10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: YAZIM KURALLARI-1 SADIK UYGUN YAYINLARI 01 Büyük Harflerin Kullanımı Yön Adlarının Yazımı Pekiştirme ve İkilemelerin Yazımı Kısaltmaların Yazımı Satır Sonuna Gelen • Yön adları; özel adın başındaysa • Kuruluş,ülke, kitap, dergi ve yön adlarının Sözcüklerin Yazımı • Cümleler, dize başları, mektup ve resmî yazış- • Pekiştirilmiş sözcükler her zaman bitişik, iki- büyük, sonundaysa küçük harfle kısaltmaları; her kelimenin ilk harfinin bü- malardaki hitaplar büyük harfle başlar. lemeler ise ayrı yazılır. • Heceye göre yazılır. başlar. yük olarak yazılmasıyla yapılır ve getirilen ✓ ✓ ...... sa- ✓ Ne içindeyim zamanın ne de büsbütün dışın- Paramparça ⇒ Pekiştirme ek kısaltmanın son harfinin okunuşuna ✓ Batı Anadolu, Karadeniz’in batısı... da... ✓ Ivır zıvır ⇒ İkileme göre getirilir. kın gelme. Ara yönler bitişik yazılır. ✓ Sayın Müdürüm, ✓ • Kısa çizgi (-) kullanılır. ✓ İkilemeler arasına virgül (,) konmaz. TDK (Türk Dil Kurumu) Kuzeydoğu, güneybatı... • • Özel adlar; kitap, dergi, gazete adları; millet, ✓ Aşağı, yukarı (yanlış) TDK’nın (yanlış) Birleşik sözcükler, tek sözcük gibi he- dil, din, ırk, mezhep adları; kitap ve dergilerde- Yön adları, devletleri veya kültürleri celenir. Bazı ikilemeler, varlıkların adı olarak kullanıldı- TDK’nin (doğru) ki bölüm adları büyük harfle başlar. karşıladığında büyük harfle başlar. ✓ ...... il- ✓ ğında bitişik yazılır. • Küçük harfle yapılan kısaltmalara getirilen ✓ Bu nazım biçimleri edebiyatımıza köğretim Vatan yahut Silistre, Varlık dergisi, Resmî Ga- ✓ ekler, sözcüğün okunuşuna göre getirilir. Batı’dan geldi. Çıtçıt, gırgır, çatapat, fısfıs, cızbız... zete... Satır sonunda ve başında tek harf ✓ kg’dan ✓ mm’den ✓ Hasan Ali Toptaş, Türklük, Protestanlık, Sün- bırakılmaz, satır sonunda kesme Sonunda nokta bulunan ve üs işaretli kı- nilik... işareti varsa kısa çizgi kullanılmaz. saltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. ✓ ...... Ali’ Gazete ve dergi ifadesi özel ada dahilse bü- ✓ Alm.dan, m2ye yük değilse küçük yazılır. nin ✓ Sabah gazetesi... de, da’nın Yazımı Kitap, dergi, kurum vb. özel adlarda yer alan • Bağlaç olan “de, da” ayrı yazılır ve sert- kelimelerin ilk harfleri büyükse kullanılan leşmeye (ta, te) uğramaz. edat veya bağlaçlar küçük, harflerin tamamı Cümleden çıkarıldığında cümlenin anla- büyükse kullanılan edat ve bağlaçlar da bü- mı bozulmaz. YAZIM Ek Eylemin Yazımı Birleşik Sözcüklerin Yazımı yük harfle yazılır. ✓ Onu ben de tanıyorum. • Ek eylemler bitişik ya da ayrı yazıla- ✓ Mai ve Siyah ✓ MAİ VE SİYAH Bitişik Yazılanlar • Hâl eki olan “-de, -da” kendinden önceki KURALLARI bilir. • Devlet, kurum, kuruluş adları; şehir, semt, ma- • Ses düşmesine uğrayanlar: birbiri sözcüğe bitişik yazılır ve sertleşmeye ✓ Hastaymışsın. ⇒ Hasta imişsin. halle adları; gezegen ve yıldız adları büyük • Yardımcı fiille yapılan ve ses olayına (-ta, -te) uğrar. ✓ ⇒ harfle başlar. Gidiyordu. Gidiyor idi. uğrayan birleşik fiiller: hisset- Cümleden çıkarıldığında anlam bozulur. • Kurallı birleşik fiiller: yazabil- ✓ Türkiye Cumhuriyeti, Galatasaray Lisesi, Hal- ✓ • Her iki kelimesi ya da ikinci kelimesi ley Kuyruklu Yıldızı Bu sokakta oturuyorum. anlam kaybına uğrayanlar: aslanağzı, ✓ ✓ Kalemin bende kalmış. Türk Dil Kurumu, Aydın, Fevzi Paşa Mah... mi Soru Edatının Yazımı danaburnu Özel ada dahil olmayan ve tamlama kuran “il, • “mi” soru edatı; kendinden önce ve • Emir kipiyle kurulanlar: ateşkes ilçe, köy” vb. sözcükler küçük harfle başlar. sonra gelen sözcüklerden ayrı, ken- • “Alt, üst, üzeri” sözcükleriyle kurulanlar: ✓ Bolu ilinin Mengen ilçesi... dinden sonra gelen ekle bitişik yazılır. bilinçaltı • • Özel ada bağlı unvan sıfatları, saygı sözcükle- ki’nin Yazımı ✓ Sen mi geldin? “Ev” sözcüğüyle kurulanlar: aşevi • Sıfat fiille kurulanlar: gökdelen ri, takma adlar büyük harfle başlar. • ✓ Geliyor muydu? Sıfat yapan ve zamir olan “-ki” ektir ve bitişik ✓ “Hane, zade, zede” sözcükleriyle ku- ✓ Nene Hatun, Hala Sultan, Doktor Ersan Bey... yazılır. rulanlar: kahvehane, kazazede ✓ Akrabalık bildiren sözcükler, büyük harfle baş- Yarınki maç için hazırlanıyordu. (Sıfat yapan -ki) Ayrı Yazılanlar lamaz. ✓ Tarihlerin Yazımı Bizimkisi bir aşk hikâyesidir. (İlgi zamiri olan -ki) • Birleşme sırasında ikinci sözcük ya ✓ Murat amcan, Türkan teyzem • Belli bir tarihi bildiren ay ve gün adları • Bağlaç olan “ki” sözcüktür ve ayrı yazılır. da sözcüklerden hiçbiri anlam deği- Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle büyük harfle başlar. ✓ Sen ki söz vermiştin. (Bağlaç olan ki) şikliğine uğramayan; durum,olgu,o- başlar. ✓ lay bildiren; “dış, öte, iç, sıra, küre” 30 Haziran Cuma günü gelecek. Kalıplaşmış bazı bağlaçlarda “ki” bitişik yazılır. Sayıların Yazımı ✓ İstiklal Savaşı, Tanzimat Dönemi sözcükleriyle oluşturulan birleşik ✓ Okullar haziranda kapanır. SİM BOHÇAM • sözcükler ayrı yazılır. Tarihi dönem bildirmeyip tür ve tarz bildiren Sayılar, yazıyla yazıldığında her sözcük ayrı yazılır. • Ay ve gün adları rakamlarla da yazılabilir. ✓ köpek balığı, kayseri mantısı... sözcükler küçük harfle yazılır. meğerki ✓ Üç yüz altmış beş kişi katıldı davete. ✓ 30/06/2017 ✓ ✓ çünkü ana fikir, olağan dışı, hafta sonu Türk halk edebiyatı, divan şiiri... ✓ hâlbuki Çek ve senetlerde bitişik yazılır. 30.06.2017 ✓ yer küre, alt yazı • Yer adlarında ilk addan sonra gelen deniz, göl, oysaki ✓ Çekin üzerinde ellibeşbin TL yazıyordu. Ay adı yazıyla yazıldığında sayılar, nokta belki Alt ve üst sözcükleri somut yer bildir- nehir, dağ vb. tür bildiren ikinci adlar büyük • Sayılara gelen ek kesme ile ayrılır ve ünsüz uyu- ve çizgi ile ayrılmaz. harfle başlar. mademki mezse (mecaz olursa) bitişik yazılır. ✓ muna girer. ✓ 23 Nisan 1920 (doğru) illaki ✓ ayakaltı, dizüstü ... Ağrı Dağı, Dicle Irmağı... ✓ 1965’te ✓ 2’nci ✓ 10’uncu ✓ 23.Nisan.1920 (yanlış) sanki

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: YAZIM KURALLARI-2 SADIK UYGUN YAYINLARI 02

Yanlış Doğru Yanlış Doğru açık göz açıkgöz SIKÇA YAPILAN YAZIM YANLIŞLARI önyargı ön yargı

açı ortay açıortay ön sezi önsezi Yanlış Doğru Yanlış Doğru Yanlış Doğru asvalt asfalt bir çok birçok espiri espri ilk okul ilkokul özeleştiri öz eleştiri

akşam üstü akşamüstü birden bire birdenbire eşortman eşofman insiyatif inisiyatif peşpeşe peş peşe

alçakgönüllü alçak gönüllü bire bir (etkili) birebir fantestik fantastik işyeri iş yeri restaurant restoran

alel acele alelacele bir kaç birkaç fasülye fasulye kamu oyu kamuoyu sağ duyu sağduyu

alış veriş alışveriş çağdışı çağ dışı fülüt flüt kapütülasyon kapitülasyon stajer stajyer

alt üst altüst çala kalem çalakalem gel git gelgit klavuz kılavuz süpriz sürpriz

anadüşünce ana düşünce def etmek defetmek gelişi güzel gelişigüzel kırk ikindi kırkikindi tek düze tekdüze

ana okulu anaokulu dekarasyon dekorasyon gerçek üstü gerçeküstü kiprik kirpik tenefüs teneffüs

antreman antrenman demiryolu demir yolu git gide gitgide konar göçer konargöçer traş tıraş

arasöz ara söz dilbilgisi dil bilgisi günbe gün günbegün kurdale kurdele ünvan unvan

ard arda art arda dinazor dinozor harfiyat hafriyat laboratuar laboratuvar vaddetmek vadetmek

ardısıra ardı sıra dip not dipnot hava alanı havaalanı malesef maalesef vejateryan vejetaryen

başbaşa baş başa diz üstü dizüstü herhâlde her hâlde müsade müsaade yaşamöyküsü yaşam öyküsü

başabaş başa baş düz yazı düzyazı herhangibir herhangi bir okur yazar okuryazar yerkabuğu yer kabuğu

bilinç altı bilinçaltı eksoz egzoz heykeltraş heykeltıraş olağandışı olağan dışı yer küre yerküre

bilir kişi bilirkişi eni konu enikonu hoşçakal hoşça kal orjinal orijinal yıldönümü yıl dönümü

bir takım (belgisiz) birtakım entellektüel entelektüel iç güdü içgüdü ortaoyunu orta oyunu zatüre zatürre

