10.Sinif Türk Dili Ve Edebiyati
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
10.SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI EDEBİYATIN TARİH VE DİN İLE İLİŞKİSİ felsefesinden ayrı değerlendirmemiz gerektiğini gözler Edebiyat-Tarih İlişkisi önüne serer. Sanatçılar gerek dini konular hakkında Edebiyat öyle bir sanat dalıdır ki içinde birçok bilimin bilgi vermek gerekse Allah’a ve Hz. Muhammed’e olan ve sanatın derin izlerini görebilirsiniz. Edebiyatı diğer sevgilerini dile getirmek için edebiyatı bir araç olarak sanat dallarından ve bilimden ayrı düşünmek adeta kullanmışlardır. Örneğin Fuzuli, Su Kasidesi adlı edebiyatı yok etmektir. Aslında edebiyat yaşamın adeta eserinde Peygamberimizi övmüş ve ona olan sevgisini özeti gibidir. Bu nedenle çevresindeki her şeyden çok güzel bir şekilde dile getirmiştir. Yine aynı şekilde etkilenmektedir. Süleyman Çelebi, Mevlid (Vesîletün Necât) adlı Edebiyatın en yoğun ilişki kurduğu bilim dallarının mesnevisinde Hz. Muhammed’i doğum gününde anmış başında tarih gelmektedir. Öyle ki tarih biliminin ona olan sevgisini dile getirmiştir. Bunun yanında Hz. inceleme yöntemleri baz alınarak edebiyat tarihi bilimi Peygamber’imizin hayatını anlatan “Siyer” kitapları, ortaya çıkmıştır. Edebiyat tarihi yüzyıllar boyunca bir dini konuları içeren “ilahi” türü ve mevlit dinin milletin ortaya koyduğu tüm edebiyat eserlerinin, edebiyatla ne kadar içli dışlı olduğunun kanıtıdır. yazarların ve edebi akımları derinlemesine incelemektedir. Bu bakımdan edebiyatın tarihten TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ yararlandığını söyleyebiliriz. Eski dönemler hakkında Türk Edebiyatının dönemlere ayrılmasındaki ölçütler; araştırma yapan bir tarihçi dönemin zihniyeti hakkında bilgi edinmek için o dönemde yazılmış bir edebi ➢ Dil anlayışı eserden yararlanabilir. Örneğin Kurtuluş Savaşı’na ➢ Dini hayat yakından tanıklık eden Halide Edip Adıvar’ın Ateşten ➢ Kültürel farklılaşma Gömlek adlı romanı dönemi yansıtması bakımından ➢ Sanat anlayışı son derece önemli bir eserdir. Kurtuluş Savaşı hakkında ➢ Coğrafya değişimi araştırma yapan bir tarihçinin dönemin zihniyetini ➢ Lehçe ve şive ayrılıkları etkili olmuştur. kavramak adına bu eserden faydalanması ona çok büyük bir katkı sağlayacaktır. Ancak bunun tam tersi de mümkündür. Örneğin 15. yüzyılda yazılmış bir aşk şiiri ile günümüzde yazılmış bir aşk şiiri farklılıklar barındırır. Dolayısıyla biz 15. yüzyılda yazılmış bir eseri incelerken günümüz değerlerine göre değil, eserin yazıldığı dönemin şartlarını göz önünde bulundurmalıyız. Tabii ki tarih bilimi bize bu noktada kaynaklık edecektir. Bu yönüyle tarih ve edebiyat birbiriyle sıkı bir bağ kurmuştur. Edebiyat-Din İlişkisi Her edebi eser yazıldığı dönemi net bir şekilde yansıtır. Din de binlerce yıldır insanları etkisi altına alan, onların yaşamlarını etkileyen ve gerek ahlaki gerekse toplumsal düzenin kurallarını belirleyen çok önemli bir olgudur. Bir toplumu bu kadar derinden etkileyen bir olguya karşı edebiyatın kayıtsız kalması mümkün olmayacaktır. Çünkü edebiyat toplum yaşamını adeta bir ayna gibi yansıtır. Dinlerin toplum üzerindeki etkileri aynı ölçüde edebi eserlere de yansımaktadır. Türk Edebiyatı’nı ele aldığımızda her dönemde dinin çok büyük bir etkisinin olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Mesela