Proflen hir set GPC0018 tudalen 32516 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of , 2006 3251 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrthladdaf: gwrthladd bg.. a to expel , throw or thrust out , oust , eject , cast or throw away,,,,;,, drive or chase away beat off get rid of eliminate resist oppose impugn,,,,,;,,, withstand check drive back repel repulse keep out exclude ward off avert,;,(,.);,;,; turn away refuse reject request &c prevent hinder counteract frustrate refute,, disprove confound , controvert . 13g. gwrthladdedig abfl.. ()a expelled , driven out , banished , outcast , driven or chased away , excluded , &c .; rejected;, refuted controverted ; repelled , driven back , opposed or resisted . 13g. ()b expulsive . 1545. gwrthladdiad eg.,,,; counterblow opposition resistance repugnance a driving off or away,.; &c resistance of one material thing to the ( contrary ) movement or pressure of another(). in physics 1568. gwrthladdol a., resisting opposing . 1800. gwrthladdwr, gwrthladdydd eg. ll. - wyr , - yddion . resister , opposer ; repeller , expeller. 14g. gwrthlain eb. ll. - leiniau . lining . 1776. gwrthlais eg. ll. - leisiau . antiphon , responsory song ; echo , counter - cry ; opposing or protesting voice,. veto 1604–7. gwrthlam eg. ll. - au . rebound , recoil , repercussion . 1728. gwrthlamaf: gwrthlamu bg.,. to rebound recoil [].1783 gwrthlef1 eb. ll. - au . cry or outcry against , cry to reclaim or revoke , voice of protest or objection,. voiced or expressed protest or objection 1604–7. gwrthlef2 , gwrthlefaf: gwrthlefain bg.,. to cry or shout against or in reply cry down 1588. gwrthlefgar a.,,. obstreperous noisy clamorous 1778. gwrthleiniaf: gwrthleinio ba.( to line garment ,.). &c 1800. gwrthleisiaf: gwrthleisio bg.,;, to resound echo voice a protest clamour against . 1722. gwrthlen eb. ll. - ni . foil ( of mirror ). 1773. gwrthlenyddol, gwrthleol, gw.gwrth- + llenyddol, lleol. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32526 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3252 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrthlewyrch, gwrthlewych eg.. reflection 1760. gwrthlewyrchaf, gwrthlewychaf: gwrthlewyrchu, gwrthlewychu bg. to reflect. [].1783 gwrthlidiad, gw.gwrth- + llidiad. gwrthlif eg. ll. - oedd . reflux , a flowing back , ebb , an ebbing ; contrary ( or adverse ) flow or current,-;. counter tide eddy 1604–7. gwrthlifaf: gwrthlifo bg.,;. to flow back or reflow ebb flow against 1604–7. gwrthlifeiriaf: gwrthlifeirio bg., to ebb reflow , flow back . 1632. gwrthlithraf: gwrthlithro bg.,. to relapse backslide [].1783 gwrthlithrwr eg. ll. - wyr . backslider , apostate . 1630. gwrthlofnodaf: gwrthlofnodi, gw.gwrth- + llofnodaf: llofnodi. gwrthlu, gw. gwythlu. gwrthlun eg. ll. - iau . antitype ; reflection ; foil ; symbol . 1770. gwrthluniaf: gwrthlunio ba.;. to reflect copy [].1783 gwrthluydd eg.. rebellion 1632. gwrthluyddaf: gwrthluydda bg.. to rebel 1632. gwrthlwg a.. antiscorbutic 1793. gwrthlyngyrol a.. medicinal for cure of intestinal worms 1850. gwrthlys1 eg.ahefydfel a . 1. repugnance,,, aversion hatred hatefulness , antipathy ; repugnant , antagonistic , hateful. Dchr. 14g. 2. whitlow,. felon c. 1400. gwrthlys2 eg.; coltsfoot asarabacca . 14g. gwrthlywiaf: gwrthlywio ba.,, to bear rule or exercise authority over domineer over tyrannize. 1567. gwrthlywodraeth, -ol, gw.gwrth- + llywodraeth, -ol. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32536 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3253 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrthmin eg.,. object with bent or crooked point curved edge 1632. Gw. hefyd gwrthfin. gwrthminiog a.. having a bent or curved point or edge 1632. Gw. hefyd gwrthfiniog. gwrthmun, gw. gwrthun. gwrthnaddaf: gwrthnaddu ba.( to hew cut or chip ) against . 16–17g. gwrthnaid eg. ll. - neidiau . rebound , recoil , a leaping back , backward leap . Diw. 15g. gwrthnatgar a.. obstreperous 1778. gwrthnaturiol a., unnatural contrary to nature , preternatural . 1740. gwrthnau, gwrthneu eg. ll. - neuau , - neuon . a retching , a vomiting , nausea ; objection,,,. refusal protest appeal c. 1400. gwrthnaws eg. ll. -( i ) au , a hefyd fel a . antipathy , repugnance , aversion ; disagreeableness,; unpleasantness intemperateness ,,,. contrariness wilfulness perverseness 1604–7. Fela . antipathetic , repugnant , hostile , perverse , averse , nauseous . 1834. gwrthnawsedd eg., antipathy antagonism , repugnance ,,;. enmity aversion allergy 1684. gwrthnawsig a.( opposed of tone or feeling ),, inclined to resist antagonistic ;, austere severe. 1567. gwrthnead, gw. gwrthneuad. gwrthnebair, gwrthnebedd, gwrthnebus, gw. gwrthwynebair, gwrthwynebedd, gwrthwynebus. gwrthnegroaidd, gw.gwrth- + negroaidd. gwrthneidiaeth eb.. g ability to rebound , spring , resilience , elasticity . 1805. gwrthneidiaf: gwrthneidio bg.,(,),,. to rebound leap start spring back recoil also fig 1604–7. gwrthneidiol a.,,,, rebounding recoiling springy elastic able to expand and contract , resilient. 1773. gwrthneidioldeb, gwrthneidiolder eg.,. elasticity resilience 1800. gwrthneidiolrwydd eg.,. elasticity resilience 1773.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32546 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3254 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrthneidrwydd eg.,. elasticity resilience 1816. gwrthnerth, gw.gwrth- + nerth. gwrthneu, gw. gwrthnau. gwrthneuad eg.,,,. contravention objection protest appeal c. 1401. gwrthneuaf: gwrthnau bg.. a ()a to refuse , reject , nauseate ( food , &c .); object or take exception to , demur to , gainsay,; protest against avoid or be averse to ; be affected with nausea . 14g. ()b to contravene a witness when he rises to give testimony before a judge ; also , contravene a judge. 14g. gwrthneugar a., fastidious squeamish ; objecting or protesting ,,, adverse contrary averse. 1773. gwrthneugarwch eg., fastidiousness squeamishness ,. nausea [].1783 gwrthnewid eg.. antimetabole 1552. gwrthnifiog, gwrthnifiad a.,, that cannot be refused or denied irresistible unopposable. c. 1510. gwrthnod, gwrthnofiaf: gwrthnofio, gwrth-Nosticaidd, gwrthnyddaf: gwrthnyddu, gw.gwrth- + nod, nofiaf: nofio, Gnosticaidd, nyddaf: nyddu. gwrthnysig a.,,, stubborn obstinate obdurate intractable , headstrong ,-, self willed perverse,, refractory backsliding ,. rebellious c. 1400. gwrthnysigrwydd eg., obstinacy stubbornness , perverseness , refractoriness , persistent inclination to backslide,,, contrariness disobedience rebelliousness . p. 1584. gwrthod eg.ahefydfel a .ll.- ion . refusal , rejection . c. 1250. Fela . repudiated , rejected ; ( in pl .) refuse , waste . 14g. Cfn.:,,.ar wrthod: in a destitute or forlorn state rejected repudiated 1621. gwrthodadwy a.. bfl that may be rejected or repudiated , refusable , exceptionable ; repudiated,,. cast away forsaken 1588. gwrthodaf: gwrthod bg.. a ()a to reject ; refuse , decline ; deny ( person ) his request ; renounce , disavow , forsake , abandon;,,,,,. turn back drive off expel repel resist frustrate 13g. ()b to drive away , set aside , put away , leave or divorce ( a wife ).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32556 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3255 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. Cfn.:&c.’,,gwrthod cam (fy ngham, eich cam, ): to right one s wrong do oneself right reject an injustice. c. 1400. g. y #ydd: to renounce the faith or one’.g. s religion 15 Gw. hefyd ymwrthodaf: ymwrthod. gwrthodai eg.. ablative case 1800. gwrthodedig a. bfl . a hefyd fel eg . b . ll. - ion . rejected , forsaken ; lost , reprobate . 13g. Fele . rejected one , esp . by God , a reprobate ; an apostate . 1595. Amr.:g.gwrthodig. Dchr. 17 gwrthodedigaeth eb.. g 1. reprobation(.);, in theol rejection repudiation ; apostasy . 1567. 2. ablative case. c. 1560–87. Amr.: gwrthodigaeth. 1592. gwrthodedigaethydd eg.. ablative case 1592. gwrthodedigrwydd eg.(),, rejection by God reprobation reprobateness . 1658. gwrthodiad1 eg. ll. - au . a refusing or rejecting , repudiation , a disowning or disclaiming,,,(),;. a casting away a forsaking rejection by God reprobation rejected thing 14g. gwrthodiad2 eg. ll. - iaid . refuse , rejector , repudiator , one who repulses ( attacks , onslaughts,.). &c Dchr. 14g. gwrthodiadol aablative.. 1808. gwrthodiaith eb., rejected speech poem that is not appreciated . 14g. gwrthodig, gwrthodigaeth, gw. gwrthodedig, gwrthodedigaeth. gwrthodol a. 1. repudiated,; rejected refusing , rejecting , excluding . 1653. 2. ablative. 1818. gwrthodus a.,. cast away rejected Dchr. 17g. gwrthodwr, gwrthodydd eg. ll. - wyr , - yddion . 1. one who rejects or refuses,,; rejecter refuser nonconformist , recusant . 1588. 2. ablative case. 1818. gwrthodyn, gwrthotyn eg., wretched forlorn person ,, an abject a rejected one .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32566 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3256 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1606. gwrthodyrddaf: gwrthodwrdd, gw.gwth- + godyrddaf, godwrdd. gwrthoffeiriadol a.. anticlerical 1898. gwrthogleddig a.,. antarctic southern 1632. gwrthogleddol a.,. antarctic southern 1604–7. gwrthogwyddol a.(.). anticlinal in geol 1852. gwrthol1 eg.(ynamlynyrymad. yn ei wrthol ,&c.)ahefydfel.ac a adf . back,, rear a turning back or retracing one ’ s steps , way back , return . 14g. Fela . ac adf . reversed , inverted ; back , (going ) backwards , retrograde . a. 1587. Cfn.:,,&c.&c.;(fel rheol gyda’r bf. mynd neidio troi , ) ar y gwrthol, ar (ei, ) wrthol: backwards behind,(,.). at the his &c rear 1604–7. i’w wrthol (i’m gwrthol,&c. ): to his ( my , &c .) rear , back , backwards .14 g. o’iwrthol(o’ug.,&c. ):in reverse , in inverted order , the other way about . 1874. yng ngwrthol, yn ei wrthol (eu g.,&c. ): back , backwards , to the ( his , &c .) rear . 1588. Am (yn ) ýl a gwrthol , gw. ýl. gwrthol2 , gw. gwarthafl. gwrtholaf: gwrtholi ba.,. to drive back repel 1604–7. gwrtholedig, gwrtholiad eg., a reverse turn to the contrary . [].1783 gwrtholwg eg.,. retrospect review [].1783 gwrtholygaf: gwrtholygu bg.. a to look back ( at ), review ; take the opposite point of view. 1800. gwrtholygiad eg. ll. - au . a looking back , retrospection ; disagreement in opinion , &c ., counterview. 1800. gwrtholygol a.;. retrospective relative [].1783 gwrthopiniwn eg. ll. - opiniynau . opposite or contrary view or opinion . 1656. gwrthorchmynnaf: gwrthorchymyn ba.,,( to countermand revoke annul by a contrary command). 1772. gwrthosodaf: gwrthosod bg. a .,a’rbe.hefydfel eg . to set in opposition , place over against each other,,; contrapose contrast offer resistance ,. resist 1589–90.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32576 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3257 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Fele . a setting opposite or over against , contraposition , contrast ; opposition , resistance . 1604–7. gwrthosodedig a.. bfl situated in an opposite position , set over against , confronting . 1604–7. gwrthosodiad eg. ll. - au . a placing in opposition ,contraposition ; contrast , contradistinction;,;();-. opposition resistance antithesis in rhetoric counter thesis 1567. gwrthosodiaeth eb.. g contraposition , antithesis . 1800. gwrthosodol aantithetical.(). 1800. gwrthraid, gwrthraith, gw.gwrth- + rhaid, rhaith. gwrthran eb. g . ll. - nau . counterfoil , copy ; counterpart . 1632. gwrthrannaf: gwrthrannu ba.,. to contradistinguish contrast 1696. gwrthrawd eg. ll. - rodion . opposing or hostile army , enemy , adversaries , opponents , antagonists. Dchr. 14g. gwrthred eg. ll. - ion , a hefyd fel a . trouble , adversity , affliction , peril ; hindrance , opposition,; resistance a running or flowing back ,,,;. reflux recourse return palindrome Dchr. 14g. Fela . going backwards , retrograde . 1632. Cf. dywrthred, gwrthryd. gwrthredaf: gwrthredeg bg.,,;;, to run back retreat recede avoid run opposite retrograde(.). of a planet in astron 10g. gwrthrediad eg. ll. - au . a running back , retreat , retrogression ; retrogradation ( of a planet in astron.). 1694. gwrthredol a.,,. running back or in the opposite direction retrogressive retrograde 1800. gwrthreidiaeth eb.,- free will anti determinism . 1839. gwrthreithiad eg. ll. - iaid . Antinomian . 1791. gwrthreithiaf: gwrthreithio ba.,, to abrogate annul introduce contrary legislation . Diw. 18g. gwrthreol, gw.gwrth- + rheol. gwrthreolaf: gwrthreoli bg.. a to govern as a tyrant or usurper , tyrannize ( over ). 1728. gwrthreoldeb eg., disorder unruliness , insubordination . 1711.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32586 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3258 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrthreswm eg. ll. - resymau . counter - reason , counter - argument , objection . 1656. gwrthresymaf: gwrthresymu bg.. a to reason or argue against , object , contradict . 1696. gwrthresymegol, gw.gwrth- + rhesymegol. gwrthresymiad eg. ll. - au . objection , opposition . 1696. gwrthresymol a.,;. contrary to reason irrational illogical 1809. gwrthresymolwr eg. ll. - wyr . irrationalist . 1935. gwrthresymwr eg. ll. - wyr . one who argues to the contrary , opponent in argument , contradictor. 1701. gwrthrif, gwrthrifiad, gw. gwrthgrif, gwrthgrifiad. gwrthrimyn eg. ll. - nau , - nod . pincers . 1703. gwrthrin, gw. gorthrin. gwrthrinaf: gwrthrin, -o bg.. a to rebel , come in conflict with , contravene . 1604–7. gwrthringar a., rebellious refractory , antagonistic . 1632. gwrthringarwch eg.,. rebelliousness stubbornness [].1783 gwrthrinwr eg. ll. - wyr . rebel , opponent , adversary . [].1783 gwrthrith eg.-. anti type [].1725 gwrthrithiaf: gwrthrithio bg.. to be reflected [].1783 gwrthroch a., wretched miserable ;,. rough gruff 17g. gwrthrod ?.eg objection , opposition , displeasure , hatred . Dchr. 14g. gwrthrodiad, gwrthrufeinig, gw.gwrth- + rhodiad, Rhufeinig. gwrthrwm, gw. gorthrwm. gwrthrwyf eg.,,,,, struggle distress trouble turmoil tumult commotion . c. 1400. gwrthrwym eg. ll. - au . counterbond , counter - security . 1725. gwrthrybudd, gw.gwrth- + rhybudd.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32596 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3259 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrthrych, gwrthddrych eg. ll. -( i ) au , -( i ) on , - iaid . 1. ()a object , anything visible or tangible , material thing ; object ( of contempt , pity , admiration,, affection adoration ,.),( &c subject of biography ,.);,, &c objective aim purpose;, hope expectation ( of succession ), potential succession . 13g. ()b picture , figure , image , effigy , reflection ; inverted form or order . c. 1585. ()c a looking ( back ), look , gaze , sight ; attention . 1632. 2. object(.);? of tr vb supporting word . 1728. 3. king’, s successor heir apparent , heir presumptive (. lit one who looks forward , one who expects or anticipates). 13g. Amr.: gorthrych. 1632. gwrthdrych, gwrthtrych, gwrtrych. 1687. Cfn.:. Gramgwrthrych anuniongyrchol: indirect object .g.20 g. cytras: cognate accusative.g.20 g. gwawd: laughing-, stock butt of scorn .1709. g. tosturi:object of pity. Ar lafar. Gram . g. uniongyrchol: direct object .20 g. gwrthrychad, gw. gwrthrychiad. gwrthrychaeth eb.;. objectivism objectivity 1929. gwrthrychaf, gwrthddrychaf, -iaf: gwrthddrychu, gwrthddrychio, gwrthrych bg. a . a’i dilyn fel bg . gan yr ardd. ( g ) wrth , i . ()a to look upon , hope for , expect , anticipate . Dchr. 14g. ()b to picture , represent , depict , portray ; imitate ; objectify ; project . 1632. ()c to look ( forward ), hope , anticipate , expect . 12g. ()d to be reflected . [].1783 Amr.:g.gorthrych. Dchr. 14 gwrthtrych. 14g. gwrthrychair, gw.gwrthrych + gair1 . gwrthrychedd eg., objectivity objectiveness ; state or fact of being the object ( of someone’, s care protection ,.). &c 1828. gwrthrychiad11 , gwrthddrychiad eg. ll. - au . ()a object , aim ; effigy , portrait , image , reflection ;( person ’) s look or appearance ; a looking back. 1632. ()b expectation , anticipation , hope ( of succession ). 13g. Amr.: gorthrychiad. c. 1588. gwrthdrychiad. 1733. gwrthrychiad22 , gwrthddrychiad eg. ll. - iaid . one who looks ( for ), one who expects or anticipates;,-,,( heir to the throne heir apparent heir presumptive successor of

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32606 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3260 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY king,,.). bishop &c 13g. Amr.: gorthrychiad. c. 1588. gwrthtrychiad. 14g. Cfn.:’,,-(.gwrthrychiad teyrnas: king s successor heir to the throne heir apparent lit one who has been given reason to anticipate kingship).14 g. gwrthrychiadol, gwrthddrychiadol a.. objective 1875. gwrthrychiaith, gwrthrychnod, gw.gwrthrych + iaith, nod. gwrthrychog a.(). transitive of vb 1881. gwrthrychol, -iol, gwrthddrych(i)ol a. ()a objective , material ; objective ( in philos .), external to the mind , real ; dealing with outward things and not with thoughts or feelings; uncoloured by personal opinions(). of presentation of facts 1604–7. ()b objective , accusative ( of case , also of n . or pron . in this case , the infixed pron.);(). having distinctive forms transitive of vb 1808. Amachos gwrthrychol , cyflwr g ., modd g ., gw.achos (At.), cyflwr, modd. gwrthrycholaf, gwrthddrycholaf: gwrthrycholi, gwrthddrycholi bg.. a to objectify,. objectivize 1800. gwrthrycholdeb, gwrthddrycholdeb, gwrth(dd)rycholder eg.; objectiveness objectivity. 1778. gwrthrycholrwydd, gwrthddrycholrwydd eg.,. objectiveness objectivity 1778. gwrthrychwers eb. ll. - i . object - lesson . 20g. gwrthrychwydr eg. ll. - au . object - glass . 1842. gwrthryd eg.neu a . opposition , enmity , hatred ;repugnant , hostile , hateful . 14g. Gw. hefyd gwrthred. gwrthryfel eg. ll. - oedd , - au . rebellion , insurrection ,revolt , mutiny , insubordination . 1588. Cfn.:(-).Y Gwrthryfel Mawr: the Great Rebellion 1642 9 1710. gwrthryfelaf: gwrthryfela, -u bg.acweithiau ba . ()a to rebel , revolt , mutiny ; fig . be rebellious ( esp . against God , &c .), war , be in strong opposition,. oppose vigorously 1588. ()b to war against , oppose or resist strongly . 1795. gwrthryfelaidd a.,. apt to be seditious rebellious 1651. gwrthryfeldwr, gw.gwrthryfel + tîr.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32616 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3261 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrthryfelgar a., rebellious recalcitrant ,,, seditious mutinous insubordinate ( of subjects, soldiers , &c .); fig . rebelling ( against God , &c .); resisting or revolting against any authority or control,(,,,.). undisciplined of the will thoughts desires &c 1588. gwrthryfelgarwch eg.( state or nature of being rebellious according to the various senses of the adj.), rebelliousness , seditiousness , insubordination , mutinousness . 1588. gwrthryfeliad eg. ll. - au . a rebelling , rebellion . 1651. gwrthryfelog a.,. rebellious perverse 1595. gwrthryfelogrwydd eg.. rebelliousness [].1783 gwrthryfelus a., seditious rebellious . 1632. gwrthryfelwr, gwrthryfelydd eg. ll. - wyr , - yddion . rebel , insurgent , insurrectionist,; mutineer adversary , antagonist ,,. opponent enemy 1588. gwrthrym eg. ll. - iau , - oedd , a hefyd fel a . contrary or opposing power , resisting force,-. counter force Diw. 18g. Fela . resistant , antagonistic , hostile . 1621. gwrthrymaf1 : gwrthrymu, gw. gorthrymaf: gorthrymu. gwrthrymaf2 , gwrthrymiaf: gwrthrymu, -io ba.,,. to oppose resist counteract Diw. 18g. gwrthrymder, gw. gorthrymder. gwrthryniaf: gwrthryn, -u ba. a hefyd digwydd y be. fel eg . to oppose , clash with, rebel against ,,,,, resist repel repulse cast off out or away ,,. expel hinder 13g. Fele . an opposing or resisting , resistance , opposition , dispute , controversy . 1632. Gw. hefyd ymwrthryniaf: ymwrthryn. gwrthrynol a., resistant opposing ;, polemic pertaining to controversy or dispute . 1780. gwrthryw eg.ahefydfel a . contrary nature , contrary kind ; degeneracy ; contrary to nature,. repugnant 1592. gwrthrywiol a.,, opposing resisting repugnant ; degenerate ; heterogeneous . 1800. gwrth-Sabathol, gwrth-Sabathwr, gw.gwrth- + Sabathol, Sabathwr. gwrthsafaf: gwrthsefyll bg.. a to withstand , stand against , thwart , run coutner to , oppose,. resist 1567.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32626 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3262 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrthsafiad eg. ll. - au . the act of resisting ( according to the various senses of the verb), a withstanding , resistance , opposition ; resistance ( in physics ); opposition (.).in astron 1778. Gw. hefyd gwrthsefylliad. gwrthsafol a.,,,,. offering resistance resisting opposing hindering obstructive 1800. gwrthsafwr, gwrthsafydd eg. ll. - wyr , - yddion . one who resists or withstands , opponent,. antagonist 1775. Gw. hefyd gwrthsefyllwr. gwrthsain eb. ll. - seiniau . resonance , echo , reverberation ; harsh sound , jar , discord . 1722. gwrthsard, gw.gwrth- + sard. gwrthsefyll, gw. gwrthsafaf: gwrthsefyll. gwrthsefylliad eg. ll. - au . a withstanding or resisting , resistance , opposition ; contraposition,. contrast 1764. Gw. hefyd gwrthsafiad. gwrthsefyllwr eg. ll. - wyr . one who withstands or resists , opponent , antagonist . 1723. Gw. hefyd gwrthsafwr. gwrthseiniaf: gwrthseinio bg.-, to re echo resound , reverberate . 1632. gwrthseiniol a., echoing resounding , reverberating ; antiphonal . 1800. gwrth-Seisnig, gwrth-Seisnigaidd, gwrth-Seisnigrwydd, gw.gwrth- + Seisnig(aidd), Seisnigrwydd. gwrth-Semitiaeth, gwrth-Semitig, gw.gwrth- + Semitiaeth, Semitig. gwrthsen eb. ll. - nau . retort , recrimination , rebuke returned . 1632. gwrthsennaf: gwrthsennu bg.. a to retort , recriminate , return a rebuke . 1800. gwrthsgrifen, gwrthsgrifennaf: gwrthsgrifennu, gw.gwrth- + ysgrifen, ysgrifennaf: ysgrifennu. gwrth-Siartaidd, gw.gwrth- + Siartaidd. gwrthsmociwr, gw.gwrth- + smociwr. gwrth-Sofiet, gwrth-Sofietaidd, gw.gwrth- + Sofiet, Sofietaidd. gwrthsoffist eg. ll. - iaid . counter - sophist . 1604–7. gwrthson eg., echo reverberation ; antiphon , anthem . 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32636 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3263 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrth-Sosialaidd, gwrth-Sosialydd, gw.gwrth- + Sosialaidd, Sosialydd. gwrthsur eg. ll. -( i ) on , a hefyd fel a . alkali . 1828. Fela . alkaline . 1851. gwrthsuraidd, gwrthsurol a.. alkaline 1833. gwrthswn eg. ll. - synau . echo , reverberation . 1773. gwrthswyn, gw.gwrth- + swyn. gwrthsymudiad eg. ll. - au . counter - movement ; retrogression , recession , withdrawal . 1816. gwrthsymudol a.,(. moving in opposite directions in contrary motion esp of voices in music); moving backwards , retrograde , receding , withdrawing . 1848. gwrthsyniad, gwrthsynnad eg.-,-; counter purpose conter design difference . 1595. gwrthsyniol a.,. thinking differently disagreeing 1800. gwrthsynnad, gw. gwrthsyniad. gwrthsyrthiad eg., relapse a falling back or in a contrary direction . [].1783 gwrthsyrthiaf: gwrthsyrthio bg., to relapse fall back or in a contrary direction . [].1783 gwrthtrwm, gw. gorthrwm. gwrthtrychaf: gwrthtrychu, gw. gwrthdrychaf: gwrthdrychu. gwrthtrymaf: gwrthtrymu, gw. gorthrymaf: gorthrymu. gwrthtwng, gwrthtyngaf: gwrthtyngu, gw. gwrthdwng, gwrthdyngaf: gwrthdyngu. gwrthtyst, gw. gwrthdyst. gwrth-thesis eg.-. counter thesis 20g. gwrthucher eg.. evening 14g. gwrthun, gwrthfun,œ gwrthmun a.ahefydfel eg .ll.- iaid . undesirable , unseemly,, ugly deformed , odious , offensive , repugnant ; absurd , ridiculous . 13g. Fele . contrasting or opposite thing . 18–19g. gwrthunaf, gwrthfunaf: gwrthuno, gwrthfuno, gwrthunu bg.. a to mar , deform,, disfigure make ugly ,;; deface frown be or become disfigured or marred .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32646 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3264 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1604–7. gwrthunair eg. ll. gwrthuneiriau . foul word ; catachresis . 1567. gwrthunawd a.acfel eg . offensive , odious , hateful ; offensive nature . 13g. gwrthunbeth, gw.gwrthun + peth. gwrthundebol, gwrthundebwr, gw.gwrth- + undebol, undebwr. gwrthunder, gwrthundra eg.,;. absurdity folly ugliness 1567. gwrthuni,œ gwrthmuni eg.,;,;,; absurdity folly deformity ugliness blemish spot odiousness;. shame 14g. gwrthuniaith eb., solecism barbarism . 1707. gwrthunol a., foul loathsome ; foolish . 1653. gwrthunus a., foul odious . 1818. gwrthunwch eg.,;. absurdity folly ugliness 1851. gwrthwaedd, gw.gwrth- + gwaedd. gwrthwahaniaeth eg., opposition contradistinction . 1765. gwrthwahanol a., opposed contradistinctive . 1740. gwrthwaith eg.;; resistance reaction inferior work , useless work . 15g. gwrthwan eg.-, counter thrust counterblow ; further laceration caused by the withdrawal of a barbed spear from a wound(. lit a counter - piercing ). Dchr. 14g. gwrthwarae eg., derision mockery ,. sport c. 1400. gwrthwarchae, gw.gwrth- + gwarchae. gwrthwedd eb.ahefydfel a . contrast , opposing aspect ; contrary , contrasting . p. 1584. gwrthweddi eb. ll. - weddšau . supplication , entreaty ; curse , malediction . 1551. gwrthweddiad eg. ll. - au . contrast . 1800. gwrthweinidogaethol, gw.gwrth- + gweinidogaethol. gwrthweithiad eg. ll. - au . reaction ; resistance .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32656 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3265 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

[].1783 gwrthweithiaf: gwrthweithio bg.. a to counteract , counterwork , frustrate , hinder ; react,;-. retroact counter mine 1676. gwrthweithiol a.,;,. counteracting reacting reactionary conservative 1800. gwrthweithredaf: gwrthweithredu bg.. a to counteract , counterwork , frustrate , hinder;. react 1772. gwrthweithrediad eg. ll. - au . a counteracting , counteraction ; a reacting , reaction . 1800. gwrthweithydd eg. ll. - ion . counteracter , counter - agent ; reactor . 1845. gwrthwenwyn eg., antidote counterpoison . 1604–7. gwrthwenwynig, -ol a.,-. antidotal anti toxic 1796. gwrthweriniaeth, gwrthwerinol, gw.gwrth- + gweriniaeth, gwerinol. gwrthwir eg.. untruth c. 1785–90. gwrthwr eg. ll. - wyr . opponent . 1592. gwrthwrwst, gwrthwrwstaidd, gw.gwrth- + gwrwst, gwrwstaidd. gwrthwydd eg.. absence 18–19g. gwrth-Wyddelig, gwrthwyddonol, gw.gwrth- + Gwyddelig, gwyddonol. gwrthwyneb a.ahefydfel eg .ll.- au ,- ion . contrary , opposite , standing against or in contrast;, adverse opposed , in opposition to ,;, hostile bad disagreeable , vexatious , offensive,. odious 13g. Fele . 1. ( a ) the opposite , the contrary ; contrariety , opposition , resistance , reluctance,; enmity abomination ; the reverse (,.). of coin &c 14g. ()b adversity , affliction , misfortune , reverse , set - back , grief , tribulation . 1346. ()c opponent , adversary . 14g. 2. nausea,; sickness an emetic . 1725. Amr.:g.gorthwyneb. 15 gwrthwmed. Ar lafar. Cfn.:,-.g.gwrthwyneb afon: direction contrary to the flow of a river up stream 14 g. (g)allt: uphill,.g. rising ground 15 g. (y) cylla: nausea,;. a vomiting a loathing 1632. g. haul: facing northwards. Ar lafar. g. llaw: the back of the band. 1722. g. tir: rise,, uphill rising ground ,.Arlafar. ascent

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32666 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3266 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ar y gwrthwyneb: on the contrary.g.15 i’r gwrthwyneb: to the contrary;,. in the opposite direction adversely 1620. o’r g.: on the contrary,. on the other hand 1606. yng ngwrthwyneb (i): ()over against , opposite ; contrary to , opposed , at variance ; reversed ; on the contrary,; conversely in the direction of .1346. yn ei wrthwyneb (eu gwrthwyneb): against,, to the contrary in the opposite direction ,, vice versa backwards,.g. in return 13 yn y gwrthwyneb: to the contrary,,,; in the opposite direction in reverse order the other way round backwards. c. 1400. Amgwynt gwrthwyneb , troi ar ( yn ) y g ., tu g ., wyneb a gwrthwyneb ( yng ngwrthwyneb), gw. gwynt, trof, troaf: troi, tu, wyneb. gwrthwynebadwy a.. bfl resistible . [].1783 gwrthwynebaf: gwrthnebaf: gwrthwynebu, gwrthnebu bg. a . a’i dilyn yn gyff. gynt gan yr ardd.i . 1. to resist,,;,;, oppose object refuse deny gainsay contradict . 13g. 2. to vomit,, spew be sick ; loathe , surfeit . 1606. gwrthwynebaidd a.,,,. tending to oppose opposing contradictory cross 1651. gwrthwynebair, gwrthnebair eg.;. antiphrasis irony 1552. gwrthwyneb-blaid eb., opposity party the Opposition (). in Parliament 1836. gwrthwyneb-chwedl eb. ll. - au . objection . 1632. gwrthwynebedig a. bfl . ll. - ion , a hefyd fel eg . cross , opposite , contrary , opposing , resisting. 1346. Fele . opposer , opponent , adversary , antagonist , enemy . c. 1300. gwrthwynebeddd, gwrthnebedd eg. 1. enmity,, aversion opposition , resistance ; contrariety , disagreement ; adversity , affliction. c. 1300. 2. nausea,. sickness 1798. gwrthwynebeddus a., opposite contrary ,. hostile 1583. gwrthwynebfa, gwrthnebfa eb., opposition contrary or hostile action . 16–17g. gwrthwynebiad, gwrthnebiad eg. ll. - iadau , gwrthwynebiaid . 1. opposition,,;,. disagreement objection adversity affliction 1604–7. 2. nausea,. sickness 1820. Cfn.:.gwrthwynebiad goddefol: passive resistance 1850.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32676 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3267 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrthwynebiaith eb.. contradiction 1677. gwrthwyneblyd, gwrthneblyd a., nauseous nauseating ,,, queasy loathsome repugnant;,,. opposed averse hostile 1722. gwrthwynebog, gwrthwynebol, gwrthnebol a.,,,,; opposing opposed contrary adverse hostile adversative(.);, of conj hateful repugnant . p. 1584. gwrthwyneboledd eg.;,. antithesis aversion hate 1722. gwrthwynebrwydd, gwrthnebrwydd eg. 1. opposition,, clash aversion , hostility , repugnance . 1606. 2. nausea,. sickness 1796. gwrthwynebus, gwrthnebus a. ll. - ion . opposing , opposed , reluctant , antagonistic , adverse,; contrary repugnant , loathsome , objectionable ,;, hateful nauseous nauseating . c. 1400. gwrthwynebwr, gwrthnebwr eg. (b. gwrthwynebwraig , ll. - wragedd ) ll. - wyr . opponent,, adversary antagonist ,;. enemy objector c. 1300. Cfn.:.g.gwrthwynebwr cydwybodol: conscientious objector 20 gwrthwynebwynt eg. ll. - oedd . contrary wind . 1632. gwrthwynebydd eg. ll. - ion . objector , opponent , antagonist , enemy . 1588. Cfn.:.g.gwrthwynebydd cydwybodol: conscientious objector 20 gwrthwynt eg. ll. - oedd . contrary or adverse wind . 13g. gwrthwystl eg. ll. - on . counter pledge . 14g. gwrthydd eg. ll. - ion . an opposite , the converse . 18–19g. gwrthyddiad eg. ll. - iaid . an opposite , the converse . 18–19g. gwrthyf, gw. wrth. gwrthymadrodd eg. ll. - ion . objection ; antiphrasis . 1606. gwrthymbiliaf: gwrthymbil, gw.gwrth- + ymbiliaf: ymbil. gwrthymchwelaf, -ymchoelaf: gwrthymchwelyd, -ymchoelyd ba., to revert turn to the contrary. 1595. gwrthymdrech, gwrthymdrechaf: gwrthymdrech(u), gwrthymdrechwr, Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32686 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3268 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY gw.gwrth- + ymdrech, ymdrechaf: ymdrech(u), ymdrechwr. gwrthymdyniad, gwrthymdynnaf: gwrthymdynnu, gw.gwrth- + ymdyniad, ymdynnaf: ymdynnu. gwrthymddwyn eg.. anthypophora 1595. gwrthymegnïad, gwrthymegnïaf: gwrthymegnïo, gw.gwrth- + ymegnïad, ymegnïaf: ymegnïo. gwrthymgais, gwrthymgeisiwr, gw.gwrth- + ymgais, ymgeisiwr. gwrthymgeisydd eg. ll. - ion . opponent , opposing candidate , rival , competitor . 1828. gwrthymgyrch eg.. antanaclasis 1595. gwrthymladd eg.,. rebellion conflict 17g. gwrth-Ymneilltuol, gw.gwrth- + ymneilltuol. gwrthymosod, gwrthymroad, gwrthymryson, gw.gwrth- + ymosod, ymroad, ymryson. gwrthymwth, gwrthymwthiad, gwrthymwthiaf: gwrthymwthio, gw. gwrth-+ ymwth, ymwthiad, ymwthiaf: ymwthio. gwrthyn, gw. gorddin. gwrthyriad, gw.gwrth- + gyriad. gwrthyrraf: gwrthyrru ba.,. to repel repulse a. 1587. gwrthyrrol, gwrthysbïwr, gw.gwrth- + gyrrol, ysbïwr. gwrthysgrif, gwrthysgrifen eb. ll. - au , - nau , - iadau . transcript , copy ; counterpart of writing or deed,, counterpane counterpart of indenture ; written answer ,. rescript 1604–7. gwrthysgrythurol, gwrthysmygwr, gwrthystryw, gw.gwrth- + ysgrythurol, ysmygwr, ystryw. gwrw, gw. gwryw. gwrwalch eg., hero brave man . c. 1400. gwrwas eg. ll. - weision . farm - labourer performing the duties of a chief servant ; farm-’(.). servant who has married a farmer s daughter lit husband servant Ar lafar. gwrwben eg.. rough masculine head or face 14g. gwrwedd a., brave of manly appearance . 1595. gwrwf, gw. gwryw.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32696 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3269 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrwgawn e..-,-. ll fescue grass reed grass 1547. gwrwgnach, gwrwgnachaf: gwrwgnach, gw. grwgnach, grwgnachaf: grwgnach. gwrwgydiwr, gw. gwrywgydiwr. gwrwmdde, gwrwmrudd, gw. gwrmdde, gwrmrudd. gwrwrach eb.. masculine hag c. 1400. gwrwraig eb. ll. - wragedd . masculine woman , virago , amazon ; hermaphrodite . 14g. gwrwst eb. g . ll. gwrystau . spasm , cramp . 1632. gwrwstaidd, gw. gwrystaidd. gwryang, gwryanc, gw. gwreang. gwrych eg.ac e . tf .(un.bach. gwrychyn ,b. gwrychen )ll.- au ,- oedd ,- od . 1. hedge;, enclosure entrenchment . 13g. 2. bristles;,; sprigs twigs tentacles . 13g. 3. foam,, spume ebullition ,. lather 12g. Cfn.:,...g.gwrych a bref: bristles and lowing i e pig and cow 13 g. y cae: beard of a hedge. 1688. g. drain: hawthorn hedge.g.15–16 g. moch: hog’( s bristle used in shoemaking ).1617. ar wrych, ar ei wrych: bristling,, excited angered .1777. Amclawdd gwrych , codi gwrych ( yn ), gyrru gwrych ( ar ), llwyd y g ., plygu g ., ysgub wrych, gw.clawdd (At.), codaf: codi, gyrraf: gyrru, llwyd, plygaf: plygu, ysgub. Gw. hefyd asgellwrych, ceginwrych, cywrych, gwreichion, gwrychion, gwrychyn. gwrychaf: gwrychu, gw. gwrychiaf: gwrychio. gwrychaidd a.;.,. bristly transf rough coarse a. 1587. gwrychell1 eb. ll. - au , - oedd , gwrychyll . 1. (’).artist s brush 1818. 2. thicket,. brake 1826. Cfn.:-.gwrychell d(d)anedd: tooth brush 1851. g. d(d)illad: clothes-. brush 1850. g. rwbio: scrubbing brush.[1783 ]. gwrychell2 , gw. gwrachell. gwrychellaf: gwrychellu bg.. a to brush , sweep ; use an artist ’ s brush . 1851.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32706 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3270 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrychellydd eg. ll. - ion . brush - maker . 1850. gwrychen(n)af: gwrychen(n)u bg., to frisk stampede , rush about ( of cattle in summerbeforerain). Ar lafar. gwrychfwsogl eg.-. bristle moss 1813. gwrychgrafell eb. ll. - au , - i . brush . 1834. gwrychiaf, gwrychaf: gwrychio, gwrychu bg.. a 1. to bristle up,’( set up one s bristles as on the arched back of a frightened cat , &c.), be agitated , take fright ; grow rough with hair , be covered with bristles . 16g. 2. ()a to plant a hedge , hedge in , surround with a hedge . 1800. ()b to make a ridge or balk . 1800. Cfn.:’.gwrychio edau crydd: to bristle a shoemaker s thread 1771. gwrychion, gwrychionaf: gwrychioni, gw. gwreichion, gwreichionaf: gwreichioni. gwrychlyd a.,. bristly hairy 1858. gwrychni eg., shagginess rough bristles . Dchr. 17g. gwrychog, gwrychiog a., bristly bristling , bristled ,,, rough shaggy hirsute . Dchr. 17g. Amgwlanwair gwrychog y mynydd , rhawn yr ebol g ., gw. gwlanwair, rhawn. gwrychrugl eg. ll. - oedd , - au . brush . 1798. gwrychwallt eg.,. rough hair mane 1774. gwrychwr eg. ll. - wyr . hedger . 1774. gwrychyn eg. ll. - nau . 1. ()a hedge , hedgerow . 1761. ()b ridge or butt of land that is ploughed to form open furrows ; first furrow in a butt;; ridge transf . wrinkle , frown . 1722. 2. bristle,;. rough hair nap 1547. 3. foam. 1930. Cfn.: gwrychyn arfod: blades of grass left standing between each sweep of the scythe. Ar lafar. Bot . g. yr hwch: a kind of grass( lit . Sow ’ s bristle ). Ar lafar. Amcodi gwrychyn , gw. codaf: codi.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32716 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3271 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrychynnaidd abristling.. 1834. gwrychyn(n)og a., rushing stampeding . c. 1570. gwryd1 , gwrhyd eg. ll. gwrhydau , - ion . length covered by the outstretched arms , including the hands( from the tip of the middle finger of one hand to that of the other), fathom ; ell , 1Œ cubits ; length , stature , size ; fig . body . 13g. Cfn.:,.gwryd Aberystwyth: the Aberystwyth fathom measuring five feet six inches 1800. gwryd2 eg., manhood manliness ,,;,,;; bravery heroism strength might power battle miracle. 13g. gwrþd eg. b . ll. - au , - ion . chain , wreath . 14g. gwrydaf: gwrydu, gw. gwrhydaf: gwrhydu. gwrydd eg. ll. -( i ) au . wreath , plait , chain . 1789. gwryddaf: gwryddu bg.,;. to wreathe writhe plait 1800. gwryddyn eg. ll. - nau . handle of a basket . 1882. gwrþf eg..ll.-(),-. b i ay oedd a pressing , weight ;,-,-;, press wine press wine vat vice holdfast. c. 1400. Cfn.:-.gwrþf argra#: printing press 1780. g. caws: cheese-. press 1632. gwryfiau cwch: ?.tofts of a boat 1800. g. y printwyr= g. argra#. 1604–7. Gw. hefyd gwinwryf. gwryfaf: gwryfu, gw. gwryfiaf: gwryfio. gwryfdroell eb. ll. - au . press - screw . [].1783 gwryfgafn eg.ll.-. au wine - press , wine -, vat press -. vat 1780. gwryfglawr eg. ll. - gloriau . platen ( in printing ). 1780. gwryfiaf, gwryfaf: gwryfio, -u ba.,,,,;, to press squeeze crush squash wring secure fasten,. clinch 1604–7. Cfn.:,,,.gwryfio allan: to squeeze out squash extort wrest 1632. g. ymaith: to wrest. 1725. gwryfiwr eg. ll. - wyr . presser , wine - presser ; maker of wine - presses . 1632. gwryfwasg eb. ll. - au , - weisg . pinch . 1780. gwryfwasgaf: gwryf wasgu ba.. to pinch

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32726 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3272 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1780. gwrþg1 a.ahefydfel eg . lively , spirited ; ferocious , wild ; powerful , vigorous , strong , becoming strong;, energy vivacity ,, vigour growth . 15g. Gw. hefyd diwryg. gwrþg2 e..ahefydfel. ll a bristles ; bristly . 1707. gwrþg3 , ff. daf., gw. grug. gwrygaidd a.,. powerful vigorous 1595. gwrygiaf, gwrygaf: gwryg(i)o bg.. a to become lively , exert oneself , increase , grow strong,,,,,;. strengthen oneself regain strength improve prosper thrive heal Dchr. 14g. gwrygiannaf: gwrygiannu bg.,. to become strong be invigorated 1800. gwrygiannol a., enlivening invigorating . 1711. gwrygiannus a., lively bouncing ,,, lusty hale flourishing , thriving ; enlivening , invigorating. 1770. gwrygianrwydd eg.,. enlivenment invigoration 1711. gwrygiant eg., vigour vitality , briskness , liveliness ; strength ,,, power might support ; virility,;,,;, manliness ferocity anger rage prosperity improvement , amendment ; splendour,,. elegance neatness Dchr. 14g. gwrygiog a.,, forward thriving full of energy , vigorous . 1773. gwrygiol a.,;. blooming fresh invigorating 1770. gwrygioldeb eg., vitality vigorousness ;, growth luxuriant growth . 1800. gwrygus a.,,, healthy hale thriving prosperous . 1774. gwrym1 eg. ll. -( i ) au , - oedd . 1. ()a seam , hem , pleat ; joint , a joining , binding ; band , collar ( of pipe , &c .); seam(,.). of coal &c 15g. ()b suture . 1545. ()c protuberance , protrusion , ridge ; relief ; vein ; a wrinkling , a rippling wave . 16g. 2. ()aweal . 13g. ()b stripe , streak , parting ( of the hair ).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32736 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3273 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1796. gwrym2 eg.ahefydfel a . strength , effect ; powerful , strong , valiant . 1632. gwrymdir eg.,. ridged or furrowed ground ploughed land 20g. gwrymedd eg., corrugation contraction into wrinkles , folds or ridges . 20g. gwrymfeirch, ff. wallus, gw. gwrmseirch. gwrymgaen, gw.gwrm + caen1 . gwrymiad eg. ll. - au . hem . c. 1730. gwrymiaf: gwrymio bg.. a to sew , sew together , hem , bind a garment ; raise weals , mark() flesh with weals ; rise in weals ( of flesh ), be marked with weals ; form a ridge . 15–16g. gwrymiog, gwrymog a., seamy seamed , bordered , fringed ;, ridged raised in weals ; veined;, in relief corrugated , furrowed ,(),;. lined of face wrinkled notched 16g. Amhaearn gwrymiog , gw. haearn. gwrymus a.; effectual powerful ,. stout 1651. gwryn, gw. gîr. gwrþs eg. 1. battle,,,,;, conflict attack onset assault discord disagreement , contention ,; strife violence,,,;. wrath fury rage ardour 13g. 2. tent. 1707. gwrysg e. ll . ac e . tf . (un. b. gwrysgen , ll. - enni , un. g. gwrysgyn ) ll. dwbl gwrysgon.,,;,,(,.),; branches boughs sticks stalks reeds tops of potatoes &c haulms bushes;, clusters bunches . 13g. Cfn.:. Botywrysgenlwyd: Mugwort .1860. gwrysg tatws,—tato: potato stems. 1850. Amadwy wrysg , clawdd gwrysg , gw.adwy (At.), clawdd (At.). gwrysgennaf: gwrysgennu bg.,.,. to put forth shoots &c sprout out 1604–7. gwrysgennig eb. ll. gwrysgenigau . shoot , sprig , twig . 1722. gwrysgennog a., budding sprouting . 1632. gwrysgennydd, gw.goresgynnydd (o bosibl mai gwrysgen yw’r elf.). gwrysglwyn eg. ll. - i . shrub , coppice , plantaion of young trees , grove . 14g. gwrysgoed, gw.gwrysg + coed.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32746 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3274 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrysgog, -iog a., budding sprouting , full of shrubs ,. branchy 16g. gwrysgryn bg.,;,. to tremble shake jog shuffle 12g. gwrysgynnydd, gw. goresgynnydd. gwrysiad eg. ll. - iaid . unyielding fighter , fierce warrior . 12g. gwrysiaf: gwrysio bg., to fight contend ,,,, joust scuffle strive endeavour . c. 1400. gwrystaidd, gwrwstaidd, gwrystog a.,. pertaining to cramp convulsive 1816. gwryswydd, gw. grwyswydd. gwryw, gwrw, gwrf, gwrwf, &c.eg . ll. gwrywod , gwryw ( i ) aid , gwrywon , gyrfiaid,,&c.,ahefydfel. gwryfiaid a male human being , man or boy ; male animal;. male plant 14g. Fela . ( a ) male , masculine ; uncivil , rough , unruly . 13g. ()b masculine ( gender ). 14g. Cfn.:(.-).Arlafar.gwryw-banyw,—benyw: effeminate man lit male female Amllo gwryw , oen g ., rhedyn g ., gw. llo, oen, rhedyn. gwrywaidd a. ()a male , masculine , virile , man - like . 1721. ()b masculine ( gender ). 1814. gwrywdod eg.. manliness 1885. gwrywes eb. ll. - au . virago , masculine woman . 18–19g. gwryw-fenywaidd a., bisexual hermaphrodite . 1866. gwryw-gyd eg.,,. homosexuality sodomy buggery 1771. gwrywgydiad eg.,,. homosexuality sodomy buggery 1722. gwrywgydiaeth eb.,. homosexuality sodomy 1818. gwrywgydiaf: gwrywgydio bg., to have homosexual relations commit sodomy or buggery. 1722. gwrywgydiol a.,. homosexual sodomitical [].1783

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32756 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3275 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwrywgydiwr eg. ll. - gydwyr . a homosexual , sodomite . 1567. gwrywgydwyrol a.. sodomitical [].1783 gwrywhaf, gwrwhaf: gwrywhau, gwrwhau bg.. to become male 1604–7. gwrywiaeth eb.. manhood 20g. gwrywol, gwrywiol a. ()a male , masculine , strong , powerful . 1800. ()bmasculine . 1808. gws eb.. goose Ar lafar. gwsanaeth, gw. gwasanaeth. gwsberi(n)s, gwsbri(n)s e. ll . (un. b. gwsberen , gwsbersen ). gooseberries . 1760. Gw. hefyd cwsberi(n)s. gwsnaethgar, gw. gwasanaethgar. gwst1 eb. g . ll. gystion . pain , torment , ache , ailment , sickness , illness , malady , complaint,; suffering forbearance , endurance ,;,,; patience effort labour fighting difficulty,, trouble distress . 13g. Cfn.:.g.gwst mawr: gout 18 Gw. hefyd anwydwst, bolwst, bronnwst, cyllagwst, cymalwst, diferwst, duegwst, gwrwst, lledewigwst, tafodwst, troedwst, ysgyfeinwst, &c. gwst2 eg., taste desire , inclination , appetite . 1545. gwstlys, gw. gystlys. gwstyn eg.. descendant or relative in the seventh degree 1760. gwt1 eg.; gut catgut . 1547. gwt2 eg. 1. gutta,,. a kind of aromatic gum aloes 1346. 2. loss of sight,,. arising from disease of the optic nerve usu without external change in the eye,,. gutta serena amaurosis Dchr. 17g. gwtapersia eg.- gutta percha . 20g. gwter eg. ll. - au , - i , - ydd . gutter , channel ( of water ), ditch .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32766 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3276 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. Gw. hefyd cwter. gwteraf: -o, gw. cwteraf: cwteru. gwtú adf.,. straight away immediately 16–17g. gwth eg..ll.- b iau , gythiau ,ahefydfel.acfel a adf . push , lunge , thrust , a thrusting,,,, shove jostle blow a rushing , assault , violence . 13g. Fela . thrusting , piercing . 1603. Feladf . considerably , a good deal . 16g. Cfn.:.gwth o wynt, g. gwynt: gust of wind 1567. g. hyd adref: ahomethrustDiw.-.19 g. g. (o) oedran: (i)old age .1632. (ii) aged . Dchr. 17 g. mewn g. o oedran: aged,, stricken in years advanced in years .1567. g. troed: akick.g.14 gwthbren eg.-. billiard cue 19g. gwthfa, gw. gythfa. gwthgar a.,. apt to push pushful 1800. gwthiad eg. ll. - au , gythiadau . a pushing , a ramming , a driving , thrust , impulsion , a launching,,,,,,. compulsion impulse an urging incitement repulse pressure 1588. Cfn.:,.gwthiad yn ýl: a repulse repulsion 1632. gwthiaf, gythiaf: gwthio, gythio ba. ()a to push , shove , jostle , hustle , thrust ,drive out , cast out ; urge , press , instil , force;, kick strike ; launch . 14g. ()b to pare ( land ), burn - beat . 1834. Amr.: hwthio. 1707. Cfn.:(),().gwthio ar: to force upon one impose on one 1655. g. i’r dwfn: to launch into the deep,. study a matter profoundly 1620. g.’r cwch i’r dîr, gw.cwch . g. i lawr corn gwddf (un): to ram down one’, s throat impose or force upon ().Ar one unwillingly lafar. g. llong (i’r mýr): to launch a ship. 1704. g. ei big (fy mhig,&c. ) i mewn i: to poke one ’ s nose into . Ar lafar. Amaradr wthio , haearn gwthio , gw.aradr (At.), haearn. gwthiedig a.. bfl pushed , hard - pressed , forced , depressed ; tottering . 1567. gwthiedydd eg. ll. - ion . ()apusher . 1778. ()bspringofalock . [].1783 ()c probang .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32776 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3277 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

19g. ()d propeller . 1858. gwthin eg.. pared turf Ar lafar. gwthiol a.,, pushing pressing impelling . 1800. gwthiwr eg. (un. b. gwthwraig ) ll. - wyr . ()a pusher , thruster , driver , compeller , constrainer , enforcer . 16g. (0b one who pares turf , parer ; paring - iron , parer . 18g. gwthlafn eg. (un. g. gwthlefnyn ) ll. - au . spring . 1722. gwthnerth eg.,. power of propulsion or repulsion projectile force 1725. gwtholwyn eb. ll. - ion . driving - wheel . 1864. gwthr, gw. cwthr. gwthrus, gw. goruthrus. gwthrym eg., projectile force impulsive force ,power of propulsion or repulsion . 1780. gwthwayw, gw.gwth + gwayw. gwthwm, gw. cwthwm. gwthwynt eg. ll. - oedd . squall , hurricane . 1722. gwufr, gw. cwifr, cwufr. gwull, gw. gwyll2 . gwull dorch, gw.gwull + torch. gwullddail e. ll . (un. b. gwullddeilen ). petals . 1860. gwullswp eg. ll. - sypiau . bouquet . 1851. gwy eg. b . ll. - on . water , liquid . 1707. gwyach eb. ll. - od . grebe . Dchr. 14g. Cfn.:,,.g.gwyach fach: little grebe dabchick Podiceps minor 19 g. glustiog: eared grebe,- black necked grebe , Podiceps nigricollis .g.18 g. gopog: great crested grebe,.g. Podiceps cristatus 20 g. gorniog: great crested grebe;, horned grebe Slavonian grebe , Podiceps auritus .g.18 g. ddulwyd= g. gorniog. 1832. g. yddfddu—wddfddu: black-, necked grebe Podiceps caspicus or nigricollis .g.20

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32786 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3278 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

g. yddfgoch,—wddfgoch: red-, necked grebe Podiceps griseigena .1832. g. leiaf: white or dusky grebe,. Podiceps ruficollis 1800. g. fawr (gopog): great crested grebe,.g. Podiceps cristatus 20 gwyad, gw. gweirwiad. gwyal, gwyalfan, gw. gwialen, gwialfan. gwyar eg.,; blood gore field of blood ,, battle massacre . 13g. Gw. hefyd adwyar, arwyar. gwyarddafn eg.. drop of blood Dchr. 14g. gwyarfaeth a.,. nurtured on blood fed on blood c. 1525. gwyargnaif a.. cutting or shaving until blood flows c. 1400. gwyargroes eb.. bloody Cross 15–16g. gwyargrog eb.. bloody Cross c. 1400. gwyarllafn eg., bloody blade blade that draws blood . c. 1400. gwyarllaith eg.,. bloody death massacre c. 1400. gwyarllawn a.,,. full of blood bloody gory 1722. gwyarlled, gw. gwyarllyd. gwyarllif eg.neu a . a flowing of blood ; shedding blood . c. 1400. gwyarlliw a.. of the colour of blood 1767. gwyarllwybr a., whose path is bloodstained whose footprints are bloody . 14g. gwyarllwyn eg.- blood red bush ( perhaps a poetic description of the mountain -). ash 16g. gwyarllyd, gwyarlled a.,, bloody gory full of blood ; that shed its blood ; sanguine . 13g. gwyarllydrwydd eg.. bloodiness 1722. gwyarllyn eg.ahefydfel. a pool of blood , drink of blood ; whose drink is blood , blood-. drinking 13g. gwyarllys eg.,. Purple Loosestrife Grass Poly 1813. gwyarog a.,,. bloody gory red

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32796 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3279 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

15g. gwyarwlych a.;. steeping in blood soaked in blood c. 1400. gwyawr, gw. gwriawr. gwybed1œ , gwyddbed e. ll . (un. g. gwybedyn ) ll. dwbl gwybetach , gwybetos . gnats , midges;; flies fleas ( in bibl .). 14g. Cfn.:(.).gwybed Aberhonddu: a kind of flies for fishing lit Brecon flies 1888. g. bach: gnats. 1800. g. coch: February Reds,.Arlafar. a kind of flies g. y dîr: water-.g. gnats 20 g. glas: green-.g. flies 20 g. y gweryd: warble-.g. flies 20 g. hofran: hover-.g. flies 20 g. llwyd: ?-brown flies or grey flies . c. 1700. g. mên: gnats. Ar lafar. g. paradwys: cantharides,-. blister flies 1725. g. (y) tþ: house- flies , Musca domestica . Ar lafar. g. Ysbaen: Spanish flies,. Cantharis vesicatoria 1866. gwybed21 , gw. gobed . gwybedog eg. ll. - ion , - od , a hefyd fel a . fly - catcher . 18g. Fela . pertaining to flies , like a fly or flies , fly - infested . 20g. Cfn.:-,.gwybedog brith: pied fly catcher Ficedula hypoleuca 1832. g. du a gwyn=g. g. brith. 20 g. mannog: spotted fly-, catcher Muscicapa striata .1832. gwybedwr eg. ll. - wyr . fly - catcher . 20g. Cfn.:-,.Arlafar.gwybedwr brith: pied fly catcher Ficedula hypoleuca g. brongoch: red--,.Arlafar. breasted fly catcher Ficedula parva g. du a gwyn=g. g. brith. 20 g. mannog: spotted fly-, catcher Muscicapa striata .1832. gwybedydd, gwybodydd eg. ll. - ion . ()a one who knows or understands , knower ; one who professes knowledge of the future,,;, prophet seer philosopher learned man ,‘’. man of science c. 1400. ()bGnostic . 1773. gwybedyddaf: gwybedyddu bg.. to philosophize 18–19g. gwybedyddiaeth, gwybodyddiaeth eb. ll. - au . ()a knowledge , science ; philosophy . 1770. ()b Gnosticism . 1852. gwybedyddiaethol a.;. philosophical Gnostic 18–19g. gwybedyddol a.. philosophical 18–19g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32806 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3280 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwybedyn, gw. gwybed1 . gwybennydd, gw. gobennydd. gwybeta bg.;., to catch flies or insects often fig dart from place to place gad about,,,. ramble roam dawdle 1620. gwybetach, gw. gwybed1 . gwybetgais a.. seeking to catch flies or insects 1605–10. gwybetos, gw. gwybed1 . gwybetwr eg. ll. - wyr . insect - eater , insectivore . 20g. gwybod eg. ll. - au . knowledge , discretion , discernment , understanding , comprehension;;,,; information courtesy politeness mannerliness specific branch of knowledge,, study a science . 13g. Cfn.:.gwybodau cy#redin(ol): general sciences 1866. gwybod da: courtesy,, civility good manners , urbanity .1604–7. gwybodau naturiol: natural sciences.g.20 heb (yn) wybod (i): without knowing or making known to,, unwittingly unknowingly ,(), unaware s unbeknown to,.g. without the knowledge of 13 heb wybod dim o,—y wrth: without knowing,.g. without knowledge of 14 nid oes wybod (na): there is no knowing,. no one can tell 1722. dan (ei) wybod (iddo): with full knowledge,,. knowingly wittingly 1346. trwy wybod (i): knowingly,, wittingly consciously , as far as one knows ,’. to one s knowledge 1599. Am()y Bwrdd () y Gwybodau Celtaidd , cael gwybod ,gw.bwrdd, caf: cael (At.). Cf. drygwybod. Gw. hefyd gwn: gwybod. gwybodadwy a.. bfl that may be knwon , knowable . 1772. Gw. hefyd gwybyddadwy. gwybodaeth eb. g . ll. - au . ()a knowledge , acquaintance ( derived from experience , report , study , &c .), perception,(,,, familiarity or conversance with subject language branch of learning &c.), knowledge ( e . g . of good and evil ), cognition , comprehension , understanding ; enlightenment;’,; range of person s knowledge learning the sum of human knowledge ; information,; intelligence branch of learning ,. a science c. 1525. ()b consciousness ,( one ’) s right senses , normal state of mind . 1768. ()c state or condition of being known . 1567. ()d acknowledgement , recognition , confession . 1604–7. Cfn.:.g.gwybodaeth fuddiol: useful knowledge Diw. 19 g. gy#redinol: general knowledge. Ar lafar. AmLlyfr y Gwybodaethau , pren gwybodaeth , gw. llyfr, pren. gwybodaethbwyll, gwybodaethgar, gw.gwybodaeth + pwyll, -gar. gwybodaethol a., pertaining to or connected with ,,; knowledge sciential pertaining to

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32816 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3281 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY the process of knowing,, cognitive apprehensive . [].1783 gwybodaethwr eg. ll. - wyr . theorist ; sciolist , quack . 1816. gwybodawd a., knowing acquainted . c. 1730. gwybodedig a.. bfl known ; knowable . 1551. gwybodeg eb.;;. epistemology gnosiology science 19g. gwybodegol a.. epistemological 1899. gwybodiad eg., one who knows learned or wise person ;,. knowledge wisdom c. 1400. gwybodiadaeth eg., knowledge information . 16g. gwybodiadol aknown.. 1862. gwybodigaeth eg.. b knowledge , information . 1592. gwybodlyd a.,, having a semblance of knowledge pretentiously knowledgeable all-. knowing 20g. gwybodol aegion.ahefydfel .ll.- . ()a having extensive knowledge , knowing , intelligent , well - informed , enlightened , wise;,( skilled expert in a particular art or science ). 14g. ()b known , acknowledged . 1545. ()c conscious , fully aware or cognizant ( of ). 1670. ()d known to oneself , conscious , deliberate ( of sin , &c .). 1731. ()e pertaining to knowledge or to the process of knowing , sciential , cognitive ; moral . 1630. ()f well - mannered , polite , courteous . 1527. Fele . ll . learned men . 18–19g. Ampechod gwybodol , gw. pechod. Gw. hefyd gwybyddol. gwybodoldeb eg., knowingness understanding ,. intelligence 18–19g. gwybodoliaeth eb.. g knowledge , information ; discernment . c. 1400. gwybodrwydd eg.; knowledge common knowledge , known or acknowledged fact ;

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32826 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3282 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY knowingness;, intelligence comprehension . 1605–10. gwybodus a. a hefyd fel eg . gwybodusyn , ll. gwybodusion . ()a possessing extensive knowledge , knowing , well - informed , enlightened , wise , intelligent,,, skilled expert learned ; orderly , regular . 14g. ()bknown . 14g. ()c conscious , aware , cognizant ( of ). 1704. ()d conscious ( of sin , &c .), deliberate . 1707. ()e courteous , well - mannered . 14g. Fele . ll. - ion . knowing persons , ( sometimes contemptuously ) wiseacres ; intelligentsia,;(.)-. learned people sing know all 1883. Ampechod gwybodus , gw. pechod. Gw. hefyd gwybyddus. gwybodusrwydd eg., knowingness affectation of knowledge . 20g. gwybodusyn, gw. gwybodus. gwybodwr eg. ll. - wyr . ()a smatterer , sciolist ; one who knows , intelligent or skilled person . Dchr. 17g. ()bGnostics . 1704. Gw. hefyd gwybyddwr. gwybodydd, gw. gwybedydd. gwybotgar a.,. anxious to gain knowledge curious 18–19g. gwybr, gwybraid, gwybraidd, gwybren, gw. wybr, wybraid, wybraidd, wybren. gwybydd-, gw. gwn: gwybod. gwybyddadwy a.. bfl that may be known , knowable , cognoscible ; known , acknowledged. 15g. Gw. hefyd gwybodadwy. gwybyddaf, -iaf: gwybyddu, gwybyddio ba.,;. to be conscious of realize inform 16g. gwybyddiad1 eg. ll. - iaid . one who knows , knower ; ( in the Welsh Laws ) one who testifies to what he knows or has actually seen,‘ thus approximating to the witness to fact’‘- or eye witness ’ of today ( 13g. gwybyddiad2 eg.(),,, a becoming aware or cognizant of awareness consciousness

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32836 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3283 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY cognizance. c. 1785–90. gwybyddiaeth eb. g . ll. - au . ()a knowledge , comprehension , understanding ; information , intelligence ; branch of knowledge,; a science acquaintance or conversance (),;, with skill consciousness awareness or cognizance(); of sense , feeling , possession of one ’ s mental faculties . 13g. ()b cognizance ( in law ), jurisdiction . 1567. Gw. hefyd gwybodaeth. gwybyddiaith a.. skilled in a language 1630. gwybyddol a.,,(,.);. known to oneself conscious deliberate of sin &c cognitive 16–17g. Ampechod gwybyddol , gw. pechod. Gw. hefyd gwybodol. gwybyddus a. ()a known , recognized , achnowledged ; known to oneself , conscious , deliberate , wilful (,.);of sin &c that can be felt , sensible . 1603. ()b conscious , aware or cognizant ( of ), acquainted ( with ). 1658. ()c having knowledge or mastery ( of language , &c .), conversant ( with subject , &c.), well - versed ; learned . 14g. Ampechod gwybyddus , gw. pechod. Gw. hefyd gwybodus. gwybyddwr eg. ll. - wyr . one who knows or is informed , one who is conscious (),of knower . 1604–7. Gw. hefyd gwybodwr. gwybyg eg.. naphtha 1850. gwybyr gopa eg.’,. spider s web cobweb Ar lafar. gwybyrion e. ll . (bach. - os ). infusoria . 1850. gwycbys e. ll . (un. gwycbysen ). small or dwarf pulse of various kinds , lentils , chick-, peas vetches , tares . 1604–7. Amr.: wycbys. 1604–7. gwych a.(b. gwech ,ffd.diw.)ll. gwychion , gwchion ,ahefydfel eg . excellent , fine,, grand gorgeous , magnificent ,, noble splendid ( sometimes ironically );, strong mighty,;,,,-,; powerful gallant brave resolute high spirited cheerful well in health ,, hale healthy. Dchr. 14g. Fele . mighty or powerful one , brave or gallant man ; that which is fine or excellent . 15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32846 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3284 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Cfn.:.Arlafar.y gwych a’r gwachul (gwael): the fine and the poor gwych gan (gennyf, gennyt,&c. ), bod yn wych gan (gennyf, &c. ): Iamyouare&c ( , .) glad , pleased or delighted, I am ( you are ,.), &c glad pleased or delighted ,(,.) I you &c love or like () to (lit . ( it is ) fine with ( me , you , &c .)). 1629. bydd(wch) wych: farwell!, adieu !, good - bye ! 1567. Amgwas gwych , gîr g ., gw. gwas1 , gîr. gîych a., fine grand , splendid , excellent . 12g. gwychaf: gwychu, gwycho bg.. a to deck , embellish , adorn , beautify , smarten , trim , make neat or tidy;,. become vehement or bold take heart Dchr. 14g. gwychêf: gwychéu ba.,,, to adorn deck beautify embellish . 1604–7. gwychaidd a., fine magnificent , splendid ; gallant , proud . 1588–93. gwychain, gw. gwythaint. gwychardd a. ll. gwycheirdd . very handsome or comely . 14g. Gw. hefyd harddwych. gwychawr, gw. gwychfawr. gwychblant e. ll . gyda grym ansoddeiriol. having fine and brave children . Dchr. 14g. gwychdeb eg., splendour magnificence ,. excellence 16g. gwychdeg a.,,,. of splendid beauty superbly fine stately magnificent 14g. gwychder eg. ll. - au . splendour , sumptuousness , pomp , magnificence , grandeur , elegance(,.), of dress &c gay or fine apparel ,; finery bravery , gallantry ,, valour courage,. might 14g. gwychderus a., splendid powerful . 1800. gwychdod eg.,,. courage bravery valour 14g. gwychdra eg., splendour sumptuousness , magnificence ,,,; grandeur state pomp bravery,,. gallantry valour 14g. gwychdrafn eg.,. fine course or career excellent order 14g. Cf. gwiwdrafn. gwychdda, gw.gwych + da. gwychddoeth a.,. of surpassing wisdom courageous and wise 14g. Cf. doethwych. gwychddrud a., of splendid valour mighty and valiant .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32856 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3285 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Dchr. 14g. Cf. drudwych. gwyched1 , gr. gfrt.gwych . gwyched2 , gw. gwiced. gwychedd eg., splendour magnificence ,,;,; grandeur pomp elegance smartness bravery,. gallantry 15g. gwychem, gw.gwych + gem1 . gwychfar a., raging wrathful , vehement , in a fine frenzy , of mighty wrath . Dchr. 14g. gwychfawr a.,, very fine splendid magnificent . Dchr. 14g. gwychfoddiaf: gwychfoddio ba.,,,,. to gratify delight divert charm fascinate 1807. gwychfron, gw.gwych + bron1 . gwychfryd eg.,. brave or valiant disposition valour 14g. gwych-hardd, gw. gwychardd. gwych-hoedl a.,. living an excellent life leading a brave life Diw. 16g. Cf. hoedlwych. gwychi, gwychiog, gw. gwchi, gwychog. gwychlan a., fair beautiful , pure . Diw. 15g. gwychlawd, gw. gwychnawd. gwychlith a.. providing excellent food or sustenance Dchr. 14g. gwychliw a.ahefydfel eg . of splendid hue , magnificently coloured , bright , shining ; glorious colour. 14–15g. gwychloes eb.neu a . intense pain , agony ; causing intense pain . 14g. gwychlon, gwychlawn a., ardent intense , vehement ,,, fierce valiant very brave . c. 1400. Cf. llawnwych. gwychloyw a.,. splendid and brilliant fine and shining 14g. gwychlys, gw.gwych + llys1 . gwychlyw eg.,. excellent lord valiant lord 15g. gwychnawd eb.,,;,. brave nature or disposition bravery courage neatness elegance

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32866 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3286 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

13g. gwychnawdd a.,. affording fine or sure refuge granting great deliverance 14g. gwychnaws a.ahefydfel eb . of a fine nature , brave ; brave disposition , gallantry . Dchr. 14g. gwychog, gwychiog a., bold daring , brave , reckless , valiant , mighty ; splendid , magnificent. 13g. gwychol a., fine pleasant , excellent , noble , splendid ; high - spirited , gallant . 1764. gwychr, gwychyr a.,, violent fierce vehement ,, furious ferocious , impetuous ,, ardent unrestrained;, lively vigorous ,-;, high spirited brave courageous , valiant ,,; bold daring firm,. resolute 9g. Amr.: gwechyr. c. 1400. gwychraen, gw.gwych + graen. gwychran eb.neu a . splendid gift or tribute ; of liberal gifts or rich blessing . Dchr. 14g. gwychrfalch, gwychrlym, gw.gwychr + balch1 , llym. gwychrol, gwychyrol a. a’r ll. - ion gyda grym enwol. fierce , bold , brave , courageous;,. valiant warriors heroes 13g. gwychruthr a.ac eg . bold in attack ; gallant onset . Dchr. 14g. gwychrwydd eg.,,. bravery courage vigour 16g. gwychrym a.. brave and mighty c. 1400. gwychryw a., noble aristocratic . 1604–7. gwychter, gwychtra, gw. gwychder, gwychdra. gwychwaith eg. ac efallai fel a . feat , outstanding work or achievement ; finely or nobly wrought. 15–16g. gwychwas eg. ll. - weision , - weis . page . 1852. Gw. hefyd gwas1 —g. gwych. gwychwedd a., fair good - looking , well - favoured . 16–17g. gwychwisg, gw.gwych + gwisg. gwychwlad eb., mighty domain splendid country . Dchr. 14g. gwychydd a.,, brave bold valiant ;, fine splendid .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32876 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3287 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1240. gwychyrol, gw. gwychrol. gwþd eg.ll. gwyd () i au ,- ion ,- oedd ,ahefydfel a . 1. wickedness,, sin vice ; injury , harm ; fault , blemish , defect , wrong ; falsehood , deceit;. idleness 13g. 2. ()a desire , lust , passion , ardour , zest . 12g. ()b sense of loss , longing , yearning . 14g. Fela . ( a ) vicious , sinful , full of faults or blemishes ; harmful , cruel , atrocious . c. 1400. ()b deceitful , false , faulty . Dchr. 14g. Gw. hefyd cywyd1 , prifwyd. gwyden, gw. gwden. gwydfawr a.,. very wicked most sinful 19g. gwydi, gw. gwedi. gwydiaf: gwydio bg.. a to harm , injure , wrong ; do what is wrong or wicked , sin . 14g. gwydiog, gwydog a.,,. wicked sinful vicious c. 1300. gwydiol, gwydol awickedcorruptsinful., ,. 1793. gwydius, gw. gwydus. gwydlon, gwydlawn a.,. vicious sinful c. 1753. gwydlonedd eg.,. viciousness sinfulness 19g. gwydlyd a.,,. wicked vicious sinful 18g. gwydn agwednion. (b. ) ll. - . ()a tough , strongly cohesive , not liable to break or tear , wear - resisting (.. e g of leather,,,);(),,, yew bough rope woven fabric not friable of soil not fragile brittle or tender,();(..), difficult to masticate of food capable of being drawn out e g of toffee clammy,;(),( viscid thick ish stiff of liquid ,.). &c 14–15g. ()b dire , grievous , violent , severe , hard ; stubborn , obstinate , reluctant , unwilling ; difficult to pronounce;,, persistent tenacious unyielding ; physically tough ,. wiry 14g. Amr.:g.gwydd(y)n, gwddyn. 16 gwydnaf: gwydnu, gwydno bg.. a to become tough or strong ; strive , persevere , persist doggedly;,,,,(). make tough toughen tighten strengthen make more secure

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32886 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3288 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1794. Amr.:gwyddnu. Ar lafar. Gw. hefyd gwydnhaf: gwydnhau. gwydnaidd a.,. rather tough toughish 1800. gwydnbwyll a.,; harsh cruel persistent . 14g. gwydnder, gwydndra eg., toughness persistence ,, tenacity resoluteness ;. viscidity c. 1400. gwydndew a. ll. - ion . thick and viscid ( of fluid ), viscous . 1604–7. gwydndost, gw.gwydn + tost. gwydnedd eg.,;, toughness wiriness doggedness pertinacity ; closefistedness , hardness (,.);,,.in bargaining &c thick consistency viscidity clamminess 1545. gwydneiddiaf: gwydneiddio ba., to toughen cause to become wiry or durable . 1883. gwydngroyw, gw.gwydn + croyw. gwydnhaf: gwydnhau bg.. a to become tough or clammy ; make tough or malleable , toughen. 1604–7. Gw. hefyd gwydnaf: gwydnu, -o. gwydn-ofer, gw.gwydn + ofer. gwydnol a.,. tough hard 1800. gwydnrwydd eg.. toughness 1794. gwydnwch, gwytnwch eg.( toughness in material sense );( hardiness of constitution), wiriness ; stubbornness , doggedness , tenacity of purpose , unyieldingness , persistence;(..);. reluctance to die out e g of old tradition closefistedness 1701. gwydnwedd, gw.gwydn + gwedd1 . gwydog, gwydol, gw. gwydiog, gwydiol. gwydoldeb eg.,. sinfulness vice 18–19g. gwydr eg. (un. bach. gwydryn ) ll. - au , a hefyd fel a . ()a glass ; this material used in building , &c ., esp . to glaze windows , window - pane , window;. transf anything resembling glass in lustre , smoothness ,.(..). &c e g armour 1346. ()b glass vessel , esp . drinking - glass , wineglass , goblet . 13g. ()c looking - glass , mirror ; magic mirror , crystal ; burning - glass ; fig . mirror ( of virtue , &c.), model of excellence , paragon .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32896 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3289 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. ()d piece of glass shaped for a special purpose , e .. g lamp - glass , watch - glass , microscope,-, reading glass spectacle lens ,(.), in pl glasses pair of spectacles ,. also fig viewpoint. 1703. Fela . made of glass ; resembling glass in transparency , in lustre , or in smoothness , bright,, shining lustrous ,;? smooth of the colour of greenish - blue glass , pale and bluish . 12g. Cfn.:-.gwydr awr: hour glass 1604–7. g. brith: speckled or mottled glass,. coloured glass 1604–7. g. diod: drinking-. glass 1773. g. ddrych, gw.gwydrddrych . g. fita: vita glass.g.20 g. #enestr(i): window-, glass crown -. glass 1852. g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32906 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3290 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwydrchwythwr eg. ll. - wyr . glass - blower . 1890. gwydrdy eg. ll. - dai . glass - house , conservatory ; glass - works . 1722. gwydrddrych eg. ll. - au . telescope ; magnifying lass , microscope ; ( pair of ) spectacles ; mirror,-. looking glass 14g. gwydrddwrn eg. ll. - ddyrnau . glazed haft or hilt . 15–16g. gwydredig a.. bfl glazed . c. 1585. gwydreiddiaf: gwydreiddio ba.. to vitrify 1832. gwydrfaen eg. ll. - feini . spar ( in min .). 1604–7. gwydrfor, gw.gwydr + mýr. gwydrgwpan eg. ll. - au . cupping - glass . 1796. gwydriad1 , gwydrad eg.. a glazing 1592. gwydriad2 , gw. gwydraid. gwydrin1 eg.ahefydfel a . 1. ()a glass , also fig . 15g. ()b glass cup or vessel . 13g. 2. ()awindow . 17g. ()b house of glass ( associated with Merlin and his love ). 15g. Fela . made of glass , vitreous , glazed ; shining , shiny , bright . 14g. gwydrin2 awoadgrowing.- . ?601. gwydrlen eb. ll. - ni , - nau , a hefyd fel a . pane ; lens ; of glass , glazed . 14g. gwydrlestr eg. ll. - i . glass vessel , drinking - glass , decanter . 1732. gwydrliw a.- glass coloured ,-,-. glass green sea green c. 1597. gwydrlys eg., kali glasswort . 19g. gwydro eg.. common melilot

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32916 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3291 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. gwydrog a., glassy vitreous , made of glass ; glazed , full of glass ; shining ,. bright 16g. gwydrogaf: gwydrogi bg.. a to turn to glass , vitrify ; become vitreous . 1800. gwydrogiad eg.. vitrification 1800. gwydrol a., glassy like glass , vitreous , made of glass ;( clear of water ). c. 1400. gwydrolaf: gwydroli ba.,. to turn to glass vitrify 1794. gwydroliad eg.. vitrification 1794. gwydrolog avitrified.. 1860. Amcaer wydrolog , gw.caer (At.). gwydrwaed eg.-. cupping glass 1604–7. Gw. hefyd gwaedwydr, gwydrgwpan. gwydrwalch eg.. fig shining hero . 15–16g. gwydrwallt eg.. hair that has a sheen 15g. gwydrwisg eb.. shining armour 16g. gwydrwr, gwydrydd eg. ll. - wyr , - yddion . glass - maker , glazier ; jeweller ; spectacle-, maker optician . 15g. gwydryn eg. ll. - nau . ()a mirror . 14g. (0b drinking -, glass tumbler , glass vessel ; a small glass , piece of glass ; watch -;. glass lens 1632. Cfn.:.gwydryn gwinegr: cruet 1772. g. y lliwiau: prism. 1780. g. Rhufeinaidd: Roman vitriol. 1793. g. triongl= g. y lliwiau. 1780. gwydrynnaf: gwydrynnu ba.. to glaze 18–19g. gwydrynnaid eg. ll. gwydryneidiau . a glassful , tumblerful . 1773. gwydus, gwydius a. a hefyd gyda grym enwol. vicious , bad , sinful , corrupt ; reprehensible,;; wicked faulty maimed ;, hurtful harmful , noxious ; transgressor ,. sinner c. 1300. gwydydd, gw. gwidydd.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32926 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3292 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwydyus, gw. gwydus. gîydd1 eg.;,. presence sight face 13g. Cfn.:.. c d gîydd ac absen: what was considered to be a solecism in medieval bardic grammar, such as a lack of agreement between subject of tenses. c. 1400. g. a gwegil= g. ac absen. 1808. g. yng ng.: face to face,;. present openly c. 1400. yng ng. dy lyga(i)d (fy llyga(i)d,&c. ): before your ( my , &c .) eyes .14 g. llawn hyd y g.: full to the brim. 1722. gîydd2 eb. (un. bach. gwyddan , ll. - od ) ll. gwyddau . 1. goose,. fig simpleton . 13g. 2. (’),-.tailor s goose goose iron 1876. 3. rod connecting each of the cradle- teeth of a scythe to the stock and acting as a support. Ar lafar. Cfn.:. Adargîydd yr Ai#t: Egyptian or Nile gose , Alopochen Aegyptiacus .1832. g. Americanaidd: toucan. 1850. g. bonar=g. g. #a. 20 g. frongoch—fronrudd: red-, breasted goose Branta ruficollis .1830. g. Ganada: Canada goose,.g. Branta Canadensis 20 g. y cynhaeaf=g. g. #a. 20 g. ddegwm: goose donated as part of tithe payment.g.16–17 g. ddof: tame goose. 1800. g. ddu: Brent,, goose Branta bernicla .g.20 g. yr eira: snow goose,.g. Anser caerulescens 20 g. #a: bean-, goose Anser fabalis .1832. g. Ffrengig: swan-, goose Cygnopsis cygnoides (. lit French goose ).1832. g. y weilgi: gannet.g.20 g. wendorch=g. g. ddu. 20 g. wyllt (gy#redin): wild goose,,.g. grey lag goose Anser anser 16 g. (g)wyrain: barnacle goose,.g. Branta leucopsis 20 g. haearn, gw. 2. uchod. g. y llafur= g. #a. g. y mýr=g. g. (g)wyrain. 20 g. dalcen wen (gwyn): white-, fronted goose Anser albifrons .1832. g. dorchawg= g. Ganada. 1832. g. dorchwen= g. ddu. 1866. g. droed-binc:pink-, footed goose Anser brachyrhyncus .g..20 Bot gwyddau bach: willow catkins .Ar lafar. (bydd, byddai,&c. ) y gwyddau yn y ceirch: the fat will be ( would be , &c .) in the fire ( lit . the geese will be(,.)).Arlafar. would be &c in the oats Amadain gîydd , afal tin g ., bwyd gwyddau , croen gîydd , cyw g ., cywion gwyddau, ffair g ., saim gîydd , synnwyr g ., syrth g ., wy g ., gw.adain (At.), afal(At.), bwyd (At.), croen, cyw, ffair, saim, synnwyr, syrth, wy. Gw. hefyd ceiliagwydd, gwylanwydd, mamwydd, soflwydd. gîydd3 a.ahefydfel eg . wild , untamed , savage ; untilled , uncultivated , woody , overgrown,,. desolate desert c. 1325. Fele . unploughed land , fallow land , uncultivated land . 13g. Amtir gîydd , gw. tir. gîydd4 eg., grave sepulchre , burial - mound , tumulus . c. 1400. gîydd53 , gw. gwþdd . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32936 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3293 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwþdd1 e. tf . ac e . ll . (un. b. gwydden ; un. bach. gwyddian ). 1. ()a tree (), s branches , twigs ; forest , woods , shrub (); s fig . lineage , genealogical tree,. stock 9g. ()b stalk (), s stem (). s 14g. ()c timber ; also fig . of poetic matter . 13g. ()d spears . c. 1240. ()emasts . 13g. 2. (ll.gwyddion ) plough ( orig . its wooden frame only ). 13g. 3. (ll.gwyddiau ) weaver ’ s loom . 1547. Cfn.:-,-.gwþdd ager: steam loom power loom 1858. g. aradr, aradr g.: plough.g.14 g. defnydd: timber.g.14 g. dîr: loom driven by water. Ar lafar. g. llaw: hand-.Arlafar. loom g. main: ?single - furrow plough . Ar lafar. g. mawr: big loom. Ar lafar. g. Moesen: the rods of Moses.g.15 g. olwyn: wheel-. plough 1660. g. pîer: power-.g. loom 20 g. tþ: timber,. wood used for building houses 1547. g. ystofl: warp- loom , ? warp - beam , warping - mill . Ar lafar. am yr wdden (ê): adjacent to,(. next to lit the other side of the hedge or tree to ).1861. aradr gwþdd= g. aradr. Amcwlwm y gwþdd , erw ’ r g ., march g ., tþ ’ r g ., gw. cwlwm, erw, march, tþ. Gw. hefyd adeilwydd, afalwydd, afallwydd, braswydd, briwydd, bronwydd, caewydd, crinwydd, draenwydd, ffawydd, &c. gwþdd2 , gw. gwôydd, gwehydd. gwþdd35 , gîydd eg. ll. - ion . knowledge , science . 18–19g. gwþdd4 , gwyddad, gw. gwyddiad1 . gwyddaer eg.. heir of the woods 14g. gwyddaf: gwyddo bg.. a to grow wild again ( of cultivated land ); leave ( land ) unploughed. 1632. gwyddafr eb. ll. - eifr . wild goat , chamois . 14g. gwyddai eg. ll. gwyddeion . learned person , scientist . 1800. gwyddallt eb. g . ll. - elltydd . wooded slope . 1789.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32946 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3294 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyddan11 , gw. gwiddon . gwyddan22 , gw. gîydd . gwyddanaeth, gw. gwyddoniaeth. gwyddanes, gw. gwiddon1 . gwyddanhor, gw. gwyddianhawr. gwyddar, gwddar, gwddor eb. ll. gwddori . footbridge , wooden bridge ; a kind of barrier or tree placed across a river or stream;? wild or giant oak . 15g. gwþdd-aradr, gw. gwþdd1 —g. aradr. gwyddast eb. ll. - eist . vixen . 1722. Cf. gwyddgi. gwyddawd eg. ll. gwyddodau . knowledge , learning . 18–19g. œgwyddbed, gw. gwybed. gwyddbren eg. ll. - nau . tree , tree that grows wild ( without planting and cultivation); also fig . lineage , genealogical tree . 16–17g. gwyddbwyll, gwyddbwl eb. g . ll. (adran 2.) - ion . 1. one of the twenty- four feats of skill or prowess performed in Wales in medieval times,- a board game similar to chess and sometimes translated ‘’, chess hence used for modern chess. 13g. 2. knowledge,,;,,. learning science reason sense discretion c. 1785–90. Amclawr gwyddbwyll , —yr wyddbwyll , gwerin g ., gw.clawr (At.), gwerin. Gw. hefyd gwaraeaf: gwarae—g. gwyddbwyll. gwyddbwyllwr eg. ll. - wyr . chess - player ; chess - piece , chess - man . 1852. gîydd-droed eb.-. goose foot 1813. Cfn.:-,,.g.gîydd-droed gwyn: White Goose foot Fat Hen Chenopodium album 20 gwydd-dy eg. ll. - dai . 1. arbour;,-. greenhouse glass house 1629. 2. loom-,-. house loom shop 1779. gwyddebol, amr. taf., gw. cyfebol. gwyddeg eb.. science 1858. gwyddegwr eg. ll. - wyr . theorist ; ? educator . 1858.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32956 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3295 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Gwyddel1 eg. (un. bach. Gwyddelyn , un. b. Gwyddeles , ll. - au ) ll. - od , ( i ) aid , Gwyddyl (weithiau hefyd yn un.). 1. Irishman(.,.). sometimes in a derog sense cf Paddy 12g. 2. name of a measure or air. 1600. Cfn.:,Gwyddyl Ffichti(aid): thePictsoneoftheThreeOppressionsorInvasions .g.14 Gwyddel geni: native Irishman.[1740 ]. AmCytiau ’ r Gwyddelod , Gryniau Gwyddelod , gw.cwt2 , grwn (At.). Gw. hefyd Gallwyddel. gwyddel2 eg.,, forest grove thicket ,; brake wilderness . 18–19g. gwyddelaidd1 awildrude.,. 18–19g. Gwyddelaidd2 a.,-. Irish Irish like 1800. Gw. hefyd diwyddelaidd. Gwyddeleg eb..ahefydfel. g a Irish , the Irish language . 13g. Fela . Irish ( in language ); pertaining to the Irish , Irish ( sometimes in a contemptuous sense). 14g. Amr.: Gwyddelaeg. 1547. Gw. hefyd Goedeleg. Gwyddelegwr eg. ll. - wyr . Irish speaker ; one versed or skilled in Irish , Irish scholar . 20g. Gwyddeleiddiaf: Gwyddeleiddio ba.. to Irishize c. 1889. gwyddelfarch, gw.Gwyddel1 + march. gwyddelfod eg., bushy country or glade land abounding in thickets . c. 1400. gwyddeli, ff. l., gw. gwyddwal. Gwyddeliaeth, -aeth eb.;. Irish nationalism Irishism 1858. Gwyddeliaith eb.;,. the Irish language the Irish nation Irishmen c. 1400. Gwyddelig a., Irish Hibernian ( sometimes contemptuously );, savage barbarous . 14g. Amcar Gwyddelig , llys ( i ) au G ., mantell Wyddelig , milltir W ., tro Gwyddelig , gw. car1 , llysiau, mantell, milltir, tro. Gwyddeligrwydd eg.. Irishness 20g. Gwyddelin aIrish.. ?g.15 gwyddelog a.,,. abounding with bushes thickety overrun with brambles

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32966 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3296 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

18–19g. gwydden, gw. gwþdd1 . gwydderbyn, gwyddereb, gw. cyferbyn. gwyddes, gw. gwôydd, gwehydd. gwyddfa eb. ll. - fêu , - feydd . 1. place of honour,, height eminence , promontory ;,, seat throne mound ; burial-,, ground grave sepulchre ,,-, vault burial mound monument ; oratory . 13g. 2. conspicuous meeting-, place of bards bardic . 1800. gwyddfaedd eg. ll. - od . wild boar . 1722. gwyddfaen eg. ll. - feini . monument , gravestone . 1850. gwyddfan eb. ll. - nau . grave , tomb . 1816. gwyddfarch1 eg. ll. - feirch . wild horse , lively horse , also fig . billow , breaker ( cf . white horses). Dchr. 14g. gwyddfarch2 eg. ll. - feirch . wooden horse , fig . ship . 14g. gwyddfedd eg. ll. - au , - i . grave , tomb . 12–13g. gwyddfeli, gw. gwyddweli, gwyddwal. gwyddfid1 ?.eb wood , forest , bush , protective hedge , thorn - hedged enclosure ; fig . host , army. 12g. gwyddfid2 eg.ac e . tf . honeysuckle , woodbine ;lily of the valley ( a misnomer ). 14g. Gw. hefyd gwinwydd, gwyddwydd, gwynwydd. gwyddfidle eg.,. woodland forest c. 1400. gwyddfil eg. ll. - od , - ed . wild animal , wild beast . 13g. gwyddfoch e. ll . (un. g. - fochyn ). wild pigs , wood swine . Dchr. 14g. gwyddfod eg. 1. presence;. attention 1714. 2. mask,. vizor Dchr. 17g. gwyddfodaeth eb.. presence 1837.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32976 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3297 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyddfodol a.ahefydfel eg .ll.- ion . present . c. 1785–90. Fele . those present . 1831. gwyddfodolaf: gwyddfodoli ba.,. to be present at attend 1833. gwyddfodoldeb, -der eg., presence attendance . 1814. gwyddfodoliaeth eb., presence attendance . 1835. gwyddfor eg.,. desolate sea ocean c. 1400. gwyddfwch eg. ll. - fychod . pygarg , wild he - goat . 1632. gwyddfwyd, gw. gwyddfid1,2 . gwyddfwys eg.. wild beast 14g. gwyddfywiol a.. vegetable 1707. gwyddgell, gw.gwþdd11 + cell . gwyddgi eg. ll. - gwn . wild dog , wolf ; fox , fox - cub ; jackal ; fig . brave warrior . 13g. gwyddgrach e..? ll scab on trees ; barnacles . 14g. gwyddgrug eb. ll. -( i ) au . barrow , tumulus , hillock . 1573. gwyddguddiaf: gwyddguddio ba.. to embower 1798. gwyddgun eg.,.. pack of wolves fig warriors c. 1400. gwyddhwch, gw. gwythwch. gwyddi1 eg. ll. gwyddšau . hedge , quickset hedge . 1632. gwyddi2 , gw. gwyddyf, gwddi. gwyddiad1 , -ad, 3 un. amhff. y f.gwn : gwybod . gwyddiad2 eg. ll. - au . a knowing , knowledge , craft , art , science . 1800. gwyddiadol a.;. rudimentary scientific 1848. gwyddian, gw. gwþdd1 . gwyddianaeth, gw. gwyddoniaeth. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32986 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3298 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyddianhawr, gwyddanhor ?ff.H.Gym.sefamhrs.pres.myn.yf.gwn : gwybod(nidff.bfl.mo’rrhainynýlrhai,eithrcf.H.Gym. clywannawr , planthonnor,gl. fodientur ). gwyddiannol a.. scientific 1800. gwyddiant eg. b . ll. gwyddiannau . knowledge , science . 18–19g. gwyddiawn a.. very wild 14g. gwyddif, gw. gwddyf, gwddi. gwydding eb. g . ll. - od . quickset hedge , hedgerow . 1632. gwyddin a.,. of wood wooden c. 1400. Gw. hefyd croeswyddin. gwyddlan1 eb.,-. churchyard burial ground c. 1400. gwyddlan2 eb. ll. - noedd . plantation , nursery , wood . 1770. gwyddle eg. ll. - oedd . theatre ; throne . 1725–6. gwyddlen eb. ll. - ni . curtain or covering of trees . c. 1400. gwyddlud eg. ll. - iau . gum . 1805. gwyddlwdn eg. ll. - lydnod . 1. wild animal,, wild beast beast of the chase ;,. deer roebuck 14g. 2. Salad Burnet. 1813. gwyddlwyn eg. b . ll. - i . ()a bush , thicket , shrub . 15g. ()b Burnet Saxifrage ; Salad Burnet . c. 1400. gwyddn, gw. gwydn. gwyddog1 a.. conspicuous 1707. gwyddog2 a.. woody 1794. gwyddol1 a.. personal 1823. gwyddol2 a.. pertaining to a goose Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 32996 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3299 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1604–7. gwyddol3 a.,. pertaining to knowledge scientific 1800. gwyddon11 , gw. gwiddon . gwyddon22 , gw. gwiddon . gwyddon3 ?.a knowledgeable , learned . 1603. gwyddonaf1 : gwyddoni, -a bg.;;. to gather knowledge philosophize practise science 1800. gwyddonaf2 : gwyddoni, gw. gwiddonaf: gwiddoni. gwyddon-ddyn, gw.gwyddon1 + dyn. gwyddoneg eb. ll. - au . science ; philosophy . 1824. gwyddonegwr eg. ll. - wyr . scientist . 1864. gwyddonfa eb. ll. - feydd . scientific institute . 1848. gwyddoniadur eg. ll. - on . encyclopædia . 1852. gwyddoniadurol a.. encyclopædic 1852. gwyddoniadurwr eg. ll. - wyr . encyclopædist . 1852. gwyddoniaeth eb. ll. - au . science ( esp . in modern sense , biology , chemistry , physics , &c., either separately or collectively ); mathematics ; knowledge . 1839. Amr.:g.gwyddanaeth, gwyddianaeth. 18–19 Cfn.:.g.gwyddoniaeth gymhwysol: applied science 20 g. naturiol: natural science. 1898. gwyddonllyd a.- pseudo scientific . 20g. gwyddonol a.; scientific mathematical ; philosophical . 1800. gwyddonydd, gwyddonwr eg. ll. - ion , - wyr . scientist , man of science ; mathematician . 1848. gwyddor eb. g . ll. - ion , - au . 1. ()a first principles , grounds , elements , rudiments ( of learning , &c .). 15g. ()b the alphabet . 1546. 2. science. 1828. Cfn.:.g.gwyddor y beirdd: bardic alphabet 20 g. cartref: domestic science.g.20