bir biri birbiri erezyon erozyon iddaa iddia önsöz ön söz zeytin yağı zeytinyağı

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: NOKTALAMA İŞARETLERİ SADIK UYGUN YAYINLARI 03

Nokta ( . ) Virgül ( , ) Noktalı Virgül ( ; ) İki Nokta ( : ) • Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır. • Eş görevli söz ve söz öbeklerini ayırmak için kullanılır. • Virgül ile giderilemeyen anlam belirsizliklerini gidermek için kullanılır. • Kendisiyle ilgili örnek ve açıklama verilecek cüm- ✓ Beni yalnız bıraktın. le ya da sözcüklerden sonra kullanılır. ✓ Çalışkan, akıllı bir öğrenciydi. ✓ Küçük; afacan, sevimli ve zekiydi. • Bazı kısaltmaların sonunda kullanılır. ✓ Sıfat: Adı niteleyen sözcük türüdür. • Hitaplardan sonra kullanılır. • Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır. ✓ Prof. ✓ Doç. ✓ vb. ✓ Çok şey eksikti: sevgi, saygı... ✓ Canım Arkadaşım, ✓ Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur. T.C. ve T. dışında büyük harfle yapılan kısaltmalarda nokta • Aktarma cümlelerinde tırnaktan önce kullanılır. • Sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır. • Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür ve takımları ayırmak için kullanılır. kullanılmaz. ✓ ✓ ✓ Kırmızı, yeşil, mavi zarfları buraya; sarı, beyaz, pembe zarfları di- Adam bağırdı: “Herkes otursun!” ✓ ✓ Başkası olma, kendin ol. TBMM ÖSYM • Karşılıklı konuşmalarda kullanılır. • Özne, yüklemden uzak düştüğünde ya da vurgulamak is- ğer çekmeceye koyun! • -(i)nci eki yerine ve tarih bildiren rakamlar arasına konur. ✓ tendiğinde özneden sonra kullanılır. • Özneyi kendinden sonra gelen, virgülle ayrılmış sözcüklerden ayır- Zeynep seslendi: ✓ 19. yüzyıl ✓ 10. 06. 2017 ✓ Okullar, haftaya kapanacak. mak için kullanılır. – Neredesin? • Saat ve dakika arasında, ondalıklı sayılarda basamakları ✓ • Ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda kullanılır. Portakal; mandalina, limon gibi turunçgildir. göstermede kullanılır. ✓ Annem, evimizin güneşi, yarın memlekete gidiyor. ✓ Saat 10. 40’ta ✓ 12. 430. 000 • Tırnak içine alınmamış aktarma cümlesinin sonuna konur. DİKKAT • İki noktadan sonra gelen ifade cümle ve ✓ Benden günah gitti, dedi. Üç Nokta ( ... ) özel ad değilse küçük harfle başlar: ✓ Atatürk diyor ki: Yurtta sulh, cihanda sulh. • Benzer örneklerin devam ettiğini göster- ✓ mek için kullanılır. NOKTALAMA Şu iki şeyi aklından çıkarma: güvenmek, ba- şarmak. ✓ Burada neler var neler: elmalar, armutlar... İŞARETLERİ • Eksiltili cümlelerin sonunda kullanılır. ✓ Okullar kapansa da... • Söylenmek istenmeyen sözcüklerin yerine kullanılır. Ünlem İşareti ( ! ) Uzun Çizgi ( ― ) Tırnak İşareti ( “ ” ) ✓ • Sevinç, üzüntü, korku, hitap ve ses- Herkesin içinde ona... deyince ortalık Karşılıklı konuşmalarda cümle ba- • Aktarma cümlelerin başın- lenme ifade eden sözcük ve cümle- birbirine girdi. şında kullanılır. da ve sonunda kullanılır. Kesme İşareti ( ’ ) lerden sonra kullanılır. • Alıntılarda atlanmış yerleri belirtmek için ✓ ✓ Annem: “Her şey yolunda.” ✓ Vah,vah! Şair sordu: kullanılır. • Özel adlara ve kısaltmalara getirilen dedi. ✓ Hey, buraya bak! ― Şiiri beğendiniz mi? ✓ Atatürk Gençliğe Hitabe’de: “... Muh- çekim eklerini ayırmada kullanılır. • • Söylenen söze inanılmadığını gös- Cümle içinde vurgulanmak taç olduğun kudret, damarlarındaki asil ✓ Ankara’dan ✓ PTT’ye termek, sözün tam tersini anlatmak istenen söz ve terimleri kanda mevcuttur.” der. • Sayılardan sonra gelen ekleri ayır- için parantez içinde kullanılır. göstermek için kullanılır. ✓ Kısa Çizgi ( - ) ✓ mak ve sözcükte düşen ünlüyü gös- Zeki (!) olduğunu herkes bilir. Yay Ayraç ( ( ) ) Edebiyatta “eski - yeni” tar- termek için kullanılır. • Satıra sığmayan sözcükler bölünür- tışması hep vardı. • ✓ ✓ ✓ Açıklamalarda kullanılır. ken satır sonunda kullanılır. 6’ncı 09.00’da N’olur • Cümle içinde geçen eser ✓ O tarihte (2000) üniversitedeydim. ✓ ...... söy- DİKKAT • Anlam karışıklığını gidermek için Soru İşareti ( ? ) adları, yazı başlıkları tırnak • • Yabancı sözcüklerin Türkçe okunu- lerken Kurum, kuruluş, iş yeri adlarına gelen kullanılır. • içinde verilir. Soru anlamı taşıyan cümle ve sözle- şu belirtmek için kullanılır. • Ara söz ve cümlelerin başında ve ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. ✓ Kadı’nın kararı herkesi üzdü. ✓ Batılı anlamda ilk roman ✓ rin sonunda kullanılır. ✓ sonunda kullanılır. Marmara Üniversitesine gidiyoruz. Shakespeare (Şekspir) ✓ “Mai ve Siyah”tır. • Bir harf ya da ekten sonra gelen ek- ✓ Nereye gidiyorsun? Şımarıkları - pek sevmem - sustur- • • Sonunda nokta olan kısaltmalar veya leri ayırmak için kullanılır. Tiyatro metinlerinde konuşanın ha- dum. • Bilinmeyen, kesin olmayan tarih, bil- üs işareti olan rakamlara gelen ekler ✓ ✓ reketlerini ve durumunu belirtmek • Arasında, ve, ile... gibi anlamlarını b’ye -lar’dan gi, yer... vb. durumlar için kullanılır. kesmeyle ayrılmaz. için kullanılır. vermek için kelimeler ve sayılar ara- 2 Özel adlar için parantez içinde açık- ✓ ✓ Prof.ları ✓ yy.da ✓ m ye 1238(?)’de doğmuş. ✓ Adam (Korkarak): Ne oldu burada? sında kullanılır. DİKKAT lama yapılırsa kesme işareti paran- • Soru anlamı taşımayan cümlelerde • ✓ Türk - Alman dostluğu • Tırnak işaretinden sonra kes- Sonunda 3.tekil kişi iyelik eki alan ad- tezden önce kullanılır. Doğum - ölüm, başlangıç - bitiş kullanılmaz. ✓ 2016 - 2017 öğretim yılı me işareti kullanılmaz. lara başka iyelik ekleri getirildiğinde ✓ tarihlerini göstermek için kullanılır. Necip Fazıl’ı (1905-1983) lisede ✓ • Sözcüklerin kök ve eklerini birbirin- • kesme kullanılmaz. Neden baktığını bilmiyorum. ✓ Çift tırnak içine alınmış cüm- ✓ okumuştum. Atatürk (1881-1938) gelmiş geçmiş Galata Kulemizin güzelliği dillere destan! Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağ- den ayırmak için kullanılır. lelerin içinde başka bir alıntı • Özel adların kısaltmalı söyleyişle- en büyük liderdir. ✓ ✓ • Özel ada gelen yapım, çoğul ekleri ve lı cümlelerde soru işareti en sonda çocuk - lar - ım yaz - lık cümlesi için tek tırnak kullanılır. rinden sonra getirilen çekim eklerini • Bir sözcüğün eş anlamlısını göster- bundan sonra gelen ekler ayrılmaz. kullanılır. • Fiil kök ve gövdelerini göstermek ✓ Annesi “Onu ‘Buraya gel!’ ✓ ✓ mek için kullanılır. Türkçenin İzmirlilerin ayırmak için kullanılır. ✓ için kullanılır. diye çağırdım.” dedi. ✓ ✓ Aradı mı, sordu mu seni? ✓ Hisar’ı Köprü’yü Tariz (iğneleme) zor bir sanattır. ✓ gel - ✓ başla -

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: FİİLİMSİ (EYLEMSİ) SADIK UYGUN YAYINLARI 04

Kalıcı Ad TAKTİK eylemsi- • Bazı sıfat ve ad eylemler kalıplaşarak Eylemsi ve çekimli eylemi ayırt etmek için: kavrama ad lik özelliğini yitirir ve bir varlık ya da Özellikleri Eylemsiler cümleden atılabilirken çekimli eylemler atılamaz. ✓ olurlar. • Eylem anlamını kaybetmeden cümle içinde sı- Sakın bunlara gülme! ✓ Dolmuş, çağlayan, dolma, sarma… fat, zarf ve ad olarak kullanılan sözcüklerdir. Çekimli fiil kalıcı adla- ✓ Gülme ve ağlama, insan bu ikisinden ibarettir. Eylemsilerin olumsuzu yapılabilirken • Eylemden türerler. Eylemsi rın olumsuzu yapılamaz. • Olumsuzluk eki (-ma, -me) alabilirler. • Eylemsi ve kalıcı adları ayırt etmek için: ✓ Bu sebzeleri dondurmam lazım. • İsim fiil ve sıfat filler isim çekim eklerini alırlar. • Eylemsiler olumsuzluk eki alabilirler fakat kalıcı adlar olumsuzluk dondurmamam ✓ eki almazlar. ✓ • Fiil çekim eklerini (şahıs ve kip ekleri) almazlar. Hadi, dondurma alalım. ✓ Masadaki çakmak kaybolmuştu. ✗ • Yan cümlecik olurlar. dondurmama Kalıcı ad • Cümlede ad soylu sözcük gibi görev yaparlar. ✓ Çiviyi çakmak ona oldukça zor gelmişti. • İsim fiil, sıfat fiil ve zarf fiil olmak üzere üç tür Eylemsi eylemsi vardır. Sıfat Fiil (Ortaç) • Eylem anlamını yitirmeden cümle içinde genellikle sıfat görevinde olan sözcüklerdir. • -an / -ası / -mez / -ar / -dik / -ecek / -miş ✓ Kitap okumayan insanları anlamıyorum. Zarf Fiil (Bağ Fiil / Ulaç) ✓ Çıkmaz bir sokağa girmiştik. • Eylem anlamını yitirmeden cümle içinde her zaman zarf görevinde kullanı- ✓ Gördüğü herkese selam verdi. EYLEMSİ lan sözcüklerdir. ✓ Görülecek hesabımız vardı onunla. -ip / -arak / -madan / -meksizin / -dıkça / -ince / -eli / -ken / -a….-a / -r…-mez ✓ İmzalanmış belgeleri bir tarafa koydu. (FİİLİMSİ) / -asıya / -casına Bazen sıfat görevinde olmayabilirler. ✓ Gelmeden önce ararsan sevinirim. ✓ Beni beklediğini bilmiyordum. ✓ Onu beklerken uyuyakalmışım. ✓ Şairin Üsküdar’da yaşadığını duyduk. • Cümleye durum ve zaman anlamı katarlar. Bazı sıfat fiiller kalıplaşarak kalıcı ad olurlar. ✓ Çalışıp bize para gönderecek. (Durum) ✓ Yazar, yiyecek, yakacak, gelecek… ✓ Gelirken ekmek al. (Zaman) ✓ Durmaksızın akan bir suydu ömrümüz. (Durum) ✓ Dışarıda çıldırasıya büyüyen bir bahar! (Durum) DİKKAT İsim Fiil (Ad Eylem) ✓ Söyler söylemez gözü parladı. (Zaman) • Sıfat fiil ekleri ile kip eklerini karıştırmamak için cüm- • -ma / -ış / -mak (mayışmak) • Bazı sözcükler; bağ fiil eki aldığı hâlde bağ fiil olarak kullanılmaz. lenin anlamına ve ekin işlevine bakmak gerekir. • Eylem kök ve gövdelerine -ma / -ış / -mak ekleri getirilir. ✓ ✓ Paketleri danışmadan verdiler. (Kalıcı ad) Çalmadık kapı kalmadı. • Bulundukları cümlede ad olarak kullanılırlar. ✓ Bana danışmadan karar verme. (Bağ fiil) Sıfat fiil (Sıfat görevinde kullanılmıştır.) ✓ Okumak, zekâyı güçlendirir. ✓ Onların kapısını çalmadık. ✓ Bu yüzüşü ona madalya getirdi. Eylem (di’li geçmiş zaman ve ✓ Kovanın dolması tam üç dakika sürdü. I. çoğul şahısla çekimlenmiştir.) Bazı ad eylemler kalıplaşarak bir varlığın adı olabilir. ✓ Kavurma, deyiş, bağlama, ekmek... DİKKAT “-ma, -me” eylemsi ekiyle olumsuzluk eki karıştırılma- malıdır. “-ken zarf fiil eki, ek fiilin zarf fiil eki olduğu için di- DİKKAT ✓ Seni dinlemeye geldim. ğer zarf fiil eklerinden farklı olarak zaman ekinden Adlaşmış Sıfat Fiil Ad eylem sonra gelir. ✓ Giderken bunu da al. • Bazı sıfat fiillerin niteledikleri ad düşebilir. Sıfat fiiller, bu ✓ Onu dinleme artık, dedi. durumda adlaşmış sıfat görevini yüklenir. Olumsuzluk • “-ken” eki bazen adların üzerine gelerek onla- eki ✓ Ağlayanlar bir gün güler. rı zarf yapar. Bu durumda fiilimsi olmazlar fakat Ad eylemler, cümlede sıfat görevinde de kullanılabilirler. (Ağlayan kişiler) cümlede yan cümlecik görevinde bulunurlar. ✓ Böyle uydurma hikâyelere inanma! ✓ ✓ Dün geceki gösteride tanıdıklar da vardı. Çocukken çok yaramazdı. Sıfat (tanıdık simalar) Yan cümlecik (Eylemsi değil)

