemysłowej tego czasu o oszcz ędnej modernistycznej formie. W zespole znajduje si ę słodownia, warzelnia, butelkownia, magazyny, wie Ŝa ci śnie ń, dawna remiza, budynki administracyjne i mieszkalny wła ściciela. Zwi ązane z nim s ą tak Ŝe budynki mieszkalne pracowników - przy ul. Kruczej i 15-Grudnia. Wpisem do rejestru obj ęty jest główny budynek produkcyjny i dawny dom wła ściciela - A-222 dn. 29 lipca 2005 r. Remiza stra Ŝacka z I ćwierci XX wieku przy Placu 1000-lecia Pa ństwa Polskiego obecnie pełni funkcje usługowe. Mosty na Wogrze - przy ul. Chrobrego i Dolnej.

2. Gmina Połczyn Zdrój. Układy wsi. W krajobrazie gminy Połczyn Zdrój znajduj ą si ę zarówno wsie o średniowiecznej proweniencji w układzie owalnicowym i ulicowym., jak i wsie kolonizacyjne z XIX w. o rozproszonej zabudowie. Formy układów osadniczych cechuje znaczna trwało ść . W układach współczesnych wsi mo Ŝna odczyta ć form ę średniowiecznej lokacji. Średniowieczne plany wsi placowych widzimy we wsiach: Bu ślary, Ostre Bardo, Ło śnica, Popielewo. Układ ulicówki średniowiecznej (zabudowa sytuowana po obu stronach jednej ulicy) posiadaj ą: Ogartowo, Toporzyk. Wielodro Ŝnic ą jest wie ś Ł ęgi. Bardzo licznie reprezentowane s ą wsie folwarczne: Brusno, Kołacz, Kocury, Stare Resko. Do wsi rozproszonych z czasu XIX-wiecznej kolonizacji nale Ŝy Czarnkowie, Gaworkowo, Lipno, Ogrodno. Do wyró Ŝniaj ących si ę ze wzgl ędu na stan zachowania historycznego planu i nasycenie historyczn ą zabudow ą nale Ŝą : Bu ślary, Ostre Bardo, Czarnkowie, Popielewo, Ło śnica, Wardy ń Górny. Zabudowa wsi. W krajobrazie wsi mo Ŝna wyodr ębni ć nast ępuj ące elementy: zagrody chłopskie z zabudow ą mieszkaln ą i gospodarsk ą, ko ścioły stanowi ące dominanty przestrzenne, zało Ŝenia dworsko- folwarczne z parkami, budynki u Ŝyteczno ści publicznej (szkoły, zajazdy, świetlice wiejskie), obiekty przemysłowe oraz cmentarze wiejskie. S ą to budowle wzniesione w wi ększo ści w okresie od 4 ćwierci XIX wieku do lat 30.XX wieku. Zabudowa zagród chłopskich. Historyczne podziały własno ściowe determinowały skal ę, układ, typ zagród chłopskich. W du Ŝych gospodarstwach dominowała zabudowa w formie czworoboku: z budynkami lokowanymi kalenicowo wokół obszernego podwórza lub w formie podkowy z otwarciem od strony ulicy wiejskiej, z chałup ą posadowion ą kalenicowo w gł ębi podwórza. Do wsi, w których wyst ępowała wi ększa liczba bogatszych gospodarzy nale Ŝały: Czarnkowie, Bu ślary, Ostre Bardo. Zabudowa mieszkalna zagród reprezentuje dwa typy. Starszym chronologicznie jest dom parterowy, szeroko frontowy, z 5-9-osiow ą fasad ą, nakryty stromym dachem dwuspadowym z naczółkami. W wi ększo ści są to budynki murowane, jednak wywodz ące si ę ze starszej formy chałupy ryglowej. W niektórych budynkach zachowały si ę fragmenty ścian ryglowych (np. partie szczytowe). Liczne przykłady tej formy chałupy w konstrukcji ryglowej z wypełnieniem strychułowym, datowane na poł. XIX w. zachowały si ę w miejscowo ści Czarnkowie, pojedyncze w Tychówku, Zaj ączkowie, Gromniku. Cz ęstsze jest wypełnienie ceglane - Brusno, Gaworkowo, Bronówko, Toporzyk. Zdarzaj ą si ę stosunkowo cz ęsto domy z odeskowanymi szczytami, a par ę budynków o konstrukcji szkieletowej (głównie gospodarczych) odeskowane s ą w cało ści np. w Zaj ączkowie dom mieszkalny nr 29. Młodsz ą chronologicznie jest forma domu murowanego, parterowego, podwy Ŝszonego o ściank ę kolankow ą, z 2-kondygnacyjnym pseudo/ryzalitem ( środkowym lub bocznymi), wystrojem elewacji, przykrytego dachem o nachyleniu połaci ok. 30° w bu dynkach tych tak Ŝe stosowano konstrukcj ę ryglow ą, zwykle w budowie ścianki kolankowej. Poza w/w formami wyst ępuj ą te Ŝ inne, zbli Ŝone/po średnie, parterowy, podwy Ŝszony o ściank ę kolankow ą nakryty dachem naczółkowym, cz ęsto z rozbudowan ą wystawk ą w cz ęś ci środkowej. Budynki gospodarskie - dominuj ą murowane z cegły, ł ączonej z kamieniem łamanym, ale te Ŝ zachowały si ę jeszcze stodoły w konstrukcji ryglowej (nawet ze strychułowym wypełnieniem). Wi ększe zespoły tradycyjnych zagród z historyczn ą zabudow ą znajdują si ę w: Czarnkowie, Zaj ączkowie, Bu ślarach, Ostrym Bardzie, Toporzyku. Budowle u Ŝyteczno ści publicznej. Grup ą obiektów najwyra źniej rysuj ącą si ę w pejza Ŝach wsi s ą szkoły. Budynki szkolne stawiane były zwykle w centrum wsi, w pobli Ŝu ko ścioła. Od lat 70.XIX w. (w zwi ązku z rozporz ądzeniem z 1872 r. w sprawie szkolnictwa) budynki szkolne buduje si ę według jednorodnych projektów, z odpowiedni ą ilo ści ą i wielko ści ą okien do świetlaj ących izby szkolne, z mieszkaniem dla nauczyciela.

Do starszych zachowanych nale Ŝą skromne budynki szkolne o ceglanych elewacjach w Ostrym Bardzie, Popielewie, Redle (datowana na 1919) r. Szkoła w Szeligowie z 1910 r. jest wyj ątkowa pod tym wzgl ędem - bogato zdobiona ściana szczytowa dekorowana jest otynkowanymi blendami. Wiele ze szkół powstałych w latach 20-tych, w zwi ązku z reform ą edukacyjn ą zostało zlikwidowanych i przekazanych na cele mieszkalne np. szkoły w Zaj ączkowie, Starym Resku, Kapicach, Ostrym Bardzie, Ogartowie. Wiele budynków szkolnych utraciło swój zabytkowy charakter - w czasie tzw. modernizacji ocieplone i otynkowane, z wymienionymi na PCV oknami jedynie gabarytami i ogólnym rozplanowaniem bryły świadcz ą o swojej pierwotnej funkcji. Świetlice wiejskie znajdziemy w Redle, Ł ęgach, Ostrym Bardzie i Czarnkowie, remizy stra Ŝackie o skromnych ceglanych elewacjach, przekryte dwuspadowymi dachami znajduj ą si ę w Gawro ńcu, Zaj ączkowie i w Kołaczu (ta ostatnia na terenie folwarku). W Redle zachował si ę budynek poczty z 1910 r., który nadal pełni funkcje pocztowe obok mieszkalnych. Zało Ŝenia dworsko-folwarczne Historyczne maj ątki szlacheckie historycznie wyst ępowały w wi ększo ści wsi znajduj ących si ę na terenie gminy Połczyn Zdrój. Do dnia dzisiejszego pozostały dwory/pałacyki w: Bolkowie, Bu ślarach, Bru śnie, Gawro ńcu, Kołaczu, Ł ęgach, Mi ędzyborzu, Nowym Ludzicku, Ogartowie, Ostrow ąsie, Popielewku, Słowiankach, Starym Resku, Suchej, Tychówku. W Dobinie, Borucinie, Kłokowie, Popielewicach z całego załoŜenia pozostał tylko park. Zabudowania folwarczne w du Ŝym stopniu zostały przebudowane lub rozebrane. Siedziby wła ścicieli - w wi ększo ści prezentuj ą typowe dla XIX wieku neostylowe rozwi ązania architektoniczne, cz ęść z nich nale Ŝy okre śli ć mianem dworu, cz ęść zasługuje na miano pałaców: – Dwór w Kołaczu nale Ŝy do najstarszych, datowany na koniec XVII w. lub na pocz. XVIII w., przebudowywany w XIX i pocz. XX w. uzyskał form ę pałacow ą, poprzedzony owalnym podjazdem i otoczony krajobrazowym parkiem, – Dwór w Bru śnie z 1811 r. - mimo pó źniejszych zmian zachował charakter pó źno klasycystycznego dworku o starannie opracowanej architekturze. Usytuowany jest w południowej cz ęś ci zało Ŝenia podworskiego, – neoklasycystyczny jest równie Ŝ dwór w Starym Resku wybudowany w IV ćwierci XIX w dla rodziny Spillera ze Szczecina, zwrócony fasad ą w stron ę naturalistycznego parku si ęgaj ącego Jez. Resko. Dwór w Bu ślarach pod koniec XIX w. zbudowano równie Ŝ w stylu neoklasycystycznym, – Dwór w Suchej z 1848 r. zmodernizowany został na pocz ątku XX w duchu neoklasycyzmu - z tego czasu pochodz ą tynki cementowo-wapienne z wisz ącymi pod oknami girlandami, co nadało budowli charakter pałacowy. Z pocz ątku XX wieku pochodz ą dwory w Bolkowie, i Wardyniu Dolnym. Wi ększo ść z nich znajduje si ę w obr ębie zało Ŝeń folwarcznych o ró Ŝnym stopniu zachowania i parków krajobrazowych. Zdecydowanie najciekawszym dworem jest pochodz ący prawdopodobnie z 1825 r. dwór w Mi ędzyborzu, wzniesiony w konstrukcji ryglowej z wypełnieniami cegł ą, powstały z inicjatywy Albertyny von Borcke. Niektórzy przesuwaj ą jego datowanie na 1732 r. Jest jednym z najstarszych obiektów zwi ązanych z funkcjonowaniem uzdrowiska w Połczynie Zdroju - osada Mi ędzyborze powstała nieopodal źródła, które wytrysn ęło w 1688 r. daj ąc pocz ątek uzdrowisku. Na miano pałacu zasługuje pochodz ący z pocz ątku XIX wieku klasycystyczny pałac w Ł ęgach z kolumnowym gankiem i mansardowym dachem z obszernym dziedzi ńcem i parkiem krajobrazowym z II połowy XIX w, na terenie którego znajduje si ę neogotycka kaplica parkowa z krypt ą grzebaln ą von Hagenów. Neoklasycystyczny pałac w Słowiankach powstał w I połowie XIX w na malowniczym wzniesieniu w otoczeniu le śnego parku. Pałacem mo Ŝna nazwa ć siedzib ę rodu Knobel-Doberitz w Gawro ńcu z II połowy XIX w, wybudowan ą w stylu neobarokowym. Styl neobaroku reprezentuje równie Ŝ pałac w Nowym Ludzicku, wybudowany w 1890 przez rodzin ę von Bruns. Z pocz ątku XX wieku pochodzi pałac w Tychówku. Zdecydowanie najstarszym obiektem jest wzniesiony w II połowie XVIII wieku pałac w Ogartowie, reprezentuj ący klasycyzm. Niestety, praktycznie znajduje si ę on w ruinie.

