10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: YAZIM KURALLARI-1 SADIK UYGUN YAYINLARI 01 Büyük Harflerin Kullanımı Yön Adlarının Yazımı Pekiştirme ve İkilemelerin Yazımı Kısaltmaların Yazımı Satır Sonuna Gelen • Yön adları; özel adın başındaysa • Kuruluş,ülke, kitap, dergi ve yön adlarının Sözcüklerin Yazımı • Cümleler, dize başları, mektup ve resmî yazış- • Pekiştirilmiş sözcükler her zaman bitişik, iki- büyük, sonundaysa küçük harfle kısaltmaları; her kelimenin ilk harfinin bü- malardaki hitaplar büyük harfle başlar. lemeler ise ayrı yazılır. • Heceye göre yazılır. başlar. yük olarak yazılmasıyla yapılır ve getirilen ✓ ✓ ..................................................... sa- ✓ Ne içindeyim zamanın ne de büsbütün dışın- Paramparça ⇒ Pekiştirme ek kısaltmanın son harfinin okunuşuna ✓ Batı Anadolu, Karadeniz’in batısı... da... ✓ Ivır zıvır ⇒ İkileme göre getirilir. kın gelme. Ara yönler bitişik yazılır. ✓ Sayın Müdürüm, ✓ • Kısa çizgi (-) kullanılır. ✓ İkilemeler arasına virgül (,) konmaz. TDK (Türk Dil Kurumu) Kuzeydoğu, güneybatı... • • Özel adlar; kitap, dergi, gazete adları; millet, ✓ Aşağı, yukarı (yanlış) TDK’nın (yanlış) Birleşik sözcükler, tek sözcük gibi he- dil, din, ırk, mezhep adları; kitap ve dergilerde- Yön adları, devletleri veya kültürleri celenir. Bazı ikilemeler, varlıkların adı olarak kullanıldı- TDK’nin (doğru) ki bölüm adları büyük harfle başlar. karşıladığında büyük harfle başlar. ✓ ........................................................ il- ✓ ğında bitişik yazılır. • Küçük harfle yapılan kısaltmalara getirilen ✓ Bu nazım biçimleri edebiyatımıza köğretim Vatan yahut Silistre, Varlık dergisi, Resmî Ga- ✓ ekler, sözcüğün okunuşuna göre getirilir. Batı’dan geldi. Çıtçıt, gırgır, çatapat, fısfıs, cızbız... zete... Satır sonunda ve başında tek harf ✓ kg’dan ✓ mm’den ✓ Hasan Ali Toptaş, Türklük, Protestanlık, Sün- bırakılmaz, satır sonunda kesme Sonunda nokta bulunan ve üs işaretli kı- nilik... işareti varsa kısa çizgi kullanılmaz. saltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. ✓ ..................................................... Ali’ Gazete ve dergi ifadesi özel ada dahilse bü- ✓ Alm.dan, m2ye yük değilse küçük yazılır. nin ✓ Sabah gazetesi... de, da’nın Yazımı Kitap, dergi, kurum vb. özel adlarda yer alan • Bağlaç olan “de, da” ayrı yazılır ve sert- kelimelerin ilk harfleri büyükse kullanılan leşmeye (ta, te) uğramaz. edat veya bağlaçlar küçük, harflerin tamamı Cümleden çıkarıldığında cümlenin anla- büyükse kullanılan edat ve bağlaçlar da bü- mı bozulmaz. YAZIM Ek Eylemin Yazımı Birleşik Sözcüklerin Yazımı yük harfle yazılır. ✓ Onu ben de tanıyorum. • Ek eylemler bitişik ya da ayrı yazıla- ✓ Mai ve Siyah ✓ MAİ VE SİYAH Bitişik Yazılanlar • Hâl eki olan “-de, -da” kendinden önceki KURALLARI bilir. • Devlet, kurum, kuruluş adları; şehir, semt, ma- • Ses düşmesine uğrayanlar: birbiri sözcüğe bitişik yazılır ve sertleşmeye ✓ Hastaymışsın. ⇒ Hasta imişsin. halle adları; gezegen ve yıldız adları büyük • Yardımcı fiille yapılan ve ses olayına (-ta, -te) uğrar. ✓ ⇒ harfle başlar. Gidiyordu. Gidiyor idi. uğrayan birleşik fiiller: hisset- Cümleden çıkarıldığında anlam bozulur. • Kurallı birleşik fiiller: yazabil- ✓ Türkiye Cumhuriyeti, Galatasaray Lisesi, Hal- ✓ • Her iki kelimesi ya da ikinci kelimesi ley Kuyruklu Yıldızı Bu sokakta oturuyorum. anlam kaybına uğrayanlar: aslanağzı, ✓ ✓ Kalemin bende kalmış. Türk Dil Kurumu, Aydın, Fevzi Paşa Mah... mi Soru Edatının Yazımı danaburnu Özel ada dahil olmayan ve tamlama kuran “il, • “mi” soru edatı; kendinden önce ve • Emir kipiyle kurulanlar: ateşkes ilçe, köy” vb. sözcükler küçük harfle başlar. sonra gelen sözcüklerden ayrı, ken- • “Alt, üst, üzeri” sözcükleriyle kurulanlar: ✓ Bolu ilinin Mengen ilçesi... dinden sonra gelen ekle bitişik yazılır. bilinçaltı • • Özel ada bağlı unvan sıfatları, saygı sözcükle- ki’nin Yazımı ✓ Sen mi geldin? “Ev” sözcüğüyle kurulanlar: aşevi • Sıfat fiille kurulanlar: gökdelen ri, takma adlar büyük harfle başlar. • ✓ Geliyor muydu? Sıfat yapan ve zamir olan “-ki” ektir ve bitişik ✓ “Hane, zade, zede” sözcükleriyle ku- ✓ Nene Hatun, Hala Sultan, Doktor Ersan Bey... yazılır. rulanlar: kahvehane, kazazede ✓ Akrabalık bildiren sözcükler, büyük harfle baş- Yarınki maç için hazırlanıyordu. (Sıfat yapan -ki) Ayrı Yazılanlar lamaz. ✓ Tarihlerin Yazımı Bizimkisi bir aşk hikâyesidir. (İlgi zamiri olan -ki) • Birleşme sırasında ikinci sözcük ya ✓ Murat amcan, Türkan teyzem • Belli bir tarihi bildiren ay ve gün adları • Bağlaç olan “ki” sözcüktür ve ayrı yazılır. da sözcüklerden hiçbiri anlam deği- Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle büyük harfle başlar. ✓ Sen ki söz vermiştin. (Bağlaç olan ki) şikliğine uğramayan; durum,olgu,o- başlar. ✓ lay bildiren; “dış, öte, iç, sıra, küre” 30 Haziran Cuma günü gelecek. Kalıplaşmış bazı bağlaçlarda “ki” bitişik yazılır. Sayıların Yazımı ✓ İstiklal Savaşı, Tanzimat Dönemi sözcükleriyle oluşturulan birleşik ✓ Okullar haziranda kapanır. SİM BOHÇAM • sözcükler ayrı yazılır. Tarihi dönem bildirmeyip tür ve tarz bildiren Sayılar, yazıyla yazıldığında her sözcük ayrı yazılır. • Ay ve gün adları rakamlarla da yazılabilir. ✓ köpek balığı, kayseri mantısı... sözcükler küçük harfle yazılır. meğerki ✓ Üç yüz altmış beş kişi katıldı davete. ✓ 30/06/2017 ✓ ✓ çünkü ana fikir, olağan dışı, hafta sonu Türk halk edebiyatı, divan şiiri... ✓ hâlbuki Çek ve senetlerde bitişik yazılır. 30.06.2017 ✓ yer küre, alt yazı • Yer adlarında ilk addan sonra gelen deniz, göl, oysaki ✓ Çekin üzerinde ellibeşbin TL yazıyordu. Ay adı yazıyla yazıldığında sayılar, nokta belki Alt ve üst sözcükleri somut yer bildir- nehir, dağ vb. tür bildiren ikinci adlar büyük • Sayılara gelen ek kesme ile ayrılır ve ünsüz uyu- ve çizgi ile ayrılmaz. harfle başlar. mademki mezse (mecaz olursa) bitişik yazılır. ✓ muna girer. ✓ 23 Nisan 1920 (doğru) illaki ✓ ayakaltı, dizüstü ... Ağrı Dağı, Dicle Irmağı... ✓ 1965’te ✓ 2’nci ✓ 10’uncu ✓ 23.Nisan.1920 (yanlış) sanki www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: YAZIM KURALLARI-2 SADIK UYGUN YAYINLARI 02 Yanlış Doğru Yanlış Doğru açık göz açıkgöz SIKÇA YAPILAN YAZIM YANLIŞLARI önyargı ön yargı açı ortay açıortay ön sezi önsezi Yanlış Doğru Yanlış Doğru Yanlış Doğru asvalt asfalt bir çok birçok espiri espri ilk okul ilkokul özeleştiri öz eleştiri akşam üstü akşamüstü birden bire birdenbire eşortman eşofman insiyatif