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33006 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3300 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyddorion crefydd: the first principles of religion. 1658. gwyddor cyfraith: jurisprudence.g.20 gwyddorion y #ydd: the first principles of the faith. 1630. gwyddor gwlad: rural science.g.20 g. gwleidyddiaeth: political science.g.20 gwyddorau naturiol: natural sciences. 1858. gwyddor tþ=g. g. cartref. 20 Amcelf a gwyddor , llythrennau ’ r wyddor , trefn yr wyddor , gw. celf, llythyren, trefn. Gw. hefyd agwyddor, egwyddor. gwyddoraf: gwyddori ba.,; to instruct ground investigate elements of knowledge . 1800. gwyddoreg eb. ll. - au . science . 1832. Cfn.:.gwyddoreg bywyd: biology 1888. gwyddoregau naturiol: natural sciences. 1839. gwyddoregol a.. scientific 1838. gwyddoriaeth, -aeth eb. ll. - au . science , knowledge . 18–19g. Cfn.:.gwyddoriaeth naturiol: natural science 1856. gwyddoriaethol a.. scientific 1845. gwyddorig a.; alphabetical rudimentary ,. elemental 1685. gwyddorol a.; scientific rudimentary ; alphabetical . 1800. gwyddorus a.. scientific 20g. gwyddorwr, gwyddorydd eg. ll. - wyr , - yddion . scientist . 1871. gwyddsodaf: gwyddsodi bg.,,,. to present represent exhibit personify 1595. gwyddug a.ahefydfel eg . fierce , angry ; fierceness , cruelty . 13g. gwyddun a.fel eg .? fierce soldier or warrior . Dchr. 14g. gwyddw, ff. l., gw. gweddw. gwyddwal eg. b . ll. gwyddeli , gwyddfeli , gwyddweli , gwyddwaledd . 1. thicket,, bush brake , brambles , briers , wild thorny place . 13g. 2. obstacle,, barrier impediment , hindrance . 13g. Gw. hefyd gwyddel2 . gwyddwalch eg. b . ll. - weilch . osprey , ossifrage , geir - eagle ; goshawk . 1588. gîydd-wasanaeth eg.- eye service .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33016 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3301 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1567. gwyddwig eb., heap cairn , funeral pile . 14g. gwyddwydd e. ll . (un. b. - en ). honeysuckle , woodbine . c. 1400. Gw. hefyd gwyddfid, gwynwydd. gwyddyf, gw. gwddyf. Gwyddyl, ff. un. a ll., gw. Gwyddel. gwyddyn, gw. gwydn. gwyddys, amhrs.pres.myn.yf.gwn : gwybod ,adff.o gwþs4 . gwyellgaib, ff. daf., gw. bwyellgaib. gwyfaf: gwyfo, gw. gwywaf: gwywo. gwyfarch eg. ll. - feirch . hippopotamus . 1856. gwyfedig, gw. gwywedig. gwyflys eg.. Moth mullein c. 1730. gwyfon1 , gwyfonwydd e. ll . (un. b. gwyfonen ). berries ; gooseberries ; raspberries . 18g. Cfn.:,-.g.gwyfon barfog: rough gooseberries Ribes uva crispa 18 g. gwin: grapes.g.18 gwyfon2 , ff. l., gw. gwyw. gwyfon3 , ff. l., gw. gwyfyn. gwyfr, gw. gwefr1 . gwyfryn eg.. wyvern 1895. Gw. hefyd gwifrwm. gwyfwn eg., mercury quicksilver . 1850. gwyfyn eg. ll. - od , - au , gwyfod , gwyfon . moth ; wood - worm ; weevil , mite . 1567. Cfn.:-.g.gwyfyn adeiniog: tiger moth 20 g. claergoch: pink underwing().g. moth 20 g. coed= g. pren. 1632. g. y gaeaf: winter-, moth Cheimatobia brumata .g.20 g. gafr: goat-, moth Cossus cossus .g.20 g. yr hebog: hawk-, moth one of the family Sphingidæ .1866. g. pen angau: Death’- s head moth , a large species of hawk - moth , Acherontia atropos .1851. g. pren: wood-. worm 1632. g. yr þd: corn-. weevil 1632. Gw. hefyd gwiddon22 , gwyddon . gwyfynllyd amity.. 1861. gwyfynog a.ahefydfel eg . mothy , moth - eaten ; moth - like .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33026 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3302 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1798. Fele . Moth mullein . 1813. gwyffos eb. ll. - ydd . aqueduct , conduit . 1851. gwþg e. tf . a ll . (un. gwygyn , bach. ll. gwygach ) a hefyd fel a . tares , darnel , cockle,; weeds vetches , mouse -;.,. peas fig trash dross 13g. Fela . poor , worthless , vain . 14g. Cfn.:(.),.gwþg bendigaid: wild sainfoin lit blessed vetch Onobrychis viciæfolia 1814. g. (y) mýr: seaweed;. kali 1632. Ampys y wþg , gw. pys. gwygbys, gw. gwycbys. gwygiaf: gwygio bg.. to grow tares or vetches as fodder c. 1730. gwygl, wygyl (wigil) asultryclose.,. 1800. Gw. hefyd mwygl. gwygnur eg.. potash 1850. Cfn.:.gwygnur ysol: caustic potash 1851. gwygog a.. vetchy 1794. gwygyrnddail e.. ll hornwort . 1813. gîyl1 eb. ll. gwyliaugwylaugwylion , , . 1. ()a holiday , day of cessation from work or of recreation ; holy - day , religious festival,, fóte day set apart annually for religious observance ,. usu in commemoration of a saint or special person or of some memorable event,, feast of patron saint parish wake,,. anniversary high festival 1346. ()b the Feast of the Nativity celebrated annually by the Christian Church on the 25th December,,-,. the festive season of Christmas Christmas tide Christmas holidays 15g. 2. watch,,. guard vigil 13g. Cfn.:.’,.g.gîyl (Saint) Ambros: St Ambrose s day 4th April 14 g. Andras (Andreas), g. Ondras: St.’, Andrew s day 30th November .g.14 gwyl(iau) ansymudol: immovable feast(). s 1621. gîyl arbennig: principal or high feast or festival. 1346. y tair gîyl arbennig: the three principal festivals(), in Welsh Laws at Christmas Easter and Whitsuntide;. bibl the three solemn feasts .g.13 g. Awst: Lammas day, 1st August ( lit . August festival ). Ar lafar. g. y Banc:Bank Holiday.g.. Diw.19 Beibl g. y bara croyw: the Passover , the feast of the unleavened bread. 1588. g. Barna= g. Farnabas. Ar lafar. g. Barnabas ebostol, g. Barnabi Saint, g. Farnabas: St.’,-, Barnabas day Barnaby day the 11th June(‘’,). in Old Style reckoned the longest day now 21st June c. 1450. g. Bartholomeus (ebostol): St.’,. Bartholomew s day 24th August c. 1450. g. (Saint) Bened (Abad): St.’,.g. Benedict s day 21st March 14 g. flodau: festival of Flora,.g. floral fóte Diw. 19

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33036 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3303 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

g. Gadfarch: the festival of Saint Cadfarch,,‘’.g.24th October Penegoes wakes 15 g. y Ceiliau: Plough-, Monday the 1st Monday after Epiphany , when work was resumed after the Christmas holidays(. lit the festival of the sheepfolds ).Arlafar. g. Gerdd Dant: festival of harp music and‘’.g. penillion singing 20 g. Gewydd: St.’, Cewydd s day the Welsh equivalent of St .’,,.‘ Swithin s day 15th July cf Hen Gewydd y glaw’.15 g. g. go#a: ()Roman commemorative festival , anniversary day of remembrance .1632. g. gorawl: choral festival.g.19 g. y Grog: ()Holy Rood day ,.. i e the Exaltation of the Cross , 14th September , and the Invention ()or Finding of the Cross ,.g. 3rd May 15 g. Gurig (Girig): St.’, Curig s day 16th June .g.13 g. y cwltrin, gw.cwlstrin , cwltrin . g. y cychod: regatta.g.19 g. Gyfarchafael: Ascension-, day Holy Thursday . c. 1400. g. y Gyfeddach: the Jewish festival of Purim(. lit the festival of revelry ).g.14 g. gyflwyn: feast of dedication. 1852. g. (y) gy#es:Shrove-, tide Shrove Tuesday , Pancake day .[]..1783 Beibl g. y cymod: the feast of the Atonement or expiation. 1620. g. y cynhaeaf: the feast of harvest. 1588. g. y cynnull: the feast of ingathering,. the feast of Tabernacles 1588. g. y cysegr, g. y cysegriad: feast of the dedication(,,.). of temple church &c 1567. g. y Ddelw Fyw: the feast of the Living Image,. 18th September c. 1556. g. Ddewi (Sant), g. Dewi (Sant), g. Sain Dafi St.’, David s day 1st March .g.15 g. ddiolchgarwch: harvest festival or thanksgiving.g.20 g. ddisymudol= g. ansymudol. 1710. g. Ddoewan: St.’,. Doewan s day 13th July 1489. g. ddrama: drama festival.g.20 g. Dduw: Feast of Corpus Christi or of the Blessed Sacrament(. lit the festival of God , la Fóte-).g. dieu Diw. 15 g. yr Eneidiau: All Souls’, day 2nd November , when ‘ bwyd cennad y meirw ’ was distributed to the poor. c. 1450. g. Falentin(i) (Falenti, Folentini), g. Falentein, g. Folentein: St.’, Valentine s day 14th February , associated with lovers and the sending of love- tokens and also with the beginning of the mating-. season of birds c. 1450. g. Armon: St.’( Garmon s day at Saint Harmon , Radnorshire , and Llanarmon --, yn Iêl Llanarmon Dyffryn Ceiriog,.).g. &c 15 g. genedigaeth: birthday. 1632. g. y Geni: the Nativity,.g. the birth of Christ 20 g. y Glaniad: the anniversary of the Landing held on the 28th July to commemorate the arrival of the first Welsh settlers at Porth Madryn,, Patagonia 28th July 1865 .1866. g. a gwaith: holiday and working-, day feast - day and week -.g. day 15 g. Wenfrewi: St.’, Winifred s day 22nd June and 3rd November .1546. g. werin: folk festival.g.20 g. y Gweryddon, g. yr un fil ar ddeg Gwyryddon: festival of the eleven thousand Virgins, 21st October. 1489. g. y Gwirioniaid= g. y Fil Feibion. 1700. gwyliau haf: summer holidays. Ar lafar. g. (yr) Hollsaint,—Holl Saint: All Saints’, day All hallows ’, day 1st November .g.14 g. Iago (ebostol): StJamessday25thJulyc..’, .1450. g. Ieuan (Iefan, Ifan) (Fedyddiwr): the feast of the Nativity of St.,. John the Baptist 24th June c. 1400. g. Ieuan (Iefan, Ifan) (ebostol, efengyl(i)wr): St.’, John the Apostle and Evangelist s day 27th December. c. 1469. g. Ieuan y (o’r) Coed: the festival of the Decollation of St.(.. John the Baptist lit the festival of St John the woods;,‘.’),.g. for explanation see g Ieuan y Moch 29th August 14 g. Ieuan y Cols: the festival of the Decollation of St.,(?‘’ John the Baptist 29th August cols either a contraction of‘’ decollatio or a misreading of ‘’).g. coed 14 g.Ieuan(Ifan)hanner(ynyr)haf:the feast of the Nativity of St., John the Baptist Midsummer day,.g. 24th June 13 g. Ieuan Borth Lladin: St.’(),. John the Evangelist s ante Portam Latinam day 6th May c. 1469. g. Ieuan y Moch: the festival of the Decollation of St.(.. John the Baptist lit the festival of St Johnoftheswinebecauseitwasthenlawfulfortheswinetobetakentothewoodstocommence, pannage and be fattened on the acorns), 29th August .14 g. g. (Saint) Ilar: St.’, Hilary s day 13th January . c. 1400. g. Lafur: Labour day,. 1st May 1892. g. Lawrens (Lawres, Lorens): St.’,. Laurence s day 10th August c. 1450. g. lenyddol: literary festival.g. Diw. 19

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33046 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3304 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

g. Luc(as) efengylwr: St.’, Luke s day 18th October . c. 1400. g. Luwsi: St.’, Lucy s day 13th December . c. 1469. gwyliau llawen (fel cyfarchiad): Happy Christmas. 1761. g. fabsant, g. mabsant, gw.gwylmabsant . g. Fair gyntaf (yn y cynhaeaf)= g. Fair yn Awst. g. Fair dechrau’r gwanwyn= g. Fair y Canhwyllau. 1814. g. Fair ddiwethaf (ddiwaethaf): the Nativity of the Virgin Mary,.g. 8th September 13 g. Fair hanner y gwanwyn= g. Fair y Cyhydedd. 1814. g. Fair pan aned=g. g. Fair ddiwethaf. 15 g. Fair y Canhwyllau: Candlemas,,. the feast of the Purification of the Virgin Mary 2nd February 13g. g. Fair y Cyhydedd,—y Gyhydedd: the Annunciation of the Virgin Mary,. St Mary ’ s day , Lady-, day 25th March , called thus from its falling near the vernal equinox . c. 1400. g. Fair y Gwirodau: a festival of the Virgin Mary at which much drink was consumed. 1760. g. Fair ym Medi= g. Fair ddiwethaf. c. 1300. g. Fair (yn y gaeaf): Conception day,, the festival of the Conception of the Virgin Mary 8th December. 1489. g. Fair (yn yr haf): the Visitation of our Lady,.g. 2nd July 15 g. Fair Fadlen: St.’,.g. Mary Magdalene s day 22nd July 15 g. Farc Efengylwr: St.’,.g. Mark the Evangelist s day 25th April 15 g. Fartin (Farthin): St.’, Martin s day Martinmas , 11th November .g.14 g. Fathias ebostol: St.’,.g. Matthias day 24th February 15 g. y Meirw=g. g. yr Eneidiau. Dchr. 17 g. Fihangel, g. Mihangel: the festival of St., Michael Michaelmas day , 29th September .g.13 g. y Fil Feibion, g. Fil Feib: Holy Innocents’, day Childermas day , 28th December .g.14 g. fýr, g. y mýr: sea-.g. watch 13 gwyliau’r Nadolig: Christmas,-, Christmas tide Christmas holidays ; name of Welsh air .1696. g. Badarn: St.’,.g. Padarn s day 17th April 15 g. Badrig (bach): St.’, Patrick s day 17th March .g.13 g. y Pasg, gwyliau’r Pasg: the feast of the Passover,, Easter Easter holidays .g.15 g. Bawl:the feast of the Conversion of St., Paul 25th January .g..14 Beibl g. y pebyll: feast of Tabernacles. 1588. g. Bedr ebosotl, g. Bedr gadeiriog: St.’, Peter s day the festival of St .’ Peter s chair at Antioch , 15th and 22nd February and 29th June.g.14 g. pen yr wythnos: octave of a festival. 1778. g. bentan: fireside vigil. c. 1400. g. bregethu: preaching festival.g.20 g. Brydain: Festival of Britain.g.20 g. y puredigaeth= g. y cymod. 1588. g. y saint=g. g. yr Holl Saint. 15 g. y Saith Gysgadur: the festival of the Seven Sleepers(),.g. of Ephesus 27th July 15 g. San#raid (San#red): St.’, Bride s day 1st February .g.13 g. sant, gwyliau’r saint: saint’, s day saints ’. days 1547. g. (Sain) Siors (Siorys): St.’, George s day 23rd April .1489. g. Ste#an (Ysty#an): St.’, Stephen s day 26th December . c. 1469. g. y Sulgwyn: Whitsuntide. 1794. g. Switan (Yswitan): St.’, Swithin s day 2nd and 15th July .g. Diw. 15 gwyl(iau) symudadwy= gwyl(iau) symudol. c. 1615. gwyl(iau) symudol: movable feast(). s 1621. g. de: tea-,-. meeting tea party 1854. g. Degla: St.’, Tegla s day 1st June and 24th September .1489. g. Deilo: St.’, Teilo s day 9th February .g.15 g. Domas ebostol: St.’, Thomas s day 21st December . c. 1469. g. y Drindod:the festival of the Holy Trinity.. c.1300. Beibl g. yr Wythnosau: festival of Weeks . 1588. g. yr ynfydion: orgies. 1778. g. ysgol: school holidays. Ar lafar. g. Ystwyll: the feast of the Epiphany,.g. 6th January 15 Amcadw gîyl , cinio Gwyliau , distyll o Gwyliau , diwrnod gîyl , dydd ( iau ) gwyl(), ion sgrympiau G .() y Grog , Sul , gîyl a gwaith ,gw.cadwaf: cadw, cinio, distyll, diwrnod, dygwyl, sgrwmp, Sul. Gw. hefyd dygwyl, gwylfa, gwyliaf: gwylio. gîyl2 a. ll. -( i ) on , a hefyd fel eg . modest , bashful , unassuming , unobtrusive ; mild , tender,, gentle gracious , joyous ,; glad generous ,. kind 13g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33056 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3305 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Fele . modesty , gentleness ; shame . 1684. Gw. hefyd anwyl, diwyl. gîyl3 , 3un.pres.myn.yf.gwyliaf : gwylio . gwþl, 3 un. pres. myn. a 2 un. grch. y f.gwelaf : gweld . gwylad1 a.,,. merry glad lively 10g. gwylad2 , gw. gwyliaf: gwylio. gwyladur, gw. gwyliadur. gwylaeth, gwlaeth, golaeth eg. ll. - au , - ion . lettuce . c. 1400. Cfn.:-,.gwylaeth chwerw: bristly or prickly Ox tongue Helminthia echinoides 1604–7. g. gwyllt(ion): wild lettuce,- corn salad , Lamb ’ s Lettuce , Valerianella locusta .1632. g. y fagwyr: Wall lettuce,,. Mycelis muralis Lactuca muralis 1813. g. y moch: Swine’, s Succory Arnoseris minima .1813. g. y mýr: sea-, lettuce Ulva lactuca .1794. g. yr oen, g. yr îyn: corn-, salad Lamb ’ s Lettuce , Valerianella locusta .1800. g. yr yd= g. yr oen. 1800. gwylaf: gwylo, gwylad, gw. gwyliaf: gwylio. gwylaidd a.,,,,. unassuming modest shy seemly unobtrusive 1604–7. gwylair eg. ll. - eiriau . watchword , password . 1617. gwylameg, gw. gwilameg. gwylan eb. ll. - od , gwylain , gwylyn . sea - gull , sea - mew ; fig . fair maiden ; glutton . 13g. Cfn.:,.gwylan fach (fechan): little gull Larus minutus 1632. g. frech: brown spotted gull,, pomatorhine skua or great skua Stercorarius pomarinus or Stercorarius skua skua;-, herring gull Larus argentatus .g.18 g. gefnddu: great black-, backed gull the blackback , Larus marinus .1776. g. gefnddu leiaf: lesser black-, backed gull Larus fuscus .g.20 g. Gernyw: kittiwake gull,, tarrock Rissa tridactyla .g.18 g. goesddu=g. g. Gernyw. 20 g. y graig: petrel,, fulmar Fulmarus glacialis .g.18 g. grechblu: akindofseabirdanaff-, .1722. g. gy#redin: common gull,.g. Larus canus 20 g. gyn#onir: Arctic skua,. Stercorarius parasiticus 1832. g. ddu a gwyn=g. g. gefnddu. 18 g. y Gogledd: Arctic skua;, glaucous gull Larus hyperboreus .1776. g. y weilgi: stormy petrel,. Hydrobates pelagicus 1832. g. wen=[]. g. gy#redin. 1783 g. y gweunydd: winter-; gull common gull , Larus canus (. lit meadow gull ).g.18 g. Gwlad yr Iê: Iceland gull,.g. Larus glaucoides 20 g. lwyd: common gull,;-,. Larus canus herring gull Larus argentatus 1632. g. Manaw: Manx shearwater,. Puffinus anglorum 1832. g. fawr: gannet,.g. Sula bassana 20 g. y mýr, g. fýr: sea-.g. gull 15 g. benddu: black-,, headed gull peewit gull Larus ridibundus . c. 1700. g. benwaig, g. y penwaig: herring-, gull Larus argentatus .g.18 g. benwen: kittiwake gull,(.-). Rissa tridactyla lit white headed gull 1832. g. y rhaeadrau= g. frech. 1830. g. Sabin: Sabine’, s gull Larus sabini .g.20 g. dribys()=lit. three-toed gull g. benwen. 1852. g. droed-ddu: Arctic skua,. Stercorarius paratsiticus 1832.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33066 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3306 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

g. ysgadan= g. benwaig. 1896. g. ysgafn=(). g. droed-ddu lit. light gull 1776. Gw. hefyd mýr-wylan. gwylanaidd a., silly foolish . [].1783 gwylanlliw, gw.gwylan + lliw. gwylanwydd eb. ll. - au . gannet . 1852. gwylar eg.. coral 1800. gwylaraidd a.. coralline 1850. gwyl-barchus asolemn.. 1701. gwyl-befr a.. modest and bright 15g. gwylchaf: gwylchu, gw. gwlychaf: gwlychu. gwyldan eg. ll. - au . beacon . 1874. gwyldeb eg., modesty bashfulness . 1732. gwyldeg a., fair and modest comely and demure . 14g. gwylder, gwyldra eg. ll. - deron . modesty , bashfulness , humility ; a feeling faint , a fainting from hunger. 14g. gwylderus ahumble.. 18–19g. gwyldlws a.. fair and seemly 14g. gwyldwr eg. ll. gwyldyrau . watch - tower . 1794. gwyldy eg. ll. gwyldai . watch - house , prison . 1770. gwylddiwrnod, gw.gîyl1 + diwrnod. gwylddydd eg. ll. - iau . feast - day , festival . 1672. gwyledig, gw. gwyliedig. gwyledd eg., modesty humility ; gentleness , meekness ,, courtesy graciousness ,;. joy shame 10g. gwyleiddchwedl a.. of seemly or good report c. 1749.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33076 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3307 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyleidd-dra eg., modesty bashfulness . Dchr. 17g. gwyleiddiaf: gwyleiddio bg.,;. to become bashful grow shy feel ashamed 1848. gwyleiddiol a.,. humble modest 1851. gwyleiddiwch eg.. humility 1848. gwyleri ?.eg calendar of religious festivals . 10g. gwylfa eb. ll. - fêu , - feydd . 1. watching-, place watch - tower , spying -, place observation post ;?, grave shrine ,. cave c. 1400. 2. ()a a watching , a guarding , watch and ward ; a division of the night , i .. e one of the three or more watches;, nocturnal devotional exercise or religious observance vigil. 12g. ()b religious festival ,-,-, feast day holy day holiday ,,. vigil feast 13g. Cfn.:.gwylfa’r Nadolig: Christmas c. 1400. g. nos: night-. watch 1604–7. g.’r Pasg: Easter.g.13 g.’r Sulgwyn: Whit Sunday.g.13 gwylfab eg.. meek son 15g. gwylfabsant, gw. gwylmabsant. gwylfain a., modest and tenuous unassuming and slender . c. 1400. gwylfalch a.. gentle and noble Dchr. 14g. gwylfan1 eb. ll. - nau . watching - place , watch - tower . 1800. gwylfan2 a.. gentle and famous c. 1400. gwylfawr, gw.gîyl1 + mawr. gwylfeistr eg. ll. - i , - iaid . feast - master . 15g. gwylferch eb. ll. - ed . gracious woman , gentle maiden . 16g. gwylfoes a.. of gentle demeanour 14g. gwylfor eb.- sea watch ,- sea wake . 16g. Gw. hefyd gîyl—g.fýr,g.ymýr.1 gwylfur eg.- look out post , watch - tower ; protection , defence . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33086 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3308 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1764. gwylfwyd eg.,,,. food for a feast comfits delicacies dainty food 1604–7. gwylfyddin eb. ll. - oedd . guard . 1814. gwylffael a.-. failing or lacking at a feast day or feast c. 1400. gwylffawd eb.( benefit blessing or joy ) of a feast - day or feast . c. 1400. gwylgall agentleandwise.. Dchr. 17g. gwylgamp eb. ll. - au . fine festival , excellent holy - day ; festal feat or game . 15g. gwylgar a.,. watchful careful 1814. gwylgi eg. ll. - gwn . watch - dog ; setter . 1826. gwylhersaf: gwylherso, gw. gwilhersiaf: gwilhersio. gwylhobain, gw. gwilhobain. gwyliad1 eg.ll.-. au a taking care ;,;,- watch vigil watch trial piece of glass in furnace . 16g. gwyliad2 eg. ll. - iaid . guard , sentry ; observer ; ? saviour ( of Christ ). 14g. gwyliad3 , gw. gwyliaf: gwylio. gwyliadaeth eb.,,. superintendence attention a watching 1552. gwyliadaf: gwyliadu bg.. a to look after , watch , mind . 1681. gwyliadaidd a.. contemplative 1605–10. gwyliadedd eg.,. watchfulness vigilance 1617. gwyliadol a.,,. watching guarding vigilant 19g. gwyliadur eg. ll. - iaid , -( i ) on , a hefyd fel a . watcher , watchman ; guardian , keeper ; calendar of religious festivals,;,,,. martyrology watchful vigilant awake alert Dchr. 14g. gwyliaduriaeth, gwyliadurus, gw. gwyiladwriaeth, gwyliadwrus. gwyliadus a., vigilant watchful ,,. careful alert 14–15g. gwyliadwr eg. ll. - wyr . watcher , watchman , vigilant person ; overseer , steward ;

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33096 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3309 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY guardian,. keeper 16g. Amr.: gwyliedwr. 1815. Gw. hefyd gwyliadur, gwyliawdwr. gwyliadwrfa eb. ll. - fêu , - feydd . watch - tower , keep . 1855. gwyliadwri eg.,,. watchfulness vigilance alertness 1658. gwyliadwriaeth eb. g . ll. - au . watchfulness , vigilance , caution ; watch ; alertness , guard,; charge office and duty of a watchman . 1567. Amr.: gwyliaduriaeth. 1567. Cfn.:,...gwyliadwriaeth fore, g. foreol: morning watch the watch from 2 a m to sunrise 1588. g. ganol: middlewatchthewatchfrom10pm,.... to2am 1588. g. (y) nos: night-. watch 1588. ar (ei) wyliadwriaeth: on(’) one s guard .1830. gwyliadwriaethaf: gwyliadwriaethu bg.. a to keep guard , watch ( over ). 1760. gwyliadwriaethol a.,. pertaining to observation or keeping watch vigilant 1794. gwyliadwrus a.,,,,;, watchful vigilant observant attentive alert cautious circumspect , wary. 1588. Amr.: gwyliadurus. 1551. gwyliadwrusrwydd eg., vigilance watchfulness ,, alertness cautiousness ,. wariness 1794. gwyliadwy a.. bfl vigilant , watchful , attentive , alert ; observable . 1711. gwyliaf, -af: gwyl(i)o, gwyl(i)ad, gwylied, gwyliaid bg..a’idilynynaml a gangst.agam , ar , dros , rhag ,&c.,adigwyddybe.hefydfel eg . 1. (felbg .) ( a ) to watch , be or remain awake , esp . with sick person or for purposes of devotion,; keep vigil fulfil duty of watchman , sentinel or guard ; be on the alert or on guard against danger or surprise,-,. be on the look out keep watch 13g. ()b to watch or wait with hostile intent ( for a person ), lie in wait . c. 1400. ()c to take care , see ( that something does not happen ), be cautious , mind , beware ().of 14g. (d ) to wait confidently , hope ( for ), expect ; direct one ’ s eyes , look ( towards ). Dchr. 15g. 2. (felba .) ( a ) to watch ( sick person ), keep watch over ( dead body ), keep vigil beside(’ saint s tomb ,.);, &c guard watch over , tend (); flock keep under surveillance,( eye with suspicion ), beware of ; observe ( person or thing ) in order to note any movements,,.;,( changes &c look at watch as spectator or viewer ). 13g. ()btobewareofdoingsomething&c ( , .). 17g. ()c to watch ( one ’ s opportunity ).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33106 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3310 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. Fele . a watching or guarding , watch , care , concern ; sight , spectacle . 14g. Cfn.:&c.&c.(gwylio (gwylied, ) ar (arnat, arnynt, ): to watch over in order to protect ), keep an eye on,,(.),.g. pay attention to take heed of sometimes refl observe 14 g. bedwen: to participate in May-(. day festivities lit to watch or guard a birch tree ,.. i e a maypole). 1609. g.’r cor#: to keep vigil over a dead body, a custom formerly observed each night between the time of death and the funeral,.Ar neighbours volunteering to sit up in the room in which the body rested lafar. g. gîyl bentan: to stay up by the fire all night. 1722. gwylad nos: night-, wake wake or feast held at night .[].1762 gwylio(’r) teledu: to watch television. Ar lafar. g. (gwylied) tros (dros, drosof, trosot,&c. ): to watch over , guard . 1567. Ambryn gwylied , tîr gwylied ( gwyliaid ), gw.bryn (At.), tîr. Gw. hefyd disgwyliaf: disgwyl, gorwyliaf: gorwylio. gwylianrwydd eg.,. watchfulness vigilance p. 1584. gwyliant eg.;,. anniversary watch vigil 1696. gwyliawdwr, gwyliawdur eg. ll. gwyliawdwyr , gwyliodron . one who watches , watchman,,;. sentinel guard overseer 1620. Gw. hefyd gwyliadur, gwyliadwr. gwylied, gw. gwyliaf: gwylio. gwyliedig abfl.. ()a watched , observed , guarded . 14g. ()b vigilant , alert . 1696. gwyliedwr, gw. gwyliadwr. gwyliedydd eg. (b. gwyliedyddes , ll. - au ) ll. - ion . ()a one who watches , watcher , watchman , sentinel , guard ; spy ; one who is awake , alert or vigilant. 1588. ()b watch , trial - piece of glass in a furnace . 1776. Cfn.:-().g.y gwyliedydd allanol: tyler or door keeper in Freemasonry 20 gwyliedyddiaeth eb.,;, vigilance alertness custody surveillance . 1677. gwylietgi eg. ll. - gwn . watch - dog . 1843. gwyliog a., regardant looking backward (.). in her 1697. gwyliol a., pertaining to or characteristic of ,,. a festival festive 15g. gwyliwr, gwylwr eg. ll. gwylwyr . sentry , sentinel , night - watchman , guard , keeper , tender(); of flock one who watches ( according to the various senses of the vb .),

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33116 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3311 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY one who is alert or cautious,; observer supervisor , invigilator ; onlooker , spectator ,. viewer 13g. Cfn.:-.g.gwyliwr y glannau: coast guard 20 g. nos: night-.Arlafar. watchman g. (y) teledu: television viewer. Ar lafar. gwylmabsanna, gwylmabsanta bg., to celebrate the patronal festival of a parish keep a wake,-,,. indulge in riotous merry making revel carouse 1604–7. gwylmabsant, gîyl mabsant, gwyl-fabsant eb. g . ll. - au , gwylmabsannau , -,-,sannoedd seiniau gwyliau mabsa ().,-, i nt wake parish wake patronal festival of a parish, formerly observed as a general holiday and after a night vigil as an occasion for much revelry and every kind of merry-. making 15g. Amr.:gwylmabsanct. (ll. gwylmabsanctau ). 1688. Amffair gwylmabsant , gwely gwylmabsant , gw.ffair (At.), gwely. gwylmabsanta, gw. gwylmabsanna. gwylmabsantaeth eg.? b . celebration of the patronal festival of a parish , merry-, making festivity ,, revelry jollification . [].1783 gwylmabsantwr eg. ll. - wyr . one who takes part in a parish - wake , merry - maker , reveller. [].1783 gwylni eg.,,,. bashfulness modesty shyness diffidence Ar lafar. gwylnos, wylnos eb. ll. - au . vigil , watch , esp . for purposes of devotion , eve of festival;, wake watch over a dead body before burial ( the merry - making often associated with it orig gave way later to religious solemnity, the wake assuming the form of a prayer meeting,., &c held at the house of the deceased on the eve of the funeral); orig . a religious service extending beyond midnight , held monthly by ()Wesleyan Methodists , and later a service held on New Year ’, s Eve lasting until midnight,,-. to see the old year out and to welcome in the new watch night c. 1590. Amcadw gwylnos , gw.cadwaf: cadw (At.). gwylnosaf, wylnosaf: gwylnosi, gwylnosa, wylnosa bg.; to keep vigil attend wakes. 1778. gwylnosol a.,,-. pertaining to a vigil wake or watch night 1800. gwylnosty eg.. house in which a vigil is kept 15–16g. gwylnoswaith eg.,. nocturnal study lucubration 1604–7. gwylofain, gwylofus, gw. wylaf: wylo, wylofus. gwylog eb. g . ll. - od , - ion . common guillemot . 1800. Cfn.:,.gwylog d(d)u: black guillemot Uria grylle 1800. g. leiaf: lesser guillemot. 1832. g. fannog: spotted guillemot. 1832.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33126 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3312 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd chwilog2 . gwylos, gwylosg eg.. naphtha 1850. gwylus a.,. humble modest 1741. gwylwar a.. modest and gentle c. 1400. gwylwas eg.. humble or modest man 15g. gwylwledd, gwylwleddfa, gw.gîyl1 + gwledd, gwleddfa. gwylwlydd a.ahefydfel eg .( one ) meek and gentle . c. 1400. gwylwridaf: gwylwrido, gwylwych, gw.gîyl2 + gwridaf: gwrido, gwych. gwylwyn a.. gentle and fair 14g. gwylydd eg. ll. - ion . watchman , guard . 1794. Gw. hefyd gwyliwr, gwyliedydd. gwylys eg.. liquorice 1800. gwyll1 eg. ll. - on , a hefyd fel a . evening or morning twilight , dusk ; shade , darkness,.;?,. also fig form image 14g. Fela . dark , gloomy , dusky , shadowy . 15g. Cfn.:.gwyll y bore: morning twilight 1848. g. y dydd= g. y bore. Ar lafar. g. yr hwyr= g. y nos. 1867. g. y nos: evening twilight,. dusk 1632. Amrhwng gwawl a gwyll , rhwng gwyll a gwawl , gw. gwawl1 . gwyll2 , gwull e. ll . (weithiau digwydd y ll. dwbl - ion ) neu e . tf . flowers or catkins of oak;,. flowerets flowers 1547. gwyll3 , gw. gwyllt. gîyll, gw. îyll. gwyllaf1 , gwylliaf: gwyll(i)o, gwyllu bg.. a to make or to become dark , darken , shade(). in painting and drawing 1684. Gw. hefyd gwyllhaf: gwyllhau. gwyllaf2 , -iaf: gwyllu, -io, gw. gwylltiaf: gwylltio. gwyllafr, gwillafr, gwylltafr eb. ll. - eifr . chamois . 1850. gwyllaidd a., pertaining to dusk occurring in the twilight ,;,, vespertine dusky dim dark,. murky

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33136 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3313 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1800. gwyllaith, gwylliaith eg.,,. madness frenzy wild state 13g. gwyllan eg.. b wild ( little ) man ; wild ( little ) woman . 13g. gwyllbryf, gw. gwylltbryf. gwyllebr eg.. camera obscura 1852. gwylledd eg., duskiness murkiness , gloominess . 1800. gwyllesoedd, ff. l., gw. gwyllt. gwyllfro, gw.gwyll1 + bro. gwyllgi eg. (b. gwylliast ) ll. - gwn . dog that prowls at night , wild dog , also transf.;. as disparaging term for person spectral mastiff of huge size 1716–18. Gw. hefyd gwylltgi. gwyllhaf: gwyllhau bg.,. to darken grow dim 1847. Gw. hefyd gwyllaf1 : gwyllo, gwyllu. gwylliad1 eg.( a becoming twilight at either end of the day ),, a dawning a growing dark,. dim or dusky 1835. gwylliad2 , gwilliad eg. (b. gwylliades ) ll. - iaid . bandit , brigand , robber , pirate , rogue,, skulker vagabond , renegade ;. a Gaul 14g. Cfn.: Gwylliaid (Cochion) Mawddwy,—y Dugoed, y Gwylliaid Cochion: the Red Bandits of Mawddwy (),or Dugoed a notorious band of robbers or brigands who for several centuries ( roughly from 1155 to 1555), infested the wooded fastnesses of that district striking terror into the heart of the surrounding countryside by their acts of plunder and violence. c. 1700. gwylliad pen-#ordd: highwayman.g.20 Gw. hefyd gwylltiad2 . gwylliadaidd a.,. resembling or characteristic of a robber brigand or vagabond 15g. gwylliaf: gwyllio, gw. gwylltiaf: gwylltio. gwyllianta, gw. gwylliata. gwyllias eb.neu a . rage , fury , frenzy , madness ; unrestrained , furious . 13g. gw. hefyd gwylltias. gwylliata, gwyllianta bg.,,. to plunder pillage rob 16g. gwylliedydd eg. ll. - ion . bandit , plunderer , robber . 15g. gwyllifod eg.. guillemot 1866. gwyllioedd, ff. l., gw. gwyllt.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33146 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3314 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwylliog a., wild frenzied ,. mad c. 1400. gwyllion1 , ff. l., gw. gwyllt. gwyllion2 , gw. gwyllon. gwyllni eg.,-,. twilight semi darkness gloom 20g. gwyllnos eg.,,. evening twilight dusk also fig 1862. gwyllog a.,, dark dim dusky , murky . 1800. gwyllolwg eg.. second sight 1725. gwyllon, gwyllion e.. ll manes , the spirits of the dead , shades , ghosts , sprites , hobgoblins;- night prowlers ,- night thieves , vagabonds . 1632. Gw. hefyd gwyllt, îyll. gwyllonaidd amagicmagical., . 1827. gwyllt, gwyll3 a. gyda grym enwol weithiau (ac yn aml iawn yn y ll.), ll. gwylltion, gwyll ( i ) on , gwylltoedd , gwyllioedd , gwyllesoedd (o bosibl bod dyl. gwyllias ar y ff. hon). 1. ()a living in its natural state ( of animal , bird , &c .), wild , as opposed to tame;,;,,, easily frightened timid untamed not domesticated not broken in unmanageable(,.);,,. of horse &c angry furious fierce 13g. ()b wild ( of flowers , plants , &c . as contrasted with those grown in a garden ), not planted or cultivated by man;(,.),; running wild of trees &c unproductive produced naturally(,.). as honey &c 14g. ()c wild ( of land , tract , &c .), uncultivated , uninhabited , desolate , desert . 13g. ()d stormy , tempestuous , raging , rough , turbulent , tumultuous ( of weather , sea , night, &c .); rushing , rapid , swift ( e . g . of river , wind , flame , lightning ). 14g. ()e acute ( of pain , &c .), malignant , violent , in full swing ,‘ furious ’( of trouble , war,.), &c rampant , raging , rife ( of disease ). a. 1587. ()f liable to split ( of timber , &c .), insisting on running out rather than in the desired direction();, of a cleft in a piece of timber or in a slate unmanageable standing straight up in spite of brushing,(), bushy of hair difficult to cut owing to its glossy nature(,, of hair grass material ,.). &c 15g. ()g quick - burning ( of coal , &c .), blazing ( of fire ). Ar lafar. 2. living in natural or primitive state(),‘’;, of man of the field uncivilized savage ; irascible,, rash impatient ; easily provoked ( of anger or temper ); enthusiastic , fanatical ; frantic,, raving demented , distracted ,( mad as in the name Myrddin Wyllt );

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33156 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3315 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY turbulent,,; lawless unruly dissolute , dissipated , prodigal ;-,, ill advised absurd extravagant,(,.). fantastic of scheme &c c. 1300. Fele . ( a ) that which is wild ( e . g . animal , vegetable growth ) often in contrast with the tame,,., domesticated &c any form of natural or primitive life . 13g. ()b wild ones (.. e g spirited horses , warriors fighting as if mad ), madmen ; turbulent or unruly people;. sprites 13g. ()c land in natural or uncultivated state , expanse of such land , wild (), s wilderness , also fig. 14g. Cfn.:,,’.gwyllt i goed: madly wild demented out of one s senses 1867. g. chwibwrn,—wibwr(n), chwibwrn wyllt: off one’, s head stark mad , bonkers , downright crazy .1794. g. waedwyllt: passionate. Ar lafar. g. benwan= g. chwibwrn. Ar lafar. g. ulw: in a mad rage,.Arlafar. furious bod yng ngwyllt: to be wild or untamed.g.14 mynd (gyrru, rhedeg,&c. ) ar wyllt: to go in a hurry , drive headlong , run riot , run out of control . Ar lafar. myn(e)d (af, aeth,&c. ) yng ngwyllt,—yng ngwyllon to go ( I go , he went , &c .) mad .13 g. Amadar gwyllt ( i ) on , asyn gwyllt , baedd g ., yn ferw g ., ar frys g ., yn gaclwm (gacwn ) g ., cafn g ., cath wyllt , colomen wyllt , cranc g ., chwarren wyllt , dafad ( en ) wyllt,().,., dîr dwfr g dyn g gîydd wyllt , Gwyddel g ., helynt wyllt , hwyaden wyllt , mól g., plant g ., powdr g ., priodas wyllt , rhedeg yn wyllt , tên g ., tir g ., traeth g ., tyfu’ n wyllt , tymer wyllt , uffern wyllt , ych g ., &c., gw. dan yr elfennau blaenaf neu’r prif elfenau. Gw. hefyd gwyllon. gwylltaf: gwylltu, gwyllto gw. gwylltiaf: gwylltio. gwylltêf: gwylltéu bg.,. to become wild grow wild 1862. gwylltaidd a., wildish turbulent ,, unruly irresponsible . 1620. gwylltan1 eg.-. wild fire 15g. Gw. hefyd tên—t. gwyllt. gwylltan2 eg.,-’--. ignis fatuus will o the wisp 1773. gwylltarf, gwylltbla, gwylltblant, gwylltboeth, gw.gwyllt + arf, pla, plant, poeth. gwylltbryf, gwyllbryf eg.. fig restless or fidgety child , person who has no control over himself. Ar lafar. gwylltbwyll a.ahefydfel eg . rash , reckless , hasty , precipitate , impetuous , unruly ; wild or unbridled reason. 15g. gwyllt-dir, gwyllt-dyb, gw. gwylltir, gwylltyb. gwylltddyn eg. ll. - ion . wild or uncivilized man , savage . 1804. Gw. hefyd dyn—d. gwyllt.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33166 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3316 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwylltedd eg.( wildness in the various senses of the adj .,. and esp as applied to a region or to natural scenery), savageness . [].1783 gwylltem, gwylltenynnaf: gwylltennyn, gw.gwyllt + gek, enynnaf: ennyn. gwyllter eg. ll. - au . wildness , coarseness ; wild place . 1766. gwyllterfin e. tf . ac e . ll . (un. b. gwyllterfinen ). rape . Gw. hefyderfin—e. gwyllt(ion ). gwylltfaith, gwylltferwr, gw.gwyllt + maith, berwr2 . gwylltfil eg. ll. - od , - oedd . wild animal , wild beast . 1567. gwylltfilaidd a., brutal savage , uncivilized ,. cruel c. 1762–79. gwylltfiledd eg.. beastliness 18–19g. gwylltfilfa eb. ll. - feydd . zoo . 1850. gwylltffol a.,,;. rash and foolish reckless headstrong wilful 1659. gwylltgal, gw.gwyllt + cal. gwylltgamp eb., mad exploit foolish prank ,-. dare devilry 1603. gwylltgeirch e. ll . (un. b. gwylltgeirchen ). wild oats . 1604–7. gwylltgi eg. ll. - gwn . wild dog , fig . applied in a disparaging sense to a person . c. 1400. Gw. hefyd gwyllgi. gwylltgoch, gw.gwyllt + coch. gwylltgrefyddol, gwylltgrefyddus a.,. fanatically religious fanatical 1847. gwylltgrefyddwr eg. ll. - wyr . religious fanatic , religious maniac . 1835. gwylltiad1 eg.,,. a making or a growing wild a frightening a scaring 1800. gwylltiad2 eg. ll. - iaid . wild animal ( creature ,&c .); ( in pl .) wild or uncivilized men,, savages barbarians . 1713. gwylltiaf, gwylltaf: gwylltio, gwyllto, gwylltu bg.. a ()a to lose one ’ s temper , fly into a passion , grow furious or frantic , be or become violently excited(,,,.),, with rage flurry panic &c be scared be startled ; shy (),,at flee hasten away , hurry , rush , gad , rove ; grow wild ( of trees , &c .). 15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33176 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3317 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

()b to rouse one ’ s temper , excite violently , provoke , incense , anger , enrage , make wild,; furious or mad drive or chase away ,;,,,, expel disturb frighten terrify scare startle;() cause land to become wild , allow to be uncultivated . 14g. Amr.:g.gwyllio. 14 gwyllu. 16g. Cfn.: gwylltio’n gaclwm (gacwn), g.’n gaclwm ulw: to be or become frantically wild or angry, be in a wild frenzy, be mad with rage ; rouse one ’ s temper , provoke to a wild frenzy . Ar lafar. g.’n gudyll=( g.’n gaclwm lit. to be or become wild like a hawk ).Arlafar. gwylltu’n deg= gwylltio’n gaclwm. Ar lafar. gwylltio’n ulw (beipen)= g.’n gaclwm. Ar lafar. gwylltias eb. ll. - au . frenzy , bout of insanity . 1852. Gw. hefyd gwyllias. gwylltimp eg. ll. - iau . sucker ( in botany ). 1821. gwylltineb eg. ()a the state or quality of being wild ( in the various senses of the adj .), rashness,,;,( hastiness flurry rapidity velocity of flow of stream ,.);, &c irascibility impetuosity,,,,,,,;, hot temper rage fury ferocity violence fierceness savageness frenzy madness;, natural wild or uncivilized state ; dissoluteness , prodigality . 14g. ()b wildness ( of region , natural scenery , &c .), wilderness , desert , desolate place , desolation. c. 1400. gwylltiog, gwylltog a.;();, of a wild disposition wild and roving of eyes wild extravagant();,,. of imagination mentally deranged mad insane 14g. Cfn.:.g.myn(e)d yng ngwylltog (h.y. yn wylltog): to become mad 14 gwylltir eg. ll. - oedd . wild or uncultivated land ,desert , waste land , wilderness . c. 1401. Gw. hefyd tir—t. gwyllt. gwylltiwr eg. ll. - wyr . one who makes wild ( in the various senses of the verb ), disturber,, scarer frightener ; one who becomes wild or angry , one who flies into a passion,. irascible person 1800. gwylltle eg. gan amlaf yn y ff. l. - oedd . wild ( s ), wilderness , desolate place ( s ) or region(); s rapid ()( s in a river ). 1834. gwylltlif eg. ll. - oedd . deluge , great flood , rushing torrent , rapid ( s ). 1727. gwylltlym, gwylltnant, gw.gwyllt + llym, nant. gwylltnaws a.ahefydfel eb .. g passionate , hot - blooded , quick - tempered ; fierce , savage,; brutal reckless , foolhardy ,,-;,-, rash weak headed wilful self willed perverse . 1632. Fele . ( a ) foolhardiness , audacity , recklessness , rashness , passion , rage , fury . 1632. ()b irascible or quick - tempered person ,one who is liable to fly into a passion . 1809.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33186 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3318 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd nawswyllt. gwylltnawsus a., fierce savage ; foolhardy , presumptuous ,. rash 1703. gwylltni eg., wildness uncultivated or natural state or quality (, of land natural scenery,.). &c 1841. gwylltnwyd, gw.gwyllt + nwyd. gwylltofus a.,. unruly wild 1861. gwylltog, gw. gwylltiog. gwylltol1 awildlivelyspirited., , . 15g. gwylltol2 eg., hot scent trail which is eagerly followed ; dissolute mode of living . 16g. gwylltoledig abflfranticmad.. , . 1617. gwylltoleuad eg. ll. - au . flash . [].1724 gwylltred a. a hefyd fel eg . b . ll. - ion . flowing swiftly , rapid ( of river , &c .). [].1783 Fele . rapid ( s ) ( in a river , &c .); wild run . 1800. gwylltrediad eg. ll. - au . a running or flowing swiftly , rapid ( s ) ( in a river , &c .); a running wild,(,.). extravagance of thoughts &c 1773. gwylltro, gw.gwyllt + tro. gwylltruthr a.ahefydfel eg . moving rapidly and violently forward , rushing , dashing darting;,, hasty rash impetuous . 14g. Fele . wild rush , violent dash , wildness or extravagance ( of thoughts , imagination , &c.), hastiness . 1773. gwylltruthredd eg.,,. quickness of temper precipitance rashness 1774. gwylltrwydd eg., ferocity savageness , barbarism . 1773. gwylltsathr, gw.gwyllt + sathr. gwylltu, gw. gwylltiaf: gwylltio. gwylltwallgof a., fanatical raving mad . 19g. gwylltwedd a.ahefydfel eb . wild - looking ( of natural scenery ), desolate ; wild or uncultivated appearance. 1834.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33196 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3319 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwylltwf, gw.gwyllt + twf. gwylltwibiaf: gwylltwibio, gwylltwibiog, gw.gwyllt + gwibiaf: gwibio, gwibiog. gwyllt-wibwrn, gw. gwyllt—g. chwibwrn. gwyllt-wirfodd eg., wilful consent rash or unbridled will ,. impetuosity 1659. gwylltwyn eg.. b wild rage or passion , fury . 1710. gwylltyb eb. ll. - iau . wild or hare - brained notion . 1774. gwylltyn eg.. wild or irascible person c. 1320. gwylltyr eg.. vulture 1707. gwyllwch eg., gloom murkiness , darkness , also fig . 1833. gwyllyn eg. ll. - ydd . forest ; gloomy place ; dusk , twilight . 18–19g. gwyllys, gwyllysgar, gwyllysgarwch, gwyllysiad, gwyllysiaf, -af: gwyllysio, -u, gwyllysol, gwyllyswr, gw. ewyllys, ewyllysgar, ewyllysgarwch, ewyllysiad, ewyllysiaf: ewyllysio, ewyllysiol, ewyllysiwr. gwymell eg.,, birt bret turbot . 1850. gwymha, ff.ferfol,obosibl,sefyra.gwymp +- ha ,trf.3un.pres.myn. gwymlet, gw. gwimbled. gwymon, gwmon, gwimon eg. ll. - ydd . any alga or other plant growing in the sea,; seaweed the edible variety of this ,,;(.) laver dulse occas any freshwater alga ;. fig mean,. worthless thing 14g. Cfn.:-.gwymon yr afon: riverorfreshwateralgae 1852. g. bwyta: edible seaweed,.Arlafar. Fucus palmatus g. codog mên: bladder- wrack , Fucus vesiculosus . Ar lafar. g. codog bras: Ascophyllum nodosum. Ar lafar. g. yr eira: ?--,snow in summer snow --- on the mountain , Euphoribia marginata .1853. g. lledr: leather-.Arlafar. like seaweed g. melys=( g. bwyta lit. sweet seaweed ).Arlafar. g. y mýr: seaweed. 1759. Amlludw gwymon , gw. lludw. gwymona bg.(). to gather seaweed for use as manure Ar lafar. gwymonog, gwmonog, gwmanog a., abounding in seaweed covered with seaweed,. seaweedy 1817. gwymp a.(b. gwemp ). excellent , splendid , grand , magnificent , handsome , comely and fair.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33206 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3320 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

13g. Gw. hefyd gwempfa. gwympaidd a.,. somewhat fair rather comely 1800. gwympter eg.,, excellence splendour magnificence ,,. glory beauty 14g. gwympwaith, gwympwawr, gw.gwymp + gwaith1 , gwawr. gwyn1 a. (b. gwen ) ll. gwy ( y ) nion , a hefyd fel eg . (b. bach. gwennig ) ll. - ion . ()a white , greyish - white , pale ; light , shining , bright ; brilliant , white - hot ; silver ( usu . of money); amber - coloured ( of wine , as contrasted with red ). 12g. ()b fair - haired , fair - faced , of fair complexion . 13g. ()c holy , blessed , beatific , good , happy . 13g. ()d splendid , excellent , beautiful , fair , pleasant ; favourite , darling , white - headed . 13g. Fele white ( colour ), that which is white ; white target placed on the butts ( in archery), prick ; white of an egg , white of the eye , fat ( in meat ); glimmer , faint gleam;,;.,. fair or comely person holy one med leucorrhœa the whites 14g. Cfn.:&c.(,,.)(.()gwyn fyd,—ei fyd (fy myd, dy fyd, ) blessed is he am I art thou &c lit white is his world( my world , thy world , &c .)).13 g. g. fyd na (fuasai,&c. ): would that ( it were , &c .). 1812. g. gafod:livid fretting sores.g..16 Bot g. y cloddiau: fool ’ s parsley (. lit white of the hedgerows ). Ar lafar. g. Cwmcidi:white mist().g..(. a kind of apple18–19 Bot g. y dillad: hemlock lit white of the clothes). 1632. g. gwón,gw. gwyn1 fel e. g. y llygadthe white of the eye..1604–7. Bot g. y merched: wild tansy ,, silverweed Potentilla anserina;, wild agrimony water agrimony , Agrimonia eupatoria .g. Dchr. 17 g. wy white of an egg. c. 1400. ar y gwyn: light-. coloured 1775. cyn wynned ê’r eira: as white as snow. 1346. trwy wyn y dydd, trwy’r dydd g.: all day long(. lit the Blessed Isle ).g.14 Amarfau gwynion , arian gwynion , bachgen gwyn , bara g ., bargen wen , blwyddyn wen,.,, bore g brên wen y frech wen , Brodyr Gwynion , cyn wynned ê ’ r galchen (,camrig carlwm ),, carreg wen casgliad g .,ceiniogwerth wen ,., cig g cyhydedd wen , cynffon wen,(’), chwarae r llaw wen chwech g .,, dalen wen danadl gwynion , y Dditain wen,, draenen wen y Ddraig Wen ,().,.,., ar ddu mewn du a g Duw g dyn g eirin gwynion, enllyn g ., ffair wen , ffon wen , ffordd wen , gwenith g ., gwin g ., gîn g., lýn wen , llyfr g . yr eglwys , mab g ., mam wen , menyg gwynion , merch wen, mynach g ., nefoedd wen , plwm g ., potes g ., saer g ., siop wen , siopwr g ., siwgr g., sucan g ., Sul g ., tad g ., taeru ’ r duynwyntorthwentylluanwen , , , gw. dan yr elf. gyntaf neu’r amlycaf a hefyd yn yr At. gwyn2 eg. ll. - iau . wish , desire , satisfaction , delight , affection ; craving , lust . Dchr. 14g. Cfn.:cael ei wyn (fy ngwyn, &c. ) (ar): to have (’) one s pleasure or satisfaction , have (’); one s wish get the better of.g.15 gweld (gweled) g. (ei wyn) ar (yn): to desire,,, fancy like deem worthy , hold in esteem .1632. rhoddi (rhoi) g. (ei wyn) ar: to desire,.Arlafar. fancy wrth wyn: candidly,;(’); sincerely to one s satisfaction according to the wish ().g. es of Dchr. 14 gwþn eg. b . ll. gwyniau , gwniau . pain , trouble , ache , smart , pang ; passion , emotion ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33216 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3321 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY humour,;, whim zeal affection ;,, desire lust wantonness ; jealousy , displeasure ,, wrath rage,. fury 14g. Cfn.:gwyniau clust: ear - ache . Ar lafar. gwþn (gwyniau) (yn y) dant (dannedd): toothache.g.16–17 g. gwrthun: freak,. whim 1722. g. meddwl: affection. 1547. g. newydd: newfangledness. 1722. g. rhew: frost-, bite numbness or dulled pain in finger -, tips &c ., caused by hard frost .1722. gwyniau tyfiant: growing pains. Ar lafar. Gw. hefyd edwyn11 , erwyn . gwynad, gwyniad2 eg.ahefydfel. a a paining , a throbbing , a smarting , a beating;, lust desire , eagerness ; lustful , eager ; horsy , desiring a stallion . 15g. Amcaseg wynad , gw.caseg (a drll. yno c. wynad ). gwynadaf: gwynadu, gw. gwyniadaf: gwyniadu. gwynaf: gwyno bg.. to plunder 13g. gwynafog, gwanafog a., angry quickly angered ,,, cross fretful peevish , perverse , froward,;, morose painful grievous ,. sad c. 1400. gwynafrwydd, gwanafrwydd eg., irascibility aptness to anger ,. touchiness 1604–7. gwynafus, gwanafus a., angry peevish , touchy . 1688. gwynbais, gwynbefr, gw.gwyn1 + pais, pefr. gwynber a.();,. white and sweet of apple fair lovely 15–16g. gwynblu e..ac. tf eg white feathers ; thistledown , pappus . 14g. gwynblwm eg.,. white lead ceruse 1632. gwynblyg eg.(). shining white plaited work of scabbard Dchr. 14g. gwynblymiaf: gwynblymio ba.. to ceruse 1722. gwynboeth a.-. white hot 18g. gwynbost eg.,. whitepostorcolumn alsofig 16–17g. gwynbowdr eg.. dentifrice 1604–7. gwynbryd eg., whiteness fair complexion ;,. beauty elegance 14g. gwynbur a.(b. gwenbur ). white and pure , light and clear . 17g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33226 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3322 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwynbysg e.. ll whiting ; whitebait . 1604–7. gwyndais, ff. l., gw. gwyndas. gwyndal eg.ahefydfel a .(b. gwendal ). white forehead , fair brow ; white - browed , fair-. browed 1346. gwyndas eg. ll. gwyndais . beam . c. 1400. Gw. hefyd gwindas1 , gwindys. gwyndasaf: gwyndasu, gw. gwyniasaf: gwyniasu. gwyndeb, gwyndedig, gw. gwynder, gwynfydedig. gwyndeg a.(b. gwendeg ). fair , comely . 15g. gwyndeiswyn a.- white beamed . 15g. gwynder, gwyndeb eg. ll. - au . whiteness , pallor ; brilliance , brightness , radiance ; blank space(,.). on page &c 13g. gwyndes eg.. bright sunshine or haze 16g. gwyndeyrn eg., fair lord fortunate lord or one blessed ( with prosperity ). Dchr. 14g. gwyndir, gwendir eg. b . ll. gwyndiredd . fair land or region , country blessed ( with prosperity). Dchr. 14g. gwyndlws, gw.gwyn1 + tlws. gwyndo eg.;.. white roof fig fair hair 15g. gwyndod eg.,, felicity bliss happiness ,,,. success gain good 13g. Gwyndodaidd a., of Venedotian stock of the nature of the men of Gwynedd , pertaining to Gwynedd. 15g. Gwyndodeg eb.ahefydfel a . the language or dialect of Gwynedd , the Venedotian dialect;, in the language of Gwynedd speaking the Venedotian dialect . 1230–60. Gwyndodes eb. ll. - au . a woman from Gwynedd , Venedotian woman . 15g. Gwyndodiaith eb., the Venedotian dialect the language of Gwynedd . c. 1730. gwyndodig a. 1. blessed,,, blissful happy beneficial , fortunate , prosperous .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33236 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3323 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1310–60. 2. belongingtoGwynedd,, Venedotian Gwyneddian . 14g. gwyndodwr eg., happy man prosperous man . 15g. Gwyndodydd e. ll . ac e . tf . a hefyd (oherwydd camddeall y trf. - ydd ) eg . the men or people of Gwynedd;, Gwynedd ; a native of Gwynedd , a Venedotian . 13g. gwyndonydd, gw. gwynddofydd. gwyndoriad eg.. leucotomy 20g. gwyndra eg.; whiteness brightness . 1688. gwyndraeth eg.;. white or blessed strand or shore blessed mould or earth 14g. gwyndro eg. ll. - droeau . prank . 1780. gwyndud eg.,;. holy or blessed land fair country happy people c. 1400. Gw. hefyd gwendud. gwyndwf eg.; fair growth shapely body . 14–15g. gwyndwn, gwndwn, gwyndon eg. ll. - dynnydd , - dwnnydd , - donnydd . unploughed land, uncultivated land ,-,-; lay land hay land open space , plain . 13g. Cfn.:.gwyndwn (gwndwn, gwyndon) blwydd: fallow land for a year 1604–7. g. caled: fallow,. untilled land 1604–7. g. glas: greensward. 1824. ar wndwn: on open ground,.g. conspicuously 18 (myn(e)d ymlaen,&c. ) yn wndwn: (to get on ) extremely well ( lit . like hay - land ). 1761. Amaredig gwndwr , gwair g ., tir g ., torri g ., troi g ., gw. dan yr elf. blaenaf. gwyndy eg. ll. - dai , - dyau , - deiau . blessed abode , holy house , church ; stone - built church . 12g. Cf. hefyd gwindy. Gwyndyd e. ll . a hefyd fel eg . ll. - iaid . the people or men of Gwynedd ();,.sometimes a single Venedotian Venedotia North Wales 13g. gwynddail e.. tf white leaves ; rose - campion ; mullein - pink . Dchr. 14g. gwynddaint a.- white toothed . 14g. Gw. hefyd deinwyn. gwynddas, gwynddasaf: gwynddasu, ff. ffug gw. gwynias, gwyniasaf: gwyniasu. gwynddestlus a. ll. - on . white and neat , fair and elegant . 1346.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33246 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3324 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwynddig eg.ahefydfel a . anger , wrath ; angry . c. 1425. gwynddoeth afairandwise.. 14g. gwynddofydd eg.. blessed lord 13g. gwynddrych eg.. fair sight 15g. gwynddu a.,,,. swarthy dun dark brown Dchr. 17g. gwynddull eg.. white or bright appearance 13g. gwynddydd eg.,;;. broad daylight bright day daylight holy day 15g. gwynddyn eg. (un. b. gwenddyn ). blessed one ; fair or comely person ; dearly - beloved one. 14g. gwyneb, gwynebaf: gwynebu, &c., gw.wyneb, wynebaf: wynebu, &c. gwynedig a.. bfl whitened , whitewashed ; pure , holy . 1567. gwynedd, gw. gwynnedd2 . Gwynedd e.ac.. lle e ll the northern part of Wales in medieval times , consisting in the main of Anglesey,, Caernarfonshire Ardudwy and the Perfeddwlad ,; Venedotia a new county having similar boundaries formed in 1974;, the inhabitants of Gwynedd the men of Gwynedd,. Venedotians 9g. AmMwynen Gwynedd , teirsir G ., gw. mwynen, teirsir. Gwyneddaidd, Gwyneddiaidd a., pertaining to Gwynedd resembling the men of Gwynedd in behaviour and manner. c. 1400. Gwyneddeg eb.,. the dialect of Gwynedd the Venedotian dialect 1806. Gwyneddig a.ahefydfel eg .ll.- ion . belonging to Gwynedd or the inhabitants of Gwynedd;,(.) a Venedotian in the pl a society formed in 1770 by Welshmen (),for the most part from North Wales residing in London which flourished until 1843 doingmuchtopromoteWelshcultureandscholarship by publishing early manuscript texts and reviving the . 1790. Amy Gymdeithas Wyneddig , Cymdeithas y Gwyneddigion , gw. cymdeithas. Gwyneddigaf: Gwyneddigo ba.. to change or translate into the Venedotian dialect 18–19g. Gwyneddigiad eg. ll. - iaid . a Venedotian . 1828. gwyneddrwydd eg.. studness or heat of a mare

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33256 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3325 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1722. Gwyneddwr eg. ll. - wyr . a Venedotian . 15g. gwynegaf, gwynygaf: gwynegu, gwynygu2 bg.,,,, to ache smart shoot prick tingle,; itch throb . 1722. Gw. hefyd gwanegaf: gwanegu. gwynegiad eg.,, an aching a pricking a smarting , inflammatory pain . 1770. gwynegol a.,;. spasmodic throbbing rheumatic 1800. gwynegon, gwynegau, gwanegau e. ll . (un. g. gwyneg ). pain ( s ), spasm ( s ), stitch,; prick rheumatism . [].1762 Cfn.:gwynegon clust: ear - ache . Ar lafar. Amy dwymyn wynegon , gw. twymyn. gwyneiddrwydd eg.. whitishness 1794. gwyneiry, gw. gwynneiry. gwyneithad, gw. gwynieithad. gwynem, gw. gwynnem. gwynepgoch, gwynepryd, gw. wynepgoch, wynepryd. gwynfa eb. ll. - oedd . fair land , blessed land , joyous place , abode of bliss , paradise , heaven. c. 1400. Cfn.:’.gwynfa’r ynfydion: fools paradise 1819. gwynfab eg.. dearly beloved son 15g. gwynfaidd eg.. white whey c. 1740. gwynfain a.(b. gwenfain ). slender and fair . Dchr. 14g. gwynfannog a.- white spotted , dapple -. grey 1722. Cfn.:().melyn gwynfanog: a dapple bay steed 1722. gwynfaol a.ahefydfel eg .ll.- ion . blessed , happy , blissful , paradisiacal ; blessed one . 1834. gwynfarch, gw.gwyn1 + march. gwynfardd eg. ll. - feirdd . privileged bard ( lit . handsome bard , blessed bard ); druid ().the highest bardic order in the Gorsedd of Bards 14g. gwynfawr a.(b. gwenfawr ). greatly beloved , blessed , blissful . 16g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33266 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3326 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwynfelyn, gw.gwyn1 + melyn. gwynferwog afoaming.. 1821. gwynflawd, gw.gwyn11 + blawd . gwynflodau eg., the whites leucorrhœa . 1722. gwynfrad eg.. adultery 1655. gwynfrig a.ahefydfel.-,-, eg white topped white tipped foaming ; white tip ,. foam c. 1400. gwynfrigog a.(b. gwenfrigog ). white - topped , white - tipped , foamy . 16–17g. gwynfrith a.(b. gwenfraith ). mottled white , spotted with white . 1604–7. gwynfryd eg.;. happy mind piety 18–19g. gwynfryn eg.,,;. blessed height holy mount hill of felicity white mount Dchr. 14g. gwynfwyd eg. ll. - ydd . whitemeat , milkmeat . 1794. gwynfwyn111 , gw.gwyn + mwyn . gwynfwyn2 eg.. whiting 1794. gwynfyd eg. ll. - au . 1. happiness,,,,, delight joy felicity bliss blessedness , pleasure ; prosperity ;,; desire zeal (.)pl the Beatitudes . 13g. 2. indignation,, jealousy emulation . 1567. Cfn.:&c.’,’.cael ei wynfyd (fy ng., ) ar: to satisfy one s lust upon get one s desire upon c. 1400. rhoddi (rhoi) ei wynfyd (fy ng.,&c. ) ar: to depend or rely upon . 1701. gwynfydaf: gwynfydu bg.. a 1. to beatify;; bless gladden ; rejoice ; be full of zeal . 14g. 2. to envy,,; be jealous emulate provoke to jealousy ; desire greatly ; become enraged , fly into a rage,, rave become frantic . 14g. gwynfydedig a. bfl . (b. gwenfydedig ) ll. - ion , a hefyd fel eg . blessed , beatific , happy , blissful. 13g. Fele . blessed one , happy one . c. 1400. gwynfydedigaeth eb. g . ll. - au . beatification ; beatitude , blessedness , bliss .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33276 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3327 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1346. gwynfydedigaf: gwynfydedigo bg.. to beatify 1850. gwynfydedigol a.,. blessed blissful 1594–6. gwynfydedigrwydd eg., beatitude blessedness ,. bliss 1346. gwynfydedd eg., zeal enthusiasm ; blessedness . 1794. gwynfydfa eb. g . ll. - oedd . paradise . 18–19g. gwynfydi eg.. envy 1567. gwynfydiad eg., zeal enthusiasm , earnest desire , exultation ; emulation , envy ; beatitude(. esp one of those composed by Dean Swift in imitation of the Scriptural Beatitudes). 1588. gwynfydiaeth eb.. g zeal , enthusiasm . 1813. gwynfydig a. ll. - ion . blessed , beatific , happy , joyful ; envious , emulous . 13g. gwynfydlon a.,. beatific blessed 1770. gwynfydog, -ol ablessedbeatificjoyful., ,. 1618. gwynfydolaf: gwynfydoli ba.;. to render blessed beatify 1852. gwynfydoliad, gwynfydoliant eg.. beatification 1852. gwynfydrwydd eg., zeal vehement desire , enthusiasm ; beatitude ,; bliss envy . 1632. gwynfydus a., blessed beatific ; envious ,. jealous c. 1400. gwynfydwch eg.,. beatitude bliss 1685. gwynfydwr, gwynfydydd eg. ll. - wyr , - ion . zealot , enthusiast , fanatic ; jealous person,;. envier rival 15–16g. gwyngain a. (b. gwengain ) a hefyd fel eb . bright and beautiful ; bright and beautiful woman. 14g. gwyngalch eg.ac e . ll .ahefydfel a .(b. gwengalch ). ()a whitewash or white - lime used to whiten walls , ceilings ( and sometimes roofs ),

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33286 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3328 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY also fig. Dchr. 17g. ()b lime - white or whitewashed shields , white - enamelled shields . 13g. Fela . whitewashed , white - limed . Dchr. 14g. gwyngalchaf: gwyngalchu bg.. a to whitewash , lime - wash , also fig . 15g. gwyngalchaid a., whitewashed shining white . 1567. gwyngalchaidd a., shining white brilliantly white , white as chalk ,. luminous 17g. gwyngalchedig a.. bfl whitewashed ; also fig . 1500–1650. gwyngalchiad eg.,-. a whitewashing a lime washing 1604–7. gwyngalchog a.;.. whitewashed white fig having a fair but false appearance 1604–7. gwyngalchwr eg. ll. - wyr . whitewasher ; plasterer . 1604–7. gwyngall a.(b. gwengall ). fair and prudent , comely and wise . c. 1400. gwyngan a. (b. gwengan ) a hefyd fel eg . shining white , brilliantly white . Dchr. 14g. Felespumefroth . , . 1604–7. gwyngannaid a., pure white brilliantly white . 1834. gwyngar eg.. blessed kinsman 13g. gwyngarw, gwyngaws, gw.gwyn1 + carw, caws. gwyngen ?.eg cheerfulness , joy , gladness ; smile ; flattery . 14g. Gw. hefyd gwyn1 —g. gwón. gwynglaer a.(b. gwenglaer ). brilliantly white , pure white . Dchr. 14g. gwynglai eg.-,. China clay kaolin 19g. gwyngleiog a.-,. made of China clay kaolinic 1845. gwynglir, gwyngnaif, gwyngnawd, gw.gwyn11 + clir, cnaif, cnawd . gwyngnes eg.neu a . white flesh ; of white flesh . Dchr. 14g. gwyngnu, gw.gwyn1 + cnu. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33296 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3329 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyngoch a.(b. gwengoch ). light - red , rosy , pink , purple . c. 1400. gwyngochder eg.,. pinkness purple 16g. gwyngochliw, gw.gwyngoch + lliw. gwyngoeth, gw.gwyn1 + coeth. gwyngollen, gw. gwyngyll. gwyngont, gw. llysiau—ll.’r wyngont. gwyngor eg.,. blessed chancel holy sanctuary c. 1400. gwyngrair eg., beloved worthy man treasured and highly esteemed man . c. 1400. Gw. hefyd gwengrair. gwyngroen, aeg.ac .,gw.gwyn1 + croen. gwyngroenaf: gwyngroeni ba., to silver cover with a white skin . 17g. gwyngrwn a.(b. gwengron ). bright and round . 15g. gwyngrys eg. ll. - au . white garment , chemise ; surplice . 15g. gwyngyff, gw.gwyn1 + cyff. gwyngyll e. ll . (un. b. gwyngollen ). white hazels used to make walking - sticks , fishing-, rods hoops and hurdles ; formerly they were used in the building of walls by being interwoven between stakes driven into the ground and then plastered over with coarse mortar of loam and straw;. clubs c. 1401. gwynhad eg.,,. a whitening a bleaching a blanching 1632. gwynhaed awhitenedwhitewashed., . Dchr. 14g. gwynhaf: gwynhau bg.. a to whiten , bleach , blanch . 13g. Gw. hefyd gwynnaf: gwynnu. gwynhaul, gwynheu, Gwynhidiw, gwynhoedd, gw. gwynnaul, gwynt, Gwenhidwy, gwynt. gwynhoyw a.. beautiful and lively or gay 14g. gwyniad1 eg.,,. a whitening a bleaching a blanching 1770. gwyniad2 , gw. gwynad. gwyniad3 eg. (un. bach. gwyniedyn ) ll. - iaid , gwyniadau . gwyniad , lake white - fish ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33306 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3330 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY freshwater herring;,,-,-;(), young salmon samlet salmon trout sea trout sea whiting merling;. fig nobleman , lord . 14g. Cfn.:(.),.gwyniad barfog: loach lit bearded gwyniad Cobitis tænia 1722. g. brych: spotted goby,(.),.g. Jack Sharp lit spotted gwyniad Dormitator maculatus 20 g. y gog: young salmon,, samlet salmon -(. trout lit cuckoo gwyniad ).1693. g. Ebrill: smelt(. lit April gwyniad ).g.20 g. haf: young salmon(. lit summer gwyniad ).1759. g. y mýr: ()sea whiting , Gadus merlangus .1707. g. pendew: goby or gudgeon,. Gobio gobio 1722. g. penfain: grayling,. Thymalus thymallus 1722. gwyn(i)adaf: gwyn(i)adu bg.,; to grieve be angry be uneasy , be on pins . 15g. gwyniaf: gwynio bg.,, to ache throb be very painful ,,;; hurt smart grieve burn with desire,. lust 14g. gwyniain a.,, ready eager ardent ;, joyful cheerful , happy . Dchr. 14g. gwyniaith eg. b . ll. gwynieithau , - oedd . 1. punishment,, revenge retaliation ; slaughter . 12g. 2. miraculous or divine power,,; miracle wonder goodness ,. blessing 14g. gwyniar eg., high wind furious wind . Dchr. 14g. gwyniarog awindy.. 1794. gwynias, gwnias, gwynas a.ahefydfel.ll.-. eb au white -, hot red -, hot exceedingly hot,,; glowing burning vehement ,. fervent 1346. Fele . intense heat , white heat , fieriness ; sharpness , severity ; fervour , ardour . 14g. gwyniasaf: gwyniasu bg.. a to make or to become white - hot , become exceedingly hot , glow with heat;, yearn intensely burn with a desire for something ,, lust be beside oneself or be wild for a thing;, be fervent flush with anger . 1632. Amr.: gwyndasu. 1714. Ampren gwyndasu , gw. pren. gwyniasboeth, gw.gwynias + poeth. gwyniasedd eg.-,. the state of being white hot incandescence 1800. gwyniasiad eg.-,,. a heating white hot a glowing incandescence 1773. gwyniedyn, gw. gwyniad3 . gwynieithad, -iad a. ll. - aid , a hefyd gyda grym enwol. blessed , pure , holy , consecrated;- miracle working . Dchr. 14g. Fele . the bread and wine in the Eucharist , the sacramental elements .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33316 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3331 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1325. gwynieithgar, gwynieithus, gw. gwenieithgar, gwenieithus. gwyniog1 , gwynog, -iol a.,, painful aching excruciating ; passionate ,, fierce full of rage;. lustful 1721. gwyniog21 , gw. gwynnog . gwynion, ff. l., gw. gwyn1 . gwynlan, gw.gwyn1 + glên. gwynlas a. (b. gwenlas ) ll. gwynleision . bluish or greyish white , pale blue , pale , wan , steel-,. coloured grey Dchr. 14g. Gw. hefyd glaswyn. gwynlasaf: gwynlasu bg.,,. to become greyish pale turn deadly pale 1604–7. gwynlasaidd, gw.gwynlas + -aidd. gwynle eg.. a blank 1860. gwynlesni, gwynlon, gwynloyw, gw.gwyn1 + glesni, llon, gloyw. gwynlwyd, gw. gwynllwyd. gwynllad eg.ahefydfel a .(b. gwenllad ). sparkling or excellent drink ; of sparkling or excellent drink. Dchr. 14g. gwynllaes, gwynllaeth, gw.gwyn1 + llaes, llaeth. gwynllathr, -aid a.. bright and beautiful 14g. gwynllawr eg.,. pleasant demesne fair country c. 1400. gwynlleufer eg.,. bright light brilliance 12–13g. gwynllif eg., white stream foaming flood ;,. the whites leucorrhœa 1831. gwynlliw a. (b. gwenlliw ) a hefyd fel eg . white - coloured , pure white ; whitewashed . Dchr. 14g. Fele . whiteness , brilliance . 1604–7. gwynllon, gw.gwyn1 + llon. gwynllorf eg.. fig strong sustainer . c. 1400. gwynlluch a.. in white drifts Dchr. 14g. gwynllwyd, gwynlwyd a.(b.).,,;-, gwenllwyd greyish white grey white haired Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33326 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3332 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY hoary-,-( headed grey haired of an old man ). 14g. gwynllyw eg.. prosperous prince c. 1400. gwynnaeth eg.. b strong wind ; flatulence , wind . 1707. gwynnaf: gwynnu bg.. a to become white , whiten , bleach , blanch ; ripen ( of ears of corn,.),.;, &c also fig purify cleanse ; make blissful or blessed . 14g. Gw. hefyd gwynhaf: gwynhau. gwynnaidd a.,-. whitish light coloured 1794. gwynnau1 , gwyniau aspiritedlivelywanton.,,. Dchr. 14g. gwynnau2 , hen ff. l.gwynt . gwynnaul, gw. gwennaul. gwynnedd1 eg.. whiteness 14g. gwynnedd2 a.,(),. desiring to be covered by a stallion in heat of a mare horsy 14g. Gw. hefyd gwynad. gwynneiry eg.. whiteorblessedsnow 1346. gwynnem eg. b . ll. gwynemau . ( white ) pearl ; diamond , gem . 1346. gwynni eg. 1. whiteness,( the ) whites . 1707. 2. the whites,. leucorrhœa 1816. gwynnin, gwynning, gwnning eg.- sap wood , alburnum . 1588. gwynnod1 , gwnnod eg.,-,-. whitemeat milk food white pot 1547. gwynnod2 eg.,-,. mark to shoot at shooting target butt 1776. gwynnod31 , gw.gwyn + ýd. gwynnoedd, ff. l., gw. gwynt. gwynnoer a.. pale and cold p. 1584. gwynnog1 , gwnnog, gwyniog a., windy stormy ; exposed to the wind ; flatulent . 13g. Gw. hefyd gwyntog, -iog.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33336 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3333 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwynnog2 a.,. whitened bleached 1776. gwynnogl eg. ll. gwynoglau . implement for winnowing grain , fan . c. 1588. gwynnon, gwnnon e.. tf fog , long white straw ; dry twigs , fuel . Dchr. 14g. gwynnus eg.. white chaff c. 1400. gwynnwy, gwynnwi eg. ll. gwynwyau , gwynwšau . the white of an egg . c. 1585. Gw. hefyd gwyn1 —g. wy. gwynnwyl eg.ahefydfel a . whim , caprice ; capricious , whimsical . c. 1300. gwynofaf, gwynoddaf: gwynofi, gwynoddi bg.. a to scrape , rub , chafe , gall , ache , itch,, tingle irritate ; wear away , consume ,; erode splash , wallow ,. stain 13g. gwynofaidd a., sensible of keen or tender sensibility . 19g. gwynofaint eg.,. rage fury 18–19g. gwynofwr eg. ll. - wyr . one who inflames or destroys , destroyer . 16–17g. gwynog11 , gw. gwynnog . gwynog21 , -ol, gw. gwyniog , -iol. gwynolchaf: gwynolachi bg.. a to whitewash . 1776. gwynolchiad eg. ll. - au . a whitewashing . 1604–7. gwynos eb., dusk twilight . Ar lafar. gwynrwydd eg.,,. happiness bliss joy c. 1400. gwynrhew, gw. ewinrhew. gwynrhwd, gw.gwyn11 + rhwd . gwynsaid a.-, white hilted having a white or polished haft ( of a sword ). 13g. gwynt eg. (un. bach. gwyntyn ) ll. - oedd , - au , gwynnoedd , gwynnau , gwyniau . 1. ()a wind , blast , gale , stiff breeze ; current of air from a particular direction ; air;,,.;.,;,. air set in motion by fan bellows &c fig bombast pride empty talk mere words 13g. ()b favourable wind . 13g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33346 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3334 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

()cdraught . Ar lafar. 2. ()a scent , smell , odour , wind ,( sometimes ) stink . c. 1400. ()b hint , slight intimation , rumour . 15g. 3. wind,. flatulence c. 1400. 4. breath,;,,, wind spell rest respite breathing -. space 1604–7. 5. desire,,,; inclination trend attitude condition of affair . 1789. Cfn.:,,.gwynt adwyth: plague pestilence infection of the air 1822. g. i’r býn braich: work away! ( lit . wind to the biceps ). Ar lafar. g. y bwch: goatish smell,;..g. rank disagreeable odour fig smell of a rat 18–19 g. byr: short breath. Ar lafar. g. carthen: breeze created by shaking a blanket(’ said contemptuously of a preacher s artificial eloquence). 1876. g. i’r gesail= g. i’r býn braich. Ar lafar. g. cilddor: draught(. lit the wind of a back door or side door , wind of a partly open door ).Ar lafar. g. coch Amwythig: the east wind(. lit the red ( or scorching ) wind of Shrewsbury ).1810. g. croes: cross or adverse wind,,. foul wind also fig testing or thwarting circumstances .Arlafar. g. cythrawl: adverse or contrary wind.g.13 g. y de: south or southerly wind.g.14 g. y dwyrain: east or easterly wind. 1588. g. #alm (#alwn): strong west wind,.g. blustering wind 15–16 g. #roen yr ych: the east wind( lit . the wind of the ox ’ s nostril ). Ar lafar. gwynt (y) gogledd: north or northerly wind.g.13 g. (y) gorllewin,—gollewin: west or westerly wind.g.13 g. gwrthwyneb(us): contrary wind.g.14 g. hedeg: flying or following wind. 1798. g. y fam: mother fit,. hysteria 1823. g.(-oedd) masnachol: trade wind(). s 1833. g. o’r mýr: sea-.Arlafar. breeze g. pilyn: breeze created by shaking a sack,., &c in order to separate the chaff from the grain in winnowing(. lit wind of a garment ).Arlafar. g. Senghennydd: the east wind(. lit Senghennydd wind ).1763. g. teg: fair wind,. also fig of favourable circumstances .1759. g. teg (ar ýl un): good riddance. 1886. g. toredig: broken wind(). of horse 1852. g. traed y meirw: the east wind(. lit the wind of dead men ’ s feet , referring to the custom of burying the dead with their feet pointing eastwards). 1862. g.(-oedd) trafnidiol: trade-(). winds s 1816. g. tros (y) tir: land-.Arlafar. wind a’iwynt(a’igwynt)yneiddwrn(eidwrn,&c. ):breathless , panting , having one ’ s heart in one ’ s mouth(. lit having one ’ s wind in one ’ s fist ).1808. a’iwyntyneiwddf:breathless, panting ( lit . having one ’ s wind in one ’ s throat ). Ar lafar. allan o wynt: out of breath,.Arlafar. out of puff ar un g.: at one gulp(. lit at one breath ).Arlafar. ar wynt: near to, adjoining ( lit . in the air of ). Ar lafar. ar (yn) yr un g.: inthesamebreathatthesametime,.1851. (bod) yng ngwynt (un): ()to be in the company of , close to ,. esp of lovers (.’ lit in one s breath ). Ar lafar. (byw) yng ngwynt ei gilydd= (bod) yng ngwynt (un). Ar lafar. cael g. ar (#rwgwd, stori, trywydd,&c. ): to have wind of ( quarrel , tale , scent , &c .).15 g. codi i’r g.: to call attention to, ventilate ( a subject , problem , &c .). Ar lafar. codi’n wynt: to rise(), of wind become windy or stormy .Arlafar. cyn gynted ê’r g.: as swift as the wind. Ar lafar. dan (tan) ei wynt: under one’ s breath , in a mutter . Ar lafar. fel y g.: like the wind,;, swiftly fickle inconstant .1703. maes o wynt= allan o wynt. Ar lafar. owyntiwynt:from point to point(),() of the compass from one quarter of the wind to the other

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33356 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3335 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

(.lit from wind to wind ).1767. yn y g.: in the wind,, astir afoot , impending .1703. Amadwy wynt (At.), awel o wynt , blodau ’ r gwynt , bolwst wynt , byw ar y g . (At.),cael ei wynt ato (At.), casglu g . (At.), cawod wynt , y gawod wynt , ceiliog (y ) g ., colic g ., colli g ., corn g ., cymryd g ., cysgod y g . (At.), chwa o wynt , chwalu g. (At.), dal ei wynt , dal ar wynt (At.), dannedd ( yn nannedd ) y g . (At.),dropsi wynt , gwasgu ar w ., hau ’ r g ., Heol y G ., llwybr y g ., llysiau ’ r g ., melin wynt, mynd ê ’ r g . o hwyliau ( un ), y pedwar g ., pen yn y g ., pibell wynt , pothell(), polleth wynt pwyso ar wynt (),.,’.,., un rhoddi g i siarad i r g torri g torri ei wynt, dwll y g ., tynnu ’ r g . o hwyliau ( un ),gw.yrelf.blaenaf. Amgwynt yn chwythu ( gostegu , gostwng , &c.), gw. chwythaf: chwythu, gostegaf:gostegu,gostyngaf:gostwng. Gw. hefyd arwynt, asgellwynt, camwynt, corwynt, deheuwynt, dwyreinwynt, gogleddwynt, gorllewinwynt, gwrthwynt, prifwynt, rhyfelwynt, &c. gwyntadur, gwyntiadur eg. ll. - on . winnowing - fork . Dchr. 17g. gwyntaf: gwynto, gw. gwyntiaf: gwyntio. gwyntai eg.,-. wood anemone wind flower 1830. gwyntas, gw. gwintas. gwyntchwydd eg. 1. flatulence. 1604–7. 2. windgall. 1771. gwynt-dwll eg.ll.- gwynt dyllau . vent -,-. hole air hole 1728. gwyntddor eb.ll.-. au ventilator ,- air hole ,- air valve , valve . 1850. gwyntell1 , gwintell, wintell eb. ll. - i , - au , gwyntyll . round basket of woven hazel withes or osiers() without a handle used to hold potatoes ,,,.; turfs clothes &c plaited work,-. lattice work 1707. gwyntell2 , gwyntellaf: gwyntellu, gw. gwyntyll, gwyntyll(i)af: gwyntyllu. gwyntellaid eb. ll. - eidiau . basketful . Ar lafar. gwyntelliad, gw. gwyntylliad. gwyntellwr1 eg. ll. - wyr . maker of baskets or ‘ gwyntelli ’. Ar lafar. gwyntellwr2 , gw. gwyntyllwr. gwyntfesurydd eg. ll. - ion . anemometer . 1851. gwyntgarcharor eg. ll. - ion . wind - bound person . 1775.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33366 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3336 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyntglwyf eg.,. hypochondria melancholy 1798. gwyntgod, gw.gwynt + cod1 . gwyntgorn eg.. windpipe 1847. gwyntgraffiad eg.. anemography 1798. gwyntgwymp eg.ahefydfel a . windfall ; blown down by the wind , wind - fallen . 1794. gwynt-hollt eb.-,-. wind shake wind crack 1722. gwynt-holltaf: gwynt-hollti bg.. a 1. to split due to the force of the wind;-. cause a wind shake 1632. 2. to break wind. 1770. gwyntiad eg.,;, a blowing gust a breathing respiration ; a winnowing ; ventilation , an airing;. a smelling 1551. gwyntiaf,-af:gwyntio,gwyntobg.. a ()a to blow , blast ; breathe ; sniff , snort , also fig .; break wind , fart ; emit a smell , stink. 16g. ()b to smell , scent , wind , follow the scent of ; cause to smell ; air , ventilate , also fig.; blow ( horn , &c .). 1591. ()c to fan , winnow ; shake , brandish ( sword , &c .), flourish , whirl , swish . 1604–7. gwyntiedig, -edig a.. bfl blown or blasted by the wind ; blown ( of a horn ), wound , winded. 1794. gwyntiwr eg. ll. - wyr . smeller ; winnower ; brandisher . 1604–7. gwyntog, gwyntiog a. (),a windy breezy , stormy ;-,-,- wind swept wind tossed wind blown . 1547. ()b windy , flatulent , causing flatulence . 16g. ()c frothy , boastful , pretentious , bombastic . 1770. Gw. hefyd gwynnog1 . gwyntogrwydd eg. ()a windiness , storminess . 1604–7. ()b flatulence , windiness .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33376 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3337 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1773. ()c bombast . 1891. gwyntol1 a.,,,,. pertaining to wind pneumatic blowing windy aerial 1780. gwyntol2 , gw. gwyntyll. gwyntoliadur eg. ll. - on . fan . 1604–7. gwyntrwystredig a.. bfl wind - bound . 1794. gwyntyddiad eg.. ventilation 1848. gwyntyll eb. g . ll. - au , - oedd . winnowing - fan , windle ; fan ; ventilator . 1588. Amr.: gwyntell2 . 1595. gwyntol2 . 1595. Cfn.:.gwyntell melin: windmill sail 1876. gwyntyll nithio: winnowing-. fan 1800. g. drydan: electric fan.g.20 gwyntylliad eg.;,. a winnowing a fanning ventilation 1773. gwyntylliaf, -af: gwyntyllio, gwyntyllu ba.,,;; to winnow sift purify fan ventilate;. fig investigate a topic thoroughly by discussion . 1632. Amr.: gwyntellu. 1595. gwyntylliedydd eg. ll. - ion . ventilator . 1831. gwyntyllog, gwyntyll(i)ol a.. ventilating 1874. gwyntyllwr, gwyntylliwr, gwyntyllydd eg. ll. - wyr , - yddion . ventilator , fan ; fanner;; winnower winnowing -. fan 1800. gwyntyn1 , gw. gwynt. gwyntyn2 , gw. cwinten, cwintyn. gwyntyr eg.-. weather vane 1851. gwyntyrrol a.. carminative 1852. gwynthrew, gw. ewinrhew. gwynwallt, gw.gwyn1 + gwallt. gwynwared eg.. divine or blessed deliverance 1812. gwynwas eg.; holy or blessed youth youth of fair complexion . 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33386 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3338 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwynwawr, gwenwawr a.-, white hued pure white . 1793. gwynwedd, gw.gwyn11 + gwedd . gwynwelw a., white whitish , pale white ,,. wan pallid 1632. gwynwin, gw.gwyn1 + gwin. gwynwiw a., white and fair comely and white . c. 1400. gwynwlanog, gw.gwyn1 + gwlanog. gwynwr eg. ll. - wyr . one of a roving band of hunters , member of an alien lord ’ s retinue who entered a country for the purpose of plunder. 13g. gwynwydd, -en e... ll b honeysuckle . 1774. Gw. hefyd gwinwydd. gwynwyll e.. ll white flowers , white crop or growth . c. 1400. gwynwyn, ff. ffug, gw. wynwyn. gwynygaf1 , gwynygiaf: gwynygu, gwynygio bg.. a to avenge ; kindle , burn , shine,; glitter appear ; cause to glitter . Dchr. 14g. gwynygaf2 : gwynygu, gw. gwynegaf: gwynegu. gwyol aliquidwaterywet., ,. 1800. gwypwn, gwypud, gwypai 1,2a3un.amhff.dib.yf.gwn : gwybod . gwypwyf, gwypych, gwypo 1,2a3un.pres.dib.yf.gwn : gwybod . gwyr, gw. gwyry. gwþr, ff. l., gw. gîr1 . gîyr1 a. ll. gwyr ( i ) on , a hefyd fel eg . askew , slanting , oblique , aslant , cross (- eyed ), squinting,,,,;, crooked curved bent distorted unjust dishonest ,,. wrong evil 13g. Fele . wickedness , error , wandering ; twist . c. 1400. Cfn.:.gîyr tua’r llawr: bowed downward 1632. ar îyr: aslant,, aslope diagonally , obliquely ,, awry crookedly , by crooked means ,, wrong in the wrong,;.g. out of place astray 14 Amclefyd y gîyr , geiriau gwyrion , gw.clefyd, gair1 (At.). gîyr2 , 3 un. pres. y f.gwn : gwybod . gwyra, gw. gwyry. gwyradwy a.. bfl pervertible ; mutable ( of vowel or diphthong in gram .). 1778.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33396 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3339 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyraf, -iaf: gwyro, -io bg.. a ()a to bow , stoop , bend , lean , incline , slant ,slope , decline ; turn , swerve , deviate , veer;; stray go awry ; deal unjustly ;. gram mutate ( of vowel or diphthong ). Dchr. 14g. ()b to bend , make crooked ; turn aside ; pervert , wrest , warp , distort ; bribe . 14g. Cfn.:,.gwyro barn: to wrest judgement pervert judgement 1588. g. gar(rau), g. yn ei arrau: to curtsey,. squat 16–17 g. g. geiriau: to pervert words. c. 1400. g. glin: to kneel.g.17 gwyrai eb. ll. - eion . saw - set , saw - wrest . 1794. gwyraidd1 a., sloping slanting , stooping . ?a. 1713. gwyraidd2 , gw. cwyraidd. gwyrain1 a., sublime elevated ;. rising 18–19g. gwyrain22 , gw. gwyran . gwyrain31 , ff. l., gw. gwyran . gwyran1 eg. b . ll. gwyrain . 1. barnacle-. goose 15g. 2. barnacles. 15g. gwyran22 , gwyrain eg., grass fresh grass , pasture ; reed canary grass ,-; reed grass couch-;?, grass land tenement ,. field 14g. Cfn.:,(.).[].gwyran bendigaid (fendigaid): sainfoin Onobrychis vicifolia O sativa 1783 g. y gog: cuckoo-. grass 18–19 g. Gw. hefyd groegwyran. gwyran3 , ff. daf., gw. gwyry. gwyrandardd a., sprouting grass bearing fresh grass ,. grassy 1789. gwyrandir, gw.gwyran2 + tir. gwyrangasgl a.- hay gathering . 16g. gwyranwair eg.. hay 1604–7. gwyraws, gw. gwyros. gwyrblaid eb. ll. - bleidiau . factious or dissenting party . 1764. gwyrbleidiaeth eg.. b discord , sedition , rebellion . 1595. gwyrblyg a., bent crooked ; obliquely folded . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33406 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3340 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1789. gwyrda, ff. l., gw. gwrda. gwyrder eg. ()a virginity , chastity , purity . c. 1400. ()b purity , freshness . Diw. 16g. gwyrdod, gw. gwyryfdod. gwyrdra eg.. freshness 1800. gîyrdra eg.. perversion 1719. gwyrdraws a. ()a perverse , cross - grained , obstinate ,stubborn ; fallacious , erroneous . 1588. ()b crooked , wry , sloping , slanting , oblique , askew , cross , crosswise ; squinting . 1543–8. gwyrdrawsedd eg., perversity perverseness . 1604–7. gwyrdrawsni eg., perversity perverseness . 1842. gwyrdro eg..ahefydfel. b a bias , twist , perversion , deviation , distortion , wryness ; kink;;, curve wrest wrench ; curved . 1712. Cfn.:;.ar wyrdro: perverted astray 1679. Amcynghanedd sain wyrdro , c . lusg w ., gw.cynghanedd (At.). gwyrdroad, gwyrdroead eg. ll. - au . perversion , a wresting , distortion , corruption ; refraction(). in physics 1658. gwyrdroadol a.;;(). perverting perverted refractive in physics 1886. gwyrdroôdig a..ahefydfel. bfl eg perverse , perverted , distorted , corrupted ; a pervert,. apostate 1658. gwyrdrýf, gwyrdroaf: gwyrdroi bg.. a to pervert , corrupt , seduce , abuse , wrest , twist,, divert distort ; refract ( in physics );. go astray 1588. gwyrdrofa eb. ll. - feydd . perversion , deviation , a blundering or bungling . 1850. gwyrdrofaus a.,. blundering bungling 1842. gwyrdrool, gwyrdroawl a.,;(). perverting subversive refracting in physics 1800. gwyrdrous a.,. perverse froward