Zarówno dwory jak i pałace stanowiły cz ęść zało Ŝenia folwarcznego, które stosunkowo dobrze zachowały si ę w Gawro ńcu, Ł ęgach, Ostrym Bardzie i Suchej. Wi ększo ść z nich po 1945 r. znacjonalizowano i stały si ę siedzibami PGR, potem Spółdzielni Produkcyjnej oraz mieszkaniami rodzin pracowników. Podzielone mi ędzy ró Ŝnych wła ścicieli, czasami na mieszkania komunalne pozostaj ące w zasobie gminy, pałace i dwory ulegaj ą post ępuj ącej degradacji tkanki zabytkowej, która jest wynikiem braku remontów, złego u Ŝytkowania lub te Ŝ niewła ściwie przeprowadzanych remontów polegaj ących na wybijaniu dodatkowych otworów wej ściowych, poszerzaniu otworów okiennych i wymianie stolarki historycznej na PCV bez poszanowania integralno ści zabytku. Do dobrze utrzymanych rezydencji mo Ŝna zaliczy ć dwór w Starym Resku, w którym mie ści si ę pensjonat „50 D ębów”, pałac w Słowiankach i Ł ęgach. Prywatn ą własno ści ą jest dwór w Bu ślarach, pałac w Tychówku i Gawro ńcu, które maj ą szanse na odzyskanie dawnej świetno ści. W zdecydowanie najgorszym stanie jest pałac w Ogartowie, zagro Ŝony jest pałac w Nowym Ludzicku, Popielewku. Zabudowa folwarczna - klasyczny układ zało Ŝenia folwarcznego obejmował dwór zamykaj ący dziedziniec gospodarczy z parkiem, budynki gospodarcze, gorzelni ę, dom rz ądcy, dom gorzelanego, budynki robotników folwarcznych ewentualnie tartak i ku źni ę. Na terenie gminy Połczyn Zdrój stosunkowo dobrze zachowała si ę zabudowa folwarczna w Gawro ńcu, Ł ęgach, Mi ędzyborzu, Suchej, Ostrym Bardzie, ale Ŝadne z nich nie zachowało si ę w stanie niezmienionym: – w Gawro ńcu zachowała si ę gorzelnia, ryglowy magazyn i dwojaki, – w Kocurach nie zachował si ę dwór, ale zachowała si ę gorzelnia, dom rz ądcy, owczarnia i zabudowania robotników folwarcznych, – w Ł ęgach ju Ŝ w ko ńcu XVIII wieku znajdowały si ę 4 folwarki, na terenie jednego z nich zachowała si ę ku źnia i obora, – w Przyrowie zespół folwarczny, chocia Ŝ o czytelnym pierwotnym rozplanowaniu, utracił cechy stylowe - współcze śnie przebudowane budynki gospodarcze, – w Starym Resku zachowała si ę tylko cz ęść pierwotnego zało Ŝenia - zabudowania gospodarcze folwarku powstały w okresie od 4 ćwierci XIX w. po lata 20-te XX w. Wi ększo ść budynków (m. in. gorzelnia, magazyn, obora i budynek gospodarczy) znajduj ących si ę pierwotnie po stronie północno-zachodniej nie zachowała si ę do czasów współczesnych. Lepiej zachowana jest cz ęść południowo-wschodnia; pozostała te Ŝ stajnia zlokalizowana w pobli Ŝu wjazdu na dziedziniec gospodarczy. Budynki zespołu wzniesione s ą z kamienia łamanego i cegły, nakryte spłaszczonymi dachami dwuspadowymi, – w Tychówku zabudowania gospodarcze usytuowane były po obu stronach drogi. Po stronie zachodniej znajdowała si ę główna cz ęść : podwórze zamkni ęte od południa i północy budynkami gospodarczymi, od zachodu parkiem i dworem. Po drugiej stronie drogi znajdowały si ę pozostałe obiekty gospodarcze i mieszkalne. Budynki gospodarcze obecnie przebudowane, cz ęś ciowo nie istniej ą. Do dworu prowadzi klonowa aleja, – w skład zało Ŝenia folwarcznego w Bolkowie wchodziły: dwór z parkiem, budynki gospodarcze, dziedziniec gospodarczy, dom rz ądcy, budynki robotników folwarcznych, młyn, gorzelnia, fabryka puchu. Zabudowania gospodarcze usytuowane były po obu stronach drogi. Po stronie zachodniej znajdowała si ę główna cz ęść : podwórze od północy zamkni ęte budynkiem gospodarczym wielofunkcyjnym, od zachodu parkiem i dworem, od południa parkiem. Po drugiej stronie drogi znajdowały si ę pozostałe obiekty. W budynku wielofunkcyjnym znajdowały si ę pomieszczenia inwentarskie, stajnie i ku źnia - obecnie nieu Ŝytkowane. Podobnie jak zało Ŝenie folwarczne w Bu ślarach, – w Ostrym Bardzie zało Ŝenie folwarczne składało si ę z dworu z parkiem i „wysp ą”, dziedzi ńca gospodarczego z budynkami gospodarczymi, gorzelni z 1901 r., budynków robotników folwarcznych, z parku oraz z nieistniej ącego tartaku i dworu (rozebrany w 1969-70 r.), goł ębnika i stelmacharnii. Budynki gospodarcze powstawały w ró Ŝnym okresie, w konstrukcji szkieletowej drewnianej oraz murowanej z kamienia i cegły. Obecnie zachowane s ą cz ęś ciowo przebudowane, zachowały proste, wydłu Ŝone bryły nakryte dachami dwuspadowymi, nie posiadaj ą wystroju architektonicznego, – z zało Ŝenia folwarcznego w Kołaczu zachowały si ę jedynie budynki gospodarcze - magazyny, stodoła, obora, drewutnia - gorzelni ę, tartak rozebrano. Obiekty wybudowano w konstrukcji szkieletowej drewnianej wypełnionej cegł ą ceramiczn ą oraz jako murowane (jeden z budynków podpiwniczony, ze sklepionymi piwnicami). Na zało Ŝenie folwarczne składały si ę: cz ęść rezydencjonalna z dworem zamykaj ącym dziedziniec gospodarczy i z parkiem, cz ęść gospodarcza z budynkami składowymi i inwentarskimi, gorzelni ą, tartakiem, drewutni ą, stelmacharnia, remiz ą (zachowana), domem rz ądcy (zachowany); kolonia mieszkalna z budynkami robotników folwarcznych (dwojaki).

Na szczególn ą uwag ę zasługują pozostało ści zespołu folwarcznego w Mi ędzyborzu wraz z parkiem, dworem i oficyn ą, jako miejsce pierwotnej lokalizacji pierwszego domu uzdrowiskowego. Architektura sakralna. Na terenie gminy znajduje si ę 11 zabytkowych ko ściołów., z których najstarszym jest ko ściół w Ostrym Bardzie. Wi ększo ść z nich powstała w XIX w. w stylach historycznych. Neoromanizm prezentuj ą ko ścioły o prostych geometrycznych formach, salowe z wieloboczn ą absyd ą w Czarnkowie, Ł ęgach, Redle, Suchej. Neogotyckie formy zastosowano w kościele w Popielewie (1876) i w ko ściele w Toporzyku z 1860 r. (z kamienia i cegły) z ceglanymi, pi ęciokondygnacyjnymi wie Ŝami, zwie ńczonymi ostrosłupowymi hełmami. Z 1828 r. pochodzi ko ściół w Gawro ńcu - zało Ŝona na planie kolistym rotunda z krypt ą grobow ą Borków. Murowana z kamienia łamanego z dodatkiem cegły klasycystyczna rotunda przekryta jest kopuł ą (pokrycie z blachy ocynkowanej). Ko ściół w Starym Resku z ko ńca XVIII wieku wykonany jest w konstrukcji ryglowej z ceglanym wypełnieniem, (wypełnienia mi ędzyryglowe otynkowane, bielone), podobnie jak pochodz ący z I połowy XIX wieku ko ściół w Bu ślarach - wypełnienia ceglane bez pobiały. Ko ściół w Tychówku, wykonany w konstrukcji ryglowej w 1739 r. od czasu katastrofy budowlanej w 2002 r. jest nieu Ŝytkowany, zabezpieczany dora źnie foli ą i brezentem w oczekiwaniu na dofinansowanie pozwalaj ące podj ąć prace remontowe. Ko ścioły w Ostrym Bardzie, Tychówku, Bu ślarach i Gawro ńcu nale Ŝą do najwa Ŝniejszych pod wzgl ędem kulturowym i architektonicznym zabytkowych obiektów na terenie gminy. Cmentarze. Przyko ścielne - przy ko ściele w Ł ęgach znajduje si ę czynny cmentarz, przy ko ściele w Tychówku, Suchej, Ostrym Bardzie, Bu ślarach nieczynne cmentarze (w Bu ślarach lapidarium). Na uwag ę zasługuje cmentarz przyko ścielny w Gawro ńcu - z kaplic ą pogrzebow ą z ko ńca XIX w wybudowan ą w konstrukcji ryglowej z wypełnieniem ceglanym (otynkowane i bielone). Pierwotne granice cmentarza są czytelne - zało Ŝony na planie zbli Ŝonym do trapezu, zachowane ogrodzenie terenu przykościelnego z głazów granitu (niski mur z bramk ą od strony płd.-wsch.). Cmentarze wiejskie. Ju Ŝ w 1797 r. obowi ązywał w Prusach zakaz chowania zmarłych w ko ściołach i w otoczeniu ko ściołów (por. wy Ŝej cmentarze przyko ścielne). Nowe cmentarze zacz ęto zakłada ć poza niw ą siedliskow ą. Na terenie gminy wyst ępuj ą 34 cmentarze ewangelickie datowane na okres od połowy XIX w. (z pochówkami do l.40.XX w.). W zdecydowanej wi ększo ści s ą dziko zaro śni ęte, zdewastowane, rozgrabiono nagrobki. Jednak posiadaj ą jeszcze elementy historycznego zagospodarowania (starodrzew, relikty nagrobków, ogrodze ń). Tereny cmentarzy pozostaj ą miejscem pochówków dawnej ludno ści i powinny podlega ć ochronie. Cmentarze komunalne czynne znajduj ą si ę w Popielewie, Redle i Toporzyku: – w Popielewie, zało Ŝony najprawdopodobniej w ko ńcu XIX w. cmentarz składa si ę z jednokwaterowego cmentarza komunalnego ze współczesnymi nagrobkami, znajduj ącego si ę w cz ęś ci południowej. Cz ęść północn ą zajmuje dawny cmentarz Ŝydowski, na którym zachowały si ę pojedyncze nagrobki sprzed 1945 r. i ich destrukty, – w Toporzyku znajdowały si ę cztery cmentarze. Trzy z nich s ą nieczynne, w tym cmentarz przykościelny. Zało Ŝony w I połowie XIX wieku cmentarz komunalny wygrodzony jest cz ęś ciowo aŜurowym, ceglanym ogrodzeniem. Rozplanowanie dwukwaterowe, rozdzielone alej ą. W cz ęś ci południowej liczne nagrobki współczesne, w zaniedbanej cz ęś ci północnej nagrobki i mogiły sprzed 1945 r. (liczne krzy Ŝe metalowe). Oprócz cmentarzy ewangelickich, w przewa Ŝaj ącej mierze zdewastowanych, na terenie gminy znajduj ą si ę 2 cmentarze rodowe - na terenie parku w Ł ęgach cmentarz rodowy von Hagen z neogotyck ą kaplic ą wzniesion ą pod koniec XIX w i Bolkowie - cmentarz rodu von Woedtke poło Ŝony w południowo-zachodniej cz ęś ci parku pałacowego z pozostało ściami nagrobków. W Bu ślarach prócz cmentarza przyko ścielnego i nieczynnego ewangelickiego znajduje si ę cmentarz wojenny po świ ęcony Ŝołnierzom poległym w czasie I wojny światowej - cmentarz nieczynny z zachowan ą du Ŝą ilo ści ą nagrobków, w cz ęś ci zdewastowanych i rozrzuconych. Układ drogi le śnej