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: SÖZCÜK TÜRLERİ - 1 SADIK UYGUN YAYINLARI 05

TAMLAMALAR

Sıfat Tamlaması Ad Tamlaması

• Sıfatların adların önüne gelerek onlarla • Ad ve ad soylu bir sözcüğün aitlik ilgi- Belirtili Ad Tamlaması Belirtisiz Ad Tamlaması oluşturdukları söz öbeklerine sıfat tam- si yönünden daha belirgin hâle gelme- laması denir. si için başka bir ad ve ad soylu sözcük tarafından tamamlanmasıyla oluşan söz • Tamlayanın ilgi eki, tamlananın iyelik eki Sıfat + Ad öbekleridir. aldığı ad tamlamalarıdır. • Sadece tamlananın iyelik eki aldığı ad tamlamalarıdır. Tamlayan Tamlanan • Tamlanana “neyin, kimin” sorusu sorula- • Ad tamlamaları, tamlayan ve tamlanan- Sıfat Tamlaması rak bulunur. • Tamlanana “ne” sorusu sorularak dan oluşur. ✓ bulunur. ✓ Çalışkan öğrenci Kitabın sayfası (Neyin sayfası?) ✓ ✓ Sıfat Ad Tamlayan + tamlayan eki (ilgi eki) Benim kararım (Kimin kararı?) Kitap kapağı (Ne kapağı?) ✓ ✓ Sıfat Tamlaması -ın, -in, -un, -ün Soruların birçoğu (Neyin birçoğu?) Soru sayısı (Ne sayısı?) -(n)ın, -(n)in, -(n)un, -(n)ün • Sıfatlar, addan önce gelir. -im Sıfat tamlamalarında, tamlanana (ada) “nasıl, hangisi, kaç, kaçıncı” soruları so- Tamlanan + tamlanan eki (iyelik eki) rularak tamlayan (sıfat) bulunur. Zincirleme Ad Tamlaması Takısız Ad Tamlaması ✓ Kırk gün (Kaç gün?) -ı, -i, -u, -ü Tamlayan Tamlanan -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü -im, in ✓ Nitelikli yazar (Nasıl yazar?) • Tamlayan ve tamlananın ek almadığı Tamlayan Tamlanan • En az iki ad tamlamasının bir araya gelerek ad tamlamalarıdır. oluşturduğu ad tamlamalarıdır. • Tamlanana sorulan “nasıl” sorusuna ✓ Mahalle bakkalının camı yanıt verir. • ✓ Öğretmenlerin sınav soruları Tamlayan, tamlananın neye benzedi- ğini ve neyden yapıldığını ifade eder. Özellikleri • Ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan ✓ Pamuk yorgan (Nasıl yorgan?) • Ad tamlamalarında bir tamlayan, birden çok zamir olabilir. ✓ Taş kalp (Nasıl kalp?) tamlanana ya da birden çok tamlayan, bir ✓ Kiminin duası ✓ Öğrencilerin birçoğu tamlanana bağlanabilir. Tamlayan Tamlanan ✓ Komşumuzun evi ve bahçesi Tamlayan durumdaki zamir düşebilir. • Tamlayan ve tamlanan sıfat alabilir. DİKKAT ✓ Tamlayan Tamlanan Tamlanan Kitabım yok. Takısız ad tamlaması ile sıfat tamlamasını ✓ Çalışkan öğrencinin zor sorularını çözdüm. (Benim) ✓ Şiirin ve hikâyenin kuralları Tamlayan Tamlanan karıştırmamak gerekir. Sıfat Sıfat ✓ ✓ Tamlayan Tamlayan Tamlanan Yaşlı adam Altın bileklik Sıfat tam. Takısız ad tam. ✓ Bu çocuğun başarılı hikâyesine kulak verin. Tamlayan Tamlanan Sıfat Sıfat

• Belirtisiz ad tamlaması, bir sı- • • Ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan • Ad tamlamalarında tamlayan ve Belirtisiz ad tamlamaları, sıfat ya • “-den” hâl eki, tamlayan ekinin (-ın) ye- fat tarafından tamamlanabilir. arasına farklı türde sözcükler girebilir. tamlanan yer değiştirebilir. da zarf görevinde kullanılabilir. rine kullanılabilir. ✓ ✓ ✓ Benim de canım var. (Bağlaç) Eski edebiyat öğretmeni ✓ Lambası yanıyordu köşkün. Deniz mavisi gözleri vardı. (Sıfat) ✓ Çocuklardan bazıları söz dinlemiyordu. Sıfat Belirtisiz ✓ ✓ Haziranın en sıcak günüydü. (Zarf ve sıfat) ın ad tamlaması Tamlanan Tamlayan Bir kış günü tanıştık. (Zarf)

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: SÖZCÜK TÜRLERİ - 2 SADIK UYGUN YAYINLARI 06

EDAT (İLGEÇ) BAĞLAÇ ÜNLEM

Tek başına anlamı olmayan ancak kullanıldığı cümlede anlam kaza- Tek başına bir anlamı olmayan; aynı görevdeki söz- Sevinç, acı, korku... vb. duyguları anlatan veya seslenme, buyruk, onaylama gibi durumları bildiren nan ve diğer sözcükler arasında anlamsal bağ kuran sözcük türüdür. cükleri, söz öbeklerini, anlamca birbiriyle ilgili cümleleri sözcük türleridir. Edatlar cümleden çıkarılınca anlam bozulur ya da değişir. birbirine bağlayan sözcük türleridir. Bağlaçlar cümleden çıkarılınca cümlenin anlamı bozulmaz, ✓ Hey, buraya bak! daralmaz. ✓ Kadar Eyvah, ona haber vermeyi unuttuk! ✓ • Karşılaştırma • Roman, öykü kadar ilgi görmedi. Vah vah, yazık oldu bu çocuğa! ✓ Tüh, nasıl unuttum seni! • Yaklaşıklık anlam- • Elli kadar öğrencisi var. Ve • “Leyla ve Mecnun” bir halk hikâyesidir. ✓ Elveda, ey gençliğim ! • Ölçü larını • Keçi kadar inatçısın. • Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven. • Benzerlik • Cennet kadar güzel vatanımız. Ünlemler; cümle içinde değişik görevlerde bulunabilirler. katar. ✓ • Zaman • Akşama kadar çalıştı. Kimsenin ahını alma. (Ad) ✓ Amansız bir derde düştük. (Sıfat) Veya • Annesi veya babası gelsin. ✓ Her işi vahlayarak yapma! (Zarf) Gibi Ya da • Film izle ya da kitap oku. • Benzerlik anlamla- • Kesilmiş limon dilimleri gibiydi güneş. rını • Karşılaştırma katar. • Senin gibi birini görmedim! ki • Martılar ki sokak çocuklarıdır. • Sen ki vaktiyle çiğnendin ey kalbim! DİKKAT DİKKAT Yalnız anlamla- • Yalnız sen yoktun aramızda “sadece” “Doğru, başka, karşı” sözcükleri cümle içinde • Tek, sadece rını katar. • Bana sadece o yardım etti. anlamındaysa = Edat Yalnız ilgeç dışında farklı görevlerde de kullanılır. a / de • Sana da bunları aldım. Ancak İçin d “ama” Dahi • Sen de dinle anlatacaklarımı. anlamındaysa = Bağlaç Doğru • Amaç-sonuç • Onu mutlu etmek için çok uğraştım. anlam- ✓ • Köye doğru ilerlemeye başladık. (Edat) • Neden-sonuç • Sıkıldığı için dışarı çıktı. Yalnız sana inandım. (Edat) larını ✓ • Bütün sorunları doğru çözdü. (Belirteç) • Görelik • Senin için sorun yok tabii! Biliyorum yalnız anlatamıyorum. (Bağlaç) katar. ✓ • Sonunda doğruyu gördüm. (Ad) • ... Ne ... ne • Ne geldi ne de aradı. Bunu ancak ben çözerim. (Edat) ✓ • Doğru tarafa mı gidiyoruz? (Sıfat) • Ne annesini ne de abisini dinliyordu. Söyledim ancak inanmadı. (Bağlaç) Üzere Karşı • Şart anlam- • Geri vermek üzere kitabı alabilir miyim? • Sabaha karşı yola çıktık. (Edat) • Zaman larını • Ders başlamak üzere. DİKKAT • Burası karşıdan güzel görünüyor. (Ad) • Ailem karşı yakada oturuyor. (Sıfat) • Şekilde katar. • Yemeği bildiğiniz üzere yapın. Hem ... hem • Hem sevindi hem sevindirdi. Yalnız, ancak, bir, tek sözcükleri edat dışın- • Hem beni hem de arkadaşını üzdün. da farklı görevlerde de kullanılabilirler. Başka ✓ Yalnız yaşamak istemiyorum. (Zarf) Göre ✓ • Senden başka sevemem kimseyi. (Edat) • Bu araba seninkine göre daha ucuz. O yalnız bir insandı. (Sıfat) • Karşılaştırma anlam- ✓ • Bana başka adres verdi. (Sıfat) • Anneme göre elbise bakıyorum. Ama • Okudum ama anlamadım. Ancak gelebildik. (Zarf) • Uygunluk larını ✓ • Olayı bana başkası anlattı. (Zamir) • Gelirim ama yardım edemem. Evde tek kaldım. (Zarf) • Görelik • Ona göre sen de haklısın. • Size başka, bize başka anlatmış. (Belirteç) katar. ✓ Bir şair söylemişti bunu. (Sıfat) • ...

İle Ya ... ya • Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli. • Durum • Üzüntüyle boynuma sarıldı. • Ya onunla git ya da bizimle gel. anlam- • Araç • Buraya kadar otobüsle gelmiş. larını • Birliktelik • Seninle sinemaya gidelim. DİKKAT katar. • Sebep • Misafirler gürültüyle irkildi. İle • Ahmet ile Ayşe hastaymış. Yerine “ve” ya- = Bağlaç zılabiliyorsa • Ay ile güneş ezelden iki dosttur. ile • Her şeye rağmen buradayım. Yerine “ve” ya- = Edat • -e rağmen • -e değin • Sabaha değin çalıştı. zılamıyorsa • Karşın • -den dolayı • Bugün hava sıcak değil. Fakat, lakin, ancak, oysa, oysaki, madem, mademki, meğer, ✓ Şiirle müzik her zaman birbirinden beslenmiştir. • Değil • Ancak • Bundan dolayı çocuğa kızılmaz ki! meğerki, öyleyse, çünkü, hatta, yoksa, ise, hâlbuki, bir...bir, (Bağlaç) • Bu soruyu ancak sen çözersin. gerek... gerek, ister... ister, olsun... olsun... vb. ✓ Elindeki boyayla her tarafı boyadı. (Edat)

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: CÜMLE TÜRLERİ SADIK UYGUN YAYINLARI 07