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33416 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3341 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1855. gwyrdröwr, gwyrdröydd eg. ll. - wyr , - yddion . perverter , corrupter . 1760. gwyrdyniad eg.,. a drawing aslant distortion 1800. gwyrdynnaf: gwyrdynnu bg.. a to draw obliquely , distort , wrench , wrest ; refract ().in physics 1659. gwyrdd1 a.(b. gwerdd ,14g.)ll.- ion ,ahefydfel eg . green , verdant , bluish green,(),;, pale blue grey fresh lively ; grassy . 9g. Fele . green colour ; green cloth , apparel , &c . 14g. Cfn.:. Botgwyrdd y coed: wintergreen , Pyrola minor .1813. g. y ddaear: verditer(. lit green of the earth ).1794. g. y gaeaf= g. y ddaear. 1813. g. sug: verjuice.g. Dchr. 17 Ampys gwyrdd , tên g ., gw. pys, tên. Gw. hefyd byth(ol)wyrdd. gwyrdd2 , ff. daf., gw. gwyry, gwyra, ymenyn—ymenyn gwyrdd. gwyrddaf, gwyrddiaf: gwyrddu, gwyrddio bg.. a to become green , sprout ; pale ; make verdant. 15g. gwyrddaidd a., greenish porraceous ,-. leek green 1822. gwyrddail, gw. gwyrdd-ddail. gwyrddalt, gw.gwyrdd1 + allt. gwyrddbinc eb. ll. - od . greenfinch , green linnet . Ar lafar. gwyrddblu e. ll . (un. b. - en ). green feathers , fig . green leaves . 14g. gwyrddbren, gw.gwyrdd1 + pren. gwyrdd-der eg.,. greenness verdure 1547. gwyrdd-dy eg. ll. - dai . green - house . 1762. gwyrdd-ddail, gwyrddionddail e.. tf green leaves , foliage ; green vegetables (,cabbages brussels sprouts ,.),. &c greens 16g. gwyrdd-ddeiliog a.- green leaved . 1687. gwyrdd-ddyn, gw.gwyrdd1 + dyn. gwyrddedig a.. bfl green , rendered green ; covered with verdure . 16–17g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33426 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3342 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyrddedd eg.,. greenness verdure 1604–7. gwyrddfaen eg. ll. - fain , - feini . emerald ; green - stone , trap ( in geol .). 1604–7. gwyrddfan eg. ll. - nau . oasis , green spot . 1835. gwyrddfancr eg.. verdant covering or shade 17–18g. gwyrddfelyn a. (b. gwyrddfelen , gwerddfelen ) ll. gwyrddion . greenish - yellow , olive , light green. c. 1400. gwyrddfor, gw.gwyrdd1 + mýr. gwyrddfrig e. tf . ll. - au , a hefyd fel a . green or leafy twig ( s ); having green twigs or tops. 16g. gwyrddfual eg.,.,. strong buffalo fig strong vigorous lord c. 1400. gwyrddgoch a.-,-. reddish green greenish red 1828. gwyrddgoed e.. tf green trees ; vert ( of forest ). 15g. gwyrddgyll, gw.gwyrdd1 + cyll. gwyrddhaf: gwyrddhau bg.. to grow or become green 1774. gwyrdd-hyll a. ll. - ion . green and hideous . 1703. gwyrddiad eg.. a making green 1800. gwyrdding, gw. gwyrddling. gwyrddionddail, gw. gwyrdd-ddail. gwyrddlas, gwyrdd las a. (b. gwerddlas ) ll. - leision , a hefyd fel eg . sea - green , dark green,-,,,,-,;- leek green green verdant greenish greenish grey livid bluish green colour,- bluish green apparel or cloth . 9g. gwyrddlasaf: gwyrddlasu bg.. to become or turn green or verdant 1604–7. gwyrddlasliw, gwyrddlaslwyn, gw.gwyrddlas + lliw, llwyn1 . gwyrddlawr eg.,. green or grassy ground greensward 1821. gwyrddle eg. ll. - oedd . ( village ) green , green open space . 1797. gwyrddlen eb. ll. - ni . greenish - blue or verdant curtain or veil . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33436 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3343 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. gwyrddlesni eg.,,.. greenness verdure esp of grass 1588. gwyrddling, gwrddling, gwrling eg. ()a Bog - Myrtle , Dutch Myrtle , Sweet Gale , Wild Sumach . 15g. ()b holly - tree . 1722. gwyrddliw a. (b. gwerddliw ) a hefyd fel eg . green - coloured , green , sea - green ; green colour,,. greenness verdure 13g. gwyrddliwgar a.(b. gwerddliwgar ). green - coloured , verdant , green and colourful . 1793. gwyrddlon a.(b. gwerddlon ). verdant and glad . 1793. gwyrddloyw a.. bright green c. 1400. gwyrddlwyd a.-,-,. greenish grey green grey glaucous 1852. gwyrddlwyn, gwyrdd lwyn, gw.gwyrdd11 + llwyn . gwyrddlys eg.(un.bach.- lysieuyn )ll.- iau ,ahefydfel. a green herb , an evergreen;( pl .) greens ; having green leaves . 16g. gwyrddni eg.,,. greenness verdure freshness 1725–6. gwyrddolau, gw.gwyrdd1 + golau. gwyrddonig, gwrddonig, gwerddonig a. ()a coarse , rough , shaggy , hairy . 14g. ()bIrish . c. 1566. ()c green , bluish - green . 1800. Amr.:g.ewyrddonig. 14 Gw. hefyd Iwerddonig. gwyrddrawd eb.;( host of warriors in green mighty host the first element may be ‘’).gwrdd 12–13g. gwyrddrisg a.. having green bark 14g. gwyrddrwd eg.. verdigris 1794. gwyrddsug eg.. verjuice 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33446 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3344 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyrddwawr a.. viridescent c. 1850. gwyrddwelw a.. pale green 1800. gwyrddwellt eg.. grass 1830. gwyrddwisg, gw.gwyrdd1 + gwisg. gwyrddwydr a.. having windows of greenish glass 16g. gwyrddwyn a. ll. - ion . greenish - white , light green , greyish - green . 16g. gwyrddyn, gw.gwyrdd1 + dyn. gwyredig a.. bfl bent , crooked , awry , distorted , perverted , biased , having erred or deviated. 15g. gwyredd eg.,,,;,,; crookedness obliquity curvature a stooping bias bent inclination aberration,. iniquity c. 1400. Cfn.:,.ar wyredd: obliquely askew 1604–7. gwyreeing, gwyrengyn, gw. gwreang. gwyreiniaf: gwyreinio bg.. a to sublimate , elevate ; become powerful or vigorous . 1803. gwyrenigrwydd eg.,,,. vigorousness briskness freshness luxuriance 1771. gwyrennig a.,,, vigorous mighty valiant flourishing ,;,,; thriving lively brisk spirited fresh,, verdant luxuriant . 13g. gwyrf, gw. gwyry. gwyrfa, gw. göoerfa. gwyrfaidd, gw. gwyryfaidd. gwyrfan a.. long or high and arched or bent c. 1400. gwyrfder eg., freshness luxuriance ,. lushness 1852. gwyrfdod, gw. gwyryfdod. gwyrfedd eg.; purity freshness ,( bloom of youth ). 1803. gwyrf-ferch, gw. gwyryferch. gwyrfil, gwerfil eg. ll. - od . bot , warble - fly . Diw. 19g. gwyrfriw a.. bent and broken Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33456 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3345 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. gwyrgam a. ll. gwyrgeimion , a hefyd fel eg . not straight , erect or perpendicular , oblique,,, askew awry crooked ,,, bent bowed curved and twisted ;.( fig crooked in moral sense), not straightforward , dishonest , tortuous , perverted , indirect , devious , distorted ; crooked place. 1545. gwyrgamaf: gwyrgamu bg.. a to be or become awry or crooked , twist ; incline , bow , curve,; bend render crooked or unshapely , turn awry , distort , also fig . pervert , misrepresent. 16g. Gw. hefyd gwyrgamhaf: gwyrgamhau. gwyrgamedd eg.,,;.,, crookedness obliquity curvature fig distortedness tortuosity deviation from rectitude. 1604–7. gwyrgamhaf: gwyrgamhau bg.. a to crook , bow , bend like the new moon . 1604–7. Gw. hefyd gwyrgamaf: gwyrgamu. gwyrgami, gw. gwyrgamni. gwyrgamiad eg. ll. - au . a making or becoming awry or distorted , distortion , twist , a bending or warping. 1772. gwyrgamni, gwyrgami, gwyrgemni, gwyrgemi eg.,, crookedness obliquity wryness,, curvature contortion ;.,. fig distortion tortuosity 1632. gwyrgamrwydd eg.,,;.,, crookedness wryness obliquity fig tortuosity distortion perversity. 1655. gwyrgas, gw.gîyr11 + cas . gwyrgemi, gwyrgemni, gw. gwyrgamni. gwyrglodd, gwyrglodd-dir, gw. gweirglodd, gweirglodd-dir. gwyrgroes a.,,,,.,,. slanting askew aslant oblique fig crooked tortuous perverse 1833. gwyrgyrch eg.ynyrymad.adferfol ar wyrgyrch . indirectly . 1677. gwyrgyrchol, gwyrgyrchiol a.. indirect 1814. gwyrhawd a.. bfl bending , bowing ; bent , bowed . 13g. gwyrhydri, gw. gwrhydri. gwyr-hynt eb.. g tack , change of course ( in nautical sense ). 1794. gwyrhyntiaf: gwyrhyntio ba.(),,. to tack ship change course veer 1794.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33466 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3346 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwyri eg.,,,. lack of integrity iniquity perveseness deviousness c. 1400. Gw. hefyd gwyrni. gwyriad, gwyrad eg. ll. - au . ()a divergence from the right course , obliquity , a bending or curving , a distorting ; fig.,;. aberration deviation perversion 1604–7. ()b vowel mutation . 1928. Cfn.:.gwyriad y cwmpawd: variation of the compass 1820. g. goleuni: aberration of light. 1848. Gw. hefyd ffyddwyriad. gwyriaf: gwyrio, gw. gwyraf: gwyro. gwyriaith eb., incorrect inelegant and uneven language ; perverse nation . c. 1400. gwyriaws, gw. gwyrios. gwyring, gwyryng, gwyrin1 , gwyrn e..neu..ahefydfel ll e tf eg . bot ( in horses ); warble-( fly in cattle );( lice in animals );( as a sing ..) n the bots ,.. i e the disease so called. 1547. Gw. hefyd gweryd32 , gweryn . gwyrin2 , gw. gwiryn, gwirin. gwyrios1 ?.a bfl . inclining , drooping , bending . Dchr. 14g. gwyrios2 e.. ll little men , mean or ignoble persons . 1722. gwyrlas, gwyrlawd, gw. gwyrddlas, gwyrlod. gwyrlef, gwyrlein, gw.gîyr1 + llef, lein. gwyrlen eb. ll. - ni , - nau . garland , chaplet . 1803. gwyrling, gw. gwerling, gwryddling. gwyrliw, gw. gwyrddliw. gwyrlod eb. ll. - ydd . meadow , rich low - lying land . 1842. gwyrlodaf: gwyrlodi, ff. Morg. a Gwent, gw. gweirgloddiaf: gweirgloddio. gwyrllaes a.,( lowered trailing of a lance ). 1604–7. gwyrn, gw. gwyring, gwyryng. gwyrnadd a.. crookedly hewn or shaped Diw. 15g. gwyrnaws eg., bias prejudice .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33476 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3347 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1836. gwyrni eg.,,, obliqueness wryness crookedness state of being bent or warped ;. fig aberrance,,,;;, departure from moral rectitude deviousness perversity erroneousness bias partiality;(). aberration of light a. 1587. Gw. hefyd gwyri. gwyrog a.,,,,;,;., crooked bent bowed tortuous devious oblique slanting fig perverted distorted,; awry froward , perverse . 1588. gwyrogarferaf: gwyrogarferu ba.,. to abuse misuse 1772. gwyrogddehonglaf: gwyrogddehongli ba.,. to misinterpret misconstrue 1806. gwyrogrwydd eg., bias crookedness , obliqueness , inclination . 1773. gwyrongl eg. b . ll. - au . lozenge , rhombus . 1866. gwyronglog a.-,-. oblique angled lozenge shaped 1858. gwyrol a.,,;,. inclining slanting oblique devious aberrant 1803. gwyros, cwyros eg. b . ll. - yd . ()a privet , bushy evergreen shrub , much used for garden hedges . 14g. ()b Cornel - tree . Dchr. 17g. gwyrs, gw. gwrþs. gwyrsaf: gwyrsl, gwyrsen, gw. cwirsaf: cwirso, cwirsen. gwyrsymudol a., moving slantwise progressing by oblique motion (.). esp in music 1848. gwyrth eb. g ll. - iau , gwrthiau , ac weithiau gyda grym ansoddeiriol. miracle , sign , mighty work(. esp an one of the miraculous acts of Christ as related in the Gospels); marvel , prodigy , wonder ; marvellous property , potency , virtue ( e . g . of precious stones); potent , virtuous . 9g. Amgwneuthur gwyrthiau , maen gwyrth , gw.gwnaf: gwneuthur (At.), maen1 . gwyrthchwarae eg. ll. - on . miracle play . 1853. gwyrthfaen, gwyrth faen eg. ll. - fain , - feini . virtuous stone , gem . 15g. Gw. hefyd maen—m. gwyrth. gwyrthfawr a.,, powerful potent of great virtue , efficacious ; miraculous , marvellous , wonderful,;, prodigious gracious conferring blessings , highly beneficial ,, valuable precious. Dchr. 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33486 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3348 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Ammaen gwyrthfawr , gw. maen1 . Gw. hefyd gwerthfawr. gwyrthfin, gw. gwerthefin. gwyrthiad eg. ll. - au . a marvellous working or performance , a performing or working a miracle;;. conferring of a virtue or grace a rendering miraculous c. 1400. gwyrthiaf: gwyrthio bg.. a to be marvellous or miraculous , cause amazement , be amazed;; perform or work a miracle endow with a virtue or with a grace . Dchr. 14g. gwyrthiannol, gwyrthiannus a.,,. miraculous wonderful wondrous 1740. gwyrthiant eg.;, an endowing with a particular virtue or grace a marvellous working miraculous act. 1803. gwyrthiedig a.. bfl miraculous , marvellous , supernatural , endowed with miraculous power. 1670. gwyrthiog a.,, miraculous marvellous of great virtue . 16g. gwyrthiol a., miraculous supernatural ,,,,; marvellous strange remarkable signal virtuous. 1725–6. Amgenedigaeth wyrthiuol , yr enedigaeth wyrthiol , gw. genedigaeth. gwyrthioldeb, gwyrthiolder eg.. miraculousness 1776. gwyrthiolrwydd eg.,,. miraculousness wonderfulness prodigiousness 1776. gwyrthlys, gw. gwrthlys1 . gwyrthwaith eg.,. mighty or wondrous work miraculous act 1824. gwyrthwneuthurwr, gwyrthwneuthurydd eg. ll. - wyr , - yddion . one who performs miracles,-,-, miracle worker wonder worker thaumaturgist . 1794. gwyrthwr eg. ll. - wyr . virtuous or worthy man . 1794. gwyrwaith eg.,. wickedness obliquity 1672. gwyrwasgaf: gwyrwasgu ba.,,. to distort pervert misapply 1793. gwyrwr, gwyrydd eg. ll. - wyr , - yddion . one who deviates or causes to deviate , perverter,,,.( distorter wrester &c according to the various senses of the vb .). 1604–7. gwyry, gwyrf, gwyryf eg. (ond ceir enghrau. prin ohono fel eg . neu o leiaf o’i gymhwyso at wrywaid) ll.gwyryfon , gweryfon , gwyryddon , gweryddon ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33496 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3349 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY gwyryfiaid,ahefydfel a . 1. ()a virgin ( esp . the B . V . M .), virgo intacta ;( chiefly with reference to early Christian times) unmarried or chaste maiden or woman devoted to religion or asceticism;,,;.. young girl maiden damsel transf and bibl of a nation or people . 13g. ()b man who has had no sexual intercourse with woman , chaste man , saint ; unmarried man,. bachelor c. 1400. ()c one who has taken the initial degree at a university , bachelor . 1834. 2. sixth sign of the zodiac,. Virgo 13g. Fela . ( a ) chaste , pure , undefiled , holy ; unmarried , single . 14g. ()b unsalted ( of butter , &c .), not salt ( of water ), fresh , new , virgin ( of land , sometimes fig.); blooming , flourishing , uncorrupted . c. 1400. ()c maiden - like , tender , soft , affected , prudish . Dchr. 14g. Amr.:g.gwyra. 14 Cfn.: Gwyryf Celfyddyd(au), G. (yn) y Celfyddydau, G. o Gelfyddydau: Bachelor of Arts. 1688. G. Cerddoriaeth: Bachelor of Music. 1871. G. y Gyfraith Ganonaidd: Bachelor of Canon Law. 1866. G. Difinyddiaeth, G. mewn Diwinyddiaeth: Bachelor of Divinity. 1770. G. Duwdeb, G. Duwiolder= G. Difinyddiaeth. 1688. G. yn y Gwyddorau: Bachelor of Science. 1911. G. Feddygol: Bachelor of Medicine. 1795. Mair Wyry (Fendigedig), y (Gysegredig, Wynfydedig) Wyry Fair,&c. : the ( Blessed ) Virgin Mary .13 g. Amcwyr gwyryf ( gwyry ), dîr g ., graddau ’ r gwyryddon , mól gwyrf , morwyn wyry , tir g., ymenyn g ., Ynysoedd y Wyryf ( yr Ynysoedd Gwyryf ), gw. cwyr, dîr, gradd(At.), mól, morwyn, tir, ymenyn, ynys. Gw. hefyd gwerydd1 , gwyryfan, gwyryfes. gwyryaid a., pure immaculate , chaste ,. holy c. 1400. gwyrydre, gw. gwerydre. gwyrydri, ff. lwgr, gw. gwrhydri. gwyrydd1 , gw. gwyrywr. gwyrydd21 , gw. gwerydd . gwyrydd-deb, gwyryddondeb eg.,. virginity chastity 1611. Gw. hefyd gwerydd-dod, gweryddondeb. gwyryf, gw. gwyry. gwyryfaidd, gwyrfaidd a.(),,, virgin al chaste pure unsullied . 1765. gwyry-fam, gw.gwyry + mam. gwyryfan eb., maiden young girl ,. damsel 1604–7. gwyryfdod, gwyr(y)dod, gwyrfdod eg.,,,, virginity chastity purity holiness

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33506 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3350 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY sanctity;,;,;., unmarried state celibacy girlhood maidenhood transf virgin state freshness,. newness 14g. Gw. hefyd gwerydd-dod. gwyryfdy eg. ll. - dai . nunnery , convent . 1722. gwyryferch, gwyrferch eb. ll. - ed . virgin , maiden , damsel . p. 1584. gwyryfes eb. ll. - au . virgin , maiden , young girl , unmarried woman . 1704. gwyryf-fam, gw.gwyryf + mam. gwyryfiaeth eg.. b unmarried state , celibacy . 1852. gwyryfol, gwyryol a. ll. - ion . pertaining to or befitting a virgin , virgin ( al ); chaste , pure,;.(.. undefiled transf unsullied e g of untrampled snow ),,,(.. fresh youthful early e g of poetical compositions), never before cultivated ( of land ). c. 1400. Amenw gwyryfol , fforest wyryfol , tir g ., gw.enw (At.), fforest (At.), tir. Gw. hefyd gweryddol. gwyry-frenhines, gw.gwyry + brenhines. gwyryfwraig, gw.gwyryf + gwraig. gwyry-genhedliad eg., parthenogenesis virginal generation . 19g. gwyryng, gw. gwyring. gwyryndaw, gw. gwrandawaf: gwrando. gwyrywraig, gw.gwyry + gwraig. gwþs1 eb. g . a hefyd, yn ýl pob tebyg, fel a . sow , breeding sow ; pig ; female ( of young pigs). 13g. gwþs2 eb. g . ll. gwysion , - iau . summons , writ ; call to arms ; citation , notice . 13g. Cfn.:. Cyfrgwþs arw: the second summons served by claimant on the tenant of a piece of land (.lit rough summons ). Diw. 15 g. g. lefn: the first summons served by claimant on the tenant of a piece of land(. lit smooth summons). Diw. 15 g. g. a dyfyn, dyfyn a g.: warrant and summons.g.16 g. gan (drwy) dystion: summons with witnesses.g.14 g. heb dystion: summons without witnesses.g.14 Amcloch wþs , gosod gwþs , llythyr g ., gw.cloch (At.), gosodaf: gosod, llythyr. gwþs3 , elf. a welir yncyfrwys , erchwys . gwþs4 , amhrs.pres.myn.yf.gwn : gwybod . Gw. hefyd gwyddys. gîys a.ahefydfel eg . deep , profound , low ; depth , profundity , bottom . 1707. gwysaf: gwyso, gw. gwysiaf: gwysio.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33516 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3351 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwysawyr, gw. gwasawyr. gwysbren, gw. gwasgbren. gwyseb eb. ll. - u , - ion . brief , summons . 1850. gwysed, gw.cwysed (At.). gwysedig, gw. gwysiedig. gwysg, gw.wysg- yn w. ei gefn (eu cefnau, &c.). gwysgawdlythyr, gw. gwasgawdlythyr. gwysgel be.. decoction 18–19g. gwysgiad eg.,. a precipitating precipitation 1803. gwysgiaf: gwysgio ba.,;,. to condense precipitate incline slope 1803. gwysgion, gwysgon e..ac. ll eg decoction , tea , liquid ; pottage , soup , gruel . 18g. Gw. hefyd gweisgion. gwysgionaf, gwysgonaf: gwysgioni, gwysgoni ba.,; to make gruel make soup make a plaster. 18g. Gw. hefyd gweisgionaf: gweisgioni. gwysglys, gwysgonllys eg.. mistletoe 18g. gwysgod, gw. gwasgod2 . gwysiad eg. ll. - au . a summoning or bidding , summons , writ ; citation , ( urgent ) invitation. 1752. Cfn.:.gwysiad i gyfrif: writ of account 1794. Gw. hefyd rhifwysiad. gwysiaf, gwysaf: gwysio, gwyso bg.. a to summon , cite , order to appear , demand the presence of,,.,,., call authoritatively to specific purpose esp as defendant witness &c in court of law;. invite 13g. gwysiedig, gwysedig a. bfl . ll. - ion . summoned , cited ; indictable . 1632. gwysiedydd eg. ll. - ion . summoner , citer . 1794. gwysigen eb. ll. - nau , gwysigod . vesicle , blister , pustule ; bladder . 18g. Gw. hefyd chwysigen, yswigen. gwysigenllyd a.,. full of blisters blistery 1795.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33526 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3352 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd chwysigenllyd, yswigenllyd. gwysiglen eb. ll. - nau . sac , vesicle , blister . 1866. Gw. hefyd chwysiglen. gwysioedd, gwysiog, gwysiol a.,. summoning citatory 1803. gwysiwr eg. ll. - wyr . summoner , apparitor , beadle , bailiff ; one who orders or requests ().something c. 1400. gwyslythyr eg. ll. - au . writ , subpoena , brief . 1771. Gw. hefyd llythyr—ll. gwþs. gwystfil, gwestfil eg. ll. gwystfiled , - aid , gwestfiledd , - od , - iau . wild beast , animal . 13g. Amr.: cysgfil. 1755. gwystl eg. b . (bach. gwystlyn ) ll. - on , - au , - oedd , a hefyd fel a . pledge , assurance , security,, surety guarantee ,earnest ,,; gage pawn hostage ;,,;. wager stake bet mortgage 13g. Fela . pledged , gaged , pawned , mortagaged . 15g. Cfn.:,...gwystl cyfreith(i)ol: lawful or legal pledge i e a third over and above the demand c. 1200. (bod,cael,cymryd,rhoddi,&c. )arwystl: (to be or to lay ) in pawn , ( have ) as surety or against surety,( give or put ) to pledge ,( lend ) on mortgage .14 g. bod (cymryd, danfon, dodi, rhoddi,&c. ) yng ngwystl: to be a pledge or hostage ; ( to take , send , give,.) &c as a pledge , lay in pawn or to pledge , give in pledge for ( specific sum ,.).g. &c 13 Amdwyn gwystl , gwanas g ., siop wystl , tir g ., gw. dygaf: dwyn, gwanas, siop, tir. Gw. hefyd arwystl, cyngwystl. gwystlad, gwystliad eg., a pledging a pawning . 1632. gwystlaeth eb.,;. a mortgaging a pawning a betting 1722. gwystlaf: gwystlo bg..a’idilynynamlgan a am , ar , i , yn erbyn ,&c. to give pledge or assurance,,;() promise solemnly guarantee deposit thing as security for payment of money or fulfilment of promise,.,, &c pledge pawn , gage , mortgage ; stake , wager, fig . risk , hazard ( esp . one ’ s life or soul ), pledge ( one ’ s honour or word ), plight one’. s troth 13g. gwystlai eg. ll. - eion . pawner ; pawnee . 1850. gwystlarwydd eg. ll. - ion . sure sign or positive proof . 1618. gwystlchwarae eg.. gambling 1816. gwystldy eg.ll.-. dai gambling -, house gaming -. house 1835.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33536 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3353 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwystlddaliwr eg. ll. - wyr . depositary of pledge , trustee . 1852. gwystlddyn eg. ll. - ion . hostage , surety . 1722. gwystledig a.. bfl pledged , bound , mortgaged . c. 1730. gwystledd eg.,. surety pledge 1696. gwystleidaeth, -iaeth eb.,,,,, a pledging earnest suretyship pledge guarantee security,, pawn distraint , mortgage . 14g. gwystlfa eb. ll. - feydd . pawnshop . 1843. gwystlfasnachwr, -fasnachydd eg. ll. - wyr , - yddion . pawnbroker . 1798. gwystlfer eg. ll. - au . spear or pike which guarantees or secures . c. 1400. gwystliad, gw. gwystlad. gwystlog a.ahefydfel eg . mortgaged ; pledge , pawn . 1722. gwystloriaeth, -aeth eb.. g state of being a hostage , suretyship , pledge , stake , pawn ; mortgage. 13g. Amr.:g.gwystleiriaeth. 13 gwystlsiop, gw.gwystl + siop. gwystlweithred eb. ll. - oedd . mortgage deed . 1877. gwystlwr, gwystlydd eg. ll. - wyr , - yddion . mortgagor , pawner ; pawnbroker . 1722. gwystlyddiaeth eb., abetting apledging . 1770. gwystn, wystn a. (b. gwestn ) a hefyd fel eg . wizened , shrivelled , withered , decayed , rotten,,, weak feeble flaccid , numb ; decayed stump . 14g. Ampren wystn , gw. pren. gwystnaf, wystniaf: gwystno, wystnio bg.,,, to become wizened shrivel dry up wither,, decay grow flaccid , grow numb , grow feeble . 1547. gwystnedd eg., a flagging a withering ,. rottenness Dchr. 17g. gwystngat eg.. wizened cat 15g. gwystnlwyth eg.. withered or shrivelled burden

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33546 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3354 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. gwysydd eg. ll. - ion . summoner , apparitor . 1794. gwytnwch, gw. gwydnwch. gîyth1 eg. ll. gwythau , gwythi . anger , ire , wrath , rage , fury , indignation ; battle , fighting,; strife angry , furious ,,. irate wild 1244. Amdydd gîyth , gw. dydd. Gw. hefyd adwyth. gîyth2 eb. ll. gwythi , gwyth ( i ) au . vein , sinew , nerve ; vein , seam ( in min .); stream , brook,,(.), ditch dict gutter drain ; channel ;, firth estuary . 12g. Cfn.:-.gwythi glo: coal seams 1854. g. gwaed: blood-,. vessels veins Dchr. 17 g. gîyth melin: mill-,-. stream mill race 1803. Amcwlwm gwythi , gw. cwlwm1 , clwm, cwlm. Gw. hefyd gwythïen. gwythaf, gwythiaf: gwyth(i)o bg.. a to grow angry , be excited , be enraged ; grumble,,;,;, murmur fret ache throb enrage make angry , exasperate ,,. irritate infuriate c. 1585. gwythaint eg., anger wrath , fury of war . 13g. gwythawd, gwythod eg., anger indignation ,,,. ire fury rage 1632. gwythawr a.- wrath provoking ,-. feud exciting 15g. gwythdydd, gwythydd eg.. b feather - foil , the water violet . c. 1762–79. gwythen, gwythennog, gwythennol, gw. gwythïen, gwythiennog, gwythiennol. gwythennus a.,,. full of veins veined veiny 1688. gwythfar a.ahefydfel eg . wrathful , furious , ferocious ; wrathful indignation , furiosity . Dchr. 14g. gwythfer eg.,. wrathful lance spear of anger c. 1400. gwythgad eg.. ferocious army or battle c. 1400. gwyth-hwch, gw. gwythwch. gwythïen, gwythen eb.(un.bach. gwythennig )ll. gwythiennau ,- ni , gwythennau , -.ni 1. vein,-, blood vessel artery , also fig .;,;.(). muscle sinew fig harp string 10g. 2. small natural channel within the earth through which water trickles, flow of water through such a channel;,; source spring tributary ; funnel or crater of a volcano .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33556 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3355 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

15–16g. 3. vein(.),; in min seam coloured streak or mark in rock ,,.;. stone &c also fig Diw. 16g. 4. fig., mood strain , tendency , characteristic ,. style 1790. 5. lineage,, stock nobility . 15g. Cfn.:,.gwythïen (gwythen) yr afu: basilic vein axillary vein 1604–7. g. y geg: jugular vein. 1775. g. gludo: portal vein.g.20 g. y glun:sciatic vein.[1783 ]. Mwyn . y(r) wythïen gnapog a garw: a particular type of iron - ore vein(. lit the lumpy and rough vein ).1856. Mwyn .g. (y*r) w.) goch: red vein ( in coal - mining ), so called because its coal gave a red ash. Ar lafar. Mwyn . y(r) wythïen ddu: a particular type of iron-(.). ore vein lit the black vein 1858. g. yr ar (y gar): popliteal vein,. the vein runnig behind the knee 1604–7. gwythiennau geni: varicose veins( so called because they are believed to be caused in women by childbirth). Ar lafar. Mwyn .gwythïen (y(r) w.) las: a particular type of iron - ore vein ( lit . the blue vein). 1856. g. (o) lo: coal-. seam 1794. gwythïen (gwythen) waed: vein,-.g. blood vessel 14 y(r) wythïen yddfol: jugular vein. 1816. g. laeth:milk-.Arlafar.. duct Mwyn g. fawr: principal or main vein ( in coal - mining ), one over 6 feet in thickness..1814. Meddygy(r) wythïen fawr: vena cava , oneofthetwolargeveinsthatopen into the right auricle of the heart.g.16 g. (o) blwm: lead-. ore vein 1851. g. borthog=. g. gludo.1869. Mwyn g. bwdr (bodr): rotten vein , so called presumably because the top of the strata,, being poor cannot be depended upon .1814. Mwyn .g. domlyd: dirty vein ( in coal-). mining1814. Milfeddyg .g. yr ysbardun: spur -,- vein a blood vein in a horse ’ s side where the spur usually strikes. 1771. yng ngwythiennau (rhywun, rhywbeth): in one’( s its ) veins or constitution .1867. Gw. hefyd gîyth2 . gwythiennog, gwythennog a., veined with prominent veins , full of veins , venous , veined with streaks of a different colour or mineral substance(,,.), of stone rock &c striated,(). having ingrained marks resembling veins of wood c. 1400. gwythiennol, gwythennol a.,. pertaining to veins venous 1803. gwythig a., irate wrathful , fierce ; murmuring , grumbling . c. 1600. gwythlaith eg., violent death death in battle ;. carnage c. 1400. gwythlid eg., fury ferocity in battle , bitter fighting , cruelty . Dchr. 14g. gwythlon, gwythlawn a.,,,, angry wroth fierce raging raving , contentious ,, bitter painful. 10g. gwythlonaf: gwythloni bg.,,,,. to be wroth grow fierce rage rave be mad 1604–7. gwythlondeb, gwythlonder eg., anger wrathfulness ,, fury ferocity , madness , cruelty,, suffering contumacy . 13g. gwythlonedd eg.,,, anger ire wrath wrathfulness ,;, fury enmity hatred ;, strife quarrel . 13g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33566 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3356 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwythlongar a.,,. wrathful cruel merciless Dchr. 14g. gwythlonol a.,. fierce cruel c. 1514. gwythlu eg., cruel mob angry throng ,-. battle host c. 1400. gwythlud a., cantankerous persistently contentious ,. testy 14g. gwythog1 , gwythol a., fierce wrathful , angry , indignant ; battling , fighting ;(.) dict courageous,. valiant 13g. Gw. hefyd gorwythog. gwythog2 a.,. having veins veiny 16g. gwythran a., angry wrathful , infamous , loathsome . c. 1400. gwythred eb(un. bach. gwythreden ) ll. - au . channel , ditch , canal , brook . 1803. gwythrudd a.,,. bloody with anger fierce and bloody bloody in battle Dchr. 14g. gwythruthr eg. ll. - au . angry attack , furious onset . Dchr. 14g. gwythrydd a.,,,. wrathful angry fierce cruel Dchr. 14g. gwythwayw, gw. gwthawayw. gwythwch eg. ll. gwythychod . wild pig , wild sow , wild boar . 13g. gwythwr eg. ll. - wyr . angry man , cruel and savage one , passionate man . c. 1400. gwyw a. ll. -( i ) on . withered , faded , sear , dry ; old , feeble , paralysed , lifeless , dead . 14g. gwywad, gwywiad eg.,. a withering a fading 1773. gwywadwy a.. bfl withering , fading . 1732. gwywaf: gwywo bg.. a to wither , fade , dry up , droop , waste away , become paralysed , putrefy;,. cause to wither cause to dry up 13g. Amr.:g.gwyfo. 16 gwywder, gwywdod, gwywdra eg.,,, witheredness fadedness dryness a wasting away,, feebleness putrefaction . 1545. gwywddail, gw.gwyw + dail.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33576 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3357 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gwywedig a. bfl . a hefyd fel e . ll. - ion . withered , faded ;paralysed , benumbed , fading ; fig., lapsed expired , overdue ; paralysed person , palsied one . 13g. Amr.:g.gwyfedig. 17 gwywedigaeth eb.,. witheredness paralysis 1794. gwywedigrwydd eg.,. witheredness paralysis 1794. gwywedd eg.,,. witheredness fadedness weakness c. 1400. gwywgoch a.ahefydfel eg . russet ; russet colour . [].1783 gwywgrin a.. withered and parched 14g. gwywiad, gw. gwywad. gwywiant eg.,,. witheredness fadedness a withering 1861. gwywliw a.ahefydfel eg . russet ; russet colour . [].1783 gwywlw eg.. invalid oath 14g. gwywlwth a.. shrivelled and gluttonous 15g. gwywlwyd, gw.gwyw + llwyd. gwywlyd, gwywllyd a. withering ,,,,,, withered faded wrinkled drooping languishing feeble,, weak peaking ; russet . 16–17g. gwywllydrwydd eg.,. witheredness parchedness 1794. gwywol a., withered withering ,,. fading transient 1803. gyd—i gyd, gw. cyd1 . gyda(g), y gyda(g), cyda(g) ardd.ahefydfel cys . 1. with,, together with in addition to , in the company of , accompanying ;, close by next to,, in the possession of in conjunction with . 13g. 2. with the help of;;. in the case of for 1588. 3. alongside,, along parallel with . 1741. 4. as well as,,. in addition to besides 1588. 5. for.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33586 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3358 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1606. 6. among,, of as one of ( followed by an adj . in the superl . degree ). 1828. 7. from,. of 1658. 8. with(,,.). introducing an adverbial phrase of manner condition &c 1615. Felcys . as soon as ( lit . with that ), the moment that ( when ). 14g. Cfn.:(),.gyda chennad (g.’ch cennad): with your permission by your leave 1595. g. dim (na): for aught,‘ for two pins ’.Arlafar. g. Duw: with God’. s help 1753. g.’r dydd: at daybreak.g.14 g.’r gair: quickly,,,,. just as the word was spoken at that with the word so saying 1725. g. gofal: with care. Ar lafar. g. golwg ar (i): with reference to,,,. with regard to regarding as to 1759. g.’r wawr: at daybreak,. with the dawn 1770. g.’r hwyr: in the evening. 1632. g. hyn: shortly,, soon presently , at that .Arlafar. g. hynny: at that;, besides moreover .g.14 gydag iawn: by right. Ar lafar. gyda lwc: with luck. Ar lafar. g. llaw: by the way,;,-. incidentally casual off hand 1881. g.’r nos: in the evening;;. by night evening 1588. g. phob parch, g. (phob) dyledus barch: with()() all due respect .[1783 ]. g.’r post: by post. 1836. g. thoriad y wawr= g.’r wawr. 1687. g.’r tro(ad), g. throad y post: by return of post.g.20 Amgyda ’ i gilydd , gw. cilydd1 . Gw. hefyd cyd1 . gydol, gw. cydol. gyddfaddurn, gw.gwddf + addurn. gyddfan, gw. gwddf. gyddfbibell, gw.gwddf + pibell. gyddfbren eg. ll. - nau . pillory . 1604–7. gyddfdir, gwddf-dir eg. ll. gyddfdiroedd . isthmus , neckland . 1770. gyddfdlws eg. ll. - dlysau . brooch or locket for the neck ; necklace , necklet . 1798. gyddfdorch eb. ll. - au , - dyrch . torque , necklace ; cravat , scarf ; collar , horse - collar . 1839. gyddfdro eg.ahefydfel a . wryneck ; wry - necked . 1604–7. gyddfgadwyn eb. ll. - au . necklace . 1834. gyddfgam, gwddf-gam, gwddwgam a.ahefydfel eg . wry - necked . 1604–7. Fele . wryneck ( the bird ). 1826.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33596 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3359 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gyddfglwyf, gwddf-glwyf eg., croup diphtheria . 1852. gyddfgrug, gwddw-grug eg.,. inflamed swelling in the glands of the neck scrofula 1604–7. gyddfgryg, gwddw-gryg eg.,. crane heron 1688. gyddfgrys eg. ll. - au . false or detached shirt - front , cheat , dicky , sham . [].1783 gyddfgyffion e.. ll pillory . 1815. gyddfir, gwddf-hir a.- long necked . 15g. gyddflen eb. g . ll. - ni . shawl . 1848. gyddfliain eg. ll. - lieiniau . neckerchief , cravat . 1798. gyddfog a.( long -) necked . 1778. gyddfol a.;,,. jugular velar guttural throaty 1798. Amy ( r ) wythšen yddfol , gw. gwythïen. gyddfolch eg.. gargle 1850. gyddfolchaf: gyddfolchi bg.. to gargle 1850. gyddfor, gwddf-for eg.. gulf 1870. gyddfraisg, gwddf-fraisg a.- thick necked . 1740. gyddfrwym eg.,. neckerchief cravat 19g. gyddfwasgbren eg.. pillory 1604–7. gyddfwisg eb., scarf neckerchief ; wimple . 1604–7. gyddfwst, gwddwgwst eb.. g quinsy . 1763. gyddfyr, gwddf-fyr a.- short necked . 1816. gyfarystlys, gyfeirwyneb, gw. cyfarystlys, cyfarwyneb. gyfeiryd, gyferbyn, gw. cyfeiryd, cyferbyn. gyfereb, ardd., ff. daf. Morg. ar gyferbyn .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33606 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3360 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gyfernwr, gyferydd, gyfrdwy, gw. gofernor, gerfydd, cyfrdwy. gygaf: gygu, gw. gwgaf: gwgu. gyganiaeth eb.. surliness 18–19g. gyglyd, gygog, gygol, gygus, gw. gwglyd, gwgog, gwgol, gwgus. gyholaeth, gw. gwahaliaeth. gylch, gylch ogylch, gw. cylch, cylch ogylch. gylf, gylyf eg. ll. - au . 1. sharp point,- sharp pointed instrument ,. knife 10g. 2. bird’,’;,; s beak bird s bill snout nose mouth (. esp pointed mouth of dog ,, fish &c.); ( dict .) grimace ( s ), faces ( s ). 14g. Gw. hefyd gwlf, gwlw, gylfin. gylfach eg.,, pass gap defile , or a place - name for a pass . 13g. gylfaf: gylfu ba.,. to notch indent 1772. gylfannaf: gylfannu ba.,. to pick with the beak peck 1604–7. gylfant eg. ll. gylfannau , gylfaint . bird ’ s beak ,bill ; snout ; opening of the mouth ; (.)dict grimaces , faces . 1604–7. gylfbraff eg., grosbeak hawfinch . 1830. gylfgragen, gwlfgragen eb. ll. - gregyn . scallop - shell . [].1783 gylfin eg. b . ll. - au , - od . bird ’ s beak , bill ; point ; snout , sharp - pointed nose ( e . g . of mouse); mouth , lip . 10g. Amr.: cylfin. 1816. Gw. hefyd golfan, gylf. gylfinaid eg. ll. - eidiau . beakful , mouthful . 1754. gylfinbraff eg. ll. - au , a hefyd fel a . grosbeak , hawfinch ; thick - beaked . 1803. gylfinferw eg.neu a . bubbling ( of sound ) from the beak ; beak - babbling , chattering . 14g. gylfingoch a. ll. - ion . red - beaked . 16g. gylfingorn, gw.gylfin + corn. gylfingras a.-, rough lipped harsh of speech .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33616 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3361 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

15g. gylfingroes, gylfin groes eg.-, cross beak crossbill . 1830. gylfinir eg. ll. - od , - iaid . curlew . 15–16g. Amr.:g.glyfinir. 16–17 golfinir. 1707. cylfinir, cilfinir. 1774. Cfn.:,,.Arlafar.gylfinir bach: sandpiper curlew little curlew Calidris testacea g. y cerrig: stone curlew,.Arlafar. Burhinus oedicnemus g. coeg: whimbrel,. Numenius phæopus 1547. gylfinog a.ahefydfel eb . g . beaked , rostrated . 1798. Fele . wild daffodil , narcissus . 18g. gylfinwaed a.- having a blood stained beak or mouth . 14g. gylfog1 a., beaked rostrated . 1770. gylfog2 a., jagged serrated . [].1783 gylff eg.. gulf 1570. Gw. hefyd golff, gwlff. gyli, gylyf, gw. gwli, gylf. gyllyngaf: gyllwng, gyllyngu, gw. gollyngaf: gollwng. gym eg.; gum chewing -. gum 20g. Gw. hefyd gwm1 . gymaf, -iaf, gwmaf: gym(i)o, gwmo ba.,. to gum glue 1722. gymaidd a.. gummy 1774. gymnasiwm eg.. gymnasium 20g. gymnastaidd agymnastic.. 20g. gymnasteg eb.. gymnastics 20g. gymnastiwr eg. ll. - wyr . gymnast . 20g. Gymnosoffist eg. ll. - iaid . Gymnosophist . 1615. gymog, gwmog a.. gummy 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33626 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3362 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gymsiwn, gymsion eg.. gumption Ar lafar. gyn11 , gw. cyn . gyn21 , gw. gan . gynaecoleg eb.. gynæcology 20g. gynaecolegol a.. gynæcological 20g. gynaecolegwr, gynaecolegydd ll. -wyr , - yddion . gynæcologist . 20g. gynan, gw. gîn. gynbel, gwn ból eb. (un. bach. gynbelen ) ll. - i . cannon - ball , shot ; bullet . 16g. gyndwll eg. ll. - dyllau . port - hole . 1830. gyndy eg. ll. - dai . blockhouse . 1770. gynfad eg. ll. - au . gunboat . 1852. gynfidog eb. g . ll. - au . bayonet . 1770. gynfwrdd eg. ll. - fyrddau . gun - deck . 1852. gynglawdd eg. ll. - gloddiau . ()a battery ( of guns ). 1811. ()(b electric ) battery . 1842. gyngotwm eg.- gun cotton . 1852. gynisiaf: gynisio, gw. gnisiaf: gnisio. gynnad, gw.gan1 —g. nad pa (pwy, beth, &c.). gynnag, gynna, cynna(g) rh.. amhd whoever , whatever . 15g. Gw. hefyd gan1 —g. nad beth, gynta, gyntag. gynnaid eg. ll. - eidiau . vesselful , basinful . c. 1689. gynnau, gynneu adf. ac weithiau gynt fel a . a short while ago , a moment ago , recently,, just now not long since , previously , erstwhile ;-. afore mentioned 14g. Amr.: gynnef. 1547. cynnau. c. 1400.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33636 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3363 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

cynnef. 1547. Cfn.:,.gynnau fach: a short while ago just now 1775. gynnel eg.. gunwale 1809. Gw. hefyd gynwal, gynwalc. gynner, gw. gynnwr. gynnon, ff. l., gw. gynt2 . gynnwr, gwnnwr, gynnydd eg. ll. - wyr , - yddion . gunner ; musketeer . 1604–7. Amr.:g.gynner, gwnner. 15–16 gynnyn eg.,. small gun pistol 1722. gynog a.. gowned 1632. gynt1 adf. a weithiau gynt fel a . formerly , of yore , long since , ages ago . 14g. Cfn.:;.gynt gyntoedd: in times long past very long ago 1595. g. oll: a long while since,. in times past 1632. Amyr amser gynt , y dyddiau gynt , gw.amser (At.), dydd (At.). Gw. hefyd cynt. gynt2 eg.ac..all.dwbl e tf gynnon , gynhon . tribe , people , nation , esp . the pagan nations that harassed the Welsh,; namely the Scandinavians and the Danes also the English and the Normans. 13g. gynta, gyntag, cynta(g) rh. amhd . o flaen pwy , peth , &c. whoever , whatever , no matter how(, who what ,.). &c 1677. Gw. hefyd gan1 . gynwal, gynwel, gynwalc eg.,. gunwale gunnel 1852. gynyddiaeth eb.. g gunnery ; ballistics . 1774. gypswm eg.. gypsum 20g. gyr1 eg. ll. gyrroedd , a hefyd fel a . 1. drive,,,;,,; thrust blow push rush onset attack compulsion ; impulse , impetus . 14g. 2. flock,, herd drove . 1547. 3. accusation,, complaint prosecution . 13g. Fela . wrought ( of iron , &c .). 1862. Cfn.:...gyr o gardiau: deal or hand of cards1771. Cyfr g. tros waesaf: charge through warranty 15g.Bot .g. y gîr drwg: vervain , Verbena officinalis ( lit . a driving away of the evil one ). Ar lafar. gyr2 , gw. ger.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33646 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3364 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

gyrbren eg. ll. - ni . rolling - pin . 1604–7. gyrbron, gw. gerbron. gyrdd, ff. l., gw. gordd. gyrdd-, mewn geiriau cfns., gw. gwrdd. gyrddbwyll a., of great wisdom of sound judgement ,,. wellfounded reliable 14g. gyrdd-der eg.,, bravery courage fortitude , stoutness ; stubbornness , obstinacy ; fierceness,; ferocity hardship ,,. cold severity 13g. gyrddedd eg., bravery fortitude , stoutness , fierceness ,. wrath c. 1400. gyrddfab, gw.gwrdd + mab. gyrddfalch, gyrddfan, gyrddfar, gyrddfaran, gw. gwrddfalch, gwrddfan, gwrddfar, gwrddfaran. gyrddfarch, gyrddflaidd, gw.gwrdd + march, blaidd. gyrddflwng, gyrddfraint, gw. gwrddflwng, gwrddfraint. gyrddfri, gyrddfrwydr, gw. gwrddfri, gwrddfrwydr. gyrddfrwysg a.,. valiant and vigorous brave and steadfast c. 1400. gyrddgarw eg.. fig strong and mighty hero . 15–16g. gyrddgun eg.;. strong lord or chief lord of hosts 14g. gyrddiaith, gwrddiaith eb.ahefydfel a . strong or authoritative speech ; famous , renowned. 15g. gyrddlan, gyrddlew, gw. gwrddlan1 , gwrddlew. gyrddrad a., gifted richly blessed . c. 1400. gyrddri, gw. gwrddri. gyrddrwyf eg., strong ruler one who runs a fine course . 15g. gyrddwaed, gwrddwaed eg.. noble descent or lineage 15g. gyrddwas, gw. gwrddwas. gyrddwayw eb.. g strong lance ; one expert with his lance . 14g. gyredig a.. bfl driven ; beaten ( of metal ), wrought .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33656 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3365 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1588. gyrfa eb. g . ll. - oedd , gyrfêu , gyrfeydd . 1. course, career ,, way journey ;,- race race course ; stade , a measure of length , furlong;? gallop . 14g. 2. drove,, herd crowd , concourse . 13g. Cfn.:’.g.gyrfa bywyd: life s course 19 g. chwist: whist-.g. drive 20 g. redeg: race. 1632. Ampen yr yrfa , troeon yr yrfa , gw. pen, tro. gyrfaol a.. pertaining to a course or career 1827. gyrfarch eg.ll.-.-,-, feirch race horse post horse courser . 15g. gyrfaus a.. galloping 1773. gyrfawr eg. ll. - wyr . careerist . 20g. gyrfeydd, ff. l., gw. gyrfa. gyrfôydd eg. ll. - ion . runner , racer , galloper , race - horse . 14g. gyrfiaid, gyrfod, ff. ll., gw. gwryw. gyrfrwydr eb. ll. - au , neu fel a . battle that puts to flight or to retreat ; full of fierce fighting. c. 1400. gyrgam a.,, crooked uneven not straight . 14g. Gw. hefyd cyrgam. gyrgoed e.. ll driftwood . 1852. gyriad1 eg. ll. - au . a driving , a sending , a forcing , expulsion ; tendency , trend , drift . 14–15g. Cfn.:.gyriad allan: expulsion 1773. gyriad2 eg. ll. gyriaid . driver , drover . 15g. gyriedwr eg. ll. - wyr . driver . 1882. gyriedydd eg. ll. - ion . driver , drover ; coachman ; sender ; ( dict .) cattle - thief . 1632. gyrllaw, gw. gerllaw. gyrned, gyrnet eg. ll. - au . gurnet , gurnard ; this fish as a charge borne in arms (.).in her 16g. Cfn.:gyrnet coch: red gurnard , Aspitrigla cuculus . Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33666 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3366 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

g. gre: grey gurnard,.Arlafar. Eutrigla gurnardus g. sbotiog= g. gre. Ar lafar. gyrraf: gyrru bg.. a 1. to drive vehicle(,,.) machine horse &c and direct its course ;,,, run race speed gallop;(,,,,);,,, push or urge forward out in away back chase pursue drive away compel;; spur banish , outlaw . 13g. 2. to send,. dispatch 13g. 3. to push;, comb draw ( a comb through hair ),( set a comb in hair );, beat strike;(-). roll out oat cakes 14g. 4. to cause,, put place . 13g. 5. to hammer out,. beat into thin plates or leaves 1588. 6. to name,,. give a name to call 14g. 7. to accuse,,, charge with prosecute carry on a lawsuit ; prosecute for . 13g. Cfn.:,.g.gyrru allan: to drive or send out chase away 14 g. (allan) o’i gof: to drive out of one’, s mind provoke to anger or bad temper .1632. g. allan o le: todriveawayoroutofaplace;. dislocate 1632. gyrru am: to send for. 1722. g. ar: (i)to accuse ( of ), charge ( with ), prosecute ,convict .13 g. (ii) to name , give a name to , call . Gw. adran 6. uchod. (iii)to press upon , oppress .1748. (iv) to approach , get on for . 1876. (v) to press on with,,,.(vi),. carry on with keep at it work hard1800. to run down detract 1803. g. ar gyrn a phibau: to proclaim() as with pipes and trumpets , noise abroad , blaze abroad (. lit to send on horns and pipes). 1604–7. g. ar ddallt (ddeall): to give to understand. 1595. g. ar encil: to put to flight,; banish drive to a corner .1588. g. ar #o: to put to flight. c. 1300. g. ar herw: to outlaw. 1632. g. ar led (ar lled): to publish,. make known 1632. g. bara ceirch: to roll oat- cakes thin . Gw. adran 3. uchod. g. blys ar: to arouse a craving or keen desire for. 1567. g. braw (ar): to frighten,.g. scare 13 g. bw (ar): to frighten,, scare terrify .g.15 g. calon, gw. 4. uchod. g. cardiau: to deal(). cards 1771. g.’r cwch i’r dîr: to launch a boat,. fig launch a project , &c .(. lit to push the boat into the water). Ar lafar. g.’r cþn a gerddo: fig.. and prov to drive a willing horse , spur a free horse (. lit to drive or strike the chisel that moves). [1547 ]. g. drwg rhwng pobl: to stir up enmity between people. 1729. g. eiddigedd ar: to make jealous. 1588. g. #o ar: to put to flight.g.13 g. hawl: to make a claim;.g. carry on a lawsuit 17 g.’r hoel(en) adref: to drive the nail home, fig . clinch a matter . Ar lafar. g. i #o= g. ar #o. 1588. g. i #wrdd (#ordd): to send away. 1604–7. g. iasau drwy esgyrn (dyn): to send a thrill or shudder through one’.Arlafar. s bones g. lefel: to cut a level or a tunnel into the rock-.Arlafar. face g. ofn ar: to frighten,.g. scare 15 g. (pobl yn) benben: tosetatloggerheadssetpersonsbytheearsputatvariance,,.1632. g. peth i ben y bór: to drive or carry a thing to the extreme or utmost point; investigate to the fountain-.Arlafar. head g.’r sýn ar led= g. ar led. 1604–7. g.’r swch yn swmbwl: to bring a noble to nine pence;(. cause complete breakdown or frustration lit to drive the ploughshare into a goad). Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33676 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3367 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

g. taw ar: to silence,. put to silence 1631. g. trin: to cause dissension.g. Diw. 16 g. (pobl) ym mhennau ei gilydd: tosetatloggerheads. Ar lafar. g. ymaith: to send away,. drive out c. 1300. g. ymlaen: to carry on with;;. egg on propel 1632. g. ynni: to encourage,. incite 1604–7. Amhaearn gyrru , hogyn g .’ r wedd , olwyn g ., gw. haearn, hogyn, olwyn. gyrrofn eg.,. fright terror 1551. gyrrol a., driving propelling , propulsive . 1803. gyrrwr eg. ll. gyrwyr . 1. driver;,; rider racer haulier ; chaser , pursuer ; sender , dispatcher ; drover ;(.) dict cattle-; thief enforce . 15g. 2. prosecutor,. accuser 1543–8. Cfn.:;-,;.gyrrwr cerbyd: driver of a vehicle chariot driver charioteer coachman 1771. g. da mawr: driver of cattle. Ar lafar. g. gwartheg: drover. 1604–7. g. modur: car-, driver chauffeur .g.20 g. mulod: muleteer. 1776. AmRobin y gyrrwr , gw. robin. gyrth, a.ahefydfel eg . rough , hard ; dread , fierce ; strong , mighty ; driven , beaten ; blow,, push thrust . c. 1100. gyrthiad eg. ll. - iaid . hurler , beater , attacker , opponent . Dchr. 14g. gyrthiaf: gyrthio bg.. a to strike , beat ; butt , push ; shake , stir ; touch . 14g. gyrthiog a., cross adverse , calamitous . 18–19g. gyrthiol, -ol a., cross adverse , thrusting . c. 1600. Gw. hefyd cythrol. gyrthiwr eg. ll. - wyr . driver , hurler , beater , attacker . c. 1400. gyrthwynt, gw.gyrth + gwynt. gyrwynt eg. ll. - oedd . whirlwind , hurricane , tornado . 15g. gyséct, gw. cyséct. gysb, gysblys, gw. cysb, cysblys. gysod, gw. gosod. gystig a., earnest strenuous ,. strong 14g. Gw. hefyd ystig. gystlys eg. ll. - iau . tansy . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33686 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3368 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

18g. gystyngaf: gystwng, gystyngwr, gw. gostyngaf: gostwng, gostyngwr. gysymaith, gw. gosymaith. gyt eg.. gut 20g. Gw. hefyd gwt1 . gytin eb., weather bad weather . 16–17g. gyts eg., guts spirit , courage , energy . Ar lafar. gythaf: gythu bg.,,. to grumble murmur complain 1567. gythwayw, gwthwayw eb. ll. - wewyr . piercing lance , thrusting lance . 16g. gywn, gw. gown. ng cytsain, a’r unfed lythyren ar ddeg yn yr wyddor Gymraeg; ni ddigwydd ar ddechrau gair ond fel tr. trwynolg , e.e. gwraig , fy ngwraig , geneth , fy ngeneth , gardd,. fy ngardd h anadliad caled a’r ddeuddegfed lythyren yn yr wyddor Gymraeg.Brf .: H . (ynglþn ag e. ieithoedd wrth ddynodi’r ‘hen’ gyfnod, e.e.HGrnHGymH . ., . ., . Wydd., H . Lyd ., H . S .); H . D ., Yr Hen Destament; h . y ., hynny yw, id est. ha15cys.H.Gym.,gw.a. ha26 , ardd.H.Gym.,gw.ê,ag. ha3 ebdAhHaOhThereEh.!,!,!,!,? 14g. Amha ha , h . wþr , gw. haha, hawyr. hab, gw. hap. habanc, ?ff.daf.Dyfed,gw.afanc. habit1 , gw. abid. habit2 eb.. habit Ar lafar. habl, gw. abl. habnab ymad.heb.;. adferfol yn at random rashly 1707. habrsiwn, halbrsiwn eg. ll. habrsiynau . habergeon , sleeveless coat of mail . 14g. habsi eb., ill luck misfortune . Ar lafar. hac1 eg. (un. bach. hecyn ) ll. - iau . hack , incision , notch , cut , slit , cleft , tear . 16g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33696 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3369 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hac22 , gw. hag . haciad eg. ll. - au . a cutting , a hacking , a grooving . 1774. haciaf: hacio, hacian bg.. a to hack , cut , chop , slice , chip , notch ; pronounce improperly,( hack English ,.),, &c stutter stammer . 1547. haciedig, hacedig a.. bfl hacked , cut , notched , gapped . a. 1587. haciog a., hacked notched ; halting (’),, of one s speech stuttering stammering . 1688. haciwr eg. ll. - wyr . hacker , cutter , splitter , breaker . 1813. hacnai eg. ll. hacneiod , hacn ( e ) is . riding horse , saddle - horse , hackney ; horse kept for hire. 14g. Gw. hefyd hag22 , hac . hacraf: hacru, gw. hagraf: hagru. hacrêf, hacréu bg.. a to make or become ugly ; mar , disfigure , deface , spoil . 13g. hacrwch, gw. hagrwch. hacsen eb. ll. hacs . whore , hoyden . Ar lafar. hach1 ebd.! ugh 1789. Gw. hefyd ebd. ach, och. hach2 , hych eg.,( hoose husk disease of livestock ). 1875. hachen1 , gw. haeachen. hachen22 , gw. achen . hachiaf: hachio bg.;. to keck husk 1798. had e..(un.bach.,,b.)ll.-,-. tf hedyn hadyn haden au oedd 1. seeds,;.,, that which is sown fig that from which anything springs prime cause first principle,,;,. origin source bit mite c. 1300. 2. issue,,, offspring progeny descendants ;. stock 1346. 3. semen. c. 1400. Cfn.:(..).had Abraham: the seed of Abraham i e the Jews 1567. h. anianol:semen..1604–7. Bot h. anis: aniseed . 1722. h. ardyst:certified seed.20 g. Bot . had(au) carwe: caraway seed . Ar lafar. h. cynnydd:seed of increase..1740. Bot h. cywarch: hemp seed .g. Diw. 16 h. y drysi: brier-. seed c. 1400.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33706 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3370 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h.dynol,gw.3.uchod. h. yr epil, h. epilio:semen,.. seed of generation1604–7. Bot h. y #enigl: fennel seed . c. 1400. h. gardd(au):garden seeds..1546. Bot h. y gramandi (grymandi): gromwell seed . 1547. had(au) gwair: grass-. seed 1759. h. y wraig: seed of the woman(. with ref to Christ ).1672. h. Jacob= h. Abraham. 1588. h. llin: linseed. 1725. h. llyngyr: wormseed,. an anthelmintic medicine 1604–7. h. mwstard: mustard-. seed 1588. haden o de: tea-.Arlafar. leaf had safonol: seed().g. stock 20 h. sanctaidd: holy seed. 1588. h. sylfaen: foundation seed.g.20 Gw. hefyd hedyn. -had, trf. e. a ffurfir o ferfenw yn -hau , e.e. bywhad , coffêd , glanhad . hadaf1 : hadu bg.. a 1. to bring forth or produce seed,,, grow seed multiply become fruitful ; sprout into ears,;,. run to seed sow propagate 15g. 2. to beget,(). procreate children 1588. Gw. hefyd hata. hadaf2 : hadel ba.,. to prevent stop Ar lafar. hadaidd a.,;. having seed seedy running to seed 1803. hadaradr eb. ll. - au . seed - drill , seed - plough . 1848. hadblanhigyn eg. ll. hadblanhigion . seedling . [].1783 had-ddail e. tf . (un. b. had - ddeilen ). cotyledon , seed - leaf . 1850. hadef, gw. haddef. hadfa eb. ll. - oedd , - feydd . seed - plot , nursery - garden . Dchr. 17g. hadfaes, hadfawr, gw.had + maes, mawr. hadflodau, gw.had + blodau. hadgell, hadgib, gw. hatgell, hatgib. hadl, haddl a., ruined dilapidated , decayed , corrupt ,,, addled rotten withered ,. weak Dchr. 14g. hadlaeth e.. tf lettuce seeds . 1751. hadlaf: hadlu bg.,,,. to become dilapidated decay rot become addled 15g. hadlaidd a.,,. tending to be corrupt decayed rotten 1803.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33716 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3371 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hadlan eb. ll. - nau . seed - bed , seed - plot . [].1783 hadlaswellt e.. tf seed - hay . 1848. hadle eg. b . ll. - oedd . ()a seed - plot , nursery , also fig . source . Dchr. 17g. ()b seminary , school . 1655. hadledig a.. bfl decayed , corrupted , ruined . 1803. hadledd eg., decay decline , rottenness , corruption . Dchr. 14g. hadlen, gw. hatling. hadlestr eg. ll. - i . 1. ()a pericarp , capsule ; ovary ; fig . root , source . 15g. ()b scrotum . 16–17g. 2. seed-. lip 14g. hadlif eg.,;. gonorrhœa clap spermatorrhœa 16g. hadlifaf: hadlifo bg.. to run in a seminal discharge or gleet 1803. hadlifaidd a.,. seminal gleety 1773. hadlifiad eg.; gonorrhœa seminal discharge or gleet . 1803. hadlin, gw. hatling. hadlip eg.-. seed lip Ar lafar. hadlog a.,,. tending to change for the worse decayed corrupt 1803. hadlwynt, gw.hadl + gwynt. hadlyd a., withered languishing ,,,;.pale weak feeble corrupt 14g. hadnoeth eg. ll. - ion , a hefyd fel a . gymnosperm ; gymnospermous . 1852. hadog1 a.- seed bearing , seedy , full of seed , yielding seed , fruitful , prolific , teeming . 16g. hadog2 , hadoc eg. ll. - s . haddock .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33726 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3372 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1566. hadoged eb. ll. - au . seed - harrow . 1848. hadol a., of seed seminal , begotten of the seed (),; of man originating fruitful , prolific , teeming;. spermatic 1603. hadolaeth, hadoliaeth eb., seminality the state of being seminal . 1803. hados e.. ll small seeds ; seedlings . 1800. hadred eg.;,. gonorrhœa gleet spermatorrhœa 1632. hadrith eg. ll. - oedd . ovum , ovule , cicatricula ; spermatozoon . 1858. hadwair eg. ll. - weiriau . seed - hay . 19g. hadwely eg. ll. - au . seed - bed . 1812. hadwerthwr eg. ll. - wyr . seed - merchant , seeds - man . 1809. hadwr eg. (b. hadwraig , ll. - wragedd ) ll. - wyr . sower ; seeds - man . Dchr. 17g. hadyd e.. tf seed - corn (- oats ,- barley ,- wheat ),( sometimes ) seed - potatoes ; fig . seed . 15g. Ambasged hadyd , cae h ., ceirch h ., ffair h ., marchnad h ., tatws h ., gw. basged(At.), cae (At.), ceirch (At.), ffair, marchnad, tatws. haddef eg. 1. dwelling-, place home . c. 1400. 2. fig.( setting of the sun ). c. 1400. Amr.: haddau. 1604–7. Gw. hefyd addef1 . haddigl, gw. rhuddygl. haddun eg.neu a . desire , wish ; desirous , fond . c. 1400. haeach adf.ahefydfel eg . Feladf . ( a ) almost , very nearly , well nigh ; indeed ; already . 13g. ()b not much , hardly at all , scarcely , at all , hardly any , no longer . 14g. Fele . anything , hardly any , not much , nothing , no one , scarcely anyone , hardly anyone,; few instant , moment . 13g. haeachen adf., almost scarcely ,, nearly well nigh , for the most part ; in manner . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33736 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3373 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. Amr.: haechen. 1567. haearn eg. (ll. bach. haearnach , heyrnach ‘old iron, scrap iron’) ll. heyrn (ar lafar yng Ngwyneddhþrn , 1. iron;,;.,,; object made of iron iron bar fig hardness strength resolutness iron used in medicine as a tonic;, iron of iron , also fig . like iron , hard , strong , resolute , unyielding;. chalybeate 13g. 2. ()a iron or steel weapon , sword , spear , lance . 13g. ()b iron armour , coat of mail . 13g. ()c fetters , shackles , girths . 13g. ()d the iron parts of the plough (.. i e the ploughshare and coulter ); iron machinery (,.).of mill &c 13g. ()e branding - iron , cauterizing iron ; castrating - iron ; pincers . 1595. ()-,f flat iron smoothing -. iron 18g. ()gspur . 1854. Amr.: harn. 1672. Cfn.:.haearn aelwyd: fender 1773. h. afrllad: implement used to impress a design or decoration on a cake-.g. top before baking 20 h. awch: edge-. tool c. 1730. h. bachog: cramp-, iron grappling - hook .1725. h. barrau: bar-. iron 1854. h. brwd: hot iron,-,-. branding iron searing iron 1567. h. bwrw: cast iron,- pig iron .1771. h. caboli: smoothing-,-, iron box iron polishing -. iron 1775. h. canhwyllau: candle-. snuffers 1547. h. carthbren aradr: the iron on the paddle(.. i e the implement used for clearing a ploughshare of earth and clods). 1632. h. cefn: cap iron.g.20 h. clwt: a V-, shaped piece of iron with the tow edges sharpened like a knife , and a long handle slightly bent,. used for cutting ridge clots c. 1700. h. coch: red-. hot iron 1883. h. crafu: scalper,,. scalping iron scalprum c. 1730. h. crebychu: crisping-. iron c. 1730. heyrn crochan: pot-. hooks 16–17 g. haearn crychu: curling-. tongs 1852. h. cwic(io): quick, goffering - irons ; curling - tongs . Ar lafar. h. cyweirio: castrating-.g. iron 18 h. didonni: paringironturfingiron-, -.Arlafar. h. digroeni= h. didonni. 1811. h. dyludo: barley-, hummeller iron instrument , consisting of a frame and cross bars , used to knock off the awns from barley. Ar lafar. h. #rwyn: bit,. snaffle 1547. h. glas: ?.blue steel 1620. h. gosod= h. crychu. 1630. h. gwaed: fleam. c. 1730. h. gwair: implement for cutting a‘ block ’ of hay from a stack . Ar lafar. h. gwaith: wrought iron. 1864. h. gwallt: hair-, curler curling -. tongs 1632. h. gwasg: pressin-; iron smoothing -. iron 1780. heyrn (hyrn) gweirglodd (gwrglodd): the kernels of fruit or any hard seeds. c. 1700. h. gwely: iron bedstead. Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33746 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3374 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. gwrymiog: corrugated iron. Ar lafar. h. gwthio: breast-, plough an implement for removing top layer of peat when bringing peat - land under cultivation. c. 1730. h. gyr,—gyrru: wrough iron. 1840. h. hollti: froe,- a wedge shaped tool used for cleaving and riving staves ,,. shingles &c 1773. h. llosgi: branding-, iron searing -, iron cauterizing iron .1617. h. marcio: (i)tool used to mark that part of a peat - bog which is to be cut . Ar lafar. (ii) iron used to measure the length of a lobster. Ar lafar. h. (torri) mawn: peat-.Arlafar. cutter h. nod,—nodi: branding-, iron marking -. iron 1632. heyrn pedoli: shoeing irons.g.14 h. pentan: fire-. irons 1768. haearn pileru: an iron bar tapering towards the base to form a wedge and used formerly in quarries to split rock into workable sections. 1879. h. poeth: hot iron. 1632. h. porchell,—perchyll: pig-. iron 1874. h. presio,—presu=g. h. gwasg. 18 h. rhedeg= h. bwrw. 1800. h. sbaddu= h. ysbaddu. h. Sbaen: Spanish iron. 1878. h. sinc: galvanized iron,-. zinc iron Diw. 19 g. h. smwddio,—smwddo: flat-, iron smoothing -. iron 1763. h. sodro: soldering iron. 1849. h. stilo: iron for ironing or steeling clothes. Ar lafar. haearns (heyrns) tên: fire-.Arlafar. irons haearn tanio= h. llosgi. 1862. h. tawdd= h. bwrw. 1864. h. teiliwr: tailor’-. s smoothing iron 1773. h. torri: castrating-.Arlafar. iron h. traul: sole- clout , iron plate on sole - shoe of plough to prevent wear ( lit . wear iron ). Ar lafar. h. troi: instrument used in slate-, quarrying when a flaw appears in pillaring , in order to keep the line, if possible , from slanting off to one side . Ar lafar. h. ysbaddu (sbaddu): castrating-.Arlafar. iron h. ysgythr: style,. stylus 1607–11. bodêgormodoheyrn(s)yn(y)tên:to have too many irons in the fire, have excessive number and variety of projects. 1837. taro’r haearn tra bo’n boeth: to strike while the iron is hot,.Ar act at the most favourable time lafar. haearn yn eu (ein,&c. ) gwaed: unyielding strength , determinationlitironintheirour&c ( . ( , .) blood).20 g. Ambar haearn , baw h ., ceffyl h ., cist h ., dîr h ., egrid h ., ffordd h ., gwely h ., llen h., mwyn h ., nod h ., yr Oes H ., padell h ., pin h ., pren h ., rhwd h ., sinidr h., gw.bar1 , baw (At.), ceffyl, cist (At.), dîr (At.), egrid, ffordd, gwely, llen, llwch, mwyn21 , nod, oes , padell, pin, pren, rhwd 1 , sinidr. haearnaf: haearnu, haearno bg.. a to cover with iron , set or tip with iron , arm with iron;;, shackle iron smooth or press with a heated flat -;() iron make one callous or unfeeling;, harden become hard , become callous or unfeeling . 1604–7. Amr.: harnu. 1604–7. haearnaidd a.,,, like iron of iron ferreous ferruginous , chalybeate , of the colour of iron;;,,,;. pertaining to the Iron Age strong hard callous oppressive stupid 15g. haearnbig a.- iron tipped . 1726. haearndoddwr, haearndoddydd eg. ll. - wyr , - ion . iron - founder . 1831. haearndy eg. ll. - dai . ironworks , forge . 1722. haearnddawn eb.,;;. hardness strength cruelty roughness

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33756 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3375 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. haearndde a.,. like iron hard 13g. haearnddol, gw.haearn + dýl1 . haearnddor eb., defence armour . 14g. haearnddu a.-,- iron grey lead coloured ;.. fig grim 1632. haearnddull a.- hard hearted , unfeeling , unaffected . 1658. haearnddur eg.,,. hard iron hard steel iron steel 14g. haearnedig abfldonewithiron.. . 1775. haearneiddiaf: haearneiddio ba.,() to harden make one unfeeling or callous . 1848. haearnfaen eg. ll. - feini . ironstone . 1851. haearnfaich a.;,,. wearing iron armour strong steadfast stable 15g. haearnfan eb.- iron mould ( on garment ,.). &c 1775. haearnfeistr eg. ll. - i . iron - master . 1875. haearnflaen eg., chape iron point of scabbard . 1771. haearnffordd eb. ll. - ffyrdd . railway . 1835. haearngaen eg.. iron armour Dchr. 14g. haearngant eg., strake iron tyre . 1794. haearngap eg.. burgonet 1771. haearngnap, gw.haearn + cnap1 . haearngul a.. hard and thin 16–17g. haearnlas a.-,-. iron blue steel blue 19g. haearnlen eb. ll. - ni . iron sheet , sheet - iron . 1833. haearnlo, harnlo eg.-(. name given to a particular type of coal or coal seam lit

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33766 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3376 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY iron-). coal 1874. haearnlle eg.-. puddling furnace 15–16g. haearnllif eb.. iron saw or file 13g. haearnlliw a.-,,-, of the colour of iron or iron rust rusty bluish grey of the colour of lead. 16g. haearnlly a.. steadfast of oath as iron c. 1400. haearnllyd a.- rust coloured , reddish - brown ; ferruginous . 16g. haearnod, haearn-nod eg. ll. - au . stigma , brand . 1822. haearnodaf: haearnodi ba.. to brand 1822. haearnol a. ll. - ion . of iron , pertaining to iron , iorn - like ; hard , unfeeling , rigid , stern . 13g. haearnrwd eg.-; iron rust colcothar . 1850. Gw. hefyd rhwd—rh. haearn. haearnwaith eg.ahefydfel a . 1. work of iron;, ironworks iron industry ; wrought in iron . 16g. 2. wound inflicted with iron or steel. 15g. haearnwch eg., ironness hardness ,. strength 20g. haearnwedd eb.,,. blueness paleness pallor 15–16g. haearnweithfa eb. ll. - feydd , - faoedd . ironworks , iron - furnace . 1816. haearnwerthwr, haearnwerthydd eg. ll. - wyr , - yddion . ironmonger . 1803. haearnwisg eb. ll. - oedd , a hefyd fel a . armour ; iron - clad , armour - plated . 16g. haearnwisgedig a.. bfl iron - clad , armour - plated . 1864. haearnwr, haearnydd eg. ll. - wyr , - yddion . 1. ironmonger;;. ironmaster ironworker 1368. 2. ()a wearer of steel mail . 15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33776 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3377 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

()b Ironsides (.. i e Cromwell ’ s troopers in the Civil War ). 1900. haech1 eb., hem skirt . Dchr. 17g. haech2 eg.. a clearing of the throat 1806. haedd a. a hefyd fel eg . ll. - au , - on , ?- ydd . successful , deserving , worthy ; reach , goal,. merit 12–13g. haeddadwy a.. bfl that may be reached , attainable ; that may be deserved . 1803. haeddaf: haeddu bg.. a ()a to deserve , be worthy , merit ; incur . 13g. ()b to strive for , reach for , endeavour , win , attain , obtain , catch . 13g. Cfn.:;.haeddu ar: to deserve from or of lay hold of c. 1300. h. bodd: to be worthy of(’) one s pleasure , please . Dchr. 14 g. Gw. hefyd cyrhaeddaf: cyrhaeddu, dihaeddaf: dihaeddu. haeddawd, haeddod eg., merit desert . 13g. haeddawdr eg.;. winner meriter c. 1400. haeddbarch a.,,,,, worthy of respect respectable deserving commendable praiseworthy deserving respect. 1561–2. haeddbarchus a.,. praiseworthy respectable 1684. haeddblas eg.,. merited or deserved place or mansion place of reward c. 1400. haeddedig a.. bfl deserved ; meritorious , worthy , praiseworthy , honourable . 14g. haeddedigaeth eb. ll. - au . 1. desert,, merit reward , worth . 14g. 2. demerit. 1632. haeddedigaethol a.,. meritorious deserving 1703. haeddedigol a.;,,,,,. deserving deserved merited meritorious just worthy procuring 1604–7. haeddel eb. ll. - i , - iau , - ion . plough - handle ; Charles ’ s Wain , the Plough ( constellation ). 10g. Cfn.:haeddel fach: (i) the little plough - handle , plough - staff .1722. (ii) the Little Bear constellation , Ursa minor. 1862. h. gam= h. fach. 1803.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33786 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3378 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. fawr: (i)the master handle of a plough , plough - tail .1639. (ii) the constellation of the Plough , Ursa major. 1756. haeddfawl a., praiseworthy deserving praise . 14g. haeddfawr a.,,,. of great merit worthy praiseworthy meritorious 1708. haeddfraint a., worthy deservedly privileged . c. 1400. haeddgamp eb.ahefydfel. a worthy achievement ; worthy and splendid , of well-. deserved feat 16g. haeddgar aworthypraiseworthy., . 18g. haeddgas a.,,. deserving hatred justly hated hated with cause c. 1400. haeddglod a.ahefydfel. eg worthy of praise or renown , praiseworthy , commendable,, deserving applause praised with reason . 16g. Fele . worthy praise , merit . 1604–7. haeddglodus a., famed renowned . 1846. haeddiad, haeddad eg. ll. - au . merit , desert , worth ; a reaching , assault , attack . Dchr. 14g. haeddiannaf: haeddiannu ba.,. to derserve merit 1823. haeddiannol, -us a., deserving meritorious ;. deserved 1606. haeddiant eg. ll. haeddiannau . merit , desert . 1568. haeddiantwerthwr eg. ll. - wyr . seller of indulgences , merit - monger . 1775. haeddigol a.,. meritorious deserving c. 1523. Gw. hefyd haeddedigol. haeddod, gw. haeddawr. haeddol a., deserving meritorious ,, worthy praiseworthy . 1688. haeddolder eg., merit worthiness . 1617. haeddus a.,. deserving just 1567. haeddwawd a.ahefydfel eg . worthy of praise , laudable , earning praise ; merited

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33796 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3379 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY song or praise. 15g. haeddwr eg. ll. - wyr . one who deserves or merits . 16g. haeddwych a.,. praiseworthy and splendid of excellent merit 16–17g. hael a. ll. -( i ) on , a hefyd fel eg . open - handed , generous , bountiful , liberal , free , genial,, kind kindly , merciful ; noble , stately ; generous person ; nobleman ,. lord c. 1100. Cfn.:,,,,,;hael byrllofiog,—byrllawiog: prodigal squandering riotous intemperate wanton lavish extravagant;.g. a prodigal person 13 haeladdon eg.. generous prince 13g. haelaf: haelu bg.,. to become liberal act generously 1803. haelaidd a.. of a generous nature 17g. haelair eg. ll. - eiriau . frank promise . 1722. haelber a.. generous and sweet 17g. haelbraff a.. generous and sturdy 16g. haelbyrllofiog, gw. hael. haeldad eg.(). generous or noble Father epithet of God c. 1400. haeldeg a.. generous and fair 14g. haelder eg. ll. - au . generosity , munificence , bounty , liberality , abundance , goodness , tenderness. 13g. haeldir, gw.hael + tir. haeldra eg., generosity abundance . 1618. haelddewr, haelddoeth, gw.hael + dewr, doeth1 . haelddwys, haelddyn, haelddysg, gw.hael + dwys, dyn, dysg. haeledig a.. bfl generous , liberal . c. 1730. haeledd eg., generosity munificence ,,,. liberality effusion goodness 14g. haelfab eg.;. generous son noble son Dchr. 14g. haelfaeth, gw.hael + maeth.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33806 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3380 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

haelfalch a.,. generous and proud ready and profuse Dchr. 14g. haelfam eb.( generous mother epithet for the Virgin Mary ). Dchr. 15g. haelfawr a.,,. of great generosity most gracious most liberal 16g. Gw. hefyd helfawr. haelfeistr, haelferch, gw.hael + meistr, merch. haelfrau a., generous bountiful ,. liberal 16–17g. haelfri a.. generous and praiseworthy 1721. haelfron a.ahefydfel eb . generous hearted ; generous heart . Dchr. 14g. haelfryd a.,,. generous liberal free 1839. haelfrydedd eg., generosity munificence ,, liberality benevolence . 1815. haelfrydig a., generous bountiful ,. liberal 1815. haelfrydigrwydd eg., generosity munificence ,. liberality 1836. haelfrydol, haelfrydus a., generous bountiful ,. liberal 1815. haelfudd a.ahefydfel eg . generous , of liberal profit or benefit ; liberal profit or benefit . Dchr. 14g. haelful, haelfwyn, gw.hael + mul23 , mwyn . haelffelo eg.,. friendship intimacy 16g. haelfflons aprodigal.. 15g. haelfflwch a., generous bountiful ,,; liberal lavish extravagant ,. prodigal 1632. haelffol a., lavish wasteful , prodigal , profuse . 1632. haelgalon a.,. generous hearted gracious 1809. haelgar a.ahefydfel eg . generous , beneficent , liberal , bounteous ; generous one , free giver. 15g. haelgarwch eg.. bountifulness 1770.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33816 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3381 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

haelged a.ahefydfel eb . liberal in distributing gifts ; liberal gift . Dchr. 14g. haelgrair, haelgrwn, haelgu, gw.hael + crair, crwn, cu. haelionedd, haelonedd eg.,. generosity bounty Dchr. 14g. haelioni eg., generosity munificence ,,,, bounty liberality beneficence abundance . 14g. Amr.:g.haeloni. Dchr. 14 Cfn.:.haelioni byrllawiog: prodigality 1547. haelionus a., generous bountiful , munificent ,,,. liberal free kind 1567. haelionusrwydd eg.,,. bountifulness generosity liberality 1770. haelior, hael-lawn, gw.hael + iýr, -lawn, -lon. haelni eg.,. generosity liberality 1868. haelog a.,. generous liberal 1620. haelonaeth, haeloniaeth eg.; nobility generosity , kindness . 13g. haelrodd eb. ll. - ion , a hefyd fel a . gratuity , largess , donation , grant ; liberal , bountiful . 1604–7. haelroddaf: haelroddi ba.,,,. to give generously donate bestow confer 1632. haelrwydd, haelrydd, gw.hael + rhwydd, rhydd. haels1 e. ll . (un. b. - en ). hail - shot , small shot . 15–16g. Amgwn haels , gw. gwn1 . haels2 a., sound wholesome ;, pure uncorrupted . 1480–1527. haelsiad, gw. halsaid. haelwaed eg.ahefydfel. a generous or noble nature or lineage , person of a generous nature;-. generous natured 16g. haelwalch eg. ll. - weilch . generous nobleman . Dchr. 14g. haelwar, haelwas, gw.hael + gwêr11 , gwas . haelwawr eg..ahefydfel. b a generous lord or lady , generous maiden ; generous and distinguished. c. 1400. haelwedd a.,,,. of a generous disposition kindly gentle courteous 15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33826 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3382 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

haelwen, gw.hael + gwen. haelwin a.,. generous with his wine hospitable 14g. haelwlad, haelwlydd, gw.hael + gwlad, gwlydd1 . haelwr eg. (un. b. - wraig , ll. - wragedd ) ll. - wyr . generous person , benefactor . 16g. haelwrid, gw.hael + gwrid. haelwych a.,,,-,, generous and splendid bountiful munificent open handed liberal copious;,. liberally splendid excellent c. 1400. haelwychder eg.,. liberality openness 1719. haelwychedd eg.,,. bountifulness munificence liberality 1632. haelwyn, gw.hael + gwyn1 . haemoffilia eg.. hæmophilia 20g. haemoglobin eg.. hæmoglobin 1898. haen eb. (bach. un. haenen , ll. - nau ) ll. - au , - ydd . 1. stratum,,, layer seam coating ;;, flake fold wrinkle ;. fig stratum ( in society , culture,.);, &c vein tendency . 14g. 2. substance;,. essence nature 1567. Amr.:g.hên. 16 Cfn.:.haen garreg: lain 1775. haenaf: haenu bg.. a to put in layers , form strata ,lay , cover , line ; be stratified . 1800. haenbant eg.. basin 1855. haenedig a.. bfl stratified ; laminated . 1850. haenell eb. ll. - au . ( thin ) metal plate . 20g. haenellaf: haenellu ba.. to plate 20g. haenennol astratified.. 1850. haengaled a.-. metal plated 20g. haengaledaf: haengaledu ba.. to plate

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33836 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3383 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

20g. haengig, gw.haen + cig. haeniad eg. ll. - au . stratification . 1846. haenithfaen eg.. gneiss 1850. haenithgraig eb. ll. - greigiau . gneiss . 1852. haenog, haenol a.;(). stratified laminate d 1850. haenyddiaeth eb.. stratification 1853. haer1 a.ahefydfel eg . importunate , earnest , steadfast , firm , immovable . 13g. Fele . harsh threat , challenge ; check ; positiveness . a. 1587. haer2 eg.,-( haircloth kiln cloth for drying cloth ,,.). malt &c 1588. Gw. hefyd hair2 . haeradwy a.. bfl avouchable , affirmable , predicable . 1770. haeraf: haeru bg.. a to insist , allege , assert , affirm , avouch , declare , plead ; pretend ; upbraid,, taunt reproach , cast in one ’, s teeth impute , lay to one ’ s charge , accuse ,. object 14–15g. Cfn.:,,’,,.haeru ar: to impute accuse lay to one s charge reproach father upon c. 1400. haerder eg., earnestness importunity . 1688. haerdyb eb. g . ll. - iau . dogma . 1850. haerdybiaeth eb.. dogmatism 1876. haerdybiol, -us a.. dogmatic 1850. haeredig1 a.. bfl affirmed , asserted . 1722. haeredig2 , haeredigaeth, gw. heretic, hereticiaeth. haeredigol a.,. affirmable positive 1780. haeredd eg., obstinacy stubbornness , perseverance , arrogance . Dchr. 14g. haeriad, haerad eg. ll. - au . assertion , allegation , maintaining , asseveration , affirmation,. insistence 1632.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33846 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3384 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

haeriadaeth eb.,,,. affirmation allegation dogmatism heresy 1816. haeriadol a.,. dogmatic positive 1871. haeriedydd eg. ll. - ion . 1. heretic. 1816. 2. the positive(.). in gram 1836. haerig a.(). assertory oath 1672. Gw. hefyd llw—ll. haerig. haeriol, gw. haerol. haerllug a. ll. - ion . brazen - faced , bold , impudent , pert , rude , unmannerly , immodest , insolent,,, arrogant boastful presumptuous ,; proud importunate , vehement ,; eager froward,. sullen Dchr. 14g. haerllugaf: haerllugo bg.. a to grow saucy , be brazen - faced ; make bold ; importune . Dchr. 17g. haerllugaidd a.-. somewhat brazen faced or saucy 1826. haerllugedd eg., impudence importunity , stubbornness . 14g. haerllugrwydd eg.,,,,, impudence insolence sauciness effrontery boldness importunity,,,; earnestness eagerness vehemence lasciviousness . 14g. haerllugwedd, gw.haerllug + gwedd1 . haerllugyn eg.,, a saucy one saucebox impudent person . [].1783 haerllyd a., wilful insolent ; violent . c. 1401. haerllydrwydd eg.. arrogance 18–19g. haerol, haeriol a., assertive assertory ,, positive predicative . 1675. haerwib a.. darting 16–17g. haerwr, haerydd eg. ll. - wyr , - ion . insister , assertor , affirmer ; reproacher , accuser . 1604–7. haets, haetsiad, gw. hats, hatsiad. haf eg. ll. - au , - oedd . summer , summer - time . 9g. Cfn.:.,haf bach (gîyl) Mihangel: a period of summery weather usu occurring around Michaelmas 29th

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33856 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3385 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

September(. lit little summer of Michaelmas ).Arlafar. h. brith: a summer that is partly dry,,..g. partly wet esp the latter Diw. 19 h. ci coch: hard time(. lit red dog ’ s summer ).[1547 ]. h. y Gwyddyl: summer of the Irish. c. 1400. Ambedwen haf , braenar h ., canol h ., carol h ., dawns y fedwen h ., dawnsio h ., dillynion h., ffarwel h ., gwenith h . (At.), gwyliau h ., hafar h . (At.), heulwen h ., hirddydd h., iêr fach yr h ., pawl h ., tþ h ., tymor h ., gw. dan yr elf. blaenaf. hafab ebd.! oh son my son ! 1588. Gw. hefyd ha3 . hafaf: hafu ba., to summer make summer -;. like cheer 1716–18. hafaidd a.,-,,,,;. pertaining to summer summer like summery fair pleasant mild fig gentle,, placid leisurely ,-,, light hearted joyfyl cheerful . 15g. hafal a.ahefydfel eg . like , similar , resembling , equal , of equal degree ; fellow , compeer,. equal 13g. hafaledd eg.. equality 20g. hafaliad eg. ll. - au , hafaliaid . equation ( in math .). 20g. Cfn.:.g.hafaliad cydamserol: simultaneous equation 20 h. syml: simple equation.g.20 h. unradd: linear equation.g.20 hafalochrog a.. equilateral 20g. hafalonglog a.. equiangular 20g. hafan, gw. hafn. hafar eg.. summer fallow 1547. Cfn.:.g.Llawen Hafar: name of a Welsh air 16–17 hafarch1 a. 1. brave,,,;,,. courageous strong mighty vigorous energetic active 1632. 2. slow,, lazy listless , sluggish . 1722. Cf. dihafarch. hafarch2 eg.-, pack horse small horse ,. nag 1547. hafarddaf: hafarddu bgatoploughlandinsummer.. ( ) . 1722. Gw. hefyd hafraf: hafra, hafru. hafargig, gw.hafar + cig. hafblas, hafdaith, hafdes, gw.haf + plas, taith, tes.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33866 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3386 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hafdom eg.. summer dung 1762. hafdrigfa, gw.haf + trigfa. hafdy eg. ll. - dai . summer - house , bower , arbour ; summer residence ; upland dwelling , occupied only during the summer months. 13g. hafdymor, hafdymp, gw.haf + tymor, tymp. hafddydd eg. ll. - iau . summer ’ s day ; fig . prime of life , zenith ( of one ’ s powers , fame,.), &c peak of prosperity , period of finest achievement , heyday . 13g. hafedwen eb. ll. hafedw . maypole , summer - pole . 1793. Gw. hefyd bedwen—b. haf. hafeiddiaf: hafeiddio bg.-. to become fine or summer like 18–19g. hafeiddiwr, hafeiddwr eg.. man of a pleasant disposition 1817. haferch ebdohyounglady., ! 16g. hafersac eb. ll. - iau , - s . haversack . 20g. hafgangen eb. ll. hafganghennau . maypole . 1863. Gw. hefyd cangen—c. haf. hafgain a.-, of summer like beauty very fair or fine . 13–14g. hafgan1 eg.- summer like radiance or brightness , summer sunshine . 1547. hafgan2 eb.,-. summer song may song 1688. hafgant eg.( tropic of Cancer or of Capricorn ). 18–19g. Gw. hefyd hafgylch. hafgwaith eg.acweithiaugydagrymadferfol. summer ’ s day , summer season , one particular summer or summer’; s day summer work or activity (. esp military operations), summer campaign . Dchr. 17g. hafgylch eg.( tropic of Cancer or of Capricorn ). 18–19g. Gw. hefyd hafgant. hafiaf: hafio bg., to spend the summer have a delightful time ,,. enjoy oneself revel 1786. hafing, hafin1 a., having covetous ,, greedy grasping .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33876 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3387 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. hafin2 ?.eb fine or summer weather , the serene season of summer , sunshine . Dchr. 14g. Gw. hefyd hefin. hafinder eg., summeriness summer calmness . 1850. hafit eg., joy pleasure ,, fun enjoyment . Ar lafar. hafladdaf: hafladd ba.(). to kill or destroy weeds during the summer season 1814. haflaw, gw.haf + glaw. haflawd, haflod e.. ll summer flowers , summer blossom . 18–19g. hafle eg.ll.-. oedd summer residence or resting -,place summering -, place cool spot . 1604–7. hafledd, ff. daf., gw. hafladdaf: hafladd. haflig, hafling, gw. haflug. hafliw, gw.haf + lliw. haflodau e.. ll summer flowers , also fig . 1790. hafloer eb.,. summer moon also fig 16g. haflog eb.- long legged , lanky , untidy woman . Ar lafar. haflug eg..ahefydfel. b a plenty , abundance , enough ; company , troop , crew , rabble ; numerous,, copious abundant . Dchr. 14g. Amr.: hafling. 1760. hafn eg. b . ll. - au , - oedd . gap , pass , cleft , fissure ; gorge , ravine , estuary ; narrow bay , inlet,, creek haven , anchorage ,, port harbour ; also fig . 14g. Amr.:g.hafan. 16 Amtref hafn , gw. tref. hafnaf: hafnu bg.. a to hollow out , form into a cavity ; extend , become extended ; become sluggish. 1803. hafnai eb. ll. hafneiod . slovenly woman , slut , slattern . 1768. hafnen eb. ll. hafnenni . slovenly woman , slut . 1803. hafnes eb. ll. - au . slovenly woman , slut . 1783. hafnog a.-, ravine shaped deep and narrow ( of valley );, ravined full of clefts , hollows