zachowany, kwater słabo czytelny, teren silnie zarośni ęty. Nagrobki kamienne (granitowe) o formach stel zako ńczonych półkoli ście lub trójli ściem, kilka z płasko rze źbionym motywem krzy Ŝa Ŝelaznego. Pomniki. Swoist ą form ą kommemoratywn ą s ą pomniki po świ ęcone mieszka ńcom wsi. poległym na frontach I wojny światowej, stawiane zwykle w centrum wsi, na placu lub przy ko ściele. Niektóre z nich słu Ŝą obecnie jako miejsce ekspozycji figur katolickich świ ętych. Tego typu pozostało ści pomników znajduj ą si ę w Czarnkowie, Ł ęgach, Redle, Suchej i Tychówku. Zupełnie wyj ątkowy pomnik kommemoratywny zachował si ę przy ko ściele w Toporzyku - usytuowany w naro Ŝnej cz ęś ci, przy głównym wej ściu do ko ścioła głaz granitowy o wymiarach 180 x 97 x 76; z płasko ści ętą powierzchni ą frontow ą, w której wyodr ębniona jest prostok ątna nisza z płaskorze źbionym całopostaciowym przedstawieniem niemieckiego piechura z czasów I wojny światowej. Obiekty przemysłu i techniki. W wi ększo ści wsi znajduj ących si ę na terenie gminy Połczyn Zdrój funkcjonowały wiatraki lub młyny (starsze wodne, pó źniejsze o nap ędzie elektrycznym). W Kapicach zachował si ę wiatrak typu holender, wybudowany w l. 20 -, 30 - tych XX w. o trzykondygnacyjnym korpusie w formie sto Ŝka. Nie zachowały si ę śmigi, pierwotna czapa i wyposa Ŝenie. Do czasów obecnych zachowały si ę młyny w Popielawach z 1849 r. i Redle z lat 70-tych XIX w. Wszystkie zachowane budynki mły ńskie wraz z otoczeniem powinny otrzyma ć nowe funkcje i by ć odpowiednio eksponowane. Z rozwojem komunikacji kolejowej zwi ązane s ą zabudowanie stacyjne w Dziwogórze, Gawro ńcu i Redle. Pochodz ą z okresu k. XIX - l. 20. XX w. Posiadaj ą zró Ŝnicowane walory architektoniczne i kompozycyjne. Ze wzgl ędu na fakt, Ŝe obiekty te dokumentuj ą historyczny rozwój obszaru gminy i s ą nielicznymi przykładami architektury kolejowej - powinny zosta ć zachowane i odpowiednie zagospodarowane. Trafostacje zachowały si ę w Bru śnie, Nowym Ludzicku, Ogartówku. Ogartowie, Ostrym Bardzie, Kołaczu, Mi ędzyborzu i Zaj ączkówku. W Bolkowie, Ogartowie i Popielawach zachowały si ę mostki, a w Dziwogórze unikalny tartak - wybudowany w k. XIX w. - pierwotnie wchodz ący w skład głównego (północnego) zało Ŝenia folwarcznego w majątku nale Ŝą cym do rodziny von Manteuffel (Gut Gross Dawsberg).

5.2.2. Zabytki ruchome. Liczniejsze zespoły zabytków ruchomych - dzieł sztuki i rzemiosła - na terenie gminy zgromadzone s ą w ko ściołach. Niewiele zabytków zaliczanych do ruchomych pozostało w rezydencjach (s ą to elementy wyposa Ŝenia architektonicznego: stolarka, detal elewacji). Najstarsza chronologicznie jest płyta nagrobna biskupa Manteuffla w połczy ńskim ko ściele. Z XVIII wieku pochodz ą przechowywane w tym ko ściele rze źby 4 Ewangelistów i płaskorze źba „Ostatniej Wieczerzy” powstała w stargardzkim warsztacie Borcka w XVII wieku. Z 1881 r. pochodzi dwukondygnacyjna empora organowa, odnowiona w latach 20-tych i w latach 80-tych XX wieku. XVI-to wieczne wyposa Ŝenie znajdowało si ę w ko ściele w Bu ślarach przeniesione z wcze śniejszego kościoła, wybudowanego w 1509 r., o czym pisał Böttger w swojej XIX-wiecznej inwentaryzacji. Niestety, do naszych czasów zachował si ę mocno zmieniony neoklasycystyczny ołtarz główny ze współczesn ą płaskorze źbą, empory i pochodz ący z XVII dzwon, ufundowany przez Heinricha von Manteuffel. Jednorodne wyposa Ŝenie barokowe zachowało si ę w ko ściele w Ostrym Bardzie, ufundowanym pod koniec XVII wieku przez Zabela von Wolde i Sofi ę Julian ę von Glasenapp. Ołtarz główny, ambona, ława lokatorska i empory s ą przykładami reprezentatywnymi dla sztuki baroku. Poddane ostatnio kompleksowej konserwacji odzyskały swoj ą dawn ą świetno ść świadcz ącą o bogatej historii i kulturze rodów pomorskich. W ko ściele zachowała si ę krypta grobowa z sarkofagami fundatorów, które czekaj ą na podj ęcie prac konserwatorskich. Płyt ę nagrobn ą fundatorów z 1694 r., pierwotnie umieszczon ą we wn ętrzu ko ścioła, po ostatniej konserwacji umieszczono przed ko ściołem. Znacznie skromniej wyposa Ŝony był ko ściół w Tychówku - znajduj ące si ę w nim obiekty (po katastrofie budowlanej wi ęź by dachowej) zostały przeniesione na plebani ę parafii, gdzie oczekuj ą na zrealizowanie programu prac konserwatorskich. Wielokrotnie zgłaszany o dofinansowanie do ró Ŝnych programów ministerialnych nie doczekał si ę pozytywnego rozpatrzenia przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W pozostałych ko ściołach zachowało si ę wyposa Ŝenie z czasów budowy z współczesnymi wstawkami (Popielewo, Redło, Toporzyk). Z pierwotnego, bogatego wyposa Ŝenia pałaców i dworów zachowało si ę niewiele; na zamku w Połczynie neorokokowe kominki i balustrada klatki schodowej, sztukaterie w Starym Resku, w dworze w Ł ęgach schody z balustrad ą katusz herbowy, XVII-wieczny kartusz herbowy i putta w Kołaczu, sztukaterie i plakiety w Wardyniu Dolnym i w Ogartowie. Wszystkie zachowane zabytki ruchome wymagaj ą szczególnej opieki i ochrony, konserwacji oraz odpowiedniego zabezpieczenia, przede wszystkim jednak na uwag ę zasługuje wyposa Ŝenie ko ścioła w Ostrym Bardzie. 5.2.3. Zabytki archeologiczne. Na terenie gminy i miasta Połczyn Zdrój rozpoznano dotychczas 341 stanowisk archeologicznych o ró Ŝnorodnych funkcjach i chronologii. Najstarsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodz ą z okresu neolitu ok. 3200 r. przed nasz ą er ą (kultura pucharów lejkowatych - osada w Bu ślarach). Z epok prehistorycznych (kamienia, br ązu, Ŝelaza) pochodz ą znaleziska archeologiczne w postaci nielicznych narz ędzi, broni, naczy ń i ozdób, przechowywane w Muzeum Narodowym w Szczecinie (kolekcja majora H. von Manteuffel z Redła) i w Muzeum w Koszalinie. Przeprowadzone w 1997 r. badania powierzchniowe w ramach tzw. Archeologicznego Zdj ęcia Polski oraz interwencyjne badania archeologiczne wyprzedzaj ące budow ę gazoci ągu na trasie Połczyn Zdrój - Barwice-Trzesieka pozwoliły na uchwycenie śladów osadnictwa w okolicy Połczyna (kultura amfor kulistych w pobliskim Rąbinie, kultura ceramiki sznurowej i kultura ceramiki dołkowo-grzebykowej w okolicach Ogartowa). Z okresu br ązu (1700-1200 p.n.e.) pochodz ą znaleziska z Kołacza. Na ślady osad kultury łu Ŝyckiej (ok. 1250 r. p.n.e.) trafiono w okolicach Połczyna Zdroju. Na przełomie epoki br ązu i wczesnej epoki Ŝelaza (ok. 700 r. p.n.e.), na bazie kaszubskiej grupy ludno ści łu Ŝyckiej wyodr ębnia si ę nowa kultura zwana pomorsk ą lub wschodniopomorsk ą. Kilkadziesi ąt cmentarzysk i osad tej kultury odkryto na terenie dawnego powiatu świdwi ńskiego, w tym i z Połczyna Zdroju oraz miejscowo ści poło Ŝonych w jego pobli Ŝu: Bu ślary, Brusno, Kołacz, Popielewo, Redło, Wardy ń Górny).