CÜMLE TÜRLERİ

Yüklemin Türüne Göre Cümleler Yüklemin Yerine (Öge Dizilişine) Anlamına Göre Cümleler Yapısına Göre Cümleler Göre Cümleler 1. Fiil (Eylem) Cümlesi 1. Olumlu Cümle 1. Basit Cümle 1. Kurallı (Düz) Cümle • Yüklemi çekimli eylem olan cümlelerdir. • Yüklemin bildirdiği eylemin ya da yargının gerçekleşti- • Tek yargılı (yüklemli) cümledir. • Yüklemi sonda olan cümlelerdir. ği anlamını taşıyan cümlelerdir. ✓ Bahçemizde erik, kayısı ve şeftali ağacı var. ✓ Bu yıl tatile gidemeyebilirim. ✓ Yine başı derde girdi. ✓ Fiil Otobüs çok kalabalıktı. 2. Birleşik Cümle Yüklem ✓ İmbat, her akşam ılgıt ılgıt esiyordu. • Yargı bildiren yüklemin dışında yan cümleciği olan ✓ İnsan bazen durup düşünmeli. ✓ Yazdığı en hacimli eseri buydu. cümlelerdir. Fiil 2. Olumsuz Cümle Yüklem a) Girişik birleşik cümle: Yan cümlesi fiilimsi olan • Yüklemin bildirdiği eylemin ya da yargının gerçekleş- 2. Ad (İsim) Cümlesi cümlelerdir. 2. Devrik (Kuralsız) Cümle mediği anlamını taşıyan cümlelerdir. ✓ • Onun okuduğuna kimse inanmıyor. Yüklemi ek eylem almış ad ya da ad soylu sözcüklerdir. • Yüklemi sonda olmayan cümlelerdir. “-ma / -me, -maz / -mez, -sız / -siz” ekleri veya “yok, b) Ki’li birleşik cümle: Birbiriyle ilgili iki yargının “ki” ✓ ✓ Hayat bazen çok zordur. Duymuyor beni kimseler. değil” sözcükleriyle yapılır. bağlacı ile bağlandığı cümlelerdir. Ad ✓ Yüklem ✓ Onu hiçbir zaman dinlemezdim. Bir geldim ki ortalık karışmış. ✓ Bir kıyamettir kopacak ufuklarda. ✓ c) Şartlı birleşik cümle: Şart yan cümlesi ile kurulan Pır pır yaldızlanırdı kanatları kahkaha kuşlarının. ✓ Başarılı bir öğrenci değildi. Ad Yüklem cümlelerdir. Biçimce olumsuz anlamca olumlu cümle: ✓ Fiilimsiler ad soylu sözcükler olduğu için fiilimsilerin Sabah gelirse konuşuruz. 3. Eksilti Cümle d) İç içe birleşik cümle: Aktarma cümlelerinin yan yüklem olduğu cümleler, ad cümlesi kabul edilir. ✓ Bu mağazada yok yok. • Yüklemi olmayan cümlelerdir. cümlecik olarak kullandığı cümlelerdir. ✓ Başarıya giden yol çalışmaktır. (Ad cümlesi) ✓ • Eksiltili cümlelerin sonunda üç nokta (...) kullanılır. Biçimce olumlu anlamca olumsuz cümle: “Bu sene şampiyonuz.” dedi başkan. Fiilimsi ✓ 3. Sıralı Cümle ✓ Oğlan dayıya, kız halaya... İnsan sevdiğini hiç üzer mi? Birden fazla yargının virgül ya da noktalı virgülle bir ✓ Uyanıp kış uykularından... 3. Soru Cümlesi birine bağlandığı cümlelerdir. • İçinde soru eki ve sözcükleri bulunan, soru anlamı ta- ✓ şıyan cümlelerdir. Onu dinlendim, ona hak verdim. ✓ Nasıl olduğunu sordun mu? • Sıralı cümle 2'ye ayrılır: 4. Ünlem Cümlesi a) Bağımlı sıralı cümle: • Korku, heyecan... vb. duyguları anlatan cümlelerdir. Öge ortaklığı bulunan sıralı cümlelerdir. ✓ ✓ Eyvah, yandık! Sen iyiydin, güzeldin! (Özne ortak) Özne Yüklem Yüklem olarak 5. Emir Cümlesi Kökteş ve sesteş sözcüklerin yüklem cümledeki • b) Bağımsız sıralı cümle: kullanıldığı cümlelerde sözcüklerin Emir kipiyle çekimlenmiş fiilin yüklem olduğu cümledir. Öge ortaklığı bulunmayan sıralı cümlelerdir. anlamlarına bakılmalıdır. ✓ ✓ Beni rahatsız etmeyiniz. Gökyüzü ağladı, ben ağladım. (Öge ortaklığı yoktur.) ✓ Onunla aramızda çok fark vardı. (Ad cümlesi) 6. İstek Cümlesi 4. Bağlı Cümlesi ✓ Dün sekizde eve vardı. (Fiil cümlesi) • İstek anlamı taşıyan cümlelerdir; “-a / -e” istek kipi Birden fazla yargının bağlaçla bağlandığı cümleler- ile kurulur. dir. ✓ ✓ Yarın gidelim. Sabah erken kalktı ve evi temizledi. 7. Şart Cümlesi Öge ortaklığı olan bağlı cümlelere bağımlı bağlı, öge • Koşul ilişkisiyle kurulan cümlelerdir; “-se / -sa” ortaklığı olmayanlara bağımsız bağlı cümle denir. şart kipi ile kurulur. ✓ Sınavı geçersen hediyen hazır.

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: HİKAYE - ROMAN SADIK UYGUN YAYINLARI 08

Ceza, Mehmet Rauf –Eylül sanların sorunları ve cinsellik öyküye girer. 27 Mayıs ve 12 ROMAN Hikâye (Öykü) 5) Otobiyografik Roman: - Dokuzuncu Hariciye Mart’ı hazırlayan olaylar işlenir. Varoluşçuluk akımı öyküyü *İlk örneklerini 15. yüzyılda Fransız yazar Rabelais vermiş, Koğuşu etkiler. sonra Dante ve Cervantes karşımıza çıkar. 6) Bilimkurgu Romanı: Jules Verne - Ay’a Seyahat Öykü, yaşanmış ya da yaşanması mümkün olayları veya du- 1970’li yıllarda siyasal, toplumsal, günlük konular ele alınır, *Edebiyatımıza Tanzimat’la girmiştir, Tanzimat’tan önce türün 7) Fantastik Roman: J. R. Tolkien – Yüzüklerin Efendisi rumları anlatan kısa yazılardır. 1960’tan sonraki anarşik olaylar, bunlar karşısında halkın yerini mesneviler, halk hikâyeleri, destani hikâyeler tutar. Mo- durumu dile getirilir. Küçük insanın yaşam kavgası, kadının dern Türk romanının kurucusu Halit Ziya Uşaklıgil’dir. 6) Nehir Roman: Tarık Buğra - Küçük Ağa/Küçük Ağa Anka- Hikâyenin Unsurları: Mekân, zaman, olay, kişiler, dil ve an- toplumdaki yeri, çocuklar için yazılan öyküler önem kazanır. İlk Romanlarımız: ra’da/Firavun İmanı latım. DÜNYA EDEBİYATINDA ROMAN: 1980 ve 1990’lı yıllarda birey merkezli yazılan öyküler ile Gü- *Çeviri - Telemak / Yusuf Kamil Paşa Hikâyede Plan: Serim, düğüm, çözüm neydoğu Anadolu ve Doğu insanın sorunları verilir. *Telif - Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat/Şemsettin Sami 19. yüzyılda Stendhal, Balzac, Flaubert, Victor Hugo, La- martine, Alfred de Musset, Puşkin, Turgenyev, Dostoyevski, Hikâye Türünün Ortaya Çıkışı *Edebi - İntibah / Namık Kemal Türk Edebiyatındaki Öykücüler: Tolstoy, Gogol, Gorki, Zola, Proust, Charles Dickens, Jane “Binbir Gece Masalları”ndan beslenmiştir ancak İtalyan yazar *Tarihi - Cezmi / Namık Kemal Austen, George Eliot, W. Scott Tanzimat döneminde Efendi, Emin Nihat, Sami- Boccacio’nun Decameron eseri, ilk örnek sayılır. *Realist - Araba Sevdası / Recaizade Mahmut Ekrem paşazade Sezai, Nabizade Nazım *20. Yüzyılda Kafka, James Joyce, V. Woolf, Proust, A. Gide, S. Beauvoir, Thomas Mann, Hermann Hesse, William Fa- Türk edebiyatında Tanzimat döneminde girmiş, Emin Nihat’ın *Köy romanı - Karabibik / Nabizade Nazım Servetifünûn döneminde Halit Ziya Uşaklıgil, Hüseyin Rahmi ulkner, Cengiz Aytmatov, Milan Kundera, Umberto Eco, Italo Müsameretnâme’si basılan ilk hi­kâyedir. Ahmet Mithat Efendi *Batılı tekniğe uygun - Aşk-ı Memnu /Halit Ziya Uşaklıgil Gürpınar, Mehmet Rauf, Hüseyin Cahit Yalçın, Ahmet Hikmet Calvino, Paul Auster, Amin Maalouf, Paulo Coelho ilk öykü örneği Letâif-i Rivâyât’ı yazar. Samipaşazade Sezai, Müftüoğlu, Saffeti Ziya *Çocuk çizgi roman - Kara Maske Tanzimat Dönemi: Sosyal sorunlar, Doğu-Batı çatışması, Küçük Şeyler eseriyle modern Türk hikâyeciliğinin ilk örnek- *Psikolojik deneme - (Tezli roman): Zehra / Nabizade Nazım yanlış batılılaşma, kadın-erkek ilişkileri, görücü usulü evlilik- lerini verir. 1. 1923 - 1940 Yılları ler, çocukların yanlış yetiştirilmesi, tutsaklık, tarihteki başarı- *Psikolojik - (Tahlil Romanı): Eylül / Mehmet Rauf ! Edebiyatımızda Ömer Seyfettin, Maupassant tarzı (olay); Ömer Seyfettin, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide Edip lar öne çıkan konulardır. Teknik olarak zayıftır. Yazarlar akışa *Natüralist - Zehra / Nabizade Nazım müdahale eder, genellikle bir öğütle biter. Kişiler derinliği ol- Sait Faik Abasıyanık da Çehov tarzı (durum) hikâyenin ön- Adıvar, Reşat Nuri Güntekin, Refik Halit Karay, Selahattin *Polisiye - Esrar-ı Cinayet / Ahmet Mithat Efendi mayan, tek boyutludur. Genelde duygusal, acıklı konular üze- cüsüdür. Enis, Sadri Ertem, Cemal Kaygılı, , Kenan Hu- rine kurulan ilk örneklerde romantik; ikinci dönemle birlikte lusi Koray, Nahit Sırrı Örik, Bekir Sıtkı Kunt, Ercüment Ekrem *Batılı modern - Mai ve Siyah / Halit Ziya Uşaklıgil ! Batı tarzı öykünün ilk olgun örneklerini Servet-i Fünûncular- realist ve natüralisttir. Talu, Mahmut Yesari, Selahattin Enis, Fahri Celalettin Göktul- dan Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf vermiştir. *Kadın romancı - Fatma Aliye Hanım Servet-i Fünun (Edebiyat-ı Cedide): Batılı teknik, etki- ga, Memduh Şevket Esendal *Kurtuluş Savaşı - Ateşten Gömlek / Halide Edip Adıvar li bir şekilde uygulanmış, sanat sanat içindir anlayışıyla dil Dünya Edebiyatında Öykücüler: Boccacio, Çehov, Mau- ve anlatıma önem vermişlerdir. Sanatkârane üslup anlayı- *Çocuk romanı - Bağrı Yanık Ömer/Mahmut Yesari passant, E. T. A. Hoffmann, Charles Nodier, Theophile Gau- şı, Fransız edebiyatının etkisiyle devrik ve eksiltili cümleler tier, Edgar Allan Poe, Pirandello, Kafka, H. Melville, O. Wilde, 2. 1940’lı Yıllar *İç monolog roman - Bir Düğün Gecesi / Adalet Ağaoğlu kullanılmış; ögelerin diziliş sırası değiştirilmiştir. Realizm ve O. Henry, Jorge Luis Borges, Julio Cortazar, Dino Buzzati, natüralizmin etkisi görülmüştür. Kahramanlar eğitimli, aydın, Sait Faik Abasıyanık, Memduh Şevket Esendal, Kemal Ta- *Postmodern - Tutunamayanlar / Oğuz Atay Edgar Allan Poe, Bret Harte, Ruyard Kipling, Mark Twain ve zengin, konaklarda yaşayan kişilerden seçilmiş, sınıflarına hir, Samim Kocagöz, Cevdet Kudret Solok, , *Macera - Hasan Mellah / Ahmet Mithat Efendi göre konuşturulmuştur. Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf, Çehov Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaç), , ROMANIN ÖGELERİ: Hüseyin Cahit Yalçın ! Victor Hugo, Stendhal, Balzac, Flaubert, A. de Musset, E. Mehmet Seyda, Samet Ağaoğlu, Sabahattin Kudret Aksal, Yer, zaman, olaylar zinciri ve şahıs kadrosu Cumhuriyet Dönemi (1923-1950): Hüseyin Rahmi Gürpı- Zola, G. Sand’a, Turgenyev, Tolstoy, Dostoyevski, Gogol, H. Kemal Bilbaşar, , Ahmet Hamdi Tanpınar... nar, Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Tip: Belli bir sınıfı temsil eder. Karakter: Romanda olumlu, James’in romanları kadar öyküleri de ünlüdür. Nuri Güntekin, Refik Halit Karay, Aka Gündüz, Mehmet Ye- 3. 1950’li Yıllar olumsuz yönleri ile verilen, kendine özgüdür. sari, Ercüment Ekrem Talu, Halide Nusret Zorlutuna, Şükufe Cumhuriyet Döneminde Hikâye-Özet , Samet Ağaoğlu, Naim Tirali, Ziya Osman ROMAN TÜRLERİ: Nihal, Sadri Ertem, Memduh Şevket Esendal, Mithat Cemal Cumhuriyetin ilk yıllarında, Millî edebiyatçılardan Halide Edip Saba, Sabahattin Kudret Aksal, Muzaffer Buyrukçu, Vüs’at AKIMLARINA GÖRE ROMANLAR: Kuntay, Nahit Sırrı Örik, Osman Cemal Kaygılı, Kerime Nadir, Halikarnas Balıkçısı, Cevdet Kudret Solok, Kemal Bilbaşar Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Nuri Güntekin Bener, Onat Kutlar, Zeyyat Salimoğlu, , İlhan Ta- a) Klasik Roman: La Fayette - Princesse de Cleves öykü yazar. rus, Necati Cumalı, Tahsin Yücel, Tarık Dursun, Oktay Akbal, CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE ROMAN (1950-1980): b) Romantik Roman: Victor Hugo - Sefiller, Namık Kemal - Tarık Buğra... Toplumcu gerçekçi yazarlar: Kemal Tahir, Orhan Kemal, 1930-1940 yıllarında sanatın toplum üzerindeki etkisini savu- İntibah Yaşar Kemal, Samim Kocagöz, , Sabahattin nan yazarlar, gerçekçi ve gözleme dayalı öyküler yazarken 4. 1960 - 1970’li Yıllar c) Realist Roman: Stendhal - Kızıl ile Kara, Halit Ziya - Mai Ali, Fakir Baykurt, Talip Apaydın, İlhan Tanus, Necati Cumalı, Sait Faik öyküde giriş, gelişme, sonuç bölümlerini kaldırır. ve Siyah Muzaffer İzgü, Ümit Kaftancıoğlu, Firüzan, Gülten Dayıoğlu, Tarık Dursun K., Oktay Akbal, Tarık Buğra, Aziz Nesin, Attila İlhan, Mehmet Seyda, Rıfat Ilgaz 1940’lı yıllarda I. Dünya Savaşı sonrası Anadolu’nun durumu, , Aysel Özakın, Adalet Ağaoğlu, Pınar Kür, Nazlı d) Natüralist Roman: Emile Zola – Meyhane II. Dünya Savaşı sonrası toplumdaki ahlaki çöküntü ağırlık Eray, Necati Güngör, Osman Şahin... KONULARINA GÖRE ROMANLAR: Bireyin iç dünyasını esas alanlar: Peyami Safa, Abdülhak kazanır, toplumsal konular çeşitlenir. Şinasi Hisar, Ahmet Hamdi Tanpınar, Tarık Buğra, Samiha 5. 1980 - 1990’lı Yıllar 1) Tarihi Roman: Victor Hugo – Notre Dame de Paris, Namık Ayverdi Kemal - Cezmi 1950’li yıllarda küçük memur, işçi, köylü, kasabalı ve şehirle- Necati Güngör, Nazlı Eray, Osman Şahin, Yusuf Ziya Baha- Modernist çizgide yazanlar: Yusuf Atılgan, Oğuz Atay, Ferit rin kenar mahallelerindeki insanların sorunları anlatılır. Birey 2) Macera Romanı: Daniel Defoe - Robinson Crusoe, Ahmet dınlı, Yüksel Pozankaya, Zülfü Livaneli, Feyza Hepçilingirler, Edgü, Adalet Ağaoğlu merkezli psikolojik, anı türünde öyküler yazılır. Mithat Efendi - Hasan Mellah , Tuna Kiremitçi, Sevinç Çokum, Mustafa Millî ve dinî duyarlılıkları yansıtanlar: Hüseyin Nihal Atsız, 3) Sosyal Roman: Victor Hugo – Sefiller, Namık Kemal – Kutlu... Mustafa Necati Sepetçioğlu, Bahaeddin Özkişi, Münevver 1960’lı yıllarda yazar sayısı artarken konular çeşitlenir. Yine İntibah işçi, köylü, kasabalı ve şehirlerin kenar mahallelerindeki in- Ayaşlı, Emine Işınsu, Sevinç Çokum 4) Psikolojik Roman (Tahlil Romanı): Dostoyevski - Suç ve