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33886 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3388 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY or fissures. 1859. hafnos eb. ll. - au . summer night , summer evening . 14g. hafoc, gw. hafog. hafod eb. ll. - ydd , - au . 1. summer residence, upland farmstead formerly occupied in transhumance during the summer months only; upland farm on which grazing is practised to a greater extent than cultivation; farm which is managed by a resident bailiff on behalf of the tenant or owner;; farm dairy -. house 13g. 2. flock or herd sent to summer pasture. 13g. Cfn.:,’.hafod unnos: cot built on a common in one night squatter s cot 1803. hafodaf: hafodi bg.-,; to dwell in a summer house spend the summer care for or attend to a dairy-. farm 1803. Gw. hefyd hafota. hafodaidd a.-,-, pertaining to a summer dwelling after the manner of a dairy farm somewhat rustic,, unsophisticated bucolic or pastoral . 15g. hafodlas, gw.hafod + glas1 . hafodle eg. ll. - oedd . summer abode ( in transhumance ), summer resting - place , summering-, place upland farmstead . c. 1562. hafodreg, gw. hafodwr. hafodwr eg. (b. hafodwraig , hafodreg , ll. hafodwragedd ) ll. - wyr . one who is in charge of a dairy-, farm bailiff , one who rears or tends cattle ,.,. &c farmer 15g. hafog1 , hafoc eg., havoc devastation , destruction ; spoliation , pillage , plunder . 14–15g. Amcrio , gwneud , gwneuthur hafog ( o , ar , &c .), hai h ., gw. criaf: crio, gwnaf: gwneud, gwneuthur, hai. hafog2 eg.ahefydfel. a plenty , abundance , great store ; generous , bountiful , abundant;,,. luxuriant fine pleasant 15g. Amtir hafog , gw. tir. hafogaf: hafogi bg.. a to play havoc , devastate , destroy , ruin , ravage . 1803. hafol a., pertaining to summer occurring or appearing ,.,,; &c in summer æstival summery,,. warm hot 1759. hafota be.ahefydfel eg . to practise transhumance , live in a summer or temporary abode,, be in summer quarters pass or spend the summer ; a dwelling or a residing in the country. 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33896 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3389 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd hafodaf: hafodi. hafotgi, gw.hafod + ci. hafotir eg.. summer pasture 13g. hafotref eb. ll. - i , - ydd summer homestead , summer - house . 1420. hafotwr, gw. hafodwr. hafoty eb. g . ll. hafotai . summer abode in the uplands , country - house , farmhouse , dairy-; house also fig . 1588. hafr, gw. hyfr. hafraf: hafra, hafru bg.. a to summer - fallow . Ar lafar. Gw. hefyd hafarddaf: hafarddu. hafren eb. ll. - nod . untidy , disreputable woman ; prostitute . 18–19g. Hafren- mýr Hafren, gw. mýr. hafrennaidd arompishwild.,. 18–19g. hafwalch, hafwin, hafwisg, gw.haf + gwalch, gwin, gwisg. hafwr, hafwraig eg. b . ll. - wyr , - wragedd . May - day dancer ; woman of masculine character,;-,’. virago dairy woman farmer s wife 1547. hafwres, hafwynt, gw.haf + gwres, gwynt. haff eg. ll. - iau . sudden or hasty catch , grab , snatch ; ( clumsy ) stroke of scythe , &c . 1803. haff-drors, haff-drars eg.. chest of drawers Ar lafar. haffgi eg. (b. haffgast ) ll. - gwn . one who snatches or snaps , grabber . 1790. haffiad eg. ll. - au . a snatching , a snapping or grabbing ; ( clumsy ) stroke with scythe , &c., a hacking . 1803. haffiaf: haffio bg.. a to seize hastily or greedily , snap ( at ), snatch , devour , gulp , guzzle;,. cut clumsily hack Dchr. 17g. haffiaid eg. ll. - ieidiau . as much as can be grabbed in the hand , handful . Ar lafar. hafflaid eg. ll. - eidiau . armful , lapful , bundle . c. 1770. hafflau eg.,;,, bosom lap grip grasp clutches . 1547.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33906 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3390 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd afflau. hag1 eg. ll. hagiau , - ion . cut , gash , notch , chink . 1803. Gw. hefyd hac1 . hag22 , hac eg.-,. wretched or worn out horse hack Diw. 19g. hagab eg.. a kind of edible grasshopper 1588. hagabwt a crog eg.. hackbut ã croc 16g. hagad, gw. hygad. Hagareniad eg. ll. - iaid . Hagarene . 1588. Hagariad, Hageriad eg. ll. - iaid . Hagarite . 1588. hagen1 cys.ac adf . ()a but , however , nevertheless , notwithstanding , all the same , yet , after all ; on the other hand;,,,;,,. moreover besides further in addition in truth doubtless indeed 9g. ()b almost , nearly . c. 1530. hagen2 eb.; hag witch . 16g. Hageriad, gw. Hagariad. hagiograffwr eg. ll. - wyr . hagiographer . 1926. hagioleg eb.. hagiology 20g. haglaf: haglo bg.. a to haggle . Ar lafar. hagnai, gw. hacnai. hagr aon. ll. - . ()a ugly , unsightly , ill - favoured , deformed ; repulsive ( to the sight ), hideous , offensive,. odious 1346. ()b foul , inclement , stormy , blustery , rough , severe ( of weather , season , &c .). 1683. ()c huge , enormous . 1716. ()d hard , harsh , grievous , severe , vehement ;discourteous , rude , abusive , unkind ; unfair,( foul of behaviour , language ,.),, &c unjust dishonest ; unseemly , unbecoming , improper;, base churlish , mean , ungracious (.. e g of an act ). 13g. Cfn.:&c.(,,.),,(bod yn) hagr gan (ganddo, ganddynt, ): to grieve him them &c deeply offend take

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33916 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3391 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

it ill;(),, be very impatient of be highly indignant or resentful be in an ugly mood . c. 1400. trwy (drwy) warth a n.: by foul means. c. 1600. trwy (drwy) h., trwy deg a (thrwy) h., trwy deg neu h.,&c. : by foul means , by fair means or foul.g.16 rhwng teg a h.: by fair and foul. 1703. Amgair hagr , troi ’ r tu h ., gw.gair1 (At.), trof: troi. hagraf, hacraf: hagru, hacru bg.. a to make ugly , render unsightly , deface , disfigure;, become ugly marred or disfigured . 1722. Gw. hefyd hagrêf: hagréu. hagrêf: hagréu bg.. a to become ugly or disfigured ; make ugly , disfigure , deform , deface . 14g. Gw. hefyd hacrêf: hacréu, hagraf: hagru. hagraidd a.;,. rather ugly or unsightly sharp severe 16g. hagrbryd a.,. unsightly ugly Diw. 15g. hagrdew, hagrdlawd, hagrddant, hagrddrwg, hagrddrych, gw.hagr + tew, tlawd, dant, drwg, drych. hagrddu a.. ugly and dark 1604–7. hagrddwl, hagrddwys, gw.hagr + dwl, dwys. hagredd eg., ugliness hideousness ,. foulness 1632. hagrferch, hagrfloedd, gw.hagr + merch, bloedd. hagrfrwnt a., foul filthy , obscene , unseemly , flagrant . 1561–2. hagrfyd, hagrgaeth, hagrgogail, hagrlef, hagrlew, gw.hagr + byd1 , caeth, cogail, llef, glew. hagrliw a.- ugly coloured , squalid , discoloured . 15g. hagrlun, hagrlwyn, hagrnoeth, hagrwae, hagrwall, hagrwawr, gw.hagr + llun, llwyn2, noeth, gwae, gwall, gwawr. hagrwch eg., ugliness unsightliness ,-, ill favouredness deformity ,, foulness hideousness , loathsomeness,( moral ) repulsiveness ;rudeness , impropriety , incivility . c. 1400. hagrwedd a. ac efallai fel eb . ugly - looking , unsightly , uncomely , ill - favoured ; hideous or monstrous appearance. 16g. hagrwern eb.(). foul or ghastly bog of hell c. 1400. hagrwydd eg., ugliness uncomeliness ,, foulness hideousness , deformity . 1547. hagrwyrth eb. ll. - iau . ignoble or unworthy act , foul stratagem , mean trick , wile .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33926 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3392 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1747. hagwed, hen org., gw. angwedd. hang, ang a.,,. narrow slender thin 12g. hangar eb.. hangar 20g. hanger1 eg. ll. - s . ()(a coat -) hanger . 20g. ()b hangings . Ar lafar. hanger2 eb. ll. - au . hanger . 17g. hangiaf: hangio, hangian bg.. a to hang , suspend , be suspended ; reel , stagger . 1547. Gw. hefyd hongiaf: hongian. hangings ell.. ()a hangings . Ar lafar. ()b a kind of ornament formerly worn on dress . 17g. hanglef eb., a scolding a shouting here and there . Ar lafar. hangmon, hangman eg. ll. - myn . hangman . 16–17g. haha, ha ha ebd.ahefydfel a .ac eb . ()a continually interjecting ‘ eh ? what ?’, ever requesting reiteration of what is said to him(). of deaf person 13g. ()(b as an int . of surprise , embarrassment or perplexity , joy and laughter , scorn , approval,.). &c 14g. Fele . loud or noisy laughter , guffaw . Ar lafar. Gw. hefyd aha. -hai, trf. gwthr., gw. -ai2 . hai11 , hei ebd.ahefydfel eg .. b hey !, excl . used to attract attention and esp . to encourage,, set on or incite also to express surprise and sometimes () jocular suspicion with regard to one’; s aims sometimes it is used in the refrain of a song with no definite meaning. 15g. Fele . call of encouragement , &c ., an urging or egging on , incitement , a setting on;? flurry , rush , hullabaloo , pandemonium , hubbub , commotion . 15g. Cfn.:hai (hei) ati: call of encouragement , the equivalent of ‘ Get cracking !’, ‘ Fire away !’, ‘ On with the job!’ ( sometimes , however , it is used as referring to past time and may be rendered ‘ I ( he , they ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33936 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3393 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

&c.) set to , applied myself ( himself , themselves , &c .)). Ar lafar. h. diofal: lackadaisical,,-,--. irresponsible easy going happy go lucky 1860. h. helles: ?,.shouting frantically raving 1620. h. hifyn, h. hafog: cryformerlyraisedwhencattlewerefound to have broken into a neighbour’ s cornfield. 1847. h. ho: hey-, ho excl . expressing joy or delight .Arlafar. h. how, how h., h. ho: heigh-, ho alack , alas , excl . usu . expressing sorrow , regret , pity , dismay , weariness,. &c 1535. h. lag: ?!g.woebetidethelaggard 15–16 h. lol: hue and cry.g. Dchr. 17 h. (hei) lwc: excl. equivalent to ‘ here ’ s sincerely hoping ( that ...)’,‘ let ’ s hope so ’.1847. h. ptrw ho: excl.. used in driving cattle 1803. h. (ac) wchw, h. hwchw (iwchw, whw): excl.,.,‘!’; expressing regret &c the equivalent of alas cry of alarm or emergency,,,,,.g. hue and cry excitement flurry hullabaloo hubbub Dchr. 17 Amcanu hai , hwi ( a ) h ., wele h ., h . lwli , gw.canaf: canu (At.), hwi, wele, hai-lwli. hai2 , ffrwyth camrannu yn yr ymad.yr hai , gw. rhai. haiach, gw. haeach. haiarn, gw. haearn. haib eb. ll. heibiau . anything of remarkable size , ‘ whopper ’; group . 18–19g. haid eb. ll. heidiau . ()a swarm ( of bees , also of insects or of small creatures , e .. g mice ), flock ( of birds), shoal ( of fish ); sometimes fig . 13g. ()b collection of larger animals , e .. g pack of hounds , flock of sheep ( also fig . in this sense);(,.,), and possibly a stud of horses of people &c often contemptuously crowd,,,,,. multitude throng troop gang horse 12g. ()c multitude ( of abstract things ), group , cluster ( of inanimate objects ). 15g. Cfn.:(),,dyfodhaidigwch: to come under control of situation turn out favourably have a happy issue. 1739. h. wen: swarm that leaves the hive shortly after settling there.g. Diw. 19 Amgreddf yr haid , synnwyr yr h ., gw. greddf, synnwyr. Gw. hefyd asgellaid, cyntaid, glasaid1 , gloywhaid, tarwhaid. haidd eg.(un.g. heiddyn ,b. heidden )ahefyd..ac..,ll.dwbl e tf e ll heiddiau . barley(),; the plant crop of barley grain of this cereal , used largely in making malt liquors and spirits,-. also formerly used in bread making 13g. Cfn.:-(.).haidd bendigaid: square eared barley lit blessed barley 1814. h. brag(u): malting barley.g.19 h. conglog: square-(.).g. eared barley lit angular barley 18–19 h. coliog: bearded or awned barley,,-. polystichous barley bear barley 1547. h. crochan: pot barley. 1848. h. di-groen: naked barley,. a variety of Hordeum vulgare 1848. h. du: black barley. 1836. h. Dy#ryn Clarach: Vale of Clarach barley,. a variety noted for its earliness 1839. h. garw: polystichous barley,,, the ears consisting of four six or even eight rows Hordeum vulgare (.lit rough or hardy barley , in contrast with ‘ haidd rhywiog ’).1839. h. hen #asiwn: two-.Arlafar. rowed barley with long slender ears h. hirdwys: long-( eared barley possibly identical with the preceding ).1852. h. merlys: a variety of two-.g. rowed barley 16 h. y mýr (mþr): sea-. barley 1632. h. pen y bêl: an early-,‘’(. ripening variety of barley identical with haidd Dyffryn Clarach lit ‘-spade blade barley ’‘ or supreme ( variety ) of the tilth ’).g.18–19

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33946 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3394 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. perl: pearl barley. 1860. h. potes: ?.pot barley 1860. h. rhywiog: two-, rowed barley distinguished from ‘ haidd hen ffasiwn ’ by its shorter and broader ear;‘’,,. it requires better cultivation and produces finer grain than haidd garw hence the name lit ‘fine barley ’. Ar lafar. Siýn yr H., Siýn (yr) Heidden, Sionyn yr Heidden, Syr John (yr) Haidd (Heidden): John Barley-, corn name given to whisky or other malt liquor , from personification of the grain used in making it. 1761. Ambara haidd , blawd h ., brag h ., cawl h ., col h ., cwrw brag h ., gronyn h ., hwch yn yr h., llyn h ., torth h ., gw.bara,blawd,brag,cawl,col11 (At.), cwrw, gronyn hwch, llyn2 , torth. haien eg.. hake Ar lafar. haif eb. ll. heifion . heap or drift ( of leaves ), cloud ( of dust ). 18–19g. haig eb. ll. heigiau . shoal of fish , ( sometimes ) flock of birds , &c .; transf . throng , troop,. crowd Dchr. 17g. Gw. hefyd aig1 . haing, gw. heng. haingsmon, gw. hengsmon. hail eg. b . ll. heiliau , - ion . service or attendance ( at table ), a pouring out ( of wine), libation ; food and drink , supplies for a banquet , feast . 13g. Cf. arail2 , diheilfrys, heilyn. hail-ddysgl, gw. heilddysgl. hai-lwli ebd., lullay lullaby . 1605–10. hai-lwlian bg.. a to sing ( a lullaby ), lull ( child ) to sleep . 1605–10. hain1 , gw. haint. hain2 , ffrwyth camrannu, gw. rhain. hain3 eb.,, fruit crop produce , increase , abundance , multitude , swarm . 18–19g. haint eg. b . ll. heintiau , heiniau , heinion . any fatal infectious or contagious epidemic disease,,();,,,;.; pestilence the plague disease malady sickness disorder also fig spasm of pain,, pang twinge . 13g. Amr.:g.hain. 13 Cfn.:,.g.haint anianol: menstruation menses 13 yr h. ar anifeiliaid,?,. h. yr anifeiliaid: cattle plague murrain 1632. h. y brenhinoedd: king’, s evil scrofula . Diw. 16 g. h. brigladd: theplagueorpestilence. 1604–7. h. byranadl: phthisic;. asthma 1617. h. calon (y galon, eu calonnau,&c. ): dysentery , bloody flux . c. 1400. h. y cleddyf biswail: spleen,,,. melancholy dejection ill temper 1760. h. y cornwyd: pestilence. 1567. yr h. gysglyd: sleeping sickness,. lethargy 1759. h. chwarren: pestilence,.g. plague 18–19 h. y chwys, yr h. chwys (chwyslyd): sweating-. sickness Diw. 16 g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33956 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3395 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. ar ddefaid,—y defaid: rot(). in sheep 1722. (yr) h. d(d)igwydd,—d(d)ygwydd: epilepsy,- falling sickness .g.13 h. y ddueg: hypochondria,,. melancholy depression 1770. h. dwfr: dropsy. 1567. h. yr ebolion: joint ill.g.20 h. y genau: inflammatory affection of the mouth and throat,. thrush 1547. h. y gïau: palsy,. paralysis 1632. h. glynol= h. llþn. 1701. yr h. gwaed, h. gwaedlif: ()excessive menstruation , issue of blood , hæmorrhage , dysentery .1567. h. y gwellt: complaint to which cattle are subject when first turned out to grass or when turned to richer pasture from poorer. Ar lafar. (y)r h. gwres,—gwresog: fever,.g. burning ague 13 h. gwyn: take-( all a disease in wheat ).g.20 h. gwyw: ?,,.numbness paralysis apoplexy c. 1400. h. y llau: the lousy disease,,. phthiriasis pediculosis 1632. (yr) h. llþn: contagious epidemic disease,. pestilence c. 1400. h. y fam: hysteria(. lit disease of the womb ).1770. h. y marchogion: piles,(.). hæmorrhoids lit disease of the horsemen c. 1400. yr h. mawr: leprosy(. lit the great disease ).g.16 yr h. melyn: ?;.g.yellow jaundice yellow fever 18–19 h. y moch: swine fever.g.20 h. y mynydd: a kind of infectious disease,. esp of cattle and sheep , murrain (. lit mountain disease ). 1547. h. y nodau: the plague,,(. pestilence murrain lit the disease of the marks ).1567. h. (y) rhianedd (rhianod): menstruation,;?, menses green sickness chlorosis ; hysteria , the mother .g.15 h. y Saeson=g. h. y chwys. 18–19 yr h. Tegla= yr h. digwydd. 1773. h. y trythyllwch: venereal disease,. syphilis 1803. yr h. twym= yr h. gwres. 1604–7. h. ymdaenol: epidemic disease. 1858. h. ymlynol= h. glynol. 1852. h. ymreol= h. y trythyllwch. 1830. (yr) h. ysgen: scurf,.g. dandruff 16 Gw. hefyd drycaint, echrysaint, gwresaint, mallaint. hair11 , hen org., gw. haer . hair2 e.. ll hair ; haircloth . 14g. Gw. hefyd haer2 . hair3 a., long tedious ; steadfast . 1672. haistain, gw. heistain. haits, haitsiet, gw. hatsh1 , hatsied. hêl1 eg. ll. halau , halion , haloedd , a hefyd fel a . salt ; alkali . 1655. Fela . salt , salty , saline ; alkaline . 1803. Cfn.:-.hêl amonia: sal ammoniac 1852. h. arian: salt of silver. 1856. h. Epsom: Epsom salt,. magnesium sulphate 1850. h. Glauber: Glauber’, s salt sulphate of sodium .1850. h. gwymon: saltpetre,, nitre potassium nitrate .1850. h. haearn: sulphate of iron. 1858. h. plwm: salt of lead. 1890. Amgwirod hêl , gw. gwirod. hêl2 eg. ll. halau . dung , manure ; filth , uncleanness . 10g. hêl3 eb., moor down , moorland .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33966 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3396 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

12g. hêl4 eb. ll. hals . hall , dining - hall , court . 15g. Amsir hêl , gw. sir2 , siral. hêl5 a., hale strong ,, gay hearty . 18–19g. hêl61 , ff. lafar Cered. a sir Gaerf., gw. êl . hala, gw. halaf: hala. halaawc, gw.alaawg, alafog (At.). halabalî, gw. halibalî. halaen, halaenwr, gw. halen, halenwr. halaeth, halaethaf: halaethu, halaethdra, halaethrwydd, gw. helaeth, helaethaf: helaethu, helaethdra, helaethrwydd. halaf1 : hala, ff. daf. y De, gw. heliaf: hel. halaf2 : halu, gw. alaf: alu. halaidd a., salt salty , saline . 1846. halan, halanllyd, gw. halen, halenllyd. halar, gw. hefyd anhylar. halas eg.. borax 1850. halbard, halberd, halbart, halbert eb. ll. - au , - iaid . halberd . 15–16g. halbrsiwn, gw. habrsiwn. halcionaidd, gw. halsionaidd. hald eg.. b jolt , jerk ; rough trot . 1632. Cfn.:(,),.Arlafar.(dod, galw) ar ei hald: to come call unexpectedly as the whim leads one haldiad, gw. haldiaid. haldiaf, haldianaf: haldio, haldian bg.. a to reel , totter , be tossed , sway ; toss , shake;. trot 1567. haldiaid eg., armful large amount . Ar lafar. halddwyn a.. saliferous 1858. haleliwia eb. ll. - au , - s , a hefyd fel ebd . alleluia , hallelujah . 1567. Gw. hefyd aleliwia.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33976 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3397 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

halen, halaen eg. ll. - au . ()a salt , sodium chloride ; brine ; fig . moral ñlite , the excellent of the earth ( in the comb.‘ salt of the earth ’), also wit or eloquence . c. 1300. ()b acid having the whole or part of its hydrogen replaced by a metal ; one of various substances having qualities similar to those of common salt. 1800. Amr.:g.halwyn. 14 Cfn.:,‘’(.’rhoddi (rhoi) halen ar ei gyn#on: to punish one pay one back lit to put salt on one s tail). Ar lafar. h. bae: bay salt. c. 1740. h. y fendith: the salt which was formerly put in a pewter dish on a laid- out corpse to prevent it from swelling(. lit the blessing salt ).Arlafar. rhoddi (rhoi) h. ar friw: to add insult to injury(. lit to apply salt to a wound ).1881. h. bywiol: acetic acid. 1816. h. y garreg: saltpetre,, nitre potassium nitrate .1545. h. clots= h. bae. 1617. h. y graig=[]. h. y garreg. 1783 h. cy#redin: common salt. 1771. h. y ddaear: salt of the earth. 1346. h. dur: salt of steel. 1771. h. Epsom: Epsom salt,. magnesium sulphate 1771. h. gem: sal-, gem gem -, salt rock salt .1688. h. glas: sulphate of copper. 1861. h. gwinau= h. bae. 1861. h. llwyd= h. bae. 1849. h. llwydlas= h. bae. 1793. h. llysieuog,—llysiau: alkali. 1816. h. metel (metael): mined salt. c. 1400. h. mýr—morol: sea salt. c. 1400. h. Pedr= h. y garreg. 1736. h. pór= h. y fendith. Ar lafar. rhoddi (rhoi) h. yn ei botes: to get even with one;(.’ have it out with one lit to put salt in one s broth). Ar lafar. h. prunela: prunella salt. 1771. h. pur= h. y garreg. 1852. h. rhedeg= h. y garreg. 1800. h. wermod,—wermwd: wormwood salt. 1771. Amcarreg halen , cath h ., cetog h ., crwth h ., cwd h ., cyfamod h ., gwerth ei h ., pinsiaid o h., pwll h ., salter h ., gw.carreg (At.), cath (At.), cetog, crwth, cwd, cyfamod(At.), gwerth, pinsiaid, pwll, salter. halenaf: halenu bg.. a to salt ; become salt . 1604–7. halenai eg.. b salt - box , salt - cellar . 1632. halenaidd a.,, saline salty brackish . 1803. halendir eg. ll. - oedd . salt - land , wilderness . 1620. halendy eg. ll. - dai . salt - house . 1722. halenfwyn eg.. vitriol 1815. halengell eb. ll. - oedd . store - house for salt . 1722.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33986 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3398 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

halenglawdd eg. ll. - gloddiau . salt - pit . c. 1762–79. halengraig, gw.halen + craig. halenlys eg. ll. - iau . saltwort , kali , alkali . 1604–7. halenllyd a., salt saline , brackish . 1795. halenog a., salt saliferous , saline , salty . 1722. halenol a.,,. containing salt saline salty 1848. halenwr, halaenwr eg. ll. - wyr . salt dealer , salt maker . 14g. halfawr, halfor, gw. helfawr, helfor. halffas eb.-( half face on coin ). 1620. haliaf: halio bg.. a to drive or lead a horse ( esp . in coal - mine ), haul , draw , heave . 1850. haliart eb.. halyard 16–17g. halibalî, halabalî eb.. g hullabaloo , uproar . 1847. halier eg. ll. - s . a haulier in a coal - mine . Ar lafar. haliw, aliw eg.,. saliva spittle 13g. haliwog a.,,. salivous salivary slobbery [].1783 haliwol a.,. salivous salivary 1858. halo eb. ll. - au . halo , corona ; halo , nimbus . 20g. haloctir, gw.halog + tir. halocty eg. ll. haloctai . polluted house , house of a person implicated in a robbery . 13g. halog a. ll. - ion . dirty , soiled , defiled , unclean , profane , corrupt , contaminated . 12g. halogaeth, -iaeth eb.. g corruption . 1615. halogaf: halogi ba.,,,,,. to defile sully pollute corrupt profane violate 13g. halogaidd a.,,,. unclean polluted corrupt profane Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 33996 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3399 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1630. halogan, gw. helogan. halogddyn, gw.halog + dyn. halogedig a.. bfl unclean , polluted , corrupt , defiled , impure , profane . 1588. halogedigaeth eb. g . ll. - au . corruption , filthiness , impurity , profaneness . 15g. halogedigrwydd eg.,, corruption defilement uncleanness , profaneness . 1567. halogedd eg.. filthiness 1588. halogiad eg.,, defilement pollution contamination , profanation . 1595. halog lw, haloglw eg., false corrupt or profane oath . 14g. haloglyd a.,. somewhat dirty rather sordid 1575–6. halogol a.,. contaminating harmful 1803. halogrwydd eg.,,,. corruption pollution defilement excrement 13g. halogus a., corrupt corrupting , polluting , polluted ,. impure 1696. halogwr eg. ll. - wyr . defiler , profaner , corrupter . 1604–7. halotsawd eg.. sodium 1862. halsaid, halsiad eb. ll. - eidiau . armful , large quantity . 1753. halsen, gw. raels. halsing eb. g . (bach. b. halsingen ) ll. - od , - au . kind of popular religious song , carol . 17g. halsingwr eg. ll. - wyr . authororsingerof ‘ halsingod ’, caroller . 1864. halsionaidd a.,,. halcyon peaceful quiet 1597. halsten eb. ll. - nau , halstod . kind of loaf baked in an oven . 1722. halsur eg.. hydrochloric or muriatic acid 1858. halwyn, gw. halen.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34006 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3400 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

halwynedd eg.,. saltness salinity 20g. halwynog, halwynol asaltysaline., . 20g. hallfor, gw. halltfor. hallt a. ll. heilltion , a hefyd fel eg . ()a salt , salty , briny , brackish , sharp ; preserved in salt , pickled . 13g. ()b fig . bitter , sharp , harsh , severe . 14g. Fele . sea , the brine , the briny . 13g. Cfn.:.Arlafar.bod yn hallt gan fy nghalon ddweud: to grieve one to say Amchwyn hallt , dîr h ., mýr h ., talu ’ n h ., gw. chwyn, dîr, mýr, talaf: talu. halltaf: halltu bg.. a to salt , season , cure ; rebuke , scold . 14g. Amcrwc halltu , gw. crwc1 . halltaidd a.,. saltish salty 18g. halltddwr, gw.hallt + dîr. halltedig, -iedig a.. bfl salted , cured . [].1783 halltedd eg., saltness saltiness , brackishness . c. 1400. hallter eg.,, saltness salinity brackishness . 1595. halltfor, halltfwyd, halltgig, gw.hallt + mýr, bwyd, cig. halltiad eg., a salting a seasoning . 1604–7. halltiedydd eg. ll. - ion . salter , one who salts or seasons . [].1783 halltineb eg.,. saltness salinity 1620. halltog, -iog a., salt salty . 1831. halltrwydd eg., saltness saltiness ,. also fig 1725. halltwr eg. ll. - wyr . salter , one who salts or seasons , dealer in salt or salted fish , &c. 1604–7. ham1 eg. b . ll. - iau . cause , circumstance , motive . 1567. Cfn.:(),().g.(nid) am ei ham: not without cause not arbitrarily 15 ar ei ham: voluntarily. 1567.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34016 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3401 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

(gwneud rhywbeth) o ham i ham: ().to do something at a venture 1803. ham2 eb. g . ll. - iau , - s . ham . 1846. Cfn.:().ham ac wy(au): ham and egg s 1855. h. borc: bacon-.Arlafar. ham hambwrdd eg. ll. hambyrddau . hand - tray . Ar lafar. Cfn.:.g.hambwrdd cymysgu: mixing tray 20 h. diferion: drip tray.g.20 h. rhifo: counting tray.g.20 h. siswrn: scissor tray.g.20 hambwyllaf: hambwyllo, gw. hanbwyllaf: hanbwyllo. hambygiaf: hambygio, gw. hymbygiaf: hymbygio. hamdden eg. b . ll. - au . leisure , pause , respite , rest ; ? temper , mood . 16g. Amcymryd hamdden , oriau h ., gw. cymeraf: cymryd, awr1 . hamddenaf, handdenaf: hamddena, -u, handdenu bg.. a to spend time over ();something concern oneself with ; take respite ,rest oneself ,,,;, linger idle loiter revive refresh. 13g. hamddenol a., leisurely deliberate ; intermittent . 1588. Amamser hamddenol , gw.amser (At.). hamddenoldeb, hamddenolrwydd eg.,. leisureliness idleness 20g. hamddenus a., leisurely refreshing . 16g. hamog eg. ll. - au . hammock . 1740. hamper eb. ll. - i , - ydd . hamper . 17g. hamperaid eb. ll. - eidiau . hamperful . Ar lafar. hamster eg. ll. - iaid . hamster . 1860. han eb.,, essence descent existence . 1632. hên1 eg. (a’i ddilyn gan yr ardd. ê ) a hefyd fel a . ac ardd . a rhgdd . separation,. divorce Dchr. 14g. Fela . different , other . 9g. Felardd . a rhgdd . ( out ) of , from . 10g. Gw. hefyd o,pa—p.hên.1 hên2 , gw. haen.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34026 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3402 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hanaf: hanu bg.. a to spring (),(),(). from derive from descend from 13g. Gw. hefyd hanwyf: hanfod. hanbo, hanbum, 3 un. pres. dib. a 1 un. grff. y f.hanwyf : hanfod . hanbwyll eg., thought consideration , meditation . 13g. hanbwyllaf: hanbwyllo bg.. a to think ( of ), consider , remember , mention , bother , care(), for busy oneself ( with ), take an interest (). in Dchr. 14g. Gw. hefyd ambwyllaf: ambwyllo. hanbych—hanbych well, 2 un. pres. dib., gw. hanwyf: hanfod. hanbydd, 3 un. pres. arf. a dyf. y f.hanwyf : hanfod . hances, hancets, &c.eb . g . ll. - i , hancetsi . handkerchief ; kerchief , small shawl . 1762. Cfn.:.Arlafar.hances wen (gwyn): white handkerchief h.(sidan)yrIndia: (()Indian silk handkerchief .1890. h. les: lace handkerchief.g.19 h. bapur (papur): paper handkerchief.g.20 h. boced (poced): pocket handkerchief. 1898. h. sidan: silk handkerchief.g.20 hancisier, han(c)sier eg. ll. - i . handkerchief . Ar lafar. handi a.,, handy useful convenient , dexterous ;,,. nimble lively quick c. 1770. handicap eg. ll. - au . handicap . 20g. handid, 3un.pres.myn.yf.hanwyf : hanfod . handl eb. (un. bach. handlen ) ll. - s . handle . 1848. handlaf, handliaf: handlo, handlio ba.,. to handle hold 17g. handwr, gw. hendwr. handwyf: hanfod, gw. hanwyf: hanfod. handdenaf: handdenu, gw. hamddenaf: hamddenu. hanedig a. bfl . a hefyd fel eg . ll. - ion . descended , sprung ( from ). 1770. Fele . ( a ) descendant . 1818. ()b derivative . 1808. hanedigaeth eb.. g descent , extraction , derivation . 1800. haneraf: haneru, hanera bg.. a to halve , divide into two equal parts , bisect ; render

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34036 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3403 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY half service. 13g. hanerbel eb. ll. - au . hemisphere . 1850. Cfn.:.Hanerbel Ddeheuol: Southern Hemisphere 1850. H. Ogleddol: Northern Hemisphere. 1850. hanerbrid eg.ahefydfel.- a half bred stock ;-, half bred mongrel . 1851. hanercall, hanner call a.,-,-,. foolish half cracked half witted silly 1740. hanercof a.ahefydfel eg . foolish , half - witted , distracted . 1701. Fele . half - wit . Ar lafar. hanercrwm, gw.hanner + crwm. hanercrwn a.ahefydfel eg .ll.- crynion . semi - circular . [].1783 Fele . hemisphere . 1803. Cfn.:.Hanercrwn Deheuol: Southern Hemisphere 1839. H. Gogleddol: Northern Hemisphere. 1839. hanercwyn eg.ahefydfel a . slight complaint ; half - complaining , quiet . 1595. hanercyn eg.(b. hanercen ). dwarf . Ar lafar. hanerdydd, gw.hanner + dydd. hanerddryll-ymadrodd, gw. hanner- h. dryll-ymadrodd. hanerddydd, gw.hanner + dydd. hanereg eb. ll. - au . moiety , half - measure ; half acre ; flitch of bacon . 13g. hanergrwn, gw. hanercrwn. hanergylch eg. ll. - au , - oedd , a hefyd fel a . semicircle ; hemisphere ; hemispherical . 1800. haneriad eg. ll. - au . a halving , a dividing into halves . 1803. hanerob eb. ll. haner ( h ) obau . flitch of bacon . 13g. Amr.: hanerog. 1762. hanerog1 a.ahefydfel eg .ll.- ion . imperfect , incomplete , partial , unfinished , half-, hearted middling , by halves ;, halved divided . 14g. Fele . sharer ; one who has half - achieved something . 1722. hanerog2 , gw. hanerob.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34046 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3404 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hanerpan, gw. haner-pan. hanersain, hanner sain eb. ll. - seiniau , - seiniaid . semivowel ; semitone . 1567. hanerwerth eg.. half the value or half the price 14g. hanerwr eg. ll. - wyr . half - back . 20g. Cfn.:-.g.hanerwr asgell: wing half 20 h. canol: centre-.g. half 20 h. chwith: left-.g. half 20 h. de: right-.g. half 20 hanerydd eg. ll. - ion . bisector . 20g. haneryn, gw. hanner. hanes eg. b . (un. bach. hanesan ) ll. - ion , - au . ()a history ; chronicle ; story of the past , tale , account , narrative , record , report , intelligence,;,;. tidings origin essence act 14–15g. ()b secrecy , mystery , secret ;? whisper , murmur . 13g. Amr.:[].hanas. 1547 Cfn.:.hanes anianol,—anianyddol: natural history 1858. cael h.: to have information,. be informed 1722. AmCymdeithas Hanes , holi h ., gw.cymdeithas (At.), holaf: holi. Gw. hefyd hanesyn. hanesaf: hanesu bg.. a to narrate history ; write history of , record , relate . c. 1785–90. hanesedig a.. bfl recorded . 1794. hanesgerdd eb. ll. - i . epic poem . c. 1785–90. hanesiad eg.,,. narration account anecdote 1803. hanesiaeth eb.;,; history tale story historicity . 1803. Cfn.:.hanesiaeth naturiol: natural history 1880. hanesiol, hanesiwr, gw. hanesol, haneswr. haneslyfr eg. ll. - au . history book , minute - book , chronicle ; memoir . 1732–3. hanesog a.. full of anecdotes or stories [].1783 hanesol, hanesiol a.,,;;, pertaining to history historical historic narrative notional not based on experience. 1719. hanesolrwydd eg.. historicity

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34056 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3405 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1878. haneswr, hanesiwr, hanesydd eg. ll. haneswyr , hanesyddion . historian , historiographer,. chronicler a. 1620. hanesyddaf: hanesyddu, hanesydda bg.. a to narrate history ; write history of , record,. relate 1871. hanesyddiaeth eb. ll. - au . history , historical work or chronicle ; historiography . 1774. hanesyddol a.,. historical historic 1825. Ampresennol hanesyddol , gw. presennol. hanesyddoldeb eg., historicity historicalness . 20g. hanesyddolrwydd eg., historicity historicalness . 20g. hanesyddwr eg. ll. - wyr . historian . 1816. hanesyn eg. b . ll. - nau . story , anecdote , tale . 1707. hanfod, hanffod eg. b . ll. - ion , - au . essence , sine qua non , quintessence , hypostasis , substance,,,;,;(.). existence being subsistence origin descent pl essentials 1567. hanfodaeth, hanfodiaeth eb., essence existence ,, origin beginning . 1800. hanfodaf, hanffodaf: hanfodi, hanffodi bg.. a to exist , subsist , be ; be descended , descend(),; from emanate give existence (); to be intrinsically in , be at the core of . 1711. Gw. hefyd hanwyf: hanfod. hanfodedd eg., essence quintessence , existence ,. being 1800. hanfodiad eg., essence quintessence , existence ,. being 1658. hanfodiaeth, gw. hanfodaeth. hanfodiant eg.,. constitution existence 1793. hanfodog a.ahefydfel eg .ll.- ion . essential , elemental , original ; essence , element , foundation,. root 18–19g. hanfodol, hanffodol a. ll. - ion , a’r ll. hefyd fel e . essential , substantive , vital , indispensable,,,,,,, intrinsic inherent integral real realistic existing having ();;(),();(.).independent existence natural native of emanating from pl essentials 1630. hanfodoldeb eg., essence substantiality , existence , hypostasis ,. reality

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34066 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3406 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

18–19g. hanfodoledd eg. ll. - au . essence , hypostasis . 1803. hanfodrenc eb. ll. - iau . category . 1771. hanfodres eb. ll. - i . category . 1852. hanfodrestr eb. ll. - i . category . 1798. hanfodwch eg., a being existence . 1651. hanfyddaf: hanfod, gw. hanwyf: hanfod. hanffod, hanffodaf: hanffodi, hanffodol, gw. hanfod, hanfodaf: hanfodi, hanfodol. haniad eg. ll. - au . origin , source , derivation , descent ; being . 1803. haniaeth eg. b . ll. - au . abstraction . 1923. haniaethaf: haniaethu bg.. a to abstract . 1932. haniaethol aabstract.. 1923. hanlith eb. ll. - iau . off - print . 20g. hanner eg. (bach. haneryn ) ll. hanerau , haneri , a hefyd fel adf . ()a half , moiety . 9g. ()b middle ; midday , midnight . 12g. ()c side , part . 14g. Feladf . half ( adv .), to some extent , to a considerable extent , almost , nearly . c. 1400. Cfn.:--.Arlafar.hanner a hanner: half and half h. awr:half an hour..1567. Gram h. bogail: semivowel . 1567. h. brawd: half-,-. brother step brother 1771. h. cant: fifty;,. half a hundredweight 56lbs 1707. h. coron:half-- a crown , two shillings and sixpence .17 g. Crdd . h. crych y dýn: semiquaver . 1722. h. cylch: semicircle,. hemisphere 1707. h. chwaer: half-,-. sister step sister Diw. 19 g. h. diwrnod: half-( day holiday ).Arlafar. h. dryll-ymadrodd: semicolon. 1725. h. duw: demi-. god 1604–7. h. dydd: (i)midday , noon .13 g. (ii) midday break , dinner break . 1848. h. dydd bach: (school ) playtime . Ar lafar. h. dydd mawr: midday break. Ar lafar. h. dyn: a semi-,-,?-.g. human half man half wit 14 h. (y) #ordd: half-.Arlafar. way h. gîr: half-, man unmanly or cowardly man .g.13

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34076 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3407 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. haf: midsummer.g.15 h. hob:flitch of bacon..1722. Gram h. llafarog: semivowel . 1567. h. lleuad: half moon. 1703. h. lloer= h. lleuad. 1774. h. munud!: half-- a minute !, half -- a moment !Arlafar. h. nos: midnight. 1346. h. pen:half- wit ( ted ). Ar lafar. c . d . h. proest: (i) half rhyme in prosody where each line ends in a different vowel rather than a consonant.16 g. (ii) half rhyme in prosody where each line ends in a different semivowel.1808. (iii) half rhyme in prosody where the vowels are followed by a voiced consonant in the one line and by a voiceless consonant in the following line(). or vice versa 1815. h. pwynt:colon..1608. Crdd h. týn: semitone . 1816. h. yn h.= h. a h. 1838. ar ei h.: half-,-. completed half done 1790. oh.gwaed:of half-,- blood half blooded ,-,-. half caste half breed 1878. o’r h.: by far,. much 14–15 g. wrth yr h.: by halves. 1632. yn ddau h.: in two,,.g. in twain in half 13 yn ei h.= yn ddau h. Ar lafar. Amhanner call ( a dwl ), h . pan , gîyl Ieuan h ., haf , gîyl Fair h . y gwanwyn , gw. hanercall, hanner-pan, gîyl1 . hanner-agored, gw.hanner + agored. hanner-Ariad eg. ll. - iaid . semi - Arian . 1856. hanner-Ariaeth eb.- semi Arianism . p. 1858. hanner-barbaraidd, gw.hanner + barbaraidd. hanner-blynyddol a.- half yearly (. esp of a preaching - meeting ,.). &c 1840. hanner-bogail, gw. hanner—h. bogail. hanner-caead, gw.hanner + caead. hanner-call, hanner-cof, hanner-crwn, hanner-cwyn, gw. hanercall, hanercof, hanercrwn, hanercwyn. hanner-cylch, gw. hanner—h. cylch. hanner-cylchaidd, hanner-cylchog, -ol, gw.hanner + cylchaidd, cylchog, -ol. hanner-cylchynol a.. semicircular [].1783 hanner-dall, hanner-difrifol, hanner-dof, gw.hanner + dall, difrifol, dof. hanner dydd, gw. hanner—h. dydd. hanner-egor a.-. half open 1604–7. hanner-glas, hanner-gorffwyll, hanner-gwaraidd, hanner-gwón, hanner-gwyll, gw.hanner + glas11 , gorffwyll, gwaraidd, gwón, gwyll . hanner-llafarog, gw. hanner—h. llafarog. hanner-llawn, gw.hanner + llawn. hanner-mededig a.. bfl half - reaped .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34086 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3408 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

10g. hanner-Morganiad eg. ll. - iaid . semi - Pelagian . 1807. hanner-mutsain eb. ll. - seiniau . voiced plosive consonant . 1847. hanner nos, gw. hanner—h. nos. hanner-pan, hanerpan aeg.ahefydfel . 1. half- fulled ;.- fig half witted ,- half soaked , foolish ,‘ not all there ’;-. half wit 1722. 2. white mullein. 16g. hanner-Pelagiad eg. ll. - iaid . semi - Pelagian . 1858. hanner-Pelagiaeth eb.- semi Pelagianism . 1858. hanner-pen, gw. hanner—h. pen. hanner-rhamantus, hanner-swyddogol, gw.hanner + rhamantus, swyddogol. hanner-tonol a.. chromatic 1848. hanner-torrog, hanner-traul, gw.hanner + torog, traul. hannos, ff. daf., gw. anosaf: annos. Hanochiad eg. ll. - iaid . Hanochite . 1588. hanoedd, 3un.amhff.myn.yf.hanwyf : hanfod . Hanoferaidd a.. Hanoverian [].1763 Hanoferiad eg. ll. - iaid . a Hanoverian . 19g. hanota bg.,. to bring legal proceedings against one go to law 1770. hanpo, hanpych, 3ac2un.pres.dib.yf.hanwyf : hanfod . hans eg.. dealings Ar lafar. hansbeg eg.. handspike Ar lafar. Hanseataidd a.. Hanseatic 1848. hansel eg.,, pay gift reward , gratuity . Ar lafar. Gw. hefyd honsel.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34096 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3409 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hansh1 eg. b . ll. - ys . a bite , mouthful . Ar lafar. hansh21 , hansiad eg. ll. hanshys , hansiadau . haunch ( in carpentry ). 20g. hansiad2, hansiaid eg. ll. hansiadau , hansieidiau . bite , mouthful . Ar lafar. Gw. hefyd hensiad. hansiaf1 : hansian ba.,,,. to hanch snap at bite maul Ar lafar. hansiaf2 : hansio ba.( to haunch in carpentry ). 20g. hansiar, hansier, gw. hancisier. hanswm a.;. handsome generous 1784. hanwyf, hanfyddaf: hanfod, hanffod bg. a’i dilyn fel rheol gan yr ardd. o . to be( from ), come ( from ), issue , spring ( from ), be derived ( from ), emanate ( from ), be descended();, from exist subsist . 13g. Cfn.: hen#ych (han#ych, hanpych, hanbych, anbych, henpych, hen#wch, hynpych) ((g)well): ()all hail ! greeting()! s 10 g. Gw. hefyd hanaf: hanu, hanfodaf, hanffodaf: hanfod, hanffodi. hanyw, 3un.pres.myn.yf.hanwyf : hanfod . hap eb. g . ll. - au , - iau . hap , chance , luck , fortune , good fortune , success , prosperity ; happening. 14g. Cfn.:,.hap a damwain: chance luck 1895. adrodd ei h. a’i anap: to relate one’.Arlafar. s adventures ar h.: perchance,.g. by chance 16 bod a’i (a’u,&c. ) hap ar: to have a ‘ down ’ on , bear a grudge against . Ar lafar. petai hap: should it happen. Ar lafar. Gw. hefyd anap. hapach adf.. perforce Dchr. 17g. hapchwarae eg. ll. - on . a gambling , betting ; lottery , raffle . 1853. hapchwaraeaeth eb.,. a gambling gamble 1863. hapchwaraeaf: hapchwarae bg.. a to gamble , bet , speculate ; gamble away . c. 1850. hapchwaraedy eg.ll.-.-, dai gaming house gambling -. house 1852. hapchwaraeol a., gaming gambling , speculating . c. 1850. hapchwaraewr, hapchwarôydd eg. ll. - wyr . gambler , speculator . 1850. hapddaliwr eg. ll. - wyr . stakeholder .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34106 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3410 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

20g. hapfasnach eb.. speculation c. 1850. hapfasnachaf: hapfasnachu bg.. to speculate c. 1850. hapfasnachwr, hapfasnachydd eg. ll. - wyr , - ion . speculator . c. 1850. hapgael alucky.. 16g. hapiaf: hapio, -ied bg.,. to happen chance 15g. haplograffi eg.. haplography 20g. hapnaf, hapniaf: hapno, hapnio bg.. to happen Ar lafar. hapnod eg. ll. - au . accidental ( in music ). 20g. haprif eg. ll. - au . random number . 20g. hapsampl eb. ll. - au . random sample ( in biology and mathematics ). 20g. hapsamplaf: hapsamplu ba.a’rbe.fel eg . to sample at random ( in biol . and math.); random sampling . 20g. hapus a. ll. - ion . happy , cheerful , blessed ; satisfactory ; comfortable ; fortunate , successful,. prosperous 15g. Gw. hefyd anhapus. hapusaidd a., happy fortunate , reasonably happy . 1696. hapusawdr eg.. one who contributes happiness 16g. hapusgamp eb.. happy exploit 16g. hapusgyflawnaf: hapusgyflawni ba.,. to fulfil auspiciously perform happily 1796. hapusiaeth eb.. eudemonism 1899. hapus-luddedig, gw.hapus + lluddedig. hapusol a., happy fortunate , prosperous . 1696. hapusrwydd eg.,,,. happiness bliss felicity blessedness c. 1585.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34116 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3411 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hapusryw, gw.hapus + rhyw. hapustad eg.(). blessed father of an abbot 15–16g. hapustaith eb.. happy journey 1728. hapusteg, gw.hapus + teg. hapuster, hapustra eg.,,. happiness felicity blessedness 16g. hapuswaed eg.acfel a . fortunate blood or lineage ; of fortunate lineage . 16g. hapuswaith eg.acfel a . happy or satisfactory work or deed , good fortune ; fortunate in work. 16g. hapuswedd, gw.hapus + gwedd1 . hapwaith eg.,. accident chance 1800. haraf*.,,;. : haru, harin(g) ba to bear endure tolerate hate 1722. Gw. hefyd hardd. haram eb.. harem c. 1762–79. Gw. hefyd harem, harîm. Harariad eg. ll. - iaid . Hararite , native of Harari . 1588. harbinger eg., harbinger forerunner . 1672. harbraf: harbro ba., to harbour give shelter to . Ar lafar. harbwr eg. ll. - s . harbour , port , haven ; refuge . 17–18g. hardd a. ll. heirdd , heirddion . beautiful , comely , handsome , fair , fine , noble , splendid , excellent;,,,. seemly proper decent fit 13g. harddaf: harddu ba.,,,,,,. to make fair beautify grace adorn embellish garnish dress 14g. hardd-deg a.,,,,,,. beautiful comely fair winsome goodly fine elegant c. 1400. hardd-dlws, gw.hardd + tlws. hardd-drafn eg.. fig fineornoblelordorchieftain . 14g. hardd-drem, hardd-ddrem a.. of splendid appearance 1753.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34126 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3412 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hardd-drwsiad eg.. fair apparel 1740. hardd-drwsiaf: hardd-drwsio ba.. to dress finely 1688. hardd-ddeddf eb.ac a . fine or noble manner ; courteous , mannerly . Dchr. 14g. hardd-ddrem, gw. hardd-drem. hardd-ddyn, gw.hardd + dyn. hardd-ddysg eb.. good breeding 1722. harddedig a.. bfl made handsome , adorned , garnished . 1632. harddedd eg., beauty elegance , splendour . Dchr. 14g. harddfaeth a.- well nurtured ,-. well bred 14g. harddfalch, harddfam, harddfarch, harddfoes, gw.hardd + balch1 , mam, march, moes2 . harddfraint eb.ac a . honoured status , honour ; with noble or fine privilege , honourable . Dchr. 14g. harddfun, gw.hardd + bun. harddfur eg.. fig splendid protector or chieftain . c. 1400. harddffrwst a.,. splendidly rushing brave and swift c. 1400. harddgal, harddgamp, harddged, gw.hardd + cal, camp1 , ced. harddglas eg.. fair family or company Dchr. 14g. harddgler, harddglyd (harddgled), harddgnwd, harddgorff, harddgu, gw.hardd + clór11 , clyd , cnwd, corff, cu. harddhaf: harddhau ba.,,. to beautify embellish adorn c. 1250. harddiad eg. ll. - au . an adorning , embellishment . 1604–7. harddiawn, harddlaes, harddlan, harddliw, harddliwiaf: harddliwio, gw. hardd+ iawn, llaes, glên, lliw, lliwiaf: lliwio. harddlun, harddlwyd, harddlyfn, harddrym, harddwaith, harddwas, harddwawd, gw.hardd + llun, llwyd, llyfn, grym, gwaith11 , gwas , gwawd. harddwch eg., beauty handsomeness , fairness , comeliness ; seemliness , decency . Dchr. 16g. harddwe, harddweddol, harddweddus, gw.hardd + gwe, gweddol, Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34136 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3413 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY gweddus. harddwisg eb. ll. - oedd . fine raiment , ornamental dress , finery . 1588. harddwisgaf: harddwisgo ba.,,,. to adorn decorate deck beautify 1704. harddwisgog, harddwisgwr, harddwiw, gw.hardd + gwisgog, gwisgwr, gwiw. harddwr eg. ll. - wyr . adorner , decorator , garnisher . 16g. harddwych a.,,,. beautifully fine or grand gorgeous splendid magnificent 1588. harddwychaf: harddwychu ba.,, to adorn decorate ornament , embellish ,. beautify 1632. harddwychder eg.,. fine splendour elegance 1727. harddwychi eg.,. fine splendour elegance 1855. harddwyn, gw.hardd + gwyn1 . haredd ?.eg clamness , tranquillity . c. 1590. harem eb. ll. - au . harem . 1890. Gw. hefyd haram, harîm. hargol eg.,. black beetle or cricket edible locust 1588. hariaf: hario bg.. a to be tired or exhausted , languish ; tire ( one ); spoil . Ar lafar. harianaf: harianu bg.. a to beware , avoid . 1707. harin(g), gw.haraf *: haru, harin(g ). harîm eg.. harem 20g. Gw. hefyd haram, harem. haris a.,. harsh bitter 1545. harl, herl eg., fuss commotion , uproar , discord , dissension . c. 1760. harlach, harlech, herlach eg., fuss commotion , bedlam , uproar , discord , dissension . 1803. harlwr, herlwr eg. ll. - wyr . wrangler , brawler , one who contradicts or disputes . 1850. harm eg.,. harm evil

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34146 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3414 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. harmoneg eb. ll. - au . harmonium . 1909. harmoni eg. ll. harmonšau . harmony , melody , concord . 1899. harmonia, gw. harmoniwm. harmonïad eg.. a harmonizing 1615. harmonïaeth eb.. harmony 1615. harmonïaidd a.. harmonious 1899. harmonig eg.ahefydfel. a harmonic ( in math ., as n . and adj .); harmonic ( in music), overtone , upper partial ; pertaining to harmony or to harmonics . 20g. harmoniwm, harmonium eg. b . ll. - s . harmonium . 1887. harmonydd eg. ll. - ion . harmonium player . 20g. harn, gw. haearn. harnais eg. b . ll. harneisiau . horse - harness , accoutrements , trappings ; armour , arms ; ?.coat of arms 13g. harneisiaf: harneisio ba. ()a to harness ; arm , dress . c. 1585. ()b to utilize and adapt ( natural forces , &c .). 20g. Gw. hefyd ymharneisiaf: ymharneisio. harneisiog a.;. harnessed armed 16g. harneisiol a.;. harnessed armed 16g. harneisiwr eg. ll. - wyr . armourer , maker of harnesses , harnesser . c. 1585. harneisus a.,. harnessed armed 15–16g. harnes, gw. harnais. harnlo, gw. haearnlo. haro ebd.,!,! cry of contempt haro ho 1703. harpi, harpiad eb. ll. harpiaid . harpy .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34156 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3415 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1630. harpiaf: harpio, ff. lafar Cered., sir Drefn. a rhan o Feir., gw. diharffaf: diharffu, diharffo. harpîn eg. ll. harpwnau . harpoon . 1807. harpwnwr eg. ll. - wyr . harpooner . 1807. harr-gwlych-dy-big eg.,. little grebe dabchick Ar lafar. harsib eb.. hardship 1784. harstain, herstain eb.. whetstone 1547. hart a.. hard 16–17g. harti a., hearty cheerful . 1762. haru1 , gw. darfyddaf: darfod. haru2 , gw.haraf *: haru. has, gw. as5 . hasard eg.. b hazard , game at dice ; hazard , venture , danger . 15g. hasled eg.. haslet 1819. hast eb.. g haste , hurry . 16g. Cfn.:.g.ar (mewn) hast: in haste 16–17 Amgwneud hast , gw. gwnaf: gwneud. hasti a., swift nimble ,;,, fast hasty rash hurried ,. fussy 14–15g. hastiaf, -af: hastio, hastu bg.,. to hasten hurry Ar lafar. hasting a., swift quick . 1688. hastus a., hasty hurried ,. wild Ar lafar. hat, gw. het. hata bg.. to beg or gather seed c. 1250. hataid eb. ll. - eidiau . hatful . 1731. hatgell eb. ll. - oedd . seed - vessel , pericarp .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34166 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3416 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1850. hatgib eg. ll. - au . seed - vessel , pericarp . 1850. hatgod, -en eb. ll. - au . seed - vessel , pericarp . 1833. hatgwys, gw.had + cwys. hatling eb. ll. - au , - od . mite , half - farthing ; modest contribution , all that a poor person can afford. 1551. hatlingwerth, gw.hatling + gwerth. hatris e.. tf charlock , wild mustard . Ar lafar. hatsh1 , hats, haets eb. ll. - us , - ys . hatch , opening . 1547. hatsh2 , hatsiaid eb.( brood of young ),,. swarm litter Ar lafar. hatsied eb. ll. - i . hatchet . 1547. hatwr, gw. hetiwr. hatyr eg.- one of the twenty four measures of instrumental music . 16–17g. hau, gw. heuaf: heaf: hau, heu. -hau trf. be . fel a welir yn bywhau , caséu , cofféu , cwpléu , glanhau , tecéu , tristéu , &c. haul eg. b . (un. bach. heulyn , b. heulen ) ll. heuliau , - oedd . sun , sunlight , also fig . 10g. Cfn.:(daw)h.arfryn(eto): better days will come ( lit . the sun will return to the hill ). Ar lafar. (myned) h. dan ei gaerau: sunset(. lit the sun going under its ramparts ).1567. o h. gaerau hyd yn h. gaerau: from sunrise to sunset. 1712. h. (i) gaerau: sunset.g.18 h. (y) cyfiawnder: sun of righteousness.g. Dchr. 15 (fel) h. haf: slow( like the summer sun ). Ar lafar. h. taro: beating sun( on doors , &c .). Ar lafar. h. Tomos Owen: the moon( lit . Tomos Owen ’ s sun ). Ar lafar. o haul i haul: from day to day(. lit from sun to sun ).1630. Amblodau ’ r haul , bol h ., brychau h ., brychni h ., cawod h ., cefn h ., cil h ., codiad h., cyw h ., chwys yr h ., deial h ., ergyd ( yr ) h ., gorsaf h ., llosg h ., llygad yr h., machlud ( iad ) h ., pelydr ( yr ) h ., pyst ( dan ) h ., tan h ., tywyn h ., wyneb h., gw.blodau,bol,brych,brychni,cawod,cefn (At.), cil,codiad,cyw, chwys, deial, ergyd, gorsaf, llosg, llygad, machlud(iad), pelydr, post1 , tan, tywyn, wyneb. haul-addoliad eg.- sun worship , heliolatry . 1866. haul-addoliaeth eb.- sun worship , heliolatry . 1856. haul-addolwr eg. ll. - wyr . sun - worshipper , heliolater .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34176 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3417 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1866. haul-belydr, gw.haul + pelydr. haul-bellafiad, haul-bellafiant eg.. aphelion 1848. haul-dywyniad, haul-dywynnog, gw.haul + tywyniad, tywynnog. haul-ddelw eb. ll. - au . image of a sun - god . 1588. haul-flodau e. ll . (un. haul - flodeuyn , - flodyn ). sunflowers . 1796. Gw. hefyd blodau—b.’r haul. haul-frycheuyn eg. ll. - frychau . sunspot . 1856. haul-gan, gw. heulgan. haul-losgaf: haul-losgi, haul-losgedig, gw.haul + llosgaf: llosgi, llosgedig. haul-nesafiant, haul-nesiant eg.. perihelion 1848. haul-orsaf, heulorsaf eb. ll. - oedd , - au , - ion . solstice . Dchr. 17g. Cfn.:.haul-orsaf (y) gaeaf, heulorsaf (g)aeaf: winter solstice 1803. h. (yr) haf: summer solstice. 1803. Gw. hefyd gorsaf—g. yr haul. haul-orsafol, heulorsafol a.. solstitial [].1783 haul-wen, gw. heulwen. haw1 ebd.. cry used when driving cattle Ar lafar. Gw. hefyd how1 . haw2 a.,; ripe full sluggish . 1753. Gw. hefyd hawr. hawc1 eg. ll. - iau . hod , hawk , plasterer ’ s tool . 1774. Cfn.:-.hawc gardd: garden box 1803. h. glo: coal-. scuttle 1803. hawc21 , gw. hawg . hawca, hawcian bgatohawkofferforsale.. , . 1864. Gw. hefyd hocaf: hocan. hawcaid eg. ll. - s . hodful ( of mortar ), hawkful . 1774. hawcer eg. ll. - s . hawker , pedlar . 1766. hawcian, gw. hawca.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34186 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3418 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hawcwr1 , -iwr eg. ll. - wyr . hodman , hawk - boy . 1774. hawcwr2 eg. ll. - wyr . hawker , pedlar . 1895. hawch, ff. taf. Dyfed a sir Gaerf., gw. awch. hawchus, ff. taf. Dyfed a sir Gaerf., gw. awchus. hawd, gw. hod2 . Hawd-y-Clþr eg.,’. Hauteclaire Oliver s sword 14g. hawdd a. gyda’r ff. cmhr. hawsed , haws , hawsaf ; ochr yn ochr ê’r rhain ceir trwygyd.yff.hawdded , hawddach , hawddaf ,a hawsach ,ahefydmewnrhai mannau clywirhaws fel ff. gsf. easy , facile , feasible , ready ; prosperous , happy , pleasant . 13g. Cfn.:,,.g.hawdd ei fyd: contented happy materially comfortable Dchr. 14 h. ei hepgor: dispensable,;. inessential useless 1591. beth wyf i haws?, heb fod yn haws, heb fod dim haws: what am I the better?, what is the use ?, to be no easier or better. 1722. hawddamor eg..ahefydfel b ebd . good fortune or luck ; hail !, good luck !, blessing !, farwell! Dchr. 14g. hawddamoraf: hawddamori ba.,(). to greet wish one luck c. 1400. hawddbarch, gw.hawdd + parch. hawddbeidiaf: hawddbeidio ba.. to suffer or tolerate easily 13g. hawddborth eg.. easy sustenance c. 1400. hawddbwynt, gw.hawdd + pwynt. hawdd-deb, hawdd-der eg.. ease 1815. hawdd-dir, gw.hawdd + tir. hawddfraint eb.(). easement in Law 20g. hawddfryd a.,,. tractable kindly genial Dchr. 14g. hawddfyd, hawdd fyd eg., ease pleasure , happiness ; prosperity . 14g. hawddfydaf: hawddfydu bg.,,. to live in ease prosper flourish 1583. hawddfydig a.,. happy at ease 18–19g. hawddgael a.. easily obtained

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34196 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3419 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1604–7. hawddgar a., amiable desirable ,,,, lovable kindly pleasant attractive ,,, comely lovely fair. 1551. hawddgaraf: hawddgaru ba.,(). to make pleasant inspire affection for 1701. hawddgaraidd a., amiable desirable , attractive ,,. lovely fair 17g. hawddgaredd eg. ll. - au . gentleness , beauty , attractiveness . 1714. hawddgarol a., amiable desirable , attractive ,,. lovely fair 1835. hawddgarwch eg.,,, amiability kindliness geniality attractiveness ,;. loveliness favour 1567. hawddgarwych, gw.hawddgar + gwych. hawddged, gw.hawdd + ced. hawddgoel eb.. g credulity . 1688. hawddgoeliaf: hawddgoelio ba.,. to believe easily be credulous 1595. hawddgof a.,,’. easily remembered or recalled memorable fresh in one s memory Dchr. 14g. hawddgred eb.,. credulousness credulity 1604–7. hawddgynnull a., easily gathered easily assembled . 1604–7. hawddhaf: hawddhau ba.,,,,. to make easy ease facilitate expedite further 1604–7. hawddiawn, gw.hawdd + iawn. hawddineb eg.,. facility ease 1803. hawddlithr, hawddrif, hawddwaith, gw.hawdd + llithr, rhif, gwaith1 . hawel ?.eb portion of the river Teifi fished by the third net . Diw. 19g. hawg12 , hawc eg., hawk often fig . 14–15g. Gw. hefyd gosog. hawg2 , gw. rhawg. hèwg a., arrogant disdainfully proud . 14g. hawl1 eb. g . ll. -( i ) au , - ion , holion .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34206 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3420 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1. ()a request , plea , demand , question ; claim , right ; cause ; inquisition , inquiry , trial . 13g. ()b legal claim , title to ownership of property ; lawsuit , legal action , prosecution . 13g. 2. principal,. capital 1803. Cfn.:;.g.hawl ac ateb: question and answer plaint and defence 13 h. amodol: conditional right.g.20 h. anfarnedig: case pending or undetermined. 1852. h. blaenoriaeth: pas,. precedence 1798. h. fwrdeistrefol: burgage(- tenure ). 1798. h. cwynwr: plaintiff’.g. s claim or demand Diw. 15 h. gyhyd,—cyhydedd: land-.g. suit claiming equity or equation Dchr. 17 h. ddefnyddiol: real action or legal process. 1730. h. ddiddymedig: withdrawn action. 1722. h. ddifwyn: fruitless or worthless claim.g.13 h. ddisyfyd: sudden claim.g.13 h. ddiwrthddadl: undisputed claim.g. Diw. 19 hawliau dyn: the rights of man,. human rights 1912. hawl gorfael: monopoly.g.20 h. wywedig: defunct or dormant claim. 1730. h. ir: pending claim. 1730. h. ben: personal action. 1632. h. pori: grazing rights. Ar lafar. h. swch a chwlltwr: soccage. 1798. h. dra blwyddyn: claim beyond the year,.g. claim that has become invalid 13 Amcolli hawl , corff yr h ., cyffroi h ., dyddiau h ., gorsedd h ., gyrru h ., gw. collaf: colli(At.), corff (At.), cyffroaf: cyffroi, dydd, gorsedd, gyrraf: gyrru. hawl2 , ff.3un.pres.myn.yf.holaf : holi . hawladwy, gw. hawliadwy. hawlaf: hawlu, hawlo, gw. hawliaf: hawlio. hawlberchenogaeth eb.. copyright 1838. hawlblaid eb. ll. - bleidiau . prosecuting or accusing party ; plaintiff . 13g. hawldeg a.. having a just claim c. 1400. hawlder eg.,,. claim right merit c. 1400. hawleb eb. ll. - au . right ; bill . 1842. hawledig, gw. hawliedig. hawlen eb. ll. - ni . permit . 20g. hawlfa eb.. court of law 1794. hawlfainc, holfainc eb. ll. - feinciau . judgement - seat , tribunal , judge ’ s seat , bench ().of magistrates 15g. hawlfeddiant eg.,,,. possession by right lawful possession legal claim copyhold

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34216 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3421 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1843. hawlfraint eb. ll. - freintiau , - freiniau . copyright ;claim , right , title , privilege , concession,,. prerogative charter 1811. Amdeddf hawlfraint , gw.deddf (At.). hawlgwyn eg. ll. - ion . plaint , plea . 1834. hawlgyfamod eg. ll. - au . covenant right , covenant interest . 1728. hawlhoniad eg. ll. - au . assertion of a claim or right . 1814. hawlhonnaf: hawlhonni ba., to claim assert a right or claim to . 1838. hawliad eg. ll. - au . a claiming , claim ; lawsuit , action at law or plea . 1604–7. hawliadur1 eg. ll. - on . claimant . 18–19g. hawliadur2 , gw. holiadur. hawliadwy a.. bfl claimable . 1803. hawliaf, hawlaf: hawlio, -o, -u ba.,,;. to claim demand ask prosecute 1823. hawliedig a.. bfl claimed ; possessing the right . 1838. hawliwr, gw. hawlwr. hawl-lythyr eg. ll. - au . cheque . 1820. hawlnod, gw. holnod. hawlogaf: hawlogi ba., to entitle give claim to . 1595. hawlrwym eg.,. legal right lien 1850. hawlrydd a.. freehold 1852. hawlweithred eb. ll. - oedd . title - deed . 1844. hawlwr eg. ll. - wyr . plaintiff ; claimant , litigant , prosecutor , stipulator , agent ; promoter;;. questioner client 13g. Gw. hefyd holwr. hawlydd eg. ll. - ion . plaintiff ; claimant , pretender . 1780. hawlysgrif eb. ll. - au . title - deed ; copyright . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34226 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3422 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1794. hawnt eg. ll. - iau . 1. state,,;,;,,;,, condition course haunt resort habit wont custom alacrity briskness liveleiness,; vivacity eagerness ,; appetite variable temper ,. mood 15g. 2. sail. 1707. hawntiad eg.;; encouragement an encouraging a becoming brisk ,. a quickening 1773. hawntiaf: hawntio bg.. a to haunt ; disturb ; encourage , egg on , promote ; become eager,. become animated 16g. hawntus a., lively animated ,, brisk vivacious ,, hale healthy ,,;, well gay eager forward,, desirous covetous . 1722. hawr a., lazy sluggish ; sedate , steady , calm . 1707. Gw. hefyd haw2 . hawraig ebd. a chyfarchiad cyff. O woman ! 1632. Cf. hawyr. haws1 , a.gr.gmhr.aff.daf.gr.gsf.,gw.hawdd. haws2 eg. ll. - ys . hawse . 16g. hawsêd eg.,,, facility ease relief alleviation , mitigation . 16g. hawsêf: hawséu bg.. a to ease , relieve , alleviate , lighten , facilitate , further , prosper ; be better,. improve in health 15g. hawsedd eg.. b ease , facility . 1604–7. hawsineb eg., ease facility . c. 1785–90. hawster, hawstra eg. ll. hawsterau . ease , easiness ; facility . c. 1400. hawyr, ha wþr ebd. a chyfarchiad cyff. O men !, sirs !; indeed !, faith ! c. 1400. Cfn.:!hawyr annwyl: good gracious 1855. h. bach: good gracious! 1828. hayach, hayachen, gw. haeach, haeachen. he1 a., scattering dispersing . Dchr. 14g. Gw. hefyd heon. he2 , 3 un. pres. myn. a’r 2 un. grch., gw. heuaf, heaf: hau, heu.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34236 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3423 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

he3 ebd.! heh 1703. heaf: heu, gw. heuaf: hau, heu. hear, gw. hyar. heawdr eg., sower scatterer . 14g. heb1 ardd. rhed . gyda’r ff. prs. hebof , hebot , hebddo (Cym. C. hebddaw ), hebddi , hebom, heboch , hebddynt (H.Gym. hebddudd ).Eiddilynganytr.ml. 1. without,, minus free from , void of , lacking , in the absence of ,( not to with vn .). 9g. 2. past. 13g. 3. besides,,,,,,. in addition to not including not counting excluding apart from let alone 13g. Amr.:g.eb1 . 15 Cfn.:,,.g.heb ado un,—dyn, bado (ag) un: without exception everyone all 15 h. amlaw: besides,. in addition to c. 1400. h. (yn) ddiolch (i), h. yn niolch: perforce,,.g. in spite of maugre Dchr. 17 h. air (un gair, ungair) gwad: without a doubt,.g. without contradiction 14 h. (un g)ohir, heboir, ebohir, eboir, (y) boir: without delay,, forthwith immediately , out of hand ; presently,,.g. shortly soon 13 h. ohyd: shortly. 1567. h. oludd= h. ohir. 1346. h. wad: without denial.g. Dchr. 14 h. (yn) waethaf i, h. y gwaethaf i: in spite of,.g. despite 16 h. (yn) wybod i: without() anyone knowing , unawares .g.14 h. lai: without exception,;.g. without fail assuredly 17 h. law, gw.heblaw . mwy na h.: more often than not, on the whole , more or less . Ar lafar. Amheb ei ail ,. h flewyn ar ei dafod ,. h ddeilen ar ei dafod ,. h wedd ,. h del dail,. h fesur ,. h os nac oni bai ,. h raid nac achos , swydd h . ofal ,gw.ail1 , blew, dail, gwedd1 , heliaf; hel, mesur, os, rhaid, swydd. Gw. hefyd hebffordd, heibio. heb2 , 3un.pres.myn.yf.hebaf : hebu . hebaf: hebu bg.. a to speak , say , utter , relate , declare . 9g. Gw. hefyd eb,ebe,ebr.3 hebani eg.. ebony 1615. Gw. hefyd eboni. hebdomadaidd a.. hebdomadal 1893. hebenus, gw. ebenus. Heberaeg, gw. Hebraeg. hebffordd eb.ahefydfel a . roadless ( place ), pathless ( place ). 15g. hebiad eg. ll. - au . an uttering ; utterance , saying . 17g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34246 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3424 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hebio, gw. heibio. heblaw, heb law ardd.ahefydfel adf ., a .ac eg . 1. besides,, not counting over and above , in addition to ;,,;. except save but without 15g. 2. past. 13g. 3. side by side(),, with beside alongside . 15g. Feladf . in addition , besides , moreover . 15g. Fela . superfluous , incidental , additional , extra . 1784. Fele . surplus , excess , superfluity ; margin ; overlap . 1603. Cfn.:,.(yn) heblaw ei gilydd: over one another overlapping 1722. h. hyn= h. hynny. 1632. h. hynny: besides,.g. moreover 16 yn heblaw: besides. 1728. Amlaw heb law , gw. llaw1 . heboca bg., to hawk hunt with a hawk . c. 1585. hebocty eg. ll. - tai . mew . 1850. hebog eg. b . (bach. g. hebogyn ) ll. - au , - iaid , - ion . ()a hawk , lanner , falcon . 12g. ()b noble chieftain , brave fighter , champion , hero . Dchr. 14g. Amr.:g.ehebog. 14 Cfn.:,..,.g.hebog coch: red hawk i e hawk of the first year in the young plumage 14 h. chwyldro: gerfalcon. 1803. h. yr ehedydd: hobby. 1803. h. (g)las: hen harrier. 1839. h. y wern: marsh harrier.g.20 hebogyn gwineuddu: ring-. tail 1830. hebog y Wlad Werdd: Greenland falcon.g.20 h. (g)wlanog: lanner. 1803. h. yr hest= h. y wern. Ar lafar. h. llwydlas= h. glas. 1830. h. llwydwyn (lwydwen): falcon-. gentle 1866. h. Marthin: goshawk. 1761. h. y mýr: saker. 1866. h. mud: mewed or moulted hawk.g.14 h. dinwen= hebogyn gwineuddu. 1832. h. tramor (dramor): peregrine falcon. 1803. ceiliog h.: jack,. male hawk 1775. Amllysiau ’ r hebog , gw. llysiau. heboga bg.,. to hunt with a hawk hawk 1848. Gw. hefyd heboca. hebogaidd a.-, hawk like pertaining to a hawk . c. 1400. hebogiaeth, hebogaeth eb., falconry hawking . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34256 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3425 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1624. heboglys eg.. hawkweed 1604–7. Cfn.:-.g.heboglys culddail: narrow leaved hawkweed 20 h. llydanddail: broad-. leaved hawkweed 1813. h. y muriau: wall hawkweed. 1813. h. torllwyd: mouse-. ear hawkweed 1813. Gw. hefyd llysiau—ll.’r hebog. hebogog, hebogol a.. accipitrine 1808. hebogwalch, hebowgwalch eg. ll. - weilch . hawk , falcon . 15–16g. hebogwr eg. ll. - wyr . falconer , hawker . 15g. hebogydd eg. ll. - ion . falconer ( one of the principal officers of the king ’ s court in the Middle Ages), one who hunts with a hawk , hawker . 12g. Gw. hefyd penhebogydd. hebogyddiaeth eb., falconry hawking . 14g. heboir, gw. heb1 —h. ohir. hebowgwalch, gw. hebogwalch. hebr, gw. eb,ebe,ebr.3 Hebraead, gw. Hebread. Hebraeg, Hebreaeg, Hebrewaeg, &c.eb . g . a hefyd fel a . Hebrew ( language ). 1588. Amr.: Ebreaeg. 1588. Hebraes, Hebraeswraig, gw.Hebrees, Hebraees + gwraig. Hebread, Hebraead eg. (un. b. Hebrees , Hebraess , ll. - au ) ll. - aid . a Hebrew , Jew,. Israelite 1588. Amr.: Ebreiad. 1567. Hebreaeg, gw. Hebraeg. Hebreaidd a.,. Hebrew Hebraic 1774. hebred, gw. hybred. Hebrees, Hebreiad, gw. Hebread. Hebreiddiaf: Hebreiddio ba.,. to make Hebrew Hebraize 20g. Hebreig a.,. Hebraic Hebrew 1774. Hebreigiad eg. ll. - au . Hebraism . 1868.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34266 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3426 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Hebreigiaeth eb. ll. - au . Hebraism . 1858. Hebreigiaf: Hebreigio ba.; to Hebraize make Hebrew . 1858. Hebreigiwr, Hebreigwr, Hebreigydd eg. ll. - wyr , - yddion . Hebraist , Hebrew scholar. 1858. Hebrew eb..ahefydfel. g a Hebrew ( language ). 1567. Gw. hefyd Ebryw. Hebrewas eg.. Hebrew servant or young man 1588. Hebrôwr eg. ll. - wyr . a Hebrew , Jew , Israelite ; Hebraist . 1567. Amr.: Ebreiwr. 1567. Hebrôydd eg. ll. - ion . Hebraist . 20g. Hebriw, gw. Ebryw. Hebroniad eg. ll. - iaid . a Hebronite . 1588. hebryngaf: hebrwng ba.a’rbe.fel eg .ll.- au . ()a to accompany , lead , conduct , bring , escort , convey , transport , tender , send dispatch . 13g. ()b to assert , insist , confirm , show , reveal . 13g. Fele . funeral ; mission . 1778. Cfn.:. Cyfrhebrwng cwyn: to bring a complaint ( before a court ).g.15 h. hawl: to bring or commence a lawsuit.g.15 h. iawn: to give satisfaction,. make amends c. 1401. h. ýl lledrad (lleidr) y wrth: to clear() one of theft .g.13 Gw. hefydcyfhebryngaf: cyfhebrwng, cynhebrwng (e.), cynhebryngaf: cynhebrwng. hebryngfa eb. ll. - faoedd , - feydd . a place of conducting or setting free ; funeral . 1588. hebryngiad1 , hebryngad eg. ll. - au . a bringing , escorting , guidance , safe - conduct , conducting,. sending 14g. hebryngiad2 eg. ll. - iaid . leader , guide , escort , attendant , conductor ; vehicle ( in med.), medium . c. 1300–25. Gw. hefyd cynhebryngiad2 . hebryngwr eg. ll. - wyr . leader , conductor , escort , accompanier , conveyer ; mourner at a funeral. 1773. hebryngydd eg. (b. hebryngyddes , ll. - au ) ll. - ion . leader , guide , attendant ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34276 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3427 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY conductor,. sender 1770. Hebryw, gw. Ebryw. hebu, gw. hebaf: hebu. hebygaf: hebygu, ba.,. to present honour 14g. hec eg.,,,. lameness limp hobble hop 16–17g. Cfn.:hec, cam (a cham) a naid: hop , step and jump . Ar lafar. Gw. hefyd hìg. heciaf1 : hecian bg.,,. to walk with a limp limp hop 1774. heciaf2 : hecian bg.;,. to clear the throat stammer stutter 1813. heciwr, hecwr eg. ll. - wyr . literary hack ; ? speaker in a strange or conceited manner . 1684. heclaf: heclo, -an bg.. a to heckle . 1902. hecsagon eg. ll. - au . hexagon . 20g. hecsahedron eg. ll. - au . hexahedron . 20g. hecsametr eg. ll. - au . hexameter . 20g. Hecsapla eg.. Hexapla 1866. hecterw eb. ll. - au . hectare . 1898. hector eb. ll. - au . the lower half of a divided door , half of a double door . 1881. hectraf: hectro ba.,. to hector bully 1813. hecyn, gw. hac1 . hecynnaf: hecynnu ba.,. to nick notch [].1783 hechbes eg.. cough Ar lafar. hed1 , gw. ehed. hed2 , gw. het. hed3 , gw. hyd. hed4 , hìd, ff. lafar, gw. hefyd.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34286 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3428 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hedad eg.(-). heading in coal mining Ar lafar. hedaf1 : hedo, gw. ehedaf: ehedeg. hedaf2 : hedo, gw. hediaf: hedio. hededig, ehededig a. bfl . ll. - ion . flying , volant , winged . Dchr. 15g. hedegfa, ehedegfa eb. ll. - feydd . a flying , flight , course . c. 1400. hedegog, ehedegog a. ()a flying , having flight , volant , winged ; passing swiftly by ( of time ), fleeting , transient,,;,();, transitory fugacious moving migratory of pain flying without definite authority,(,,.);,,,, spreading quickly of tale rumour &c soaring lofty aspiring elevated high-(.. flown e g of imagination ,). ideas 1588. ()b volatile ( esp . of spirituous liquid ), evaporating rapidly . 1796. Amdraig hedegog , gwiber h ., pysgod h ., sarff h ., gw.draig (At.), gwiber (At.), pysgod, sarff. hedegol, ehedegol a., flying volant ; volatile ( of certain liquids ,,.), gases &c evaporating rapidly,;,(,,.). fugacious flighty capricious of person conduct &c 1794. hedegolrwydd eg., volatility volatileness . 1794. heden1 , gw. eden. heden2 eb.. pendulum 1794. hedfa, gw. ehedfa. hedfagl eb.- fly trap . 1852. Cfn.:’-,,.hedfagl Gwener: Venus s fly trap American plant of sundew family Dionæa muscipula 1852. hedfanaf: hedfan, gw. ehedfanaf: ehedfan. hedfanaidd a., flying waving ( of a flag or banner ). 1744. hedfaniad, hedfanog, gw. ehedfaniad, ehedfanog. hedfanol a.;,,;.,, pertaining to flying flying volant winged fig fleeting transient transitory. 1862. hedfawr a., soaring spreading far and wide , widespread (..). e g of fame 16g. Gw. hefyd hedfor. hedfor, hedmor a.ahefydfel eg . skimming the water ( of boat ); wild sea , billowy or surging sea. 15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34296 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3429 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hedgroes, hed-hynt, gw. hetgroes, hetynt. hediad1,2 , gw. ehediad 12 . hediadol, ehediadol a.,-(.., soaring high flown usu fig of ideas imagination ,, style &c.). 1806. hediaeth eb.(). flight of bird 16g. hediaf,-af:hedio,-obg.. a ()a to head , direct the head or front in a specified direction , point , face , front ; head or advance(),; towards make for have an upward inclination or slope . c. 1730. ()b to head ( coal ), excavate a level or gallery in a mine in advance of the general workings. c. 1730. hediannol a.( volatile of certain kinds of oil ,.), &c evaporating rapidly . 1851. hedin1 eg. b . ll. - s . heading , gallery or adit ( in mine ). Ar lafar. Cfn.: hedin caled (galed): heading driven through hard solid rock in the direction of the coal.Ar lafar. h. croes: heading that turns off,, right or left from the main heading (.).Arlafar. lit cross heading h. cul: narrow heading,‘’.Arlafar. having two ribs to open out the work h. torri #asys: heading for cutting out new‘ faces ’or stalls every fifty yards or so . Ar lafar. Amgyrru ’ r hedin , ( cael ) pen h ., gw.gyrraf: gyrru (At.), pen. hedin2 a., volant volatile . 1803. hedinog, hedinol a.(,.), volatile of oil &c evaporating rapidly . 1851. hedion, gw. ehedion. hediwr eg.. one who used to head coal Ar lafar. hedlam, gw. ehedlam. hedlamaf, ehedlamaf: hedlamu, ehedlamu bg.. to take a flying leap 1803. hedli(f), hedlym, gw. ehedlig, ehedlym. hedmor, gw. hedfor. hednaid, hednwyf, hedog, hedol, gw. ehednaid, ehednwyf, ehedog, ehedol. hedolaf: hedoli bg.. a to volatilize . 1858. hedoniaeth eb.. hedonism 1899. hedonig ahedonic..