Z okresu wpływów rzymskich pochodz ą ozdoby i naczynia wydobyte z grobów popielnicowych na terenie obecnego sanatorium „Gryf” w Połczynie Zdroju (cmentarzysko datowane na I w. n. e - połowa III w. n.e.), cmentarzyska szkieletowe grupy d ębczy ńskiej w Połczynie Zdroju i Redle. Okresem szczególnie wa Ŝnym dla rozwoju społeczności pomorskich był V-VI wiek naszej ery - w wyniku „w ędrówek ludów” i migracji licznych ludów germa ńskich, słowia ńskich i koczowniczych wywodz ących si ę ze stepów euroazjatyckich kształtuje si ę nowy model kulturowy typowy dla słowia ńszczyzny zachodniej wczesnego średniowiecza. Pierwsze osady kultury Słowian Zachodnich pojawiaj ą si ę w VI w - z tego czasu pochodzi odkryta w północnej cz ęś ci Połczyna Zdroju rozległa osada wczesno średniowieczna Palupe (Pluchenberg - osada na palach). Rozległe osiedla wspólnot wiejskich z tego czasu w IX wieku zostaj ą zast ąpione małymi, wczesnofeudalnymi grodami, pełni ącymi funkcje obronne, s ądowe i administracyjne. Pi ęć grodzisk: w Bu ślarach, Ostrym Bardzie, Brz ękowicach, Popielewie i grodzisko w okolicach Połczyna wpisano do rejestru zabytków. Dla stanowisk z okolic Tychówka, Bolkowa, Ło śnicy, Redła, Kołacza, Ogartowa i paru innych wyznaczono stref ę W-II ochrony konserwatorskiej z zakazem zmiany sposobu u Ŝytkowania terenu, na którym si ę znajduj ą. Wszystkie stanowiska archeologiczne wymagaj ą ochrony i odpowiedniego programu badawczego jako świadectwa najstarszych dziejów regionu. Do najcenniejszych nale Ŝą grodziska w Bu ślarach, Ostrym Bardzie i Połczynie Zdroju. 5.2.4. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych. Na terenie gminy nie ma zbiorów muzealnych. 5.2.5. Dziedzictwo niematerialne. Przede wszystkim nale Ŝy tu historyczna nazwa Bad Poltzin z 1926 r., której odpowiednikiem jest polska nazwa miasta Połczyn Zdrój. Na uwag ę zasługuje równie Ŝ w odniesieniu do miasta okre ślenie „Palupe” - osada na palach, jako o środek miastotwórczy z VI w. Jej nazwa przetrwała w niemieckich źródłach do ko ńca XVIII wieku. Do tego dziedzictwa nale Ŝą równie Ŝ zwi ązane z nazw ą miasta legendy i jego dzieje, zwi ązane najpierw z pomorskim rodem von Wedel, a potem z rycerzami-rozbójnikami von Manteuffel. Ziemie pograniczne, naje ŜdŜane, sprzedawane, rozdarte mi ędzy Brandenburgi ą, Ksi ęstwem Pomorskim a Polsk ą z epizodem krzy Ŝackim były świadkiem wielu wojen, bitew i zatargów, których rezultatem były nie tylko po Ŝary i zniszczenie tkanki zabytkowej wielu o środków. Jeszcze gł ębsze były zmiany w świadomo ści ludzi, zamieszkuj ących te ziemie, niejednokrotnie wyra Ŝaj ące si ę destrukcj ą wi ęzi rodzinnych i solidarno ści rodowej. Odkrycie źródeł leczniczych w sposób zasadniczy wpływa na „image” samego miasta - zaczyna ono stawa ć si ę modnym kurortem, nie tylko w śród Niemców, ale równie Ŝ w śród Polaków. Do tej nowej jako ści: miasta-uzdrowiska odwołuje si ę obecna polityka samorz ądu miasta kreuj ącego produkt turystyczny „Kurort z duszą” w nawi ązaniu do tradycji i osi ągni ęć „Bad-Poltzin” z przełomu XIX i XX wieku.

6. OCHRONA KRAJOBRAZU I DZIEDZICTWA KULTUROWEGO USTANOWIONA PRAWNIE

6. 1. Rejestr zabytków. Jak wy Ŝej wspomniano formy ochrony krajobrazu kulturowego i zabytków reguluje art. 7 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Na terenie gminy Połczyn Zdrój stosunkowo niewiele obiektów i obszarów posiada prawn ą ochron ę w postaci wpisu do rejestru zabytków lub ustale ń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytków: – BU ŚLARY grodzisko - Nr rej. 572 z dn. 2 marca 1966 r. Stanowisko 1, wy Ŝynne, cyplowe, z wałem poprzecznym i fos ą, warstw ą kulturow ą i materiałem archeologicznym datowanym na VIII- IX w., – NIEMIERZYNO - grodzisko - Nr rej. 577 z dn.2 marca 1966 r., Stanowisko 1, pier ścieniowate z wkl ęsł ą fos ą, warstw ą kulturow ą i materiałem archeologicznym, datowane na IX-X wiek,

– OSTRE BARDO - grodzisko - Nr rej. 634 z dn.10 listopada 1967 r. Grodzisko nizinne sto Ŝkowate we wsi Ostre Bardo - stanowisko 1 o do ść stromych stokach otoczone wysok ą fos ą w znacznej cz ęś ci wypełnionej wod ą z warstw ą kulturow ą i materiałem archeologicznym datowane na okres średniowieczny i nowo Ŝytny. Poło Ŝone mi ędzy zabudowaniami wsi Ostre Bardo a PGR-em Ostre Bardo (zabudowa), – POŁCZYN ZDRÓJ - Nr rej. 578 z dn.2 marca 1966 r. Grodzisko wy Ŝynne, Stanowisko 1, pier ścieniowate z wałem zewn ętrznym i fos ą datowane na okres wczesno średniowieczny. Usytuowane w lesie, w odległo ści 2,6 km na południe od miasta Połczyn Zdrój, – POPIELEWO - Nr rej. 764 z dn.2 wrze śnia 1969 r. Grodzisko wy Ŝynne typu pier ścieniowatego, stanowisko 1, z wypukłym majdanem, wałem, fos ą, warstw ą kulturow ą i materiałem archeologicznym datowanym na okres wczesno średniowieczny, – POPIELEWO - Nr rej. 765 z dn.2 wrze śnia 1969 r. grodzisko wy Ŝynne typu pier ścieniowatego stanowisko 2, z wypukłym majdanem, wałem, fos ą, warstw ą kulturow ą i materiałem archeologicznym datowanym na okres wczesno średniowieczny. Poło Ŝone w odl. 1 km na południe od zabudowa ń wsi Popielewo. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków. 1. w mie ście Połczyn Zdrój: – zamek - Nr rej. 91 z dn.25 maja 1955 r., – śródmie ście Połczyna - Nr rej. 491 z dn.15 maja 1965 r., – ko ściół parafialny p.w. NMP Nieustaj ącej Pomocy wraz z najbli Ŝszym otoczeniem - Nr rej. 539 z dn. 30 grudnia 1965 r., – budynek młyna wodnego wraz z zachowanymi elementami nap ędzaj ącymi urz ądzenia młynarskie w Połczynie Zdroju przy Szosie R ąbi ńskiej nr 5 - Nr rej. 912 z dn.27 pa ździernika 1976 r., – park miejski dawny park zdrojowy w Połczynie Zdroju, Nr rej. 1063 z dn.29 czerwca 1978 r., – neoklasycystyczna kamieniczka wraz z oficynami w Połczynie Zdroju przy ul. 5-Marca nr 21 - Nr rej. 1226/1-2 z dn.3 pa ździernika 1991 r. 2. W gminie Połczyn Zdrój. Ko ścioły: – ko ściół w Popielewie, nr rej. 110 z dn.30 pa ździernika 1956 r., – ko ściół wraz z cz ęś ciowym wystrojem wn ętrza (ołtarz i dzwon) w Tychówku - Nr rej. 112 z dn.30 pa ździernika 1956 r., – ko ściół filialny w Ostrem Bardo wraz z otoczeniem i wystrojem wn ętrza (ołtarz, empory, ambona, balaski i ławka kolatorska) - Nr rej. 193 z dn.1 lipca 1959 r., – ko ściół filialny p.w. św. Teresy w Gawro ńcu - Nr rej. 481 z dn.14 maja 1965 r., – ko ściół filialny św. Karola Boromeusza w Kołaczu - Nr rej. 482 zdn.14 maja 1965 r., – ko ściół p.w. Wniebowzi ęcia Naj świ ętszej Marii Panny w Toporzyku - Nr rej. 1183 z dn. 20 wrze śnia 1984 r., – ko ściół parafialny p.w. Wniebowzi ęcia NMP w. Bu ślarach - Nr rej. 1234 z dn.30 listopada 1994 r., – ko ściół p.w. Naj świętszego Serca Pana Jezusa w miejscowo ści: Ł ęgi - Nr rej. A-56 z dn. 8 stycznia 2001 r., – ko ściół p.w. św. Józefa Rzemie ślnika w miejscowo ści Sucha - Nr rej. A-57 z dn. 8 stycznia 2001 r. Pałace i dwory: – pałac w Gawro ńcu - Nr rej. 480 z dn.14 maja 1965 r. Zało Ŝenia parkowo-dworskie wpisane do rejestru, – w miejscowo ści Stare Resko, nad jeziorem Resko, który tworz ą: park o powierzchni ca 4 ha z dworem, dziedziniec o wymiarach 90 x 150 m z budynkami inwentarskimi, ko ściół otoczony terenem parku pocmentarnego - Nr rej. 1167 z dn.6 czerwca 1983 r., – w miejscowo ści Kłokowo, które tworz ą: park krajobrazowy, dziedziniec, fragment lasu bukowego, ogród warzywny i ł ąka - Nr rej. 1168 z dn.6 czerwca 1983 r., – w miejscowo ści Ostrow ąs, który tworz ą: park, dwór, dziedziniec i droga dojazdowa - Nr rej. 1169 z dn.6 czerwca 1983 r. (układ przestrzenny), – w miejscowo ści Kocury, które tworz ą: park dziedziniec i dojazdowa aleja jesionowa - Nr rej. 1170 z dn.6 czerwca 1983 r.,