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI SADIK UYGUN YAYINLARI 09

DÖNEMLERİ

Sözlü Dönem Yazılı Dönem (Destanlar Devri) 8. yy. / 11. yy. ÖZELLİKLERİ .... / 8. yy Koşuk, sav, sagu, des- • Bilinmeyen bir dönemde başlamış, 11. tan gibi türler yazıya yüzyıla kadar sürmüştür. geçirilmeden kulaktan • Hece ölçüsü kullanılır. kulağa taşınmıştır. • Dörtlük kullanılır. • Şiirler “kopuz” adı verilen saz eşliğinde ça- lınır ve söylenir. • Sade ve anlaşılır bir dil kullanılır. • Yarım uyak yaygındır. • Yuğ (cenaze), sığır (av), şölen (kutlama) törenlerinde şiirler okunur. • Şairlere ozan, kam, baksı, şaman, oyun gibi adlar verilir. GÖKTÜRK UYGUR • “Sözlü” ve “yazılı” dönem olmak üzere iki- islamiyet öncesi Orhun Kitabeleri • Irk Bitik ye ayrılır. • MS 8. yüzyılda Ve- • Altun Yaruk türk edebiyatı zir Tonyukuk, Külti- • Maytrasimit gin ve Bilge Kağan • Sekiz Yükmek adına dikilmiştir. • Çaştani Bey Hika- • Danimarkalı bilgin yesi Thomsen tarafın- • dan okunmuştur. Aç Pars Hikayesi • Kalyanamkara ve Papamkara Hika- yesi

EDEBİ TÜRLER

SAV SAGU KOŞUK DESTAN Divan edebiyatında Ölen birinin ardından Aşk, doğa, kahramanlık Milletlerin hayatında darb-ı mesel, Halk duyulan acı ve özlemi konularında yazılır. derin izler bırakan göç, edebiyatında atasözü anlatan şiirlerdir. Yuğ “Şölen” ve “Sığır” savaş, kıtlık gibi gerçek olarak bilinen özlü, törenlerinde okunur. törenlerinde okunur. bir olayın anlatıla anlatıla anonim sözlerdir. Divan edebiyatındaki olağanüstüleşmesiyle “mersiye”, halk oluşan, şiir şeklindeki edebiyatındaki “ağıt” kahramanlık türünün karşılığıdır. hikayeleridir.

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: DESTANLAR SADIK UYGUN YAYINLARI 10 destanlar

DOĞAL DESTANLAR YAPAY DESTANLAR

Anonimdir. Halk arasında anlatıla anlatıla gelişir ve bir ozan Bir şairin, etkilendiği bir olayı halkın ağzında yüzyıllarca gelişip tarafından düzenlenir. Yaratıcısı halktır. Doğuş - Yayılma ve yayılmasını beklemeden destana çevirmesidir. Derleme olmak üzere üç aşamada oluşur.

Türk Destanları Dünyaca Ünlü Destanlar Türk Destanları Dünyaca Ünlü Destanlar

Destan Boy Destan Ulus Üç Şehitler Destanı → Fazıl Hüsnü Dağlarca Aeneis → Vergilius (Latin) 'un Fethi Destanı → Fazıl Hüsnü Dağlarca Henriade → Voltaire (Fransız) Yaradılış → Altay İlyada → Yunan Çanakkale Destanı → Fazıl Hüsnü Dağlarca Os Lusiadas → Camoens (Portekiz) Alp Er Tunga → Saka / İskit Odysseia → Yunan Çanakkale Şehitleri Destanı → Mehmet Âkif Ersoy Kaybolmuş Cennet → Milton (İngiliz) Şu → Saka / İskit Şehname → İran Genç Osman Destanı → Kayıkçı Kul Mustafa Kurtarılmış Kudüs → Tasso (İtalyan) Oğuz Kağan → Hun Şinto → Japon Kuvayi Milliye Destanı → Nazım Hikmet Çılgın Orlondo → Ariosto (İtalyan) Attila Destanı → Hun Kalevala → Fin Kurtuluş Savaşı Destanı → Cahit Kulebi İlahi Komedya → Dante (İtalyan) Bozkurt → Göktürk Nibelungen → Alman Sakarya Meydan Savaşı → Ceyhun Atuf Kansu Ergenekon → Göktürk Beowolf → İngiliz Türeyiş → Uygur La Cid → İspanyol Göç → Uygur İgor → Rus İSLAMİYET ÖNCESİ Mani Dinin Kabulü → Uygur Ramayana → Hint Siyenpi Destanı → Siyenpi Mahabharata → Hint Chansen de Roland → Fransız Gılgamış → Sümer Saltuk Buğra Han → Karahanlılar Manas Destanı → Kırgız Cengiz Han Destanı → Moğol Edige Destanı → Kırım-Tatar Timur Destanı → Kırım-Tatar Danişment Gazi → Danişment Battal Gazi Destanı → Selçuklular İSLAMİ DÖNEM Köroğlu Destanı → Osmanlılar

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ SADIK UYGUN YAYINLARI 11

KUTADGU BİLİG (11. yy) • Mutlu Olma Bilgisi, Devlet Olma Bilgisi, Mutluluk Veren Bilgi anlamına gelir. • Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır. DİVAN-I LÜGATİT TÜRK (11. yy) • Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur. • Türk dillerinin sözlüğü anlamına gelir. • Türk edebiyatında aruzla yazılan ilk eserdir. • Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. • Türk edebiyatının ilk mesnevisidir. • Sözcükler ve örnekler Türkçe, açıklamalar Arapçadır. • 6645 beyitten oluşur. • 7500 Türkçe sözcük açıklanmıştır. • İyi bir devlet yönetiminin nasıl olacağı anlatılır. • Türklere ait ilk sözlüktür. • Alegorik bir eserdir • Türkçenin Arapça kadar üstün bir dil olduğunu ispatlamak Kahramanları amaçlanmıştır. Küntoldı → Hükümdar → Adalet • Örnekler sav, sagu ve destanlardan verildiği için “İslamiyet Aytogdı → Vezir → Mutluluk Öncesi Dönem”le ilgili bilgi içerir. Ögdülmüş → Vezirin Oğlu → Akıl • Eserin sonunda Türk boylarının haritasına yer verilmiştir. Odgurmuş → Din Adamı → Akıbet

geçiş dönemi eserleri

ATABETÜ’L HAKAYIK (12. yy) DİVAN-I HİKMET (12. yy) • Gerçeklerin Eşiği, Hakikatlerin Heybesi anlamlarına gelir. • Hikmetler Divanı anlamına gelir. • Edip Ahmet Yüknekli tarafından yazılmıştır. • Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. • Ayet ve hadislere dayanarak iyi, dindar, erdemli bir insan • İlk tasavvufi eserdir. olmanın hem bu dünyada hem de öbür dünyada sağlaya- • Hikmet adı verilen, öğüt verici felsefi dörtlükler şeklinde cağı güzellikler anlatılır. Bilgi ve bilgili olmak çok önemlidir. oluşturulmuştur. • 46 beyitten oluşan giriş bölümünde Hz. Muhammet ve Dört • Koşma nazım biçimi ve 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır. Yer Halife övülür. yer gazel ve mesnevi düzeninde hikmetlere de yer verilir. • 101 dörtlükten oluşan asıl konunun işlendiği bölüm mani • Karahanlı Türkçesiyle yazılmıştır. şeklinde kafiyelenmiştir. • Eserdeki bazı hikmetler Hoca Ahmet Yesevi’nin öğrencileri- • Aruz ölçüsüyle ve Kutadgu Bilig’de kullanılan kalıpla yazıl- ne aittir. mıştır.