inisiyatif peşpeşe peş peşe alçakgönüllü alçak gönüllü bire bir (etkili) birebir fantestik fantastik işyeri iş yeri restaurant restoran alel acele alelacele bir kaç birkaç fasülye fasulye kamu oyu kamuoyu sağ duyu sağduyu alış veriş alışveriş çağdışı çağ dışı fülüt flüt kapütülasyon kapitülasyon stajer stajyer alt üst altüst çala kalem çalakalem gel git gelgit klavuz kılavuz süpriz sürpriz anadüşünce ana düşünce def etmek defetmek gelişi güzel gelişigüzel kırk ikindi kırkikindi tek düze tekdüze ana okulu anaokulu dekarasyon dekorasyon gerçek üstü gerçeküstü kiprik kirpik tenefüs teneffüs antreman antrenman demiryolu demir yolu git gide gitgide konar göçer konargöçer traş tıraş arasöz ara söz dilbilgisi dil bilgisi günbe gün günbegün kurdale kurdele ünvan unvan ard arda art arda dinazor dinozor harfiyat hafriyat laboratuar laboratuvar vaddetmek vadetmek ardısıra ardı sıra dip not dipnot hava alanı havaalanı malesef maalesef vejateryan vejetaryen başbaşa baş başa diz üstü dizüstü herhâlde her hâlde müsade müsaade yaşamöyküsü yaşam öyküsü başabaş başa baş düz yazı düzyazı herhangibir herhangi bir okur yazar okuryazar yerkabuğu yer kabuğu bilinç altı bilinçaltı eksoz egzoz heykeltraş heykeltıraş olağandışı olağan dışı yer küre yerküre bilir kişi bilirkişi eni konu enikonu hoşçakal hoşça kal orjinal orijinal yıldönümü yıl dönümü bir takım (belgisiz) birtakım entellektüel entelektüel iç güdü içgüdü ortaoyunu orta oyunu zatüre zatürre bir biri birbiri erezyon erozyon iddaa iddia önsöz ön söz zeytin yağı zeytinyağı www.sadikuygun.com.tr UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: NOKTALAMA İŞARETLERİ SADIK UYGUN YAYINLARI 03 Nokta ( . ) Virgül ( , ) Noktalı Virgül ( ; ) İki Nokta ( : ) • Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır. • Eş görevli söz ve söz öbeklerini ayırmak için kullanılır. • Virgül ile giderilemeyen anlam belirsizliklerini gidermek için kullanılır. • Kendisiyle ilgili örnek ve açıklama verilecek cüm- ✓ Beni yalnız bıraktın. le ya da sözcüklerden sonra kullanılır. ✓ Çalışkan, akıllı bir öğrenciydi. ✓ Küçük; afacan, sevimli ve zekiydi. • Bazı kısaltmaların sonunda kullanılır. ✓ Sıfat: Adı niteleyen sözcük türüdür. • Hitaplardan sonra kullanılır. • Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır. ✓ Prof. ✓ Doç. ✓ vb. ✓ Çok şey eksikti: sevgi, saygı... ✓ Canım Arkadaşım, ✓ Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur. T.C. ve T. dışında büyük harfle yapılan kısaltmalarda nokta • Aktarma cümlelerinde tırnaktan önce kullanılır. • Sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır. • Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür ve takımları ayırmak için kullanılır. kullanılmaz. ✓ ✓ ✓ Kırmızı, yeşil, mavi zarfları buraya; sarı, beyaz, pembe zarfları di- Adam bağırdı: “Herkes otursun!” ✓ ✓ Başkası olma, kendin ol. TBMM ÖSYM • Karşılıklı konuşmalarda kullanılır. • Özne, yüklemden uzak düştüğünde ya da vurgulamak is- ğer çekmeceye koyun! • -(i)nci eki yerine ve tarih bildiren rakamlar arasına konur. ✓ tendiğinde özneden sonra kullanılır. • Özneyi kendinden sonra gelen, virgülle ayrılmış sözcüklerden ayır- Zeynep seslendi: ✓ 19. yüzyıl ✓ 10. 06. 2017 ✓ Okullar, haftaya kapanacak. mak