– w miejscowo ści Bu ślary - zabytkowe zało Ŝenie przestrzenne z neoklasycystycznym dworem, naturalistycznym parkiem, budynkiem gospodarczym i alej ą dojazdow ą z kasztanowców - Nr rej. 1250(1-4) z dn.22 czerwca 1996 r., Zało Ŝenia parkowe wpisane do rejestru zabytków: – dawny park dworski w Ł ęgach - Nr rej. 1015 z dn.27 maja 1978 r., – dawny park pałacowy w Kołaczu - Nr rej. 1016 z dn.27 maja 1978 r., – park pałacowy w Nowym Ludzicku - Nr rej. 1017 z dn.27 maja 1978 r., – dawny park dworski w Borkowie - Nr rej. 1048 z dn.26 czerwca 1978 r., – dawny park pałacowy, obecnie szkolny w Toporzyku - Nr rej. 1049 z dn.26 czerwca 1978 r., – park widokowo-krajobrazowy w Gawro ńcu (w otoczeniu pałacu, si ęgaj ący po jezioro Gawroniec - Nr rej. 1050 z dn.27 czerwca 1978 r., – park wiejski w Resku - Nr rej. 1051 z dn. 27 czerwca 1978 r. (poło Ŝony przy zabudowaniach gospodarczych, usytuowany na półwyspie wcinaj ącym si ę w jezioro Resko), – park wiejski w Bru śnie - Nr rej. 1052 z dn.27 czerwca 1978 r. zało Ŝony w stylu krajobrazowym z wymienionym pałacem, fontann ą, stawem przechodz ący w park le śny z jarem i potoczkiem, – park wiejski w Popielewku - Nr rej. Nr rej. 1058 z dn.29 czerwca 1978 r., – park wiejski w Tychówku, ł ącznie z alej ą dojazdow ą do pałacu - Nr rej. 1059 z dn.29 czerwca 1978 r., – park wiejski w Wardyniu Dolnym - Nr rej. 1060 z dn.29 czerwca 1978 r., – park wiejski w Popielewie - Nr rej. 1077 z dn.9 stycznia 1979 r., – park w miejscowo ści Opartowo - Nr rej. 1135 z dn.11 pa ździernika 1980 r., – park w miejscowo ści Słowianki - Nr rej. 1166 z dn.6 czerwca 1983 r., – park w miejscowo ści Popielewice ze stawami i kopcem ziemnym - Nr rej. 1171 z dn. 6 czerwca 1983 r., – park w miejscowo ści Borucino - Nr rej. 1172 z dn.6 czerwca 1983 r., – park miejscowo ści Dobino - Nr rej. 1195 z dn.25 wrze śnia 1984 r., – park w miejscowo ści Ło śnica Nr rej. 1198 z dn.18 kwietnia 1985 r. Parki w miejscowo ściach: Stare Resko - Nr rej. 1167 z dn.6 czerwca 1983 r., Kłokowie, - Nr rej. 1168 z dn.6 czerwca 1983 r., Ostrow ąsie - Nr rej. 1169 z dn.6 czerwca 1983 r., w Kocurach - Nr rej. 1170 z dn.6 czerwca 1983 r. wpisano do rejestru jako cz ęść zało Ŝenia folwarczno-dworskiego z dworem (o ile istnieje), dziedzi ńcem i drogami dojazdowymi. Zabytki ruchome wpisane do rejestru: 1. Miasto Połczyn Zdrój. Pod Nr rej. 63/B z dn.9 lutego 1971 r. wpisano wyposaŜenie ko ścioła parafialnego p.w. Matki Boskiej Niepokalanej w Połczynie Zdroju, tj. XIX-wieczny ołtarz główny, ambon ę, XVII i XVII w. chrzcielnic ę, Ostatni ą Wieczerz ę datowan ą na XVIII w. Do najcenniejszych zabytków nale Ŝy renesansowa płyta nagrobna biskupa kamie ńskiego Erazma Manteuffla. Wpis uzupełniono 29.12w.1995 r. o organy z prospektem organowym i empor ę organow ą - Nr rej. 213/1-3/B z dn. 29 grudnia 1995 r. 2. Gmina Połczyn Zdrój. Do rejestru zabytków ruchomych wpisane jest wyposa Ŝenie ko ściołów w Bu ślarach - Nr rej. 212/1-6/B z 14 listopada 1995 r. i w Popielewie (Nr rej.166/B z dn.15 listopada 1977 r.). Pod Nr rej. 112 z dn. 30 pa ździernika 1956 r. wpisany został ko ściół wraz z cz ęś ciowym wystrojem wn ętrza (ołtarz i dzwon) w Tychówku. W 2004 r. do rejestru zabytków woj. zachodniopomorskiego pod Nr rej. B-31 z dn. 16 stycznia 2004 r. wpisano elementy wyposa Ŝenia ko ścioła w Tychówku, tj. barokowy ołtarz gł, ambon ę, chrzcielnic ę, empory ołtarzowe i empor ę organow ą oraz neobarokowe Ŝyrandole, dzwon, pó źnorenesansowy witra Ŝ oraz zespół barokowych ław i epitafium po świ ęcone poległym w czasie I wojny światowej. Na wyj ątkow ą uwag ę zasługuje jednorodne wyposa Ŝenie ko ścioła w Ostrym Bardzie. Pod Nr rej. 193 z dn. 1 lipca 1959 r. wpisano ko ściół z otoczeniem i wyposa Ŝenie ma pod nr Nr rej. 50-B z dn.13 lipca 1970 r. „wystrój ko ścioła”, przy czym powtórzono wpis ołtarza, ambony, empor i ław lokatorskich. W 2002 r. do rejestru dodano pó źnobarokow ą balustrad ę przedołtarzow ą z poł. XVIII w., ludow ą figur ę Chrystusa ukrzy Ŝowanego z przełomu XVIII/XIX w., kropielnic ę z przełomu XII/XIII w oraz ekspresjonistyczny obraz „Modlitwa w Ogrójcu „z 1932 r. Hanns'a Schuberta z Greiswaldu i dzwon z I ćw. XX w. (Nr rej. B-17 z dn. 9 lipca 2002 r.). Po raz kolejny wpis dla Ostrego Barda zmodyfikowano w

2003 r. o elementy pochodz ące z krypty grobowej, odkrytej w czasie prowadzenia prac konserwatorskich: fragmenty sarkofagów, trumny z herbami von Wolden z 1743 r. i płyt ę nagrobn ą z 1694 r., Zabela Balzera von Wolde i jego Ŝony Sophii Julianny von Glasenapp, fundatorów ko ścioła (Nr rej. B-26 z dn. 21 listopada 2003 r.). Rejestr nie jest zbiorem zamkni ętym. Na terenie miasta i gminy: Połczyn Zdrój wyst ępuj ą obiekty o walorach historycznych, architektonicznych, które powinny zosta ć wpisane do rejestru zabytków (m.in. wskazane w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Połczyn Zdrój), jak np.: unikalne zało Ŝenie z ryglowym dworem w Mi ędzyborzu, domy uzdrowiskowe w Połczynie Zdroju, pałace w Słowiankach, Popielewku, Nowym Ludzicku, dwory w Kołaczu, Bolkowie, młyn w Popielawach, jedyny zachowany wiatrak holender w Kapicach, szpital, poczta, pełni ący obecnie funkcje edukacyjne dawny Szpital św. Jerzego, Szkoła z sal ą gimnastyczn ą, dworzec kolejowy w Połczynie Zdroju, unikalny cmentarz wojenny w Bu ślarach, cmentarze w Ł ęgach, Ostrym Bardzie, Popielewie, przykłady dobrze zachowanej zabudowy w konstrukcji ryglowej w miejscowo ści Czarnkowie. 6. 2. Ustalenia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Na terenie miasta Połczyn Zdrój wci ąŜ obowi ązuje Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Połczyna Zdroju, zatwierdzony uchwał ą Nr XXVIII/157/92 Rady Miejskiej w Połczynie Zdroju, zmieniony w 1995 r. obejmuj ący obszar 721 ha z miejscowymi planami szczegółowymi dla obszarów do zainwestowania. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla śródmie ścia miasta i dzielnicy uzdrowiskowej jest w trakcie opracowywania. Dla miejscowo ści z terenu gminy Połczyn Zdrój nie funkcjonuj ą miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, obejmuj ące wi ększe jednostki strukturalne. W sytuacji braku miejscowego planu inwestycje s ą realizowane na podstawie decyzji o warunkach zabudowy/lokalizacji inwestycji celu publicznego. Warunki realizacji inwestycji powinny by ć ustalane w oparciu o zapisy studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Połczyn Zdrój. Studium nie stanowi podstawy do wydawania decyzji o warunkach zabudowy/decyzji lokalizacji celu publicznego, jednak ustala uwarunkowania i kierunki, które powinny by ć uwzgl ędniane przy realizacji inwestycji, je Ŝeli zagospodarowanie ma by ć realizowane na zasadach ładu przestrzennego i zrównowa Ŝonego rozwoju. Wobec ustawowego nakazu zgodno ści studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, to nale Ŝy przyj ąć , Ŝe warunki i kierunki okre ślone w studium znajd ą ustalenie w miejscowym planie. A w konsekwencji, wszelkie inwestycje realizowane po sporz ądzeniu studium, a przed uchwaleniem planu, nie powinny powodowa ć przekształcenia funkcjonalno-przestrzennego gminy, a tak Ŝe degradacji dziedzictwa kulturowego i zabytków. 6.3. Gminna ewidencja zabytków. Gminna ewidencja zabytków nie jest prawn ą form ą ochrony zabytków. W gminnej ewidencji ujmuje si ę te zabytki, które wprawdzie nie kwalifikuj ą si ę do wpisu do rejestru zabytków, jednak tworz ą historyczny walor lokalnych krajobrazów i powinny otrzyma ć form ę ochrony prawnej poprzez ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Nale Ŝy pami ęta ć o tym, Ŝe odpowiednio do art. 18 i 19 ustawy o ochronie zabytków, gminn ą ewidencj ę zabytków uwzgl ędnia si ę przy sporz ądzaniu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach. W wyniku opracowywanej równolegle z niniejszym Programem Opieki nad Zabytkami Gminy Połczyn Zdrój sporz ądzanej Gminnej ewidencji zabytków, do ochrony na terenie miasta i Gminy Połczyn Zdrój wytypowano ni Ŝej przedstawione obiekty i obszary o walorach zabytkowych.

6.4. Zabytki o najwy Ŝszym znaczeniu dla Miasta i Gminy. Do takich niew ątpliwie nale Ŝy układ urbanistyczny m. Połczyn Zdrój z zamkiem i zabudow ą połczy ńskiej starówki z dominant ą wysoko ściow ą, jak ą jest ko ściół parafialny. Na południe od niej rozci ąga si ę unikalny park zdrojowy, na terenie którego znajdują si ę liczne domy uzdrowiskowe, świadcz ące o ponad 300-letniej tradycji połczy ńskiego kurortu. Na szczególn ą uwag ę zasługuje zespół w Mi ędzyborzu - Borkowie. Na terenie gminy, niezbyt zasobnej w zabytki, warto zadba ć o ko ściół w Ostrym Bardzie i pobliskie grodzisko. Zupełnie now ą szans ą dla rozwoju gminy jest kompleks zwi ązany z AGRO-Brusno z siedzib ą w Kocurach. Prowadzone na terenie gospodarstwa działania s ą dobrym przykładem rewaloryzacji zabudowy wiejskiej, nawi ązuj ącej do tradycji miejscowych i lokalizowanej na terenach byłych siedlisk. Interesuj ąca jest równie Ŝ szachulcowa zabudowa wsi Czarnkowie, która wci ąŜ czeka na swojego odkrywc ę.

7. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY - ANALIZA SZANS I ZAGRO śEŃ

Mocne strony: – okre ślone zasoby dziedzictwa kulturowego w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Połczyn Zdrój wraz z zaleceniami do ich ochrony i świadomego kształtowania krajobrazu, obowi ązujące przy sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, – zachowany układ miasta średniowiecznego z unikalnym parkiem zdrojowym, rozci ągaj ącym si ę na południe wraz z licznymi przykładami architektury domów zdrojowych, – opracowany i realizowany program rewitalizacji połczy ńskiej Starówki, – program promocji produktu turystycznego „Kurort z dusz ą”, opracowany w porozumieniu z uzdrowiskiem, – udział miasta w produkcie turystycznym „Szlak Solny” i „Szlakiem otwartych ko ściołów” Dorzecza Pars ęty, – zachowane cechy pierwotnego rozplanowania przestrzennego cz ęś ci wsi o średniowiecznej metryce i XVIII-XIX-wiecznych wsi kolonizacyjnych z zespołami historycznej zabudowy, – zasób historycznej zabudowy chłopskiej (głównie XIX-wiecznej zabudowy murowanej i ryglowej) na terenie wsi, – barokowy ko ściół w Ostrym Bardzie z jednorodnym wyposa Ŝeniem powstałym pod koniec XVII w, – zespół XIX-wiecznych ko ściołów (neoroma ńskich i neogotyckich), – poł ączenie elementów krajobrazu kulturowego o walorach zabytkowych z walorami krajobrazowymi (Zespół przyrodniczo-Krajobrazowy „Czarnkowieckie Wzgórza”, ZPK ”Dolina Dębnicy”, ZPK „Dolina Bliskiej Strugi”, ZPK „Dolina Wogry”, Polodowcowa Kraina dolnej Drawy), – warto ść przyrodnicza i kulturowa Szwajcarii Połczy ńskiej, – ustanowiona ochrona cz ęś ci elementów dziedzictwa kulturowego - zadrzewienia cmentarzy - w formie pomników przyrody,