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: HALK EDEBİYATI SADIK UYGUN YAYINLARI 12 halk edebiyatı

ANONİM HALK EDEBİYATI ÂŞIK EDEBİYATI TEKKE-TASAVVUF EDEBIYATI (DINI-TASAVVUFI EDEBIYAT)

Yazarı belli olmayan, halkın ortak malı • Din dışı konuların işlendiği, yazarı bilinen halk • Dini konular işleyen ve yazarı bilinen halk edebiyatı kabul edilen ürünlerin verildiği dönemdir. edebiyatı koludur. koludur. • Şiirler saz eşliğinde söylenir. • Şiirler biçimden çok türdür. • Cönk adı verilen defterlerde şiirler toplanır. TÜRLERİ • Koşma nazım biçimiyle ve 7'li, 8'li, 11'li hece ölçüsüy- • Dili sade, içten, halka yakın bir edebiyattır. MANİ: Genellikle 7'li hece ölçüsüyle yazılır. aaxa kafiye düze- le yazılır. nindedir. İlk iki dize doldurmadır. Düz, kesik, cinaslı, artık, deyiş gibi türleri vardır. TÜRLERİ TÜRLERİ TÜRKÜ: Bir ezgiyle söylenen, hecenin 8'li ve 11'li kalıplarıyla KOŞMA: Halk edebiyatının en yaygın türüdür. 11'li hece ölçü- İLAHİ: Saf Allah aşkını işleyen şiirlerdir. Bir ezgi ile söylenir. Bu yazılan, kavuştak adı verilen nakarat bölümleri olan şiirlerdir. süyle yazılır. Kafiye düzeni abab / cccb / dddb şeklindedir. 3 - 6 türün en başarılı şairi Yunus Emre'dir. Alevilerde "deme", Mev- NİNNİ: Çocuklarla ilgili umutları dile getiren ve çocukları uyutur- dörtlük arasında yazılır. Güzelleme (aşk, doğa konulu koşma- levilerde "ayin" adını alır. ken söylenen şiirlerdir. lar), Koçaklama (kahramanlık, savaş konulu koşmalar), Taşla- NEFES: Alevi-Bektaşi tarikatı mensubu ozanlarının din anlayı- ma (Eleştiri içeren koşmalar), Ağıt (ölen birinin ardından yazılan ATASÖZÜ: Atalarımızın uzun gözlem ve deneyimleriyle söyle- şılarını, Hz. Muhammet ve Hz. Ali sevgisini işledikleri şiirlerdir. dikleri öğüt veren ya da tecrübe aktaran sözlerdir. koşmalar) olmak üzere dört türü vardır. NUTUK: Tarikata yeni girenlere din ve tarikat kurallarını öğret- SEMAİ: 3 - 6 dörtlük arasında yazılır. 8'li hece ölçüsü kullanılır. BİLMECE: Şiir şeklinde bir soru yoluyla bir varlık ya da kişiyi mek amacıyla yazılan şiirlerdir. buldurmayı amaçlayan metinlerdir. Her konuda yazılabilir. Kafiye düzeni koşmayla aynıdır. DEVRİYE: Allah'tan gelip yine Allah'a dönmeyi anlatan şiirlerdir. FIKRA: Komik, kısa, nükteli anlatımlardır. VARSAĞI: Varsak boyu ozanları tarafından söylenen şiirlerdir. Kafiye düzeni koşma ile aynıdır. 8'li hece ölçüsüyle yazılır. Bre, ŞATHİYE: Allah ile senli benli, şakalaşıyormuşçasına yazılan TEKERLEME: Söylenmesi zor, ses tekrarına dayalı cümleler- Behey, Hey gibi yiğitçe seslenmelere yer verilir. şiirlerdir. Derin Allah sevgisinden doğan samimiyetle yazılır. dir. Çoğu zaman iğneleyici ve nüktelidir. DESTAN: Toplumu etkileyen önemli bir olayın dörtlüklerle ve MASAL: Olağanüstü kişi ve kahramanlara yer veren, iyilerin hece ölçüsüyle anlatıldığı uzun hikayelerdir. kazandığı, çocuklara hitap eden öykülerdir. KARAGÖZ: Perdeye yansıtılan gölgeler yoluyla canlandırılan seyirlik oyundur. Başkahramanları Karagöz ve Hacivat'tır. ORTA OYUNU: Seyircilerle çevrili bir alanda doğaçlama oyna- nan tiyatro çeşididir. Başkahramanları Pişekar ve Kavuklu'dur. MEDDAH: Tek kişilik oyunlardır. HALK HİKÂYESİ: Nazım-nesir karışık yazılır, olağanüstü olay ve kahramanlarla gerçeğe uygun olay ve kahramanların bir ara- da olduğu metinlerdir. Genelde aşk ya da kahramanlık konulu- dur. Dede Korkut Hikâyeleri destanlar döneminden halk hikâye- ciliğine geçiş eseridir. DEDE KORKUT: • 13 hikaye, bir ön sözden oluşur • Oğuzların Anadoludaki mücadeleleri anlatılır. • Nazım-nesir karışıktır. • Deli Dumrul, Tepegöz, Boğaç Han en bilinen hikayelerdir. • Nüshalarından biri Vatikan'da diğeri Dresten'de bulunmaktadır.

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: HALK EDEBİYATI SANATÇILARI SADIK UYGUN YAYINLARI 13 HALK EDEBİYATI SANATÇILARI

ÂŞIK EDEBİYATI TEKKE-TASAVVUF EDEBIYATI

• Köroğlu • Kayıkçı Kul Mustafa • Aşık Murat Çobanoğlu • Yunus Emre • Eşrefoğlu Rumi • Karacaoğlan • Bayburtlu Zihni • Aşık Mahzuni Şerif • Hacı Bektaş-ı Veli • • Kul Mehmet • Dertli • Aşık Feymani • Hacı Bayram Veli • Aziz Mahmut Hüdayi • Aşık Ömer • • Seyrani • • Abdal Musa • Gevheri • Ruhsati • Sümmani • Dadaloğlu • Aşık Veysel

Aşık Feymani (1942 - ....): Çukurovalıdır. Atışmalarda ve güzellemelerde çok başarılıdır. Şiirlerinde tasavvuf etkisi de görülür. Köroğlu (16 yy): Şiirlerinde yiğitlik, doğa, aşk temaları yaygındır. Özellikle koçakla- maları dikkat çekicidir. Kavganın ve yiğitliğin simgesidir. Aşık Mahzuni Şerif (1943 - 2002): Kahramanmaraş - Elbistanlıdır. Alevi Bek- taşi şiir geleneğinin başarılı temsilcilerindendir. Karacaoğlan (17 yy): Çukurova-Toroslar'da yaşamıştır. Uzun yıllar gurbette yaşa- mıştır. Aşk ve doğa şiirleri yazmış, özellikle güzelleme türünde çok başarılı olmuştur. Yunus Emre (1250 - 1320): Tapduk Emre dergahında güçlü bir din eğitimi al- mıştır. Bir derviş olarak Anadolu'yu gezmiştir. Tekke-tasavvuf şiirinin en büyük Kayıkçı Kul Mustafa (17 yy): Yeniçeri şairlerindendir. Genç Osman Destanı'nın ya- ustasıdır. Tüm insanları ve varlıkları kucaklayan bir anlayışa sahiptir. Aruzla da zarıdır. Dili sadedir. şiirler yazmış ancak ilahileriyle tanınmış ve sevilmiştir. Bir Divanı bir de Risale- Aşık Ömer (17 yy): Halk edebiyatının en üretken şairidir. Halk şiirinin yanında aruzla tü'n Nushiye adlı mesnevisi vardır. da şiirler yazmıştır. Aldığı medrese eğitiminin etkisiyle koşma ve türkülerinde yer yer Hacı Bektaşi Veli (1210 - 1220): Bektaşilik tarikatının kurucusudur. Allah aşkı- Arapça sözcükler görülür. nı ve bu aşkın verdiği mutluluğu anlatır. Makalat adlı eseri önemlidir. Dertli (1772 - 1845): Gezgin şairlerdendir. Aruzla da şiirler yazmıştır. Asıl başarısını Hacı Bayram Veli (1352 - 1420): Bayramiye tarikatının kurucusudur. Yunus halk şiirinde göstermiştir. Emre'den etkilenmiş ve ilahiler yazmıştır. Erzurumlu Emrah (19 yy): Hem halk hem divan şiirinden etkilenmiştir. Koşma ve Kaygusuz Abdal (15 yy): Alevi-Bektaşi halk şiirinin kurucusu sayılır. Hem semailerinin yanında gazeller de yazmıştır. hece hem aruzla şiirler yazmıştır. Nefes türünde yazdığı şiirlerinde Bektaşilik Seyrani (19 yy): Hem hece hem de aruz kullanmıştır. Halk şiirinde daha başarılıdır. ilkelerini ve insanların kusurlarını mizahi bir dille ele almıştır. Budalaname adlı Şiirlerinde sofuları, kötü yöneticileri eleştirmiştir. Yergi ve mizahı şiire başarıyla yan- eseri önemlidir. sıtmıştır. Eşrefoğlu Rumi (15. yy): Yunus Emre'yi örnek almıştır. Hem aruz hem hece Dadaloğlu (19 yy): Toroslarda yaşayan Avşar Türklerindendir. Dili sade ve etkileyici- ölçüsüyle şiirler yazmıştır. Şiirleriyle tasavvuf ilkelerini yaymaya çalışmıştır. dir. "Ferman padişahınsa dağlar bizimdir" dizeleriyle ünlüdür. Koçaklama türünde ve Pir Sultan Abdal (16. yy): Hem tasavvufi hem de aşıkhane şiirler yazmıştır. türkülerinde çok başarılıdır. Koşma, semai, varsağı ve destanları da vardır. Kanuni'ye karşı çıkan ayaklanmada İran Şahı Tahmasb'ı desteklediği için astı- Bayburtlu Zihni (19. yy): Divan edebiyatından etkilenmiş gazel ve kasideler yaz- rılmıştır. Alevi Bektaşi şiirinin en sevilen şairidir. mıştır. "Sergüzeştname" adında bir mesnevisi vardır. Ancak asıl başarıyı heceyle yazdığı taşlamalarıyla yakalamıştır. Aşık Veysel (1894 - 1973): Cumhuriyet dönemi saz şairlerindendir. Sivas'ın Sivri- alan köyünde doğmuştur. Çocukluğunda geçirdiği çiçek hastalığı nedeniyle görme yetisini kaybetmiştir. Şiirlerinde coşku, doğa sevgisi, aşk ve hayata farklı bir bakış açısı hakimdir. Şiirleri Ümit Yaşar Oğuzcan tarafından "Dostlar Beni Hatırlasın" adıy- la toplanmıştır. Aşık Murat Çobanoğlu (1940 - 2005): Kars'ın Arpaçay ilçesindendir. Özellikle atış- ma tarzında ve doğaçlama şiir söylemede çok başarılıdır.