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34306 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3430 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1939. hedonistaidd ahedonistic.. 1926. hedonistiaeth eb.. hedonism 20g. hedonwr, hedonydd eg. ll. - wyr , - yddion . hedonist . 1899. hedrosyn, hetrosyn eg. ll. - nau . cockade , rosette . 1772. hedrwm eg.. headroom Ar lafar. hedwr, gw. ehedwr. hedwrthsur eg.. ammonia 1848. Cfn.:.hedwrthsur hylif: liquid ammonia 1851. hedwrthsuraidd, hedwrthsurol a.. ammoniacal 1851. hedydd, gw. ehedydd. hedyn1 eg., a seed grain of seed ;., fig germ beginning , embryo , nucleus . 16g. Gw. hefyd had. hedyn2 , gw. ehedyn. hedd eg. b . ll. - au , - oedd . peace , tranquillity , calm , serenity , quiet ; ? dwelling , residence . 13g. Cfn.:,,.hedd cydwybod: peace of mind equanimity clear conscience 1715. ar h.: in peaceful circumstances,-;, in peace time settled down no longer moving about ,, at rest unperturbed.g. Dchr. 14 Amaberth hedd , Brenin h ., cennad h ., cyfamod h ., yn wastad h ., ynad ( yr ) h., gw.aberth, brenin (At.), cennad1 , cyfamod, gwastad, ynad. heddaberth eg. ll. - au . ( bibl .) peace - offering ; propitiatory gift or sacrifice . 1588. Gw. hefyd aberth—a. hedd. heddbib eg. ll. - au . calumet , pipe of peace . 1866. hedd-deyrnwialen, hedd-ddawns, gw.hedd + teyrnwialen, dawns. heddel, ff. daf., gw. eddyl. hedden eg.,. heathen pagan 1734. heddfaner eb. ll. - au , - i . flag of truce . 1814. heddfarnwr eg. ll. - wyr . justice of the peace , magistrate . 1814. heddfawr a.,. peacable peaceful

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34316 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3431 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1769. heddferch eb. ll. - ed . policewoman . 20g. heddfrenin, gw.hedd + brenin. heddgadwraeth eb., conservation of the peace regulation and discipline of a community,,. civil administration public order 1839. heddgadwrol a.(,, responsible for preserving the public peace of officer authority &c.), peace - keeping . 1833. heddgar a.- peace loving , peaceable , peaceful . 17g. heddgarwch eg.. love of peace 18–19g. heddgarwr eg. ll. - wyr . lover of peace . 1883. heddgeidwad eg. ll. heddgeidwaid . police officer , policeman ; constable . 1798. Cfn.:,.y prif heddgeidwad: cheif constable high constable 1834. Amgorsaf yr heddgeidwaid , gw. gorsaf. heddgeidwadaeth eb., conservation of the peace policing to ensure enforcement of law and maintenance of public order;, office of a policeman or of a constable constableship;, police force constabulary . 1835. heddgeidwadol a.( pertaining to the ) constabulary , peace - keeping . 1834. heddgennad, gw.hedd + cennad. heddgiwdawd eb.- peaceful or non violent people or nation . 18–19g. heddgyngor eg.;, counsel of peace peace treaty or covenant of peace . 1744. heddgymdeithas, heddgymod, heddgytundeb, gw.hedd + cymdeithas, cymod, cytundeb. heddi, gw. heddiw. heddig eg.. radish Dchr. 17g. Gw. hefyd rhuddygl. heddiw adf.ahefydfel eg . today , on or during this present day ; transf . at the present time,, nowadays in this day and age . 1246. Fele . today , this day ; any day considered as present ; transf . this present time or age,. the present day 14g. Amr.:[].heddi, heddu, heddy. 1547 heiddiw. 16g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34326 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3432 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Cfn.:.g.heddiw’r bore: this morning 15 h. (a) heno: always,,(.).g. for all time for ever lit today and tonight 16 h.’r prynhawn, prynhawn h.: this afternoon. Ar lafar. fel h. ac yfory: like today and tomorrow( said of a person who is reluctant to hurry ). Ar lafar. h. (y dydd) h.: to this(), very day up to the present day , until now .g.13 o h. allan, o’r dydd h. allan: from this day on,,. from now on henceforth 1346. Amy dydd heddiw , gw. dydd. heddleenog, heddleenydd eg. ll. - ion . clerk of the peace . 1823. heddlu eg. ac weithiau e . tf . ll. - oedd . police force , the constabulary ( of a particular district). 1858. heddluman, heddlwyn, gw.hedd + lluman, llwyn1 . heddlys eg. ll. - oedd . police court , magistrates ’ court . 1897. heddnegeswr, heddnegesydd eg. ll. - wyr , - yddion . peace envoy . 1864. heddoffrwm eg. ll. - offrymau . peace - offering , eirenicon . 1588. Gw. hefyd offrwm—o. hedd. heddog, heddol a., peaceful peaceable ,,. tranquil serene 1595. heddorsaf eb.. police station 1846. heddosgordd eb.,- guard peace keeping or police force . 1857. heddrin eg., heathering tufts of heather used to finish off a plaited hedge . Ar lafar. heddswyddfa eb. ll. - swyddfeydd . police head office or district headquarters . 1838. heddswyddog eg. ll. - ion . peace - officer , constable , police officer . 1778. heddswyddogaeth eb.-(,,.),; body of peace officers in a country city &c police police organization(). in a particular district 1836. heddswyddwr eg. ll. - wyr . peace - officer , constable , police officer . 1843. heddu, gw. heddiw. heddus a.,,, peaceful pacific tranquil peaceable . ?g.15 heddwas eg. ll. - weision , - weis . police officer , policeman . 1848. heddwch eg. ll. heddychau , a hefyd fel a . ()a peace ( between nations or between individuals ), concord ; public order and

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34336 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3433 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY security,;,, freedom from civil commotion and disorder treaty of peace peacemaking conciliation;( with possessive ) state or relations of peace and amity ( esp . with king or lord); peace and quiet ( as enjoyed by person or area ), undisturbed state ; tranquillity , stillness(.. e g of remote parts of countryside );mental or spiritual peace , serenity , repose . 13g. ()(b bibl .) common form of greeting ,‘ Peace ( be unto you , &c .)!’ 1551. ()c transf . author or maintainer of concord . 1588. Fela . peaceful or tranquil in mind . 1684. Cfn.:,.heddwch cydwybod: peace of mind clear conscience 1691. h. cyhoeddog: proclaimed or public peace.g.15 h. gwþr mawr: uneasy truce,(.’).Arlafar. agreement with no love lost lit gentlemen s peace h. i’w lwch (i’w llwch): may he(, she they ) rest in peace , requiesca [] n t in pace (. lit peace unto his, &c .), dust ). Ar lafar. Amamodau heddwch , cregyn h ., cymdeithas h ., prynu h ., ustus ( o ) h ., ynad ( yr ) h., gw. amod, cragen, cymdeithas, prynaf: prynu, ustus, ynad. heddwr eg. ll. - wyr . civilian . c. 1948. heddwyl eb. ll. - iau . Feast of Atonement . 1655. heddy, gw. heddiw. heddychadwy a., quiet tranquil , peaceable . 1730. heddychaf: heddychu bg.. a ()a to make or to restore peace , be reconciled , become pacified or appeased . Dchr. 14g. ()b to reconcile ( persons with one another , also sinners with God ); calm , pacify (anger , conscience , &c .), appease , placate , propitiate ; alleviate ( pain ), allay , soothe , assuage;(.. relieve e g one who is thirsty );,(,,.); compose settle difference dispute &c render consistent or compatible(.. e g of contradictory statements ); pacify ( country , &c.), subdue , subjugate . 13g. heddychaidd a., peaceful unwarlike . 14g. heddychawd eg., quiet stillness , tranquillity , peace , concord . 14g. heddychawdr eg. ll. - odron . peacemaker , pacifier , reconciler . 16g. heddychbair a., pacific pacifying , propitiatory . 1722. heddychdra eg., peace tranquillity . 1684. heddychddwyn a.- peace bringing , pacifying , pacific . 1632. heddychedig a.. bfl pacified , assuaged , reconciled . 1778.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34346 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3434 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

heddychedigol a.,. pacificatory propitiatory 1778. heddychfa eb.,,. reconciliation appeasement pacification 1606. heddychfwyd, heddychfyd, gw.heddwch + bwyd, byd1 . heddychgar a.- peace loving , peaceable , not quarrelsome , unwarlike . 1839. heddychiad1 eg. ll. - au . an appeasing or conciliating , reconciliation , pacification , propitiation,, a tranquillizing calming or allaying ,(,.). assuagement of anger &c 1567. heddychiad2 eg. ll. - iaid . peacemaker , pacifier . 1618. heddychiadol a.. pacificatory 1803. heddychiaeth, heddychaeth eb.. pacifism 20g. heddychlon, heddychlawn a., peaceful peaceable , conciliatory , harmonious , pacific,. quiet 16g. heddychlonaf: heddychloni ba., to make peaceful bring to a state of peace , calm or quiet,. reconcile 1803. heddychlondeb, heddychlonder eg.,,; peacefulness concord agreement peaceful disposition,; placability tranquillity ,. quiet 1632. heddychlonedd eg.,; peaceableness placability tranquillity or calmness (, of mind &c.), composure , equanimity . 1778. heddychlonrwydd eg.,,,. peacefulness concord peaceableness placability c. 1658. heddychol a. ll. - ion . peaceable , pacific , amicable , conciliatory , harmonious , not quarrelsome;,,,,. free from disturbance peaceful quiet serene tranquil 14g. heddycholadwy a., peaceful peaceable . 1730. heddycholdeb eg.,,. peaceableness peacefulness reconciliation 1803. heddycholrwydd eg.,. peaceableness peacefulness 1778. heddychrwydd eg.,. peaceableness quietness 1658. heddychus a., peaceful free from disturbance or commotion ,. quiet 1761. heddychwawd eb., song of peace poem of reconciliation . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34356 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3435 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16–17g. heddychwr eg. (b. heddychwraig , ll. - wragedd ) ll. - wyr . peacemaker , propitiator , appeaser,,;. conciliator reconciler pacifist c. 1400. heddychydd eg. ll. - ion . peacemaker , atoner , propitiator . 1848. heddynad, heddyngnad eg.ll. heddynadon ,- ynaid ,- yngnaid . justice of the peace , magistrate. 1772. Gw. hefyd ynad—y. yr hedd. heddynadaeth, heddyngneidiaeth eb., authority or office of a justice of the peace commission of the peace. 1772. heddynadol a.()(). pertaining to or conducted by justice s of the peace or magistrate s 1841. heddysgrifennydd eg. ll. - ysgrifenyddion . clerk of the peace . 1833. heddyw, gw. heddiw. heedig, heedydd, gw. heuedig, heuedydd. hefaid, gw. hefyd. hefeledd eg.,. resemblance similarity 1760. hefelig a., similar resembling . 1803. hefelychaf: hefelychu, hefelychiad, gw. efelychaf: efelychu, efelychiad. hefelydd eg.,., person &c who is comparable or similar to another ,,(’) peer one s equal or like,. one matched with another 12–13g. Amr.: efelydd. 1814. heuelydd. 1632. Gw. hefyd elfydd. hefelys a. gyda grym enwol. like , similar ; ( one ’ s ) equal , peer . 12–13g. hefer, gw. efrau. Hefiad eg. ll. - iaid . Hivite , one of the native tribes of Canaan subdued by the Israelites . 1588. hefin eg.ahefydfel.,-; a summer summer time pertaining to or characteristic of summer,,,. aestival hot sunny 18–19g. AmAlban Hefin , gw. alban2 . Gthg. hafin2 . hefis, hefys1 eg. ll. - au . woman ’ s under - garment , chemise , shift , smock , tunic . c. 1400. hefo, hefog, gw.efý, efo (3). Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34366 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3436 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hefr, gw. hyfr. hefraf, hefriaf: hefran, hefrio bg.. a to loll , lounge , rest lazily ; traduce , run down , disparage. Ar lafar. hefrfa eb. ll. - feydd . resting - place , lounge . 1852. hefyd adf.a chys .ahefydfel eg . ()a also , too , in addition , as well , besides , moreover ; likewise . 1240. ()b ( with neg ., a common use in M . Welsh and still persisting in some dialects) also , together with another ,( not ...) either , neither . 1160. ()(c with qualifying force , usu . in the expression ‘ os ... hefyd ’) indeed ,( if ...) at all,( if ) anything ,( perhaps ) even , after all . Fele . overplus , surplus , excess , what is left over , remainder . 1722. Amr.:hed. Ar lafar. hefaid. 14g. Ambythahefyd , gw. byth. hefys1 , gw. hefis. hefys2 ellswell.. ( atsea ). Ar lafar. heffer eb. ll. heffrod . heifer . 1547. Amr.:hether. Ar lafar. hìg eg.. flood in river Ar lafar. hegain, gw. hygain. hegar11 , ff. daf., gw. egr . hegar2 , hegarwch, gw. hygar, hygarwch. Hegelaidd a.. Hegelian 1866. Hegeliad eg. ll. - iaid . adherent of the philosophy of Hegel , Hegelian . 1931. Hegeliaeth eb.. Hegelianism 1866. hegemoni eb.. hegemony 20g. heger, gw. egr1 . hegl eb. g . ll. - au . leg , shank ; gammon , cured ham . 14g. Amhegl gam , gw. heglgam. heglaf:heglu,heglio1 bg.. a to go on foot , foot it , walk hurriedly , run away ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34376 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3437 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY make off;. fig die , perish ,‘ kick the bucket ’;, fail come to grief . Ar lafar. heglaf2 : heglan bg.. to haggle Ar lafar. Gw. hefyd haglaf: haglo. hegldorch eb. ll. - au , hegldyrch . fetter , shackle . 16g. heglgam, hegl gam a.ahefydfel eb . bow - legged , bandy - legged . 1573. Fele . plough - tail , plough - handle . 1632. heglir, heglhir a.- long legged , leggy . 15g. heglog a. legged , leggy ,- long legged ,- long shanked , having a long stem , lanky ;. fig long,,,,( inconcise clumsy prolix sprawling of literary composition ,,, word proverb handwriting,.). &c 18g. heglyn eg.- long legged , lanky person or animal . 1848. Gw. hefyd hirheglyn. hego, gw.eco, ego (e.), ecoaf *: eco, ego. hegr, gw. egr1 . hegydd eg.. Sea rocket 1813. Cfn.:. Bothegydd y morlan: Cakile maritima , Sea rocket .1813. heng, haing eb.ahefydfel ebd . a chiding , rebuke ,censure , taunt , threat ; push , thrust. 15–16g. Felebd . interjection expressing a threat or taunt . 1632. hengder, hengdwr, gw. ehangder, ehangdwr, ehengdwr. henglef eb., menacing shout barbarous clamour or outcry . Dchr. 17g. Gw. hefyd hanglef. hengsmon, heinsmon eg. ll. - myn , hynsmyn , hynsmen . henchman , retainer , page of honour,. squire 14g. hei11 , gw. hai . hei21 , gw. ei . heibio adf.a’iddilynynamlganyrardd. i . past ; aside , beside , by . Dchr. 14g. Amr.: hebio. 1346. Ambwrw heibio , dyfod h ., gadael h ., galw h ., mynd h ., rhoddi h ., troi h ., gw. bwriaf: bwrw, deuaf: dyfod(At.), gadaf: gadael, galwaf: galw, af: mynd, rhoddaf: rhoddi, trof: troi.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34386 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3438 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

heic eb. ll. - iau . hike . 20g. heicer eg. ll. - s . hiker . 20g. Gw. hefyd heiciwr. heiciaf: heicio bg.. to hike 20g. Amclwb heicio , gw. clwb. heiciwr eg. ll. - wyr . hiker . 20g. heidgar, gw. heitgar. heidiad eg.,,. a gathering together swarming teeming 1803. heidiaf: heidio bg.. a to swarm , throng , crowd or flock together , cluster ; teem ( with ), abound(); in collect , gather , accumulate . 13g. heidiog a.,;,;. swarming teeming gregarious sociable populous 1803. heidiol a.,;,;. swarming teeming gregarious sociable populous 1800. heidrogen, heidrolig, gw. hydrogen, hydrolig. heidda bg.. to gather or beg barley 15g. heiddbal a.-. made of spade dug barley 14–15g. heiddbwn, gw.haidd + pwn. heidd-dir eg., land under barley land suitable for barley growing . 12g. heidd-ddwr, -ddwfr eg.-. barley water 1831. heidden, gw. haidd. heiddflawd eg.-. barley meal 1722. Gw. hefyd blawd1 —b. haidd. heiddfrag eg.-, barley malt malted barley . 16g. Gw. hefyd brag- b. haidd. heiddglwt, gw.haidd + clwt. heiddgnu eg.. fleece like prickly barley 14–15g. heiddgol eg.-. barley awn c. 1400.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34396 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3439 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

heiddgwrw, heiddgwrf eg.. beer brewed from barley 1604–7. heiddil, gw. eiddil. heiddiw, gw. heddiw. heiddlyn eg.,-;-. drink brewed from barley barley malt beer barley water 1632. heiddwellt e.. ll barley - grass , wall barley . 1867. Cfn.:-.g.heiddwellt y weirglodd: meadow barley grass 20 heiddyd eg.- bear barley . 1722. heiddyn, gw. haidd. heifr, ff. l., gw. hyfr. heiffen eb. ll. - nau . hyphen . 20g. heigfa eb. ll. - feydd . place that is flocked to , haunt . 20g. heigiad eg. ll. - au . a flocking or teeming , swarming , crowding . 1713. heigiaf: heigio bg.. a to shoal , teem , swarm ( with ). 1588. heigiog, heigiol a., teeming swarming . 1803. heingman eg. ll. - myn . hangman . 1677. Gw. hefyd hangmon. heilboen, gw.hail + poen. heilbryn a.. buying food and drink for a feast 14g. heildal a.neu eg . paying in food and drink ; reward of food and drink . c. 1400. heildro eg.,,. service or provision at a feast course dish 16g. heildud eb.neu. a people ( or country ) for whom a feast is provided ; providing a feast for a country(). or people c. 1400. heildde a., served poured ; waiting , pouring . 15g. heilddwbl a.’(). doubling or increasing one s dispensing of food or wine c. 1400. heilddyn eg. b . ll. - ion . dispenser , cup - bearer .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34406 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3440 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

15g. heilddysgl, gw.hail + dysgl. heilfad eg. ll. - au . tender ( vessel attending larger one ). 1794. heilfedd eg.neu a . mead poured out ( at a feast ); providing mead . 14g. heilgar a.. delighting in providing a feast c. 1400. heilgorn eg. ll. - gyrn . drinking - horn . 14g. heilgost a.,. spending on food and drink providing a feast c. 1400. heilhoyw a.. serving a fine or merry feast or drink c. 1400. heiliad1 eg. ll. - au . a dispensing , supplying , serving , pouring ( out ), administering . c. 1400. heiliad2 eg. ll. - iaid . dispenser , one who prepares a feast or pours out wine . 14g. heiliaf: heilio bg..,;,(),, a to pour out dispense serve wait upon at table attend minister(), to prepare . Dchr. 14g. Cfn.:.g.heilio ar: to wait upon 13 h. gwin: to serve wine.g.14 h. gwledd: to prepare a feast.g.14 heiliawdr eg. ll. - iodron . cup - bearer , server ; dispenser , provider . 15–16g. heilin, heilyn eg. ll. - ion . dispenser , provider ; servitor , waiter , cup - bearer , butler . 13g. heiliog1 a.,,. pouring out generous fecund 16g. heiliog2 , gw. heilog. heiliwr eg. ll. - wyr . dispenser , giver ; cup - bearer , servitor . 14g. heilog, heiliog2 eg. b . ll. - au . capital , chapiter . 1632. heiloyw, gw. heilhoyw. heilrwysg a.. providing a lavish feast or service c. 1400. heilsen, gw. haels1 . heilt eg.. hilt 16–17g. heilwin a.ac eg . providing or pouring out wine ; wine being provided or served . 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34416 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3441 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

heilydd eg. ll. - ion . servitor , waiter ; salver . [].1783 heilyn, gw. heilin. heilyr eg. ll. - ion . tray , salver . 1850. hein, gw. hyn. heinar, gw. heiniar. heindy, heinfannol, heinglwyf, gw. heinty, heintfannol, heintglwyf. heini1 , heinif a.,,,,, active lively brisk agile nimble vigorous . 13g. Amr.: heinydd. 1603. heini2 , ffrwyth camrannuy rheini yn yr heini (dan ddyl. hynny ), gw. hynny. heiniar, heinar eg.. b crop , produce , provision , sustenance ; fig . payment , return , reward,. prize 14g. heiniardy eg. ll. heiniardai . barn , granary . 1632. heiniau, ff. l., gw. haint. heinif, gw. heini1 . heinifrwyd eg.,. liveliness agility 16–17g. heiniog, heiniol, gw. heintiog, heintiol. heiniwr eg. ll. - wyr . sick or diseased man . 15g. heinllyd, heinodol, gw. heintlyd, heint-nodol. heinsmon, gw. hengsmon. heintddwyn a.,. contagious infectious 1722. heintfannol, heinfanol a.,-. bearing marks left by fever or disease pock marked 1778. heintglwyf, heinglwyf eg. ll. - au . infectious disease or epidemic , illness ; malaria ; also fig. 1658. heintiad eg., infection contamination . 1803. heintiaf: heintio ba.,,,,. to contaminate infect corrupt defile taint 16g. heintiedig a.. bfl infected , contaminated . 1658. heintiog, heiniog a., sick diseased , infected ; contagious , infectious .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34426 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3442 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

?g.14 heintiol, heiniol a., infectious contagious . 1605–10. heintlyd, heinllyd a.,,;, diseased infected sickly infectious contagious . ?g.14 heintnaws, gw.haint + naws. heintnodol, heinodol a.,-. bearing marks left by fever or disease pock marked 1778. heintrydd a.. immune 20g. heintus, heinus1 a., diseased contaminated ,; infected infectious , contagious , epidemic,. pestilential 1346. heintusrwydd, heinusrwydd eg., infectiousness contagiousness . 1772. heinty, heindy eg. ll. heintai . pest - house , lazaretto . 1778. heinus1 , gw. heintus. heinus2 a.,. heinous wicked 1611. heinusrwydd, gw. heintusrwydd. heinws, gw. rheinws. heinydd, gw. heini1 . heipocrit eg. ll. - iaid . hypocrite . 1583. Gw. hefyd hypocrit. heirdd, ff. l., gw. hardd. heirddryw, gw.hardd + rhyw. heirfa eb., a squandering prodigal consumption . c. 1325. heiriaf: heirio bg.. a to spend , waste , squander . 14g. heiriedig abflspent.. . c. 1400. heisfa eb. ll. - fêu . landslide on a steep slope or precipice . 1779. heislan, heisyllt eb. ll. - au , - od . hackle , hatchel , brake , ripple ; ( wool -) card . 1547. Amr.: heisglen. 1725. heislanaf, heisylltaf: heislanu, heisylltu bg.. a to hackle flax or hemp . 1547.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34436 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3443 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

heislanwr eg. ll. - wyr . hackler , carder . 1771. heislau, gw. heuslau. heistain eb. ll. - steiniau . whetstone , strickle ( for scythes ). 1753. Gw. hefyd harstain. heisyllt, gw. heislan. heit ebd.! for shame Ar lafar. heitgar a.,;,. swarming teeming gregarious sociable 20g. heiti a.,,, open high light bright , pleasant . Ar lafar. heiwart eg., overseer guardian . 15g. hel, gw. heliaf: hel, hela. hól eg. ll. helau , heloedd . meadow , moor , marsh . 18–19g. Ammalw ’ r hól , perllys yr h ., gw. malw, perllys. Gw. hefyd heledd. hela, gw. heliaf: hel, hela. helaeth, ehelaeth, ehalaeth, halaeth a.,,, ample large broad abundant , extensive;, plentiful numerous ;, generous magnanimous . 13g. Amr.:g.helyth. 14–15 helaethaf, ehelaethaf: helaethu, ehelaethu bg.. a to enlarge , amplify , increase , extend;, enlarge dilate or expatiate upon . 1551. helaethaidd a.,, large wide extensive . 17g. helaethder, ehelaethder, ehalaethder eg., extend extensiveness , amplitude , spaciousness,, largeness abundance ;generosity ,, liberality munificence . c. 1400. helaethdra, ehelaethdra, halaethdra eg., greatness magnitude ,,, expanse size extent,. abundance c. 1585. helaethdwr, ehalaethdwr eg.;, amplitude generosity munificence . 14g. helaethedig abflenlarged.. . 1803. helaethfalch, helaethfawr, helaethfrig, gw.helaeth + balch1 , mawr, brig. helaethgar a.. generous 1832.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34446 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3444 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

helaethiad eg. ll. - au . enlargement , extension , expansion , a spreading . 1632. helaethlawn, ehelaethlawn a., full abundant , plentiful , copious , generous . 1604–7. helaethle, gw.helaeth + lle1 . helaethol a.,, large wide extensive . 1735. helaethrodd, gw.helaeth + rhodd1 . helaethrwydd, ehelaethrwydd, ehalaethrwydd, halaethrwydd eg. abundance,,,,,,,, amplitude plenty copiousness prolixity extent extensiveness largeness size,; measure magnanimity , generosity . 13g. helaethus a., large extensive ,, wide plentiful ; generous . 16–17g. helaethwaed, gw.helaeth + gwaed. helaethwch eg., plenty abundance . 16–17g. helaethwr eg. ll. - wyr . one who enlarges or amplifies ; amplifier ( device ). 1604–7. helaethwych a.,,, sumptuous luxurious generous rich and costly . 1567. helaethydd eg. ll. - ion . enlarger . 1632. helaf: hela, gw. heliaf: hel, hela, hely. helaint1 eg.,. prey spoil 16–17g. helaint2 eg.,. trouble pain 17–18g. helas, hel-las eg., sea milkwort black saltwort . 1813. Cf. helys, hel-lys. helawd, gw. hellawd. helbor, gw. helebor. helborth eg., victuals provisions . 1780. helbryf eg. ll. - ed . game , game - animal . 18g. helbul eg. ll. -( i ) on , - au , - oedd . trouble , bother , difficulty , adversity , affliction , misery,. tribulation c. 1400. Amr.: helbwl. 1824. helbulaf, -iaf: helbulo, -io, -u ba.,,,,. to afflict harass trouble hurt vex Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34456 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3445 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1567. helbulrwydd eg., trouble adversity , affliction , tribulation . 1722. helbulus a., troubled distressed ,,,. vexed afflicted worried 1567. helbwl, gw. helbul. helcyd, helgud bg. a . fel be . a hefyd fel eg . ()a to hunt , pursue , chase ; send ; fetch ; search for , gather , collect ; make for , wend one’. s way 14g. ()btodraglug , . Ar lafar. ()c to speak evil of . Ar lafar. Fele . trouble , difficulty , worry . Ar lafar. Gw. hefyd hercaf1 : hercyd. heldian, gw. haldian. heldir eg. ll. - oedd . hunting - ground , game - land , preserve . 14g. heldrin eg. b . ll. - oedd . trouble , bother , bustle , fuss , hullabaloo . 16–17g. heldriniaf,-af:heldrin,-io,-obg.. a to rouse , harass , trouble , torment , exasperate,;. maltreat bustle 1604–7. heldriniwr, -wr eg. ll. - wyr . agitator , disturber . 1604–7. helddolef eb.. loud cry or shout 1604–7. helebor, heleboriwm eg.. hellebore 1488–9. Gw. hefyd elebor. Heleciad eg. ll. - iaid . Helekite . 1588. heledd eb..ll.-. g au salt -, pit brine -, pit salt - marsh ; salt boilery . 14g. helem, gw. helm2 . Helenaidd a.,. Hellenic Grecian 1848. Heleneiddiaf: Heleneiddio ba.. to Hellenize 1926. Heleniad eg. ll. - iaid . Greek , Hellene ; Hellenist . 1881.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34466 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3446 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Heleniaeth eb.. Hellensim 1926. Helenistaidd a.. Hellenistic 1819. Helenistiad eg. ll. - iaid . Hellenist . 1775. Helenistiaeth eb.. Hellenisticism 1926. Helenistig a.. Hellenistic 1926. helesg e. ll . neu e . tf . (un. b. - en ). Roast - beef plant , Gladdon , stinking Iris . 1813. helf eg.. flock 18–19g. helfa eb. ll. - fêu , - feydd . a hunting , hunt , chase , pursuit ; quarry , prey ; catch , draught;;-; venison hunting ground pack of hounds ; collection ( of money ). 14g. Cfn.: helfa gyfarthfa: a mode of hunting with trained hounds which bay at their quarry when it is cornered, thus attracting its attention sufficiently for it to be killed by the hunter(. lit baying hunt ); one of the three kinds of creatures so hunted( viz . bear , capercailzie , climbing animal ( e . g . squirrel )). 1561–2. h. gy#redin: a mode of hunting where the quarry is shared between the hunter and any person who happens to be near at the time of the kill and before the former can legally claim the quarry as his own(. lit common hunting ); one of the three kinds of creatures so hunted ( viz . swarm of bees , deer,). salmon 1571–2. h. ddolef: a mode of hunting in which the quarry is pursued with a great deal of noise until it stops through fatigue(. lit clamorous hunt ); one of the three kinds of creatures so hunted ( viz . roebuck,,). hare fox 1561–2. h. drysor: treasure-.g. hunt 20 helfab eg. ll. - feibion . hunter , huntsman . 16g. helfaes eg. ll. - feysydd . chase , hunting - ground . 1798. helfaol a.. hunting 1895. helfarch eg. ll. - feirch . hunter , horse for hunting . 1632. helfawr, helfor a., wasteful extravagant . Ar lafar. Gw. hefyd haelfawr. Helfetaidd a.,. Helvetian Swiss 1815. Helfetiad eg. ll. - iaid . a Helvetian . 1816. Helfeticaidd aHelveticSwiss.,. 1814. Helfeticiad eg. ll. - iaid . a Swiss .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34476 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3447 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1732–3. helfil eg. ll. - od . game . 1832. helff eg.. tippling 1766. helffiaf, helthiaf, -af: helffio, helth(i)o bg.. a to drink ( one ’) s health , drink (),,.intoxicating liquor tipple quaff 17g. helffon eb. ll. - ffyn . hunting - staff , hunting - spear , javelin . 15g. helgan, gw. býn y f.heliaf, helaf: hel(a) + cên. helgar a.. given to hunting Diw. 17g. helgarw, gw. býn y f.heliaf, helaf: hel(a) + carw. helger, gw. hergel. helgi eg. ll. - gwn . hound , hunting - dog , harrier , greyhound . 14g. helgig eg.; venison beast of the chase ,. prey 1594–6. helgorn eg. ll. - gyrn . hunting - horn . 15g. helgri eg.,-. halloo tally ho 20g. helgud, gw. helcyd. helgyfarthaf: helgyfarth bg.,. to yelp bay 1794. helgyfarthiad eg.,. a yelping a baying 1794. helgyw eg. ll. - ion . bird which hunts or scours . 16g. heli eg. ll. helšon . brine , salt water , pickle , sea - water , sea . 13g. Amr.: helwy. 1766. Cfn.:.Arlafar.heli bi#: the liquid or juice remaining after lifting salted beef from the brine h. cig eidion= h. bi#. 1771. h. cig moch: the liquid or juice remaining after lifting salted pork,. bacon or ham from the brine 1771. h. deufor: extreme saltiness(. lit the brine of two seas ).Arlafar. h. gwrthsur: muriate of soda,. salt 1875. h.(’r) mýr: sea-. water c. 1400. h. nawmor: extremesaltiness(. litthebrineofnineseas ).Arlafar. h. trimor: extreme saltiness(. lit the brine of three seas ).Arlafar. Amdîr heli , mýr h ., pwll h ., sudd ( yr ) h ., gw. dîr, mýr, pwll, sudd. heliad eg., a gathering bringing together ,,;. collection assembly hunting 15g. helïad eg., a salting seasoning . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34486 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3448 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1803. heliaeth eb., hunt hunting ; game . 1828. heliaf,helaf:hel,hela,helybg. a . a’r be. hel ( a ), hely fel eg . b . 1. ()a to drive ; chase , pursue , put to flight ; send , dispatch . c. 1400. ()b to hunt , take part in hunting , scour ( a district ) in pursuit of game . 9g. 2. to gather,, collect accumulate ,; pick assemble ;,,;. fetch search seek frequent c. 1400. 3. to spend,. expend 1747. 4. to rate,, scold abuse . 1851. Fele . hunt , hunting ; game , catch . 13g. Amr.: hala. 1683. Cfn.:.hel achau: to genealogize 1759. hala’r amser: to spend the time. 1683. hel yr amser= hala’r amser. 1733. h. ar: to run down,.Arlafar. asperse h. arian: to collect money. Ar lafar. hala arian: to spend money. Ar lafar. helateigilydd:to collect or put together;, collect form into a compact mass ; shrink up , huddle together,.Arlafar. crouch hala bara ceirch: to roll out oatcakes. Ar lafar. hel beiau: to find mistakes or fault(). s 1710. h. blew ceimion: to wander about(. lit to gather crooked hairs ).1803. h. bri: to call witnesses to testify to one’ s character ; find fault . Ar lafar. h. bri#: to open a fund to help a neighbour who has suffered the loss,.. e g of a cow or a horse .Ar lafar. h. budrogod: to associate with lewd women. 1632. h. bysedd (hyd): to finger,.Arlafar. soil with the fingers hel(a) ei (dy,&c. ) fwyd: to go begging to keep oneself alive . 1688. h. calennig: to go about collecting gifts on New Year’.Arlafar. s Day h. dy garcas (oddi yma): be off with you! ( lit . with your carcass ). Ar lafar. h. y carnau (ei garnau,&c. ): to be up and away . 1849. h. (y) casgliad: to collect the offertory in a place of worship. Ar lafar. h. celwyddau: to tell or concoct lies. 1704. hala’r ci ar ýl y gath: to vomit, esp . after drinking or smoking . Ar lafar. hel cleber= h. clecs. 1856. hel(a) clec(s): to gossip,. go about gossiping 1849. hel(a) cnau: to gather nuts. 1860. hel cocos: to gather cockles. Ar lafar. h. cîn: to be in heat( of bitch ). Ar lafar. hala cwrwg: to be a coracle fisherman. Ar lafar. h. cysót: to become fastidious or finicky. Ar lafar. h. chwedlau: to gossip,. go about gossiping 1703. h. dail (efo): towastetimethroughidletalk. Ar lafar. h. defaid: to gather sheep,.. e g for the purpose of shearing .1800. hela di#rwyth i gol: to bring a noble to nine pence. Ar lafar. hel diod: to frequent public-, houses constant tippling .1604–7. h. dwylo (ar, hyd): to touch, finger , soil with the hands . Ar lafar. h. esgus(ion),—esgusodion: to find() an excuse (). s 1774. h. #eiriau: to frequent fairs. 1604–7. hela gellgwn: hunting with mastiffs.g.14 hel glaw,—am law: to threaten rain. Ar lafar. h. (y) gwartheg: to get the cows in for milking. Ar lafar. hela (hala) i gysgu: to send to sleep.g.16–17 hel llanastr: to make a mess or confusion, turn everything topsy - turvy . Ar lafar. h. llus: to gather whimberries. Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34496 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3449 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. meddyliau (drwg): to become melancholic,,, be addicted to melancholy entertain morbid thoughts take a pessimistic view of things. Ar lafar. h. mól i’r cwch: to feather one’ s nest ( lit . to gather honey into the hive ). Ar lafar. hela menywod= hel merched. Ar lafar. hel merched: to womanize. Ar lafar. h. mwg i sachau: to be engaged in a futile or impossible task(. lit to gather smoke into sacks ).Ar lafar. h. (at y) nos: to become night,.Arlafar. get dark hela (hala) ofn ar: to frighten.g.18 hel olion: to rake together stray leavings after haymaking or corn harvesting,.Arlafar. glean h. ei bac (fy mhac,&c. ): to collect one ’ s belongings ( before going on a journey ). Ar lafar. h. pres: to collect money. Ar lafar. hela puteiniaid: to associate with prostitues. c. 1600. hela (hala) rhwng: to cause a quarrel between.g.16–17 hel siwrans: to collect insurance. Ar lafar. h. stemiau: to supervise work in a quarry gallery and esp., to record a lost shift if a quarryman is absent. Ar lafar. h. straeon,—straes: to gossip. Ar lafar. hela’r swch yn swmbwl: to land in difficulties(. lit to drive the ploughshare into a goad ).Arlafar. hel tafarnau: to freqent public-.Arlafar. houses h. tai: to frequent houses to gossip. Ar lafar. hel(a) ei damaid (fy nhamaid,&c. ): to earn one ’ s living . Ar lafar. hel ei (dy,&c. ) draed: to set off ; wander , dawdle . Ar lafar. h. y dreth, hela’r trethi: to collect taxes.g.17 hela wewcs (wowcs): to potter about,.Arlafar. kill time hel yn y blaen: to promote. 1722. h. yn ei fol (eu boliau,&c. ): to visit houses to partake of food , eat greedily , guzzle . 1877. h. yn ei fos= hel yn ei fol. Ar lafar. h. ynyd: collect flour for pancake- making (lit . to collect for Shrovetide ). Ar lafar. ei h. hi: to set off( hastily ). Ar lafar. Amhela ’ n grac , bwyd hela , cap h ., ci h ., cig h ., corn h ., cyfraith h ., gwisg h ., hir hel, maes hela , gw.crac,bwyd (At.), cap (At.), ci,cig,corn,cyfraith, gwisg, hir, maes. Gw. hefyd helion, ymheliaf: ymhél, ymhela. helïaf: helïo ba., to salt preserve ,, pickle season , also fig . preserve from corruption . 1604–7. helïaidd a., salty briny , saline , brackish . [].1783 heliconaid a.(),. poetic al heliconian a. 1587. Heliconiad eg. ll. - iaid . one of the Heliconians , one of the nine Muses in Greek mythology. 1759. helicopter eg. ll. helicoptrau . helicopter . 20g. heliedig a.. bfl hunted ; gathered , collected . 1722. helïedd eg.,. salinity saltness 20g. helier eg.. saucepan or cauldron lid Ar lafar. Gw. hefyd hilier. helig11 , gw. helyg . helig2 —sur helig, gw. sur.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34506 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3450 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

heligog eg.. guillemot 20g. heling eg. ll. - au . a cover , covering , coverlet , counterpane . 1604–7. Gw. hefyd huling. helingaf: helingo ba.,., to cover a coracle a process usu carried out by women involving the preparation of a length of unbleached calico and coating it, when sewn into place,, with a mixture of boiled pitch linseed oil and possibly lard or tallow . Ar lafar. helïog a., saline brackish ,. briny 1722. heliograff eg. ll. -( i ) au . heliograph . 20g. helion e.. ll gatherings , gleanings , scrapings , scraps , also fig . Dchr. 17g. heliosentrig a.. heliocentric 20g. heliwm eg.. helium 20g. heliwr, helwr eg. (un. b. helwraig , ll. - wragedd ) ll. - wyr . hunter , huntsman , fowler . 13g. Cfn.:.heliwr adar: fowler 1856. h. chwedlau: gossip-, monger slanderer .1778. h. newyddion: newsmonger. 1778. hel-las, hel-lys, gw. helas, helys. helm1 eb. ll. - au , ?- ain . helmet , helm ; fig . roof , ceiling ; ( spiritual ) protection . 14g. helm2 , helem eb. ll. - ydd , - i , - au . corn stack , rick . c. 1400. helm3 eb. ll. - ydd , - au . Dutch barn , open shed . 1604–7. Cfn.:.Arlafar.helm wair: Dutch barn h. drol(iau): open cart-. shed 1891. helm4 eb. ll. - au . ( ship ’ s ) helm . 1897. helmaf:helmu,helmobg.. a to form ( corn ) into a rick , stack . 1848. helmdew a.- thick helmeted . 14g. helmddur, gw.helm1 + dur. helmed, helmet eb. ll. - i , - au . helmet ; also fig . 15g. helment eb.,,. the upper part of a retort helmet retort 1545.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34516 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3451 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

helmfriw a.;-. with battered helmet helmet shattering Dchr. 14g. helmgrib eb.. crest 1604–7. helmlas a.(-). with steel blue helmet 14–15g. helmog, helmiog ahelmeted.. 13g. helmwr eg. ll. - wyr . one who makes a rick . Ar lafar. helý, gw. hylý. helogan, halogan eb.; celery wild celery , smallage . 18g. help eg. b . ll. - iau , - oedd . help , aid , assistance , succour ; support , prop , stay , person or thing affording help(,,.). towards salvation as remedy &c 15g. Cfn.:(.).help bys bach: the least assistance lit help of the little finger 1813. h. llaw: helping hand. Ar lafar. h. llaw chwith: a hindrance(. lit help of the left hand ).Arlafar. gallu help (i): to be able to help.g.16 nid oes (gennyf, gennyt,&c. ) (mo’r, ddim) help: it cannot be helped , I ( you , &c .) cannot help it . 1703. helpadwy a.. bfl helpful , assisting . 1633. helpiad eg.,. help aid 1655. helpiaf, helpaf: helpio, -u ba.,,, to help assist relieve alleviate ;. repair 15g. Cfn.:&c.(,.)(,,.);helpio (helpu) fy hun (dy hun, ): to help myself yourself &c to food drink &c appropriate(’),. something not one s own steal 1885. Duw a’n help(i)o (a’ch help(i)o,&c. ): God help us ( you , &c .). 1599. (dyn) a’n help(i)o (a’i help(i)o,&c. ) = Duw a’n help(i)o, &c. 1862. helpiwr, helpwr, helpydd eg. ll. - wyr . helper , helpmate . 15g. helptod eg.,. help aid 1655. helsmon, helsman eg. ll. - myn . huntsman . 18g. helth—yfed helth, gw. yfaf: hyfed. helthiaf: helthio, gw. helffiaf: helffio. helw, gw. elw. helwas eg.. youthful hunter 14g. helwr, gw. heliwr. helwraidd a., venatic hunting , venatorial . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34526 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3452 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1798. helwrfa eb. ll. - feydd . hunter ’ s hide ; chase , hunt . 1862. helwriaeth eb. ll. - au . huntsmanship , hunting , chase , hunt ; game , quarry , venison . 14g. helwriaethol, helwriaethus a.,, pertaining to hunting or to the chase venatic venatorial,,,. that is hunted game hunting 1850. helwrol a.,, hunting venatic venatorial . 1850. helwy, gw. heli. hely, gw. heliaf, helaf: hel, hela. helycbren a.( of ) willow , made of willow - wood . 14g. helydd eg. (b. un. helyddes , ll. - au ) ll. - ion . hunter , huntsman . c. 1400. Amr.: helyf. 1790. helyddiaeth eb.,. hunting hunt 14g. helyddol a.,, hunting venatic venatorial . 1858. helyf, gw. helydd. helyfwr eg. ll. - wyr . hunter ; kidnapper . 1759. helyg1 e. ll . (un. b. helygen , ll. bach. helygach ) a hefyd fel a . willow , sallow tree,;(). osier of willow 12g. Cfn.:helyg aur: yellow ( lit . golden ) willow . Ar lafar. h. Babilon,—Babilonaidd: weeping willow,. Salix babylonica 1852. h. Bed#ord: Bedford willow. 1813. h. y fydwraig: common dwarf willow(. lit the midwife ’ s willow , so called in Welsh from its supposed power to stop haemorrhage). c. 1871. h. y gors: bog willow. Ar lafar. h. crynddail: goat-, willow great sallow ,- round leaved willow , Salix caprea .1813. h. y cîn: creeping() dwarf willow .1803. h. du(on): black willow,, bay willow Salix pentrandra .1803. h. Ffrengig: French willow,,. almond willow Salix triandra 1803. h. gwiail: osier willow,, common osier Salix viminalis .g.20 h. gwydn= h. crynddail. Ar lafar. h. gwyn(ion): white willow,.g. Salix alba Diw. 16 h. llwyd(ion): grey willow,,. common sallow Salix cinerea 1803. h. Mair: bog myrtle,, sweet gale Myrica gale .g. Dchr. 17 h. melyn: yellow willow. 1860. h. y mýr: sea- willow , sea - buckthorn , Hippophae rhamnoides . Ar lafar. h. sawr: sweet willow, bay willow , Salix pentandra . Ar lafar. h. wylofus: weeping willow,. Salix babylonica 1852. Amdryw ’ r helyg , ehedydd yr h ., garlant h ., gwinllan h ., het ( hed ) h ., hoel h ., teloryrh., gw.dryw, ehedydd, garlant, gwinllan (At.), het, hoel, telor. Gw. hefyd helygos, merhelyg. helyg2 , 3 un. pres. y f.halogaf : halogi .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34536 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3453 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

helygaidd a.. willowy 1853. helygddryw eg. b . ll. - od . willow - wren , willow - warbler . 1832. Cfn.:.helygddryw leiaf (lleiaf): chiffchaff 1832. h. felen (melyn): wood warbler. 1832. helyglai a.-. willow grey 14g. helyglwyn eg. ll. - i . willow - grove , grove of osiers or sallow trees , willow - plantation . 12g. helyglys eg.-, willow herb formerly including not only plants of the genus Epilobium but also yellow and purple loosestrife. 1604–7. Cfn.:-.helyglys culddail (y fawnog): marsh willow herb 1813. h. hardd: rose--. bay willow herb 1813. h. pannog: great hairy willow-. herb 1813. h. pedrongl: square--. stemmed willow herb 1813. h. pór= h. pannog. 1813. helygog a.. willowy 1796. helygos e..fel. ll eb grove or willows , willow - grove . 1346. Amr.:g.elygoes. 15 helygwg eg., place where willows grow place abounding with willows . 18–19g. helygwig eb.-,- willow grove willow plantation . 1761. helynt eg. b . ll. - ion , - iau , - oedd . 1. trouble,, worry difficulty , predicament , concern ,,,,-; pains fuss bother to do condition,, state course or way (,.),, of life &c tenor manner , behaviour , conduct ; business,,, affairs matter purpose . 15g. 2. course,, way track , route , journey , voyage ; hunt , chase , pursuit . 14g. Cfn.:(.).helynt a hanner: a great deal of trouble lit trouble and a half 1897. helyntiau di#aith: vile practices,. vicious behaviour 1722. helyntion (-oedd) gwladol: affairs of state. 1872. bod ym mhen ei (fy,&c. ) helynt: to be fully occupied , to be up to one ’ s ( my , &c .) neck . Ar lafar. Amcolli helynt , gw.collaf: colli (At.). helyntfawr a., troubled harassed , troublous , troublesome . 1874. helyntiaf: helyntio bg.,;?(),(). to journey march have dealings with associate with 1583. helyntiog a., troubled troublous , vicissitudinous . 1932. helyntus a.,,,, troubled afflicted vexed troublous vicissitudinous . 1848. helys, hel-lys eg.. prickly saltwort

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34546 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3454 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1813. Cf. helas, hel-las. helyth, gw. helaeth. hell, ff. f. ffug, gw. hyll. hellawd a.. bfl hunted . c. 1400. hellgre eb.,. strong ugly woman ugly jade 1775. hellti eg.,. saltiness salinity 1545. helltni eg.,, saltiness salinity brackishness ,;. brine a salting 1547. helltydd eg. ll. - ion . salter . [].1783 hem12 , em eb. ll. - iau . hem , border , edge ( of garment , &c .), seam . c. 1400. Cfn.:,.hem ysgar: afterbirth placenta 1753. hem2œeb. (?un. bach. hemyn ) ll. - iaint , - au . rivet . 13g. Gw. hefyd lletem. hemiad11 , hemad eg.. b a beating , thrashing . Ar lafar. hemiad22 , hemad eg. b . ll. - au . a hemming , bordering , hem , seam , narrow border . 1774. hemiaf,hemaf:hemio,hemo11 ba.,. to beat thrash Ar lafar. hemiaf,hemaf:hemio,hemo22 ba.,,. to hem seam border 15g. hemiog a., hemmed fimbriated . 15g. hemisffer eb. ll. - au . hemisphere . 20g. hemisfferaidd a.. hemispherical 20g. hemloc, hemlog e.. ll hemlock . c. 1400. hemoffilia, hemoglobin, gw. haemoffilia, haemoglobin. hemp eg.. hemp c. 1400. hemyn, gw. hem2 . hemynnaf: hemynnu ba.. to rivet Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34556 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3455 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hen a. (gyda’r ff. cmhr. hyned , hþn (a hynach ), hynaf ; ochr yn ochr ê’r rhain ceir trwy gyd. y ff.hened , henach , henaf ) ll. - ion , a hefyd fel eg . ac fel adf . ()a old , aged ; ancient , antique , pristine , former ; inveterate , chronic ; original ; senior , elder. c. 1100. ()b stale , mouldy , musty , fusty . 1547. ()c unreformed , old ,‘ traditional ’( of style or mode of expressing dates according to the Julian calendar); reckoned according to the Old Style ( of festival ). 1752. Fele . old person ( s ), old thing ( s ). 13g. Feladf . long , of long standing , long since . 1703. Cfn.:.hen a chynefin: inveterate 1722. h. amser: time past,..,. bygone times 7 16g Pen 127 246 1588. h. foi: old boy,( old man epithet for ‘’).Arlafar. father yr h. fyd: the old world(. esp the antediluvian world ), antiquity ; the Old World ( namely , the continents of Europe,) Africa and Asia as it was known before the discovery of America .1567. h. gadi (#an): ()‘of men an old woman ’; one who is continually meddling in other people ’ s business and finding fault with everything and everybody. Ar lafar. (yr) H. Ganfed: Old Hundredth(- name of well known hymn tune ).1864. h. ganiad: old or ancient mode of versification. c. 1400. h. gant: person of great age,. often facet applied to one whose gait gives the impression that he is far older than he actually is(. lit old centenarian ).Arlafar. h. gariad: former sweetheart,‘ old flame ’.17 g. h. ge#yl: mixture of iron and cinders remaining at the bottom of a smelting furnace(. lit old horse). 1854. h. geiliog: amorous man(. lit old cock ).Arlafar. h. genau (bach): (little ) rascal . Ar lafar. h. gór,—geriach: old stuff,;-.Arlafar. rubbish riff raff h. goel: old belief,.Arlafar. superstition h. goes: old girl( implying familiarity and endearment ). Ar lafar. h. gof: long memory. 1893. h. gofion: old reminiscences or recollections,. old records 1767. h. gono: old rascal,.Arlafar. tough customer yr H. Gor#: the Calvinistic Methodist connexion(. lit the old body or connexion ).1881. h. got: old coat of hair shed by animal as new hair grows. Ar lafar. h. gownt: outstanding account or debit,; credit grudge .1890. yr H. Gyfandir: the Old Continent,. the Old World 1866. h. ddieithr: out of use,. obsolete 1722. h. ddigon: quite enough,. amply sufficient 1853. yr h. ddyn: (i)old man , unregenerate man or person , Old Adam .1551. (ii) epithet for ‘ father ’, ‘gaffer ’; ‘ old fellow ’, ‘ old chap ’. Ar lafar. h. ddywediad: old saying. Ar lafar. h. #asiwn: old fashion(). ed 1848. (yr) H. Ffydd: the Roman Catholic faith(. lit the old faith ).g.16 h. las bach: Welsh green() l ing ( apple ). Diw. 18 g. yr H. Wlad: the old country,.Arlafar. term of endearment for Wales H. Wlad fy Nhadau:Land of my Fathers,..(i) the national anthem of Wales1856. Bot h. îr: old man, southernwood , lad ’ s love , Artemisia abrotanum . Ar lafar. (ii) brooklime , Veronica beccabunga . 1798. Bot.’,.Arlafar.h. îr barf hir: old man s beard Clematis vitalba h. henaidd: (),,.something that is very old olden ancient 1583. h. hendaid, h. h. daid: great-- great grandfather .1667. h. lanc: (old ) bachelor . Ar lafar. h. law: old boy,; old chap old hand , expert or adept at a job ; waggish fellow .1765. yr Hen Lyfr: the Bible(. lit the Old Book ).Arlafar. h. fab= h. lanc. Ar lafar. h. fam-gu: great-. grandmother 1893. h. ferch: old maid,. spinster 1776. h. nain=.. h. fam-gu.c.1658. Crdd h. nodiant: staff notation 1858. h. ben: epithet used of one possessing exceptional mental ability. Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34566 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3456 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. bensiynwr: old age pensioner.g.20 h. beswch,—besychu: asthma.g.16 h. bryd: high time(. lit old time ).1853. h. stander: old hand,.Arlafar. an experienced man at anything h. stejar: person of long experience,.Arlafar. old stager h. dad-cu, h. dad y cu: great-. grandfather c. 1585. h. daid= h. dad-cu. Ar lafar. h. dro: what a nuisance!!Arlafar. what a pity o hynaf i hynaf: in order of seniority.g.13 Amhen fachgen ,. h geg , yr H . Gyfansoddiad , yr h . gyfrif ,(). yr h Gymro ,. h chwedl,() yr H . Ddihenydd ,. h ddwylo ,. h ffasiwn ,. h air ,() yr H . Oruchwyliaeth ,. h was,. h wrach ,. h bennill ,() yr H . Destament ,(). yr h drefn ,. h þd y wlad , blas yr h., gw. bachgen, ceg, cyfansoddiad, cyfrif, Cymro, chwedl, dihenydd, dwylo, ffasiwn, gair, goruchwyliaeth, gwas1 , gwrach, pennill, testament, trefn, þd, blas (At.). Gw. hefyd hþn, hynaf1 . henach1 , heniach eb.. ancient lineage 15g. henach2 , gr.gmhr.daf.,gw.hen. henadur eg. (un. b. henadures , ll. - au ) ll. - iaid , - on , a hefyd fel a . alderman ; elder;,();();;. presbyter church elder church father senator old man 14g. Amr.: henadwr. 1728. Fela . old , senior in rank . 14g. Gw. hefyd henaduriad, henawdur, henawdwr. henaduraidd a.,; pertaining to an alderman or elder belonging to a senator Presbyterian;,. ancient old 1604–7. henadurfa eb. ll. - fêu . ()a presbytery ( in a church or catherdral ), sanctuary . 1856. ()b presbytery . 1856. henaduriad eg. ll. - iaid . a Presbyterian ; member of parliament for a borough . 1771. Gw. hefyd henadur. henaduriaeth eb. ll. - au . ()a presbytery ; Presbyterianism . 1816. ()b council of elders ( in the early Christian Church ); council , senate , parliament , House of Commons;;. aldermanship nobility 1567. ()c antiquity , ancientness . 1604–7. Henaduriaethiad eg. ll. - iaid . a Presbyterian . 1780. Henaduriaethol a.. Presbyterian 1823.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34576 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3457 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Henaduriaethwr eg. ll. - wyr . a Presbyterian . 1780. henadurol a.;;. Presbyterian aldermanic senatorial [].1783 henadurus a.,. ancestral ancient 1604–7. henadwr, gw. henadur. henadwriaeth eb. ll. - au . antiquity . 1633. henaf: henu bg.. a to grow old or decrepit , weaken , deteriorate , fail ; become stale ; make old. 13g. henafaf: henafu ba.. to make old or obsolete 1604–7. henafaidd, henafdur, henafgwr, henafiad, henafiaeth, henafol, gw. hynafaidd, henawdur, hynafgwr, hynafiad, hynafiaeth, hynafol. henaidd a.,,,, oldish old aged ancient archaic , antiquated , obsolete ,-, old fashioned quaint;, senile decrepit ; grown - up in manner , precocious ; lifeless ,. dull 14g. Amhen henaidd , gw. hen. henaint eg.,, old age oldness antiquity ; the aged , old people . 13g. henair, gw. gair1 —h. air. henar, gw. heiniar. henast eb. ll. heneist . old bitch , also transf . c. 1400. henaur eg.ahefydfel a . old gold ; of the colour of old gold , fig . noble . 14g. henawdur, henawdwr eg. ll. - awduriaid , - awdwyr . old man , elder ; author of old . c. 1400. Gw. hefyd awdur, henadur. henawgwr, henawgwraig, gw. hynafgwr. henawr a.- long lasting ,-. long lived c. 1400. henbais eb.. old threadbare garment 14g. henban1 eg., old fur threadbare fur . 14g. henban2 eg.. henbane 16g. henben, hen ben, gw. hen—h. ben. henbeth eg. ll. - au . old thing , antique . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34586 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3458 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. henblaid, gw.hen + plaid. henbob a.( stale of bread ). [].1783 henbobl, gw.hen + pobl. henboeth a.(). slaked of lime 1604–7. henbraff a.(). old and strong or sturdy of a tree 16g. henbrawf a.. veteran 1794. henbren eg.. old tree c. 1400. henbriawdr eg., old proprietor original proprietor . 14g. henbwyth, gw.hen + pwyth. henc eg.. a limp Ar lafar. hencen eb.( yearling lamb or calf ). 1725. hencian be.. to limp Ar lafar. Gw. hefyd hincaf: hinco. henchwedl eb. ll. - au . old fable or legend . 1568. Gw. hefyd chwedl—h. chwedl. hendad eg. ll. - au , - daid . grandfather ; forefather , ancestor ; father , ‘ old man ’. 10g. hendaid1 eg. ll. - deid ( i ) au . great - grandfather ; forefather , ancestor . 15g. Gw. hefyd hen—h. daid. hendaid2 , ff. l., gw. hendad. hendarw, gw.hen + tarw. hendeb eg.,, old age oldness ancientness . 1567. hendeidiol a.. ancestral 1842. hender eg., oldness staleness ,, old age ancientness , antiquity . 15–16g. hendid eg.,, old age oldness antiquity . 1848. hendir eg.; old land patrimony ,. heritage Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34596 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3459 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16g. hendon eg.,. unploughed land old sword Ar lafar. hendra eg., old age antiquity , staleness . 1803. hendraul a.-,,, worn out trite stale threadbare . 1778. hendref eb. ll. - ydd , - i . winter dwelling located in the valley to which the family and its stock returned after transhumance during the summer months in the‘’ hafod on the mountain,, permanent residence old or ancestral home ;. old town 12g. hendrefa, -u bg.;. to winter dwell 17g. hendrefol a.(.). lowland adj 1886. hendrig eg.. old homestead 1924. hendrist a.. old and sad 1752. hendrwm a.(b. hendrom ). stale , trite , mouldy , musty , old ; old and heavy . 1703. hendud, gw.hen + tud. hendwr eg., support acquisition ; store in reserve . Ar lafar. hendwrdd eg.. querulous or obstreperous old man c. 1400. hendy eg. ll. - dai . old house ; mansion . 14–15g. henddeddf eb., Mosaic Law the Mosaic or Old Dispensation ; the Old Testament . 13g. Ambedydd yr henddeddf , gw. bedydd. hendderw, henddoeth, gw.hen + derw11 , doeth . henddull eg.. oldmannerormode 15–16g. henddulliog a.,;-. Gothic runic old fashioned 1819. henddyn eg. b . ll. - ion . old man , old person ; unregenerate man ( in theol .), Old Adam . 1346. Gw. hefyd hen—h. ddyn. henddynaidd a.,,,,. pertaining to an old man old senile decrepit ancient 1550–1600. henebyn eg. ll. henebion . ancient monument , antique , antiquity , relic . 20g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34606 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3460 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hened ?.eg antiquity , olden days . 14g. henedd eg.. staleness [].1783 henefydd, henefyddiaeth, gw. hynefydd, hynefyddiaeth. heneidd-dra eg.,, old age oldness ancientness , antiquity ; staleness ;,. decline decay 15g. heneiddiad eg., old age senescence , inveteracy . 1604–7. heneiddiaf: heneiddio bg., to grow old or decrepit become old or antiquated ; become stale. 14g. heneiddiedig a.. bfl antiquated , archaic . 1831. heneiddiol a.,;, ageing old senile decrepit , antiquated . 1691. heneiddrwydd eg., old age ancientness , antiquity ; staleness . 1604–7. henfab eg.. bachelor 13g. Gw. hefyd hen—h. fab. henfaedd, henfaen, gw.hen + baedd, maen. henfaes eg.,. uncultivated land old field 13g. henfaeth, gw.hen + maeth1 . henfainc eb.. ancient seat or throne 16g. henfam eb. ll. - au . grandmother ; ancestress . 10g. henfardd eg. ll. - feirdd . poet of old , one of the bards of the earliest period in the history of Welsh literature,.. i e from the sixth century to the eleventh century ; old poet . 15g. henfath eg.,. old type or style original style 16g. henfedd12 , henfedd , gw.hen + bedd, medd 1 . henfeddiant eg.(). prescription in law 1780. henfeistr eg. ll. - i , - iaid . old tutor or teacher . 14g. henferch eb. ll. - ed . spinster , old maid . 1625. Gw. hefyd hen—h. ferch.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34616 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3461 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

henferchedaeth eb.. spinsterhood 1869. henferchedaidd, henferchetaidd a.,-. pertaining to a spinster old maidish 20g. henflawr a.,. old and grey hoary 1300–40. henflew e..ac.. ll e tf old hair shed by animal as new hair grows . 16–17g. Ambwrw henflew , gw.bwriaf: bwrw (At.). henfodeg eb.. palaeontology 1858. henfodofydd eg. ll. - ion . palaeontologist . 1858. henfodofyddiaeth eb.. palaeontology 1858. henfodol a.. palaeolithic 1895. henfodyddiaeth eb.. palaeontology 1856. henfoddaidd a.- old fashioned . 1798. henfoes eb. ll. - au . old custom , old usage . 15g. henfon eb. ll. - iaid . cow , old cow , breeding - cow . 14g. henfona bg., to seek take or steal breeding -. cattle 14g. henfor, henfraint, henfri, henfrig, gw.hen + mýr, braint1 , bri, brig. henfriw eg. ll. - iau . old sore . 1632. henfro eb. ll. - ydd . childhood home locality , land of one ’ s infancy . 20g. henfwth, gw.hen + bwth. henfyd eg.(.),; the primitive world esp the antediluvian world antiquity the Old World(, namely Europe Africa and Asia ) as it was known before the discovery of America;. squalid world Diw. 15g. Gw. hefyd hen—h. fyd. henfydd, 3 un. pres. arf. a dyf. y f.hanwyf : hanfod . henffals(t), gw.hen + ffals(t ). henffasiwn, gw. hen—h. ffasiwn. henffasiynol a.- old fashioned , quaint . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34626 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3462 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1896. henffawd, gw.hen + ffawd. henffel a., shrewd sensible , prudent , precocious ; cunning ,. crafty 1703. henffordd eb. ll. henffyrdd . old or familiar road , beaten path ( also fig .). 12g. henffych, henffydd1 , 2 un. pres. dib. a 3 un. dyf. y f.hanwyf : hanfod . henffydd2 eb.,(. old faith faith esp the Roman Catholic faith ) supplanted by another . c. 1400. Gw. hefyd hen—h. Ffydd. hengall a., shrewd precocious , cunning . 14g. hengarp, hengarw, gw.hen + carp1 , carw. hengas eg.. rancour 1604–7. hengath, gw.hen + cath. hengaul alongcurdled.. c. 1400. *gw.hengaw, gorhengaw. hengaws, gw.hen + caws. hengerdd eb.( the earliest Welsh poetry from the sixth to the eleventh century ) regarded by poets of later ages as a corpus of learning and precedent,. early poetry Dchr. 14g. Amenglyn o ’ r hengerdd , gw. englyn—e. o(’r) hen ganiad. hengerrynt, hengi, hengig, gw.hen + cerrynt, ci, cig. Hengistaidd a., English Anglicized . 1837. Hengistiaith eb.. the English language c. 1820. henglawdd, hengleirch, hengloch, hengoed, hengof, gw.hen + clawdd, cleirch (cleiriach), cloch, coed, cof. hengofadur, hengofadwr eg., one who reminisces one who tells ancient tales and recalls old sayings,- long remembrancer . 1591. hengofion, gw. cof. hengraff a.,,. shrewd wise cunning 1703. hengred, hengrin, hengroen, hengryf, hengwch, hengwrf, hengyff, gw. hen+ cred, crin, croen, cryf, cwch, cwrw(f), cyff. henhaf: henhau bg.,. to grow old age

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34636 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3463 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

13g. hen-hendaid, gw. hen—h. hendaid. heniach, gw. henach1 . heniaith eb.,;, the ancient or traditional tongue the old nation ancient people. 15g. heniar, gw. heiniar. heniarll, heniwrch, gw.hen + iarll, iwrch. henlanc eg. ll. - iau . ( old ) bachelor . 1767. Gw. hefyd hen—h. lanc. henlancaidd a.-, bachelor like pertaining to a bachelor . 20g. henlancedigaeth, henlancyddiaeth eg.,(). bachelorhood male celibacy 1856. henlancyddol a., bachelor unmarried . 1871. henlencyndod eg.. bachelorhood 20g. henlennig, henlew, gw.hen + llenig1 , llew. henlo eg.. cinders 1798. henlor, gw. heulor. henlys, gw.hen + llys1 . henlladd a.( having been ) cut for some time ( of fire - wood ), dry . 15g. henllan, henllath, gw.hen + llan, llath. henllau ?.e ll . original swarm of bees in a hive ; old beehive . 13g. henlle, henllennig, henllew, henllin, henllo, henllodr, henllong, gw.hen + lle11 , llennig , llew, llin 1 , llo, llodr, llong 1 . henllug eb.. nightmare 1722. henllwdn, henllwgr, henllwm, henllwy, henllwyd, henllwyth, gw.hen + llwdn, llwgr, llwm, llwy, llwyd, llwyth2 . henllydan eg.. b plantain , waybread . 14g. henllyfr, henllys, gw.hen + llyfr11 , llys . hennain eb. ll. heneiniau . great - grandmother . 15–16g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34646 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3464 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd hen—h. nain. hennydd eg.;,;(). the other friend companion enemy in battle 13g. hennyth, gw.hen + nyth. heno adf.ahefydfel eb . to - night ,( on ) this night . 9g. Amheddiw ( a ) heno , gw. heddiw. Gw. hefyd nos—n. heno. henoed eg.ac..ahefydfel. e tf a old age , great age ; old person ; old people , the older generation. 16g. Fela . old , elderly . 14–15g. Amcartre ’ r henoed , pensiwn ( yr ) h ., ysbyty ’ r h ., gw.cartref (At.), pensiwn, ysbyty. henoes, gw.hen + oes1 . henoesol a., old ancient , primitive . 1814. henoeth, gw. heno. henol a.ahefydfel eg .ll.- ion . old , ancient , elderly ; old person ;? ancestor . 15g. henotheistiaeth eb.. henotheism 20g. Henrisiad, Henriciad eg. ll. - iaid . a Henrician . c. 1762–79. henrhan, henrhaw, henrhiw, henrhyd, henrhyw, gw.hen + rhan, rhaw, rhiw, rhyd, rhyw. hensaf a.- old standing , long - standing . [].1783 hensafaf*. : hensefyll bg to stand for a long time (,.). of milk &c 1776. hensail, henSais, gw.hen + sail, Sais. hensen, gw. hensyn. hensiad eg.,. a telling off reprimand Ar lafar. Gw. hefyd hansh12 , hansiad . hensofl, henswllt, gw.hen + sofl, swllt. hensyn eg.(b. hensen ). young lad , youth . Ar lafar. henur eg.. old man 14g. henurfil eg.+ pala otherium .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34656 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3465 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1851. henuriad, henwriad eg. ll. - iaid . elder , older person deserving respect , venerable person,, leader old man ; member of senate or council , senator , alderman ; presbyter , church elder,,. minister priest 13g. Cfn.:.henuriad athrawiaethol: teaching elder 1890. h. athrawol= h. athrawiaethol. 1797. h. gwlad: one of a body of jurors with whom judges consulted in land claims.g.13 h. llywodraethol: ruling elder. 1778. Henuriadaeth a.. Presbyterian 1711. Henuriadaidd a.. Presbyterian 1711. henuriaeth eb. ll. - au . presbytery ; eldership ; parliament , senate . 1588. Henuriaethol a.. Presbyterian 1848. henw, henwad, gw. enw, enwad. henwaed eg.. fig ancient and noble stock , old and distinguished lineage or ancestry . 15g. henwaf: henwi, gw. enwaf: enwi. henwair, henwaith, henwal, gw.hen + gwair111 , gwaith , gwêl . henwalch, henwas, henwch, gw.hen + gwalch, gwas1 , hwch. henwedig, henwedigaeth, henwedigaethydd, henwedigol, gw. enwedig, enwedigaeth, enwedigaethydd, enwedigol. henwil eg.ynyrymad. henwil bach . restoration of sight for a brief while , regarded as an omen of approaching death. Ar lafar. henwin, henwisg, gw.hen + gwin, gwisg. henwlad eb.,. a term of endearment for Wales the old country 1817. Gw. hefyd hen—yr H. Wlad. henwn eg.. old man 14g. henwr eg. ll. henwyr . 1. old man;, one of the ancients original inhabitant . 13g. 2. ()a brooklime . 1632. ()b old man , southern - wood , lad ’ s love . 1813. Gw. hefyd hen—h. îr. henwrach, henwraidd, gw.hen + gwrach, gwraidd. henúraidd a.,. like an old man feeble Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34666 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3466 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. henwraig, gw.hen + gwraig. henúredd eg.,; senility old age old people , old men . c. 1400. henwriad, gw. henuriad. Henwriadwr eg. ll. - wyr . Presbyterian . 1711. henwriaeth eb.. ancient lineage or nobility 15g. henwych, gw.hen + gwych. henwydd e. tf . ac e . ll . (un. be. - en ). old stock or timber , fig . pedigree , nobility . 14g. henîydd, gw.hen + gîydd2 . henwyf, 1 un. pres. myn., gw. hanwyf: hanfod. henwyl, henych, henyd, gw.hen + gîyl11 , ych , þd. henydd eg. ll. - ion . old man , elder , ? experienced man ; alderman . 14–15g. henyddiaeth eb., oldness antiquity ; eldership . 1604–7. henym, 1ll.pres.myn.yf.hanwyf : hanfod . henyn eg.,. old creature old person 20g. henyn’, henynt, 3ll.pres.myn.yf.hanwyf : hanfod . henyryn eg. ll. - nod . wretched old man . 1762. henysgrifenyddiaeth, henysgrifiaeth, henysgrifyddiaeth eb.. palæography 1858. henysgrifol a.. palæographical 1890. henysgrifydd eg. ll. - ion . palæographer . 20g. henysgrifyddiaeth, gw. henysgrifenyddiaeth. henyw, 3un.pres.myn.yf.hanwyf : hanfod . heod eg.,. snowdrift snowfall 14g. heol, hewl eb. ll. - ydd , - au . street , road , way , path , passage , also fig .; fold , yard,,,. enclosure close court 13g. Cfn.:,heol (hewl) angladd: public thoroughfare so called because of the belief that a road or thoroughfare became public if a funeral had travelled that way(. lit funeral road ).Arlafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34676 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3467 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. galchu: bridle- path ( lit . liming road ). Ar lafar. h. gart: cart-.Arlafar. track h. gawsi: causeway. Ar lafar. h. gefn: back-,-,-. road by way by lane 1771. h. ge#yl: bridle-.Arlafar. path h. goch: the throat,.Arlafar. red lane h. ddeuol: dual carriageway.g.20 h. ddwbl=g. h. ddeuol. 20 h. y dîr: watercourse(). in a colliery 1775. h. yr efail: enclosed space near smithy,.Arlafar. where horses were kept before being shod h. #rwyn: bridle-.Arlafar. path h. gwadd: mole-, run mole track . Diw. 19 g. H. y Gwynt: the Galaxy,. the Milky Way 1773. h. fawr: highway. c. 1400. h. dyrpeg,—drampeg,—drympeg: turnpike road. Ar lafar. h. ymgyrch: assault lane. c. 1730. cario i hewl: towinbyalongchalk. Ar lafar. gwella i hewl: to improve enormously. Ar lafar. Amdyn yr hewl , gwneud h ., tragwyddol heol , gw. dyn, gwnaf: gwneud, tragwyddol. Gw. hefyd croesheol, heolan, heolig, rhewl. heolan, hewlan eb. ll. - au . little narrow road , lane , by - road , path , alley . 1688. Cfn.:,.heolan goch: the throat red lane 1827. heolffordd eb. ll. - ffyrdd . roadway ( in a colliery ). 1878. heolgarthwr, -ydd eg. ll. - wyr , - yddion . scavenger , roadman . 1850. heolig eb.,,-,,. little narrow way lane by road path alley Dchr. 17g. heololwg, hewlolwg eb.. perspective 1778. heolwr, gw. hewlwr. heon e.. ll sowings , seed - corn , also fig . c. 1400. Gw. hefyd he1 . hep1 eg.,. heap pile Ar lafar. hep2 eg.. nod 1778. hep31 , org. H. Gym. a Chym. C., gw. heb . hep4 , H. Gym.hepp , gw. hebaf: hebu. hepell, gw. nepell. hepffordd, gw. hebffordd. hepgor, gw. hepgoraf: hepgor. hepgoradwy a.. bfl dispensable . 1803. hepgoraf: hepgor bg. a . a’r be. yn eg . ll. - ion , a hefyd yn a . to dispense with ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34686 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3468 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY go or do without,,, forgo save keep or refrain (),,, from avoid spare afford , part with;, omit leave out . Dchr. 14g. Fele . a dispensing with , omission , exception ; what may be dispensed with or omitted . 1800. Fela . dispensable , inessential . 1670. Amhawdd ei hepgor , gw. hawdd. hepgoredig a.. bfl dispensable , that may be spared , left over , surplus . 1803. hepgores, 3 un. grff. y f.hepgoraf : hepgor . hepgoriad1 eg.,. a dispensing with omission 1803. hepgoriad2 eg. ll. - iaid . dispensable person . 14–15g. hepgorol a.,,. dispensable avoidable inessential 1727. hepgorus a.,,,,;, dispensable inessential unnecessary left over surplus generous unsparing,. unstinting c. 1400. hep-hunaf: hep-huno, gw. hepunaf: hepuno. hepiaf: hepian bg., to doze slumber ,,,. nod nap be unalert Dchr. 15g. hepianllyd a., sleepy drowsy , apathetic . 1782. hepiant eg. ll. hepiannau . doze , slumber , nap . [].1798 hepianus a., sleepy drowsy , apathetic . 1583. hepil, hepiliad, hepiliaeth, hepiliaf: hepilio, hepiliog, gw. epil, epiliad, epiliaeth, epiliaf: epilio, epiliog. heples, heplesaf: heplesu, heplys, gw. eples, eplesaf: eplesu, eples. hepun eb.. nap 1707. hepunaf, hep-hunaf: hepuno, hep-huno bg.,,,. to drowse doze nap sleep lightly 1778. hepynt eg. ll. - iau . whim , caprice , reverie , day - dream . 1803. her eb. ll. - iau ac fel ebd . challenge , a provoking , defiance ; word to set a dog on ()an animal or drive an animal away ,!,!,! go on go away shoo 14g. Cfn.:,,,.heram(yr)her: challenge for challenge like for like tit for tat quid pro quo 1604–7. h. i chwi!: Ichallengyou!, comeon ( tofightortodosomethingdangerous )! 1659. her unawd: challenge solo. 1899. Amdal her , rhoddi h ., gw. daliaf: dal, rhoddaf, rhof: rhoddi, rhoi.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34696 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3469 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd hyr. Heracleanaidd a.. Heraclean 1866. Heracleitaidd, Heraclitaidd a.,(). Heraclitean Heraclitic al 20g. Heracleitiad, Heraclitiad eg. ll. - iaid . a Heraclitic , a Heraclitean . 1866. Heracleitianiaeth, Heraclitianiaeth eb.. Heracliteanism 20g. Heracleoniad eg. ll. - iaid . Heracleonite . 1891. herald, herawld eg. ll. - iaid . herald ; fore - runner , harbinger . 1604–7. Gw. hefyd herod. herawd1 eg.,. challenge defiance 1803. herawd2 , herawld, gw. herod, herald. herber, erber eb. g . ll. - au , - s . arbour , bower , summer - house , herb - or flower - garden , orchard,;. leafy glade shelter 1300–25. herc eb. g . ll. - iau , - s . ()a hop , limp , lameness ; push , shove , toss , jerk . 1604–7. ()(b evil ) deed , trick . 1672. Cfn.:herc, cam (a cham) a naid: hop , step and jump . Ar lafar. hercaf1 : hercyd ba.,(),. to fetch reach out extend 1547. Cf. ergydiaf: ergydio, ergyd, helcyd. hercaf2 : hercan, gw. herciaf: hercian. herciad1 eg. ll. - au . jump , leap , bound , jerk . 1848. herciaf, -af: hercian, -an, hercio bg.,,;. to limp hobble hop also fig be clumsy or jerky,(.. falter e g of a speaker ). 1604–7. herciog, hercog a., limping hobbling , stumbling ,;.,,clumsy fig not fluent fitful jerky,,(..,),(). spasmodic jolting e g of metre speech ineloquent of speaker Ar lafar. Herciwlaidd, gw. Herculeaidd. herclaf, herglaf a.,,(.). not altogether well pretty fair middling lit half sick 1750. herclyd a.,,,,. stumbling hobbling jolting bumpy jerky Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34706 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3470 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

herco, gw. hanercof. hercog, gw. herciog. Herculeiadd, Herculaidd, Herciwlaidd a.. Herculean 1840. Hercwlffaidd, gw. Ercwlffaid. hercyd, gw. hercaf1 : hercyd. herddangosaf: herddangos, gw. erddangosaf: erddangos. herddyll a.,,,-. beautiful fair handsome good looking 16g. herechan, hereg, gw. hanereg. heresi eb. ll. heresšau , - šoedd . heresy ; opinion or doctrine ( not necessarily condemnable),,() peculiar to particular individuals school of thought religious party or faction,; sect heterodox opinion on any subject (.. e g philosophy , science ,). art 1567. Amr.:g.ereisi, eresi22 , erysi . 16 haeresi, haerisi. 1632. heresys. 15g. heresiad eg. ll. - iaid . heretic . 1848. heresïaeth eb.. heresy 1611. heresïaidd a., heretical unorthodox . c. 1762–79. heresiarch eg. ll. - au . chief of a heretical sect , heresiarch . 1866. heresïol a., heretical unorthodox . 1701. heresiwr eg. ll. hereswyr . heretic . 1805. heretic, heretig eg. ll. - iaid , - au , a hefyd fel a . heretic , holder of unorthodox opinions;. heretical 13g. Amr.: eredic. c. 1400. ereitic, ereitig. (ll. -s ).16 g. eritic, eritig. (ll. -s ). ertic. (ll. -s ). haeredig2 . (ll.haeredigiaid ). haeretic. ll. -iaid , - au . hereticaidd, hereticiaidd, heretigaidd a.. heretical 1606. hereticiaeth eb., heresy hereticalness , unorthodoxy . 1849. Amr.: haeredigiaeth. p. 1584.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34716 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3471 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hereticiaidd, hereticiol, gw. hereticaid, hereticol. hereticol, hereticiol, heretigol a.. heretical 1591. heretig, heretigaidd, heretigol, gw. heretic, hereticaidd, hereticol. herfa eb.( start advantage at beginning of race ); run taken prior to leaping . Diar. Gair mawr a herfa hir. Gw. hefyd ehedfa, hyrddfa, hyrfa. herfaneg eb. ll. - fenig . gauntlet . 1850. Amtaflu ’ r herfaneg , gw. taflaf: taflu. herfardd, gw.her + bardd. herfeidd-der, herfeidd-dra eg., defiance challenge . 1850. herfeiddgar a., defiant challenging , audacious . 1862. herfeiddiad eg. ll. - au . a defying , defiance , challenge . 1844. herfeiddiaf: herfeiddio bg.. a to defy , dare or challenge ( person , &c .), brave . 1838. herfeiddiol a., defiant challenging , very daring , audacious . 1848. herfeiddiwch eg., defiance challenge , great daring , audacity . 1922. herfydd, gw. herwydd1 . hergar a.,,,,. challenging daring defiant audacious provocative 1772. hergarwch eg., audaciousness provocativeness ,. defiance 1803. hergel eg.. b misunderstanding , bother , fuss . Ar lafar. hergi eg. ll. - gwn . used disparagingly of a vagabond , bandit , brigand ( lit . stray or roaming dog). 1885. herglaf, gw. herclaf. hergledd eg., bilbo a kind of sword or rapier . 1852. hergloff a.,, limping halting hobbling . 1750. hergloffni eg., limp hobble , lameness . 1925. hergod eg.,,,,. large specimen of its kind whopper mass bulk lump

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34726 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3472 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

15g. hergorn, -io ba.ahefydfel eg . to pierce or transfix with the horn (), s butt ; butting horn. 1707. hergwd eg.. b push , shove , thrust , toss , fling . 18g. Amr.: hergwth. 1893. Amrhoddi ( rhoi ) hergwd i , gw. rhoddaf, rhof: rhoddi, rhoi. hergwth, gw. hergwd. hergwthiaf: hergwthio ba.,,, to thrust toss shove push back or aside . 1847. hergydiad eg. ll. - au . a pushing , shoving or thrusting . 1803. hergydiaf: hergydio ba.,, to thrust shove push away or aside . 1803. heri a.ahefydfel eb .. g lame , halting , limping , crippled , impaired , imperfect ; lame or limping leg;, limp hobble ,. jerk 1604–7. heriad1 eg. ll. - au . a challenging , daring , defying , or provoking , defiance , challenge . 1771. Gw. hefyd hyriad. heriad2 eg. ll. - iaid . importunate man , challenger , provoker . 14–15g. heriadol a.,,. challenging defiant importunate 1851. heriaf:herio,herianba.ahefyd bg .(ynenw.ynyff. herian )a’idilyngan yr ardd.ar , ê . to challenge , defy , dare , brave ( elements ), nag ( at ), provoke , tease ; interpose or impose(),(),();?,. to try or tempt palm off on urge upon wager bet 15g. Amr.:g.hyrio1 . 14 heriant eg.,,. provocation defiance challenge 1707. heriog a.,,,. challenging defying daring provocative 1753. heriol a.,,. challenging defiant provocative 1803. heriwr eg. ll. herwyr . challenger , defier , provoker , champion . 1632. Amr.: hyriwr. 1604–7. Gw. hefyd herwr. herl, herlach, gw. harl, harlach. herledig, herledigaeth, -ol, -us, herlidfa, herlidiaf: herlid, herlidigol, gw. erlidiedig, erledigaeth, -olk, -us, erlidfa, erlidiaf: erlid, erlidigol. herling, herlyn eg.-, allice shad Mother or Queen of the Herrings , also twaite ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34736 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3473 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY herring-. shad c. 1748. herlod eg. (bach. herlodyn , herlotyn , ll. herlotynion ) ll. - iaid , herlotiaid . young boy , lad,,;,,,. stripling youth knave rogue rascal wretch 14g. Gw. hefyd herlodes. herlodes eb. (bach. herlodesig ) ll. - au , - i . young girl , damsel , lass , maiden ; hoyden . 1547. Amr.: erlodes. 1552. Gw. hefyd lodes. herlodesaidd a., girlish maidenly ; hoydenish . 1604–7. herlodesig, gw. herlodes. herlodwas eg. ll. - weision , - weis . youth , lad , stripling . c. 1400. herlodyn, herlotyn, gw. herlod. herlwr, gw. harlwr. (h)erly, 3 un. pres. y f.erloaf : erloi (At.). herlythyr, gw.her + llythyr. herllug, ff. lafar, gw. haerllug. herllyd a.,,,. challenging defiant provocative inciting 1744. hermelin eg.. ermine 1604–7. Hermianiad eg. ll. - iaid . Hermian , follower of Hermias , leader of a Christian sect in the second century. 1866. hermidwr, gw. ermidwr. hermit eg. ll. - iaid , - au . hermit . c. 1762–79. Gw. hefyd ermid1 . heroaid a., heroic dauntless . 1856. herod, herodr eg. (b. herodres ) ll. herodiaid , herodron , herodrau , herods . herald at arms;;,;,,,. heraldic bard envoy ambassador herald proclaimer harbinger forerunner 14g. Ambrenin herod , gw. herod. Gw. hefyd herald. Herodaidd a. pertaining to Herod the Great or to any of his family of the same name,; Herodian extremely or utterly ruthless , inhuman (, of cruelty such as characterized Herod the Great according to Matt.. ii 16 ). c. 1658. Herodiad eg. ll. - iaid . a Herodian ( in Jewish history ).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34746 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3474 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1567. Herodianiad eg. ll. - iaid . a Herodian , one who belonged to the Herodian party ( in Jewish history). 1588. herodr, gw. herod. herodraeth eb.. g office of herald or official messenger , heraldship , envoyship , ambassadorship;, embassage negotiation ,; business the art or science of heraldry ( now the usual meaning). 1561–2. herodraidd a.. heraldic 1837. herodredd, herodres, gw. herodrydd, herod. herodrig a.. heraldic 1858. herodrol a.. heraldic 1858. herodrydd eg.. herald at arms 1683. herrwm, herwn eg.. grain or gloss of dressed leather 1547. hers1 , hórs eb. g . ll. hersys . hearse , carriage or car for carrying the coffin at a funeral . 19–20g. Cfn.:hers ge#yl(au): horse - drawn hearse . Ar lafar. h. wydr: glass-( panelled hearse in contrast with the earlier horse -‘’ drawn box type cosntructed entirely of timber). Ar lafar. h. fodur: motor-.Arlafar. hearse h. blwyf: parish hearse. Ar lafar. Gw. hefyd hers2 , herst. hers2 eb., posterior fundament ,,(),,. rump buttock s haunch crupper a. 1484. Cfn.:?.g.cael cwlwm hers: to marry 18 Amrhwymo (’ r ) hers , gw. rhwymaf: rhwymo. hersiaf: hersio bg.,,. to frolic frisk caper c. 1757. Cf. gwilheresaf: gwilhersu, gwilhersio. herst eb., hearse framework over bier or coffin in funeral . Diw. 16g. Gw. hefyd hers1 . herstaen, herstain, gw. harstain. herstin eb., posterior fundament ,,,,. rump haunch buttocks crupper 14g. hersur, gw.hers2 + sur. herw eg.,,,,, predatory attack or incursion raid a pillaging or plundering foray scout prowl,,;,,;(.),,. a wandering flight outlawry banishment exile dict fugitive pirate outlaw 13g. Cfn.:(),(bod)arherw: to be outlawed or banished live rough or in exile ,() be on the run or in

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34756 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3475 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

flight.g.14 myn(e)d ar h.: to go into exile or banishment,,-,, take flight go a wandering go harrying go on the prowl.g.14 Amgyrru ar herw , gw. gyrraf: gyrru. herwa bg. ac yn anfynych ba . to lead the life of an outlaw , be in exile or banishment,, be on the run flee or roam from place to place ,,,, rove scout prowl harry,, raid pillage , plunder , privateer ; live dissolutely or prodigally ; seek the male ( of hares,., &c and esp . of caterwauling cats in heat ). 14g. herwaeth, herwaidd a.;,. pertaining to banishment piratical marauding 1722. herwbwynt eg.. outlawry 14g. herwdrig eg.neufel. a haunt or den of outlaws , pirates or bandits ; frequented or inhabited by outlaws,,-. pirates or pillagers pirate ridden 14g. herwdro, herwfilwr, gw.herw + tro, milwr. herwgath eb. ll. - od . prowling cat , also transf . of hare . 16g. herwgipiaf: herwgipio ba.;. to hijack kidnap 20g. herwgipiwr eg. ll. herwgipwyr . hijacker ; kidnapper . 20g. herwgledd, gw.herw + cledd. herwgydiaf: herwgydio bg.. a to kidnap . 20g. herwgydiwr eg. ll. herwgydwyr . kidnapper . 20g. herwhela, herwhely bg.. a to poach ( for game or fish ); trespass on ( land , &c .) in search of game or fish. 1780. herwheliwr, herwhelwr eg. ll. - wyr . poacher . 1780. herwhelwriaeth eb.; a poaching poached game or fish . 1780. herwlong eb. g . ll. - au . pirates ’ ship , picaroon , sea - rover ; privateer , corsair . 14g. herwlongwr eg. ll. - wyr . pirate ; captain or member of crew of privateer . 14g. herwlongwriaeth eb.. piracy 1755. herwn, gw. herrwm.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34766 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3476 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

herwnad, herwnwyf, herwobr, herwoddef, gw.herw + nêd, nwyf, gwobr, goddef2 . herwog a.,,. roaming or fleeing from place to place banished outlawed 1617. herwr eg. (b. herwraig ) ll. - wyr . banished person , outlaw , fugitive , vagabond , runagate;, raider pillager , plunderer , bandit , marauder ,,robber sometimes transf . c. 1250. Cfn.:.g.herwr mýr: pirate 15 Ammarchog herwr , porthiant h ., gw. marchog, porthiant. Gw. hefyd heriwr. herwraf: herwru, gw. herwriaf; herwrio. herwriaeth eb., outlawry ostracism , banishment , transportation ,,, exile flight a roving,;,,,,. vagrancy piracy brigandage robbery pillage rapine 14–15g. herwriaf,herwraf:herwrio,herwrubg.. a to banish , outlaw , drive or cast out , ostracize,; exile be an outlaw or fugitive , roam . 1589–90. herwrol a.()(),,, pertaining to the life of an outlaw robber or bandit fugitve roving roaming,,. pillaging piratical 1836. herwryfel, gw.herw + rhyfel. herwth eb. ll. herythau . rectum , the arse - gut , the straight ( long , great ) gut , colon ; certain inward parts,. esp of deer , used as food , numbles ;. fig glutton ; big or sprawling person. 12g. Gw. hefyd horwth. herw-wern, gw.herw + gwern. herwydd12 , erwydd ardd.a chys .ahefydfel eg . 1. (felardd .) ( a ) according to , after ; in respect of , in relation to , regarding , concerning;,; as in by virtue of , on account of , because of . 10g. ()b by ( expressing means , isntrumentality or agency ). 14g. 2. as,;,,,. according as because for since inasmuch as 13g. Fele . cause , reason , ( the ) wherefore . c. 1400. Amr.: herfydd. 1735. Cfn.:.herwydd ê: in accordance with c. 1300. h. fal: according as.g.14 h. gwir: properly,, truly faithfully .g.13 (h)erwydd paham, gw. (o). herwydd paham i (h)erwydd (i’w h. i’th erwydd)=&c. yn (ei, ) h. mewn h. i: in respect of,. in relation to 1661. o h. (erwydd), gw.oherwydd . (o) herwydd paham, erwydd paham: wherefore,. for which reason 1551. o’i(o’m,o’u,&c. ,Cym.C.oceu)h.,o’rh.:on his ( her , my , their , &c .) account , on that account,. for that reason c. 1400. pa h., o (wrth) ba h.: wherefore,(),,.g. for what which reason why how 13

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34776 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3477 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

wrth yr h.= yn ýl yr h. 1827. yn h., yn ei h.: because of,;,,;, on account of concerning regarding with respect to according to in proportion to;,;;,;,.g. in comparison accordingly respectively so to speak as it were as inasmuch as 13 yn ýl yr h.: proportionately,, accordingly correspondingly ,;(). relatively on the average 1858. Gw. hefyd gerfydd. herwydd21 , gw. erwydd . herw-ysbeiliaf: herw-ysbeilio, gw.herw + ysbeiliaf: ysbeilio. herythlom, gw.herwth + llwm. hes, gw. hys. -hes, trf. yn dynodi e. tf., gw. -es2 . hesb, ff. f., gw. hysb. hesbêf: hesbéu ba., to dry render barren . 1848. hesbaol a.(,.). exhausting of crops &c 1848. hesbeiddiaf: hesbeiddio ba., to bail pump out (). water 1827. Gw. hefyd hysbyddaf: hysbyddu. hesben1 eb. ll. - nau , - non . hasp , handle , latch , clasp , hook , buckle ; ( dict .) upper half of a double door. 1547. hesben2 , gw. hesbin. hesbiaf: hesbio bg.. a to make dry ; become dry . 1875. Gw. hefyd hysbiaf: hysbio. hesbin eb. ll. - od . yearling ewe , young ewe . 13g. hesbinwch eb. ll. - ychod . young sow , esp . one that has not littered or has littered once,. gilt 1707. hesbrwydd eg.,. barrenness dryness 1778. Gw. hefyd hysbrwydd. hesbwrn eg. ll. - yrniaid . yearling he - lamb , wether . 1588. hesg e. ll . (un. b. hesgen ) ll. dwbl - oedd . sedges , flags , rushes . 12g. Cfn.:-,.hesg blaenfain: slender spiked sedges Carex acuta 1924. h. cynnar: vernal sedges. 1813. h. y chwain: flea sedges,. Carex pulicaris 1830. h. drewllyd: gladdon,. Iris fœtidissima c. 1769. h. llydain: papyrus. 1760. h. melfedog: cat’,-, s tails reed maces bulrushes , Typha latifolia .g.16 h. y mýr: sea sedges,, marram Psamma arenaria . c. 1762–79. h. y tywod: sand sedges,. Carex arenaria 1924.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34786 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3478 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hesgaidd a.. cyperaceous 1851. hesgin1,2 , gw. hesg, hesgyn. hesgle eg.ll.-. oedd place where sedges grow ,-,-. sedge bed sedge bush Dchr. 17g. hesglif eb. ll. - iau . saw , two - handled saw , whip - saw . 13–14g. hesglwyn eg. ll. - i . sedge - bed , sedge - bush . 1604–7. hesgoed e..neu.. ll e tf osiers , willows . 15–16g. hesgog asedgy.. 1577. hesgwe eb. ll. - oedd . woven sedges , bass . 1816. hesgwellt etf. . a ll . (un. bach. - yn ). sedgesflags , . 1722. hesgyn, hesgin2 eg. ll. - au . ()a bucket , pail , cruck , vessel . 13g. ()b riddle , sieve . 1803. hesog, hesor eg.. b straw stool , hassock . c. 1562. Hesroniad eg. ll. - iaid . Hezronite . 1588. hestor eg. b . ll. -( i ) au . measure of quantity ( two bushels in the modern period ), corresponding vessel. 9g. Amr.: estawr. 1707. hestoraid eg. b . ll. - eidiau . as much as a ‘ hestor ’ will hold , two bushels . Dchr. 17g. het eb. (bach. hetan ) ll. -( i ) au . hat , mitre , cardinal ’ s hat , also fig . office or dignity of a bishop or cardinal,.; &c garland , chaplet . 14g. Amr.:g.hat. 15 hed2 . 15g. Cfn.:.het (hat) asgellog: hattrimmedwithfeathersc.1600. h. bef(e)r: beaver hat.g.16–17 h. beltoper: top hat. Ar lafar. h. flew=g. h. befer. 15 h. fowler: bowler hat. Ar lafar. het galed= h. fowler. Ar lafar. h. Garléil: silk hat. 1818. h. Garlein: Caroline(). hat c. 1730. h. gawn= h. wellt. Ar lafar. h. gola: short-.Arlafar. brimmed hat h. gopa hir: high-,-. crowned hat chimney pot hat 1774.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34796 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3479 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. gopa dal= h. gopa hir. Ar lafar. h. gopa uchel= h. gopa hir. 1893. h. gorun hir= h. gopa hir. c. 1730. h. Gwlen (Cwlen): felt hat(. lit Cologne hat ).1547. h. eddi: thrummed hat. 1632. h. e(i)ddïog= h. eddi. 1604–7. h. #elt: felt hat. c. 1600. het(an) wellt: straw hat.g.15–16 h. (hed) helyg: willow garland,, chaplet or hat symbol of disappointment in love .g.14 h. Jim Cro: roundflatfelthat(. litJimCrowhat ).g.19 h. lipa: slouch hat.g.19 hed lom= het Gwlen. 1547. het (hat) Banama: Panama hat. 1895. h. feddal= h. #elt. 1905. h. bot cam: chimney- pot hat ( lit . crooked pot hat ). Ar lafar. h. bot llaeth= h. bot cam. Ar lafar. h. sidan= h. silc. 1922. h. silc: silk hat. 1911. h. dair gwalc (cwalc, cwalp): three-. cornered hat 1835. h. drichorn (dri chornel)=g. h. dair gwalc. 20 Amgadael ei het ar ýl , rhoddi ( ei ) h . ar hoel , siarad drwy ei h ., gw. gadaf: gadael(At.), rhoddaf, rhof: rhoddi, rhoi, siaradaf: siarad. hót eg. b . (bach. heten ). spell , interval ; rest , playtime . Ar lafar. Gw. hefyd cyntót, cytót, gitót. hetaf: heta, gw.ehedaf: ehedeg, eheda (At.). hetar eg.ll.-.(-);(-); s iron heater flat iron piece of land , rock , &c ., shaped like a flat-, iron triangle . Ar lafar. Cfn.:hetar smwddio: smoothing - iron . Ar lafar. Cf. haearn—h. smwddio. hetbysg, gw. ehetbysg. heterodocsaidd a.. heterodox 20g. hetiaf: hetio ba.,. to strike hit 17–18g. Gw. hefyd hitiaf: hitio. hetiog, hetog a.,. wearing a hat hatted 1722. hetiwr, hetwr, hetydd eg. (un. b. hetwraig , ll. - wragedd ) ll. - wyr . hatter , dealer in hats,. milliner 1617. hetrosyn, gw. hedrosyn. hetrwym eg. ll. - au . hat - band . 1722. hetynt eg., flight flying ; summit . 1604–7. Cfn.:,.tros hetynt: for a short period fleetingly 1661. Gw. hefyd hytynt. hetys eg., a little short space (),, of time little while instant ;(.). dict crumb 1488–9.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34806 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3480 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

heth eg.. a wilderness Ar lafar. hìth eb.. g severe winter weather ;? tempest . Dchr. 17g. Hetheg eb.( Hittite language ). 20g. hether, gw. heffer. Hethiad eg. (b. Heth ( i ) es , ll. - au ) ll. - iaid . a Hittite . 1588. Gw. hefyd Hitiad. hethwynt, gw.hìth + gwynt. heuad, head eg., a sowing spreading , scattering , dissemination . 14g. Cfn.:().heuad gwasgar: broadcast of seed 1800. heuaf, heaf: heu, hau, hôu bg.. a to sow , fig . disseminate , spread , disperse , shower , scatter,, cast throw , sprinkle ; strew ( place ,.) &c with something . 13g. Amr.: (h)eheu. 1547. hehy. 16g. Cfn.:.hau calch: to spread or scatter lime sparingly 1810. h. ceirch gwyllt(ion): to sow(’) one s wild oats .1696. h. hadau gwylltion= h. ceirch gwyllt(ion). Ar lafar. Amllestr hau , gw. llestr. heuedig, heedig a.. bfl sown , scattered , dispersed , fig .spread abroad , widespread ; ()for sowing . 14g. heuedydd, heedydd eg. ll. - ion . sower . [].1783 heuladdoliaeth, gw. haul-addoliaeth. heulaf: heulo bg.. a to shine , be sunny ; expose to the sun and air , place in the sun,,(,.),(),.,, dry in the sun air clothes &c sun oneself fig display manifest make known. 14g. Gw. hefyd bolheulaf: bolheulo, torheulaf: torheulo. heulaidd a., sunny sunlike ,. solar 16g. Amy cysawd heulaidd , gw. cysawd. heulbaun eg.,.. peacock in the sun fig excellent or splendid one 15–16g. heulbellafiad, heulbellafiant, gw. haul-bellafiad, haul-bellafiant. heulbob eg.(),. freckle s sunburn 1604–7. heulboeth, gw.haul + poeth. heulbost eg. ll. - byst . sunbeam . 1768.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34816 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3481 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

heuldeb eg. ll. - au , - ion . photograph , heliograph . 1858. heuldebiaeth eb.. photography 1858. heuldebol a.. photographic 1864. heuldebwr, heuldebydd eg. ll. - wyr . photographer . 1857. heuldeg a.. fine and sunny 1769. heuldes eg., sunshine warmth or heat of the sun ,. sun haze 16–17g. heuldir eg. ll. - oedd . sunny land . 1852. heuldlos, gw.haul + tlws. heuldro eg. ll. - eon . ()aheliotrope . 1604–7. ()bsolstice . 20g. Cfn.:.g.heuldro’r gaeaf: winter solstice 20 h.’r haf: summer solstice.g.20 heuldywynnog, heulddelw, gw. haul-dywynnog, haul-ddelw. heuldduw eg. ll. - iau . sun - god . c. 1858. heulddwyn a.,. bringing or containing the sun ecliptic 1632. heulddydd eg. ll. - iau . sunny day . Diw. 16g. heuledig a.. bfl sunned , tanned . 1794. heuledd eg., sunshine sunny period ,ray of sunshine ; sunniness . 1694. heulen, gw. haul. heulfa eb.,(). solarium sol l ar 1604–7. heulflodau, gw. haul-flodau. heulfodd eg., splendid pleasure or approval happy satisfaction or contentment . 14g. heulfre, heulfro, heulfyd, gw.haul + bre, bro, byd1 . heulfynag eg. ll. - fynaig . sun - dial . 1851.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34826 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3482 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

heulgan eb.ahefydfel. a sunshine ; bleached in the sun ;? white or clear as the sun or sunlight. 1621. heulganlle eg. ll. - oedd . bleaching place . 1722. heulgannaf: heulgannu bg.. a to bleach in the sun . 1722. heulgreiddig, heulgreiddiol a.. heliocentric 1831. heulguredig abflsunbeaten.. - . 1794. heuliad, heulad eg. ll. - au . a sunning , a drying in the sun . 1775. heulnesafiant, gw. haul-nesafiant. heulog1 , heuliog a., sunny sunshiny , exposed to the sun ;;., solar fig cheerful smiling . 1547. Amy gyfundrefn heulog , y cysawd h ., gw. cyfundrefn, cysawd. heulog2 , gw. hulog. heulogrwydd eg.; sunniness sunny weather or climate . 1852. heulol a.; solar sunny ; heliacal . 1842. heulor eg.;-,-;,. lower half of a double door cow collar cow house yoke manger rack 15g. heulorsaf, heulorsafol, gw. haul-orsaf, -orsafol. heulrhod, heulrhawd, -rod, -rawd eb.(bach.())ll.-(). heulr h odan r h odau 1. hat,,,;(.), bonnet cap periwig dict umbrella parasol . 14g. 2. ()a ecliptic ; zodiac . 1816. ()b sunbeams , halo , corona . 1688. heulrhos, -ros e. ll . (un. g. - yn ). rock - roses . 1906. heulsaf eg.. solstice 1604–7. heulsych a.. dried in the sun 1604–7. heulwawr eb.ahefydfel. a morning sun , dawn of day ; sheen or colour of the sun;(). bright as the morning sun 16g. heulwedd eb.ahefydfel a .( like the ) face of the sun , bright , sunny . 14–15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34836 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3483 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