– udział Gminy Połczyn Zdrój w Zwi ązku Miast i Gmin Dorzecza Pars ęty - kilka wspólnych projektów, w tym bardzo wa Ŝny dla gminy uzdrowiskowej projekt „Zintegrowana gospodarka wodno-ściekowa w dorzeczu Pars ęty” do finansowania ze środków Unii Europejskiej z Funduszu Spójno ści (Kohezji), Program Rozwoju Turystyki Dorzecza Pars ęty (Szlaki otwartych ko ściołów Dorzecza Pars ęty), Subregionalny Programu Rewitalizacji Miast, Gmin i Powiatów Dorzecza Pars ęty na bazie Polsko-Niemieckiego Markowego Produktu Turystycznego „Szlak Solny” w ramach Intereg IIIA, Szlaki dawnych rodów niemieckich: von Manteuffel, von Kleist, von Glasenapp oraz von Wedel” i szereg innych realizowanych we współpracy z partnerami niemieckimi, – od 1994 r. Miasto i Gmina Połczyn Zdrój uczestniczy w Stowarzyszeniu Gmin i Powiatów Pojezierza Drawskiego, którego statutowym celem jest gospodarcza i turystyczna aktywizacja regionu oraz promowanie walorów Pojezierza Drawskiego - wspólne tworzenie i promowanie oferty turystycznej oraz realizacja i koordynowanie projektów inwestycyjnych (m.in. Program rozwoju turystyki aktywnej na Pojezierzu Drawskim „Cztery pory roku” realizowany przez PART, Program Uporz ądkowania Gospodarki Wodno-Ściekowej na Pojezierzu Drawskim (opracowany w 2000 r. był podstawa dla gmin do składania wniosków do Programów Przedakcesyjnych. W ramach działa ń zwi ązanych z tematem „Mała infrastruktura” zrealizowano ście Ŝki przyrodnicze Pojezierza Drawskiego (otrzymano wsparcie z programu Phare Fundusz Małych Projektów i wspólnie z DPK utworzono 5 ście Ŝek przyrodniczych np. Dolina Pi ęciu Jezior), wyznaczono i oznakowano szlak konny o długo ści 186 km. (Odcinek wiod ący z gminy Łobez do gminy Barwice o długo ści 70 km przebiega przez najatrakcyjniejsze tereny gminy Połczyn Zdrój: Stare Resko - Zaj ączkowo - Wilcze Jary - Popielewo - Brusno - Kocury). – Gmina jest aktywnym członkiem Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP (udział w wypracowaniu tzw. ustawy uzdrowiskowej i organizowanie, – Połczyn Zdrój nale Ŝy do Stowarzyszenia Gmin Polskich Euroregionu Pomerania organizuj ąc szereg konferencji i spotka ń promuj ących region i idee „Małej, wspólnej Ojczyzny”, – mocn ą stron ą s ą funkcjonuj ące szlaki turystyczne - pieszo-rowerowe: Połczyn Zdrój-Złocieniec, Szlak Szwajcarii Połczy ńskiej, Szlak rowerowy „Dolina Pi ęciu Jezior”, Szlak rowerowy Greenway „Naszyjnik Północy”, funkcjonuj ące ście Ŝki przyrodnicze, – atutem miasta Połczyn Zdrój jest unikalny park zdrojowy, którego walory przyrodnicze i krajobrazowe wymagaj ą doprecyzowania granic wpisu do rejestru - uzupełnienie o tzw. cz ęść angielsk ą, – do ść dobrze wyposa Ŝona baza noclegowa i gastronomiczna zarówno w mie ście jak i na terenie gminy, – atrakcyjna oferta kulturalna obejmuj ąca wiele imprez o lokalnym, ogólnopolskim i mi ędzynarodowym zasi ęgu np. Borowina, Darz Bór, Festiwal Orkiestr D ętych, – interesuj ący pomysł propagowania miasta i regionu w czasie kolejnych edycji „ Śniadanie z burmistrzem” na połczy ńskim rynku poł ączony z kiermaszem, wystawami festyn. Słabe strony: – niewielki procent powierzchni gminy obj ęty miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, – słaba egzekucja zasad i kierunków ochrony dziedzictwa kulturowego okre ślonych w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, – niewielka liczba zabytkowych obiektów obj ętych ochron ą prawn ą - w tym wiele nierejestrowych pałaców i dworów, nie wpisane do rejestru domy uzdrowiskowe, – post ępuj ąca degradacja historycznych układów ruralistycznych, – modernizacja historycznej zabudowy skutkuj ąca degradacj ą lokalnych kolorytów, – zły stan techniczny zabudowy w konstrukcji ryglowej, – niewystarczaj ące zabezpieczenie ppo Ŝ. i antywłamaniowe zabytków, – rozprzestrzenianie si ę zabudowy poza zwarte układy osadnicze, – zniszczone - wyci ęte obsadzenia traktów, dewastacja nawierzchni brukowych, – brak jednostki słu Ŝą cej popularyzacji i edukacji historycznej - (muzeum historii miasta, muzeum historii uzdrowiska z wystawami starych fotografii, – brak domu uzdrowiskowego z apartamentami w stylu retro, – w mie ście Połczyn Zdrój, mimo podj ętych stara ń, wci ąŜ brakuje produktu turystycznego, wspólnego dla Miasta i Uzdrowiska. Zagro Ŝenia: – degradacja krajobrazu na skutek braku planów miejscowych, chaotyczna zabudowa obszarów bez planów zagospodarowania,

– zanik to Ŝsamo ści - cech lokalnego krajobrazu w wyniku niekorzystnych przekształce ń historycznych układów ruralistycznych, modernizacji zabudowy lub zast ępowanie dawnej zabudowy współczesn ą obc ą lokalnej tradycji, realizowan ą według typowych projektów lub projektów nie uwzgl ędniaj ących cech zabudowy tradycyjnej, – rozdrobnienie własno ści w obr ębie jednorodnych zespołów parkowo-dworskich, – zły stan techniczny wielu dworów i pałaców, zasiedlonych przez wiele rodzin byłych pracowników PGR (mieszana struktura własno ściowa zarówno mieszkania komunalne jak i własno ściowe), – brak mieszka ń zast ępczych dla najemców mieszka ń komunalnych, dewastuj ących obiekty, nie podejmuj ących koniecznych remontów, – liczne wycinki drzew i starodrzewu prowadzone bez uzgodnienia z WKZ (głównie na terenie zaniedbanych parków dworskich i wiejskich), – negatywny wpływ na krajobraz nowych budowli substandardowych (pawilony, kioski, budki). Szanse: – zachowanie zasadniczych cech krajobrazu kulturowego gminy, – podniesienie atrakcyjno ści turystycznej z wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego - zagospodarowanie szlaków turystycznych istniej ących i nowych przy wyeksponowaniu obiektów zabytkowych i zabytków archeologicznych (np. szlakiem grodzisk, chałup ryglowych, domów uzdrowiskowych), – utrzymanie i eksponowanie zachowanych jeszcze zabytków o walorach lokalnych, tworz ących lokalny klimat (Czarnkowie), – podniesienie poziomu realizacji architektonicznych oraz sposób zagospodarowania działek (projekt Popielawy), – kształtowanie nowego zagospodarowania na zasadzie dobrej kontynuacji, – budowa dodatkowych szlaków/tras turystycznych w oparciu o środowisko naturalne i kulturowe (doliny Pars ęty, Wogry, Drawy z całym bogactwem środowiska przyrodniczego), – budowa we współpracy samorz ądu, lokalnych organizacji i stowarzysze ń, organizacji turystycznych wspólnego zintegrowanego systemu zarządzania i monitoringu zagospodarowania na cele turystyczne, kulturalne środowiska naturalnego i kulturowego, – rozwój agroturystyki we wsiach o walorach i cechach sprzyjaj ących tej funkcji, do których nale Ŝą przede wszystkim: Czarnkowie, Ostre Bardo, Toporzyk, – podniesienie poziomu wiedzy w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego, – kształtowanie współczesnych form zabudowy i zagospodarowania terenu z poszanowaniem tradycji i wykorzystaniem wzorców regionalnych (Kocury-Brusno), – dla miasta szans ą jest we współpracy z uzdrowiskiem wykreowanie wspólnego produktu turystycznego w ramach programu „Kurort z dusz ą” - izby „muzealne” w sanatoriach po świ ęcone ich przeszło ści, apartamenty w stylu retro, – powołanie placówki muzealnej zwi ązanej z histori ą Miasta i uzdrowiska, – aktywizacja ekonomiczna i społeczna wokół działalno ści zwi ązanej z promowaniem i utrzymaniem zabytków.

8. CELE I ZADANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY

8.1. Cele perspektywiczne. Przegl ąd zasobów dziedzictwa kulturowego oraz zdiagnozowanie stanu zachowania zabytków, przeprowadzone na wst ępnym etapie prac nad Programem Opieki le Ŝy u podstaw formułowania celów i zada ń, których realizacja powinna doprowadzi ć do stworzenia wizerunku gminy atrakcyjnej dzi ęki walorom kulturowych na równi z walorami przyrodniczymi, z potencjałem obszarów do rewitalizacji i obiektów do zagospodarowania. Ni Ŝej wskazano cele słu Ŝą ce osi ągni ęciu finalnych efektów w trzech podstawowych dziedzinach: – poprawie stanu zachowania dziedzictwa kulturowego tworz ącego specyficzne krajobrazy (cel 1), – wł ączenia zabytków w procesy aktywizacji ekonomicznej i społecznej oraz budowie atrakcyjno ści i konkurencyjno ści miasta i gminy (cel 2), – budowie wyedukowanego społecze ństwa świadomego walorów historycznych krajobrazów i potrzeby zachowania dziedzictwa kulturowego (cel 3). Oczywistym jest, Ŝe osi ągni ęcie zdefiniowanych celów wymaga wieloletnich, zintegrowanych działa ń skutkuj ących zmianami zarówno w sferze materialnej (dotycz ącej stanu i zagospodarowania zabytków), jak i świadomo ściowej (zmiany stosunku do zabytku, dobra uznawanego cz ęsto za kłopotliwe).