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: DİVAN EDEBİYATI SADIK UYGUN YAYINLARI 14 DİVAN edebiyatı (13. YY - 19. YY)

ÖZELLİKLERİ DİVAN EDEBİYATI TÜR VE TERİMLERİ

• NAZIM BİÇİMLERİ Klasik Türk Edebiyatı, Yüksek Hamse: Beş mesneviden oluşan eserlerdir. Zümre Edebiyatı, Saray Edebi- yatı gibi adlarla da bilinir. Matla: Gazel ve kasidelerin ilk beyitidir. • Kurucusu olarak Hoca Dehhani Makta: Gazel ve kasidelerin son beyitidir. kabul edilir. Taç Beyit: Mahlas beyiti, şairin adının geçtiği beyit. Beyitlerle Yazılan Dörtlükle Yazılan Bentle Yazılan • Toplumdan kopuk, soyut bir ede- Beytül Gazel: Gazelin en güzel beyiti. Nazım Biçimleri Nazım Biçimleri Nazım Biçimleri biyattır. Beytül Kasid: Kasidenin en güzel beyiti. • Osmanlıca adı verilen Arapça, Gazel: Aşk, şarap, kadın konulu şiirler- Rubai: Divan edebiyatına İranlı- Yek Avaz Gazel: Baştan sona aynı güzellikte olan gazel. Farsça ve Türkçenin karışımı Terkib-i Bent: 5 - 10 bent arasın- dir. Divan edebiyatının en yaygın türü- lar tarafından eklenmiştir. aa x a da yazılır. Bentler 10 - 20 beyit- Yek Ahenk Gazel: Baştan sona aynı konuyu işleyen gazel. ağır bir dil ile oluşturulmuştur. dür. 5 -15 beyit aralığında yazılır. aa / kafiye düzenindedir. Aruzun özel ten oluşur. Kafiye düzeni gazelle Nazire: Bir şairin şiirine özenerek benzer bir şiir yazmak. • Şiirler "divan" adı verilen kitaplar- ba / ca / da / ea şeklinde kafiyelenir. kalıplarıyla yazılır. En başarılı aynıdır. Bentlere "terkiphane" adı da toplanmıştır. temsilcisi Ömer Hayyam'dır. Tek Tehzil: Bir şairin şiiriyle alay etmek amacıyla benzer bir şiir yazmak. Kaside: Övmek ya da yermek amacıy- verilir. Her bendin sonundaki "va- • dörtlükten oluşur. Seci: Düzyazılardaki iç kafiye. Konu değil, konunun anlatılışı la yazılan şiirlerdir. 33 - 99 beyit aralı- sıta" beyiti değişir. (üslup) önemlidir. Pendname: Öğüt veren metinler. ğında yazılır. aa / ba / ca ... şeklinde Tuyuğ: Divan edebiyatına Türk- Terci-i Bent: 5 - 10 bent arasın- • Kuralcı bir edebiyattır. kafiyelenir. ler tarafından eklenmiştir. aa x a da yazılır. Bentler 10 - 20 beyitten Surname: Sünnet, düğün, şenlik gibi eğlence ortamlarını anlatan eserler. • kafiye düzeniyle yazılır. Halk şii- Mazmun adı verilen kalıplaşmış Mesnevi: Divan edebiyatına İranlıların oluşur. Kafiye düzeni gazelle ay- Siyer: Hz. Muhammed'in yaşamını anlatan eserler. sözler sık kullanılır. rindeki mani örnek alınarak oluş- eklediği bir türdür. Uzun hikayeler bu tür- nıdır. Bentlere "tercihane" denir. Azade Mısra: Divan sonlarında yer alan bağımsız mısralar. • Söz sanatlarına sık sık yer verilir. turulmuştur. Her bendin sonundaki vasıta be- le yazılır. Aruzun kısa kalıpları kullanılır. Müfred Beyit: Divan sonlarında yer alan bağımsız beyitler. • "Aruz" ölçüsü kullanılır ve yaygın Beyit sınırı yoktur. Beyitler kendi arasın- Murabba: En az 3 en çok 7 dört- yiti aynen tekrar edilir. Şehrengiz: Bir şehrin güzelliğini anlatan eserler. nazım birimi "beyit"tir. da kafiyelenir. (aa / bb / cc / dd ...) lükten oluşur. aaaa / bbba / ccca Muhammes: Beşlikler şeklinde / ddda şeklinde kafiyelenir. Gazavatname: Savaş ve savaşta gösterilen yiğitlikleri anlatan eserler. • Bütün güzelliği yerine parça gü- Müstezat: Bir beyiti oluşturan uzun di- yazılan şiirlerdir. aaaaa / bbbba / zelliği önemsenir. zelerden sonra ziyade adı verilen kısa Şarkı: Divan edebiyatına Türkler cccca şeklinde kafiyelenir. Velayetname: Evliyaların hayatını anlatan metinler, menakıbname. : Şairlerin hayatlarını anlatan biyografik eserler. • Şiirlerin başlıkları yoktur. dizelerin eklenmesiyle oluşan türdür. tarafından eklenmiştir. Türküler- Tahmis: Beyit şeklinde yazılmış • Düzyazı türündeki eserler süslü Uzun dizeler gazel gibi kafiyelenir. den etkilenerek oluşturulmuştur. bir şiire başka bir şairin üç dize Mazmun: Divan şairlerinin ortaklaşa kullandığı kalıplaşmış sözler. Murabbanın bestelenmek üzere ve sade nesir olarak ayrılır. Süslü eklemesiyle oluşan beşliklerdir. İnşa: Düzyazı, nesir. nesirde söz sanatları ve iç kafiye- ziyade yazılan şeklidir. Nakarat buluna- Münşi: Düzyazı ile eser oluşturan yazar. ler vardır. Sinan Paşa'nın Tazar- bilir. abab / cccb / dddb ya da ziyade runame'si süslü nesirin başlangı- aaaa / bbba / ccca şeklinde ka- Münşeat: Düzyazıların toplandığı eser. cıdır. fiyelenir. Lügaz: Şiir şeklinde bilmece. (cevabı eşya) Kıt'a: Matlası (ilk beyit) ve maktası (son Terbi: Beyitlerle oluşturulmuş bir beyit) olmayan gazel gibidir. 2 - 12 beyit Muamma: Şiir şeklinde bilmece. (cevabı insan) şiire başka bir yazarın ikişer dize aralığında yazılır. Felsefi ve sosyal ko- Musarra/Mukaffa: Aynı uyağa sahip dizeler. daha eklemesiyle oluşan dört- nular genelde bu türle dile getirilir. Mutavvel: 15 beyitten fazla beyiti olan gazeller. lüklerdir. Mülemma: En az iki dil kullanılarak yazılan şiirler. Sakiname: İçki meclislerini ve adaplarını anlatan eserler. Culusiye: Padişahın tahta çıkışını anlatan eserler. Iydiye: Bayram kutlamalarını anlatan eserler. Şitaiye: Kış mevsimini öven şiirler. İmale: Aruzda kısa heceyi uzun okuma. Zihaf: Aruzda uzun heceyi kısa okuma. Vasl: Aruzda ulama yapmak.

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: DİVAN EDEBİYATI SANATÇILARI SADIK UYGUN YAYINLARI 15

13. yüzyıl 14. Yüzyıl DİVAN edebiyatı 17. yüzyıl 18. Yüzyıl

Hoca Dehhani: Divan şiirinin Ahmedi: Divan şiirinin ikinci ku- sanatçıları Nef'i: Divan edebiyatının en Nedim: Lale Devri'nin zevk ve kurucusudur. Din dışı konular- rucusu sayılır. Gazel, kaside ve önemli kaside yazarıdır. Övgüde sefasını anlatan şairdir. Şiirlerin- da kaside ve gazeller yazmıştır. mesnevi tarzında çok başarılıdır. de yergide de ustadır. Başarılı bir de aşk ve eğlence hakimdir. Di- Yazdığı bilinen ancak metni elde Tasavvufa geniş yer vermiştir. şiir dili vardır. Şairlerin kendini van şiirinin birçok kuralını dikkate bulunmayan Selçukname (Sel- övdüğü "fahriye" bölümünü kasi- almadan şiirler yazmıştır. Hece Eserleri: İskendername, Cem- çuklu Şehnamesi) adlı mesnevisi 15. Yüzyıl 16. Yüzyıl delerinde genişletmiştir. Sihâm-ı ölçüsünü de kullanmıştır. Ma- şid ü Hurşid, Tervih-ül Ervah, vardır. Kazâ en önemli eseridir. Farsça hallileşme akımının temsilcisidir. Mirkat'ül Edep, Mizan'ül Edeb, Şeyhi: Asıl adı Yusuf Sinaned- : Divan edebiyatının en bü- ve Türkçe divanları vardır. Şarkı türünün en bilinen şairidir. Mevlana Celaleddin-i Rumi: Divan din'dir. Göz hastalıkları üzerine ça- yük şairidir. Hem ilahi hem de beşe- Divanı vardır. Bütün eserlerini Farsça yazmış- Nabi: Hikemi (öğretici) tarzın en Kadı Burhaneddin: Azeri şive- lışan bir hekimdir. Din dışı konuları ri aşkı şiirlerinde işler. Aşk acısı ana tır. Türkçe kaleme aldığı çok az büyük üstadıdır. Şiirinde duygu- Şeyh Galip: Divan edebiyatı- siyle yazan şairlerdendir. Özellik- tercih etmiştir. temasıdır. Azeri şivesiyle yazar. sayıda gazeli vardır. Evrensel in- dan çok düşünce ve öğüt vardır. nın son büyük şairidir. Tasavvuf le tuyuğ türünde çok başarılıdır. san sevgisi ve hoşgörünün sim- Eserleri: Harname, Hüsrev ü Şirin, Eserleri: Su Kasidesi, Türkçe Di- etkisiyle ve Sebk-i Hindi tarzıyla Gazellerinde aşıkhane bir tavır Eserleri: Divan, Hayriyye, Hay- gesidir. Yaklaşık 26000 beyitlik Divan van, Farsça Divan, Arapça Divan, şiirler yazmıştır. O zamana ka- sergiler. Kaside nazım biçimini rabad, Tuhfetü'l Harameyn, Mesnevisi önemlidir. Şikayetname, Leyla ile Mecnun, dar kullanılmayan mazmunlar ve hiç kullanmamıştır. Kendi adıyla Ali Şir Nevai: Çağatay sahası şai- Münşeat Kırk Hadis Tercümesi, Beng ü orijinal hikayeler kurgulamıştır. Eserleri: Mesnevi, Fihi ma Fih, kurduğu devletin 18 yıl hüküm- ridir. Türkçeye çok önem vermiş ve Bade, Hadikatü's Süeda, Sıhhat ü Naili: Sebk-i Hindi akımının tem- Mevlevi şeyhidir. Rubaiyat, Divan-ı Kebir, Meclis-i darlığını yapmıştır. Muhakemetül Lugateyn adlı sözlü- Maraz silcisidir. Şiirlerinde anlam derin Seba, Mektubat ğünde Türkçenin Farsçadan üstün Eserleri: Divan, Hüsn ü Aşk, Eserleri: Divan, İksirü's-Saadet ve kapalıdır. Gazel türünde ba- olduğunu göstermek istemiştir. İlk Zati: Baki'nin hocasıdır. Gazel tü- Şerh-i Cezire-i Mesnevi, Es-soh- Sultan Veled: Mevlana'nın oğlu- Fi-Esraril-ibadet, Tercihüt Tavzih şarılıdır. Divanı vardır. tezkiremiz olan Mecâlisü'n Nefâis'i ründe başarılıdır. Şem ü Pervane betü's Safiyye dur. Mevlevilik tarikatının kurucu- Nesimi: Azeri şivesiyle felsefi şi- yazmıştır. Dört Türkçe bir Farsça adlı mesnevisi, Edirne Şehrengizi Necati: Gazel türünün ustaların- sudur. Babası gibi Farsça eserler irler yazar. Hurufilik tarikatı üye- divanı vardır. Hamse sahibi şairler- ve Divanı vardır. dandır. Sebk-i Hindi akımından yazmış, az sayıda Türkçe şiire sidir ve şiirlerinde bu anlayışı an- dendir. etkilenmiştir. Ne f'i etkisiyle kasi- eserlerinde yer vermiştir. Bâki: 16. yüzyılın Sultanü'ş Şuara- latır. Mensubu olduğu inanıştan Eserleri: Mecâlisü'n-Nefâis, Muha- sı'dır. Müderrislik, kadılık ve kazas- deler yazmıştır. Divanı vardır. Eserleri: Divan, İbdidaname, İnti- dolayı idam edilmiştir. kemet'ül Lugateyn, Mîzânü'l-Ev- kerlik yapmıştır. Gazel türünün en Şeyhülislam Yahya: Çok başa- haname, Rebâbnâme, Maârif Eserleri: Türkçe Divan, Farsça zân, Tuhfetü'l Mülûk, Hamse, Dört başarılı şairlerindendir. Kanuni Mer- rılı bir gazel şairidir. Dili ustaca Ahmet Fakih: Divan edebiya- Divan, Mukaddimetü'l Hakayık Türkçe Divan, Bir Farsça Divan siyesi'ni yazmıştır. kullanır. İnce hayallerle şiir yazar. tının tasavvuf şairlerindendir. Süleyman Çelebi: Çok başarılı bir Eserleri: Fezailü'l Cihad, Fezailü'l Divanı vardır. Mevlana'nın babası Bahâaddin üslubu ve şiir dili vardır. Bilinen tek Mekke, Hadis-i Erbain Tercümesi, Nev'îzâde Atâyi: Kadı olarak Veled'den fıkıh dersleri aldığı için eseri Hz. Muhammed'in doğumun- Divan görev yapmıştır. Beş uzun mes- "Fakih" ünvanını almıştır. dan Miraç'a yükselişine kadar olan Bağdatlı Ruhi: Mevlevidir. Toplum- neviden oluşan "hamse"si vardır. Eserleri: Çarhname, Kitab-ı Ev- süreyi hikaye ettiği mesnevisi Vesi- sal konulara değinen az sayıda sa- Heft-han ve Nefhâtül Ezhar diğer saf-ı Mesacidi’ş-Şerife letü'n Necat (Kurtuluş Vesilesi)'tır. natçıdan biridir. Terkib-i Bent türün- eserleridir. Halk arasında bu eser "mevlid" de başarılıdır. Divanı vardır. adıyla bilinir. Hayali Bey: Gazel türünün en başa- Necati Bey: Hüsrev-i Rum olarak rılı şairlerindendir. Doğal ve etkileyici DİVAN NESRİ bilinir. Şiirlerinde dönemine göre bir üslubu vardır. Aşk konusu şiirleri- sade bir dil kullanır. Deyim ve ata- Sinan Paşa Tazarruname ne hakimdir. Divanı vardır. sözü kullanarak Mahallileşme ha- Aşıkpaşazade Tevarih-i Ali Osman reketinin temellerini atmıştır. Gazel Taşlıcalı Yahya: Dönemine göre Heşt Behişt türünde başarılıdır. Tek eseri "Di- sade bir dille şiirler yazmıştır. Ga- Seydi Ali Reis Mir'atü'l-Memalik van"dır. zel ve kaside türünde başarılıdır. Piri Reis Kitab-ı Bahriye Asıl mesnevileriyle tanınır. Yusuf u Katip Çelebi Keşfü'z-Zunun, Cihannüma, Fezleke Ahmet Paşa: 15. yüzyılın Sul- Züleyha, Gencine-i Raz, Gülşen-i Evliya Çelebi Seyehatname tanü'ş Şuarası'dır. Fatih Sultan Enver, Şah u Geda, Usulname adıy- Naima Naima Tarihi Mehmet için "güneş, kerem", Cem la yazdığı mesnevileri bir "hamse" Yirmisekiz Çelebi Mehmet Paris Sefaretnamesi Sultan için "benefse, ab" redifli oluşturur. Şehzade Mustafa'nın öl- Mercimek Ahmet Kabusname kasideler yazmıştır. Gazellerinde dürülmesi üzerine Şehzade Mustafa Kul Mesud Kelile ve Dimne genelde din dışı konular işler. "Di- Mersiye'sini yazmıştır. Divanı vardır. Nergisi Süslü Nesir van"ı vardır. Veysi Süslü Nesir