İslamiyet Öncesi’ne baktığımız zaman edebiyat-din ilişkisinin çok güçlü olduğunu görebiliyoruz. Öncelikle o dönemde şairlerin NOT: Tablodan hareketle Türk edebiyatının dönemleri büyük bir kısmının şamanlardan yani din adamlarından hakkında kısaca bilgi verilecek. oluştuğunu görüyoruz. Şamanlar dini törenlerde toplanan halka çeşitli konulardan şiirler okurlardı. TÜRKÇENİN TARİHÎ DÖNEMLERİ İslamiyet ile birlikte edebiyat-din ilişkisi daha da A-KARANLIK DÖNEM: yoğunluk kazanmış ve hatta edebiyat yeni bir boyut kazanmıştır. Edebiyatın en önemli konularından biri din B-ALTAY DÖNEMİ: olmuştur. Özellikle divan edebiyatı ve tasavvuf Türkçenin Altay dillerinden (Moğolca, Tunguzca, edebiyatının temelinde dini olgular yatmaktadır. Bu Mançuca, Korece, Japonca) henüz ayrılmadığı bir olgular edebiyatı, İslamiyet ve İslamiyet’in dönemdir. 10.SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI C-İLK TÜRKÇE DÖNEMİ: Ali Şir Nevai, Babür Şah, Ebul Gazi Bahadır Han bu yazı Türkçenin Altaycadan koptuğu ve bağımsız özellikler dilinin en önemli temsilcileridir. göstermeye başladığı dönemdir. Çağdaş Dönemde Uygur ve Özbek Türkçesi tarafından temsil edilir. D-ANA TÜRKÇE DÖNEMİ: ▪ Bu dönem, Türklerin tarih sahnesinde görüldüğü 3. Çağdaş Dönem: Büyük Hun İmparatorluğu zamanındaki Türkçedir. Kuzey ve Doğu Türkçesinin Çağdaş Dönem kolları: ▪ Bu dönemle ilgili metinler Çin kaynaklarında Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Özbek Türkçesi, Uygur mevcuttur. Türkçesi, Tatar Türkçesi ▪ Hunlara ait olduğu kabul edilen şiir örnekleri vardır. B.Batı Türkçesi: Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan ve Gagavuz Türkleri E-METİNLERLE TAKİP EDİLEN DÖNEM: konuşur. Tarih içinde üç dönemde incelenir. 1. ESKİ TÜRKÇE a. Göktürk Dönemi: 1. Eski Anadolu Türkçesi: ▪ Göktürkler zamanında yazılmış olan metinlerdir. 13-15. Yüzyıllar arasını kapsar. Anadolu’da konuşulur. ▪ 8. Yüzyılda yazılmış olan Orhun Abideleri ilk tarih, hitabet ve anı örneğidir. 2. Osmanlı Türkçesi: ▪ Bu metinler Türklerin kullandığı ilk alfabe olan 15.yüzyıldan sonra Arapça ve Farsçanın etkisinde Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. gelişmiştir. 20.yüzyıla kadar devam etmiştir. b. Uygur Dönemi: 3. Çağdaş Dönem: ▪ Uygurlar döneminde yazılan metinler dini Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmenistan içeriklidir, Uygur alfabesiyle yazılmıştır. Türkçesi, Gagavuz Türkçesi ▪ Bu dönem eserleri Sekiz Yükmek, Altun Yaruk, Irk Bitig, Kalyanamkara ve Papamkara’dır. TÜRKLERİN TARİH BOYUNCA KULLANDIĞI ALFABELER c. Karahanlı Dönemi: ▪ Bu dönem Türklerin İslamiyet’e girdiği dönemdir. Tarih boyunca birçok devlet kuran ve uygarlık haline ▪ Eserler kısmen Uygur, kısmen Arap alfabesiyle gelen Türk devletleri yaşadığı dönemler boyunca farklı yazılmıştır. alfabeler kullanmışlardır. Tarihin ilerlemesiyle birlikte ▪ İlk İslami eserler olan bu eserler: Kutadgu Bilig, konuşulan dile uygun harfler ve yazılar değişmiş, bazı Atebetül Hakayık, Divanü Lügatit Türk, Divanı dönemler alfabelerde alıntılar yapılmıştır. Türklerin Hikmet’tir. tarih boyunca kullandığı alfabeler içerisinde yalnızca ikisi Türk devletlerinin kendi oluşturmuş oldukları NOT: Eski Türkçede Göktürkçenin devamı olarak Batı alfabelerdir. Farklı alfabelerin kullanılmasıyla kültürel Türkçesi; Uygurca ve Karahanlıcanın devamı olarak da etkileşimler yaşanmış ve değişimler meydana gelmiştir. Kuzey ve Doğu Türkçesi ortaya çıkmıştır. 1) Göktürk (Kök Türk, Runik) Alfabesi A.Kuzey-Doğu Türkçesi: ▪ Türklerin kullandığı alfabeler arasında ilk olanı Orta Asya’yla Hazar Denizi’nin kuzeyinde konuşulan Göktürk (Kök Türk / Orhun) alfabesidir. Türkçedir. ▪ Türklerin ilk milli alfabesidir. 15.yüzyıldan sonra Kuzey Türkçesi ve Doğu Türkçesi ▪ Sadece Türkler tarafından kullanılmıştır. (Çağatayca) olarak iki farklı koldan gelişimini ▪ Bu alfabeyi Hunlar, Göktürkler ve Türk kavimler sürdürmüştür. kullanmış, eklemelerde bulunmuşlardır. ▪ Yabancı etkilere uzak bir alfabedir. 1. Kuzey Türkçesi: ▪ Göktürk alfabesi 38 harften meydana Temeli Kıpçak şivesine dayanır. gelmektedir. Kıpçakça veya Tatarca olarak da anılır. ▪ Bunlardan 4’ü ünlü, 31’i ünsüz ve 3’ü çift ünsüz Kodeks Kumanikus, Hüsrev ü Şirin Tercümesi, Gülistan sesler için kullanılır. Tercümesi gibi eserlerde bu dönemin dil özellikleri ▪ Ünlüler için kullanılan harflerin her biri ikişer görülür. ünlüyü karşılamaktadır. 2. Doğu Türkçesi (Çağatayca): ▪ Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, geri kalan 15.yüzyılda farklılaşmıştır. harfler sessiz harf statüsündedir. Orta Asya Türkleri tarafından kullanılan ve günümüze ▪ Büyük ve küçük harf yoktur. kadar yaşayan yazı dilidir. ▪ Sağdan sola doğru yazılır ve bu şekilde okunur. 10.SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ▪ “Orhun Abideleri” ve “Yenisey Yazıtları” Göktürk ▪ Arap alfabesinin kullanımı Karahanlı Alfabesi ile yazılmıştır. Dönemi’nden, 1 Kasım 1928’e kadar sürmüştür. ▪ Noktalama işareti olarak sadece “:” kullanılmıştır. ▪ Osmanlı döneminde Arapça, Farsça ve Türkçenin karışımından oluşan Osmanlıca ile birlikte bir 2) Uygur Alfabesi bütün oluşturmuştur. • Türklerin kullandığı alfabeler arasında ikinci ▪ 1928 yılında yapılan Harf İnkılabı ile kullanımı olarak kullanılan alfabe Uygur alfabesidir. sona ermiştir. • Göktürklerden sonra kurulan Uygurlar tarafından ▪ Bu alfabe ile Türk-İslam tarihinde önemli eserler adlandırılmıştır. verilmiştir. • 18 adet işaretten, sembolden meydana gelmiştir. ▪ Arap alfabesinin bizdeki ilk önemli ürünleri: • 4 sesli harf yer alır. Kutadgu Bilig, Divanü Lugatit Türk ve Atabetül • Sağdan sola ve harfler birbirine bitişik olacak Hakayık’tır. şekilde yazılır. ▪ Bunlardan Kutadgu Bilig ile Atabetül Hakayık • Yalnızca ”Z” harfi ayrı yazılır. Uygur alfabesiyle de yazılmıştır. • Bu yazının katiplerine yani yazıcılarına bakşı, bakşıgeri veya serbahşı adı verilmektedir. • Uygur alfabesi Soğd kökenlidir ve Uygurlar 4) Kiril Alfabesi: tarafından Türkçeye uyarlanmıştır. o Türklerin Kiril alfabesine geçişi Rusya • İslamiyet’ten önce ve sonra kullanılmıştır. topraklarında gerçekleşmiştir. o Kiril Alfabesi Türklerin kullandığı alfabeler • İslamiyet’ten sonra Türkistan ve Kırım’da bulunan arasında en çok sesli harf barındıran alfabedir. Türk devletleri Uygur alfabesini kullanmaya o 38 harften oluşan alfabenin 11’i sesli harftir. devam etmişlerdir. o Soldan sağa doğru yazılır. • Uygur alfabesiyle yazılan ilk metinler 9. yüzyıla o Halen bazı Türk toplulukları Kiril alfabesini aittir. kullanmaktadır. • Bu alfabe ile edebiyat, sanat, din ve hukuk alanlarında birçok eser yazılmıştır. 5) Latin Alfabesi ✓ Türklerin