Okre ślone ni Ŝej cele nale Ŝy traktowa ć jako równorz ędne. Poprawa stanu dziedzictwa kulturowego nie będzie mo Ŝliwa bez powstania świadomej potrzeby jego zachowania oraz działa ń zwi ązanych z uŜytkowaniem zabytków w sposób odpowiedni dla ich walorów. Suma działa ń powinna powodowa ć aktywizacj ę społeczn ą i ekonomiczn ą i podniesienie atrakcyjno ści regionu. Cel perspektywiczny 1 - Zachowanie charakteru miasta i krajobrazów gminy Połczyn Zdrój oraz ich zabytkowych komponentów. Osi ągni ęcie tego celu mo Ŝliwe jest poprzez: – uwzgl ędnianie problemów ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w dokumentach strategicznych gminy, – zintegrowanie ochrony krajobrazu kulturowego z ochron ą przyrody i równowagi ekologicznej, – okre ślenia zasobu „niezbywalnego” - do obj ęcia ochron ą prawn ą w formie wpisu do rejestru zabytków oraz ustanowienia parków kulturowych - w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków Czarnkowie, Ostre Bardo, Bu ślary, – budow ę zintegrowanego systemu informacji, monitoringu stanu i zarz ądzania zasobami dziedzictwa kulturowego, – realizowany konsekwentnie program rewitalizacji miasta i parku zdrojowego, – opracowanie programu rewitalizacji zabytkowych pałaców i dworów - (scalenie własno ści, podj ęcie prac konserwatorskich przy obiektach zagro Ŝonych), – opracowanie programu opieki nad zabytkowymi cmentarzami, – współprac ę czynników społecznych (społeczni opiekunowie zabytków, organizacje pozarz ądowe), samorz ądowych i rz ądowych, – utworzenie w strukturze Urz ędu Gminy stanowiska pracy koordynuj ącego zadania zwi ązane z ochroną zabytków i opiek ą nad zabytkami. Cel perspektywiczny 2 - Funkcjonowanie dziedzictwa kulturowego w procesach aktywizacji społecznej i ekonomicznej oraz budowie wizerunku gminy. Osi ągni ęcie tego celu wymaga: – stworzenia warunków finansowych i organizacyjnych do zaanga Ŝowania dziedzictwa kulturowego w aktywizacj ę ekonomiczn ą i społeczn ą, – stworzenie zintegrowanego systemu informacji o finansowaniu ochrony i opieki nad zabytkami, mo Ŝliwo ściach pozyskania dotacji ze środków unijnych, pa ństwowych oraz prawidłowego przygotowania wniosków, – racjonalne wykorzystanie środków z funduszy unijnych, rz ądowych, samorz ądowych, prywatnych na projekty maj ące za zadanie popraw ę kondycji zabytków (konserwacj ę) oraz rewitalizacj ę i aktywizacj ę obszarów i społeczno ści, – zagospodarowania zabytkowych budowli na cele kulturalne, turystyczne i in. przy pomocy funduszy prywatnych, gminnych, pa ństwowych i europejskich, – budowy i promocja produktów turystycznych w oparciu o dziedzictwo kulturowe i zabytki, – budowy profesjonalnego systemu informacji turystycznej, – tworzenia miejsc pracy zwi ązanych z pracami, zagospodarowaniem i popularyzacj ą dziedzictwa, szkolenie fachowców - rzemie ślników reprezentuj ących „zanikaj ące” zawody, – wykorzystanie funduszy strukturalnych na zadanie zw. z rewitalizacj ą, aktywizacj ą społeczn ą, – propagowanie dobrych przykładów zagospodarowania i u Ŝytkowania zabytkowego dziedzictwa. Cel perspektywiczny 3 - budowa świadomych wi ęzi społecznych z dziedzictwem kulturowym i potrzeby jego zachowania. Osi ągni ęcie celu poprzez: – organizacj ę imprez kulturalnych, konferencji naukowych, popularnonaukowych pogł ębiaj ących wiedz ę o dziedzictwie kulturowym, kierowanych do ró Ŝnych środowisk, – kształcenie profesjonalnych kadr, – wspieranie inicjatyw lokalnych i organizacji pozarz ądowych działaj ących na rzecz popularyzacji wiedzy o zabytkach oraz opieki i ochrony nad zabytkami, – wł ączenie problematyki dziedzictwa kulturowego do programów szkolnych, upowszechnianie edukacji nt. historii i dziedzictwa kulturowego, wykorzystanie zabytków gminy w nauczaniu dziejów urbanistyki, architektury i budownictwa, – budow ę sieci muzeów (gminnych i prywatnych), izb regionalnych

9. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Realizacja programu odbywa ć si ę b ędzie poprzez wskazane zadania władz gminy na rzecz osi ągni ęcia priorytetów w nim przyj ętych. Dost ępne instrumentarium słu Ŝą ce realizacji programu wynika z obowi ązujących przepisów prawnych oraz opartych na nich działa ń umocowanych w realiach instrumentów prawno-ekonomicznych i finansów publicznych. Instrumenty prawne - wynikaj ące z przepisów dotycz ących ochrony zabytków, w tym: – wnioskowanie do wojewódzkiego konserwatora zabytków o wpis do rejestru zabytków obiektów/ obszarów z gminnej ewidencji zabytków, – powołanie parku kulturowego „Ostre Bardo, Bu ślary, – powołanie parku kulturowego i krajobrazowego „Polodowcowa Kraina Drawy”, (we współpracy ze słu Ŝbami ochrony przyrody i zabytków oraz gminami w dorzeczu Drawy), – sporz ądzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ustanawiaj ących ochron ę i rewaloryzacj ę historycznych obszarów, – uwzgl ędnianie gminnej ewidencji zabytków i programu opieki nad zabytkami gminy w zmianach studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Instrumenty finansowe - dotacje, subwencje, dofinansowania, nagrody, zach ęty finansowe, zbiórki społeczne, programy uwzgl ędniaj ące finansowanie z funduszy europejskich, samorz ądu województwa, powiatu, gminy. Instrumenty koordynacji - uwzgl ędnianie dziedzictwa kulturowego w strategii rozwoju społeczno- gospodarczego gminy, planie rozwoju lokalnego, programach rozwoju infrastruktury, programie ochrony środowiska przyrodniczego, powołaniu parków kulturowych. Współpraca z o środkami naukowymi i akademickimi, współpraca z organizacjami pozarz ądowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Instrumenty kontrolne - monitoring (we współpracy z wojewódzkim konserwatorem zabytków i powiatowym inspektorem nadzoru budowlanego stanu zachowania zabytków wpisanych do rejestru i uj ętych w gminnej ewidencji zabytków. Instrumenty społeczne - edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego, profesjonalna informacja, współdziałanie z organizacjami społecznymi. Wzbogacona oferta miejsc pracy i działa ń prowadz ących do przeciwdziałania bezrobociu, organizacja seminariów, szkole ń, tematycznych konferencji w zakresie opieki nad dziedzictwem kulturowym. Budowa produktu turystycznego w oparciu o zabytki, tradycyjne techniki budowlane. Finansowanie działa ń (np. remontowych, promocyjnych) przy zabytkach.

10. ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI W MIE ŚCIE I GMINIE POŁCZYN-ZDRÓJ

Zgodnie z przepisami Burmistrz Miasta i Gminy zobowi ązany jest do sporz ądzania co dwa lata sprawozdania z realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami i przedstawienia jego Radzie Gminy. Wykonanie sprawozdania powinna poprzedzi ć ocena stopnia realizacji gminnego programu uwzgl ędniaj ąca: – wykonanie zada ń przyj ętych do realizacji w okresie czteroletnim obowi ązywania gminnego programu opieki nad zabytkami, – efektywno ść ich wykonania. Za kryteria oceny realizacji programu opieki mog ą słu Ŝyć: – poziom (w %) wydatków bud Ŝetu gminy na ochron ę i opiek ę nad zabytkami, – warto ść finansowa zrealizowanych kompleksowych programów rewaloryzacji i rewitalizacji oraz liczba (b ądź inne mierniki) obiektów poddanych rewaloryzacji w ramach tych programów, – warto ść finansowa zrealizowanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach oraz liczba obiektów poddanych ww. pracom, – stopie ń (w %) obj ęcia terenu gminy wykonanymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, – liczba powołanych parków kulturowych, – liczba wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów zabytkowych,

– liczba opracowanych prac studialnych (studia historyczno-urbanistyczne, studia krajobrazowe, katalogi typów zabudowy regionalnej i detalu architektonicznego), – liczba zrealizowanych konkursów, wystaw, działa ń edukacyjnych na terenie gminy, – liczba utworzonych szlaków turystycznych, tras rowerowych, – liczba opracowanych/wydanych wydawnictw (w tym folderów promocyjnych, przewodników), – liczba utworzonych, zmodernizowanych elementów infrastruktury słu Ŝą cych funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowej, – liczba szkole ń lub ilo ść pracowników bior ących udział w szkoleniach zwi ązanych z ochron ą dziedzictwa kulturowego.

11. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Przykładowe mo Ŝliwo ści finansowania ochrony i opieki nad zabytkami na terenie gminy z uwzgl ędnieniem: – środków publicznych (np. bud Ŝet pa ństwa, bud Ŝety jednostek samorz ądów terytorialnych wszystkich szczebli, środki Unii Europejskiej, inne źródła zagraniczne), – środków prywatnych (osób fizycznych, fundacji, osób prawnych, ko ścielnych itp.). Finanse publiczne - bud Ŝet pa ństwa i bud Ŝety samorz ądów terytorialnych. Dotacje na ochron ę dziedzictwa kulturowego, w tym na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane oraz popularyzacj ę zabytków przeznaczane z bud Ŝetu pa ństwa i bud Ŝetów samorz ądów lokalnych, mog ą by ć udzielane przez: – Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (ministra wła ściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego) oraz innych ministrów, – Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (w cz ęś ci bud Ŝetu pa ństwa w dyspozycji wojewody), – Sejmik Województwa, – Rad ę Powiatu, – Rad ę Gminy. Bud Ŝet Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego dysponuje instrumentami finansowymi na działania zwi ązane z ochroną dziedzictwa kulturowego wynikaj ących z „Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2012”. Jednym z instrumentów wdra Ŝania przyj ętych celów cz ąstkowych s ą Narodowe Programy MKiDN, w tym Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego”. Okre ślony jest on poprzez podprogramy, priorytety i działania, które Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego realizuje w corocznie ogłaszanych programach operacyjnych. Programy te zawieraj ą m.in. plan bud Ŝetu przeznaczony na ka Ŝdy instrument, rodzaje kwalifikuj ących si ę projektów, sposobów ich naboru oraz wykaz podmiotów uprawnionych do ubiegania si ę o wsparcie finansowe. Programy Ministra s ą podstaw ą ubiegania si ę o środki na zadania z zakresu kultury realizowane m.in. przez jednostki samorz ądu terytorialnego, organizacje pozarz ądowe oraz podmioty gospodarcze i osoby fizyczne. W 2008 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosił programy, z których do zada ń zwi ązanych z ochron ą i opiek ą nad zabytkami mo Ŝna zastosowa ć: – „Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury”, – „Rozwój inicjatyw lokalnych”, – „Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego”, – „Znaki Czasu”, – „Dziedzictwo Kulturowe”. Dotacje na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków. Dotacje na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, realizowane s ą na podstawie ustaw (o ochronie zabytków, o finansach publicznych) i aktów wykonawczych do nich (rozporz ądze ń - np. dotacje na prace konserwatorskie i roboty budowlane…). Zapisy aktów prawnych okre ślaj ą precyzyjnie katalog prac, które mog ą by ć dofinansowane poprzez udzielenie dotacji celowej - są to prace zmierzaj ące do zabezpieczania, zachowania i utrwalania historycznej substancji zabytku.