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: TİYATRO-ANI-EFSANE-HABER YAZISI SADIK UYGUN YAYINLARI 16 GEZİ YAZISI

TİYATRO 2) Cumhuriyet’in ilk 20 yılındaki yazar kuşağı: Anı (Hatıra) Genellikle ruhsal çelişkiler, değer yargılarının değişmesi, MODERN TÜRK TİYATROSU efsanelere yönelerek ulusçuluğu getiren düşüncelere yönel- Bir kişinin yaşadığı ya da şahit olduğu olayları, üzerinden zaman geçtikten sonra varsa belgeleriyle aktardığı yazılardır. Bu Modern Türk tiyatrosu Batı tiyatrosunun etkisinde şekillenmiş mişlerdir. türde öne çıkan eserler: ve gelişmiştir. Nazım Hikmet, Necip Fazıl Kısakürek, Vedat Nedim Tör, Cev- Halit Ziya Uşaklıgil → Kırk Yıl, Saray ve Ötesi 1839’dan 1908’e kadar olan dönem, Tanzimat Tiyatrosu; det Kudret Solok, Halit Fahri Ozansoy, Faruk Nafiz Çamlıbel Falih Rıfkı → Çankaya, Zeytindağı 1908’den 1923’e kadar olan dönem, Meşrutiyet Tiyatrosu; 3) 2. Dünya Savaşı Kuşağı: Halide Edip Adıvar → Türk’ün Ateşle İmtihanı 1923’ten sonraki dönem de Cumhuriyet Tiyatrosu. Batılılaşma düşüncesinin nasıl yanlış anlaşıldığı işlenmiştir. Modern Türk tiyatronun ilk eserleri Tanzimat Dönemi’nde ya- Aile teması sadece dar ahlak kuralları içerisinde değil, aynı zılmış, yayımlanmış ve oynanmıştır. zamanda ekonomik durumu içerisinde de ele alınır. *İbrahim Şinasi’nin “Tercüman-ı Ahval” gazetesinde 1859′da , Cevat Fehmi Başkut, Ahmet Muhip Dı- Gezi Yazısı parça parça yayımlanan Şair Evlenmesi isimli eseri ilk yerli ranas tiyatro denemesidir. 4) 1950 Kuşağı: Gezilip görülen yerlerin ilgi çekici yönlerinin anlatıldığı metinlerdir. Bu türde öne çıkan eserler: *Teodor Kasap, Direktör Ali Bey, Namık Kemal, Ahmet Mithat Sorunlara çözüm sunan bir anlayış hâkimdir. Bu kuşağın eği- Evliya Çelebi → Seyahatname Seydi Ali Reis → Mirat’ül Memalik Efendi, Şemsettin Sami, Recaizade Mahmut Ekrem, Ebuz- limleri; bireyden topum sorunlarına yönelme, olaylardan ve Cenap Şabahattin → Hac Yolunda Katip Çelebi → Cihannüma ziya Tevfik, Tanzimat dönemindeki diğer oyun durumlardan toplum sorunlarına yönelme, evrensel anlamda Reşat Nuri Güntekin → Anadolu Notları Falih Rıfkı Atay → Hint, Bizim Akdeniz, yazarlarıdır. sorunlar ve bu yoldan toplumu irdeleme ve son olarak köy Tuna Kıyıları Ahmet Vefik Paşa’nın, Moliere’den yaptığı çeviri ve uyarla- sorunlarını irdelemedir. malar ve Bursa’da vali iken yaptırdığı tiyatro binasıyla tiyatro , Haldun Taner, Nazım Kurşunlu, Çetin sanatının gelişmesine önemli katkıları olmuştur. Altan, Turgut Özakman, Aziz Nesin, Orhan Asena, Necati Cu- Güllü Agop’un yönetimindeki Osmanlı Tiyatrosu’nda 1870- malı, Recep Bilginer, Cahit Atay 1880 arasında Türkçe oyunlar oynanmıştır. 5) 1960 Kuşağı: 1923, tiyatro bakımından bir dönüm noktasıdır. Tiyatromuzun Politik eğilimleri serttir. Haber Yazısı önemli sorunu olan, kadının sahneye çıkamamasının, Ata- Eğilimleri; toplum düzensizlikleri dünya siyaseti ve nedenle- türk’ün yüreklendirmesi ve verdiği güvence ile ortadan kalk- 5 N 1K kuralına uygun olarak yorumsuz oluşturulan haber metinleridir. Bir olayla ilgili halkı bilgilendirmek amaçlanır. rine genellemesine yöneliş, efsane ya da tarihe dayanarak mış olması önemlidir ayrıca, yine 1923 yılında Ankara Hükû- çağın eleştirisi ve son olarak insanlık sorunları üzerine genel- meti, tiyatroyu desteklemek konusunda ilk adımı atmıştır. lemesine yöneliştir. İstanbul Şehir Tiyatrolarının temelini oluşturan Darülbedayi, Sermet Çağan, Adalet Ağaoğlu, Kerim Korcan, Vasıf Öngö- 1914′te okul olarak kurulmuş; 1920′de Darülbedayi tarafın- ren, Turan Oflazoğlu dan sahnelenen bir oyunda rol alan Afife Jale, sahneye çıkan ilk Türk kadını olarak tarihe geçmiştir. 1970 Sonrası Türk Tiyatrosu: Efsane Toplumsal huzursuzlukların yoğun olduğu dönemlerdir. Bu dönemde iki yazarı Ahmet Nuri Sekizinci ve Musahipzade Halkın hayal gücüyle oluşturduğu “ideal insan tipini” işler. Nesilden nesile aktarılır. Hayal gücüne dayanır. Celal’dir. Ağırlıkla politik tiyatro üstünde durulur. Mit: Eski çağlardaki tanrıları, tanrıçaları ve tanrılaştırılmış kahramanları anlatır. Bir topluma ait mitleri inceleyen bilim dalına mitoloji denir. Batılı anlamda Türk tiyatrosunun kurucusu Muhsin Ertuğ- Gerçekçi köy oyunları, tarihsel oyunlar, geleneksel Türk tiyat- rul’dur. rosunun özelliklerine dayalı müzikli oyunlar, kabare oyunları, Aka Gündüz, Ahmet Muhip Dıranas, Faruk Nafiz Çamlıbel, Re- epik oyunlar yazıldı. şat Nuri Güntekin, Ahmet Kutsi Tecer, Cevat Fehmi Başkut, Aziz Özel tiyatrolar dikkat çekmektedir. Nesin, Haldun Taner, Necip Fazıl Kısakürek, Tarık Buğra, Sa- ”Dostlar Tiyatrosu” ve “Kent Oyuncuları” bu dönemde kurul- bahattin Kudret Aksal, Recep Bilginer, Güngör Dilmen, Nezihe muştur. Araz, Orhan Asena, Turan Oflazoğlu, Sermet Çağan, Necati Cu- Destan ve Efsanenin Farkları: malı, Oktay Arayıcı, Vasıf Öngören, Melih Cevdet Anday, Başar Turgut Özakman, Oktay Arayıcı, Vasıf Öngören Sabuncu, Dinçer Sümer, Turgut Özakman, Refik Erduran, Bilge- 1980’lerde bir durgunluk yaşadı. • Destanlar genellikle tarihî ve önemli bir olaydan oluşurken efsaneler için böyle bir zorunluluk yoktur. su Erenus, Tuncer Cücenoğlu, Murathan Mungan, Ülkü Ayvaz, Refik Erduran, Orhan Asena, Turan Oflazoğlu, Necati Cuma- Ferhan Şensoy, Mehmet Baydur. • Destanların dinsel bir kutsallığı yoktur fakat efsanelerde dinsel ögeler vardır. lı, Melih Cevdet Anday, Turgut Özakman, Sabahattin Kudret 1) 1.Dünya Savaşı Kuşağı: Aksal, Recep Bilginer, Güngör Dilmen, Başar Sabuncu, Din- • Destanlar genellikle manzumdur. Efsaneler ise genellikle nesir şeklindedir. çer Sümer, Bilgesu Erenus, Tuncer Cücenoğlu, Murathan I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı bu dönemde iz bırak- • Efsaneler bir yöreye veya bir bölgeye aittir. Örneğin, Balıkesir yöresine ait “Sarıkız Efsanesi” gibi. Destanlarda ise tarih ve toplumları etki- mıştır. Mungan, Ülkü Ayvaz, Ferhan Şensoy ve Mehmet Baydur leyen olaylar vardır. Millîdir. Musahipzade Celal, Reşat Nuri Gültekin ve Hüseyin Rahmi 1990’lı yıllarda Tuncer Cücenoğlu, Memet Baydur, Ferhan Gürpınar Şensoy, Uğur Uludağ

www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI