T.C. Firat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyati Ana Bilim Dali
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI NEDİM’İN SANATI ÜZERİNE BİR TAHLİL DENEMESİ DOKTORA TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN Prof. Dr. Sabahattin KÜÇÜK Abdulmuttalip İPEK Elazığ - 2013 T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI NEDİM’İN SANATI ÜZERİNE BİR TAHLİL DENEMESİ DOKTORA TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN Prof. Dr. Sabahattin KÜÇÜK Abdulmuttalip İPEK Jürimiz, 07.06.2013 tarihinde yapılan tez savunma sınavı sonunda bu doktora tezini oy birliği ile başarılı saymıştır. Jüri Üyeleri: 1. Prof. Dr. Sabahattin KÜÇÜK 2. Prof. Dr. İ. Çetin DERDİYOK 3. Prof. Dr. Ali YILDIRIM 4. Prof. Dr. Şener DEMİREL 5. Yrd. Doç. Dr. Bedri AYDOĞAN F. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulunun ..... / ..... / ........... tarih ve ........... sayılı kararıyla bu tezin kabulü onaylanmıştır. Prof. Dr. Enver ÇAKAR Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü II ÖZET Doktora Tezi Nedim’in Sanatı Üzerine Bir Tahlil Denemesi Abdulmuttalip İPEK Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı Elazığ – 2013, Sayfa: IX + 329 XVIII. yüzyıl divan şairi Nedim, klasik Türk şiirinin en tanınmış şahsiyetlerindendir. Yaşadığı dönemden günümüze kadar neredeyse üç asır geçmiş olmasına rağmen onun şiir dünyamızdaki etkisi hâlâ devam etmektedir. Nedim’in sanatı üzerine bir tahlil denemesi olan bu çalışmada, geleneksel tahlil yönteminin dışında kimi çağdaş edebiyat kuram ve eleştirilerinden de istifade edilmiş; şairin sanatını belirgin kılan hususlar, kısa bir girişten sonra dört ana bölümde incelemeye tabi tutulmuştur. Bu bölümler, klasik divan tahlili şablonuna göre yapılmayıp ana ve alt başlıklar, okumalar esnasında karşılaşılan birtakım soru ve sorunlardan hareketle oluşturulmuştur. Çalışma neticesinde elde edilen tespit ve değerlendirmeler ise “Sonuç” başlığı altında verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Nedim, XVIII. yüzyıl, klasik Türk şiiri, tahlil, çağdaş edebiyat kuram ve eleştirileri. III ABSTRACT Doctorate Thesis An Analysis Essay on the Art of Nedim Abdulmuttalip İPEK The University of Fırat The Institute of Social Science The Department of Turkish Language and Literature The Department of Classical Turkish Literature Elazığ – 2013, Page: IX + 329 18th century divan poet Nedim is one of the most famous figures in the history of Turkish poetry. Though it has been almost three centuries since the period in which he lived, his influence on our world of poetry still endures. In this study, which is an attempt to analyse Nedim’s art, we have made use of some contemporary literature theories and criticisms in addition to the traditional analysis method. Moreover, the characteristics which render the poet’s art distinguishable have been examined under four main chapters following a brief introduction. These chapters haven’t been produced in accordance with the classical divan analysis template; rather, main titles and sub-titles were comprised with the drive of some questions and problems faced during the reading. Findings and considerations obtained through the study have been presented under the title of “Conclusion”. Key Words: Nedim, 18th century, Classical Turkish poetry, analysis, contemporary literary theories and critiques. IV İÇİNDEKİLER ÖZET ............................................................................................................................... II ABSTRACT ................................................................................................................... III İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. IV ÖN SÖZ ........................................................................................................................ VII KISALTMALAR .......................................................................................................... IX GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. NEDİM’İN HAYATI-SECİYESİ-SANATI ........................................................... 29 1.1. Nedim’i Yetiştiren Yüzyıl .................................................................................... 29 1.2. Hayatı (Yetiştiği Ortam, Aldığı Eğitim) .............................................................. 32 1.3. Seciyesi ................................................................................................................ 37 1.4. Sanatı .................................................................................................................... 40 1.4.1. Edebiyat Tarihleri/Tarihçilerinin Gözüyle Nedim ve Sanatı ........................ 43 1.4.2. Nedim’in Kendi Şiiri ve Şairliği Hakkındaki Değerlendirmeleri ................. 