Ze środków bud Ŝetowych nie jest mo Ŝliwe dofinansowanie prac nie dotycz ących substancji zabytkowej i zabezpieczenia funkcjonowania obiektu. Dofinansowanie mo Ŝna uzyska ć jedynie na zabytki wpisane do rejestru. Zasad ą ustawow ą udzielanych dotacji bud Ŝetowych jest współfinansowanie prac - dotacja z jednego źródła mo Ŝe by ć udzielana do wysoko ści 50% nakładów koniecznych na wykonanie prac. W Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w/w dotacje celowe realizowane s ą poprzez program „Dziedzictwo kulturowe”. Corocznie ogłaszany regulamin programu okre śla m.in. wielko ść bud Ŝetu, osoby uprawnione do otrzymania dotacji (beneficjentów), priorytety zada ń, warunki naboru wniosków i zasady rozlicze ń finansowych. Mecenat Pa ństwa w dziedzinie kultury. Programy zwi ązane z działalno ści ą dotycz ącą dziedzictwa kulturowego mog ą by ć dofinansowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego poprzez dotacje z bud Ŝetu pa ństwa na dofinansowanie zada ń obj ętych mecenatem pa ństwa w dziedzinie kultury (na podst. rozporz ądzenia z dn. 19 kwietnia 2005 r.). Jeden z 6 programów ogłoszonych na 2008 r. nosi nazw ę „Zachowanie, waloryzacja i ochrona dziedzictwa kulturowego”. W 2008 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego za priorytet uznał realizacj ę programów słu Ŝą cych rozwojowi instytucji oraz regionów, w jakich funkcjonuj ą - środki kierowane b ędą głównie na programy słu Ŝą ce wzmocnieniu i rozwojowi infrastruktury kulturalnej. O dotacje w ramach Mecenatu ubiega ć si ę mog ą wył ącznie jednostki samorz ądu terytorialnego na zadania wykonywane w ramach programów realizowanych przez instytucje filmowe i instytucje kultury, które zostały przej ęte przez jednostki samorz ądu terytorialnego w dniu 1 stycznia 1999 r. PoniewaŜ celem ogólnym jest stworzenie impulsu do rozwoju instytucji i regionów, finansowane s ą najlepsze programy instytucji kultury maj ących kluczowe znaczenie dla działalno ści kulturalnej w regionie np. wzmocnienie atrakcyjno ści turystycznej, atrakcyjno ści dla mieszka ńców, inwestorów, wzmacniania funkcji metropolitalnych miast itp., w tym na popraw ę infrastruktury technicznej, i remonty siedzib instytucji w zabytkowych obiektach. Bud Ŝet Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (w cz ęś ci bud Ŝetu pa ństwa w dyspozycji wojewody). Dotacje Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, realizowane s ą - podobnie jak dotacje Ministra Kultury - na podstawie ustaw (o ochronie zabytków, o finansach publicznych) i aktów wykonawczych do nich (rozporz ądze ń - np. dotacje na prace konserwatorskie i roboty budowlane…). Omawiane dotacje realizowane s ą w cyklu danego roku bud Ŝetowego, adekwatnie do wielko ści przyznanych środków finansowych. WKZ corocznie ogłasza nabór wniosków w dwóch terminach: do 29 lutego dla wniosków na prace planowane do wykonania w danym roku oraz do 30 czerwca na realizacje refundacji poniesionych wcze śniej (do 3 lat przed zło Ŝeniem wniosku) nakładów. Katalog prac, na jakie mo Ŝna otrzyma ć dotacj ę, obejmuje nakłady konieczne m.in. na sporz ądzanie ekspertyz, bada ń, programu konserwatorskiego, projektów budowlanych, zabezpieczanie obiektu, odnowienie i odtworzenie okładzin, tynków, okien, drzwi, wi ęź by dachowej, pokrycia dachowego, modernizacj ę instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych, wykonanie izolacji przeciwwilgociowej, zakup materiałów budowlanych, wyeksponowanie oryginalnych elementów parku, wykonanie instalacji przeciwwłamaniowej, przeciwpo Ŝarowej i odgromowej. Zadania publiczne. Popularyzacja i edukacja w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami oraz upowszechnienie wiedzy o zabytkach województwa zachodniopomorskiego realizowane jest przez WKZ, zgodnie z ustaw ą o działalności po Ŝytku publicznego i wolontariacie oraz na podst. ustawy o ochronie zabytków. Corocznie ogłaszany jest otwarty konkursu ofert na realizacj ę zada ń publicznych przez organizacje pozarz ądowe i inne podmioty wymienione w ustawie. Zadania publiczne mog ą by ć realizowane w ró Ŝnych formach, w szczególno ści poprzez: – organizowanie festiwali, przegl ądów, konkursów, konferencji, seminariów, szkole ń, spotka ń, plenerów, warsztatów, kursów, wystaw i innych imprez, – wydanie niskonakładowych, niekomerycyjnych publikacji, periodyków, ksi ąŜ ek - tak Ŝe z wykorzystaniem innych technik zapisu ni Ŝ druk, katalogów, druków ulotnych, – prowadzenie bada ń naukowych, prac studialnych, opracowanie ekspertyz technicznych, – innych działa ń zwi ązanych z popularyzacj ą dziedzictwa kulturowego, jak np. oznakowanie szlaków turystycznych.

Fundusz Ko ścielny. Na prace konserwatorskie i budowlane przy budowlach sakralnych dodatkowym wsparciem finansowym mog ą by ć środki pochodz ące z bud Ŝetu pa ństwa zgromadzone w Funduszu Ko ścielnym, usytuowanym w Ministerstwie Spraw Wewn ętrznych i Administracji. Katalog prac obj ętych dofinansowaniem ograniczony jest do podstawowych prac budowlanych zabezpieczaj ących, nie uwzgl ędnia otoczenia, wystroju wn ętrz, zabytków ruchomych b ędących wyposa Ŝeniem świ ątyni, jednak nie zawiera ograniczenia przedmiotowego: dotyczy wszystkich obiektów sakralnych, tak Ŝe tych, znajduj ących si ę w ewidencji konserwatorskiej. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W szczególnych projektach, mo Ŝliwie jest pozyskanie środków z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, na prace zwi ązane z ochron ą krajobrazu, utrzymaniem i rewaloryzacj ą zabytkowych zało Ŝeń zieleni (np. parków, cmentarzy), a tak Ŝe zabytkowych obiektów budowlanych powi ązanych z zieleni ą (np. zespołów pałacowo-folwarcznych z parkami). Dotyczy to inwestycji powi ązanych np. z edukacj ą ekologiczn ą ( ście Ŝki edukacyjno-przyrodnicze) czy o środkami dydaktyczno-naukowymi (ogród dendrologiczny). W śród kryteriów przyznawania środków nie ma ograniczenia dotycz ącego wpisu obiektu czy zespołu do rejestru zabytków. Wśród przedsi ęwzi ęć priorytetowych ogłoszonych przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie na 2009 r. znajduj ą si ę m.in. w priorytecie Ochrona przyrody - ochrona i konserwacja parków zabytkowych i pomników przyrody (pomniki przyrody na cmentarzach gminy Połczyn Zdrój). Bud Ŝet Województwa Zachodniopomorskiego. Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego w grudniu 2007 r. podj ął uchwał ę o trybie i zasadach realizacji zada ń publicznych w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami pn. „Dotacje celowe na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, poło Ŝonym na obszarze województwa zachodniopomorskiego”. Uchwała okre śliła, i Ŝ z bud Ŝetu Województwa Zachodniopomorskiego mog ą by ć udzielane dotacje celowe na prace przy zabytku posiadaj ącym istotne znaczenie historyczne, artystyczne lub kulturowe oraz znajdującym si ę w złym stanie technicznym. Zasady udzielania dotacji, zawarte w ustawie o ochronie zabytków., terminy składania wniosków oraz warunki ubiegania si ę o środki, okre ślone zostaj ą w ogłoszeniach o konkursach i przyj ętym regulaminie (ogłaszane na stronie internetowej Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego). Fundusze europejskie i środki pomocowe. Znaczne środki finansowe na ró Ŝnorodne działania zwi ązane z ochron ą dziedzictwa kulturowego, s ą mo Ŝliwe do pozyskania z funduszy europejskich. Uprawnieni beneficjenci maj ą mo Ŝliwo ść aplikowania głównie do funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszy Rozwoju Regionalnego. W innych programach - np. Rozwój Terenów Wiejskich - mo Ŝna odnale źć działania wspieraj ące prace przy zabytkach (np. rewaloryzacja zabytkowych gospodarstw agroturystycznych). Po przyst ąpieniu Polski do Unii Europejskiej, oprócz dotychczasowych funduszy, pojawiła si ę mo Ŝliwo ść wsparcia projektów z zakresu kultury w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, które to wymieniaj ą Ochron ę kulturowego dziedzictwa europejskiego jako jeden z obszarów priorytetowych dla finansowania projektów. Przyznane środki w ramach obu mechanizmów s ą dost ępne w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 kwietnia 2009 r. Źródła informacji o zasadach i kryteriach dotycz ących mo Ŝliwo ści pozyskiwania środków finansowych ze środków unijnych i bud Ŝetu centralnego na zadania zwi ązane z ochron ą i opiek ą nad zabytkami znajduj ą si ę na podanych ni Ŝej stronach internetowych (informacja wymaga ci ągłego monitoringu i aktualizacji): – informacje na temat programu operacyjnego „Promesa Ministra Kultury” dost ępne s ą na stronie internetowej www.mkidn.gov.pl, – informacje na temat programu operacyjnego „Dziedzictwo Kulturowe” dost ępne s ą na stronie internetowej www.mkidn.gov.pl, – informacje na temat programu operacyjnego „Fundusz Wymiany Kulturalnej” dost ępne s ą na stronie internetowej www.mkidn.gov.pl, – informacje na temat programu operacyjnego „Kultura 2007- 2012”, znajduj ą si ę na stronie internetowej www.mkidn.gov.pl,

– informacje dotycz ące programu operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka”, projektu nr 6.4. Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym dost ępne s ą na stronie internetowej www.interreg.gov.pl, – informacje dotycz ące programów operacyjnych „Regionalne Programy Operacyjne” dost ępne s ą na stronie internetowej www.interreg.gov.pl, – informacje dotycz ące programu operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywno ściowego oraz rozwój obszarów wiejskich” dost ępne s ą na stronie internetowej www.minrol.gov.pl, – informacje dotycz ące programu operacyjnego „Kapitał Ludzki” dost ępne s ą na stronie internetowej www.mrr.gov.pl, – informacje dotycz ące programu operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” dost ępne s ą na stronie internetowej www.mrr.gov.pl, – informacje dotycz ące programu operacyjnego „Fundusz dla Organizacji Pozarz ądowych” znajduje si ę na stronie internetowej www.funduszngo.pl, – informacje dotycz ące mo Ŝliwo ści finansowania przy wykorzystaniu ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym znajduj ą si ę na stronie internetowej www.partnerstwopublicznoprywatne.info/ustawa_ppp.php. Bud Ŝety samorz ądów lokalnych. Działaj ąc na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawie o samorz ądzie gminnym, organy stanowi ące samorz ądów lokalnych, a wi ęc Rady Powiatów, Rady Gmin, Rady Miast, maj ą prawo udzielania dotacji na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, znajduj ących si ę na swoim terenie. Zasady udzielania ww. dotacji, s ą okre ślane w podj ętych przez rady uchwałach, tworz ących prawo lokalne. Samorz ąd Miasta i Gminy Połczyn Zdrój po przeanalizowaniu celów i zada ń oraz ustaleniu katalogu zada ń do realizacji w czteroletnim okresie obowi ązywania Programu Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Połczyn Zdrój na lata 2009-2012 i podj ęciu uchwały o przyj ęciu Programu, zobowi ązuje si ę jednocze śnie do przeznaczenia środków w odpowiedniej wysoko ści na działania inwestycyjne, organizacyjne, promocyjne wskazywane w Programie. Zobowi ązanie to powinno wyrazi ć si ę w uchwale Rady Miejskiej Połczyna Zdroju w sprawie ustalenia stałej minimalnej wysoko ści w bud Ŝecie gminy - corocznego udziału procentowego w corocznie uchwalanym bud Ŝecie (stały % bud Ŝetu gminy, rewaloryzowany co roku) na dotacje/refundacje prac i działa ń dotycz ących zabytków oraz ustalenie zasad przyznawania tych Ŝe dotacji.

12. MAŁY PRZYCZYNEK DO HISTORII I DO PROGRAMU „KURORT Z DUSZ Ą”