heulwen eb.,(),.... sunshine white or shining sun also fig e g of cheerfulness 14g. heulwenddydd eb.’, the day s sun sunny day . 14g. heulwennog, heulwennol a., sunny sunshiny . 1794. heulwres eg.ahefydfel a . warmth or heat of the sun ; hot , warm , also fig . 1678. heulwych, gw.haul + gwych. heulyn, gw. haul. heuog, heuol a.,,,., relating to sowing that can be sown sown fig spread abroad widespread. 16–17g. heuraf: heuru, gw. haeraf: haeru. heus ?.eg buskin . 1632. heuslau, hislau e. ll . (un. b. heusleuen , hisleuen ). keds , sheep - lice , sheep - ticks . 1545. heusor eg. ll. - iaid , - ion . shepherd , herdsman . 14g. Cfn.:,.g.heusor gwartheg: cowherd neatherd 16 h. moch: swineherd. 1547. heusoraf: heusori bg.. to tend cattle 1803. heuwr, hôwr, hôydd eg. ll. - wyr . sower , scatterer . 14g. hew eg., quarrel a scolding . 1707. hewciaf, -af: hewc(i)an bg., argue wrangle ;?, wander gad about , gallivant . 1777. Gw. hefyd ewcan, howcaf: howca. hewiad eg., a challenge challenging . 1803. hewiaf: hewian bg.,,, to nag defy needle challenge . 1786. hewil, gw. hywyl2 . hewl, hewlan, hewlolwg, gw. heol, heolan, heololwg. hewlwr eg. ll. - wyr . roadman ; roadsman , ‘ doggy ’. Ar lafar. hewlyd a., defiant insolent , contentious . c. 1400. hôwr, gw. heuwr.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34846 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3484 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hewyd eg. ll. - oedd . passion , ardour , zeal , devotion . 1803. hewydlon a.. enthusiastic 1834. hewydus a.,,,. passionate zealous enthusiastic devout 1803. hewydusrwydd eg., zeal enthusiasm , devotion . 1803. hôydd, gw. heuwr. heyernin a.ahefydfel eg .( made of ) iron ; iron object (.. e g arrow - head ), fig . pain or hardship. 13g. heyrn, ff. l., gw. haearn. hi1 rh. prs . annib. syml a dib. ýl neu ategol (3 un. b.). she , her , it . 1. ()a simple independent pers . pron . and preverbal particle ). 13g. (b ) dependent affixed pron ., supplementing prefixed pron ., infixed pron ., 3rd pers . sing.. form of vb or 3rd pers ... sing fem form of conjugated prep .). 13g. 2. impers..,. or indef use in phrs denoting condition of weather ,, time circumstances , &c.). 1567. hi231 , hen org. amiyn neu . hi31 , gw. ei , ’i. hiacinthus, gw. hyacinthus. hiatws eg.. hiatus 20g. Hiberniad eg. ll. - iaid . Hibernian , Irishman . 1885. hic, gw. hric. hiced1 eb.. hiccup 1545. hiced2 eb. ll. - ion . cheat , deceit . 16–17g. Gw. hefyd hoced. hicell eb. ll. - i . long - handled billhook used in cutting briers . 1803. hic-hac a.; jagged clumsy ; slow and hesistant or faltering ( of speech ). 1866. hic-haciaf, -af: hic-hacio, -an bg.,; to cut clumsily hack speak in a hesitant or faltering manner,. hum and haw 1860.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34856 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3485 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hic-haciog a.(). faltering of speech 1897. hiciad, hiciaf: hicio, hicyn, gw. rhiciad, rhiciaf: rhicio, rhicyn. hid1 eg., heed dependence , reliance . 1769. hid2 , gw. hide. hide eg. ll. hidys . hide ( measure of land ),approximately one hundred acres . 14g. Amr.: hid2 . 1827. hida. ll.hidas . hydys. 1866. hidiaf, -af, hitiaf1 : hidio, -o, hitio bg.. a to heed , care , mind , like ; count , be of account. 16g. hidl, hiddl eb. g . (bach. hidlen ) ll. - au , a hefyd fel a . ll. - on . strainer , sieve , riddle,,;(.),. colander filter pl gushes squirts 15g. Fela . dripping , streaming , abundant , copious , heavy ( of rain ). Dchr. 14g. Cfn.:.hidl llaeth: milk strainer 1545. hidlen lefrith= hidl llaeth. Ar lafar. Amcarhidlllysiaurh , ’ ., gw. car1 , llysiau. Gw. hefyd hidlddeigr, hidlon. hidlad, hidliad eg. ll. - au . a straining , filtration , percolation , also fig .; ( pl .) ?.cleansing organs 1722. hidlaf: hidlo, hidlach bg.. a to strain , filter , clarify ( liquid ), purify , cleanse , percolate;, pour sprinkle , scatter , shed (..);,;,,,, e g tears riddle sift drop drip distil flow stream;. sometimes fig c. 1250. Amr.: hil(i)o. 1740. Amcar hidlo , gogr h ., lliain h ., gw. car1 , gogr, lliain. Gw. hefyd dihidlaf: dihidlo. hidlach, gw. hulach. hidlai eg.,. strainer filter 1800. hidlaid a.,,,; strained clarified clear rarefied streaming ,,, flowing distilling dropping ; abundant. 13g. hidlaidd a.(,,.). abundant of tears rain &c 1770. Amr.: hilaidd2 . 1722. Gw. hefyd hilaidd1 . hidlar, gw. hulach. hidlddeigr eg. ll. - ddagrau , - ddeigrau , a hefyd fel a . frequent tear ( s ). 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34866 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3486 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Fela . shedding copious tears . 1632. Gw. hefyd hidl. hidledydd eg.. strainer 1794. hidlen, gw. hidl. hidlfawr a.. generous 16g. hidliad, gw. hidlad. hidlif, hidl-lif a.ahefydfel eg . abundant , copiously flowing ( of tears ). 1768. Felefiltrate . . 20g. hidlog a.; strained streaming ;. also fig 1831. hidlon, hidlion e.. ll strainings , remains , drops from a strainer or filter , also fig . 1722. Gw. hefyd hidl, hil1 . hidlwr, hidlydd eg. ll. - wyr , - yddion . strainer ( one who strains something ); strainer,. filter 1794. Cfn.:-,hidlwr gwybedyn: gnat strainer one who places too much importance on little things (. cf Matt xxiii.). 24 1858. hidlyd, hiddlyd a.(),. abundant of tears streaming 1450–1500. hidlydd, gw. hidlwr. hidlyr eg. ll. - au . strainer , filter , drainer . 1850. hidrogen, hidrolig, gw. hydrogen, hydrolig. hidys, gw. hide. hiddl, hiddlyd, gw. hidl, hidlyd. hiddygl, gw. huddygl. hien eb.. hyena 1605–10. hierarchaidd a.(). hierarchic al 1938. hierarchi eb.. hierarchy 20g. hierarchiaeth, hierarchaeth eb.. hierarchy 1882. hieratig, hieratic a.. hieratic 1912.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34876 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3487 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hieroglyff, hierogliff eb. ll. - au , - iadau . hieroglyph ; also fig . for barely decipherable marks or writing. 20g. hieroglyffaidd, hierogliffaidd a.. hieroglyphic 20g. hieroglyffig, hierogliffic, hierogliffig eg. ll. - au , - s , a hefyd fel a . a hieroglyphic;, hieroglyphic pertaining to hieroglyphics ,.. fig difficult to decipher c. 1762–79. Hierosolymitaniad, Hierosolymitiad eg. ll. - iaid . a Hierosolymitian , inhabitant of Jerusalem. 1588. Hieseriad eg. ll. - iaid . Jeezerite . 1588. hifad eg.. a pulling off of hair or wool 1722. hifiaf1 , hufiaf: hifio, hufio bg.. a to pluck wool , strip or tear of wool or hair , pluck,,.,,;,. make bare fig despoil flay fleece peel off grow bald c. 1400. hifiaf2 : hifio bg.,. to heave pull Ar lafar. hifiedig a.. bfl stripped of wool or hair , plucked , bald , hairless . 1604–7. hifiwr eg. ll. - wyr . stripper ( of hair or wool ), plucker . 1752. hiflaid, gw. hifflaid. hifryn, gw. hyfr. hifyn, gw. hai1 —h. hifyn. hiff, hyff eg.(bach. hiffyn )ll.- oedd ,- iau .( snow -) drift ; snowflake ;? foam . 16–17g. Gw. hefyd hwff. hiffiaf, -af, hyff(i)af: hiff(i)o, hyff(i)o bg.(). to drift of snow 1772. hiffiant, -ant eg. ll. - iaint . driven snow ; foam . 18–19g. hifflaid, hiflaid ?.bg to flow or gush out . 1604–7. higian, gw. igian. higldipigil, hig(y)ldipig(y)ldi a.ac adf . higgledy - piggledy . 1848. higol, gw. rhigol. higwd, gw. hugwd. hil1 eb. g . ll. - ion , -( i ) oedd , - iaid , - od . seed , issue , offspring , progeny , descendants , Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34886 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3488 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY posterity;, stock lineage ,;(.). race pl fragments 13g. Cfn.:.g.hil Adda(f): human race 14 yr h. ddynol= h. Adda(f). 1858. h. ac epil: offspring and issue. 1588. h. Hengist: the English.g.20 o h. gerdd: of long lineage,, long standing running in the family ;,, downright out and out thorough,. one and all 1861. Amhil ceirch , hobaid o hilion , gw. hilgeirch, hobaid. Gw. hefyd hidlon, hidlion. hil2 amoist.. 1547. hilaf: hilo, gw. hidlaf: hidlo. hilaid, hilaidd1 a., moist undried . 1722. Gw. hefyd hidlaidd. hilaidd2 , gw. hidlaidd. hilbair a.,. procreative generative 1773. hilceirch, gw. hilgeirch. hilfawr, gw.hil1 + mawr. hilgar a., fertile prolific ; loving one ’ s offspring , philoprogenitive . 1860. hilgaredd eg.(’) love of one s children or offspring , philoprogenitiveness . 1860. hilgarol a.’, loving one s offspring philoprogenitive . 1871. hilgarwch eg.’ love of one s children or offspring , philoprogenitiveness . 1850. hilgasedd eg.,. racialism racism 20g. hilgeirch, hilceirch e.. ll oats and husks remaining in the sieve after sifting ; shelled oats . 14g. hilgerdd eb.,. lineage race 1816. Gw. hefyd hil1 —o h. gerdd. hiliad1 eg.,,,(), a bringing forth producing generation propagation of the species procreation;,,. progeny lineage offspring 13–14g. hiliad2 , gw. huliad. hiliaeth eb.,,. generation progeny lineage 16–17g. hiliaf1 : hilio bg.. a to bring forth , breed , beget , propagate , multiply , increase , populate;. be descended 13g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34896 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3489 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hiliaf2 : hilio, gw. hidlaf: hidlo. hiliaf3 : hilio, gw. huliaf: hulio. hiliant eg.,. offspring progeny 16–17g. hilid, gw. hidlyd. hiliedig a.. bfl engendered . 1848. hilier eg.. pot lid 1722. Gw. hefyd helier. hiling, gw. huling. hiliog a.,,,, prolific fruitful fecund fertile pregnant . Dchr. 17g. hiliogaeth eb. g . ll. - au . issue , offspring , seed , breed , race , posterity , descendants , lineage . 16g. Cfn.:.hiliogaeth dyn: mankind 1567. hiliogaethaf: hiliogaethu bg.. a to bring forth , breed . 1852. hiliogaethol a., fecund generative ;, racial hereditary . 1773. hiliogaf: hiliogi bg.; to breed descend (). from 1795. hiliol a.; racial procreative , generative . 1850. hilion, gw. hil1 , hidlon. hiliwr eg. ll. - wyr . progenitor , begetter . 16g. hil-laddiad eg.. genocide 20g. hilog, gw. hulog. hilrym eg.. prepotency 20g. hilrymus a.. prepotent 20g. hilwm1 , hilwrn eg., insignificant thing thing without substance ;,. lout lubber 1864. hilwm2 eg.. hilum 20g. hilyd, gw. hidlyd. hilydd1 eg. ll. - ion . progenitor , forefather .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34906 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3490 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1696. hilydd2 , gw. hidl. hilyddiaeth eb.. racialism 20g. hilyn, gw. huling. him ?eg . ll. - iau . one of the iron staples fixed to the sides of a cart to hold the removable sideboards. Ar lafar. Himaleaidd a.;. Himalayan also fig 1840. himp, himpiad, himpiaf: himpio, himpyn, gw. imp, impiad, impiaf: impio, impyn. hin1 eb. ll. - oedd . weather , bad weather , air ; ? season . 13g. Cfn.:,.hin frwd: hot weather sultry weather 1681. h. dda, gw.hindda . h. deg: fair weather. 1605–18. ar bob h.: in all weathers. c. 1759. Ambwa ’ r hin , gw. bwa1 . Gw. hefyd arafin, drycin, gwlypin, oerin, sychin. hin2 eg., side edge , limit , border . 10g. Gw. hefyd amin, amhiniog, rhiniog. hin3 eb.( hin Hebrew liquid measure ). 1588. hin43 , org. H. Gym., gw. yn . hinadur, gw. hiniadur. hincaf: hinco bg., to limp be lame ,,. hobble halt 1744. Gw. hefyd hencian. Hindeg, Hindi, Hindaeg eb.. Hindi 1814. Hindostaidd a.(.). Hindu adj 1842. Hindostanaeg, gw. Hindwstaneg. Hindostiad eg. ll. - iaid . a Hindu . 1842. hindraf, hindriaf: hindr(i)o ba.,. to hinder obstruct 1672. hindrawns, hindrons eg.. hindrance 16–17g. hindreuliad eg. ll. - au . a weathering . 20g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34916 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3491 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hindreuliaf: hindreulio bg.. a to weather . 20g. hindriaf: hindrio, gw. hindraf: hindro. Hindî eg. ll. -( i ) aid , Hindwys . a Hindu . 1815. Hindîaeg, gw. Hindîeg. Hindîaeth eb.. Hinduism 1827. Hindîaidd a.(.). Hindu adj 1823. Hindîeg, Hindîaeg eb.. Hindi 1815. Hindwstaneg, Hindwstanaeg, Hindostanaeg eb.(). Hindustani language 1815. hindda eb.. g dry weather , fair weather , fine weather , also fig . c. 1300. Amr.:himdda. Ar lafar. hinda. Ar lafar. Cfn.:.Arlafarhindda godro: fine weather at milking time after a period of rain . hinddanaf*.,(). : hinddanu bg to become fine clear up of the weather Ar lafar. hinddangosydd eg. ll. - ion . barometer . 1794. hinddaroganol a.-. weather wise 1794. hinddewinol a.-. weather wise 1794. hinddoeth a.-. weather wise 1794. hinddrych eg. ll. - au . barometer , weather - glass . 1816. hinfaeddedig a.. bfl weather - beaten . 1794. hinfalch a.- fair or fine - weathered . 1789. hinfesur eg. ll. - on . barometer , also fig . 1856. hinfesurol a.(). barometric al 1867. hinfesurydd eg. ll. - ion . thermometer ; barometer , also fig . 1834. hinfur eg.- out wall . 1778.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34926 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3492 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hinfydrai eg.. thermometer 1800. hinfynag eg. ll. - fynegion . barometer . 1722. Cfn.:. Bothinfynag y gîr tlawd: scarlet pimpernel , poor man ’ s weather - glass , Anagallis arvensis .g.20 hinfynegydd eg. ll. - ion . barometer . 1794. hinguredig a.. bfl weather - beaten , also fig . 1794. hingylch eg. ll. - oedd . ( geographical ) zone ; climate . 1816. hinham, org. H. Gym., gw. hynaf1 . hiniadur, hinadur eg. ll. - on . barometer , aneroid . 1864. hiniog, gw. rhiniog. hinj eb. g . (bach. g. hinjyn , b. - en ) ll. hinjys . hinge . 1844. hinn, gw. hyn. hinnith, gw. hynny. hinnoed, gw. hwnnw. hinnuith, gw. hwnnw. hinoer, gw.hin1 + oer. hinon eb.( fair ) weather , dry weather , sunshine , also fig . 13g. hinonaf: hinoni bg.. a to become fine , clear up ( of weather ), also fig .; bask in the sun. 14g. hinonaidd a., fair serene , sunny . [].1783 hinonder, hinonedd eg.,. fairness of weather sereneness 1834. hinoneiddrwydd eg.,,. fairness of weather sereneness serenity [].1783 hinonol a., fair serene . [].1783 hinonrwydd eg.. clearness or fairness of weather 1772. hinraddeg eb.. temperature scale 1834. hinraddur, hinraddyr eg.; barometer thermometer .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34936 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3493 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1850. hinsawdd, hinsodd, hinsawd eb. g . ll. - soddau . climate , also fig .; climatic region . 1816. hinsoddaeth, hinsoddiaeth eb.. climatology 1867. hinsoddaf: hinsoddi ba.. to acclimatize 20g. hinsoddeg eb.. climatology 1867. hinsoddegol a.. climatological 20g. hinsoddeiddiaf: hisoddeiddio bg.. a to acclimatize . 1851. hinsoddiad eg.; climate acclimatization . 1835. hinsoddol aclimatic.. 1835. hint1 eb. ll. - s . hint , innuendo . 1683. hint2 , ff. ac org. H. Gym. 3 ll. pres. myn. y f.wyf : bod . hintiaf: hintio bg.. a to hint , allude . 1894. hinwch eg.. fairness of weather 1617. hinwedd ?eb . ll. - on . (? fine ) season or weather . 13–14g. hinwydr eg. (bach. hinwydryn ) ll. - au . weather - glass , barometer . 1794. hinydd eg. ll. - ion . meteorologist . 1846. hinyddiaeth eb.. meteorology 1814. hinyddiaethol a.. meteorological 1814. hinyredig a.. bfl weather - driven . 1794. hiol, gw. heol. hip1 eg.,. tap rap 1803. hip2 , gw. hyp. hipiaf: hipio, hipian bg.. a to fall ; throw ; hobble . 15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34946 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3494 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd hwpiaf, hypiaf: hwpio, hypio. hipnotaidd, hipnotiaeth, hipnotig, gw. hypnotaidd, hypnotiaeth, hypnotig. hipo eg. ll. - s . hippo ( potamus ). 20g. hipocondria, hipocrisi, hipocrit, hipocritic, hipodermig, gw. hypocondria, hypocrisi, hypocrit, hypocritic, hypodermig. hipopotamws, hipopotamus eg.. hippopotamus 20g. hipostataidd, hipothesis, gw. hypostataidd, hypothesis. hir a. (graddau cmhr. cyhyd , hwy , hwyaf , a thrwy gyd. hwyed , hired , hirach , hiraf) ll. - ion , a hefyd fel adf . long , tall , lengthy , extensive , far - reaching , long - lasting , prolix,,. dilatory tedious 9g. Cfn.:(i)hir a byr: a fault in prosody where a line in a stanza is too long or too short (. lit long and short). c.1400. (ii) long and short ( of vowel length ) ( in phonet .). 1608. (iii) wise and foolish , said of a person who is expert in difficult and complex things but našve in simple matters. Ar lafar. c. d .hir-a-thoddaid (ll. hir - a - thoddeidiau ): one of the 24 traditional strict metres of Welsh prosody composed of four() or more lines of ten syllables each , followed by a ‘ toddaid hir ’, and having the same end-.g. rhyme throughout 14 (ers, tros, trwy, yn) hir (o) amser: ()for a long time ,() of long duration .14 g. h. fore: early morning.g.16 h. gartref: long home,,. the grave eternity 1620. h. ddyddiau: long life,,;(.). length of days old age long time lit long days 1567. (bodyn)h.gan(...am):to be impatient(),(). for long for 1346. h. hel: long standing( lit . long collecting , of milk set aside for churning ). Ar lafar. h. ei hoedl: (i)longlived . c.1400. (ii) bot . livelong , pearly everlasting , American cudweed , Anaphalis margaritacea. c. 1730. h. hynt, gw.hirynt . h. oes, gw.hiroes . h. barhad, gw.hirbarhad . h. ei ben (fy mhen,&c. ): long - headed , shrewd . Ar lafar. h. bylgaint: at early cock-, crow when the early dawn is still long .g.14 h. ei dafod (fy nhafod,&c. ): talkative , loquacious . 1898. am (yn) h.: for a long time,.Arlafar. for a long distance cyn bo hir (o ddyddiau): before long. 1630. heb fod yn h.: before long,.Arlafar. coming shortly o’r hwyaf: at the farthest,. at the most 1771. wedi hir a hwyr= ymhen h. a hwyr. Ar lafar. ymhen (yr) h. a hwyr: at long last,. eventually 1704. AmBrad y Cyllyll Hirion , corfan hir , cyfraniad , h ., cyhydedd h ., cywydd deuair hirion,,(),, dydd hwyaf englyn gar hir eirin hirion gwawdodyn hir ,., mesur h pys hirion, rhupunt hir , y H ., toddaid h ., wyneb h ., gw. brad, corfan, cyfraniad(At.), cyhydedd, cywydd, dydd, englyn, eirin, gwawdodyn, mesur, pys, rhupunt, senedd, toddaid, wyneb. Gw. hefyd coesir, cornir, cyhyd, hwyhwy, hyd. hiracen eb.. circumflex accent 1867. hirad, gw. iraid. hiraer eb.. long conflict or slaughter c. 1400. hiraeth eg. ll. - au , - ion ,œ hireythydd . grief or sadness after the lost or departed , longing,,, yearning nostalgia wistfulness , homesickness , earnest desire . 13g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34956 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3495 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hiraethaf: hiraethu bg.a’idilynynamlganyrardd. am , ar ýl . to long , yearn,,,. be earnestly desirous sorrow grieve 15g. hiraethdod eb.( object of one ’ s ) longing or yearning . 14g. hiraethfawr, hiraethfrad, hiraethfriw, gw.hiraeth + mawr, brad, briw. hiraethgan, hiraethgerdd eb. ll. - ganau , - gerddi . a lament , elegy , dirge . 1810. hiraethgar a.,,. full of longing yearning wistful 20g. hiraethglwyf, hiraethgwyn, gw.hiraeth + clwyf, cwyn1 . hiraethiad, -iant eg. ll. - au , - iannau . a yearning . 1800. hiraethlon, hiraethlawn a.,,,,, full of longing yearning hankering wistful nostalgic sorrowful,,. doleful sad 14g. hiraethlu, gw.hiraeth + llu. hiraethog a., sad longing , yearning , hankering ,wistful , nostalgic ; eager , ardent ; desired,. longed for 13g. hiraethol a., sad longing , yearning , hankering , wistful , nostalgic . 16–17g. hiraethserch, gw.hiraeth + serch. hiraethus a., yearning hankering ,,,;,; longing wistful sorrowful eager ardent longed for,. desired 15g. hiraethwayw, gw.hiraeth + gwayw. hiraethwr eg. ll. - wyr . one who yearns or longs . 16–17g. hiraf: hiro, gw. iraf: iro. hiraidd a.. rather long 1716–18. hiraint, gw.hir + haint. hirais e.. ll the long ribs , flank . 14g. hiramynedd eg.,-. patience long suffering 1567. hiranadlog a.- long breathed ;- long winded , prolix . 1776. hiranhunedd eg.(),. long vigilance without sleep watchfulness 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34966 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3496 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hiranhunog a.(),. watching long without sleep vigilant 1722. hirarfer, gw.hir + arfer. hirarhosaf: hiraros, hirarhosiad, hirasrhosol, gw.hir + arhosaf: aros, arhosiad, arhosol. hir-a-thoddaid, gw. hir—hir-a-thoddaid. hirathoddeidiwr eg. ll. - eidwyr . composer of ‘ hir - a - thoddeidiau ’. 1944. hirbar, gw.hir + pêr1 . hirbaraf1 : hirberi ba.(,..) to cause an effect e g pain for a long time . 14g. hirbaraf2 : hirbara, gw. hirbarhaf: hirbarhau. hirbarch, hirbarchus, gw.hir + parch, parchus. hirbarhad eg.( long ) continuance , long life ; endurance , perseverance , diligence . 1712. hirbarhaf, hirbaraf2 : hirbarhau, hirbara bg.a’rbe. hirbara fel.ac a eg . to last,,;,. continue or stay for a long time persist endure persevere c. 1400. Fela . of long duration , lasting , durable , long - lived , chronic . 16g. Fele . longevity , ( long ) continuance , durability , perpetuity . 1604–7. hirbarhênt eg.( long ) continuance , perseverance . 1604–7. hirbarhaol a.( long -) lasting , chronic , inveterate . 1809. hirbarhaus a.( long -) lasting , chronic . 1604–7. hirbart, hirbarth, gw.hir + part, parth. hirbell, hir-bell a.ahefydfel.ynycfn. e o hirbell , trwy h .( far -) distant , remote,;. long and far removed very long Dchr. 14g. Cfn.:,;,,,,.o hirbell: from a distance from afar at a distance a long way off afar off apart aside 15g. trwy h.: from a distance,.g. from afar 15 hirbelledd, hirbellter eg.. long distance 1772. hirben a.ahefydfel. e long - headed , far - seeing , shrewd , crafty , calculating , wise , intelligent;- long headed , dolichocephalic . 1848. Fele . intelligent or shrewd head . Ar lafar. hirbenrwydd eg.. dolichocephaly

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34976 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3497 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1931. hirber, hirbert, gw.hir + pór1 , pert. hirbetryal eg. ll. - au , a hefyd fel a . parallelogram , rectangle , an oblong ; oblong , rectangular. 1850. hirbig, hirbla, hirblu, hirblygaf: hirblygu, gw.hir + pig, pla, plu, plygaf: plygu. hirboen, hirboenaf: hirboeni, hirboenus, gw.hir + poen, poenaf: poeni, poenus. hirborth eg.. a sustaining over a long period 15g. hirbost eg.- long abiding pillar or prop ,. fig sustainer for a long time . 15g. hirbraff, gw.hir + praff. hirbrawf eg.. long experience 1807. hirbren, hirbric, gw.hir + pren, pric. hirbrofaf: hirbrofi, hirbrofiad, hirbrofiadol, gw.hir + profaf: profi, profiad, profiadol. hirbryd1 eg.ahefydfel a . long period without food , a fasting , hunger ; fasting . 16–17g. hirbryd22 , gw.hir + pryd ‘gwedd’. hirbwyll eg.,,,;? careful consideration caution long deliberation pondering long set purposeordesign. c. 1400. hirbwys eg. ll. - i , a hefyd fel a . pound avoirdupois ; avoirdupois . 1852. Cfn.:.yr hirbwys ymerodrol: imperial pound avoirdupois 1892. hirbwyth eg. ll. - au . long stitch . Ar lafar. hirchwant, gw.hir + chwant. hirchwedl eb.. g long story , discourse or tale , verbosity , circumlocution . 15g. hirchwyrn, gw.hir + chwyrn. hirdaith eb.ahefydfel a . long journey ; travelling far , far - travelled . 14g. hirdal, hirdeithiaf: hirdeithio, gw.hir + tal, teithiaf: teithio. hirder eg.; length longitude . 1632. hirdes, hirdew, gw.hir + tes, tew.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34986 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3498 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hirdoddaid a.. long in the process of melting or vanishing c. 1400. hirdon, hirdonaidd, hirdonog, hirdonol, gw.hir + týn, tonaidd, tonog, tonol. hirdra eg.. length 1658. hirdraith, hirdraul, hirdreiddiaf: hirdreiddio, hirdreigl, gw.hir + traith, traul, treiddiaf: treiddio, treigl. hirdrig a.ac eg .( a ) long abiding ,( a ) long tarrying ,( a ) long lasting . 1170. hirdrigaf, -iaf: hirdrigio, -io bg.,,, to remain for a long time tarry long linger loiter,. lag behind c. 1400. hirdrigedd eg., slowness tardiness . [].1783 hirdrigiad, hirdrigiant eg., long stay a long tarrying , long continuation . 14g. hirdrin eb.,. prolonged battle long struggle c. 1400. hirdrist, hirdro, hirdroed, gw.hir + trist, tro, troed. hirdrwch eg. ll. - drychion . slit , split , long cut or cleft . [].1783 hirdrwm, gw.hir + trwm. hirdrwyn a.- long nosed ,- long snouted ,. fig inquisitive , nosy . 1592. hirdwf eg.ahefydfel a . long form or growth , tall body ; high , tall . c. 1400. hirdwyll, hirdda, hirddadl, hirddadleuaf: hirddadlau, hirddail, hirddaint, gw.hir + twyll, da, dadl, dadleuaf: dadlau, dail, daint. hirddaliaf: hirddal bg.,. to hold out for a long time remain or resist long 1718. hirddart, hirddawn, hirddefnydd, hirddellt, hirddewr, hirddig, gw.hir + dart, dawn, defnydd, dellt, dewr, dig. hirddihangaf: hirddianc, hirddilid, hirddilynaf: hirddilyn, gw.hir + dihangaf: dianc, dilid, dilynaf: dilyn. hirddioddef, hirddisgwyliedig, gw.hir + dioddef1 , disgwyliedig. hirddoeth, hirddrwg, hirddu, hirddwfn, hirddwys, gw.hir + doeth1 , drwg, du, dwfn, dwys. hirddydd eg. ll. - iau . long day ( esp . of summer ), long daylight . Dchr. 14g. Cfn.:’,.;,,.g.hirddydd haf: long summer s day also fig longest day summer solstice midsummer 14

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 34996 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3499 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd hir—h. ddyddiau. hirddymunedig, hirddysg, gw.hir + dymunedig, dysg. hireinioes, hireisteddaf: hireistedd, gw.hir + einioes, eisteddaf: eistedd. hirell, gw. hiriell1,2 . hirerlidiedig, hirerw, hiresgeiriog, gw.hir + erlidiedig, erw, esgeiriog. hireythydd, ff. l., gw. hiraeth. hirf a. ll. - ion . long and slender . Ar lafar. hirfad eg. ll. - au . long - boat ; gondola . 1776. hirfaen, hirfaes, gw.hir + maen11 , maes . hirfaeth eg.neu a . long nurture ; long - nurtured . c. 1400. hirfain a. ll. - fein ( i ) on . tall and slender , long and narrow , elongated , slim or long and thin;( oval of orbit ,.). &c 1195. hirfaith a. ll. - feithion . long , prolonged , vast ; prolix , long - winded , tedious . 1170. hirfalch, hirfawr, gw.hir + balch1 , mawr. hirfeddianiad eg.(,.),(). long possession of land &c legal prescription 1875. hirfeddiant eg.(,.),(). long possession of land &c legal prescription 1604–7. hirfeithder eg., prolixity verbosity , tediousness . 1722. hirfelyn, hirfelys, gw.hir + melyn, melys. hirfen eb. ll. - ni . wagon . 1794. hirfer, gw.hir + bór. hirferch eb. ll. - ed . tall girl . c. 1400. hirflawdd eg.ac.(( a person ) causing ) abiding tumult , prolonged commotion or agitation. 13g. hirflew, hirflewog, hirflin, hirflinaf: hirflino, hirfloedd, gw.hir + blew, blewog, blin, blinaf; blino, bloedd. hirfod eg.. b long period , long continuance , long residence , lasting rest . Dchr. 14g. hirfon a.- long bottomed ,- long keeled . 15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35006 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3500 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hirfor,hirfraich,hirfraint,gw.hir + mýr, braich, braint1 . hirfraisg a.,. tall and strong lusty c. 1400. hirfras, gw.hir + bras. hirfrau a.- of long lasting generosity and kindness . 15–16g. hirfraw eg.- long lasting terror or shock . c. 1400. hirfrych, gw.hir + brych. hirfryd eg.- a long suffering , forbearance . 1604–7. hirfrydig a.ahefydfel eg .? slow - thinking ( person ); long - suffering ( person ). c. 1400. hirfrydus a.- long suffering , forbearing . 1604–7. hirfryn, gw.hir + bryn. hirfun eb.. tall girl 14g. hirfurol a.-( long wall method of extracting coal ). 1892. hirfwng, hirfwyn, hirfyd, hirfyfyriaf: hirfyfyrio, gw.hir + mwng, mwyn3 , byd1 , myfyriaf: myfyrio. hirfys eg. ll. - edd . the long or middle finger . 14g. hirfyw aegbe.ahefydfel .a . ()a long - live ; long life ; to live long . c. 1400. ()b orpine , live - long . 1604–7. hirffawd, hirffordd, hirffurf, hirffyrf, hirgadwaf: hirgadw, hirganghennog, hirgain, hirgainc, hirgais, gw.hir + ffawd, ffordd, ffurf, ffyrf,cadwaf:cadw,canghennog,cain,cainc,cais.11 hirgam1 eg. ll. - au , ac fel a . ( long ) stride ; long - striding . 1604–7. hirgam2 a. ll. - geimion . tall and stooping ; long and winding . 1848. hirgamaf: hirgamu, gw.hir + camaf1 : camu. hir gartref, gw. hir—h. gartref. hirgarw, gw.hir + carw. hirgau eg.(..). long hollow e g gullet or guts

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35016 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3501 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Diw. 15g. hirgawdd, gw.hir + cawdd. hirged a.- of long lasting generosity , ever bountiful . c. 1400. hirgefn, gw.hir + cefn. hirgibog a., siliquose having long narrow seed -. pods 1813. hirglaf, hirgledd, hirgliw, hirglod, gw.hir + claf, cledd11 , cliw , clod. hirglust eb..ahefydfel. g a long ear ; long - eared . 1776. Amtylluan hirglust , gw. tylluan. hirglustiog a.- long eared . 1776. hirglwyd a.(-). having a long roof frame 16g. hirglwyf eg.,,... lasting wound or pain chronic sickness fig or facet lovesickness c. 1400. hirgoes, hirgoesog, hirgof, hirgofiadwy, hirgofus, gw. coes, coesog, cof, cofiadwy, cofus. hirgoffawr eg. ll. hirgoffawyr . one who long remembers , long - remembrancer . 1730. hirgoll, hirgolledig, hirgorff, hirgorn, gw.hir + coll1 , colledig, corff, corn. hirgrawn eg.; long amassed store continual miserliness . 13–14g. hirgroes, hirgrog, hirgrwm, gw.hir + croes, crog, crwm. hirgrwn a. (b. hirgron ) ll. - grynion , a hefyd fel eg . oval , elliptical ; an oval , ellipse . c. 1400. Amcylch hirgrwn , pól hirgron , gw.cylch (At.), pól. hirgrynnaidd a., oval elliptical . 1848. hirgrynnedd eg.; ovalness oval shape . 1803. hirgrynnog, hirgrynnol a., oval elliptical . 1833. hirgul a. ll. - ion . oblong , long and narrow . c. 1585. hirgur, gw.hir + cur. hirgwch eg. ll. hirgychod . long - boat ; gondola . 1850. hirgwsg, hirgwyn, gw.hir + cwsg, cwyn1 . hirgylch eg. ll. - au , - oedd , a hefyd fel a . an oval , ellipse ; oval , elliptical . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35026 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3502 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1768. hirgylchaidd, hirgylchog, hirgylchol a., oval elliptical . 1773. hirgynffonog a.- long tailed ; protracted ,- long winded , prolix . 1670. hirhaf: hirhau bg.. a to lengthen , prolong , extend . 1687. hirhaint, gw.hir + haint. hirhebwyl, gw. hirhepwyl. hirheglog, gw.hir + heglog. hirheglyn eg., tipula daddy --,-. long legs crane fly 1866. Cfn.:,,-.hirheglyn y dîr: water tipula pondskater water strider 1866. hirhepwyl, hirhewyl a., wakeful watchful . 1604–7. Gw. hefyd hywyl2 . hirhoedl, hirhoeddl eb. ll. - au . long life , length of days , longevity ; ? immortality . 1346. hirhoedlaf, hirhoeddlaf: hirhoedli, hirhoeddli bg..a’rbe.fel a eg . to live long ; outlive,; survive long life . 1346. hirhoedledd, hirhoeddledd eg.;,. longevity old age great age c. 1400. hirhoedliad eg.. longevity 1837. hirhoedlog, hirhoeddlog a.-,(-), long lived long lasting aged ,. old c. 1400. hirhoedlogrwydd eg.. longevity 1837. hirhoedlus, hirhoeddlus alonglived.-. 1632. hirhoedlwr eg. ll. - wyr . long - lived person , old person . 1838. hirhoeddl, hirhoeddlaf: hirhoeddli, hirhoeddledd, hirhoeddlog, hirhoeddlus, gw. hirhoedl, hirhoedlaf: hirhoedli, hirhoedledd, hirhoedlog, hirhoedlus. hirhun, hirhyd, gw.hir + hun1 , hyd. hirhynt, gw. hirynt. hiriaf1 : hirio bg.. a to prolong , extend , delay , postpone . 1547. hiriaf2 : hirio, gw. huriaf, hurio. hiriai, gw. irai. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35036 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3503 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hirian eg.ahefydfel a . lanky person , tall slim fellow , gangrel . 1632. Felalongtall . , . 1813. hiriant eg., delay procrastination , postponement , long continuance ; length , distance ().in time or space 1604–7. hiriau eb.?; long yoke used to harness four oxen side by side measure of sixteen or sixteen and a half feet,,,, approximately equal to twelve modern feet rod pole perch;. also fig 13g. hiri-di-hoc eg.. awkward or clumsy creature Ar lafar. hiriell11 , hirell a.. long and yellow or brown 13g. hiriell22 , hirell eg. ()a hero , lord . 1137. ()bangellight ; . 1632. hirlaes, gw. hirllaes. hirlafn, hirlaif, gw.hir + llafn, glaif. hirlais, hirlam, gw. hirllais, hirllam. hirlas a. ll. - leision , a hefyd fel eg . long and blue ( grey or green ); drinking-, horn horn of carousal . Dchr. 14g. AmyCornHirlas , gw.corn (At.). hirlath eb.,;,. long slender rod or wand long spear or lance ell 45 inches 16g. Cfn.:,..hirlath Albanaidd: Scotch ell 37 2 in 1835. h. Fflanders: Flemish ell,. 27in 1852. h. Ffrancaidd,—Ffrengig: French ell,. 54in 1852. h. Seisnig: English ell,. 45in 1852. hirlathraidd, gw.hir + llathraidd. hirlaw eg., unabating rain long spell of rain ,unduly wet or rainy season , driving or pelting rain. 1672. hirlawn, gw.hir + llawn. hirleisiaf: hirleisio bg.. to drawl c. 1785. hirlew, hirlidiog, gw.hir + glew, llidiog. hirlif eb. ll. - iau . pit - saw . 18–19g. hirlifaf: hirlifo, hirloes, hirlorp, hirlosgaf: hirlosgi, hirloyw, hirlu, Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35046 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3504 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY hirlusg, gw.hir + llifaf2 : llifo, gloes, llorp, llosgaf: llosgi, gloyw, llu, llusg. hirlwm a. ll. - lymion , a hefyd fel eg . long and bare or naked , bleak , exposed (..e g of mountain ), long and marked by scarcity of sustenance ( of winter or spring ). 14g. Fele . period ( late winter and early spring ) when the supply of food and fodder is either diminishing or actually exhausted,,‘’, the depths of winter the hungry gap hunger,. also fig Ar lafar. Amr.: hirllwm. c. 1400. hirlwrw eg., aloof at a distance . 1770. hirlwyddiant, gw.hir + llwyddiant. hirlwys a., long and comely tall and handsome . 12–13g. hirllaes, hirlaes a., long trailing ( of hair , dress ,.),( &c long of vowel , syllable , &c.), of long duration , long - continuing , slow , drawling , droning ( of trumpet blast , speech, &c .), long - drawn - out , prolix ( of tale ); lax , not exact or specific ( of meaning or application of words). 15–16g. hirllafn, gw.hir + llafn. hirllais, hirlais eg. ll. - lleisiau , a hefyd fel a . long slow note or tune ( of trumpet blast,,.); song &c long and slow , droning . 1604–7. hirllam, hirlam eg. ll. - au , a hefyd fel a . long jump or leap , hurried course , rush;,. jumping or leaping far coursing Dchr. 14g. Amcynghanedd hirlam , gw.cynghanedd (At.). hirllathr, gw.hir + llathr. hirllaw a.- long handed . 1604–7. Gw. hefyd llawhir. hirllef, gw.hir + llef1 . hirllwm, gw. hirlwm. hirllwyd, hirllym, gw.hir + llwyd, llym. hirnad eb.-,-. blind worm slow worm Ar lafar. hirnaid, gw.hir + naid. hirnod eg. ll. - au . ()a circumflex accent . 1852. ()b long note ( variously applied to the double long or large , the long and the breve,-). the last named being the longest in present day use 1775. hirnodaf: hirnodi ba.(). to circumflex a letter Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35056 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3505 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1852. hirnoeth, gw.hir + noeth. hirnos eb. ll. - au , a hefyd fel a . long night , also fig .; characterized by long nights() of season or by the gloom of despair ,.(.. &c e g of destitute old age ). c. 1250. Cfn.:’.hirnos gaeaf,—(o) aeaf: long winter s night c. 1585. hirnwyf, gw.hir + nwyf. hirnych eg.ahefydfel. a a long pining , a languishing , a lingering illness or disease,,;,(,,.). consumption decline chronic lingering of sickness wound &c 13g. hirnychaf: hirnychu bg.,. to pine or waste away languish 1604–7. hirnychdod eg., a long pining or languishing a chronic or lingering diesease . 1672. hirnychlyd a., chronic lingering ( of disease ,.). &c 1831. hirnychol a., chronic lingering ( of disease ,.),,(). &c slow gradual of death 1803. hirochr eb. ll. - au . hypotenuse . 1892. hiroddef eg.- a long suffering , patient endurance , forbearance , longanimity . 1567. Amr.: hiroddau. 1567. hiroddefaf: hiroddef bg.. a to endure , tolerate or bear patiently . c. 1400. hiroddefgarwch eg.- a long suffering , patient endurance , forbearance . 1846. hiroddefus a.- long suffering , forebearing , patient . 1567. hiroed eg.ahefydfel. a long life , longevity , long continuance ; length of time , long while,;-,,. long delay long lived old aged 14g. hiroedaf: hiroedi bg.. a to linger , delay , dawdle ; postpone , put off , defer . [].1710 hiroediad eg., long delay postponement , procrastination ,,. deferment tardiness 1632. hiroediog a.- long lasting , of long duration ,-, long lived aged ;- long delaying ,, slow tardy . 14g. hiroedl, gw. hirhoedl. hiroes eb., long life great age , longevity . 14g. hiroesog a.-,- long lived long lasting , aged ,. old 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35066 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3506 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hiroesol a.-,- long lived long lasting . 1586. hiroeswr eg. ll. - wyr . long - lived person . 1661. hirongl, hironlgog a.. rectangular 1834. hirosgl a.,-,-. having long limbs long legged long armed Diw. 15g. hir-raniad eg.(.). long division in arith 1892. hirros, gw.hir + rhos2 . hirsafaf: hirsefyll bg.a’rbe.weithiaufel. a to stand or remain in the same place for a long time,,; linger loiter become stale (..);. e g of food stale 14g. hirsafn a.ahefydfel eb . having a long or wide mouth , long - jawed ; long or wide mouth,. long jaws 18g. hirsaig eb.. long course or meal 13g. hirsain a.ahefydfel eb . long (.. e g of vowel , musical note ), denoting a long sound(); of accent long or sustained sound (,); cry wail circumflex accent . 1847. hirsefydlog, gw.hir + sefydlog. hirseiniol a.(..), long e g of vowel unnaturally slow ,droning , drawling ( of speech ,.). &c 1847. hirsgwar a., oblong rectangular . 1898. hirson eg.,,. long tale or story long report circumlocution 15g. Amgwneuthur hirson , gw.gwnaf: gwneuthur (At.). hirun, gw.hir + hun1 . hirwad eg.ahefydfel a . long or persistent denial or withholding ; long - denied . c. 1400. hirwae eg.. long woe or anguish Dchr. 14g. hirwaith eg. ll. - weithiau , a hefyd fel a . long labour ; process . c. 1400. Fela . long - wall ( method of extracting coal ). 1892. hirwalch, gw.hir + gwalch. hirwallt a.ahefydfel eg . having long hair , long - haired ; long hair . 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35076 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3507 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hirwalltog, gw.hir + gwalltog. hirwan a.,,; long and limp or flabby tall and slim or frail lanky long and shaky or insecure;,,. persistently weak fragile frail 15g. hirwarth eg.. lasting shame 14g. hirwasg ?.eg long duress or durance . 16g. hirwaun, gw.hir + gwaun. hirwawd eb.. g long song or eulogy . 14g. hirwawr eg.. tall and robust hero or leader c. 1400. hirwayw eg.?ahefydfel. a long spear or lance ; long or lasting pain ;? bearing a long spear or lance. Dchr. 14g. hirwedd eb., team formed by yoking the oxen in pairs each pair being placed in front of the next,( long team in contrast with the arrangement whereby the oxen were placed side by side under the long yoke). 13g. hirweddi, hirweddïaf: hirweddïo, gw.hir + gweddi, gweddïaf: gweddïo. hirwel, hirwelog afarsightedlongsighted.- , - . 1866. hirwellt eg.. long or tall grass c. 1793. hirwelltog a.. overgrown with long grass 1828. hirwen, gw. hirwyn. hirwenddoeth, gw.hirwen + doeth. hirwg eg.- deep seated anger or malice , persistent indignation or hatred , resentment . 14g. hirwlad eb.. extensive country or region 14g. hirwlan a.ahefydfel eg . made of worsted ( of thread , material , &c .), having long wool();- of sheep long staple wool , worsted . 1794. hirwledd eb.- long lasting feast . c. 1400. hirwlyb a.,(). wet for a long period very wet of weather Ar lafar. hirwlychaf: hirwlychu ba.. to wet continually Dchr. 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35086 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3508 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hirwlydd1 a.;?, long or tall and kindly continually mild or genial ever tender or gentle,. very gentle Dchr. 14g. hirwlydd2 eg.-,. common hair moss golden maidenhair 1803. hirwraidd eg. ll. - wreiddiau , a hefyd fel a . long root ; long - rooted , deep - rooted . 1812. hirwreiddiaf: hirwreiddio bg., to spread its roots far and wide root deeply or for alongtime,. alsofig 1723. hirwreiddiog a.- long rooted ,- deep rooting . 1830. Ammelynydd hirwreiddiog , gw. melynydd. hirwrm a.. long and dark Dchr. 14g. hirwst eb..ahefydfel. g a long and painful effort or struggle , assiduity , perseverance , endurance;, persistent persevering . 1547. Cfn.:,,(),;?.g.ohirwst: at length ultimately at long last finally by long endurance or perseverance 16 hirwych a.,,, of enduring splendour or magnificence gorgeous extensive and grand very splendid;,. long and splendid tall and fine 15–16g. hirwydd e..ac.. tf e ll tall tree (). s 15–16g. hirwyl eb.,. long watch or vigil long wait 14g. hirwylaf: hirwylo, gw.hir + wylaf: wylo. hirwyliaf: hirwylio, hirwyl(i)ad, gw.hir + gwyliaf: gwylio. hirwyll, gw.hir + gwyll1 . hirwyn a. (b. hirwen ) ll. - ion , a’r ff. hirwen fel eb . long and white or radiant , tall and fair. 13g. Fele . tall and fair maiden . 14g. hirwynebog a.; having a long face having a dismal or solemn expression ,-, long faced pious-, looking sactimonious . 1872. hirwynnog a., continually windy stormy for a long time . 16–17g. hirwynt a.ahefydfel eg . long - breathed , capable of prolonged exertion without being out of breath;;-. long wind or breath long windedness 1850. hirwyntog, hirwyntiog a.- long winded ( of person , also of speech ,,.), style &c diffuse,, prolix verbose ;- long breathed .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35096 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3509 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1858. hirwyntogrwydd eg.- long windedness , prolixity , verbosity . 1910. hirwyrth, hiryd, gw.hir + gwyrth, hyd. hiryddfog a.- long necked . 1866. hirymadrodd, hirymarfer, gw.hir + ymadrodd, ymarfer. hirymarhoad, hirymarhosiad eg.,,-, patient endurance longanimity long suffering forbearance. [].1710 hirymarhoaf, hirymarhosaf: hirymaros bg.a’rbe.fel eg . to endure patiently , be long-, suffering or forbearing wait long without complaint . 1588. Feleg . patient endurance , long - suffering , longanimity , forbearance . 16g. hirymarhosiad, gw. hirymarhoad. hirymarhous a.- long suffering , endlessly patient or forbearing , waiting long without complaint,, merciful slow to anger ( often of God ). 1620. hirymaros, gw. hirymarhoaf: hirymaros. hirymarweddaf: hirymarweddu bg.(), to have long association with be in communion() with for a long time . 1760. hirymdrof, hirymdroaf: hirymdroi, gw.hir + ymdrof, ymdroaf: ymdroi. hirympryd, gw.hir + ympryd. hirynt eb., yn aml gyda grym adferfol. ( for ) a long time . 14g. Hisbaenaeg, Hisbaenaidd, Hisbaeneg, Hisbaeniad, Hisba(e)nwr, Hisbanaeg, gw.Ysbaeneg, Ysbaenaidd, &c. Hisbericaidd a.. Hisperic 1951. Hisbericiad eg. ll. - iaid . Hisperic author or writer . 1951. hisbydd, gw. hysbydd. hisiad, hisiadol, hisiaf: hisian, hisio, hisiol, gw. hysiad, hysiadol, hysiaf: hysian, hysio, hysiol. hislan, hislanaf: hislanu, gw. heislan, heislanaf: heislanu. hislau, hislen, hisleuen, gw. heuslau. hist, gw. ust. histeraidd, histeria, histerig, gw. hysteraidd, hysteria, hysterig.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35106 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3510 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

histoleg eb.. histology 1967. histolegol a.. histological 1965. historawr gw. historiawr. histori eb. ll. historšau , historaeon (cf. stori , straeon ). history ; story , narrative , tale , legend;. treatise or written instruction a. 1561. Gw. hefyd historia, stori, ystori, ystoria. historia eb. ll. historiêu . history , chronicle ; story , narrative , tale . 13g. Gw. hefyd histori, ystoria. historïaidd a.. historical 1604–7. historiannol a.. historical 1759. Amffydd historiannol , gw.ffydd (At.). historiaol a.. historical 1657. Amffydd historiaol , gw.ffydd (At.). Gw. hefyd historïol, ystoriaol. historïawl, gw. historïol. historiawr eg. ll. historiawyr . compiler of a history , historiographer , historian , narrator,. chronicler 1567. Cfn.:,.historiawr eglwysig: church historian ecclesiastical historiographer 1707. h. naturiol: writer of natural history,. natural historian 1709. Gw. hefyd historïwr, ystoriawr. historièydd eg. ll. - ion . historiographer , historian . 1592. Gw. hefyd historydd. historiedig a.. historical 1721. historîol a.; historical legendary . 15g. Amffydd historšol , gw.ffydd (At.). Gw. hefyd historiaol, ystorïol. historïwr, historiwr eg. ll. historiwyr , historwyr . historian , historiographer , chronicler. 1746. historiydd, historydd eg. ll. historyddion . historiographer , historian , chronicler . 1597. Gw. hefyd historièydd. histrionig a.. histrionic 1963. hit1 eb. g . ll. - s . hit , blow , smack , sometimes fig .; chance , fluke . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35116 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3511 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1863. Cfn.:hit bwngler: random guess , shot in the dark . Ar lafar. hit2 , org. H. Gym., gw. hyd. Hitiad eg. (b. Hities , Hitees ) ll. - iaid . a Hittite . 1588. hitiaf1 : hitio bg.. a ()a to hit , strike , give ( person or thing ) a blow , reach ( target ), collide with ; drive(.. e g nail ), hammer , knock , tap ; pitch ( tune ). 1696. ()b to happen , chance ; come upon accidentally , light or strike ( upon ), find ; ?,succeed manage . 1684. Cfn.:,..Arlafar.hitio’rhoel(en)areiphen(eichlopa): to hit the nail on the head usu fig ei hitio hi: (i)to hit the mark , succeed , give the right answer , make a perfectly correct guess . Ar lafar. (ii)to agree , hit it off , get on ( with someone ). Ar lafar. Amcocyn hitio , gw. cocyn1 . hitiaf2 : hitio, gw. hidiaf: hidio. Hitleraidd a.. Hitlerian 1941. Hitleriad eg. ll. - iaid . Hitlerist , Hitlerite ; person whose dictatorial method and demeanour resemble Hitler’. s extremely authoritative or aggressive person 1933. Hitleriaeth eb.,; Hitlerism Nazism policy of aggression , dictatorial spirit or attitude . 1936. hitrisial, gw. trisial. hitrwm a.ahefydfel eg . having broken testicles ; man or animal having broken testicles,( derisively ) weakling , simpleton . 16g. hitsheiciwr eg. ll. hitsheicwyr . hitch - hiker . 1964. hitsiaf: hitsio bg.. a to hitch , tie , shackle , make fast , piece ( together ). c. 1730. hitsiwr eg. ll. hitshwyr . hitcher , one who couples or uncouples trams in a coal - mine , hanger-, on hooker -, on onsetter . Ar lafar. hittoi, org. H. Gym. am ff. 3 un. pres. myn. y f.wyf : bod . hityn, hutyn eg.,, spendthrift squanderer dissipated fellow ,,; prodigal wastrel poor and ragged wretch,; ragamuffin silly or stupid person ,. fool 16–17g. Cfn.:(.).Hityn (Hutyn) Dincer: name of Welsh air lit Hityn the Tinker 1815. hithau rh. prs . cysylltiol, annib. ac ategol 3 un. b. she ( her , it ) too , she ( her , it) also , she (,) her it for her () its part , she (,) her it on the other hand , she (, her it),(,). on the contrary even she her it 10g. hiw na miw, gw. siw—s. na miw.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35126 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3512 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hiwal, ff. lafar, gw. hoywal. hiw-bwb eg.,,,. noisy tumult uproar turmoil commotion Ar lafar. Gw. hefyd hwbwb, iwbwb, wbwb. hiwchw, gw. hai1 —h. wchw. Hiwgenot, gw. Huguenot. hiwmaniaeth eb.. humanism 1926. hiwmanist eg. ll. - iaid . humanist . 1931. hiwmanistaidd ahumanistic.. 1934. hiwmanistiaeth eb.. humanism 1934. hiwmanistig ahumanistic.. 1936. hiwmanitaraidd a.. humanitarian 1947. hiwmanitariad eg. ll. - iaid . a humanitarian . 1961. hiwmanitariaeth eb.. humanitarianism 1935. hiwmor, hu(w)mor eg. b . ll. - au , - s . ()a one of the four cardinal humours of the body ( in ancient and medieval physiology); any of the fluids in the body of an animal , whether natural or morbid;(,). one of the humours aqueous vitreous of the eye 1605–10. ()b temperament , disposition , frame of mind ,;,, mood fancy whim caprice , vagary ; humour,,,;. facetiousness jocularity fun sense of humour 1658. Gw. hefyd umbyr, wmbyr. hiwmoraidd a.,. humorous droll 1954. hiwmorwr eg. ll. - wyr . humorist . 1957. hiwmws, hwmws eg.. humus 1879. hm, gw. hym. ho1 , ho ho (ho), ho hw, o ho ebd.!,!!,. ho ho ho int calling attention ; also used in expressing surprise,,,,.;( admiration triumph derision &c sometimes used with various senses). to command or call an animal 15g. Gw. hefyd aha, ha32 , haha, hai—h. ho, o .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35136 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3513 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ho21 , gw. hoe . ho31 , org. H. Gym., gw. o. hob1 eg. b .(bach.b.- en )ll.- au ,- iaid . swine , hog , pig , sow . 14g. Gw. hefyd hanerob. hob2 eg. ll. - au . hobbet , hop ( measure ), bushel . 15g. Gw. hefyd hobaid. hüb1 eb.,. hobble limp Ar lafar. hüb2 —Hüb y Deri (dando), Hüb y Diri ?.eg name of Welsh air (). s 1759. hobaf: hobo, gw. hobiaf2 : hobio. hobaid eg. b . ll. hobeid ( i ) au . hobbet , hoop ( measure ), bushel . 15g. Cfn.:=Arlafar.hobaid Abergele h. Conwy. h. Bangor: Bangor hobbet,.Arlafar. the equivalent of half a quarter h. sir Gaernarfon= h. Bangor. Ar lafar. h. Conwy: Conwy hobbet, one - third of a quarter . Ar lafar. h. Llundain: London hoop or hobbet.g.16 H. o Hilion: name of Welsh air(. lit a hobbet of seeds or fragments ).1861. H. o Hoelion: name of Welsh air(. lit a hobbet of nails ).1896. h. Rhuthun: hobbet. 1587. h. y Waun: Chirk hobbet. 1776. Gw. hefyd hob2 . hobel1 eg., hobby small species of falcon , formerly flown ar larks and other small birds;.,,. transf arrow dart shaft 14g. hobel2 eg.,. light jump hop 1774. hobelaf1 : hobelu ba.(,.),,. to dispatch arrow &c shoot or cast far fling out 1604–7. hobelaf2 : hobelu bg.,,,,. to hobble hop leap frisk caper 1547. hobelog eg. ll. - ion . cicada . 1852. hobgoblyn eg. ll. - nod . hobgoblin , sprite . 18g. hobi1 eg. ll. - s . small riding horse , hobby , nag . 15g. Gw. hefyd hobi-hors. hobi2 eb. ll. hobšod . hoyden , ramp , tom - boy . 1722. Amchwarae ’ r hobi , gw.chwaraeaf: chwarae (At.). hobi3 eb. g . ll. - šau , - s . hobby . 1851.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35146 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3514 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hobi4 eg.. b robin redbreast . 1632. Cfn.:.Arlafar.hobi benwen: coot hobiaf1 : hobaf: hobian, hob(i)o bg.,,,;?. to hobble limp hop bob bow down Diw. 15g. Gw. hefyd hopiaf: hopian, hopio. hobiaf,hobaf:hobio,hobo2 ba.,. to rivet clinch Dchr. 17g. hobidihùi eg..acfel. b a young and irresponsible , capricious , flighty ( person ). Ar lafar. hobi-hors eg.-. hobby horse 14g. hobl eb., hobble unpleasant or awkward predicament ,. scrape 1828. hoblaf, hobliaf: hoblan, hoblach, hoblian bg. to go about doing occasional odd jobs;,. hobble limp 1913. hobler, hoblwr eg. ll. hoblers , hoblwyr . hobbler ; odd - job man . Ar lafar. hobnobiaf: hobnobio, hobnobian bg. a’i dilyn gan yr ardd. ê , gyda . to hobnob . 1911. hobnobiwr eg.. one who hobnobs 1936. hobob, gw. hwbwb. hobred eg. ll. - s . vagrant . Ar lafar. hobs, gw. hopys, hops. hobyn, hopyn eg.; small stack of corn deal or hand of cards . 1722. hoc1 , gw. hocys. hoc22 , hog eb.-,; hedging bill billhook kind of scythe for cutting furze or brambles . c. 1400. Amr.:hoca. Ar lafar. hoc31 , gw. hüg . hocaf, hociaf2 : hocan, hocio ba.,, to hawk peddle offer for sale ;. fig spread abroad . 1851. Gw. hefyd hawca, hawcian. hocar, gw. hocer. hoced eg. b . ll. - ion , - au . deceit , chicanery , cheat , deception , fraud , guile , trick , wile . 14–15g. Gw. hefyd hiced2 . hocedaf: hocedu bg.. a to cheat , trick , deceive , defraud ,( be ) fool , hoax ; colour with

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35156 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3515 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY guile,, disguise palm off (). on 1547. hocediaeth, hocedaeth ?.eb deceit . 15–16g. hocedlaes a.. lengthily or slyly deceiving or interrupting 14g. hocedus a., deceitful fraudulent ,,,,. sly crafty wily roguish 16g. hocedusrwydd eg.( deceit fulness ). 1723. hocedwaith eg., deceit deception , chicanery . 1836. hocedwr, hocedydd eg. ll. - wyr , - yddion . a cheat , deceiver , fraud , crafty person , rogue,,, hoaxer forger impostor ,, quack charlatan . c. 1400. hocer, hoc(i)wr eg. ll. hoceriaid , hocwyr . hawker . 1901. Gw. hefyd hawcer, hawcwr2 . hoces, gw. rhoces. hocetgar a.,. deceitful crafty 18–19g. hoci eg.. hockey 1899. hociad eg.,. a cut hack 1604–7. hociaf1 : hocian, hocio, gw. rhociaf: rhocian, rhocio. hociaf2 : hocio, gw. hocaf: hocan. hocrell eb. ll. - au . young girl , damsel , maiden , wench , young woman . 14g. hocrellwr eg. ll. - wyr . wencher ; adulterer , whoremonger , whoremaster . 1346. hocriad, hocriaeth, hocriwr, gw. ocriad, ocraeth, ocrwr. hocsed, hocsied eb. ll. - au , - i . hogshead , cask , barrel , butt ; hogshead ( measure ), caskful. 15g. Cfn.:.hocsied (bwyd, fwyd, y) moch(yn): barrel containing pig swill 1834. hocwr, gw. hocer. hocws pocws eg.;-. trickster hocus pocus 1722. hocyn, gw. hüg1 , hogyn. hocys e. ll . ac e . tf . (un. b. hocysen , hoc ). mallow ( s ). 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35166 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3516 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Amr.:g.hocas. 18 hocs. c. 1566. hocos. 1701. Cfn.:hocys bendigaid (fendigaid), hoc fendigaid (i) (ii) hollyhock , Althæa rosea .1604–7. (iii) prob . erron.) elecampane , Inula helenium .14 g. hocys bychan= h. crynddail. 1813. h. coediog= h. y mýr (ii). 1934. h. y gors (y corsydd): marsh mallow,.g. Althæa officinalis 16 h. crynddail: dwarf mallow,. Malva neglecta 1813. h. cy#redin: common mallow,.g. Malva sylvestris Diw. 16 h. dragiog gwylltion: vervain mallow,. Malva alcea 1604–7. h. y dîr=g. h. y gors. 16 h. y garddau (gerddi)= h. bendigaid (ii). 1604–7. h. gwyllt(ion)(i) = h. cy#redin. 1604–7. (ii)musk mallow , Malva moschata . 1725. h. gwyn=g. h. y gors. Diw. 16 h. y mýr(i) = h. y gors. 1604–7. (ii) (sea ) tree mallow , Lavatera arborea . 1813. h. (y) morfa= h. y gors. 1632. h. mws= h. gwylltion (ii). 1813. h. pór= h. gwylltion (ii). 1934. Amdail yr hocys , gw. dail. Gw. hefyd rhocos. hocysaidd a.. malvaceous 1851. hocyswydd e. ll . (un. b. - en ). tree mallows . 1813. hoch eb.,,,, a clearing of the throat hemming hawking expectoration rattle in the throat;(). grunt of pigs Dchr. 17g. Gw. hefyd hych, rhoch. hochboeraf: hochboeri bg.,. to expectorate spit 1773. hochiad eg.,,,. a clearing of the throat hawking hemming expectoration 1604–7. hochiaf, hochaf: hochio, hochi, hochian bg.,,, to expectorate hawk spit rattle in the throat;(). grunt of pigs 1604–7. Gw. hefyd hychiaf: hychian, hychio, rhochaf: rhochi. hochiwr eg., one who hawks hems or expectorates . 1604–7. hod1 , gw. hot. hod2 e. in ( full ) ear ( of corn )). 1803. hodad eb.. wooden bowl Ar lafar. hodaf: hodi bg.,,. to produce ears ear run to seed 1707. hodell eb.. bonnet 1849. hodi e.. tf trees , shrubs . 1707.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35176 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3517 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hodiad eg.,,. ashootingintoears earing alsofig 16–17g. hodyn eg.(),.. fresh ear of corn fig a youth 16g. hoddiaw a.neu fg . a . quiet , fortunate , pleasant ; to ease , clear the way for , facilitate , make or become easy. Dchr. 14g. hoe1 eb. ll. - au . pause , break , respite , rest , breathing - space . 18–19g. Amr.:ho2 . Ar lafar. hwe. 18g. Cfn.:.g.hoe hogi: pause taken to whet a scythe 19 hoe23 , gw. hoi . hoed eg. 1. longing,,,. sorrow grief vexation 13g. 2. delay,. postponement 1604–7. hoeda ebd.. excl denoting pleasure , gaiety , surprise , wonder ,.). &c 16g. hoeden eb. ll. - nod . hoyden , romp , tomboy , minx , flirt , coquette , wench , harlot , strumpet. 16g. Gw. hefyd hoetyn. hoedendod eg.. coquetry 1808. hoedeniad eg. ll. - au . flirtation , coquetry . 1850. hoedeniaeth eb.. coquetry c. 1850. hoedennaf: hoedenna, -u bga. . toflirt , alsofig .; court ( favour ( s )). 1773. hoedennaidd, hoedennus a.,,. hoydenish coquettish flirtatious 1772. hoedfawr a., painful grievous . c. 1785–90. hoedl, hoeddl eb.(ac eg .ynycfn. am yr hoedl glas )ll.- au ,- oedd . life , lifetime,,. duration of life age 13g. Amr.:g.chwedl2 . 16 Cfn.:.g.hoedl (hir) i: long live 14 h. o anwyd: averybadcold. Ar lafar. am fy (ei,&c. ) h.: for dear life , for all one ’ s worth , as best I ( he , &c .) can .17 g. am yr h. glas= am fy h. 1750. Gw. hefyd byrhoedl, hirhoedl. hoedlaf: hoedli bg.,. to live esp to live long .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35186 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3518 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1632. Gw. hefyd hirhoedlaf: hirhoedli. hoedldost eb.neu a . sorrowful existence ; hurting ( throughout ) life . c. 1400. hoedlddianc a.neu eg . surviving , seeking to save oneself ; survivor , one who tries to escape with his life. 13g. hoedlddwyn a.neu eg .() a taking life away ; borne through a whole lifetime , long-. lasting 14g. hoedlddydd eg.( period of ) life . 14g. hoedledd, gw. byrhoedledd, hirhoedledd. hoedlfyr a. (b. hoedlfer ) ll. - ion . short - lived , mortal . 13g. hoedlhodog a.- life robbing ,- life enticing ,- life cheating . c. 1400. hoedliad eg.. life 1837. hoedlir, hoedlhir alonglived.-. 16g. hoedloes eb.. agony and grief c. 1400. hoedlog a. living , animate ;-,- long lived long standing ,, old ancient . 15g. Gw. hefyd byrhoedlog, hirhoedlog. hoedlol a.,-. continuous long lasting 1603. hoedlwych a.( of ) splendid ( life ). 15g. hoedlwydr a.,..,-, of glass or crystalline life i e brilliant and eminent or fragile lived hazardously living. Dchr. 14g. hoedran eb.?ahefydfel. a grief (. lit portion or share of grief ), sadness ; ?,-.causing grief ill fated Dchr. 14g. hoedrydd a.. free from grief c. 1400. hoedwysg a., troubled sorrowful ,. wistful c. 1400. hoedd a.ahefydfel eg . public ; that which is made public . c. 1785. hoeddaf: hoeddi ba.,,. to declare announce expose 18–19g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35196 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3519 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hoeddl, hoeddl-, gw.hoedl, hoedl -. hoeddus apublic.. 1803. hoeg eb.. green 1803. hoegddelfaen, hoegddelidfaen eg.. chlorite 1852. hoel1 , -en eb. (bach. hoelig ) ll. hoel ( i ) on . nail , rivet , pin , peg , stake , also transf ., e.. g of plant spike ; nail , the sixteenth part of a yard . 13g. Cfn.:.g.hoelen fer: tack 20 hoel glopa: hobnail,. stud 1774. h. goc(y)s: one of the wooden pegs inserted into the rim of a wheel to act as a cog. 1543. hoelen gron: wire nail.g.20 h. ddaear: wire-. worm 1931. hoel ddeupen: rivet.[1783 ]. h. dýl ych: yoke stitch,. pin or peg 1707. h. drws: door-.g. nail 15 hoelion dur: steel nails put in horse-.Arlafar. shoes to grip the ice hoel ddwbl: double nail,. staple 1931. hoelen esgid (ll.hoelion esgidiau ): sparable . 1798. haoel wrthben=[]. h. ddeupen. 1783 h. haearn: ()iron nail .1547. h. helyg: willow nail or peg;. fig for a thing of little value . c. 1621. hoelen hirgron: oval nail.g.20 hoel(en) lorio: brad,(). clasp nail 1794. hoelen fain: brad.g.20 h. mat: drugget pin.g.20 h. fodfedd: one-.Arlafar. inch nail h. bedol(i): horse- shoe nail , also nail used to secure metal tap or scute to boot or shoe . Ar lafar. h. benfras: broadheaded nail,-.g. clout nail 20 hoel bengron=g. h. benfras. Dchr. 17 h. bren (ll.hoelion preniau ): wooden pin , peg . 1547. hoelen rychog: corrugated fastener.g.20 h. sengl: single nail(). as opposed to staple 1931. h. strýc (ll.hoelion strýcs ): type of nail formerly used to fasten each section of th iron rim of a cart- or wagon - wheel . Ar lafar. h. syg: ?.hook Dchr. 17 g. h. dro (droi): screw.[1783 ]. h. groell= h. durnen. c. 1740. hoelion Twm Paen: hobnails( lit . Tom Paine ’ s nails ). Ar lafar. hoelen (hoelion) wyth: eight- inch nail ( s ), fig . eminent person ( s ),leading or outstanding member ( s ) of a calling or profession, esp . eminent preacher (),‘ s big gun ()’. s 1864. tan((o)dan)(yr)hoelion:on the cross,(.()). crucified lit under the nails 1763. Amesgidiau hoelion , taro ’ r hoelen ar ei chlopa ( ei phen ), gw. esgid, trawaf: taro. hoel2 , ff. daf., gw. ýl. hoelad, ff. daf., gw. chwelydr. hoelbren eb. ll. - nau . peg , dowel . 15g. Gw. hefyd hoel1 —h. bren. hoeldro eb.. screw 1851. Gw. hefyd hoel1 —h. dro. hoeldwll eg. ll. - dyllau . hole made by nail . 1760.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35206 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3520 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hoelen, gw. hoel1 . hoelennog anailedfullofnails., . 20g. hoelgnap a.- nail headed ,. fig stupid . c. 1400. hoeliad eg.. a nailing 1753. hoeliaf: hoelio ba.(),,.,.(, to nail up pin also transf fix and fig rivet attention eyes,);( ears spike a gun ). 13g. hoeliedig a.. bfl nailed , fixed , also fig . 1630. hoelig, gw. hoel1 . hoeliog, hoelog a., nailed full of nails , furnished or studded with nails . 15g. hoeliwr, hoelydd eg. ll. hoelwyr . nail - maker , nailer . 1778. hoelyd, ff. daf., gw. chwelydr. hoen eb. g . ll. - au . joy , gladness , cheerfulness , gaiety , merriment ; liveliness , sprightliness,,,;,,,,; vivacity passion vigour brightness sheen hue lustre colour ?,.countenance complexion 13g. hoenaf: hoeni bg.. a to rejoice ; make glad , enliven , revive . 1604–7. hoenaid a.. heinous 1609. hoenbraff a.,. vigorous and sturdy also fig 16g. hoendeg a.ahefydfel eg . b . vivacious or gay and fair ( person ). 14g. hoender eg., liveliness sprightliness ,,,. vivacity gaiety gladness 1819. hoenedd eg., liveliness sprightliness ,,,. vivacity gaiety gladness 1793. hoenfawr a., full of vivacity extremely joyous . 1768. hoenfron a., joyous vivacious . 1755. hoenfwyn a.. joyous or vivacious and gentle 1789. hoenfyw a., lively vivacious . 1896.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35216 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3521 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hoeniach a.,,. wholesome vigorous lively 1832. hoeniaith eb.neu a .( having ) vigorous or lively language . 16–17g. hoenlon, hoenllawn a., lively vivacious , cheerful . 1809. hoenus a., lively vivacious ,, brisk spirited ,, blithe jaunty , wholesome , healthy ,, gay cheerful,, glad joyous , pleasant , bonny . 14g. hoenusaf: hoenuso ba.,,,. to refresh revive enliven encourage c. 1585. hoenusrwydd eg.,, liveliness vivacity sprightliness , blithesomeness , high spirits , alertness,,. cheerfulness humour c. 1585. hoenuster eg., liveliness cheerfulness ,;?. vivacity courage c. 1585. hoenwawd eg.. b joyous song , jubilation ; scorn . 1803. hoenwawr eb.. bright or cheerful dawn or light c. 1753. hoenwin a.,-. sweet or elivening as wine wine sweet 16–17g. hoenwych a., fine splendid . 1755. hoenyn eg. ll. - nau . snare , trap , springe , gin , net , also fig .; halter , leash , cord ; ()coarse long animal hair ,. esp of horses and cattle . 14g. Amr.: hwynyn. p. 1500. hoenynnaf: hoenynnu ba.. to snare 1803. hoes, gw. oes1 . hoetiaf, hoitiaf: hoetian, -io, hoitio bg.. a to play the fool , gallivant , gad about , fool about;, provoke maltreat ;(). dandle a child 1722. Gw. hefyd jolihoetiaf: jolihoetio. hoetyn eg.(b.- en ). blockhead , dolt , fool . Ar lafar. Gw. hefyd hoeden. hoeth a. ll. -( i ) on . naked ; ? notorious . 14g. Gw. hefyd noeth. hoethineb eg.. b nakedness . 18–19g. hoethlymun a.. stark naked

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35226 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3522 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1617. Gw. hefyd noethlymun. hoethlymuniaf: hoethlymunio ba.. to strip naked 1617. hoewal, hoewan, gw. hoywal, hoywan. hof eb. ll. - iau . hoe . 1811. Gw. hefyd how2 . hofel eb. ll. - ydd , - au , hoflau . hovel , shanty , wretched cabin . Dchr. 17g. Cfn.:.Arlafar.hofel wair: Dutch barn h. drol(iau): cart-.Arlafar. house Gw. hefyd hoywal. hofelaidd a.,. like a hovel wretched 1963. hofiaf1 : hofian, hofio bg.. a to hang ( over ), hover , wander , linger , fly , wave ; suspend . 1578–81. hofiaf2 : hofio bg.. a to hoe . 1811. Gw. hefyd howiaf: howio. hofraf, hofrannaf: hofran bg.a’rbe.weithiaufel eg .ll.-. au to hover , fly slowly in a circle(),( of a bird hang overhead of a cloud ), move about while waiting an opportunity(.. e g to attack ), linger , tarry , also fig ., e .. g waver , remain undecided;. a hovering c. 1585. hofranlong eb. ll. - au . hovercraft . 20g. hofren eb. ll. - nau . hovercraft . 20g. hofrenydd eg. ll. - ion . helicopter . 20g. hoff a. ll. - ion ,œ hyff , a’r ff. l. hoffion weithiau fel e . beloved , dear , favourite , pet;,, lovely choice desirable , pleasant ,delightful ,, fine agreeable , admirable , praiseworthy,,,;(),(),(). remarkable renowned famous fond of prone to inclined to Dchr. 14g. Cfn.:&c.,,,,,(bod yn) ho# gan (gennyf, gennyt, ): to like love be fond of prefer approve rejoice or delight in,; be pleased or content consider remarkable or admirable ,,,. remark admire wonder at 1346. bod yn ho# o: to like, be fond of , be prone or inclined to . Ar lafar. hoffadwy a.. bfl favoured , beloved , amiable , likeable , popular . Dchr. 17g. hoffaf: hoffi,œ -ia(i)n bg.. a ()a to like , delight ( in ), be pleased ( with ) or fond ( of ), wonder , fancy , love , admire,; esteem honour ,,. praise boast Dchr. 14g. ()b to adorn , embellish , dignify . 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35236 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3523 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hoffêf: hofféu ba.;. to praise delight 1583. hoffaidd a.,,, pleasant amiable lovable affectionate . 16g. hoffaint eg.,,, praise pride delight object of pride . 12g. hoffannwyl a.,. lovable dear 1618. hoffanwylaidd alovingdear.,. 1618. hoffawd eg., boast vaunt ,, pride delight , object of pride . c. 1400. hoffbeth eg. ll. - au . hobby . 1894. hoffddyn eg. ll. - ion . friend , lover , favourite . 1595. hoffedig a.. bfl loved , beloved . 1738. hoffedd eg. ll. - au . boast , vain - glory , swaggering , pride ; favour , goodwill , delight , pleasure,,. fondness love 13g. Gw. hefyd gorhoffedd. hoffeddol a.,. favourable propitious 1681. hoffeiddgar a.,. pleasant amiable 1759. hoffeiddlef eg.. pleasant or amiable sound or cry 1696. hoffeiddlon a.,. pleasant amiable 1759. hoffeiddlwys a., pleasant amiable and fair . 1696. hoffgar a., pleasant acceptable , estimable , agreeable , affectionate . 1583. hoffgarus a.,. acceptable estimable 1583. hoffgarwch eg.. affection 1712. hoffiad eg.. a liking 1683. hoffiain, gw. hoffaf: hoffi. hoffiant eg.,. fondness delight 1825.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35246 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3524 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hofflawen a.. pleasantly joyous 1618. hofflawn a.,,, delightful agreeable pleasant praisworthy . c. 1400. hoff-les a.. pleasant and beneficial 1753. hoffol a., likeable amiable , affectionate ,,. fond lovable c. 1730. hoffryfeddaf: hoffryfeddu ba.. to marvel at 1815. hoffter eg. ll. - au . liking , fondness , love , affection , favour ; pleasure , delight , amusement,;,(). loveliness praise boast ing Dchr. 14g. hofftra eg.,. liking love 1656. hoffus a.ahefydfel.ll.- e ion ,- au . likeable , lovable , favourite , engaging , amiable ; fond(); of loved one , favourite ( person or thing ). 1721. hoffusol a., lovable amiable , agreeable ,,, dear loving affectionate . 17g. hoffusrwydd eg.,;. amiability dearness favour 1786. hoffwaith, gw.hoff + gwaith1 . hoffwr1 eg. ll. - wyr . admirer , favourer , lover . Dchr. 17g. hoffwr2 , gw.hoff + gîr. hog1 eb.. g a whetting or sharpening . 1794. hog22 , gw. hoc . hüg1 , hogyn eg. (bach. hogynnyn ) ll. hogiau , hogynnau (bach. hogiach , hogos ). ()a young boy , little boy , youth , stripling , lad , fellow ;( pl .) children , young people , adolescents. 1605–18. ()b a bit ( a little bit , quite a bit ), quite (). a 1632. ()c hogg ( young sheep from the time it ceases to be a lamb till its first shearing ). Dchr. 17g. Cfn.:.hogyn buches: cowherd 1884. h. cadw: boy earning his keep;. evacuee boy 1861. h. gweini: serving boy. 1862. h. gyrru’r wedd: ploughboy. Ar lafar. hogiau (l)lanciau: boys,.g. youths 19 h. merched (gennod): girls. 1849. Gw. hefyd hogen1 . hüg2 eg.. shilling

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35256 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3525 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. hüg3 eb.. clamp of potatoes Diw. 19g. hogaf: hogi bg.. a to sharpen , whet , give an edge to , grind ; rub ( against ); stimulate , rouse,. intensify c. 1400. Amagalen hogi , calen h ., carreg h ., maen h ., pren h ., gw. agalen, calen, carreg, maen1 , pren. hogalen eb. ll. - nau . whetstone , hone , scythestone . 1632. Amr.: egalaen. 1607–11. egalen. 15g. ogalen. 17g. ygalen. c. 1500. Gw. hefyd agalen, calen. hogdduryn a.. bfl sharpened , whetted . 1588. hogen1 eb. (un. bach. hogennig ) ll. - nod . ()agirllass , . 1747. ()bquiteabit ( ). 17g. Cfn.:.g.hogen weini: a serving girl 20 h. ifanc: ‘young girl up to the age of about 21 ’. Ar lafar. h. lances: young girl,. serving girl 1844. Gw. hefyd hüg1 —hogiau merched (gennod), hoglanc. hogen2 eb. small round flat loaf baked in a pot above an open fire or in a frying pan. Ar lafar. hogendod eg.. girlhood 1852. hogennaidd a.-, girl like girlish . 1803. hogfaen eg. ll. hogfeini . whetstone , hone , scythe - stone , also fig . 1547. Cfn.:. Drghogfaen cwrelaidd: coral -( rag kind of limestone ).1866. hogiach, gw. hüg1 . hogiad, hogad eg.. b a whetting or sharpening . 1768. hogiaf: hogio ba.(,.);(.),. to store potatoes &c in a clamp facet bury inter Diw. 19g. hogiedydd eg.,. sharpener whetter 1794. hogl, hongl1 eb. g . ll. hoglau , hogloedd , honglau . ill - designed , ramshackle , or dilapidated edifice,;(.),;, big incompact house dict hall court in front of house shanty shed,,() hovel opensided shelter from the heat or stormy weather provided for cattle , &c.; fig . and disparagingly of sprawling , clumsy or ungainly person or animal ; open

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35266 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3526 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY space or hollow,(.. hole e g in a wall ). c. 1400. hoglan bg.. to go about begging alms Ar lafar. hoglanc eg. ll. - iau . youth , lad , stripling . 1752. Gw. hefyd hüg—hogiau (l)lanciau, hogen1 —h. lances. hoglau, hogleuaf: hogleuo, hoglau, gw. arolau, arogleuaf: arogleuo, aroglau. hogldy, hongldy eg. ll. - dai . mean hut , shanty , poor or tumble - down residence , hovel . c. 1597. hoglgau, hoglgod, hoglgrach, gw.hogl + cau, cod1 , crach. hoglyn1 eg. ll. - nau . gratuity or perquisite given to workmen , &c .; ?‘ home supper ’ ().food given to women harvesters to take home 1722. hoglyn2 eg. ll. - nau . skein or hank of thread . 1722. hoglynnaf: hoglynnu bg.. a to hank thread . 1722. hognadd eg.. hewn whetstone 16g. hogol, gw. hogl. hogos, hogsed, hogsied, gw. hüg1 , hocsed. hogwr, hogydd eg. ll. hogwyr . sharpener , whetter , also fig . 16g. Cfn.:.hogwr arfau: weapon or implement sharpener 1604–7. hogyn, gw. hüg1 . hogyndra eg., boyishness childishness . 1938. hogyneiddiwch eg., boyishness childishness . 20g. hogynnaidd a.,-,, boyish boy like puerile childish . 1855. hogynnyn, gw. hüg1 . hongbont eb. ll. - ydd . suspension bridge . 1898. honger, gw. hanger2 . hongiad eg. ll. - au . a hanging ; suspension . 20g. hongiaf, hongianaf: hongian bg.. a to hang , be suspended ; suspend , hang up ; dangle,; swing hang threateningly ,; hover depend ();( on hang upon words ,.); &c loiter,,(). be in suspense or undecided cling to Dchr. 17g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35276 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3527 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Cfn.:.hongian ar (wrth ben) ei draed: to reel 1604–7. h. byw: to hang on to life,.Arlafar. be between life and death h. drws (iet,&c. ): to hang a door ( gate , &c .). Ar lafar. h. mochyn: to hang a pig( after killing ). Ar lafar. Gw. hefyd hangiaf: hangio, hangian. hongiedig a.. bfl hanging , hung , hanged , suspended . 1852. hongl1 , gw. hogl. hongl2 eg.. interpretation 17g. honglad1 , honglaid, hongled, hongliad eg.. b spacious place ,( unreasonably ) large or roomy building,,- big ill designed or uninviting house , anything (..) e g town that is incompact,;,,. scattered or straggling entrance forecourt porch 1604–7. honglad2 eg.,.,. a kind of hoe used to weed out thistles &c growing in cornfields Ar lafar. honglaf: honglo ba.. to hoe Ar lafar. honglath eb. ll. - au . balance - beam . 1937. hongldy, gw. hogldy. honglog a., large spacious , extensive , scattered , straggling . 1913. hoi11 , gw. oi . hoi22 , hwi eb.( hoy small sailing - vessel ). 16g. hoi3 ?.eb playful beating . Ar lafar. hoian, gw. oian. hoid, ff.org.H.Gym.aroedd ,sef3un.amhff.myn.yf. wyf : bod . hoiman eg. ll. - myn . hoyman . 18g. hois1 ebd.. excl to command attention ). 16–17g. hois2 , ff.org.H.Gym.aroes ,sef3un.pres.myn.yf. wyf : bod . hoist eb. g . ll. - iau . hoist . 20g. hoistiaf: hoistio bg.. a to hoist . 1844. hoit1 eb. a long slender whip used when driving a coach with three or four horses;( a ) whipping . 16–17g. hoit2 , hoitiaf: hoitio, hoityn, gw. hoetyn,hoetiaf:hoetian,hoetyn. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35286 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3528 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hýl12 , gw. holaf : hýl. hýl2 , ff. daf., gw. ýl. holadwy, holiadwy a.. bfl actionable , cognizable . 1770. holaf1 : holi bg. a . a’r be. weithiau fel eg . ()a to ask ( about ), inquire , question , catechize , interrogate , examine , try ;? torture , persecute,. harass 1300–25. (),b to claim demand ,;,;,,, require request seek sue prosecute accuse reproach , challenge . 13g. Cfn.:=holi a chwilio h. a stilio. 1703. h. a horlan= h. a stilio. Ar lafar. h. a stilio: to inquire persistently,,-,. pump for information cross examine examine minutely 1862. h. a stwna= h. a stilio. Ar lafar. h. achau (rhywun): to inquire about someone’.Arlafar. s antecedents h. am: to ask about,. ask after 1790. h. hanes (rhywun): to ask after( someone ). Ar lafar. h. hynt (rhywun)= h. hanes (rhywun). Ar lafar. h. perfedd (un)= h. a stilio. Ar lafar. h. plant: to catechize children. 1706. h.’r pwnc: to catechize in a portion of Scripture. Ar lafar. h.’r ysgol: to catechize the(). Sunday school 1842. holaf2 : hýl ba.. to fetch 1687. Gw. hefyd nolaf: nýl. holaf2 : holo bg.,(). to undercut coal hole in a coal mine 1851. holand, Holandaeg, gw. holant, Holandeg. Holandaidd a.,. belonging to Holland Dutch 19g. Holandeg, Holandaeg eb.( Dutch language ). 19g. Holander, Holandier eg. ll. - s . Hollander , Dutchman . 16g. Holandiad eg. ll. - iaid . Hollander , Dutchman . 1770. Holandwr, Holantwr eg. ll. - wyr . Hollander , Dutchman . 1703. holant, hwlant, hwlont eg. ll. - au . Holland ( cloth ). 15–16g. Holantwr, gw. Holandwr. holawdr eg.. claimant 13g. holbais eb.’ woman s garment . 1650. holbart, gw. halbard.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35296 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3529 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

holbren, gw. rholbren. hold eg.( hold of ship ). 1740. holdbidég, holbidég a.,,( that will not let go unyielding unrelaxing of hold or grip), that cannot be undone or loosed ( of knot , &c .), fig . sound , firm , certain , reliable(.. e g of someone ’ s judgement or promise ). Ar lafar. holdiaf: holdian, gw. haldiaf: haldian. holedig, holiedig a..ahefydfel.. bfl eg b questioned , asked , interrogated . 1775. Fele . one who is questioned or interrogated . p. 1584. holedigaeth eb.. g interrogation , questioning , examination , inquiry ; cognizance . 1567. holedignod eg. ll. - au . question - mark . c. 1730. holedigol a.. interrogative 1775. holfainc, holfraint, gw. hawlfainc, hawlfraint. holgar a.,,. inquisitive curious inquiring 18–19g. holi11 , gw. holaf : holi. holi2 , holin e.. tf holly . 15g. Amr.: olin. 1716–18. holiad eg. b . ll. - au . question , query , inquiriy , examination , interrogation , investigation,, test trial ; question - mark ; a claiming . 1588. Cfn.:.holiad eneuol: oral examination 1848. h. papurau: written examination. 1848. Amllys holiadau , gw. llys1 . holiadgar, gw. holiatgar. holiadlys eg.,. inquisition inquest 1835. holiadol a.ahefydfel eg .ll.- ion . interrogative , interrogatory , questioning , catechetic;? one who asks or tests . 1775. holiadur eg. ll. - on . questionnaire ; catechism ; interrogatory . 1814. holiadwy, gw. holadwy. holiaeth eb.,,,. examination inquiry test trial 16g. holïaf: holïo bg.. a to remove ( sheep ) from the flock , separate , segregate .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35306 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3530 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1567. holiant eg., an asking questioning ,. seeking 1786. holiatgar a.,,. inquisitive inquiring curious 18–19g. holics eg.. b uncontrollable temper or agitation . 1851. holide eb. ll. - s . holiday . 1916. holiedig, gw. holedig. holiedydd eg. (b. - es ) ll. - ion . questioner , interrogator , catechist , examiner ; interrogative particle. 1768. holier, gw. olier. holihoc eg. ll. - s . marsh mallow ; hollyhock . c. 1400. holin, gw. holi2 . holion1,2 , gw. hawl, ýl. hol-lythyr, gw. hawl-lythyr. holmiaf1 : holmio ba.. to cover 17g. holmiaf2 : holmio, -ian, -a bg.,;, to wander or gad about gallivant talk nonsense ‘’.fool about Ar lafar. holmiwr, holmyn eg., fool good -- for nothing . Ar lafar. Gw. hefyd holpyn. holnod, hawlnod eg. ll. - au . question - mark . 1775. holo1 ebd.! hallo 1736. Gw. hefyd hylý. holo2,3 , gw. holwy, holaf 3 : holo. holocawst, holocost eg. ll. - au . holocaust . 1670. holog a.. inquisitive 16–17g. holp, gw. olpai. holpen, gw. holpyn. holpiaf: holpio bg.. to talk or act foolishly Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35316 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3531 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

holpyn eg.(b. holpen ). fool , dolt , sot . Ar lafar. Gw. hefyd holmiwr, holmyn, hulp. holreg, gw. holwr. holus a., questioning testing or trying thoroughly . 17–18g. holw, gw. holwy. holwr eg. (b. holwraig ( holreg )) ll. - wyr . ()a questioner , catechizer , examiner , interrogator , juryman , inquisitor ;? torturer , persecutor,. one who harasses 14–15g. ()b claimant , pretender ; plaintiff ; creditor . 15g. Gw. hefyd gwrth-holiwr. holwy, holw, holo2 eg.ahefydfel a . hollow ( also of voice ). 1688. holwyddolwr, gw. holwyddorwr. holwyddor eb. ll. - ion . catechism . 1827. holwyddoraf: holwyddori bg.. a to catechize . 1814. holwyddoreg eb. g . ll. - au , - ion . catechism . 1814. holwyddoregol a.,. catechatical catechistical 1848. holwyddoriad eg. ll. - au . catechism . 1814. holwyddorol a., catechetical catechistical . 1850. holwyddorwr eg. ll. - wyr . catechizer , catechist . 1837. Amr.: holwyddolwr. 1852. holwyddorydd eg. ll. - ion . catechist ; catechism . 1850. holwyth, gw. horwth. holydd eg. (b. holyddes , ll. - au ) ll. - ion . questioner , catechist , catechizer . 1771. holyn1 eg.;. importunator claimant c. 1400. holyn2 eg.( holing soft stuff underlying coal seam ). 1853. holyn32 , gw. holi , holin.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35326 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3532 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

holl1 , gw. oll. holl21 , gw. hollt . hollaf: holli, gw. holltaf: hollti. holl-Almaenaidd a.- pan German . 1938. hollallu, ollallu eg.,. omnipotence almightiness 1346. hollalluedd, ollalluedd eg.. omnipotence c. 1700. hollalluog, ollalluog a. ll. - ion , a hefyd fel eg . omnipotent , almighty , all - powerful ; the Almighty. 14g. hollalluogaeth, ollalluogaeth eb.. g omnipotence , omnipotency , almightiness . 1588. hollalluogol a.(? making ) omnipotent , almighty . 1743. hollalluogrwydd, hollalluowgrwydd, ollalluo(w)grwydd eg., omnipotence almightiness,. almighty power 1599. hollalluol a.,. omnipotent almighty 16g. hollalluus a.,. omnipotent almighty 1346. holl-Americanaidd a.- pan American . 1938. hollarfogaeth, hollarfogaf: hollarfogi, gw.holl1 + arfogaeth, arfogaf: arfogi. hollawd eg.,,,. wholeness entirety totality integrity 18–19g. hollawdurdodol, hollberffaith, hollblant, gw.holl1 + awdurdodol, perffaith, plant. hollbüeth, ollboeth a.ahefydfel eg . holocaustic ; holocaust , burnt offering . 1551. hollbresennol a.,; omnipresent ubiquitous very generally present . c. 1658. hollbresenoldeb eg.,. omnipresence ubiquity 1719. hollbresenoliad, hollbresenolwr eg. ll. - iaid , - wyr . ubiquitarian . 1866. hollbwysfawr, hollbwysig, gw.holl1 + pwysfawr, pwysig. holldrugaredd, gw.holl1 + trugaredd. holl-dda, gw.holl1 + da. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35336 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3533 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hollddaioni, ollddaioni eg.( state of ) being all - good , all - goodness . c. 1400. hollddaionus, gw.holl1 + daionus. hollddifaol, ollddifaol a.- all consuming ; omnivorous . 1803. hollddigonedd, ollddigonedd eg.- all sufficiency , complete adequacy . 1679. hollddigonol, ollddigonol a.- all sufficient , completely adequate . 1630. hollddigonoldeb, (h)ollddigonolrwydd eg.- all sufficiency , complete adequacy . 1675. holl-ddoeth, oll-ddoeth a. ll. - ion . all - wise , all - knowing , omniscient . 1722. hollddoethineb, ollddoethineb eg.( stateof ) beingallwiseorallknowing - - . c. 1400. holldduwaidd, gw. holldduwiaidd. holldduwfa, olldduwfa eb.. pantheon 1858. holldduwiad, olldduwiad eg. ll. - iaid . pantheist . 1850. holldduwiaeth, olldduwiaeth eg.. b pantheism . 1848. holldduwiaethol, olldduwiaethol a.. pantheistic 1858. holldduwiaidd, olldduwiaidd, (h)olldduwaidd a.. pantheistic 1854. hollddysgdref, hollddysg eb.. university 1604–7. holleffeithiol, hollfodoldeb, hollfryd, gw.holl1 + effeithiol, bodoldeb, bryd. hollfyd eg.,,;. the whole world the universe the creation manking 14g. hollfydol, ollfydol a., cosmic universal ,. global 1899. hollgadarn a.,-, almighty all powerful omnipotent . 1799. hollgafn a.(). open like a trough of a mouth 1752. hollganfod a.- all seeing . 1722. hollgelfyddydiad eg., general education educationinallthearts . 1617. hollgofleidiol aallembracing.- . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35346 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3534 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1906. hollgorff, gw.holl1 + corff. hollgred eb.. Christendom 1672. hollgwbl a.ahefydfel eg . all , whole , entire , complete ;( the ) whole . 1630. Cfn.:,.yr hollgwbl arall: all the rest the entire remainder 1658. hollgwn, gw.holl1 + cîn (ll. ci ). hollgyfan acomplete.. 1670. hollgyfarwydd aallwise.- . 1710. hollgyfiawn, hollgyfion a.. wholly righteous 1658. hollgyfoethog, ollgyfoethog a.ahefydfel eg .ll.- ion . almighty , omnipotent , all-. powerful 1346. Fele . almighty one ; the Almighty . 1346. hollgyfoethogrwydd eg.,. almightiness omnipotence 14g. hollgyffredin, ollgyffredin a., general universal , catholic . 1727. hollgyffredinol, ollgyffredinol a., general universal , catholic . 1713. hollgynhwysfawr, ollgynhwysfawr aallembracing.- . 1927. hollgynhwysol, ollgynhwysol aallembracing.- . 1897. hollgywaethog, hollgywaethogrwydd, gw. hollgyfoethog, hollgyfoethogrwydd. hollhaeddiannol, ollhaeddiannol a.(). meriting or worthy of all good things 1792. hollhaelionus a.- all bountiful . 1831. hollhawl, gw. hollol. holliach, holl-iach, olliach a.ahefydfel eg . completely healthy , in perfect health , sound,. whole 13g. Fele . ( a ) catholicon , panacea , heal - all . 1771. ()b tutsan ; marsh groundwort ,clown ’ s all - heal ; mistletoe . 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35356 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3535 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

holliachêf: holliachéu ba.. to cure completely 1632. holliachaol, olliachaol a.- all healing . 1812. holliechyd eg.,;-. complete health perfect health all healing herb 14g. holl-lanw a.,,-. omnipresent ubiquitous all pervading 1676. holl-lywodraethol, holl-lywyddol, hollnerth(ol), gw.holl1 + llywodraethol, llywyddol, nerth(ol). hollog1 a.. catholic 1609. hollog2 a.,, cleft split open . 16g. hollogoneddus a.,-. full of glory all glorious 1717. hollol, ollol a.ahefydfel eg . whole , complete , entire , thorough , total , absolute ; catholic,,;,. universal common certain sure 12g. Fele . ( a ) everything , the whole . 1658. ()(btheAbsolute ) . 1866. Amr.:g.(h)ollhawl. 14 hollol-, rhgdd. a ddefnyddir yn aml o flaen e., ans., a bf., e.e. hollol - anedifeiriol , hollol-,-,-,-,-,&c. awdurdod hollol fynegi hollol gwbl hollol gysylltiedig hollol ymroddi holloldeb, hollolrwydd eg.,. universality generality 1632. hollorchfygol a.- all conquering , sovereign . 1792. hollre, ollre a.neu eb . all ,( the ) whole ;? all kinds of . 13g. hollrinweddol, hollrymusol, gw.holl1 + rhinweddol, grymusol. hollryw, ollryw a.ahefydfel eg .. b omnigenous , of all sorts or kinds ; every sort or kind. 15g. hollrywiog aomnigenous.. 1798. hollrywogaethol a.. omnifarious 1778. hollsaint e.. ll all saints , the saints in heaven collectively . 15g. Amgîyl ( yr ) Hollsaint , gw. gîyl1 . hollsanctaidd, gw.holl1 + sanctaidd. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35366 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3536 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hollt1 eg. b . (bach. hollten (ll. - nau ), holltig , holltyn ) ll. - au , hyllt , a hefyd fel a., cleft cleavage , fissure ,,, rift fault crack , crevice ,,; slit split something split , splinter . 14g. Fela . split , cloven , cleft , riven . c. 1400. Amr.: holl2 . c. 1400. Cfn.:(.’).Arlafar.hollt bawd Pedr: cleft chin lit the cleft of Peter s thumb h. fer: short or incomplete cleavage( in slate ). Ar lafar. h. calon: heart-( shake in timber ).g.20 h. gam: cup-( shake in timber ).g.20 h. y carn: sand-.g. crack 20 h. gron: round or curved cleavage( in slate ). Ar lafar. h. cylch: ring-( shake in timber ).g.20 h. gyn#on llygoden: uneven cleavage in slatestone(. lit mouse tail cleavage ).Arlafar. hollten wynt: small fine joint or crack in slate slabs(. lit wind crack ).Arlafar. hollt (y) pileriad: (i)grain ( in stone ). Ar lafar. (ii) pillaring cleavage , an artificial cleavage ( in slate).Arlafar. made at right angles to the natural one h. seren: star-( shake in timber ).g.20 h. dynn: tight cleavage( in slate ). Ar lafar. h. un ochr: one-().Arlafar. sided cleavage in slate Amcodi hollt , pren h ., gw.codaf: codi (At.), pren. Gw. hefyd gwynt-hollt, pedryollt. hollt2 , gw. oll. holltad, gw. holltiad. holltadwy a.. bfl fissile . Dchr. 17g. holltaf, hollaf: hollti, holli bg.. a ()a to split , cleave , slit , divide , open , break , rend , sever , shatter , also fig .; slit (’)sheep s ear for identification ;, fork make forked ; crack , be broken in pieces , burst , open,.(..). also fig e g of the heart Dchr. 14g. ()b to split ( in ploughing ). 1814. ()c to divulge and discuss ( story , matter ). 1863–5. Cfn.:’().hollti blaen: to slit a sheep s ear from the tip as a means of identification 1898. h. blew(yn): to split hair(). s 1807. h.’r blewyn yn bedwar ar ddeg: to tell a lie,(. exaggerate lit to split a hair or straw in fourteen ). 1861. h.’r býn: to slit a sheep’(). s ear after cutting off the tip as a means of identification 1643. h. coed:to chop firewood. Ar lafar. Cyfr . h. cyd-denantiaeth: to sever a joint tenancy .20 g. h. (bol(a)) eisiau gwybod (mynd,&c. ): to be dying ( lit . to burst ( one ’ s belly )) to know ( go , &c .). Ar lafar. h.’r ewin: to be cloven-. footed 1588. h. nodwydd= h. blewyn. Ar lafar.Cyfr . h. partneriaeth: to sever a partnership .20 g. h.’n dair: to make two slits in a sheep’.. s ear form the tip as a means of identification1867. Cyfr h. tenantiaeth ar y cyd=g. h. cyd-denantiaeth. 20 h.’n dri= h.’n dair. Ar lafar.Her . wedi ei hollti: double - headed ( of eagle , &c .) holltais eb. ll. - eisiau . cleft , fissure , chink . 1722. holltedig, holltiedig a.. bfl split , cleft , cloven , forked . c. 1400. hollteisiog a.. fissured 1855.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35376 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3537 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hollten, gw. hollt1 . holltgaeaf: hollgéu ba.. to caulk 1850. holltgwmwl eg.(), chasm a break in a cloud through which the sun shines . 1795. holltiad, holltad eg. ll. - au . a splitting , cutting , scission , dividing , slitting ; cleavage , cleft,, slit split , fault ; severance ( in law ). 1604–7. holltiedig, gw. holltedig. holltiedydd eg., slitter cleaver , splitter . [].1783 holltig, gw. hollt1 . holltir1 eg., whole land entire country . 14–15g. holltir2 , ff.amhrs.pres.myn.yf.holltaf : hollti . holltog a.,, cleft split full of clefts , gaping , full of holes , leaky ; bifid , forked . 1632. Amcarn holltog , gw. carn. Gw. hefyd hollog2 . holltreiddiol, olltreiddiol a.- all pervading ,- all pervasive , interpenetrating , interpenetrative. [].1798 holltrin a.. capable of cleaving 14g. holltroed a.-. cloven footed 1604–7. holltrugaredd, holltrugarog, gw.holl1 + trugaredd, trugarog. holltryw, gw. hollryw. holltwr, holltydd eg.,,. cleaver splitter slitter 1770. holltwynt eg. ll. - oedd . split wind , current of air divided into different portions , each ventilating a separate district of a coal-. mine 1892. hollty, gw.holl1 + tþ. holltyn, gw. hollt1 . hollunedd eg.,. universality the whole 1591. hollwaed, hollwaith, gw.holl11 + gwaed, gwaith . hollwaredol a.- all redeeming . 1670.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35386 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3538 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hollwedd, ollwedd, (h)ollweddog a.. omniform c. 1600–55. hollwel, ollwel a.- all seeing . 1803. hollweledig a.- all seeing ;(.) dict seen on all parts . 1604. hollwir, gw.holl1 + gwir. hollwlad eb.,. entire country or people whole population 15g. hollwneuthurol, ollwneuthurol a.,-. omnific all creating 1778. hollwybod, ollwybod eg.. omniscience 1803. hollwybodaeth, ollwybodaeth eb.;.. omniscience transf the Omniscient 1675. hollwybodol, ollwybodol a. a’r ll. - ion fel e . omniscient , all - knowing ; know - alls . 1701. hollwybodolrwydd eg.,-. omniscience all knowingness 20g. hollwybodus, ollwybodus a. a’r ll. - ion fel e . omniscient , all - knowing ; know - alls . 1675. hollwybodusrwydd eg.,-. omniscience all knowingness 20g. hollwych, holl-wych a.,,,. in perfect health sound whole healed 1604–7. hollwyddfodol a.,. omnipresent ubiquitous 1814. hollwyr e.. ll all the men , population . 13g. hollwyth eg.. whole tribe c. 1400. hollyd, gw.holl1 + þd. hollysol, ollysol a.,-. omnivorous all consuming 1803. hollysydd eg. ll. - ion . omnivore . 20g. homaets eg.. homage 1589–90. homer1 eg. ()a homer ( a Hebrew measure of capacity ). 1588. ()bomer .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35396 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3539 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1588. Amr.: gomer1 . 1588. Gw. hefyd omer. homer2 eg. a’i ddilyn yn aml gan yr ardd. o mewn ymad. fel ‘ homer o ddyn, o gelwydd, o flodyn, o bregethwr, &c.’.something or someone of considerable size . Ar lafar. homiletaidd a., homiletic pertaining to a homilist or preacher . 1910. homileteg eb.. homiletics 20g. homiletig a.. homiletic 1928. homili eb. ll. homilšau . homily . 1567. Amllyfr ( yr ) homilšau , llyfr homili , gw. llyfr1 . homilïaf: homilïo bg.,,,. to preach homilize discourse moralize 20g. homilïaidd, homilïol a.. homiletic 20g. homilïwr eg., homilist preacher . 20g. homli a., simple unsophisticated . 16g. homoffon eb. ll. - au . homophone . 20g. homogenaidd, homogenus a.. homogenous 20g. homogenedd eg.. homogeneity 20g. homogeneg eb.. homogeneity 20g. homogeneiddiaf: homogeneiddio ba.. to homogenize 20g. homograff eg. ll. - au . homograph . 20g. homolog eg. ll. - au . homolog ( ue ). 20g. homologeg eb.. homology 20g. homologus a.. homologous 20g. homonym eg. ll. - au . homonym . 20g. homonymig a., homonymic homonymous .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35406 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3540 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