45 1.4.2.1. Şiiri Hakkındaki Değerlendirmeleri ....................................................... 45 1.4.2.2. Şairliği Hakkındaki Değerlendirmeleri .................................................. 52 1.5. Nedim’in Etkilendiği/Tanzir Ettiği Şairler ........................................................... 53 1.6. Nedim’i Tanzir Eden Şairler ve Nedim Etkisi ..................................................... 60 İKİNCİ BÖLÜM 2. NEDİM DİVANI’NIN TAHLİLİ ............................................................................ 68 2.1. Mazmun ve Hayal Dünyası (İnce[len] Hayal) .................................................... 68 2.2. Sebk-i Hindî Tesiri ............................................................................................... 88 2.3. Hikemî Tarz ....................................................................................................... 106 2.4. Mahallîleşme ...................................................................................................... 113 2.5. Nedim ve Gelenek .............................................................................................. 117 2.6. Yenilikçi Yönleriyle Nedim ............................................................................... 120 2.6.1. Şekil Bakımından Nedim’in Şiiri ................................................................ 122 2.6.2. Muhteva Bakımından Nedim’in Şiiri .......................................................... 126 V 2.7. Şûhâne Tarz ve Bu Tarzın Temsilcisi Olarak Nedim ........................................ 128 2.8. Nedim ve Patronaj .............................................................................................. 134 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. ELEŞTİRİLER KARŞISINDA NEDİM’İN SANATI......................................... 147 3.1. Sanatta Gerçek(çi)lik, Edebiyat-Hakikat İlişkisi ve Nedim ............................... 147 3.2. Sanatta Samimiyet ve Nedim ............................................................................. 157 3.3. Biyografik Okumalar Işığında Nedim’in Şiiri ve Yaşantılar Meselesi .............. 161 3.4. Sanatta Ahlak ve Nedim’in Şiiri ........................................................................ 169 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. DİL VE İFADE (ÜSLUP) ....................................................................................... 175 4.1. Söz Varlığı ......................................................................................................... 179 4.1.1. Konuşma Dili .............................................................................................. 179 4.1.2. Atasözleri ve Deyimler ................................................................................ 189 4.1.2.1. Atasözleri ............................................................................................. 189 4.1.2.2. Deyimler .............................................................................................. 190 4.1.3. Nedim Divanı’ndaki Arkaik Unsurlar ......................................................... 202 4.2. Ses, Kelime ve Söz Tekrarları ............................................................................ 211 4.2.1. Ses Tekrarı ................................................................................................... 211 4.2.2. Kelime Tekrarı (İkilemeler) ........................................................................ 214 4.2.2.1. Beyit İçerisinde Bulundukları Yere Göre İkilemeler ........................... 215 4.2.2.2. Farsça Kurallara Göre Yapılan İkilemeler ........................................... 218 4.2.3. Söz Tekrarı .................................................................................................. 225 4.2.3.1. Birli Söz Tekrarları .............................................................................. 225 4.2.3.2. İkili Söz Tekrarları ............................................................................... 231 4.2.3.3. Üçlü Söz Tekrarları .............................................................................. 232 4.2.4.4. Dörtlü Söz Tekrarları ........................................................................... 234 4.3. Paralel ve Ortak Söz Yapıları ............................................................................. 237 4.4. Paralel Yineleme Unsuru Olarak Redd-i Matla ................................................. 243 4.4.1. Matla’nın İlk Mısrasının Makta’nın İkinci Mısrasında Tekrarı .................. 245 4.4.2. Matla’nın İkinci Mısrasının Makta’nın İkinci Mısrasında Tekrarı ............. 245 4.5. Somutlaştırma / Bağdaştırma (Alışıl[ma]mış Bağdaştırma) .............................. 246 VI 4.6. Şiir Dilinde Sapmalar ........................................................................................