20g. hýms e.. ll hames . Ar lafar. hon, gw. hwn. hýn1 eb. ll. - s , hon ( i ) au . hone , whetstone . 18g. hýn211 , gw. hên , o , pa—p. hýn. honacw, gw. hwn—hwn (hon) acw. honadwy a.. bfl allegeable , affirmable ; alleged , asserted . 1722. honaf11 : hono, gw. honiaf : honio. honaf21 , honawd, gw. o. honc eb.ll.-. iau a reel (), ing stagger (),(), ing swing ing waddle or waddling . 1803. Gw. hefyd henc, rhonc2 . honca, gw. rhonca. honcaf: honco, gw. honciaf: honcian. honciad eg. ll. - au . a wavering , vacillation ; vibration . 1604–7. honciaf, honcaf: honcian, honcio, honco bg.. a ()a to stagger , reel , totter , waddle , jog , wag , wobble , swing , flap ; vacillate , waver , boggle;(). hang down 1567. ()btobilge . 1722. Gw. hefyd hencian, rhonciaf: rhoncian. honcianus a.,. unsteady tottering 1604–7. honciog, honciol a.,. unsteady tottering 1866. Gw. hefyd rhonciog. honco1 , gw. honciaf: honcian. honco2 , gw. rhonco. honco3 , ff. daf., gw. hwn—hwn (hon) acw. honedig a.. bfl alleged , asserted , would -, be self - styled , soi - disant ; known , overt , manifest,,. evident public 13g. honedigaeth eb., fame notoriety , publicity ; assertion , affirmation , allegation , accusation. 1346. honeidlon a.. manifest Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35416 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3541 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1595. honeidrwydd eg., fame famousness , notoriety , conspicuousness , manifestness , publicity. 1773. honest, gw. onest. honfas, gw. honsas. honfawr a., pompous given to bragging ,. affected 1898. honffest eb. ll. - au , - i . ()?a gauntlet ;? manacle . 13g. ()(b dict .) mantle , coat , tunic , petticoat , vest . c. 1562. honffust eb.(.). term or reproach usu for a woman or girl Ar lafar. Gw. hefyd hulffost. hongar a.,. pompous affected 1903. hongarwch eg.,. pomposity affectation 1892. hongwn eg.. handgun 16–17g. Cf. gwn1 —g. llaw. honi, gw. o.1 honiad eg. ll. - au . ()a allegation , assertion , assumption ,claim , affirmation , asseveration . 1632. ()b affirmative particle or adverb . 1808. hiniadaeth eb. ll. - au . assumption , arrogation , presumption , arrogance ; dogmatism . 1886. honiadol a.,,;;-,, affirmative assertive dogmatic pretentious would be arrogating self-,-. styled soi disant 1808. honiadus a.. dogmatic 1899. honiadusrwydd eg.,;. assertiveness dogmatism arrogance 1880. honiaf:honaf:honio,hono11 ba.,(..),. to hone set e g razor also fig 1762. honiaf2 : honi, gw. honnaf: honni. honiant eg. ll. honiannau . assertion , claim ; affirmative particle or adverb . 1803.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35426 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3542 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

honiol a.,. affirmative positive 1712. Ampechod honiol , gw. pechod. honna, gw. hwn—hwn (hon) yna. honnaf, honiaf2 : honni, honio ba.a’idilynynamlganyrardd. ar . to assert,, allege affirm ,, claim maintain ,,;, own profess feign pretend ; publish , proclaim , declare,,,,;,,;?. promulgate tell express impute reveal manifest make known offer 13g. Cfn.:.g.honni cyfreithiau: to publish laws 13 Gw. hefyd horitor. honnaid a.,-,, known well known famous eminent , celebrated , renowned , notable , notorious;, open overt , public , declared , acknowledged , conspicuous , evident ,. clear 13g. Cfn.:,.g.ar honnaid: publicly openly 14 honnair a., manifest renowned . 14–15g. honnawd eg. ()a demand , request , an insisting . 16g. ()b predicate . 1890. honnedd eg.. assertion 1603. honno, gw. hwnnw. honnol a.,,. affirmative positive dogmatic 1803. honnwr, honiwr, honnydd eg. ll. honwyr . asserter , boaster , proclaimer ; claimant , plaintiff. 15g. hono, honof, gw. o.1 honos eg. b . ll. - iaid , a hefyd fel a . 1. lanky person,;. long body long 16–17g. 2. ling(). kind of fish 18g. honsas eb., dagger short sword . 13g. Amr.:g.honfas. Dchr. 17 honsel eb. ll. - au . gift ( esp . one given as a token of good will or to secure a favour or good luck), hansel , luck - money , new year ’ s gift , prize , earnest . 15g. Gw. hefyd hansel. honsest, gw. honffest. honsiaf: honsio ba.,. to brandish show

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35436 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3543 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Dchr. 17g. honyma, honyna, gw.hwn—hwn (hon) yma (yna ). hop1 , gw. hopys, hops. hop2 eg. ll. - iau . hop . Ar lafar. hýp eg. ll. - s . hope . 1672. hopaf1 : hopo bg.. a to make a small stack of corn . Ar lafar. hopaf2 : hopo, gw. hopiaf: hopio. hopen, gw. hopys. hopgefn eg. ll. - au . hogback . 20g. hopiaf: hopian, hopio bg.. a to hop , limp , dance ; cause to dance or hop ;? reprove , punish. 1346. Gw. hefyd gorhopian, hobiaf1 : hobian, hobio, perhopiain. hopiard eb.. hopyard 1604–7. hoplys, gw.hop1 + llys ‘llysieuyn’. hopran eb. g . ll. - au , hoprod . ( mill -) hopper , also fig .; funnel ; transf . mouth , opening ; glutton. 14g. Amr.:hopren. ll. hopreni . Cfn.:hopran bach (fach): ( mill -) shoe , the trough beneath the hopper ( lit . small hopper ). Ar lafar. hopranaf: hopranu bg.. a to gorge , guzzle , devour . 1604–7. hopranrwth a.,. gaping as a hopper devouring 16–17g. hopren, gw. hopran. hoprengeg a.. having a mouth like a hopper 1803. hops, hopsen, hopsyn, gw. hopys. hopyn, gw. hobyn. hopys, hops e..(un.g. ll hop () y syn , hop ,b. hop () y sen , hopen ). hop - plants ; hops , fig.. beer 1547. Cfn.:,.hopen goeg: hop trefoil Trifolium campestre 1934. hopysaf: hopysu ba., to hop impregnate with hops . 1774. hopyswr, hops(i)wr, hopysydd eg. ll. - wyr . hop - picker , hop - grower . 1759.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35446 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3544 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hýr e. ll . (un. b. horen , g. horyn ; ll. - nod ) ll. dwbl horod . lice ( esp . on pigs ), fig.,?. lazy or fat people whores c. 1400. hordiaf: hordio ba.,,. to cherish keep protect 16–17g. horen, gw. hýr. horgest eg..ahefydfel. b a fat belly or paunch , fat person ; fat - paunched . 1757. Horiad eg. ll. - iaid . Horite , one of the Horims . 1588. horibl a.,. horrible fearful 1567. Gw. hefyd goribl, oribl. horison eg.. horizon 1632. horitor bg.ynyff. amhrs . pres .neu ddyf . is or will be spread abroad . Dchr. 14g. horlan, gw. holaf1 : holi—holi a h. horllyd a., lousy full of lice . c. 1400. hormon eg. ll. - au . hormone . 1931. hormonaid ahormonal.. 20g. horn eg.. sulks Ar lafar. hornblendaidd a.. hornblendic 1862. horni eg. ll. - s . policeman . Ar lafar. horniaf: hornio bg.. a to cry , howl , sulk . 1863–5. Cfn.:.Arlafar.hornio crio: to cry from temper horob, gw. hanerob. horog a.,. filthy lousy c. 1400. Horoniad eg. ll. - iaid . Horonite . 1588. hors eg. b . (bach. g. horsyn ) ll. - ys . ()a horse ; also derog . of a man . 15g. ()b horse , stand .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35456 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3545 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1828. Cfn.:hors gaws: stand for holding cheese ( lit . cheese horse ). Ar lafar. h. ddillad: clothes-.Arlafar. horse h. (ho)sannau: frame carried on the shoulders of stocking- vendors from which their wares were suspended. Ar lafar. h. lifio: sawing-.Arlafar. horse horsbloc, horsblog eg.-, horse block mounting -. block 1840. horsiaf: horsio bg.. a to indulge in horse - play or wantonness ; carry ( someone ) on a man’. s shoulders 1762. horsing, horsin, gw. gorsin2 . horslaw eg.. pouring rain Ar lafar. horsliter eb.-. horse litter 1604–7. horswn, gw. hwrswn. hort eb. ll. - iau . reproach , censure , slander , defamation , aspersion , abuse , taunt , detraction,,;. disparagement calumny nickname 14g. hortaidd a.,. defamatory libellous 1791. hortair eg.,,. calumny censure insult 1752. hortiaf: hortio bg.. a to defame , slander , libel , calumniate , revile , deride , traduce , abuse,,,. asperse taunt reproach c. 1300–25. hortiedig a..,,(),. bfl aspersed defamed detracted from calumniated 1770. hortiwr eg. ll. hortwyr . slanderer , false accuser , traducer , calumniator , backbiter . 16g. hortlyfr eg. ll. - au . libel , libellous pamphlet . 1775. hortlythyr eg. ll. - au , - on . libel , libellous bill or leaflet . 1775. hortol, hortiol a., hurtful slanderous , offensive . 1605–10. horwth eg.. b ()a large unwieldy lump . 17g. ()b arse - gut , rectum . 1604–7. Gw. hefyd herwth. horyn, gw. hýr. hos eb.. hose Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35466 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3546 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1803. hüs ?eb . ll. - ion . a hoisting , hoist , also fig . show , ostentation . Ar lafar. hosan eb. ll. - au , ll. dwbl hosaneuau (am barau o hosanau, cf. esgideuau ). ()a stocking , sock , hose , greave , high boot ; socket or hose of an ear of corn , sheath;.( transf bark of a tree ). 13g. ()b nut . 1850. Cfn.:-hosanau (sanau) (g)arddwrn: stocking legs worn by women on their arms and wrists in very cold weather when working out of doors(. lit wrist stockings ).Arlafar. h. (sanau) aur: the golden sheen due to the reflection of the sea at sunset(. lit golden stockings ). Ar lafar. h. (sanau) bach: short stockings,.Arlafar. socks h. (sanau) botymog: buskins. 1650. h. (sanau) brethyn: ?.cloth hose or stockings c. 1600. h. (sanau) brog (brýcs)= h. rib. Ar lafar. h. (sanau) cartref: home-().Arlafar. made stockings for home wear h. (sanau) creithiog: darned stockings. 1883. h. cwirciau: clocked stockings. 1768. h. (sanau) dau ac un: stockings knitted two plain and one purl. Ar lafar. h. (sanau) (gwlên) du’r ddafad= h. cartref. Ar lafar. h. (sanau) du’r fam= h. cartref. Ar lafar. h. (sanau) edafedd: woollen knitted stockings. c. 1600. h. (sanau) #atri: factory-.Arlafar. produced stockings h. (sanau) gwaith: working stockings. Ar lafar. hosan weddw: odd stocking. Ar lafar. hosanau (sanau) gwerthu: stockings for sale or for the market. Ar lafar. hosan lastig: elastic stocking. Ar lafar. h. ledr: leather hose,.g. buskin 14 hosanau llurig: chausses.g.14 h. mawr: ?.g.long hose 13 hosan Nadolig: Christmas stocking. Ar lafar. hosanau (sanau) neilon: nylon stockings. Ar lafar. h. (sanau) parch: best stockings(. lit stockings of respect ).Arlafar. h. (sanau) parod= h. gwerthu. Ar lafar. h. pen gast (geist): stockings without feet. 1639. h. (sanau) rib(s): ribbed stockings. Ar lafar. h. (sanau) sida(i)n: silk stockings. 1766. h. (sanau) siswrn: stockings the feet of which are past repair and are mended with pieces cut from another pair. Ar lafar. bodyneihosan(amþd),þdyneihosan:to be in the blade(), of corn corn in its cover or before the ear bursts out. 1770. dod (mynd, rhoddi (rhoi)) y ddeudroed (ddwytroed) i’r (mewn) un hosan: to be prepared for burial (.lit two feet coming ( going , being put ) into one stocking ).g.15 yn nhraed ei (fy,&c. ) hosanau (sanau): in his ( my , &c .) stockinged feet . 1835. Cfn.:,,.Arlafar.hosanau (sanau)’r brain: bluebells wild hyacinths Endymion nonscriptus h. (sanau)’r gog= (i) h.’r brain. 1632. (ii)early purple orchids , Orchis mascula . 1813. (iii) common,, dog or blue violets , Viola riviniana .1934. h. (sanau)’r gwcw= h.’r gog. Ar lafar. Amclos hosanau , cyweirio (), ho sanau gwadnu (),(), ho sanau gweu ho sanau gwþr y sanau, hors (), ho sanau hoto sanau , pêr o (), ho sanau porthmon sanau , troedio ()ho sanau ,gw.clos2 , cyweiriaf: cyweirio, gwadnaf: gwadnu, gweaf: gweu, gîr(At.), hors, hotaf: hoto, pêr2 , porthmon, troediaf: troedio. hosaneuaeth eb.. hosiery 1859. hosaneuog, gw. hosanog. hosaneuwr eg. ll. - wyr . one who makes or deals in hosiery , hosier . 1632.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35476 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3547 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Amr.:saneuwr. ll. - wyr . Gw. hefyd hosanwr, hosanydd, hosier. hosanglos, hosan-glos eg.,. breeches and stockings in one piece pantaloons 1722. hosanlawdr eg. ll. - lodrau . pantaloons . 1803. hosanna, osanna ebd.. hosanna c. 1300–25. hosanog, hosaneuog a.. wearing stockings 1722. hosanwasgwr eg. ll. - wyr . stocking - presser . 1762. hosanwisg eb.. hose 1801. hosanwr, hosanydd eg. ll. - wyr , - yddion . one who makes or deals in hosiery , hosier . 1604–7. Amr.: hosenydd. 1746. Gw. hefyd hosaneuwr, hosier. hosbins eg.-, horse block mounting -. block Ar lafar. hosbital eb. ll. - s . hospital . c. 1762–79. Cfn.:.hosbital ddîr: hydropathic establishment 1845. hosbytaeth eb.. hospitality 1611. hosbytoriaeth eb., hospice hospital . 1604–7. Gw. hefyd ysbydwriaeth. hosbyty eg. ll. hosbytai , hosbytau . hospice , lodging ; hospital . 1567. Gw. hefyd ysbyty. hosenydd, gw. hosanwr, hosanydd. hoseoaus, gw. hwsiaws. hosiaf: hosio ba.(,,.),,. to hoist flag load &c raise lift 1740. hosier eg. ll. - s . hosier . 1934. hosler, gw. ostler. hosog eg.-. a kind of sea bird Dchr. 17g. host1 ?.eb host , great army or company . 1583. host2 , gw. hostïen.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35486 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3548 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hostel eb. ll. - i , - au . hostel . 1950. Cfn.:.hostel ieuenctid: youth hostel 1950. h. brofiannaeth: probation hostel.g.20 hostes eb.. hostess 16g. hostïen, host2 eb.(.). host eccl 1670. hostler, gw. ostler. hot eb.(bach.g.b. hotan ,ll.- au ,g. hotyn )ll.-() i au . ()a hood , cap , hat , bonnet ; mop of curls , bush or shock of hair , lock , tuft . 1604–7. ()b piece of cloth sewn on a stocking - foot ; instep of a shoe . 1722. hotaf: hoto ba.-,. to patch or mend a stocking foot heel a stocking 1722. hotanog a.. having bushy hair 1604–7. hotél eb.. hotel 1828. Hotentot, Hotentotiad eg. (b. Hotentotes ) ll. - iaid , Hotentots . a Hottentot . c. 1762–79. Hotentoteg, Hotentotaeg eb.. the Hottentot language 1850. hotyn, ff. fach., gw. hot. hou, ff. H. Gym., gw. o3 how1 ebd. a ddyblir weithiau. ()a interjection expressing various feelings ,.. e g surprise , languor ; heigh - ho ). 1547. ()b a call in driving cattle ). Ar lafar. Cfn.:.how hai: exclamation used to attract attention p. 1584. Amhai how , gw. hai1 . Gw. hefyd haw1 . how2 eb. ll. - iau . ( draw - or thrust -) hoe . Ar lafar. Gw. hefyd hof. how3 , gw. hoyw. howaf: howo, gw. howiaf: howio. how-an-crei, hiw-an-crei eb.. hue and cry Ar lafar. howcaf,howciaf:howca,howciobg.,. to gad about gallivant 1855.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35496 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3549 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd hewciaf: hewcian. howda eg., idea notion , grasp . Ar lafar. howden eb.. hoyden c. 1757. Gw. hefyd hoeden. howdi, dow-di, howdidî ymad.,hefydfel., cyfarchiadol eb conventional greeting ‘---?’;.How do you do fuss 16–17g. Gw. hefyd hoeda. howdidwiaf: howdidwio bg. to greet with the phrase ‘ How -- do you -?’,. do &c Ar lafar. howen, gw. ywen. howfati ebd.acfel eb .‘ get cracking !’,‘ fire away !’,‘ on with the job !’; fuss , great ado,. row Ar lafar. howiaf,-af:howio,-obg.. a to hoe . 1795. Gw. hefyd hofiaf2 : hofio. howld1 , howlt eg. ()a reliance , trust , dependence . 18g. ()b order , control , discipline . Ar lafar. ()c esteem , respect . Ar lafar. Cf. di-howld, di-howlt. howld2 ebd.‘ hold !’,‘ stop !’,‘ wait a moment !’,‘ gently !’,‘ enough !’ 1777. howld3 eg. b . ll. - iau . hold ( of a ship ). 1828. Gw. hefyd hold. howldbidég, gw. holdbidég. hown, hownd eg. ll. - s . hound . 1861. howni ?.eg worsted . 1632. howniaf: hownio bg.. to wander Ar lafar. hownid, gw.hoyw + nid2 . hows eg.. workhouse Ar lafar. howsal eg.,. improvised bed shakedown Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35506 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3550 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

howsen eb.,. head female servant chief maid 1895. howsgiper eb.. housekeeper c. 1761. howswallt, hwswallt, hwswold, hwswolt eg., household inmates of a house , contents of a house;- house keeping , household management , domestic order . 15g. howt ?.eg a hoot ( ing ). 16g. Gw. hefyd hwt1 . howtiaf: howtio bg.. a to hoot ( a person ). Dchr. 17g. Gw. hefyd hwtiaf: hwtio. howtleuaf: howtleuo ba.( to drive away person or animal ),,. send off pack off Ar lafar. Gw. hefyd wtlêf: wtléu. hoyan, gw. oian. hoyman, gw. hoiman. hoyw a. ll. - on . alert , agile , nimble , sprightly , lively , vivacious , brisk , jaunty , gay , cheerful,; rejoicing beautiful ,,,,,-, fine elegant neat tidy well dressed flourishing ;?, whole entire. 13g. hoywad eg.,, a decking adorning sprucing up or smartening ; a rendering or becoming alert,. brisk or sprightly 1606. hoywaf: hoywi bg.. a to cheer , brighten , liven up , make or become sprightly , gay , vivacious or alert;,,,,. beautify adorn spruce up tidy smarten 15g. hoywaidd a.,,;, splendid elegant fine sprightly vivacious ,,. gay cheerful 16–17g. hoywair, gw.hoyw + gair1 . hoywal1 , hoywel eb. g . ll. - au , a hefyd fel a . swift current or rapid flow (.though some of the exx testify to the opposite meaning , namely the smooth or still part of a river,- slow moving water ),.;-, also fig river bed middle stream or channel of a river;;;(). gutter canal wake of ship Dchr. 14g. Fela . gentle , tranquil , kindly . 1703. Cfn.:-;-.hoywal y felin: mill pond canal mill leat 1770. Gw. hefyd hawel. hoywal2 eb. ll. -( i ) au . hovel , any kind of outhouse ( e . g . shed for cattle or pigs ) but more esp., large building generally open on one side , to store various farm implements,- cart house . Dchr. 17g. Gw. hefyd hofel. hoywalaf: hoywalu bg., to fly stream ( of banner ,.). &c Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35516 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3551 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16g. hoywalaidd a., still quiet , slow , sluggish ( of water ). 1851. hoywalch, gw. hoyw-walch. hoywan a. ac weithiau o bosibl gyda grym enwol. lively , vivacious , sprightly ; frivolous,,,,;,,. capricious volatile wavering fickle feeble faint languid 15g. Cfn.:?.g.canu (chwarae) hoywan dail (a Chamlan): to play the buffoon 15 hoywbarch, gw.hoyw + parch. hoywber a., vivacious and sweet joyful and melodious , beautiful and splendid . 1763. hoywbert, gw.hoyw + pert. hoywblwyf eg.,. resplendent people or multitude lively throng c. 1400. hoywbost eg.,. staunch or genial supporter or upholder vigorous protector 14g. hoywbryd a.,,,. beautiful comely fair handsome 14g. hoywbrysur a.,, energetically busy brisk and diligent sprightly and assiduous , swift and in earnest. 1703. hoywbur, hoywbwyll, gw.hoyw + pur, pwyll. hoywdad, gw.hoyw + tad. hoywdaith eb.ahefydfel a . brisk or pleasant journey ; moving swiftly or nimbly . c. 1400. hoywdal eg., bright or fair brow cheerful countenance . 14g. hoywdeb eg.,,,. sprightliness gaiety vivacity liveliness 16g. hoywdeg a.-,,;, cheerful and good looking gay and handsome sprightly and fair fine lovely,; elegant specious . 14g. hoywder eg., cheerfulness blithesomeness ,,,,, gaiety liveliness alertness briskness sprightliness;, levity frivolousness , wantonness ; beauty , fineness ,, pomp sumptuousness , elegance,,. brightness prosperity 14–15g. hoywdlws a.(b. boywdlos )acweithiaugydagrymenwol. blithe and comely , gay and well-, favoured very fair or handsome . 15g. hoywdo eg.. b ()a fine covering . 15g. ()b lively or vivacious generation .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35526 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3552 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16–17g. hoywdon1 eb.. bright or lively wave 14g. hoywdon2 a.. having a fine or lively sound or song 16–17g. hoywdra eg.,,;,. sprightliness briskness vivacity fineness splendour 1703. hoywdrafn eg.. nobleorworthylordorleaderorprotector c. 1400. hoywdrais, hoywdras, hoywdraul, gw.hoyw + trais, tras, traul. hoywdraws a.. noble and mighty 14g. hoywdref eb.. bright abode c. 1400. hoywdrefn, hoywdro, gw.hoyw + trefn, tro. hoywdwf a.ahefydfel eg . of noble or elegant growth , vivacious , handsome ; noble or elegant growth. 14g. hoywdwym, hoywdwymn, howydwymyn a.,,. lukewarm tepid cool 1547. hoywdda, hoywddawn, hoywddewr, hoywddoeth, hoywddrych, hoywdduw, hoywddydd, hoywddyn, hoywddysg, gw.hoyw + da, dawn, dewr, doeth1 , drych, Duw, dydd, dyn, dysg. hoywedd1 eg.,,,,;, blithesomeness liveliness gaiety sprightliness wantonness brilliance smartness,, fineness excellence , distinction ,. glory 13g. hoywedd2 , gw. hoyw-wedd. hoywedd3 , ff. daf., gw. hoywaidd. hoywel, hoywen, gw. hoywal1 , hoyw-wyn. hoywfad, hoywfael, hoywfaeth, hoywfaith, gw.hoyw + mad, mael1 , maeth1 , maith. hoywfalch a. ll. - feilchion . sprightly and handsome , finely proud , vivacious and stately;. vainglorious 14g. hoywfam, hoywfardd, hoywfawl, hoywfawr, hoywfedd, hoywferch, gw. hoyw+ mam, bardd, mawl, mawr, medd1 , merch. hoywfodd, hoywfoes, hoywfraich, hoywfraint, hoywfraisg, hoywfrawd, gw.hoyw + bodd, moes212 , braich, braint , braisg, brawd . hoywfrest eg.,. delightful hillside pleasant slope 16–17g. hoywfri, gw.hoyw + bri.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35536 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3553 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hoywfro eb.,. splendid or pleasant land delightful region Dchr. 14g. hoywfron, hoywfrwysg, gw.hoyw + bron1 , brwysg. hoywfryd a., gay jaunty , rejoicing . 1588. hoywfrydwch eg., gaiety a rejoicing . 1726. hoywfryn, hoywfrys, hoywfudd, hoywfun, hoywfur, hoywfyd, hoywfyw, gw.hoyw + bryn, brys, budd, bun, mur, byd1 , byw. hoywffawd a., lucky fortunate . 14–15g. hoywffras, hoywffyrf, hoywgad, gw.hoyw + ffras11 , ffyrf, cad . hoywgain a.,,-. fair and handsome comely well favoured 1346. hoywgall a.- quick witted , shrewd . 14g. hoywglau a.;. lively or splendid and quick easily audible 16–17g. hoywglod, hoywgoeth, hoywgorff, hoywgu, gw.hoyw + clod, coeth, corff, cu. hoywiach a.,,,. lively and healthy light and cheerful nimble sprightly 16–17g. hoywiaith, gw.hoyw + iaith. hoywisg, hoywlad, gw. hoyw-wisg, hoyw-wlad. hoywlain,hoywlam,hoywlamp,gw.hoyw + glain1 , llam, lamp. hoywlan a.,,-,,,,; fair and handsome comely good looking smart trim elegant fine delightful,. pleasant 14g. hoywlas, hoywlathr, hoywlaw, gw.hoyw + glas11 , llathr, llaw . hoywlawr eg.. splendid region or land 14g. hoywlen, hoywles, hoywlew, hoywlin, gw.hoyw + llen, lles, llew, llin1 . hoywliw eg.ahefydfel a . fair or beautiful colour ; of a beautiful colour . 14g. hoywloer, hoywlon, hoywlorf, hoywlu, hoywlud, gw.hoyw + lloer, llon, llorf, llu, glud2 . hoywlun a.ahefydfel eg . of fair mien , beautiful , handsome ; comeliness , fairness , beauty,. shapeliness 14–15g. hoywlwys, hoywlwyth, hoywlyfr, hoywlym, gw.hoyw + glwys, llwyth2 , llyfr1 , llym.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35546 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3554 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hoywlys eg.. b magnificent and joyous court , splendid hall . 14g. hoywlyw eg.ahefydfel a . splendid or active leader ; of fine or ready leadership . 14g. hoywnaf, hoywnaid, gw.hoyw + naf, naid. hoywne eg.. b beautiful colour or hue , bright colour , lovely complexion , fair or handsome appearance. 14g. hoywnef, hoywner, hoywnwyf, hoywradd, gw.hoyw + nef, nór, nwyf, gradd. hoywraidd, gw. hoyw-wraidd. hoywras, hoywrudd, hoywrwysg, gw.hoyw + gras, grudd, rhwysg. hoywrym a.ahefydfel eg . sprightly and powerful or energetic , active or numble and mighty;. active power 14g. hoywryw, hoywsain, hoywserch, hoywsyth, hoyw-walch, hoyw-wedd, hoyw-wisg, hoyw-wlad, hoyw-wraidd, gw.hoyw + rhyw, sain, serch, syth, gwalch,gwedd,gwisg,gwlad,gwraidd.1 hoyw-wych, hoywych a. ll. - ion . fine , elegant , grand , resplendent , grandiose , gorgeous;,,,,-;,,. sprightly brisk gay cheerful high spirited light frivolous wanton 16g. hoyw-wychder, hoywychder eg., grandeur splendour ,,. pomp ostentation 1727. hoyw-wþdd, hoywydd e.. ll fine or majestic trees , also fig . noble stock or pedigree . 14g. hoyw-wyn, hoywyn a. (b. hoyw - wen , hoywen ) a’r ff. f. fel e . gay or fine and handsome,, fair comely ; fair maiden . 15g. hoyw-wyrdd, hoywyrdd a.(b. hoyw - werdd , hoywerdd ). handsome and of a green colour,. fresh and verdant 15g. hoywych, hoywychder, hoywydd, hoywyn, hoywyrdd, gw. hoyw-wych, hoyw-wychder, hoyw-wþdd, hoyw-wyn, hoyw-wyrdd. hoywysgafn, gw.hoyw + ysgafn. hsht, hst, gw. hust. hu-, gw.hy -. hu12 , hud adf.a gn . rhagferfol . so , thus ; when repeated it means ‘ as ... so ’. 13g. hu2 eg., cap covering . c. 1588. Cfn.:.hu nos: night cap 1725. huad, hued eg. ll. huaid . hound beagle , also fig .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35556 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3555 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. huadain ?.a fast , swift or dexterous . Dchr. 14g. huadgi, gw. huatgi. huadlrwydd, gw. huodlrwydd. huadwr eg. ll. - wyr . huntsman . 1595. huaddas a., worthy deserving well . Dchr. 14g. huaf: huo bg.a’rbe.fel eg . to bark ; the barking of a hound at its game . 1774. hual eg. b . (bach. g. huelyn ) ll. - au . fetter , gyve , shackle , bond ( s ), hobble , pastern , also fig.,,,,, restriction restraint check trammel hindrance impediment . 10g. Gw. hefyd taflhual. hualaf: hualu ba.,,(),,., to fetter or manacle shackle en chain hobble fig restrict restrain,, check impede , hamper , hinder . Dchr. 14g. hualedig eg. ll. - au . a fettering or shackling , hobbling , impeding or hampering . 1604–7. hualog a. ll. - ion (weithiau gyda grym enwol) a hefyd fel eb . fettered , shackled , trammelled,,(), tethered en chained manacled ;?. torqued Dchr. 14g. Feleb . some kind of disease in swine (? restricting either respiration or movement ). 14g. hualwr eg. ll. - wyr . one who fetters , shackles or tethers . 16g. huall, gw. hyall. huan eg..ahefydfel.( b a the ) sun , sunlight , sunshine ; shining , bright , radiant , sunny . 13g. huanaidd a., bright splendid . 12–13g. huanaw ?.ahefydfel.a eg rich , bountiful ; riches , wealth , bounty . 12–13g. huanlen eb. ll. - ni . parasol , sunshade . 1850. huanrhed a.’,,. coextensive with the sun s orbit limitless unending 12g. huanwedd, gw.huan + gwedd1 . huarwar ajoyful.. Dchr. 14g. huatgi eg. ll. - gwn . hound ; beagle .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35566 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3556 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1803. huawdl, huodl a. ll. huawdlion . eloquent , masterly in command of language , fluent (,,,.);,;?,.of speaker style utterance &c elegant refined skilled clever 13g. huawdlaidd, huawdlder, huawdledd, huawdlfryd, huawdlrwydd, huawdlwawd, huawdlwedd, gw. huodlaidd, huodlder, huodledd, huodlfryd, huodlrwydd, huodlwawd, huodlwedd. huawdr a. ll. huodron , ac efallai fel eg . gentle , kindly , amiable , mild ; capable , competent,; wise kindly one ;() fine creator . 14g. Gw. hefyd heawdr. huc, gw. hug. hucan eb. ll. - iaid , - od . ( black - backed ) gull , sea - cob , sea - mew ; ? gannet , solan goose . 1604–7. Cfn.:,?.hucan y pysgod: fisherling herring gull 1773. huchen, gw. rhuchen. hud1 eg. b . ll. - au , a hefyd fel a . magic , wizardry , sorcery , witchcraft , spell , enchantment,, charm fascination , allurement , persuasion , enticement ; illusion , apparition;(),, deceit fulness deception delusion ,,,, wile trick ruse simulation , dissimulation,. legerdemain Dchr. 14g. Fela . magic ( al ), charmed , illusory . 14g. Cfn.:.g.hud a lledrith (lledfrith, lledryd): magic and enchantment 14 Ambwrw hud , cast h ., gwlad h . ( a lledrith ), gwlad yr Hud , llen h ., llusern h ., gw.bwriaf: bwrw (At.), cast1 , gwlad, llen, llusern. hud21 , gw. hu . hud3 , gw. rhud. hudad, gw. hudiad. hudadar e. ll . (un. g. - aderyn ). decoy - birds . 1866. hudadwy a.. bfl persuasive , enticing ; seducible . 1633. hudaf: hudo ba.,;, to fashion or produce by magic conjure cast a spell upon enchant,;,,,,; charm entice allure lure persuade seduce beguile , deceive ,,. cajole cheat 14g. hudaidd a., alluring charming , seductive . 1605–10. hudair eg. ll. hudeiriau . magic word , abracadabra . Diw. 16g. hud-dwyllaf: hud-dwyllo, gw.hud1 + twyllaf: twyllo. hud-ddenaf: hud-ddenu ba.,,,,. to entice allure lure seduce fascinate 1823. hud-ddenol a.,, enticing alluring bewitching . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35576 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3557 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1823. hud-ddwr, hud-ddwfr eg. ll. - ddyfroedd . mirage ( of water ). 1858. hudedig a.. bfl bewitched , enticed , allured . 1770. hudedd eg.,, allurement enticement deceitfulness . 1603. hudfa eb. ll. - oedd . decoy ; magic , charm . 16–17g. hudfawr, gw.hud1 + mawr. hudfeddyg eg. ll. - on . charlatan , quack doctor . 1771. hudhwyad eb.(bach.b.- en )ll.- hwyaid . decoy - duck . 1772. hudiad, hudad eg. ll. - au . an enticing , alluring , enticement , seduction , fascination , temptation. 1604–7. hudiaeth eb., deceit deceitfulness ,, sham illusion . 16g. hudiaith eb.( fair deceiving ) words , blandishment , flattery ; deceit ( fulness ); magic words. 16g. Hudibrasaidd a.. Hudibrastic 1840. hudlach, gw. hulach. hudladrad, hudledrad eg. ll. - au . a swindle , cheating , fraud , cozenage . 1803. hudladratêf, hudledratêf: hudladrata, hudledrata bg.. a to swindle , cheat , defraud(). of [].1783 hudlais, gw.hud1 + llais. hudlath eb. g . ll. - au . magic wand , ? fig . penis ; soft - headed fellow , lubber . 14g. Gw. hefyd hulach. hudlawn, hudlon a.,,,. full of magic bewitching alluring enticing [].1783 hudledrad, hudledratêf: hudledrata, gw. hudladrad, hudladratêf: hudladrata. hudleidr eg. ll. - ladron . swindler , sharper . [].1783 hudlewych, hudlewyn, gw. hudlewyrch, hudlewyrn. hudlewyrch eg. ll. - ion . will - o ’- the - wisp , jack - o ’- lantern , ignis fatuus ( lit . and fig .).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35586 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3558 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1842. hudlewyrn, hudlewyn eg. ll. - au , - od . will - o ’- the - wisp , jack - o ’- lantern , ignis fatuus(. lit and fig .). c. 1785–90. hudlewyrnol a.-’--, like a will o the wisp or ignis fatuus insubstantial ,, misleading deceitful,,. delusive empty 1874. hudlif, gw.hud12 + llif . hudlithiaf: hudlithio, gw.hud12 + llithiaf : llithio. hudliw, gw.hud11 + lliw . hudlon, gw. hudlawn. hudnwy1 alivelyanimated., . 17g. hudnwy2 eb. ll. - aid , - od . ( decoy -) duck . c. 1588. hudog a., alluring bewitching , enchanting ;, illusory deceptive . 1803. Gw. hefyd hoedlhudog. hudol a.ahefydfel eg ..ll.- b iaid ,- ion . charming , enchanting , enticing , alluring ; illusory,,. deceptive deceitful Dchr. 14g. Fele . enchanter , sorcerer , wizard , magician , conjurer , witch ; enticer , seducer ; deceiver,,. deluder cheat 13g. Amllysiau ’ r hudol , gw. llysiau. Gw. hefyd hudoles, hudolwr, hudolyn. hudolaf: hudoli bg.. a to charm , enchant , allure , entice , attract ; deceive . 16g. hudolaidd a.,,,,,, like a magician or sorcerer deceptive false delusive illusory deceitful wily;,, enticing alluring enchanting , charming , bewitching . 14g. hudolawl a.,,,. misleading delusive deceptive illusory 14g. Cfn.:,,,,.g.hudolawl gelfyddyd, celfyddyd hudolawl: magic sorcery witchcraft conjuring legerdemain 14 hudoledig, hudoliedig a. bfl . ll. - ion . beguiled , enchanted , allured , enticed ; deceived,. deluded 1657. hudoledd eg. ll. - au . charm , enchantment , sorcery . 1696. hudoles eb. ll. - au . enchantress , siren , sorceress , witch ; ( female ) deceiver . 14g. hudolesaidd a.,,. like an enchantress alluring enchanting 15g. hudoliad eg. ll. - au . allurement , enticement , enchantment , fascination .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35596 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3559 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1803. hudoliaeth eb. g . ll. - au . magic , wizardry , sorcery , spell , witchcraft , enchantment , charm,,,,,;,, fascination allurement persuasion enticement temptation illusion delusion deceit(),, fulness trick legerdemain . Dchr. 14g. Amcelfyddyd hudoliaeth , chwarae h ., gw. celfyddyd, chwaraeaf: chwarae. hudoliaethaf: hudoliaethu bg.. a to charm , enchant , allure , bewitch , practise witchcraft or sorcery. c. 1585. hudoliaethol a.,,,,,. charming alluring seductive illusory delusive deceptive 1733. hudoliaethus a.,,;,,;() charming alluring seductive illusory delusive deceptive easily deluded. 1752. hudoliant eg., fascination enchantment . 1869. hudoliedig, gw. hudoledig. hudolol, gw. hudolawl. hudolrwydd eg., charm fascination , enchantment , attractiveness . 1770. hudolus a., charming enchanting ,,. alluring seductive 1714. hudolwawd eb.. enchanting song of praise c. 1658. hudolwr eg. ll. - wyr . sorcerer , enchanter , soothsayer , wizard ; deluder , deceiver ; enticer,. seducer 1599. hudolydd eg. ll. - ion . impostor , deluder , deceiver , cheat ; sorcerer , enchanter , soothsayer,;,. wizard enticer seducer 1712. hudolyn eg., deceiver enchanter . 1778. hudrith, gw.hyd1 + rhith. hudrogen, gw. hydrogen. hudwaith eg., trickery craftiness ,. illusion 1813. Cfn.:,,.hudwaith llaw: sleight of hand legerdemain prestidigitation 1835. hudwg, hwdwg, hydwg eg. ll. - ygau . bugbear , bogy , scarecrow , also fig . 16g. Gw. hefyd hugwd, hwdwch. hudwobr eb. ll. - au . a bribe . 1833. hudwr eg. ll. - wyr . enticer , allurer , seducer , tempter ; deceiver ; enchanter .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35606 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3560 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1455–6. hudwy eg.,,. phantom illusion mirage 1803. hudygaf: hudygu ba.(). to cock or stack hay 1604–7. hudd a.ahefydfel eg . dark , dusky , gloomy ; covert , shade , dusk ;? shelter , protection . 15–16g. huddaf1 : huddo ba.,,. to hide cover bury 12g. Gw. hefyd anhuddaf: anhuddo, enhuddaf: enhuddo. huddaf2 : huddo ba.,. to clear acquit 1707. huddaf3 : huddo, gw. rhuddaf: rhuddo. huddedig a.. bfl covered , hidden ; banked up ( of fire ). 1803. huddiad eg. ll. - au . a hiding , covering . 1803. huddol a., dark gloomy . 1800. huddonaf: huddoni, gw. euddonaf: euddoni. huddygl1 eg.. soot 14g. Cfn.:,(.()).(disgyn)felhuddyglibotes: without warning suddenly lit fall like soot into broth 1847. Amcar huddygl , gw. car1 . huddygl2 , gw. rhuddygl. huddyglaf: huddyglo, huddyglu bg.. a to blacken with soot , smut . 1722. huddyglaidd a.-, soot like sooty . 1822. huddyglfag a.- soot forming , gathering soot . 1561–2. huddygliad eg.. a besmutting 1722. huddygliw, gw.huddygl11 + lliw . huddyglog a.. sooty 1890. huddyglyd a.,, sooty reeky fuliginous , also fig . c. 1400. hued, gw. huad. huelfeiddiad, gair geir., gw. chwelfeiddiad. huelydd eg. ll. - ion . fetterer , restrainer .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35616 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3561 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. huelyn, gw. hual. huenig a.,,. brilliant fine splendid Dchr. 14g. huenydd ?.acfel.eg a ()a light , illumination , luminary , also fig . of illustrious person ; brilliant , refulgent , resplendent,. fine Dchr. 14g. ()b questioner , examiner . Dchr. 17g. *gw.huenys, huynys. hufen eg. (),a cream also fig . the best ;;- cream cream like layer on surface of any liquid , head,. scum ?g.14–15 ()bchrism . 1550–75. Cfn.:,(.).hufen byd: the best of everything the lap of luxury lit the cream of the world 1830. h. y gors: creamy substance found on the surface of bog water. Ar lafar. H.yCwrwMelyn,yrH.Melyn:name of Welsh air.g.19 h. cyflawn: full cream.g.20 h. chwisg: whipped cream.g.20 h. gwaddod gwin: cream of tartar. 1815. h. yr ha(ea)rn: oily liquid produced underground by water running over ironstone. Ar lafar. h. iê: ice-. cream 185. h. llaeth: cream(). of milk 1545. h. rhew=g. h. iê. 20 h. salad: salad cream.g.20 h. tartar= h. gwaddod gwin. 1771. h. tolch: clotted cream.g.20 hufendy eg. ll. - dai . creamery . 20g. hufenfa eb. ll. - feydd . creamery . 1909. hufenfyd eg.. world of ease and abundance 18g. Gw. hefyd hufen—h. byd. hufengaws eg.. cream cheese 15g. hufeniad eg. ll. - au . a creaming . 19g. hufenllaeth, hufenlaeth eg.. creamy milk 1722. Cfn.:.hufenllaeth ysgaldan: clotted cream 1722. hufenllyd a.. creamy 1772. hufennaf: hufennu bg.. a to form cream , foam or scum ; cream , skim , also fig .; treat (,.)face &c with cream .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35626 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3562 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Diw. 16g. hufennaidd a.. creamy 1772. hufennog a.,;.(),(). full of cream creamy fig rich of period smooth of voice 1772. hufiaf: hufio, gw. hifiaf1 : hifio. hufyll, hufylltod, gw. ufyll, ufylltod. huffyn, gw. hiff. hug eg. b . ll. - au (un. bach. b. hugan , ll. - au , g. hugyn ). loose garment , mantle , cloak,,,,?.,,,.( habit gown tunic orig huke cowl tippet fig hair of horse ),( feathers of peacock); covering , veil , mask , blindfold , fig . hoodwinking , deceit ( fulness ). 14g. Cfn.:’,.hug radd: graduate s gown or hood tippet 1632. h. gwely: coverlet. c. 1730. Amcastiau hug , gw. cast1 . huganog a. ll. - ion . wearing a cloak or gown . 1722. hugesgus eg.. pretension 1728. huglaes eb., gown long dress . 1604–7. huglgroen, gw. rhuglgroen. hugrwymyn eg., shawl whittle . 1794. Huguenot, Hiwgenot, Hugonot eg. ll. - iaid . Huguenot . 1774. hugwd, hwgwd eg., spectre phantom ; scarecrow , also fig . ?g.14 Gw. hefyd hudwg. hugyn, gw. hug. hui, org. H. Gym., gw. chwi. hul eg. b . ll. - iau . a cover , covering , coverlet , mat ; sheet of paper . 17g. Gw. hefyd hulyn1 . hulach eg.- soft headed fellow , big ungainly person , lubber ; a good -- for nothing . Ar lafar. hulbo eg.- soft headed fellow . Ar lafar. hulbost eg.. fool Ar lafar. hulc eb.. hulk 1889. Gw. hefyd hwlc.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35636 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3563 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hulen, gw. hulyn2 . hulffost eb.. ungainly woman Ar lafar. Gw. hefyd honffust. hulgnaf eg.. knave c. 1400. hulgoediaf: hulgoedio bg.. a to veneer . 1851. huliad, hiliad2 eg.,,;,. a covering cover coverlet meal course 1688. huliaf, hiliaf3 : hulio, hilio bg.. a to cover , spread ( over ); deck , bedeck , set , furnish , prepare. 15g. Cfn.:,.g.hulio bwrdd: to prepare lay or furnish a table 15 h. gwely: to make or prepare a bed. 1527. huliedig a.. bfl covered , draped , decked , prepared , laid . 16g. hulier, gw. hilier. huling, hulyn1 , hiling, hilyn eb. g . ll. - od , - au . a cover , covering , coverlet , counterpane,,, quilt rug mantle . ?g.14–15 Cfn.:-,.huling elor: bier cloth pall 1722. h. gwely: bed-, curtain bedspread , coverlet , counterpane ,.g. quilt 15 Gw. hefyd heling. hulog, heulog2 eg. ll. - oed , - ydd . hillock , mound or heap , esp . small hay - rick . 1547. hulogaf: hulogu bg.. a to make a small hay - rick . Ar lafar. hulor, gw. heulor. hulp, hulpa eg. b . (bach. g. hulpyn , b. hulpen ). lump , mass , fig . fool , blockhead ; depression,‘ blues ’. 1604–7. Gw. hefyd holpyn. hulpiaf: hulpio bg.. a to bewilder , perplex ; be confused . Ar lafar. hulrhod eg.. blockhead 1752. hult eg. (bach. hultan ). blockhead , dolt . 1803. Cfn.:. Adarhultan y mýr: turnstone ,-, sea dotterel Arenaria interpres interpres .1803. Gw. hefyd hutan. hulwrt eg.,?. hillwort pennyroyal c. 1400. hulyn1 , gw. huling. hulyn2 eg.(b. hulen ). fool . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35646 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3564 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. hum eb., bat racket . 1803. human eb. ll. - au . stool - ball , tennis , hand - ball , fives ; the ball used in these games . 1547. Ambuarth human , gw. buarth. Gw. hefyd humig, humog. humaniaeth1 eb.- ball playing , tennis , fives . 1722. humaniaeth2 , humanistiaeth, gw. hiwmaniaeth, hiwmanistiaeth. humanydd eg.ll.-.-,-,-. ion ball player tennis player fives player 1632. humbugaidd, humbugiaeth, gw. hymbygaidd, hymbygiaeth. humig eb. ll. - au . stool - ball , tennis , band - ball , fives ; the ball used in playing these games;, bat racket , battledore . 1547. humog eb. bat , racket , battledore ; stool -, ball tennis , fives , hand -; ball the ball used in playing these games. [].1547 Amchwarae ( pól humog , pól humog , gw.chwaraeaf: chwarae (At.), pól. humor, humus, gw. hiwmor, hiwmws. hun1 eb.(bach.g. hunyn )ll.- au . sleep , slumber , nap , drowsiness , rest , fig . death . 13g. Cfn.:&c..g.hun ar (yn ei, ) lygad: sleep 14 h.gwsg,h.cwsg:sleep,. rest in sleep 1588. h. y gwaed: ?,sanguine confident sleep (.).g. lit sleep of blood 15 H. Gwenllïan: title of a Welsh air. 1759. h. hir (hir h.): long sleep(). of death c. 1400. (hir) h. Faelgwn (yn eglwys (llys, nhrîn) (y) R(h)os: death(. lit the ( long ) sleep of Maelgwn (Gwynedd ) in the church ( court , throne ) or ( near Degannwy )); long sleep . Diw. 13 g. h. oddieithr ei h.: when awake. 1346. rhwng h. a h.: during intervals of waking.g. Diw. 14 trwy (ei, dy,&c. ) h.: in one ’ s ( his , your , &c .) sleep , in a dream ( also fig .).13 g. yn ei h.= trwy ei h. 1346. hun2 rh..ynycfn.( atbl fy hun my hun , mu hun ), dy hun ( du hun ), ei hun (ehun ), ein hun ( ny hun ), eich hun , eu hun ( ehun ), &c. 1. ().one self ()a independently ). c. 1250. ()b in apposition to a prefixed or infixed pron . or the refl . pref .‘ ym -’). 13g. ()c following a prep ., generally a prs . form ). 13g. 2. that very( one ),( one ) self ,( he , I , &c .) personally , exactly ( that one );(, he I , &caloneonlyheI&c.) , ( , , .). ()a independently ). 13g. ()b in apposition to a n ., pron . or prs . ending ).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35656 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3565 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

9g. ()c adverbially ). 13g. 3. (’).one s own 13g. Cfn.:&c.,’.heb fod ei (dy, ) hun: not to be oneself not to be in one s right mind 1722. Amar ei ben ei hun , dod ato ei h ., ohono ei h ., rhyngddo ac ef ei h ., wrtho ei h., gw. pen, deuaf: dod, o1 , rhwng, wrth. Gw. hefyddy, ei11 , eich (At.), ein (At.), eu (At.), fy, hunan, ny. hunaf: huno bg.. a ()Fela bg . to sleep , slumber , nap , fall asleep ; fig . fall into the sleep of death , die,;(), lie in the grave fall into or remain in a state of apathy indifference or unconcern . 13g. ()b to lull to sleep , make sleepy , entrance . 14g. ()c to rest in ( sleep ), also fig . 1567. Cfn.:&c.’,.huno gyda’i dadau (gyda’m tadau, ): to sleep with one s fathers die 1588. h. yng Nghrist (yn (yr) Iesu): to be() fallen asleep in Christ (). Jesus 1567. hunaidd a.,,,. pertaining to slumber soporific sleepy somnolent 1605–10. hunaint, hun-haint eg.. b lethargy , sleeping - sickness , coma , fig . apathy , torpor . 1632. hunan rh. atbl . ll. hunain , yn y cfn. fy hunan ( my hunan , mu hunan ), dy hunan( du hunan ), ei hunan ( ehunan ), ein hunain ( ny hunain , nu hunain ), eich hunain, eich hunan , eu hunain (ehunain ),&c.,ahefydfel eb ..ll. g hunain , hunanau , hunanoeddac fel a . 1. ().one self ()a independently ). 1567. ()b in apposition to a prefixed or infixed pron . or the refl . pref .‘ ym -’). 13g. ()c following a prep ., generally a prs . form ). 13g. 2. that very( one ),( one ) self ,( he , I , &c .) personally , exactly ( that one );(, he I , &caloneonlyheI&c.) , ( , , .).

()a independently ). 13g. ()b in apposition to a n ., pron . or prs . ending ). 13g. ()c adverbially ). c. 1400. 3. (’),one s own belonging to oneself . 13g. Fele . self , selfhood , ego , personality ; self - interest ; selfishness , egotism , conceit . 1657. Felasoleonly . , . 1869.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35666 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3566 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Cfn.:.g.hunan arall: alter ego 20 ei h. (fy h.,&c. ) fach (bach): alone . 1732–3. Amar ei ben ei hunan , dod ato ei h ., ohono ei h ., rhyngddo ac ef ei h ., wrtho ei h., gw. pen, deuaf: dod, o1 , rhwng, wrth. Gw. hefyddy, ei112 , eich (At.), ein (At.), eu (At.), fy, hun , ny. hunan(-), rhgdd.-. self hunanaberth eg. b . ll. - au , - oedd , - ebyrth . self - sacrifice . 1901. hunanaberthiad eg.- self sacrifice . 1858. hunanaberthol a.- self sacrificing . 1848. hunanaberthwr eg. ll. - wyr . self - sacrificer . 1904. hunanachosol a.,-,-, originating from oneself or itself self originating self born self-, caused caused by self , spontaneous . 1856. hunanachubydd eg.’,-. saviour of one s own soul self saviour 1793. hunanadeiladaeth eb.- self edification ,- self improvement . 1757. hunanadferiad eg.- self restoration . 1793. hunanadnabod eg.- self knowledge . 1930. hunanadnabyddiaeth eb.. g self - knowledge , self - identification . 1771. hunanadnabyddus a.- self knowing ,- self understanding ,- self intelligent . 1771. hunanadwythiad eg. ll. - au . self - inductance . 20g. hunanaddoliad eg.- self worship , autolatry . 1773. hunanaddysgedig a.. bfl self - taught , self - educated . 1886. hunanaddysgiant eg.- self education . 1840. hunanaddysgol a.- self taught ,- self educated . 1879. hunanaddysgydd eg. ll. hunanaddysgwyr . self - taught person , autodidact , automath . 1865. hunanaf: hunanu bg.. a to egotize , be egotistic ; arrogate , claim unduly ; identify . 1803. hunananghofrwydd eg.- self forgetfulness , selflessness , unselfishness . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35676 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3567 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1897. hunananghofus a.- self forgetful , selfless . 1898. hunanangof eg.- self forgetfulness , selflessness . 1879. hunanaidd aselfish.. [].1783 hunanalltud, hunanalltudiaeth, gw.hunan- + alltud, alltudiaeth. hunanallu eg. innate power , independent power ,- self sufficiency ,- self dependence ; ()-,-,-.overweening self confidence self satisfaction self importance 1740. hunanalluogrwydd eg.( overweening ) self - confidence , self - sufficiency . 1732. hunanamaethiad eg.- self culture ,- self improvement . 1881. hunanamcan eg. b . ll. - ion . self - seeking , self - interest , personal ambition , one ’ s own intention. 1803. hunanamddiffyn, hunanamddiffyniad eg.- self defence . 1659. Gw. hefyd hunanymddiffyniad. hunanamddiffynnol a.,-. defending oneself self defensive 1833. hunanamheuaeth eb.( self -) diffidence , self - doubt . 20g. hunanamheuol, hunanamheus a.( self -) diffident , self - doubting , irresolute . 1936. hunanamlwg a.- self evident , manifest , obvious . 1924. hunanamlygiad eg. ll. - au . ()a self - evident fact or statement . 1795. ()b self - revelation , epiphany . 1866. hunanamlygol a.- self evident . 1836. hunananogol a.,-. instinctive self exciting 1775. hunananwybodaeth eb.. g self - ignorance . 1770. hunananwybodus a.- self ignorant . 1771. hunanarddangos eg.- self display .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35686 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3568 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

20g. hunanarglwyddiaeth eb.- self control ,- self command ,- self mastery . 1711. hunanargyhoeddiad eg.- self conviction . 1837. hunanawgrym, hunanawgrymiad eg. ll. - awygrymiadau . auto - suggestion , self-. suggestion 1923. hunan-barch eg.- self respect ,- self regard ,- self esteem ;- self conceit ,- self importance . 1797. hunanbarchus a.- self respecting ,- self regarding ;-self opinionated ,- self conceited , self-. important 1838. hunanbasgaf: hunanbesgi, gw.hunan- + pasgaf: pesgi. hunanbeilliad eg.- self pollination . 1936. hunanbenderfynedig, hunanbenderfyniad, hunanbenderfyniaeth, hunanbenderfynol, gw.hunan- + penderfynedig, penderfyniad, penderfyniaeth, penderfynol. hunanboenedigaeth eb.- self torture ,- self torment ,- self mortification . 1846. hunanboenwr, hunanboenydd eg. ll. - wyr . self - tormentor , self - torturer , self-. mortifier 1771. hunanboenydiol a.- self tormenting ,- self torturing ,- self mortifying . 1677. hunanbortread, gw.hunan- + portread. hunanbrofadwy, hunanbrofedig a.. bfl self - evident , self - explanatory . 1840. hunanbrofiad eg.- self trial , a soul - searching ,- self examination . 1706. hunanbrofiadol a.- self evident ,- self explanatory . 1847. hunanbwysig aselfimportant.- . 1800. hunanbwysigrwydd eg.- self importance . 1836. hunan-chwant eg.- self desire ,- self centred desire . 1657. hunanchwilgar a.- self searching . 1931. hunanchwiliad, hunanchwilio eg. a soul - searching ,- self search ,- self scrutiny , self-. examination

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35696 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3569 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1723. hunandeb, hunander eg.;, identity egotism selfishness ,;?-, selfhood self sufficiency autarky. 1771. hunandosturi eg.- self pity . 1934. hunandosturiol aselfpitying.- . 20g. hunandrallodus a.- self troubling ,- self disturbing . 1677. hunandueddiad eg., personal tendency spontaneous inclination ;-. self interest 1783. hunan-dwyll eg.- self deception ,- self deceit . 1728. hunandwylledig a.. bfl self - deceiving , self - deceived . 1874. hunandwyllwr eg. ll. - wyr . self - deceiver . 1818. hunan-dyb eg. b . ll. - iau . self - conceit , conceit , self - importance ; ? self - estimate . 1688. Amhunan - dyb ( dda ), gw. hunan-dyb-da. hunan-dyb-da, hunan-dyb-dda, hunan-dy da (dda) eg..ahefydfel b a . self-,- conceit self complacency . 1735. Fela . self - conceited , conceited , self - important . c. 1720. hunandybiol, hunandybol, hunandyb(i)og a.- self conceited , conceited , self-. important 1722. hunandybogrwydd, hunandyb(i)olrwydd eg.- self conceit ,- self conceitedness . 1778. hunandybus a.- self conceited , conceited ,- self important ;- self opinionated . 1732. hunandystiol a.- self evident . 1800. hunandystiolaethol a.- self evident . 1777. hunanddadansoddiad, gw.hunan- + dadansoddiad. hunanddamnedig a.. bfl self - damned , self - condemned to damnation . 1713. hunanddangos eg.- self ostentation ,- self display , a showing off . 1838. hunanddangosiad eg.,(-). appearance self revelation

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35706 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3570 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1793. hunanddarostyngedig abflselfabased.. - . 1741. hunanddarostyngiad eg.- self abasement ,- self humiliation ,- self submission . 1772. Gw. hefyd hunanymddarostyngiad. hunanddarostyngol a.- self abasing ,- self humiliating . 1792. hunanddarparwch eg.- self provision ,- self preparation ,- self culture . 1757. hunanddatblygiad, hunanddatblygol, gw.hunan- + datblygiad, datblygol. hunanddatguddiad eg. ll. - au . self - revelation , epiphany . 1894. hunanddedwydd a.- self beatified ,- self blessed . 1788. hunanddeddfaf: hunanddeddfu, hunanddeddfol, gw.hunan- + deddfaf: deddfu, deddfol. hunandderchafiad, gw. hunanddyrchafiad. hunanddewisedig, hunanddewisiad, gw.hunan- + dewisedig, dewisiad. hunanddewisol a.’ of one s onw choice , arbitrary . 1789. hunanddiben eg.ll.-. ion personal or private aim or object ,-,- self end self interest . 1723. hunanddibennog, hunanddibennol, hunanddibennus a.- self interested . [].1783 hunanddibrisiad, hunanddibristod eg.- self depreciation ,- self disparagement , self-. contempt 1809. hunanddibyniad eg.- self dependence ,- self reliance , independence ,- self sufficiency . 1861. hunanddibyniaeth eb.- self dependence ,- self reliance , independence . 1838. hunanddibynnol a.- self dependent ,- self reliant , independent . 1806. hunanddicllonedd eg.- self indignation . 1790. hunanddifaol a.- self destructive ,- self destroying ,- self annihilating ,- self obliterating . 1837. hunanddifarnedig a.. bfl self - condemned . [].1783 hunanddifarniad eg.- self condemnation . [].1783

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35716 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3571 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hunanddifodiad eg.- self annihilation ,- self extinction ,- self obliteration . 1866. hunanddiffyniad eg.- self preservation ,- self defence . 1839. hunanddigonedd eg.- self sufficiency , autarky ;()- excessive self confidence , self-,-. satisfaction self complacency 1711. hunanddigonol a.- self sufficient , autarkic ;( excessively )- self confident ,- self satisfied . 1750. hunanddigonoldeb eg.- self sufficiency ,- self contentment , autarky ;( excessive ) self-,-. confidence self satisfaction 1752. hunanddigonolrwydd eg.- self sufficiency ,- self contentment , autarky ;( excessive ) self-,-. confidence self satisfaction 1757. hunanddinistr eg.- self destruction ,. esp suicide , felo de se . 1814. hunanddinistriol a.- self destroying ,- self destructive ,- self undoing , suicidal . 1677. hunanddiogelwch eg.- self preservation ,- self defence . 1743. hunanddirmyg eg.- self contempt ,- self depreciation . 1715. hunanddisgyblaeth eb.- self discipline . 1771. hunanddistryw eg.- self destruction , felo de se . 1800. hunanddiwygiad eg.- self reformation ,- self improvement ,- self correction . 1771. hunanddiwylliant, hunanddiwylliad eg.- self culture ,- self improvement . 1855. hunanddiwylliedig a.. bfl self - cultured , culturally developed by one ’ s own efforts . 1863. hunan-ddoeth a. ll. huna ( i ) nddoethion . self - wise , ( self -) conceited . [].1783 hunanddoethyn, gw.hunan- + doethyn. hunan-ddrwg-dyb eg.. b distrust or suspicion of oneself , self - doubt , diffidence . 1772. hunanddwyfoliad eg.- self apotheosis ,- self deification . 1888. hunanddyfais a.ahefydfel.- eb self invented ,- self devised ;- self invention ,- self design . 1760. hunanddyrchafiad eg.- self advancement ,- self exaltation .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35726 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3572 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1700. Gw. hefyd hunanymddyrchafiad. hunanddyrchafol a.- self exalting . 1796. hunan-ddysg eg.. b self - education , self - instruction . 1850. hunanddysgedig a.. bfl self - taught , self - educated . 1839. hunanddysgeidiaeth eb.- self education ,- self instruction . 1847. hunanddysgeidiol, hunanddysgiadol, hunanddysgol aselftaught.-, self-. educated 1826. hunanddysgydd eg. ll. - ion . autodidact , automath , self - taught person . 1798. hunanedliwiad eg.- self reproach . 1835. hunanedd eg.,;,. selfishness egotism identity selfhood 1800. hunaneglur a.- self evident ,- self explanatory , obvious , manifest . 1854. hunanegluraf: hunanegluro bg.. a to make self - evident ; be self - explanatory . 1722. hunaneglurhaol, hunaneglurol a.- self evident ,- self explanatory . 1850. hunaneiddrwydd eg.,. selfishness egotism [].1783 hunanelw eg.- self interest ,- self profit ,- self advantage , personal gain . 1775. hunanenw eg.- self praise ; personal praise . 1786. hunanesboniadol a.- self evident ,- self explanatory . 1863. hunanesgeulusol a.- self neglecting . 1771. hunanesmwythder, hunanesmwythyd eg.-, self ease personal comfort , self-. indulgence 1797. hunanetholedig a. bfl . ll. hunainetholedig . self - elected . 1836. hunanetholiad eg.- self election . 1836. hunaneuog a. ll. hunaineuog . self - condemned .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35736 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3573 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

[].1798 hunaneuogfarnad eb.- self condemnation . 1722. hunaneuogrwydd eg.- self guilt ,- self condemnation . 1722. hunanewyllys eg.-, self will obstinacy . 1657. hunanewyllysiol, hunanewyllysyog a.- self willed , obstinate . 1765. hunan-falch, hunanfalchder, gw.hunan- + balch, balchder. hunanfantais eg. ll. - fanteision . self - advantage , personal advantage , self - interest . 1770. hunan-farn eb.ahefydfel.- a self judgement ,- self condemnation ;- self condemning . 1771. hunanfarnaf: hunanfarnu bg.. to judge or condemn oneself 1707. hunanfarnedig a.. bfl self - judged , self - condemned . 1749. hunanfarnedigaeth eb.- self condemnation . [].1783 hunanfarweiddiad eg.- self mortification . 1796. hunan-fawl eg.- self praise ,- self adulation ,- self applause . 1732–3. hunanfawredd, hunanfawrhad, gw.hunan- + mawredd, mawrhad. hunanfeddiannol a.- self possessed , composed , cool ; personally possessing . 1817. hunanfeddiant eg.- self possession ,- self command , composure , sang -, froid coolness ; exclusive or personal ownership or property,. propriety 1757. hunanfeddwl eg. ll. - feddyliau . self - esteem , self - conceit ; personal thought , one ’ s own idea. 1657. hunanfeddyginiaethol, hunanfeddyginiaethydd, gw.hunan- + meddyginiaethol, meddyginiaethydd. hunanfeirniadaeth eb.- self criticism . 1908. hunanfeirniadol a.- self critical . 20g. hunanfeistrolaeth eb.- self mastery ,- self control ,- self command ,- self possession . 1889. hunanfod, hunanfodiad eg.- self existence , underived or independent existence ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35746 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3574 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY self-,; essence aseity identity . 18–19g. hunanfodaeth eb.- self existence ,- self essence , aseity . 1906. hunanfodiad, gw. hunanfod. hunanfodlon, hunanfod(d)longar a.- self satisfied ,(-) self complacent ; indicating self-(..). satisfaction e g of smile 1855. hunanfodlonrwydd, hunanfoddlonwydd eg.- self satisfaction ,(-) self complacency . 1752. hunanfodol a.- self existent ,- self essential , absolute . 1754. hunanfodolaeth eb.- self existence ,- self essence , aseity . 1851. hunanfodoldeb eg.- self existence ,- self essence , aseity . 1824. hunan-fodd eg.-, self will wilfulness . [].1783 hunanfoddgar a.- self willed , obstinate . 1850. hunanfoddhad eg.(-),- self complacency self satisfaction ;- self indulgence , a self-. pleasing [].1738 hunanfoddhaol a.- self pleasing ,- self satisfying ,(-) self complacent ,- self indulgent ; indicative of self-(..). satisfaction e g of smile 1796. hunanfoddhaus a.- self pleased ,(-) self complacent ,- self satisfied . 19g. hunanfoddiad eg.’ a taking of one s own life through drowning . 1850. hunanfoddiant eg.(-) self complacency , self - satisfaction , a self - pleasing , self-. indulgence 1847. hunanfoddog a.-,- self willed self pleasing , obstinate , stubborn , wilful ; (-)self complacent , self - satisfied . [].1783 hunanfoddogrwydd eg.- self willedness . [].1783 hunanfoliant, gw.hunan- + moliant. hunan-fri, hunanfrïedd eg.( excessive )- self esteem ,- self conceit ,- self exaltation . 1840. hunan-fudd eg.- self interest ; personal interest or advantage . [].1740 hunanfuddiant eg. ll. - iannau . personal interest or advantage ; self - interest . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35756 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3575 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1896. hunanfuddiol a.- self interesting , of personal advantage or interest , or benefit to oneself . 1785. hunanfugraffaydd, gw. hunanfywgraffydd. hunanfunud eg. ll. - iau . self - contortion , self - contrivance . 1797. hunanfwriad eg. ll. - au . personal intention , self - determinaton . 1715. hunanfwynhad eg.- self fruition ,- self enjoyment ;- self indulgence . 1771. hunanfwyniant eg.- self enjoyment ,- self indulgence . 1808. hunanfyfyrdod eg. ll. - au . self - reflection , self - meditation ; private meditation ( upon some particular subject). 1725–6. hunanfympwy eg. ll. - on . self - will , personal whim or fancy , caprice . [].1783 hunanfympwyog a.- self willed , given to following personal whims or fancies , capricious. [].1783 hunan-fyn a.- self willed . [].1783 hunanfynegiant eg.- self expression . 1915. hunanfynnedd eg.- self willedness . [].1783 hunanfywgraffiad eg. ll. - au . autobiography . 1845. hunanfywgraffiadol, hunanfywgraffol a.(). autobiographic al 1866. hunanfywgraffydd eg., autobiographer author of an autobiogrpahy . 1919. hunanffieidd-dra eg.- self abhorrence . 1712. hunanffieiddiad eg.- self abhorrence ,- self abomination ,- self detestation ,- self hatred . 1721. hunanffieiddiaf: hunanffieiddio bg.a’rbe.fel eg . to abhor or detest oneself ; self-,-,-. abhorrence self detestation self abomination 1759. hunanffrwythiant eg.- self fertilization . 1896. hunanffrwythlon a.- self fertile . 20g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35766 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3576 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hunanffrwythlonaf: hunanffrwythloni bg.- to self fertilize . 1906. hunanffrwythloniad eg.- self fertilization . 1906. hunangadwraeth eb.. g self - preservation . 1796. hunan-gais eg.ahefydfel. a a self - seeking , self - interest , personal ambition ; self-(.). seeking adj 1701. hunan-gall a.- self wise ,(-) self conceited ,- self opinionated . 1833. hunanganmoliaeth eb.- self praise ,- self applause ,- self laudation . c. 1700. hunanganmolydd eg.- self applauder , egotist . 1773. hunanganolog a.- self centred , egocentric . 1925. hunangar a.- self loving , selfish . 1770. hunangariad eg.-, self love amour -, propre chiefly in opprobrious sense , self-,. centredness selfishness 1583. hunangariadus aselfloving.- . 1728. hunangarol a.- self loving ,- self seeking , selfish . 1851. hunangarwch eg.,-,-,-. selfishness self love self lovingness self indulgence 1718. hunangarwr eg. ll. - wyr . self - lover , selfish person , egotist . 1809. hunangasineb eg.- self hatred ,- self abhorrence ,- self abomination . 1769. hunangeidwad, gw.hunan- + ceidwad1 . hunangeidwadaeth eb.- self preservation . 1834. hunangeisiad eg.- a self seeking , selfishness . 1693. hunangeisiaeth eb.- a self seeking . 1893. hunangeisiol a.- self seeking ,- self regarding , selfish . 1711. hunangeisiwr eg. ll. - wyr . self - seeker . 1727.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35776 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3577 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hunangenedledig, hunangenhedliad, hunangenhedlol, gw.hunan- + cenedledig, cenhedliad, cenhedlol. hunangerydd, gw.hunan- + cerydd. hunan-glod eg.- self praise ,- self applause ,- self glory . c. 1762–79. hunanglodforedd, hunanglodforus, hunanglodforwr, gw.hunan- + clodforedd, clodforus, clodforwr. hunangnawd, hunangnawdol a., devoted to the carnal self of a selfish and carnal nature. 1774. hunangofiannaf: hunangofiannu, hunangofianna bg. to write an autobiography. 1932. hunangofiannol a.(). autobiographic al 1852. hunangofiannydd eg. ll. - gofianwyr . autobiographer . 1936. hunangofiant eg. ll. - gofiannau . autobiography . 1852. hunangoncwest, gw.hunan- + concwest. hunangondemniad eg.- self condemnation . 1725–6. hunangondemniedig a.. bfl self - condemned . 1861. hunangondemniol a.ll. hunaingondemniol .- self condemning ;- self condemned . 1785. hunangondemniwr eg. ll. - gondemnwyr . self - condemner . 1769. hunan-gosb, hunangosbedigaeth, hunangosbol, hunangosbwr, gw. hunan-+ cosb, cosbedigaeth, cosbol, cosbwr. hunan-gred, gw.hunan- + cred. hunangreedig, hunangreuedig a.- self created . 1848. hunangrefyddol a.- pertaining to self devised or selfish religion ,’ religious in one s own estimation. 1800. hunangychwynnol a.- self starting , automatic . 1899. hunangyfeiriol a.- self regarding . 20g. hunangyfiawn a.- self righteous . 1775.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35786 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3578 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hunangyfiawnder eg. ll. - au . self - righteousness . 1706. hunangyfiawnhad eg.- self justification . 1757. hunangyfiawnhaol a.- self justifying . 1765. hunangyflwyniad eg.- self dedication ,- self consecration ,- self impartation . 1788. Gw. hefyd hunanymgyflwyniad. hunangyhuddaf: hunangyhuddo, hunangyhuddiad, hunangyhuddwr, gw. hunan-+ cyhuddaf: cyhuddo, cyhuddiad1 , cyhuddwr. hunangymell, gw.hunan- + cymell. hunangymelliadol a.,. spontaneous voluntary 1847. hunangymeradwyaeth eb.- self approval ,- self applause ,- self recommendation . 1777. hunangymhwysiad, hunangymundeb, gw.hunan- + cymhwysiad, cymundeb. hunangynhaliaeth eb.- self support ,- self sustenance ,- self subsistence . 1838. hunangynhaliol a.- self supporting ;- self sustaining ,- self subsistent . 1850. hunangynhwysol a.- self contained . 1863. hunangynhyrchiol a.,-. capable of spontaneous generation self generating 1896. hunangynhyrfiad eg.,., voluntary action or movement on the part of an animal &c spontaneity. 1711. hunangynhyrfiol, hunangynhyrfol a.,-. spontaneous self initiating 1800. Gw. hefyd hunanymgynhyrfiol. hunangynnydd eg.- self improvement ,- self advancement . 1757. hunangysegredig, hunangysegriad, hunangyson, hunangysondeb, gw. hunan-+ cysegredig, cysegriad, cyson, cysondeb. hunangysyniad eg. ll. - au . self - concept . 20g. hunangythryblus a.- self disturbing ,- self troubling . 1677. hunanhalogedigaeth eb.- self pollution . 1657. hunanhalogiad eg.- self pollution ,- self abuse , onanism , masturbation . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35796 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3579 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1719. Gw. hefyd hunanymhalogiad. hunanhanfod, hunanhanfodiad eg., underived or independent existence self-,-,. existence self essence aseity 1768. hunanhanfodaeth eb.,-,-, underived or independent existence self existence self essence aseity. 1866. hunanhanfodiad, gw. hunanhanfod. hunanhanfodol a.- self essential ,- self existent , absolute . 1791. hunanholiad eg.- self examination . c. 1700. Gw. hefyd hunanymholiad. hunanhonedig a.. bfl self - asserting , self - assertive , arrogating to oneself ; self - styled , soi-, disant would -. be 1893. hunanhoniad eg.- self assertion ,- self assertiveness , arrogation to oneself . 1856. hunanhyder eg.- self reliance ,- self trust , but often in unfavourable sense ,( arrogant or overweening)- self confidence . 1741. hunanhyderus a.- self confident ,- self assured , generally in unfavourable sense , arrogant. 1707. hunanhyfforddiad, hunanhyfforddiant eg.- self education ,- self instruction ; self-. determination 1659. hunanhysbysebaf: hunanhysbysebu, hunanhysbysebiaeth, hunanhysbysebol, hunanhysbysebwr, hunanhysbysydd, gw.hunan- + hysbysebaf: hysbysebu, hysbysebiaeth, hysbysebol, hysbysebwr, hysbysydd. hunaniachaol, hunaniachawdwr, hunaniachawr, gw.hunan- + iachaol, iachawdwr, iachawr. hunaniaeth, hunanaeth eb.. g identity , absolute sameness ; individuality , selfhood ; selfishness,. conceit 1774. hunaniaethaf: hunaniaethu ba.. to identify 1814. hunaniaethiad eg.,. an identifying identification 1858. hunaniaethol a.,;, individual distinct identifying pertaining to one ’, s identity serving the purpose of identification. 1925. hunanladdiad eg. ll. - au . suicide , self - murder , felo de se ; fig . act leading to one ’ s

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35806 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3580 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY own moral,,.,,-. political &c downfall or ruin self destruction 1704. Gw. hefyd hunanleiddiad2 , hunanymladdiad. hunanladdiadol a.,. suicidal also fig 1857. hunanladdol, hunanleiddiol a.,-. suicidal self destructive 1817. hunanlafur, gw.hunan- + llafur. hunanleiddiad1 eg. ll. huna ( i ) nleiddiaid . person who deliberately takes his own life , suicide. 1719. hunanleiddiad2 eg. ll. - au . suicide , self - murder , also fig .; mortification ( of the flesh), self - mortification . c. 1762–79. Gw. hefyd hunanladdiad. hunanleiddiol, gw. hunanladdol. hunan-les eg.;-,-. personal interest or advantage self interest a self seeking [].1783 hunanlesêd eg.- self interest ,- self gain . 1833. hunanlesiant eg.- self interest . 1814. hunanlesiol, gw. hunanlesol. hunanlesog a.- self interested ,- self seeking , selfish . [].1783 hunanlesol, hunanlesiol a.- self interested ,- self seeking , selfish . 1803. hunanlofrudd eg. ll. - ion . suicide , one who commits suicide , self - murderer , also fig . 1711. hunanlofruddiaeth eb. ll. - au . suicide , self - murder , felo de se , also fig . 1711. hunanlofruddiwr eg. ll. - lofruddwyr . suicide , one who commits suicide , self - murderer . 1731. hunanlywodraeth eb. ()a self - control , self - command , self - restraint . 1771. ()b autonomy ,( political , ecclesiastical ,&c .) independence or self - government . 1866. hunanlywodraethiad eg.- self control ,- self command ,- self restraint ; autonomy , (,political ecclesiastical ,.)- &c self government or independence . 1837. hunanlywodraethol a. ll. hunainlywodraethol . self - governing , autonomous ; self-. controlling

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35816 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3581 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1774. hunanllyd aselfish.. c. 1730. hunan-neilltuad eg.- self consecration ,- self dedication . 1789. hunan-nerth eg.’ one s own power or ability , personal strength . 1769. hunanodidowgrwydd, gw.hunan- + godidowgrwydd. hunanofal eg.- self concern ,- self interest . 1770. hunanoffrymiad, hunanogoneddaf: hunanogoneddu, hunanogoneddiad, hunanogoniant, gw.hunan- + offrymiad, gogoneddaf: gogoneddu, gogoneddiad, gogoniant. hunanol a.;, selfish vain conceited ; pertaining to oneself , personal . 1683. Gw. hefyd hunanolyn. hunanolaeth eb.;,-. selfishness egoism self centredness 1906. Gw. hefyd hunanoliaeth. hunanoldeb eg.,;;, selfishness egoism conceit identity individuality . 1772. hunanoleuedig, hunanoleuol, gw.hunan- + goleuedig, goleuol. hunanoliaeth eb.;;(-); selfishness conceit self identity individualism . 1823. Gw. hefyd hunanolaeth. hunanolrwydd eg.;. selfishness conceit [].1783 hunanolwg eg.. b one ’ s own sight or point of view ,personal standpoint ; self - esteem , self-,-. respect self regard 1657. hunanolygiad eg.- self inspection ,- self examination ,- self scrutiny , introspection . 1771. hunanolyn eg. ll. hunanolion . selfish or conceited person ; ? single member of class or group of persons,. individual 1806. Gw. hefyd hunanol. hunanorchfygiad, hunanorthrymder, hunanoruchafiaeth, gw.hunan- + gorchfygiad, gorthrymder, goruchafiaeth. hunanosodedig a.. bfl self - imposed , self -, set voluntary ; self - appointed . 1848. hunanosodol a.- self imposed . 1872. hunanragfarn eb. ll. - au . personal prejudice , self - prejudice .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35826 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3582 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1700. hunanreolaeth eb. ()a self - control , self - command . 1693. ()b autonomy ,( political , ecclesiastical , &c .) self - government . 1896. hunanreoledig, gw.hunan- + rheoledig. hunanroddiad eg.- self devotion ,- self dedication ,- self consecration . 1700. Gw. hefyd hunanymroddiad. hunanrwydd eg.. selfishness 1799. hunanryw eg. ll. - iau , a hefyd fel a . homogeneity , homogeneousness ; homogenous . c. 1785–90. hunansancteiddrwydd, gw.hunan- + sancteiddrwydd. hunan-serch, hunanserch eg.- self love . 1657. Gw. hefyd hunanymserch. hunanserchog, hunanserchus a.- self loving ,- self weening ,(-) self conceited . 1725–6. hunansicrwydd, hunansylwadaeth, gw.hunan- + sicrwydd, sylwadaeth. hunansylweddoliad eg.- self realization . 1904. hunansymudiad eg.- self motion ,- self movement . 1803. hunansymudol a.- self moving , automatic . 1770. hunansymudydd eg.- self mover , automaton . 1852. hunanucheldybus, gw.hunan- + ucheldybus. hunanus a.; selfish conceited . [].1783 hunanwacêd, hunanwacêf: hunanwacéu, gw.hunan- + gwacêd, gwacêf: gwacéu. hunanwacaol a.- self emptying ,- self renouncing . 1759. hunanwadiad eg.- self denial ,- self deprivation . 1683. Gw. hefyd hunanymwadiad. hunanwadol a.- self denying . 1693. Gw. hefyd hunanymwadol.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35836 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3583 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hunan-wag-ogoniant, gw.hunan- + gwag-ogoniant. hunanweithiol a.- self acting , automatic . 1850. hunanweithredol a.- self acting , automatic . 1856. hunanwellhad, hunanwelliant eg.- self improvement ,- self reform . 1838. hunanweniaith eb.. g self - flattery , self - adulation , self - conceit . 1748. hunanwenieithiwr eg.- self flatterer ,- self adulator ,- self conceited person . 1775. hunanwenwynllyd, gw.hunan- + gwenwynllyd. hunan-werth, hunanwerthfawr, hunanwerthfawrogrwydd, &c., gw. hunan-+&c. gwerth, gwerthfawr, gwerthfawrogrwydd, hunanwneuthuredig a.. bfl self - made . 1876. Amdyn hunanwneuthuredig , gw.dyn (At.). hunanwneuthuriad, hunanwneuthurol, gw.hunan- + gwneuthuriad1 , gwneuthurol. hunanwobrwyol a.- self rewarding . 1848. hunanwr, hunanydd eg. ll. - wyr . egotist , egoist . 1809. hunanwreiddioldeb eg.- self origination . 1790. hunanwrthddywediad eg. ll. - au . self - contradiction . 1725–6. hunanwrthddywediadol a.- self contradicting ,- self contradictory . 1832. hunanwrthwynebiad eg. ll. - au . self - contradiction , self - opposition . 1793. hunanwrthwynebol, hunanwrthwynebus, hunanwrthwynebwr, gw. hunan-+&c. gwrthwynebol, hunanwybodaeth eb.- self knowledge . 1771. hunanwybodus, gw.hunan- + gwybodus. hunanwybyddiaeth eb.- self consciousness ; egoism . 1866. Gw. hefyd hunanymwybyddiaeth. hunanwyliadwriaeth eb.- self observation ,- self attention . 1771. hunanydd, gw. hunanwr. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35846 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3584 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hunanyddiaeth eb.. g egoism . 20g. hunanymaberthiad, gw.hunan- + ymaberthiad. hunanymadawiad eg.- self abandonment ,- self abnegation ,- self renunciation , self-. dereliction 1738. hunanymchwil eb.- a self searching ,- self scrutiny , introspection ,- self examination . 20g. hunanymchwiliad, hunanymchwiliol, gw.hunan- + ymchwiliad, ymchwiliol. hunanymchwydd eg.,. vain personal pride conceit 1799. hunanymdeimladol, hunanymdrech, gw.hunan- + ymdeimladol, ymdrech. hunanymddarostyngiad eg.- self humiliation ,- self abasement ,- self submission . 1711. hunanymddial, hunanymddialgar, gw.hunan- + ymddial, ymddialgar. hunanymddibyniad eg.- self reliance ,- self dependence , independence ,- self sufficiency . 1777. hunanymddibyniaeth eb.-,- self reliance self dependence , independence , self-. sufficiency 1806. hunanymddibynnol a.ll. hunainymddibynnol .- self dependent ,- self reliant , independent(.. e g politically or economically ), self - sufficient . 1770. hunanymddiddan eg. ll. - ion . soliloquy , self - conference ; dramatic soliloquy or monologue. 1764. hunanymddiddanaf: hunanymddiddan bg.; to soliloquize deliver a dramatic soliloquy or monologue. 1864. hunanymddifodiad eg.,-,-. obliteration of self self annihilation self extinction [].1798 hunanymddiffyniad eg.- self defence . 1711. Gw. hefydhunanamddiffyn(iad ). hunanymddiried eg.- self reliance ,- self assurance ,- self confidence ,- self trust , often in unfavourable sense. 1725–6. hunanymddiriedaeth, hunanymddiriedol, hunanymddiriedus, gw. hunan-+&c. ymddiriedaeth, hunanymddyrchafiad eg.- self exaltation ,- self glorification . 1738. hunanymffrost eg. a ( self -) boasting , ( self -) conceit , boastfulness .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35856 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3585 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1796. hunanymgais eg.. b a self - seeking ; ambition ; personal or unaided endeavour , unaided attempts. 1714. hunanymgom, hunanymgomiwr, gw.hunan- + ymgom, ymgomiwr. hunanymgrogaf: hunanymgrogi, gw.hunan- + ymgrogaf: ymgrogi. hunanymgyflwyniad eg.- self dedication ,- self devotion . 1828. hunanymgynhyrfiol a.,. spontaneous unprompted 1801. hunanymgysegriad eg.- self consecration ,- self dedication ,- self devotion . 1847. hunanymhalogiad eg.- self pollution . 1728. hunanymholaf: hunanymholi bg.a’rbe.fel eg . to interrogate , examine , search or scrutinize oneself,;-, introspect self examination introspection ,-. self scrutiny 1788. hunanymholgar, gw.hunan- + ymholgar. hunanymholiad eg. ll. - au . self - examination , introspection , self - scrutiny . 1703. hunanymladdiad eg.- self murder , suicide ; a killing of oneself with exertion , a tiring oneself out. c. 1762–79. hunanymofyniad eg. ll. - au . a self - searching , self - examination , self - scrutiny . 1771. hunanymorffwysiad eg.- self dependence ,- self reliance . c. 1762–79. hunanymostyngiad eg.- self humiliation ,- self abasement ,(-) self submission . 1796. hunanymostyngol a.- self humiliating ,- self abasing , submissive . 1792. hunanymroad eg.- self dedication ,- self application ,- self devotion . 1777. hunanymroddgar a. ()a self - devoted , self - dedicated , self - sacrificing . 1861. ()b self - resolved , self - loving , selfish . 1765. hunanymroddiad eg.- self dedication ,- self consecration ,- self application ,- self devotion . 1757. hunanymroddol a.- self devoting ,- self dedicated . 1819. hunanymserch eg.- self love . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35866 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3586 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1799. hunanymwad, hunanymwêd eg.- self denial ,- self abnegation . 1712. hunanymwadaf: hunanymwadu bg.,- to deny oneself practise self denial or abstinence. 1752. hunanymwadiad eg.-,-,- self denial self abnegation self deprivation , (-)self mortification . 1711. Gw. hefyd hunanwadiad. hunanymwadol a.- self denying . 1718. Gw. hefyd hunanwadol. hunanymwadwr eg. ll. - wyr . self - denier , one who practises self - denial . 1731. hunanymwahaniad eg.. secession 1752. hunanymwrthodiad eg.- self renunciation ,- self repudiation ,- self dereliction . 1779. hunanymwybodol aselfconscious.- . 1792. hunanymwybodolrwydd eg.- self consciousness ,- self awareness . 1888. hunanymwybyddiaeth eb.- self consciousness . 1856. hunanysbaddiad, gw.hunan- + ysbaddiad. hunanysgogaeth eb.. automation 20g. hunanysgogol a.- self moving ,- self acting , automatic , working of itself ; spontaneous , unprompted,. voluntary 1838. hunanysgogydd eg. ll. - ion . automaton . 1852. hunanysgymunddyn eg.- self excommunicator . 1711. hunanysol a.- self devouring , autophagous . 1803. hunanystyriaeth eb. ll. - au . ()a self - regard , self - reflection . 1771. ()b personal or selfish consideration , self - interest . 1711. hunbair a.,,. causing sleep somniferous soporific 1632.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35876 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3587 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hunbryd eg.- bed time , sleeping time . 1722. hundwyll eg.- self deception . 1803. hundy eg. ll. - dai , - dyau , ll. dwbl hundeiau . dormitory , bedchamber , bedroom , fig . grave. 13g. hunddibynnol a.- self dependent . 1832. hunddwyn a. ()a causing sleep , somniferous , soporific . 1632. ()b depriving of sleep . c. 1400. hunedydd eg.. sleeper [].1783 hunedd eg., sleep slumber , somnolence . c. 1730. hunell eb. ll. - au . nap , wink , doze , sleep ; fig . the sleep of death ; grave . a. 1587. Cfn.:-,.hunell olaf: last resting place grave 1917. Amcymryd hunell , cysgu h ., gw.cymeraf: cymryd (At.), cysgaf: cysgu (At.). hunfa eb. ll. - feydd (yn aml yn y cfn. hunfa ’ r meirw ). sleeping - place , resting - place ; fig.,,. burial place grave mound 1632. Cfn.:.hunfa’r meirw: burial place 1632. hunfan eg..ll.-. b nau sleeping -, place resting -;. place fig burial place . 1655. hunfrïedd eg.- self esteem . 1854. hunffost, gw. honffust. hun-gên eb.. lullaby 1776. hungar1 a.,,. causing sleep soporific narcotic 16g. hungar2 aselfish.. 1803. Hungaraeg, Hungaraidd, gw. Hwngareg, Hwngaraidd. hungariad eg.- self love . 1722. Hungariad, gw. Hwngariad. hungas, gw. hungos. hungeidwad eg.- self protection ,- self preservation .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35886 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3588 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1753. hungell eb. ll. - oedd . bedchamber , bedroom , dormitory . 1771. hunglaf a.. lethargic 1775. hunglwyf eg. ac efallai fel a . ()a lethargy , sleeping - sickness , coma , fig . apathy , torpor . 1632. ()b sleep - impairing , sleep - destroying , depriving of sleep . c. 1400. hunglwyfus a., lethargic comatose . 1775. hungos eg., an itching scratching or rubbing in one ’. s sleep c. 1400. hungwsg eb.,,. slumber sleep also fig c. 1588. Gw. hefyd hun1 —h. gwsg. hunhaint, hun-haint, gw. hunaint. hunhalogiad eg.- self pollution . 1776. huniad eb.,. a sleeping sleep 1588–93. huniaf: hunio, gw. hifiaf1 : hifio. hunleiddiad eg. ll. - iaid . one who commits suicide . 1803. hunlle1 , hunllef eb.. g nightmare , fig . awful experience ; incubus , ephialtes ; also used derog.. of persons 14g. Gw. hefyd henllyg. hunlle211 , gw.hun + lle . hunllefol, hunllefus a., nightmarish troubled by nightmares . 20g. hunog a.ahefydfel eg . slumbering , sleepy , drowsy ; sleeper , drowsy person . 13g. hunol1 a.,,. slumbering sleepy drowsy 1724. hunol2 a.; selfish pertaining to self . 1711. hunoldeb eg.,,,. propriety property attribute feature 1617. hunryw eg.. homogeneity 1803. hunrywiol a.. homogenous Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35896 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3589 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1803. hunserch eg.- self love . 1617. hunt, gw. hint1 . hunweniaith eb.- self flattery . [].1740 hunwr, hunydd eg. ll. - wyr . sleeper . [].1783 hunyddiaeth eb.. hypnotism 20g. hunymddiddan eg. ll. - ion . soliloquy . 1722. hunymrain eg.. masturbation 1776. hunymwad, hunymwêd eg.- self denial ,- self abnegation . 1764. hunymwadiad eg.- self denial , a self - denying ,- self abnegation . 1711. hunymwadol a.- self denying . 1803. hunyn, gw. hun1 . hunysbryd eg.. personal inclination 1657. huodl, gw. huawdl. huodlaf: huodli bg.. a to speak or say eloquently ; embellish ( discourse ). Dchr. 17g. huodlaidd, huawdlaidd a.,. eloquent fluent 1595. huodlder, huodler, huawdlder eg.. eloquence 14g. huodledd, huawdledd eg. ll. - au . eloquence , fluency ; oratory ; elegance of speech . 1606. huodlfryd, huawdlfryd ?.eg eloquence , eloquent disposition . c. 1400. huodlog a.. eloquent 1603. huodlrwydd, huawdlrwydd eg., eloquence elegance of speech . 1567. huodlwedd, huawdlwedd a.. eloquent c. 1400. huolder, huotledd, gw. huodlder, huodledd.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35906 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3590 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hupnosis, hupnotig, hupnotydd, gw. hypnosis, hypnotig, hypnotydd. hupo-, gw.hypo -. hupo, hupopotamws, gw. hipo, hipopotamws. hupynt, gw. rhupunt. hur1 eg. b . ll. - iau , a hefyd fel a . hire , wage , fee ; ? rent ; fig . reward , recompense ();,.of any kind gift bounty 14g. Fela . hired . 1683. Cfn.:,.huryr(yddwy)ón: food given as sole remuneration pittance 1884. ar hur: hired,, contracted by contract ;.g. on hire 15 Amcerbyd hur , gweithiwr h ., gw.cerbyd (At.), gweithiwr. hur2 eg.- head covering ;. hair c. 1400. huran, gw. huren. hurbeth eg. ll. - au . hired thing . 14g. hur-brynaf: hur-brynu ba.- to hire purchase , buy on hire - purchase . 20g. hur-bwrcas eg.- hire purchase ( system ). 20g. hur-bwrcasaf: hur-bwrcasu ba.- to hire purchase , buy on hire - purchase . 20g. huren, huran eb.. g unchaste woman , prostitute , whore ; ( colloq . and as a rule derog.) foolish woman , silly or weak - headed female ( the quotations indicate that formerly the word was also applied to males). ?1741. Gw. hefyd hîr. hurfa, gw. hyrfa. hurfarch eg. ll. - feirch . hackney . 1774. hurgerbyd eg. ll. - au . hackney carriage , post - chaise . 1852. huriaf: hurio ba.;;. to employ reward hire 14g. Cfn.:,.hurio allan: to hackney let out for hire 1774. hurican eg.. hurricane 1777. huriedig, huredig a.. bfl hired , mercenary . 1803. huriwr, hurwr eg. ll. - wyr . ()a hirer , one who hires , employer . 15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35916 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3591 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

()b hireling , employee , pensioner , pensionary ; mercenary . 1672. ()c one who lets out something on hire . 1775. hurlofrudd eg. ll. - ion . hired killer or assassin . 1810. hurmer, gw. hyrmer. hurt a. ll. - ion , a hefyd fel eg . ll. - iaid , - od . dull , obtuse , stupid , foolish , silly , senseless,,. stupefied stunned 14g. Fele . oaf , blockhead , dullard . 1677. hurtaf: hurto, gw. hurtiaf: hurtio. hurtaidd a.,,. stupid silly dull 17–18g. hurtan eg.. blockhead Dchr. 17g. hurtben a.,-. stupid thick headed 1604–7. hurtddyn eg. ll. - ion . dullard . 1718. hurtedd eg.. stupidity Dchr. 17g. hurtffol a.ahefydfel eg .ll.- iaidstupidfoolishsilly . , , . c. 1585. Fele . oaf , dunce , blockhead . 1722. hurtiad eg., amazement stupefaction ; a stupefying or becoming stupid . 1722. hurtiaf, hurtaf: hurtio, hurto bg.. a ()a to become stupid or silly , be stunned or dazed , dote , be deranged or infatuated;. be amazed 1547. ()b to make stupid , besot , dull , stupefy , stultify , befool , stun , derange , infatuate ; astound,. amaze 14g. hurtiedig a.. bfl stupefied , infatuated , stunned . c. 1658. hurtiol a., stupefying stupefactive , benumbing , intoxication . 1803. hurtni eg.,, stupidity stupor stupefaction . 1688. hurtog eb.. stupid girl or woman 1605–18.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35926 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3592 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hurtr, hurtur eg. ll. - au . ( boarded ) floor , loft , stage , scaffold ; floor - board . c. 1588. hurtrwth a.,-. stupid and gaping obtuse and open mouthed 14–15g. hurtrwydd eg.,,;,,,,, stupidity dullness stupor nonsense silliness fatuity idiocy dotage oafishness;;. amazement negligence c. 1585. hurtswrth, gw.hurt + swrth. hurtus a.- weak mindedly senile . Ar lafar. hurtwar a.. stupid and meek 16g. hurtwch eg.,,,;,,,. stupidity dullness stupor giddiness nonsense silliness fatuity idiocy 1770. hurtwirion, gw.hurt + gwirion. hurtyn eg. (b. hurten ) ll. - nod , - ion . blockhead , dolt , oaf , simpleton , imbecile , fool , idiot,-- good for nothing fellow . 1604–7. Cfn.:,.hurtyn geni: born fool congenital idiot 1842. Gw. hefyd hurt. hurtynnaidd a., idiotic imbecile ,,,. stupid silly fatuous 1841. hurth eg.ahefydfel a . 1. hood. Dchr. 17g. 2. dolt;,. stupid dull 1803. hurthben astupid.. 1604–7. hurthgen eg. b . ll. - nod , - iaid . 1. blockhead. 14g. 2. hood. 1604–7. hurthgendod eg.. stupidity c. 1785–90. hurthgeneiddrwydd eg., stupidity oafishness . 1778. hurthgennaidd astupidoafish.,. 1778. hurwaith, gw.hur11 + gwaith . hurwas eg.(bach.- wesyn )ll.- weision . hireling . 1843.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35936 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3593 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hurweithiwr eg. ll. - wyr . journeyman , hired worker . 1775. hurwraig eb. ll. - wragedd . char - woman . 1771. Husêr, Hwsêr eg. ll. Husariaid , Hwsariaid , Husêrs , Hwsêrs . hussar . 1759. Husathiad, Husiad1 eg. ll. - iaid . Hushathite . 1588. Husiad2 , Hwsiad eg. ll. - iaid . Hussite . c. 1762–79. huslau, husor, gw. heuslau, heusor. hust, hst, hsht ebd.ynerchigostegneudawelwch,acfel eg . hush !; a buzzing noise. 1547. Gw. hefyd ust. hustyngaf, hustyngiaf, hustingaf: hustyng, -u, -(i)o, husting bg..a’rbe. a hustyng, husting fel eg . ll. - au . to whisper , murmur , mutter ; slander , backbite , complain(). about 14g. Fele . a whisper , whispering , muttering ; slander , backbiting . 14g. Gw. hefydcydhustyngaf: cydhustyng (At.). hustyngaidd a.,,. murmuring muttering whispering 1744. hustyng-gas—clust hustyng-gas, gw. clust-hystyng-gas. hustyngiad, hustingiad eg. ll. - au . a whispering , murmur , a muttering . Dchr. 17g. hustyngiaeth eb., rumour a gossiping ,-. tittle tattle 1856. hustyngus a.,. backbiting slanderous c. 1400. hustyngwr, hustingwr eg. ll. - wyr . whisperer , mutterer ;backbiter , slanderer , tale-. bearer 1547. hustyngar, hustingar a.,,. backbiting slanderous gossiping c. 1729. hutan eg. b . ll. - od . ()a blockhead , idiot , fool , simpleton , oaf , dolt . 16–17g. ()b dotterel . 18g. Cfn.:. Adarhutan y dîr: turnstone ,-, sea dotterel Arenaria interpres .Arlafar. h. lwyd: sanderling,. Calidris alba 1803. h. y mýr=,-,; h. y dîr turnstone sea dotterel Arenaria interpres sometimes also used of the ringed plover,).g. Charadrius hiaticula 18

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35946 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3594 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. y mynydd: dotterel,.g. Eudromias morinellus 20 h. y tywod= h. lwyd. 1858. Gw. hefydhult(an ). hutffed, hutffat eb.,. a blow stroke a. 1484. hutgastiau e.. ll legerdemain , sleight of hand . 1855. hutlach, gw. hulach. hutog eb.. silly girl or woman 1716–18. hutyn, gw. hityn. huw eg. gan amlaf yn y cfn. canu huw . lullaby ; sleep , drowsiness , ‘ the Sandman ’. 14g. Gw. hefydcên—c. huw (At.), canaf: canu—c. huw. huwal, gw. hoywal2 . huwcyn eg. ()a sleep , drowsiness ,‘ the Sandman ’. Ar lafar. ()b knocker , killer , priest ( stick used to kill fish caught in a net ). Ar lafar. huwmor, gw. hiwmor. huynys ?.eb good or fine island . 14g. huysgain a.,; spreading scattering ascending high ,. exalted Dchr. 14g. huysgwn a.,,. steadfast strong powerful 13g. huysgwr a.,,. steadfast strong powerful 13g. huysgwthr ?.eg hewer , vanquisher . Dchr. 14g. hw1 ebd.acfel eg . (a ) hoo !, halloo !, exclamation used to attract attention and to encourage , set on or incite,,. also to express surprise &c 1632. ()(b word imitating ) the hoot of an owl . 1632. Amr.:g.hîa. Dchr. 17 Cfn.:.g.hw-ddy-hw: word imitating the hoot of an owl 14 hw-hw=g. hw-ddy-hw. Dchr. 17 Amcanu hw - hw , gw.canaf: canu (At.). hw2, gw. hwy1 . hwêl, gw. chwêl.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35956 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3595 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwala eb.’. huntsman s halloo 1803. hîan eb.. owl 18–19g. hwary, hwaryaf: hwary, hwaryus, gw. chwarae, chwaraeaf: chwarae, chwareus. h÷b eg. b . ll. hybiau . 1. a push,,,,. thrust jog impetus esp lift up or push forward ;, effort attempt . 1763. 2. check,. restraint 1771. Cfn.:,..-,h÷b, cam (a ch.) a naid: hop step and jump1827. Bot h. yr ych(en): rest harrow cammock,.g. Ononis repens 16 heb (na) h. na dwb: without a murmur,. without a sound 1844. oh.ih.(naid,lam):by fits and starts,. jerkily 1877. Gw. hefyd hwp1 . hwb-dwb eg.,, clamour hubbub hullabaloo . 1881. hwbiaf: hwbian, hwbio bg.. a to thrust , give a lift up ( to ), also urge ; hitch , hobble,,. jerk hop 1803. Gw. hefyd hwpiaf: hwpio, hybaf: hybu. hwbwb, hwbîb eg.. b hubbub , hullabaloo . 1688. Cfn.:(.).hwbwb! hobob!: used as int of aversion or contempt 1778. Gw. hefyd hiw-bwb, iwbwb, wbwb. hwca a.. hooked 1803. Amtalcen hwca , gw. talcen. hwciaf: hwcian, hwcio bg.. a to hook ; steal , pilfer , deceive , trick . 14–15g. hwciwr eg.ll. hwcwyr . hitcher , hanger -, on hooker -, on onsetter . Ar lafar. hwcster eg. (b. hwcsteren , hwcst ( e ) res ) ll. - iaid , - s . huckster , hawker , pedlar . 14g. hwcstera bg.. a to huckster , hawk , peddle . Ar lafar. hwcsteren, hwcsteres, hwcstres, gw. hwcster. hwch eb. g . (bach. hychan , hychig ) ll. hychod , (Cym. C. (?ar ýl rhif. yn unig)) hych. ()a sow ;( orig .) pig , swine , also fig . dirty creature , and transf . 9g. ()b sow ( structure to cover a besieging force ), testudo . 13g. ()c attack . Dchr. 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35966 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3596 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

()d pig , sow ( of metal ); sow ( large channel in smelting furnace ). 1725. ()e large mass of ore shaped like a bell or pan found in the roof above the coal seam,‘ bell stone ’. Ar lafar. Cfn.:,.hwch agored: unspayed sow brood sow 1893. h. coed (goed): wild pig().g. sow 14 h. ddisbaidd: spayed sow. 1893. hwch ddu gwta: tailless black sow said to chase people on Hallowe’.Arlafar. en h. lodig: sow in heat.g. Dchr. 17 h. fagu= h. agored. 1832. h. focha= h. agored. Ar lafar. h. y mýr,—fýr: dolphin. 1849. h. blwm: pig of lead. 1780. h. borchella= h. agored. 1836. h. ryderig= h. lodig. 1722. h. din gwta=? h. ddu gwta. Arlafar. h. dorrog: sow in farrow.g. Dchr. 17 h. tref: domestic pig or swine.g.13 yr h. (wedi mynd) trwy’r siop: said of bankrupt(. lit the sow ( gone ) through the shop ).g.17 (gwneuthur clust, gwrando fel) h. yn yr haidd (mewn haidd, llafur, tatw): ()to listen intently , without a sound, attentively , on the alert ( lit . (to listen ) like a sow in barley ( corn , potatoes )). 1755. chwarae hwch yn yr haidd: to play a board-,. game viz a variety of draughts (. lit to play sow in the barley); one of the players has one disc or ‘ draughtsman ’ ( representing the sow ), which he may movediagonallyinanydirectioninanendeavourto break through the defences of his opponent, who is obliged to move his men in a forward direction only. Ar lafar. dydd Sul yr h. yng nghanol yr haf: on the Greek Calends,(.’ never lit on the sow s Sunday at midsummer). Ar lafar. mor suful ê h. mewn sofl: in his element(. lit like a sow in stubble ).Arlafar. Ambyw fel ci a hwch , cig h ., gwaed ( yr ) h . ( goch ), llwdn h ., gw. ci, cig (At.), gwaed, llwdn. hwchdwrch eb.. spayed sow 1722. hwchen, gw. hwch. hwchfa eb.. mess Ar lafar. hwchiaf: hwchio, hwchian, gw. hychiaf: hychian. hwchw, gw. hai1 —h. (ac) wchw. hwchwayw, gw. hychwayw. hwd1 , h÷d egb. . ll. hwdiauhydiauhood ( ) , ( ) . . 14–15g. Amr.: hwt. 1718. hwd2 , gw. chwþd. hwda1 , gw. hwde. hwda2 , hwdaf: hwdu, gw. chwydfa, chwydaf: chwydu. hwdan, hwdau, gw. hwde. hwde, hwdy bg. a . ac fel eg . here !, take ( this )!, accept ( this )!; look !, look here !; all one can,, plenty abundance . c. 1250. Amr.: hwdan. 1707.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35976 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3597 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwdau. 15g. Amllawn hwde ( hwda ( n )), gw. llawn. Gw. hefyd hwre. hwdel, gw. hwdwl. hwdiwch, gw. hwde. hwdl, gw. hwdwl. hwdlyd, hwdog, hwdre, gw. chwydlyd, chwydog, chwydredd. hwdwch eg..(bach.b.-). b en bugbear , bogy , fig . big ugly ungainly creature , ungainly woman. 1832. hwdwg, gw. hudwg. hwdwl, hwdl eg.. b confusion , disorder , pandemonium . 16–17g. hwdy, gw. hwde. hw-ddy-hw, gw. hw1 . hwech, hwedl, hweddel, hwelfeiddiad, gw. chwech, chwedl, chwelfeiddiad. hîen, gw. hîan. hwenychaf: hwennych, gw. chwenychaf: chwennych. hwf1 eg. ll. hyfau , hyfod . houve , hood , cowl . 15g. hwf2 , gw. chwþf. hwfell, gw. hwyfell. Hwfer eg.( Hoover vacuum cleaner ). 20g. hwff eg.ll. hyffiau ,- ion ,ahefydfel., a adf .ac ebd .( rough ) push , jostle , shove , thrust;, scuffle scramble , scrimmage ,, flurry hubbub ;(..,),, drift e g of snow sand heap mass,;, lump huff sudden swell of anger , fit of sulkiness , petulance , or resentment ; clown, lout ; moment , jiffy , twinkling ;( as an adj .) sudden , quick , hurrying ;( as an adv.) at once , instantly , in a jiffy ; ( as an excl ., expressing suddenness , contemptuous disregard,.)!, &c away all of a sudden !,!,!,!,! pooh puff fie huh 15–16g. Cfn.:.mewn hw#: in a huff 1960. Gw. hefydgwth (At.), hiff, hyff. hwff-cap eg.-. hyff cap 17g. hwff-haff a.-, slap dash rough and ready . 16–17g. hwffiaf: hwffio bg.. a to press , put pressure ( upon ), desire greatly , push ( one ’ s way ), causetomovealongbypushing. 15–16g. Gw. hefyd gwthiaf: gwthio, hiffiaf, -af, hyff(i)af: hiff(i)o, hyff(i)o.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35986 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3598 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwg eg.,. hook bend 1803. Cfn.:().(heb) na hwg na dwg (gwg): without either hook or crook 1620. hwgwd, gw. hugwd. hwhî, gw. hw1 . hwi13 , hwy ebd.?acfel a . exclamation used to attract attention and to encourage , set on, or incite ( a dog ,.), &c and to drive animals away ,.;?,, &c quick fast sudden . 16g. hwi22 , gw. hoi . hwiaf1 : hwian bg.. a to sing a lullaby ; murmur . 1860. hwiaf2 : hwio bg.‘’(,.). to call or cry hwi to set on or incite a dog &c 1877. hwian-gên eb. ll. hwianganeuon . lullaby . 1901. hwiangerdd eb. ll. - i . lullaby ; nursery - rhyme . 1860. hwiliad, hwimleian, hwimwth, hwiogen, gw.chwiliad, * chwyfleian, chwimwth, chwiog. hwl1 eg.( black ) bryony . 14g. hwl2 eg.. hull 20g. hwlant, gw. holant. hwlc eg.. b hulk ; also fig . 15–16g. hwlcyn eg.(b. hwlcen ). something or someone of considerable size , whopper ; lout , layabout. 1876. hwldwp a.acfel eg . clumsy , purblind , stupid ( person ); sudden , unexpected . Ar lafar. hwlet eg.. owl Ar lafar. hwligan eg. ll. - iaid . hooligan , ( young ) rowdy or ruffian . 20g. hwliganiaeth eb.. hooliganism 20g. hwling, gw. huling. hwlont, gw. holant. hwlyn eg.,. lazy or worthless person pitiful one Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 35996 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3599 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwm, gw. hym1 . hwmaf: hwmo bg.(,.),( to become slightly putrid of meat &c become mouldy of corn,,.). flour &c Ar lafar. hwmaniaeth, &c., gw.hiwmaniaeth, &c. hwmbwg, gw. hymbyg. hwmdrwm a.. humdrum 1931. hwmiaf: hwmian, hwmio bg.. a to hum . Dchr. 17g. Cfn.:().hwmian canu: to hum a tune 1863. Gw. hefyd hymiaf1 : hymian, hymio. hwmlog, gw. chwynnogl. hwmraf:*.,. hwmru bg to murmur call softly c. 1400. hwmws, gw. hiwmws. hwn rh.ac a . dng .un.(b. hon ). 1. (yn enw.) (a ) this ( one ), he ( him ), she ( her ), it . c. 1230–50. ()b that ( of ),( the ) one ( often used instead of repeating a n . preceding ). 13g. 2. this. ()a following a n .). 12g. ()bbeforean .). 14–15g. 3. (.as antecedent of a rel clause or before an imper . form and as a kind of rel . pron.) ( the ) one , that , a thing ( which , who , whom , whose ). ()a nominal use , preceded by the art .). 10g. ()b nominal use , without the art .). 1567. ()c adj . use preceding n .). c. 1470. Cfn.:,,--.g.hwn a hwn (hon a hon): such a one such and such a person So and so 16 h. (hon) ac arall= h. a’r llall. 1796. h. (hon) acw: that(,) person thing yonder .1588. h. (hon) a’r llall: this(,) person thing and the other ,() this one and that ;, this that and the other . 16–17g. h. (hon) bynnag: whoever. 1567. h. (hon) draw= h. (hon) acw. 1592. h. (hon) hyn= h. (hon) yma(n). 1592. h. (hon) raco= h. (hon) acw. c. 1400. h. (hon) yma(n): this(,).g. person thing here 13 h. (hon) yna: that(,). person thing there c. 1730. Amy byd hwn ( yma ), gw.byd1 (hefyd At.). Gw. hefyd awron, bytwn, dwthwn, hwnnw, hyn, noson, prytwn, weithian. hwndliaf: hwndlio bg.. todrivefrompillartopost

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36006 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3600 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1585. hwndliwr, hwndriwr eg. ll. - wyr . horse - dealer , also fig . 1703. hwndrin(g) ?.eb trouble , bother . 16g. hwndriwr, gw. hwndliwr. hwndrwd, hwndryd eg. ll. hwndrydau . territorial hundred ; hundred (- court ); also transf.,,. population of a territorial hundred people company 14g. Hwngaraidd a.. Hungarian 1850. Hwngareg, Hwngaraeg eb.(). Hungarian language 1850. Hwngariad eg. ll. Hwngariaid . a native of Hungary , Hungarian . 1814. hwngr ?.eg hunger . c. 1400. hwngrdlawd a.. poor and hungry c. 1400. hwnna, gw. hwn—h. yna. hwnnw rh.ac a . dng .un.(b. honno ). ()athatonehehimsheherit ( ), ( ), ( ),. 9g. ()b that ( adj .). 9g. Gw. hefyd hwn, hynny. hwnt adf.ahefydfel. a yonder , over there , beyond , the other side ; away , aside , hence. c. 1300. Fela . outward , foreign , far off . c. 1580. Cfn.:.hwnt ac wnc: far and near 1884. h. ac yma(n): here and there(. lit there and here ), hither and thither , to and fro , back and forth .13 g. Amoddi hwnt ,( y ) pen h .,() y tu h .,gw.oddi, pen, tu. hwntblwyfol a.- extra parochial . 1875. hwntian, hwntan, hwntio bg.. a to stagger , totter , hobble , reel ; shake , toss ; wander , stray;( tack of ship ). Dchr. 14g. Gw. hefyd hyntiaf: hyntio. hwntianog a.(). causing staggering or reeling of wine 1854. hwntw, hwyntwr eg. ll. hw ( y ) ntwyr , hwntw ( y ) s , hwntiaid . Southerner , South Walian(.). facet 1753.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36016 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3601 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwntîaidd aSouthWalian.- . 1872. hwnyma, hwnyna, gw. hwn—h. yma, h. yna. hwp eg.. b a push , thrust , shove , impetus ; effort , attempt , endeavour , energy , power . 14–15g. Cfn.:.Arlafar.hwp lan: promotion h. llaw: hand off().g. in rugby 20 h. ymlaen:a help. Ar lafar. Bot . h. yr ych(en): rest - harrow , cammock , Ononis repens . 1604–7. Gw. hefyd h÷b. hîp eg. b . ll. hwpau , hîps . circle ; child ’ s hoop ; hoop of petticoat . 15–16g. hwpaf: hwpo, gw. hwpiaf: hwpio. hwp-di-hap adf., anyhow in a rough and ready manner , haphazardly . Ar lafar. hwper eg. ll. - iaid . cooper , hooper . 1725. hwpiaf, -af, hypiaf: hwp(i)o, hypio bg.. a push ( up ), shove , ram , thrust , strike , drive. 15g. Gw. hefyd hipiaf: hipio, hwbiaf: hwbian, hybaf: hybu. hwr eg.(.., dull sound e g of bees of thunder in the distance ,.). &c 18–19g. hîr eb. (bach. hwr ( s ) en ) ll. - s . prostitute , whore , also transf . in a derog . sense . c. 1400. Gw. hefyd huran. hwrê, gw. hwró. hwrdd1 eg. ll. hyrddod , hyrdd , hyrddau , hyrddoedd , ? hyrddon , ll. bach. hyrddiach . ()a a ram , also transf . of a stupid person . 13g. ()b battering - ram . 1604–7. ()c rammer , beater . 1604–7. ()d grayling . c. 1700. ()e Aries , the first of the twelve signs of the Zodiac . 1681. Cfn.:(.()).(fel) hwrdd mewn niwl: in a helpless state lit like a ram in a fog 1848. h. palmentu: rammer. 1770. h. rhyfel: battering-.g. ram 16 Amarwydd yr Hwrdd , oen hwrdd , gw.arwydd (At.), oen. Gw. hefyd hyrddes. hwrdd2 eg. ll. hyrdd ( i ) au , (prin) hyrdd . violent push , impulse , thrust , blow , stroke ; rush,,,,,,;,,(, onslaught assault onset shock clash impact fit attack paroxysm of illness rage,,,.),, laughter weeping &c spasm short sharp spell (,,.). of work wind &c c. 1250. Cfn.:().g.hwrdd y galon: systole of heart 20

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36026 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3602 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. mamaeth: short brisk period of work which a mother makes the best of while the baby is asleep. Ar lafar. ar h.: by chance,. on impulse 1755. ar hyrddiau: by fits and starts,.Arlafar. spasmodically o hwrdd i hwrdd: gradually. Ar lafar. Ammagnel hwrdd , gw. magnel. Gw. hefyd hyrdd2 . hwrdda bg.. a to mate ; be in heat ( of sheep ); mate with ( of ram ). Ar lafar. hwrddbeirant eg. ll. hwrddbeiriannau . battering - ram . 1816. hwrddwch eg.). dead of night Ar lafar. hwre bg. a . here !, take ( this )!, accept ( this )!; look here ! 16g. Gw. hefyd hwde. hwró ebd.ahefydfel eb . hurray !, hurrah ! 1838. hwren, gw. hîr. hwrgi eg. ll. hwrgwn ( s ). whoremonger , fornicator , also transf . 1766. hwriaf:hwrio,hwrianbg.,. to whore fornicate 1672. hwriwch, gw. hwre. hwriwr eg. ll. hwrwyr , hwriwrs . whoremonger , fornicator , also transf . in a derog . sense . 1769. hwrjiaf, wrj(i)af: hwrjio, wrj(i)o ba., to urge offer pressingly . Ar lafar. hwrl—ffon h., gw. ffon. hwrli eb., whore loose woman . 1688. Gw. hefyd hwrliwns. hwrlibwgan, hwrlibwm(p), gw. chwirligwgan, chwil1 —ch. y bwm. hwrlibwrli eg.-. hurly burly 1769. hwrligwgan, gw. chwirligwgan. hwrliwns e.. ll rogues . 16g. Gw. hefyd hwrli. hwrlyn, gw. chwrlyn. hwrllyd a.. given to fornication Ar lafar. hwrmaster eg.,. whoremaster fornicator

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36036 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3603 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1757. hwrnaf: hwrnu, hwrnell, hwrni, gw. chwyrnaf: chwyrnu, chwyrnell, gwyring. hwrý eg.. b fuss , commotion , hullabaloo ; fun and games , merriment . Ar lafar. hwrr, gw. hwr. hwrrwg eg. ll. hwrygau . hump , hunch , swelling , lump , tumour , also transf . and fig . 16g. hwrswn, hwrsiwn, hwrs(y)n, horswn eg. ll. - s . whoreson , bastard ; transf . rogue , scamp,, rascal wretch ; lewd or lascivious man . 15g. hwrygog a.,,. having a hump hunched bunched 1771. hws eg. (un. bach. hwsan ). ()a a covering , mantle , garment ; horse - cloth , house , housing . 15–16g. ()b a hiding , beating . 18g. hwsê, hysê ebd.(),. shout of joy hurrah 1759. Hwsêr, gw. Husêr. hwsgip ?.eg a toss ( up )( of coin ); scramble . Ar lafar. hwsgipiaf: hwsgipio ba.(,,.) to throw coins sweets &c for children to scramble for ; toss()( up a coin ). Ar lafar. hwsiad eg. ll. - au . a covering , wrapping . 16g. Hwsiad, gw. Husiad2 . hwsiaf: hwsio bg.. a to cover , wrap ( up ). 1545. hwsiaws eb.. sort of long hose or boots 13g. hwsin(g) eg. ll. - s . housing . c. 1730. hwsmaetha, hwsmaethu, gw. hwsmonaethaf: hwsmonaethu. hwsmon, hwsman eg. ll. hwsmyn , hwsmen , hwsmon (i ) aid . husbandman , farmer , tiller of the soil,;-,-,; yeoman farm bailiff chief farm servant foreman one who manages his affairs(.. e g well );? husband , married man . 15g. Cfn.:.hwsmon tafod: a man of words rather than of deeds 1703. Gw. hefyd anhwsmon, hwsmonwr, hysant. hwsmonaeth, (y)smonaeth eb.. g

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36046 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3604 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

(),,,,a husbandry tillage cultivation agriculture agricultural management , improvement,.;,,, also fig management thrift thriftiness frugality , also transf .;, labour work. 14–15g. ()b mess , slovenliness , confusion ; tomfoolery . Ar lafar. Amr.:g.hwsmanaeth. 15 ysmoniaeth. 16g. Cfn.:.hwsmonaeth (ysmonaeth) dda: good husbandry 1630. h. ddrwg: bad husbandry. 1672. ysmonaeth dafod,—y tafod: all words and no performance;? gift of ready speech .16 g. Amgór hwsmonaeth , gw. gór. Gw. hefyd anhwsmoniaeth, anhwsmonaeth. hwsmonaethaf, -iaf, (y)smonaethaf: hwsmonaethu, -a, -io, (y)smonaethu, -a bg.. a to farm , husband , fig . cultivate , improve , manage thriftily , make good use of. 16–17g. hwsmonaethwr eg. ll. - wyr . husbandman , farmer . 16g. hwsmonaf: hwsmona, -i bg.. a to farm , husband , fig . cultivate , improve , manage thriftily,. make good use of 17g. hwsmonaidd, (h)ysmonaidd a. characteristic of or pertaining to a husbandman or farmer,, rustic bucolic ; frugal , thrifty . 16g. hwsmoneidd-dra eg.,,. good management good husbandry frugality 17g. hwsmoneiddiaf: hwsmoneiddio bg.,. to husband farm 1677. hwsmoneiddwaith, gw.hwsmonaidd + gwaith1 . hwsmoniaeth, gw. hwsmonaeth. hwsmonwr eg. ll. - wyr . husbandman , farmer . 1775. hwstr a.,,,,,. disagreeable morose perverse froward ungenial stubborn 14–15g. Gw. hefyd dihwstr. hwstredd eg.,,,,,. moroseness sullenness frowardness incivility perversity stubborness 15g. hwstriaith, gw.hwstr + iaith. hwswallt, gw. howswallt. hwswi, hwswïaeth, gw. hyswi, hyswïaeth. hwswold, hwswolt, gw. howswallt. hwt1 , wt ebd.!,!,!,! be gone away out fie 14–15g. Gw. hefyd howt.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36056 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3605 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwt21 , gw. hwd . hît eg.( a hoot of an owl ). 20g. hwta, gw. hwde. hwter eg. b . ll. - i , - au , - ydd . hooter . 20g. hwtiad1 eg. ll. - au . a hooting or hissing . 1774. hwtiad2 eg. ll. - au . a hoot ( of an owl ); a hooting ( of a car , ship , &c .). 20g. hwtiaf,wtiaf:hwtio,hwtian,wtio1 bg.. a to hoot , hiss , mock , disparage , boo . 14g. Gw. hefyd howtiaf: howtio. hwtiaf2 : hwtian bg. to hoot ( of owl ); sound horn ( of car , ship , &c .). 19g. hwtiwr eg. ll. hwtwyr . one who hoots , hisser . 1814. hwtlyd a.(,,,.). frequently hooting of crowd owl car &c 20g. hwtraf: hwtro ba. a’i dilyn gan yr ardd. ar . to push ( food or goods ) ( upon ). Ar lafar. Gw. hefyd wtriaf: wtrio. hwtsh, hwtshi ebd.. word repeated quickly to call a horse Ar lafar. hwtwaedd, gw.hît + gwaedd. hwth, hwthiaf: hwthio, gw.gwth (At.), gwthiaf: gwthio. hwy12 , wy , (h)wynt rh. prs . annib. syml a dib. ýl neu ategol (3 ll.). they , them . ()a simple independent pers . pron . and preverbal part .). 13g. (b ) dependent affixed pron ., supplementing prefixed pron ., infixed pron . or 3rd prs . pl.. form of vb or conjugated prep .). 13g. Gw. hefyd hwyntau, hwynt-hwy, hwynt-hwythau, hwythau, nhw, nhwy, nhwythau. hwy2 , a. gr. gmhr., hefyd adf ., gw. hir. hwy3 ebd., gw. hwi. hwyad eb.(bach.b. hwyaden ,gw. hwyedyn )ll. hwyaid . duck ; the female of the species as distinguiushed from drake. 13g. Cfn.:,.g.hwyad(en) addfain: garganey Anas querquedula 18 h. fach: ?,widgeon Anas penelope (.).Arlafar. lit small duck h. fraith (frith)= h. yr eithin. 1776. h. frech: ferruginous duck,- white eyed pochard , Aythya nyroca .1907. h. frongoch (lydanbig): red-,-,. breasted shoveller red breasted merganser Mergus serrator 1776.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36066 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3606 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. fronrudd=g. h. frongoch. 20 h. gambig: hook-. billed duck 1832. hwyaden gladdu: little grebe,.Arlafar. Tachybaptus ruficollis h. glochaidd: bimaculated duck. 1832. h. goch: ruddy duck,.g. Oxyura jamaicensis 20 h. goch yr eithin: ruddy shelduck,.g. Tadorna ferruginea 20 h. gochddu=g. h. frech. 20 h. goesgoch=g. h. ddanheddog. 20 h. gopog,—gopynnog: tufted or crested duck,.g. Aythya fuligula 18 h. gripgoch: red-,.g. crested pochard Netta rufina 20 h. gyn#onfain (lostfain): pintail(), duck Anas acuta .g.18 h. gyn#on (lost) gwennol: swallow--, tailed or long tailed duck Clangula hyemalis .g.18 h. gyn#on hir=g. h. gyn#on gwennol. 20 h. ddanheddog: goosander,.g. Mergus merganser 18 h. ddanheddog fronrudd: red-,. breasted merganser Mergus serrator 1907. h. ddof: tame or domestic duck.g. Diw. 16 h. ddu: black duck, common scoter , Melanitta nigra . Ar lafar. h. ddu felfedog=g. h. felfedog. 20 h. ddu y traethfor: surf-, scoter Melanitta perspicillata .g.20 h. eider= h. fwythblu. 1848. h. yr eithin: sheldrake,, shelduck Tadorna tadorna .g.18 h. (ddu) felfedog: velvet-, duck velvet scoter , Melanitta fusca .g.18 hwyaden wellt: kind of(-) kneeling cushion made of straw for use when drilling in mines , quarries , &c.( lit . straw duck ).Arlafar. hwyad(en) wyllt: wild duck,, mallard Anas platyrhynchos .1545. h. lostfain, gw.h . gynffonfain . h. lost gwennol, gw.h . gynffon gwennol . h. lwyd: gadwall,.g. Anas strepera 20 h. lydanbig: shoveller,, spoonbill duck Anas clypeata (.-).g. lit broad beaked duck 18 h. lygad arian: scaup(), duck Aythya marila (.- lit silver eyed duck ).1907. h. lygad aur: golden-, eye Bucephala clangula .1803. h. (bengoch) lygadwen=g. h. frech. 20 h. fýr,—y mýr= h. ddu. 1852. h. fwythblu: eider(), duck Somateria mollissima .g.18 h. benddu: scaup(), duck Aythya marila (.- lit black headed duck ).1832. h. bengoch: pochard,.g. Aythya ferina 18 h. bengoch lygadwen, gw.h . lygadwen . h. benllwyd: morillon,-,. female or young golden eye Bucephala clangula 1776. h. benwen: hooded merganser,.g. Mergus cucullatus 20 h. biglydan=g. h. lydanbig. 20 h. dorchog(i) = h. benllwyd. 1835. (ii)ring - necked duck , Aythya collaris . 20 g. cymryd at (rywbeth) fel h. at ddîr: to take to() something like a duck to water ,.., i e naturally without any difficulty. Ar lafar. feldîr(felglaw)(oddi)argefnh.:like water() like rain off a duck ’, s back without making the least impression. Ar lafar. Amceiliog hwyad ( en ), llyn hwyaid , pigau hwyaid , pwll hwyaid , gw. ceiliog, llyn1 , pig, pwll. Gw. hefyd adiad1 , corhwyad, corshwyad, crach-hwyad, garnhwyad, mýr-hwyad. hwyadaidd a.-, duck like pertaining to ducks . 1722. hwyadlyn eg. ll. - lynnoedd , lywa ( i ) dlynnau . duck - pond . 1800. Gw. hefyd llyn1 —ll. hwyaid. hwyadog a.;-. abounding with ducks duck like 1722. hwyadwydd eb. ll. - au . merganser , goosander . 1830. Cfn.:-,.g.hwyadwydd fronrudd: red breasted merganser Mergus serrator 20 h. gy#redin: goosander,. Mergus merganser 1907. h. ledwen (lwydwen): smew,, white nun Mergus albellus .1830.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36076 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3607 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwyaf, a.,gr.eith.,gw.hir. hwyafnod eg. ll. - au . maxima ( nota ), the largest value in proportional notation in medieval times. 1863. hwyatbig a.ahefydfel eg .ll.- au . duck - billed . 1866. Fele . ( a ) duck - billed platypus , duck - mole , Ornithorhynchus anatinus . 1852. ()b duck - bills , broad boots worn in 15th century . 1852. hwyatgors eb.. marsh frequented by ducks 16g. hwydd, hwyddaf: hwyddo, hwyddedig, gw. chwydd, chwyddaf: chwyddo, chwyddedig. hwyddell, gw. hwyfell. hwyddfryd a.,. of a proud or haughty disposition arrogant c. 1400. hwyddiant, gw.chwyddiant (hefyd At.). hwyedig1 eg. ll. - ion . male hawk or falcon ( perhaps goshawk ); ? also fig . champion , brave warrior. 13g. Gw. hefyd hwyedydd. hwyedig2 a.. bfl long , lengthened , prolonged . 1632. hwyedig3 , gw.huedig (At.). hwyedydd eg.(). male hawk or falcon perhaps goshawk 13g. Gw. hefyd hwyedig1 . hwyedyn, gw. hwyad. hwþf, hwyfaf: hwyfo, gw. chwþf, chwifiaf: chwifio. hwyfell eb. ll. - iaid , - oed . female salmon , spawner . 15g. Amr.:hwyddell. ll. - od . rhwyddell. Ar lafar. Gw. hefyd chwiwell2 . hwyfiaf: hwyfio, gw. chwifiaf: chwifio. hwyhad eg. ll. - au . a lengthening or prolonging , prolongation ,protraction , extension . 1604–7. hwyhaf: hwyhau bg.. a to lengthen , draw out , extend , prolong , protract ; put off , defer,; prorogue become longer . 13g. Gw. hefyd hirhaf: hirhau. hwyhwy a.ac adf . longer and longer .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36086 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3608 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1722. hwyl1 eb. ll. -( i ) au . 1. sail(, of ship windmill ,.),.;, &c also fig sheet covering ,. pall 9g. 2. journey,, progress revolution ,,,,;,,. orbit course route career rush assault attack 1244. 3. ()a healthy physical or mental condition , good form , one ’ s right senses , wits ; tune ();,,;,;opf musical instrument temper mood frame of mind nature disposition degree of success achieved in the execution of a particular task,.;(.), &c fervour esp religious ecstasy,,,; unction gusto zest characteristic musical intonation or sing - song cadence formerly much in vogue in the perorations of the Welsh pulpit. 14g. ()b merry - making , hilarity , jollity , mirth , gaiety , amusement , fun , with , humour ; fun(),,. in unfavourable sense derision mockery Ar lafar. Cfn.:,;am hwyl: for fun by way of a joke also interjectionally .Arlafar. yrh.flaen(af),h.yblaen:foresail,. spritsail 1722. h. gorf: ?.spritsail 1527. h. groes: cross or square sail. 1803. yrh.Gymreig:peculiar kind of musical intonation or sing- song cadence formerly much used in Welsh preaching.g.19 h. dda: (i)fine state of health ; good spirits , good mood or temper .1632. (ii) a good measure of luck or success( in doing something ). Ar lafar. h. ddrwg: physical indisposition;. bad mood or temper 1632. h. llong: sail of a ship. 1547. h.yllw,yrh.lyw:mizzen-. sail 1722. h. fab: true son. 1757. h. (fawr)!: form of valediction, roughly equivalent to ‘ All the best !’, ‘ Cheers !’. Ar lafar. yr h. fawr (fwyaf): the principal sail of a ship,-, main sail or main -. sheet 1798. yr h. ýl (hwylau ýl): the mizzen-( sail aft sails ).1776. yr h. bennaf= yr h. fawr (fwyaf). 1795. h. sgwêr: squaresail. Ar lafar. h.ytant,ydanth.:the mizzen-.[]. sail 1783 h. draws= h. groes. 1858. yr h. uchaf: the topsail.[1783 ]. ar lawn h., yn llawn h., yn ei lawn hwyl(iau): (i)in full sail , full - rigged ; at full sail , at full speed,. fig making rapid and unresisted progress .(ii),’1703. in top form in one s best spirits ,’ in one s full glory. Ar lafar. cael h.: to have fun,, pleasure or enjoyment , enjoy oneself ; make good progress , get on well ( with some task, &c .), warm to one ’ s subject , be carried away . Ar lafar. cael h. am ben (ar gorn) (rhywun): to make fun of(), one poke fun at .1844. dan hwyl(iau), dan (ei) lawn hwyliau: under() all sail , full - rigged , also fig .1606. dodi (gosod, rho(dd)i) ar h.: to set off,,(). set going initiate person 1631. mewn h., yn ei h., (hwyliau (gorau)): all set,, in good form in proper order ,,., mood &c in tune (,.);,,.g.of musical instrument also fig in high spirits with unction in ecstasy 16 mynd i(’r) h.: to warm to one’(.),. s subject esp of preacher be carried away 1886. o’i (o’u) hwyl(iau): (i)indisposed , unwell , not in the best of health or spirits , mentallay deranged . 16g. (ii)to an extreme degree , extremely . 1878. o ran h.= am h. Ar lafar. pob h.!: form of valediction, equivalent of ‘ Allthebest !’, ‘ Haveagoodtime !’. Gw. hefyd h . ()!fawr yn ei h., yn ei hwyliau gorau, gw.mewn h . Amallan o hwyl , codi hwyl ( iau ), cwch hwyliau , drwg ei hwyl , dwyn h ., dyrchafu hwyl(), iau ffon hwyl , gostwng h ., gwneud h . am ben ( rhywun ), lledu hwyliau , lliain hwyl(), iau llong hwyliau , maes ( mas ) o hwyl , trawst yr h ., trosi hwyliau ,gw.dan yr elf. blaenaf. Gw. hefydblaenhwyl, brighwyl (At.), rhaghwyl, tant-hwyl. Cf. chwþl. hwyl2 eb.,( festival preparation for a ). feast

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36096 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3609 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. hwylaf1 : hwylo, gw. hwyliaf: hwylio. hwylaf2 : hwylad, gw. wylaf: wylo. hwylbawl, hwylbolyn eg. ll. hwylbolion . boom ( naut .), bowsprit . 1798. hwylbren eg. b . ll. - ni , - nau . mast ( naut .), ? sail - yard ; sometimes fig .; flagstaff . 14g. Cfn.:=hwylbren amserol h. d(d)irprwy. 1858. yr h. blaenaf: foremast. 1773. h. croes: sail-. yard 1761. h. di#yg=g. h. d(d)irprwy. 20 h. d(d)irprwy: jury-. mast 1775. h. >ureg: bowsprit. 1722. h. gogwyddedig: bow-. sprit 1800. h. llong: mast of a ship,. also fig a. 1587. h. y llyw= h. ýl. 1776. yr h. mawr (mwyaf): mainmast. 1776. h. ýl: mizzen-. mast 1776. yr h. pennaf (ben, bennaf)= yr h. mawr. 1776. yr h. uchaf: topmast. 1795. y prif h.= yr h. mawr. 1814. hwylbrendy eg. ll. - dai . mast - house . 1770. hwylbrennog amasted.. 1840. hwylbrenrhestr a.neu eb .( having a ) row of masts . 14g. hwylbrenwyllt, gw.hwylbren + gwyllt. hwylbwynt eg.( good ) state of health ,( good ) disposition , good humour . 1547. hwylchwydd eg.(.). bunt naut 1850. hwylchwyddaf: hwylchwydd bg., to bunt swell or belly (). of a sail 1850. hwyldaith eb. ll. - deithiau . voyage , journey . c. 1730. Cf. chwyldaith. hwyldant eg. ll. - dannau . tuning - string , string that strikes the key - note ; fig . standard,. criterion 16g. hwyldeb eg.,,(). disposition condition state of health 1725. hwyldeg, gw.hwyl1 + teg. hwyldraws, gw.hwyl1 + traws. hwyldrawst eg. ll. - iau . sail - yard ; boom ( of ship ). 1722. Gw. hefyd trawst—t. yr hwyl.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36106 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3610 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwyldrefn eb.,, tenor trend course , career . 1794. hwyldrefniad eg., disposition predisposition ,,. inclination humour 1728. hwyldro, hwyldroad eg., tack change of (’). ship s course 1794. hwyldroaf: hwyldroi bg.. a to tack ( ship ), change course , veer . 1794. hwyldrwm a.,,,. of a dull or heavy nature sluggish torpid lethargic 1859–60. hwyldrymrwydd eg.,,,. sluggishness torpor lethargy inertia 1913. hwylddawn, gw.hwyl1 + dawn. hwylddwyn a.- sail bearing . 1604–7. hwylddydd, gw.hwyl1 + dydd. hwylddyn eg. ll. - ion . moody or capricious person , one who has to be humoured , humoursome person. 1774. hwyledig a.. bfl dispatched , on its way ; tuned ( of a musical instrument ), attuned . 16–17g. hwylfa eb. g . ll. - feydd . way , narrow road or street , lane , path , alley , thoroughfare ; course,, route journey ( by sea ),. voyage Dchr. 14g. hwylfad a.- good natured , of a prosperous or fortunate career . 14g. hwylfar a.neu eg . rough , ferocious , tempestuous ( course )( of sea ). Dchr. 14g. hwylfardd eg. ll. - feirdd . itinerant bard . Dchr. 14g. Cf. cychwyl, cyrchynfardd, treiglfardd. hwylfawr a.ahefydfel eg .ll. hwylforion . having an extensive orbit , wide - spread , far-; reaching having travelled from afar , on a long or distant journey . Dchr. 14g. Fele . one who has travelled from afar , one who is on a long journey . Dchr. 14g. hwylfen eb.. course 1677. hwylflaidd, hwylfryd, hwylfrys, gw.hwyl1 + blaidd, bryd, brys. hwylgad, hwylgafn, hwylgamp, gw.hwyl11 + cad , cafn, camp 1 . hwylgar a.- well arranged , ready , prepared , orderly , convenient . 1657.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36116 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3611 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwylgerdd, hwylglod, hwylgorn, gw.hwyl12 + cerdd , clod, corn. hwylhynt, hwylynt eb.,,,; course route path passage expedition . 1604–7. Cfn.:.hwylhynt ddiogel: safe conduct 1760. hwyliad eg. ll. - au . a sailing , &c . ( according to the various senses of the vb .), navigation(), of a ship embarking or setting out ,,; voyage course preparation , setting about(,.), some task &c instructing or directing , setting in order , promotion or furtherance;,;?, attacking butting preparer one who embarks upon something or sets it going,,,,. arranger leader director instructor Dchr. 14g. hwyliadur, gw. hwyliawdr. hwyliaf, hwylaf1 : hwylio, hwylo bg.. a 1. (felbg .) ( a ) to sail ( of ship , &c ., also of person ), embark , set out on a voyage,(.),,.;,,, journey or travel usu by sea navigate also fig move flow advance proceed,’;( direct one s steps get ready to go on a journey ,,.). visit &c 12g. ()b to make an attack or charge ; attack with the horns (.. e g of cow ), butt . c. 1400. 2. (felba .) ( a ) to sail or travel on ( the sea ), traverse ( the sky , esp . of the sun,);,(,.);,,, according to medieval cosmology navigate steer ship &c direct refer guide lead,;,,,;, persuade order ordain set out establish prepare make preparations for , get (..e g a meal , plough , scythe ) ready , get ( particular work ) under way , set in motion , set about();,();();, doing something equip furnish with brandish weapon send out chase or drive away,. send packing 14g. ()b to tune ( musical instrument ), fig . attune , attemper . 1738. ()c to attack ( person ) with the horns , gore , butt . 1667. ()d to push ( a wheelbarrow , bicycle , pram ), wheel or convey ( something ) in a wheelbarrow. 1852. Cfn.:,,.;,().hwyl(i)o allan: to sail or put out to sea launch out also fig send out dispatch by sea 1732. h. at (ati, ati hi): to start(),(),‘’. a particular task set about it get cracking 1853. h. bwrdd: to lay the table. 1672. h.(’r) bwyd (brecwast, cinio, te, swper): to prepare a meal(,,,),.Ar breakfast lunch tea supper cook lafar. h. i lawr: to fall( of wind ). Ar lafar. h. ymlaen (yn y blaen): to cause to go forward,,..,, guide or lead on usu fig promote further advance. 1677. h.’n agos i’r (at y) gwynt: to sail close to the wind, fig . venture a difficult course . Ar lafar. hwyliant eg.. b guidance , encouragement , exhortation , spur ; provision ; diversion , entertainment. 17g. hwyliar1 ?.eb pleasant , renowned or noisy festival or feast , merrymaking . c. 1400. hwyliar2 ?eb . ll. - au . mast . 1850. hwyliawdr, hwyliadur eg. ll. hwyliodron . one who directs , orders , or prepares , one

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36126 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3612 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY who sets in motion;? one who has experience in sailing or navigation . Dchr. 15g. hwylig a., free easy , liberal . 16–17g. hwyliog a. ()a full of fun , witty , humorous ; in good mood , contented , happy , amused ; full of life,, lively animated , having plenty of ‘’;, go eloquent fervent . 1793. ()b under sail , having sails , sail - propelled . 1803. ()c liable to charge with the horns , goring , butting . [].1547 hwyliwr, hwylwr eg. ll. hwylwyr . navigator , mariner , sailor , seaman ; driver ( of wagon,.);, &c leader one who guides , directs , governs or orders , organizer , promoter , furtherer;? attacker , rammer . 14g. hwyl-lath, hwyl-llath eb. ll. - au . sail - yard ; sprit , boom . 16g. Gw. hefyd llath—ll. (yr) hwyl. hwyl-len, hwyl-liain, gw.hwyl1 + llen, lliain. hwyl-long eb. ll. - au . sailing - ship , sailing - vessel . 1854. Gw. hefyd llong1 —ll. hwyliau. hwyl-llath, gw. hwyl-lath. hwylostyngaf: hwylostyngu, gw.hwyl1 + gostyngaf: gostwng. hwylraff eb. ll. - au . sail - rope , one of several kinds of rope used to control the sails of a sailing-, vessel to prevent the wind from damaging their edges ,.,-, &c bolt rope brace,,,. bowline brail shroud 1604–7. hwylus a. ll. - ion . easy , comfortable , free from difficulty ( trouble or obstruction ), straightforward;,,,; convenient expedient handy commodious in fine fettle ,, healthy in a good mood,;,;,,, in sound condition orderly dexterous prosperous fine fair favourable (..e g of weather , wind ); high - spirited , fervent , under divine unction ( of religious service,.). &c 14g. hwylusaf: hwyluso, hwylusu ba. to facilitate ,,,,, expedite promote further forward help to advance;( tune musical instrument ). 1803. hwylusaidd a., easy ready , convenient . 1653. hwylusfa eb. ll. - feydd . ( Public ) lavatory or convenience . 20g. Cfn.:.g.hwylusfa gyhoeddus: public convenience 20 h. iechydol: sanitary convenience.g.20 hwylusfryd a.,,,,. enthusiastic earnest wholehearted steadfast resolute 1677.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36136 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3613 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwyluslawn a.,. ready easy 1633. hwylusrwydd eg., ease facility , readiness ; good fettle , healthy condition . 17g. hwyluster, hwylustra eg.,,,, readiness ease facility furtherance convenience , favourable circumstance,; advantage healthy or sound condition , healthiness ,. soundness 1675. hwylustod eg.,, ease help facility , convenience , expediency ;, zeal fervour , enthusiasm ; unction. 1803. hwylustra, gw. hwyluster. hwyluswaith a., easily made easy to fabricate ,.,,;. &c ready convenient successful 16g. hwylwaith, hwylwawd, gw.hwyl11 + gwaith , gwawd. hwylwynt eg. ll. - oedd . ( favourable ) sailing wind , sometimes fig . 15g. hwylydd eg. ll. - ion . navigator , steersman , one who sets sail ; one who sets in motion,, one who ordains directs or governs . 16–17g. hwylynt, gw. hwylhynt. hwylysaf: hwylysu, gw. hwylusaf: hwyluso. hwyn1 adf.(). as soon as 1567. hwyn2 eg. (bach. hwyntyn ) ll. - i , - au . top , peak , point . 18–19g. hwynen, gw. hoenyn. hwynglo, gw. chwynnogl. hwynnaf: hwynnu, gw. chwynnaf: chwynnu. hwynt11 , gw. hwy . hwynt2 , gw. hwnt. hwyntau, wyntau rh. prs . cysylltiol annib. ac ategol 3 ll. they ( them ) too , they ()them also ; they () them for their part ; they () them on the other hand , they ()them on the contrary , even they (). them ()a as independent pron .). 13g. (b ) dependent affixed pron ., supplementing prefixed pron ., infixed pron ., or 3rd pers . pl.. form of vb or conjugated prep .). 13g. Amr.: hwynthau. 1759. Gw. hefyd hwythau, nhwyntau. hwynt-hwy, wyntwy rh. prs . dwbl 3 ll. they , them ( often with emphasis ), they

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36146 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3614 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY ()them themselves . ()a as independent pron .). 13g. (b ) as dependent affixed pron ., supplementing a prefixed or infixed pron .). 13g. Amr.:g.yntwy, ’ntwy. 14 Gw. hefyd nhw, nhwy. hwynt-hwythau rh. prs . pwysleisiol, 3 ll. they themselves to or for their part , they themselves on the other hand. 1561–2. Amr.: yntwythau. 1561–2. Gw. hefyd nhwythau. hwyntwr, gw. hwntw. hwyntwy, gw. hwynt-hwy. hwynyn1 , gw. hoenyn. hwynyn22 , gw. hwyn . hwyoesaf: hwyoesi ba.,. to outlive survive 1806. hwyr aegiau. a hefyd fel . ll. (anghyffredin) -( ) (ac weithiau gyda grym adferfol). ().a late in the day , in the year , &c ., also ( formerly ) in time generally , i .. e recent,, modern not long past ; after the due ,, usual or fixed time or hour , or the season regarded as proper or natural,,. delayed belated Dchr. 14g. ()b slow , long , tardy ; dilatory , reluctant ; difficult , unlikely . 13g. ()c tender , delicate , gentle . 13g. Fele . late afternoon , evening , eventide , close of day , nightfall , sometimes fig . 1547. Cfn.:,().hwyr a bore (bore (fore) a hwyr): night and morning every morning and afternoon 1588. h. bacas= h. glas. Ar lafar. h. glas (las): high time. Ar lafar. (bod yn) h. (glas) gan (gennyf,&c. ): to be high time in one ’ s ( my , &c .) opinion , wish ever so much, long , ‘ be dying ’ ( e . g . to see something happen ). Ar lafar. gan (yr) h.= gyda’r h. 1567. gyda’r h.: late in the day,,. in the evening at dusk 1588. (ni(d)) hwyrach: perhaps,, perchance peradventure ,,, possibly maybe it is not impossible , it is possible , it is(), no less likely it is not unlikely , probably .g.14 wedi (ymhen) hir a hwyr, ymhen yr hwyr a’r rhawg: after a long time,, long afterwards at long last. 1704. yn h., yn h. o amser (o ddyddiau): not long ago,,, of late lately recently .g.16 yn hwyr neu(’n) hwyrach: sooner or later. 1851. Ambrig yr hwyr , cysgodau ’ r h ., min yr h ., prynhawn h ., gw. brig, cysgod, min, prynhawn. Gw. hefyd gohwyr, rhywyr. hwyrach, adf., gw. hwyr—(ni(d)) hwyrach. hwyraf:hwyro,hwyrabg.,;, to delay loiter get late become night ,(). fall of night 14g. Gw. hefyd hwyrhaf: hwyrhau.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36156 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3615 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwyraidd a., latish rather late . 1760. hwyrawr, gw.hwyr + awr1 . hwyrbaid a., slow to cease borne for a long time . c. 1400. hwyrbefr a.. unlikely to become fine Diw. 15g. hwyrbell a.. late and distant or long Dchr. 14g. hwyrbryd eg. ll. - au . supper , evening meal . 18–19g. hwyrdaith, gw.hwyr + taith. hwyrdaw a.neu eg . slow to become silent ; long silence . c. 1400. hwyrdawl a.;. not ceasing or diminishing for a long time reluctant to save or stint c. 1400. hwyrder, hwyrdra eg., lateness tardiness . 1604–7. hwyrdrai eg.neu a . evening ebb ; slow in retreating . 14g. hwyrdroaf: hwyrdroi bg.. to proceed slowly c. 1400. hwyrdroed a., lame heavy ,,, lazy slow inactive , lingering . 1604–7. hwyrdrwch a.. lingering and miserable 1763. hwyrdrwm a. (b. hwyrdrom ) ll. hwyrdrymion . heavy , slow , lazy , sluggish , slothful , drowsy,, torpid ponderous ,, weary inactive , benumbed ,; dull lingering , backward ; hard of hearing. 16–17g. Cfn.:&c..hwyrdrwm ei glustiau (eich clustiau, ): dull or hard of hearing 1620. hwyrdrymder eg.,, slowness lateness heaviness ,. lethargy 1770. hwyrdrymedd eg., slowness tardiness ,; dullness ponderousness . 1794. Cfn.:.hwyrdrymedd clyw: hardness of hearing 1890. hwyrdrymrwydd eg., heaviness ponderousness ,,. slowness dullness 1759. hwyrdwf a.neufel eg ..( b one who is ) slow or late of growth ; tender or delicate ().person c. 1400. hwyrddig eg.ahefydfel.- a long sufferance ,- long suffering , patience . 1567.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36166 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3616 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Fela . long - suffering , slow to anger , forbearing . 1567. hwyrddigiaf: hwyrddigio bg.-,. to be long suffering forbear 1567. *gw.hwyrddüwch, hwrddwch. hwyrddydd eg., evening eventide ,. also fig 1851. hwyrddyddiad eg. ll. - au . a post - date . 1780. hwyrddyddiaf: hwyrddyddio ba.-. to post date 1780. hwyrddyfodiad eg. ll. - iaid . late - comer . 1903. hwyrddysg eg.ahefydfel. a one who has reached maturity or old age before beginning to learn,- late developer ;() one slow to learn . 1632. hwyredig a.. bfl belated , late , slow . 16g. hwyredd eg.; lateness tediousness . 1803. hwyreddf eb.. gentle or delicate nature Dchr. 14g. hwyrfain a.. slender and delicate 14g. hwyrfaith a.,;. slow and vast unwieldy exceedingly late 1683. hwyrfawr a.,-,-. late dying long living long lived 14–15g. hwyrferwaf: hwyrferi ba.. to stew [].1783 hwyrfraw a.. not easily frightened 15–16g. hwyrfryd a.ahefydfel eg . slow , slothful , tardy . 1567. Feleg . long - sufferance , a long - suffering , patience , forbearance , longanimity ; slowness,. reluctance Dchr. 17g. hwyrfrydaf: hwyrfrydu bg.. a to retard ; be ( come ) inert or lethargic . c. 1658. hwyrfrydedd eg., tardiness reluctance ; gentleness ; submission . 13g. hwyrfrydig a.ahefydfel.ll.- e ion . slow , reluctant , long - suffering , tardy , lingering , dilatory;;;-. tedious dull late comer

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36176 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3617 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. hwyrfrydigrwydd eg., slowness tardiness , reluctance , backwardness ,, delay slackness,,,. listlessness torpidity inactivity 1632. hwyrfrydus a., dull foolish . 1604–7. hwyrfrydwch eg., slowness reluctance . 16g. hwyrfudig aslowtomove.. [].1783 hwyrfudigrwydd eg.. slowness [].1783 hwyrfun eb.. meek or delicate girl 15g. hwyrfwyd eg., supper evening meal . 1604–7. hwyrgais eg.. night prowl 16g. hwyrgall a.,. slow to learn stupid Diw. 15g. hwyrgan eb. ll. - au . serenade ; nocturne . 1877. hwyrgardd a., slow to be shamed slow to be affronted . c. 1400. hwyrged a.,,. slow to reward or be rewarded unrewarding unrewarded c. 1400. hwyrgerdd eb. ll. - i . serenade , nocturnal song . 1881. hwyrglaer a.. gentleordelicateandbeautiful c. 1400. hwyrgloch eb.;() curfew evening angelus -. bell 1850. hwyrglwb eg. ll. - glybiau . night - club . 20g. hwyrgraff a.- slow witted . 1707. hwyrgraffter eg.- slow wittedness . 1707. hwyrgrawn a.()(). slow to amass and keep wealth Dchr. 14g. hwyrgudd a.,. slow to hide or vanish long manifest c. 1400. hwyrgwaith eg.. evening

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36186 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3618 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1604–7. hwyrgwsg a.- late sleeping . 1658. hwyrgynnydd a.;, lean slow inactive ,. lazy 1604–7. hwyrgyrchaf: hwyrgyrchu ba.. to approach slowly Dchr. 14g. hwyrhad eg.,. a becoming late retardation 1803. hwyrhaf: hwyrhau bg.. a ()a to get or become late , be late , become night , approach nightfall , fall ( of night); tarry , linger . c. 1400. ()b to defer , postpone , delay , retard . 14g. Gw. hefyd hwyraf:hwyro,hwyra. hwyrlerw a.. puny or slow and frail Diw. 15g. hwyrles a.,,,. slow to yield profit hardly profitable useless worthless c. 1400. hwyrllo eg.- late arriving or puny calf . c. 1400. hwyrnawd a.- gentle natured . c. 1400. hwyrnaws eb.ac a .( of a ) slow , gentle or submissive disposition . Diw. 16g. hwyrni eg.; lateness slowness . 1725. hwyrnos eb. ll. - au . night ; evening ; also fig . 1595. hwyroffrwm eg. ll. - offrymau . evening oblation . 1588. hwyrol a.( of the ) evening ; late . c. 1730. Cfn.:.g.hwyrol weddi: evening prayer 19 Amemyn hwyrol , gwasanaeth h ., oedfa h ., ysgol h ., gw. emyn, gwasanaeth, oedfa, ysgol1 . hwyrreddf, gw. hwyreddf. hwyrwad eg., long persistent or final rejection . c. 1400. Cf. hirwad. hwyrwael a.. slow and poor a. 1587. hwyrwaith, gw.hwyr + gwaith1 .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36196 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3619 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hwyrwan a.,. slow or tender and feeble weak or languid Dchr. 14g. hwyrwar a., slow tender or humble and gentle or benign . 14g. hwyrwarth eg.neu a . long - lasting shame ; slow to shame , free from disgrace or reproach . c. 1400. hwyrwawd eb.. late or reluctant song or satire a. 1587. hwyrweddog a., slow tardy , reluctant , loath ;?, tender gentle . 14g. hwyrwyd a.,,,. slow to sin or injure sinless faultless innocuous c. 1400. hwyrwynt, gw.hwyr + gwynt. hwysfawn eg.-. moor peat c. 1700. hwysgwr, gw. huysgwr. hwysgynt ?.eb pomp ; assault . Dchr. 14g. hwysïaeth, gw. hyswïaeth. hwythaf: hwythu, gw. chwythaf: chwythu. hwythau rh. prs . cysylltiol annib. ac ategol 3 ll. they ( them ) too , they ( them ) also;() they them for their part ; even they ();() them they them on the other hand,() they them on the contrary . ()a as independent pron .). 1588. ()b as affixed pron . supplementing prefixed pron ., infixed pron ., or 3rd pers . pl . form of vb..). or conjugated prep 1567. Gw. hefyd hwyntau, hwynt-hwythau, nhwythau. hy-, hu- rhgdd., affirmative adjectival prefix often denoting goodness or facility , also thoroughness). 1621. Cf. dy-2 . hy1 , hyf a. ll. hyfion . bold , brave , undaunted , intrepid , valiant , steadfast , confident , daring;, audacious presumptuous ,. impudent 13g. hy2 ebd.! huh 1735. hyacinth, hyasinth, hyacin(c)t eb.. g hyacinth , jacinth ( gem ); hyacinth ( flower ). 1567. Cfn.:,.g.hyasinth Rhufeinig: Roman hyacinth Hyacinthus orientalis albulus 20 hyacinthus eg.,. hyacinth jacinth 1567.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36206 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3620 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hyadlais a.. resonant 1803. hyall a., possible practicable ,;,. feasible skilful able c. 1785–90. hyalledd eg.,;. possibility feasibility ability 1803. hyar11 , hear a., joyful pleasant ,,. gentle mild Dchr. 14g. hyar22 , hear a.,,. arable even level Dchr. 17g. hyasinth, gw. hyacinth. hyawdl, hyawdr, gw. huawdl, huawdr. hybaeth ?.eb check , restraint , restriction . 1668. hybaf, hybiaf: hybu, hybio, hybian bg. a 1. to improve,,,;,(), recover refresh recruit help give one a lift up reinstate , promote ; jog(), along move by jerks . 1684. 2. to check,,,,,;, restrain curb restrict confine resist reprove contradict . 14–15g. Gw. hefyd hwbiaf: hwbian, hwbio, hwpiaf: hwpio. hyball1 a., fallible defective ;?. discourteous 1604–7. hyball2 a.. having a fine tent or mantle 14g. hybar a.- well providing ; valiant . Dchr. 14g. hybarabl a.. eloquent 1615. hybarch a.ahefydfel eg . venerable , revered , reverend , estimable , honourable ; solemn . Dchr. 14g. Fele . ( a ) venerable , estimable or honourable person . 1567. ()b great reverence , veneration . 1677. hybarchaf: hybarchu ba.,. to revere venerate 1818. hybarchedd eg.,,;,. great reverence veneration honour venerableness venerability 1800. hybarchlan a.,. honourable and new or handsome hallowed 14–15g. hybarchrwydd eg., reverence veneration ,. honour 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36216 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3621 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hybarchus a.,,, reverend revered respected venerable ; respectful ,. reverent 1568. hybarchwedd a.. of respected or dignified appearance 1868. hybarod a.. very ready 1741. hybarth a.,,. easily divided or separable distinguishable divisible 1722. hybarthol a.. divisible 1796. hybawr1 a.( fit to eat of food for animals ),,, edible eatable pasturable . 1632. hybawr2 , 3 un. pres. y f.hyboraf : hybori . hybech a.,,. apt to sin sinful peccable p. 1500. hybell a.- far ranging , distant . 1603. Gw. hefyd rhybell. hyber a.. very sweet or melodious 1803. hybert, gw.hy- + pert. hybiad eg.,. an improving recovery 1803. hybiaf:hybio,hybian,gw. hybaf: hybu. hybiant eg.,. an improving recovery 1835. hyblan aeasilyplanted.. 1722. hyblant aprolific.. 1773. hybleth a.,-();, woven well well composed of poetry easily woven easy to weave . 1803. hyblyg a.,,,,, flexible pliant pliable facile tractable accommodating , exorable ;, bent bended,,,. inclined prone apt 15g. hyblygaf: hyblygu: bg.. a to give in , relent ; incline , dispose , conduce , influence , bend easily. 1717. hyblygaidd a.; pliant obsequious . 1799. hyblygair a.,. ambiguous equivocal 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36226 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3622 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hyblygedd eg.,,,;,, inclination proneness propensity aptness flexibility ductility tractableness. 1606. hyblygiad eg.. submission 1721. hyblygrwydd eg., flexibility suppleness ,,, pliability pliancy adaptability . 1773. hybob a.. easily baked 1604–7. hyboen a.. extremely painful Dchr. 14g. hyboer a.. that can be spat out 1604–7. hyboeth a.; combustible inflammable . 1632. hyboraf: hybori bg.. a to eat avidly or well ( of animals ). 16g. Gw. hefyd hybawr1 . hyborth aeg.ahefydfel . ()a supporting well or easily , sustaining , helpful ; help , support ;( dict .) easily helped . c. 1250. ()(b easily ) giving sustenance ; easily fed . 1632. ()c easily carried , portable . 17g. Gw. hefyd rhyborth. hybrawf a.,,. easily proved provable demonstrable 1632. hybrawfus a.. demonstrable 1834. hybred, ff. f., gw. hybryd. hybrid eg.ahefydfel a . hybrid . 20g. hybris1 a., valuable estimatble ;, rateable appraisable . 1722. hybris2 eb.. hubris 20g. hybryd a.(b. hybred )?a’rff.f.fel eb . handsome , beautiful , shapely , neat ;? fair woman. c. 1400. hybrydedd eg.. beauty c. 1230–60. hybryf a.( liable to be ) infested with flies or maggots .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36236 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3623 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. hybryn a., on sale easily bought , marketable , vendible . 1604–7. hybur a.. very pure c. 1281. hyburddewr, gw.hybur + dewr. hybwr eg. ll. - wyr . ()a one who helps or promotes . 1913. ()b restrainer . 16g. hybwyll a.,,,,,,. thoughtful discreet prudent sensible wise circumspect wary 14g. hybwylledd eg.,,, wariness caution discretion circumspection , consideration , soberness . 1714. hybwys a.,; significance importance ponderability . [].1783 hybwyth a., friendly inclined to please or help . Dchr. 17g. hych, ff. l., gw. hwch. h±ch, gw. hach2 . hychaidd a., sowish piggish ,-, sow like pertaining to a sow or pig , swinish , hoggish , foul,, dirty disgusting . 1630. hychan, gw. hwch. hychgig eg.’ sow s meat , pork ;(.). dict sausage 1632. hychgrug eb.;?. quinsy mumps c. 1400. Cfn.:.hychgrug arian: silver quinsy 1604–7. Amllysiau ’ r hychgrug , gw. llysiau. Gw. hefyd hyllgryg. hychiaf, hwchiaf: hychian, -io, hwchian, -io bg.. to grunt c. 1674. hychig, gw. hwch. hychin asowishswinish., . c. 1400. hychwal a.. easily scattered or dispersed 1722. hychwant a.( very ) desirable ;( exceedingly ) desirous . 1604–7. hychwardd a.,. given to laughing risible

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36246 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3624 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

[].1783 hychwarddedd eg.,. aptness to laugh risibility [].1783 hychwayw eb.-,-,-. hunting spear boar spear hunting pole 13g. hychwimp asensitive.. 16g. hychwyth aeasilyblown.. 1604–7. hyd eg. b . ll. - oedd , - ion , - au , hefyd fel ardd . ac fel cys . 1. (fele .) ( a ) length , state or fact of being long rather than short ; linear magnitude of anything as measured from end to end(. usu greater , than , and often contrasted with,),; its breadth or width longitudinal extent a distance equal to the length of something specified(.. e g arm ’s length ); height ( of person ); extent from beginning to end(,,,.). of poem book letter &c 12g. ()b extent in time or duration (.. e g of performance , season , one ’ s life ), length or courseoftime,( long ) whileorspaceoftime . 1240. ()c length of vowel or syllable ( in pros . and phonet .); length of a line with regard to the number of syllables it contains( in pros .); length of a note ( in mus .). a. 1575. ()d so ( very ) long ( either in time or distance ). 1240. 2. ((no English definition )).

()a until , up to or as late as ( a particular time ); for , to the extent of , throughout,( during specified time ,.). &c 9g. ()b as far as ,( up ) to ( a certain , place , point , limit , &c .); along ( the length of); ( all ) over , covering ; to such an extent or degree as to cause or to result in (,..),.something specified e g death unto 12g. 3. (felcys . a’i ddilyn gan y gn. pth. traws y ( r ) (ac mewn Cym. C. yd , ydd)neu’rneg.).( a ) as long as , while ; as far as . 12g. (b )( in comb . with neg .) until , till , while ... not . 10g. ()(c followed by neg .) so that , to the point that , introducing a consecutive clause ; ?,as since , introducing a causal clause . 1244. ()d until , till . 1803. ()e gen . followed by neg ., preceding n . clause , &c .). 13g. Amr.:g.hed. 16 Cfn.:&c.(i)(.),hyd a lled, ei h. a’i led (fy h. a’m lled, ): size sometimes in a derog sense extend (lit . one ’ s length and breadth ). Ar lafar. (ii) one ’ s six feet of ground , one ’ s grave . Ar lafar. h. ê (ag): as far as,;,. close to during while 1722. h. a dan: ()to under .14 g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36256 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3625 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. adref: homewards,; home to the bitter end ;; back thoroughly , to the hilt ; effectively .1778. h. angau: till death,’,’) to the very end of one s life to one s dying day considered as a point of time); unto death , i . e . to such an extent or degree as to result in death . 1567. h. am: as far as();.g. a point until 14 h. ar: as far as(,, of place time or degree );,,;;();() to up to unto until for a while almost up ()(down to specified number ,.), &c to the extent of .g.13 h. at (ato, atynt,&c. ): to ( person , &c .), up to , as far as , ( even ) unto .13 g. h. fedd (y bedd, fy medd,&c. ): to one ’ s dying day , throughout one ’ s life . 1814. h. braich, gw.oarhbraich ( ) . . h. frawd, h. frodig, h. d(d)ydd brawd (frawd), h. d(d)yddbrawd: till() the Day of Judgement , till doomsday,,.g. till the end of the world for ever 9 H. (y) Frwynen: name of a Welsh melody(. lit the length of the rush ).1716–18. h. y fyl, gw.byl . h. byth (fyth), o h. byth: for ever. 1588. h. (at) y byw, gw.byw . h. (at) y carn, gw.carn . h. gor# y dydd hwn, gw.corff . h. gyd (gyhyd),gw.ar ( yn ) ei hyd gyd ( gyhyd ). h. y diwedd: ()even un to the end , to the last .1551. h. ddydd, h. (y) dydd: by day,, in daylight during or throughout the day .g.14 h. d(d)ydd barn ((y) farn), h. d(d)yddbarn=g. h. frawd. 15–16 h. d(d)ydd brawd (frawd), h. d(d)yddbrawd, gw.hfrawd . . h. (y dydd) heddiw, h. y dydd hwn: to this(), very day down to the present day .g.13 h. (yr) eithaf, gw.eithaf . h. fel: so that. 1588. h. gerbron= h. rhag bron. c. 1400. h. or#en byd: till the end of the world,,.g. world without end for ever 13 h. (g)wedy: till after.g.13 h. heddiw, gw.h . ( y dydd ) heddiw . h. hyn, gw.hynhyn . . h. (yn) hynny: until then;.g. so far 14 h. is: ()to below ,() to beneath .1346. h. lawr, h. y llawr: down,( right down ) to the ground , to earth , on ( or all over ) the floor , on ( or along).g. the ground 13 h. lle: as far(), as to such a point or extent (). as 1731. h. farw= h. angau. 1632. h. farwolaeth= h. angau. 1567. h. nes: till,, until up to the time when .1725. h. (y) nos, o h. nos: by night,, at night under cover of darkness , during or throughout the night ; till night.g.14 h. o hydoedd: all places,? everywhere .1803. h. odd(i) is=g. h. is. 14 h.oni(d),h.yny:until. 1346. p. pan (ban): until,();,;(), up to the time or point that so that in order that with the result that to the effect that;( that preceding n . clause after precatory vb .).g.13 h. pa (ba) h.: ()until how long .1547. h. pa bryd: until when. 1632. h. parth ê: in the direction of,; towards as far as ,. until c. 1400. h. rhag bron (ei fron,&c. ): before , into one ’ s presence , face to face with .14 g. h. tir: land’, s length measure of land .g.15 h. tra: as long as;, while whilst , during the time that .g.13 h. tros: as far as the other side of,, over beyond .g.15 h. y gwelaf (gwelom,&c. ): as far as I (,.), we &c can see as it seems to me ,(,.), us &c as far as I(, we &c .)( am are ) able to judge , in my ( our , &c .) opinion .1588. h. y gwelir imi (inni,&c. ) = h. y gwelaf. 13 g. h. y gwn (gwypwyf, gwyddom,&c. ): as far as I ( we , &c .) know .12 g. h. y mae (bo) yn (ynoch,&c. ): as far as one possibly can , to the utmost of one ’ s ability . 1551. h. yma(n): so far(),, in time hitherto up to now ,; as yet so far ( in distance ),, to this extent thus far,( to ) here , hither .14 g. h.yn,h.ymhen:as far as,(,, up to place extent quantity , point of time ,.),;.g. &c until for 12 h. (yn) hyn (o amser, o ddydd): so far(),,,,. of time or distance thus far hitherto up to now as yet 14g. h. yn hynny, gw.h . hynny . h. yno: to or as far as that place,. thither 1632. h. yn oed, (h.) (onid) y(n) nod, yn o(e)d, ’nod (i)asfarasupordowntoandincluding , ( ), even.13 g. (ii) up or down to ( but not including ), ( all ) except , all but , apart from .13 g. (iii) ? up to,. until 1632.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36266 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3626 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

h. yn dragywydd: for ever(). more 1588. h. yn ymyl: ()to alongside , up to .14 g. (am) allan o bob hyd(oedd), (am) allan o hydion, am hydion, am hydoedd (maith): for an unduly or unreasonably long time,‘ for ages ’.1897. ar hyd, ’rhyd, ar ei (fy, eu,&c. ) h., ar hyd-ddo, &c. (i)along , from one end of a thing to the other(),(,,.), or for any distance in that direction following the line of river road &c opposed to ‘’;,across lengthwise longitudinally ; at full length , sprawling ;(), all over covering ; throughout , for the entire duration of.12 g. (ii) ? of the stature of ; after the manner of . 15 g. ar (ei) h. ac ar (ei) draws, ar draws ac ar h., ar h. ac ar l(l)ed, ar l(l)ed ac ar h.: lengthwise and crosswise,(),,,,, the length and breadth of far and wide abroad at large in all directions here and there(),(),,.g. and everywhere all over the place anyhow at random 13 ar (yn) ei (fy, eu,&c. ) h. gyd (gyhyd), (o, o’i, o’u, &c. ) h. gyd (gyhyd): (stretched , lying , &c .) at full length,, flat prostrate , sprawling .16–17 g. ers hydion, ers hydoedd (maith): for a() very long time ,‘’.Arlafar. for ages ohyd:(i)always , all the time , continually , incessantly ; still .15 g. (ii) in length , long ( preceded by specific measurement), lengthwise , longitudinally ; at length , in detail ; to full extend , outstretched , sprawling,; flat along ; during , throughout .g.13 oh.(ac)oh.:time and again,. incessantly 1781. o (ar) h. braich (breichiau): withonesarmoutstretchedatarmslengthatadistancenotclose’,’,, or intimate.g.13 oh.ybwa:of() to a bow ’ s length , drawn out , extended .1552. o (o’i, o’u,&c. ) h. gyd (gyhyd), gw.ar ( yn ) ei hyd gyd ( gyhyd ). o h. chwedleua (galw,&c. ): within talking distance , within call , &c . 1735. o h. llef (ei lef, eu llef,&c. ): at the top of one ’ s voice , as loudly as possible .13–14 g. oh.nos,gw.hynos . ( ) . (o) h. pen (ei ben, eu pen,&c. ) = o h. llef. (o, ar) h. tin (fy nhin,&c. ): hesitantly , reluctantly , half - heartedly , without enthusiasm ( lit . from the length of()’). along one s arse 1703. oh.traed:as fast as possible,.g. at top speed 14 o’i (o’u,&c. ) h. (a’i (a’u, &c. ) lled): lengthwise ( and crosswise ). c. 1400. pa h.: how long(.).g. in direct and ind questions 13 pa h. bynnag: however long.g.14 yn h., yn ei (fy,&c. ) h.: (i)right along , from one end ( of something ) to the other ; at full length , flat, prostrate , sprawling .12 g. (ii) for the entire duration of , during , throughout . 13 g. (iii) ? for ever (‘but perhaps for the entire duration ’(.()‘’). cf ii or at last c. 1400. (yr) un h. (ê): as long(). as 1776. yr un h. a’r un lled: as broad as long. Ar lafar. Amcael hyd i , dyfod ( dod ) o h . i , mesur ei h ., gw. caf: cael, deuaf: dyfod, mesuraf: mesur. Gw. hefyd bed11 , ed . hydab, gw. hydeb. hydaen a.,,. easily spread expansible expandable 1803. hydaenedd eg., expansibility expandability ;(,.). expanse of land &c 1803. hydaer a.,. very importunate very fervent c. 1400. hydaeth ?.eb length , longitude . 18–19g. hydafl a.,,,. capable of being hurled suitable for throwing missile projectile 1632. hydaith a.,-,,. travelling easily fast moving fleet speedy Dchr. 14g. hydal a.;. payable solvent 1778. hydalm a.,-. ancient long standing

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36276 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3627 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1595. hydardd a.,,, abundantly and readily springing or issuing effusive gushing streaming,( over ) flowing . c. 1785–90. hydarf a.,,;?, easily scared or frightened easily startled apt to start or startle exciting scaring. c. 1400. hydarth a.,. vaporizing volatile 1803. hydarthedd eg., volatility volatileness . 20g. hydaw a., silent taciturn , reticent . Diw. 15g. hydawdd a.,. that may be melted or dissolved soluble 1604–7. hyd-ddi, hyd-ddo, hyd-ddynt, gw. hyd. hydeb, hydab eg., valour courage , boldness , audacity , presumption ; confidence ,. trust 12–13g. hydedd eg.,; length extent longitude . 1803. hydeg a.,. very fair or fine of great beauty Dchr. 14g. hydeiml a.,,;,. that may be felt or touched palpable tangible sensitive susceptible 1773. hydeimledd eg.,; palpability tangibility sensitiveness , susceptibility ,. sensitivity 1778. hyder eg. (weithiau eb .) ll. (prin) - oedd . strong or certain hope , ( self -) confidence , (-)self assurance ,(-) self reliance , faith , trust ; person or thing in whom or in which one puts one’;,;,,;, s hope or trust morale high spirits boldness courage valour presumption audacity. Dchr. 14g. Amr.: hydr2 . 1567. hydyr. 1672. Cfn.:,.hyder gwylltnaws: desperation desperateness 1722. ar h. (ei h., fy h.,&c. ): on the off chance , in the hope of ; in expectation of , to the end ( that ), relying on( him , me , &c .); ? by virtue ( of ).15 g. o h. (ar): at the instigation of,;.g. encouraged or inspired by by reliance on 14 Gw. hefyd gwag-hyder, hunanhyder, hyfder, hyfdra. Gthg. hydder. hyderaf: hyderu bg..a’idilynynamlfel a bg .ganyrardd. ar . to be confident,;(),,();, have strong hopes have confidence in trust rely or depend on dare presume,(). make bold to 1588. hydergoeliaf: hydergoelio ba.,, to be hopefully confident believe confidently be assured or convinced. 1618. hyderus a.,,,,; confident hopeful sure trusting expectant courageous , undaunted ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36286 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3628 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY fearless,, bold audacious . 1547. Gw. hefyd gwag-hyderus, hunan-hyderus. hyderusaf: hyderuso ba.,,. to fill with confidence assure reassure 1567. hyderus-ddiofal, hyderus-goeliaf: hyderus-goelio, gw.hyderus + diofal, coeliaf: coelio. hyderusrwydd eg.( vain or undue ) confidence , impudence , audacity , presumption . c. 1700. hyderustra eg., boldness presumption . ?1661. hyderwch eg.,,. confidence boldness audacity 1651. hyderwr eg. ll. - wyr . over - confident or bold person . 1721. hydes a.,. sunny hot 18–19g. hydfed eg.. a reaping along the ridge 1722. hydfesur eg. ll. - au . long or linear measure . 1747. hydfesuryddiaeth eb.. the art of measuring length or distance 1776. hydfod eg., continuance continuation . Dchr. 14g. hyd gyd, hyd gyhyd, gw.hyd—ar (yn) ei hyd gyd, &c. hydiog a.,,. lengthy long tall Ar lafar. hydlif, gw. ehedlif. hydllaw, gw. hytllaw. hydnwy, gw. hudnwy2 . hydoch, 2 ll.hyd . hydoddedd eg.; solution solubility , solubleness . [].1783 hydoddol asoluble.. 1860. hydoddrwydd eg., solubility solubleness ,. fusibility 1773. hydof, gw. hyd. hydol1 eb.ahefydfel a . entire extent , total duration , the whole , entirety . 1756.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36296 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3629 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Fela . pertaining to length , longitudinal ; ? long , of long duration . 1776. Gw. hefyd cydol. hydol2 , gw. hudol. hydom, 1 ll.hyd . hydomog abefouledsoileddirtyfilthy.,,,. c. 1400. hydon a.,. musical tuneful 18–19g. hydor a.,,,. breakable brittle fragile frangible 1604–7. hydorf a. ac efallai eb . surrounded by a crowd ; multitude , throng . Dchr. 14g. hydost a.. very severe c. 1400. hydot, 2 un.hyd . hydr1 a. ll. - on . brave , courageous , valiant , bold , confident , daring ; strong , powerful , able,, big mighty ; special , particular . 13g. Gw. hefyd cyhydr, hytrach. hydr2 , gw. hyder. hydra eb.( hydra in Greek mythology ),.;(). also fig hydra in zoology 1604. hydraeth a.,;, eloquent fluent utterable predicable , easily expressed , expressible . c. 1400. hydraethol a.,,. that may be declared expressible predicable 1604–7. hydraethus a.,. eloquent fluent 1661. hydraidd a.,,;, penetrable permeable pervious penetrating advancing or progressing easily,;?. piercing much frequented Dchr. 14g. Cf. hydreiddiad. hydraill a., revolving capable of ready rotation or of rolling , apt or easy to revolve or roll. 1632. hydrais a.acefallaifel eg . apt to oppress , oppressive ;? hard deal , great power . c. 1400. hydraul a.,,;(); easily worn out quickly expiring transient digestible of food well-, worn worn out , threadbare ;? consuming ; capable of effective digestion ( of stomach); generous , lavish . 14g. hydraw a.. capable of giving instruction

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36306 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3630 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1803. hydrawlig, gw. hydrolig. hydraws a. exceedingly oppressive , stubborn (? and perverse ); ? very strong or steadfast(? and bold ). Dchr. 14g. hydrdaer, hydrddrych, gw.hydr1 + taer, drych. hydred eg. b . length , longitude , also fig .; longitude ( in geog .); longitude ( in astron .). 18–19g. Amllinell ( yr ) hydred , gw. llinell. Gw. hefyd hytred. hydrediad eg. ll. - au . a longitudinal , esp . railway sleeper lying parallel with the rail ; longitude(.). in geog 1814. hydredol a., longitudinal running lengthwise ; pertaining to length or to longitude , denoting longitude. 1803. hydref, hyddfref eg. ll. - au . ()a autumn , fig . period of full maturity of life and development , when decline and decay,, although imminent have not yet actually set in ;, October the tenth month of the year;,. rutting season mating time 13g. ()b season when particular kind of meat , &c ., is at its prime . 15g. Amr.: hydrew. 1604–7. Amcalan hydref , gw.calan1 (hefyd At.). hydrefaf: hydrefu bg.;. to spend the autumn fig be in the autumn of life or in the period of full maturity. 1890. hydrefn a.ahefydfel eb . well - ordered , orderly ; easy to set in order . a. 1587. Fele . eutrepismus ( in rhetoric ), figure of speech where parts are listed before being enlarged upon in an orderly manner. 1595. hydrefnaf: hydrefnu ba., to arrange put in order . 1803. hydrefnid eg.(), eutrepismus in rhetoric figure of speech where parts are listed before beingenlargeduponinanorderlymanner. 1595. hydrefnus a.. orderly 1741. hydrefol a.,. autumnal also fig 1740. hydrefwynt eg.,. autumn wind autumn gale 15–16g. hydreg ?.bg to come together or in contact .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36316 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3631 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. hydreiddedd eg.,. penetrability permeability 1778. hydreiddiad eg.acefallaifel a . permeation , pervasion ,( inter ) penetration , also fig . of influences,.;? &c much frequented . c. 1330–70. hydreiddiaf: hydreiddio bg.. a permeate , pervade ,( inter ) penetrate , imbue , also fig . of influences,. &c 1833. hydreiddiol a.,,,.,, penetrating permeating pervasive also fig of influences voice glance,,. intellect &c 1834. hydreiddrwydd eg.. penetrability 1778. hydreigl a.,;,, moving or changing easily changeable rolling or turning easily rotary circulating,.,..,. also fig e g of story &c 1551. hydreigledd eg.,,,. aptness to roll mobility moveability moveableness 1722. hydreiglrwydd eg.. aptness to roll 1604–7. hydreth a.,. rateable taxable [].1783 hydreuledd eg.. digestibility 1803. œhydreuynt, gw. edryfynt. hydrfardd eg. ll. - feirdd . valiant or able poet . Dchr. 14g. hydrfau eg.. firm or assured possession c. 1400. hydrfer ?eg . ac efallai fel a . water ; strong or free flow , current ; freely flowing ; ?;?strong having a strong lance . 12–13g. Gw. hefyd hydrner. hydrfud eg.. mighty wealth or benefit c. 1400. hydrffraeth a.. strong and swift Dchr. 14g. hydrglau a.. powerful and swift Dchr. 14g. hydrgledd eg.. powerful sword c. 1400. hydri eg.. heroism 1819.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36326 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3632 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hydriaith, gw.hydr1 + iaith. hydrig, hydrigol a. ()a persistent , resolute , stable . Dchr. 14g. ()b habitable . 1604–7. hydrin a., manageable easily managed ,,,;. tractable governable docile malleable 1632. hydrinedd eg.,,,;. manageability tractableness tractability docility malleability 1794. hydrlawen a.,. strong and joyous very happy Dchr. 14g. hydrner eg.. strong lord Dchr. 14g. Gw. hefyd hydrfer. hydro a.,,,;,; easily turned or rotated revolving rotary moveable pliable flexible changeable;. glib 1604–7. hydrocarbon eg. ll. - au . hydrocarbon . 20g. hydroceffalus, hydroceffalws, gw. hydroseffalws. hydroclorid eg.. hydrochloride 20g. hydroclorig a.. hydrochloric 20g. Amasid hydroclorig , gw.asid (At.). hydröedd eg.,;. flexibility pliability verticity 1794. hydro-electrig a.- hydro electric . 20g. hydroffobia eg.,. hydrophobia rabies 20g. hydroffyt eg. ll. - au . hydrophyte . 20g. hydrogen eg.. hydrogen 20g. Ambom hydrogen , gw.bom (At.). hydrogenaidd a.. hydrogenous 20g. hydrogeneiddiaf: hydrogeneiddio ba.,. to hydrogenize hydrogenate 20g. hydrol astrong.. 19g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36336 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3633 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hydroleg eb.. hydrology 20g. hydrolig a.. hydraulic 20g. hydroponeg eb.. hydroponics 20g. hydropsi eg.. dropsy 1615. Gw. hefyd dropsi. hydroseffalws eg.. hydrocephalus 20g. hydrosffer eg.. hydrosphere 20g. hydrostateg eb.. hydrostatics 20g. hydrostatig a.. hydrostatic 20g. hydrotropedd eg.. hydrotropism 20g. hydrsant eg.. powerful saint c. 1400. hydrum, hydrym a., free accessible ,; safe excellent , highest ; quick , sudden , ready ; strong,,. powerful mighty 13g. Amr.:g.hytrum. 14 hydrus a.. hydrous 20g. hydruth a.; easily flattered easily flattering ,. full of flattery 1722. hydrwch a.,,. easily broken fragile brittle 1632. hydrwiw, gw.hydr1 + gwiw. hydrwm a.,. apt to be heavy or sluggish inert 1803. hydrwyllt, gw.hydr1 + gwyllt. hydrych, hydryll, gw. hyddrych, hyddryll. hydrym, gw. hydrum. hydwf a.ahefydfel.- eg full grown , growing well , well - built , sturdy ,, tall fine , luxuriant . 13g. Feleg . growing youth or plant . 1688. hydwg, gw. hudwg.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36346 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3634 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hydwng a.. confederate 1604–7. hydwn a.,,;?, easily broken fragile often broken cutting breaking or slashing easily . Dchr. 14g. hydwydd a.,,. powerful strong mighty 16–17g. hydwyll a.,, gullible fallible inexperienced ; deceitful . 14g. hydwyllaf: hydwyllo ba.,,. to deceive dupe inveigle 1842. hydwylledd eg., gullibility deceivableness ,. fallibility 1772. hydwyllog a.,, gullible fallible inexperienced . 1849. hydwym a., tepid lukewarm ; warm , also fig . 16g. hydwymaf: hydwymo bg., to be warm or lukewarm grow warm or lukewarm . 1604–7. hydwyth a. ()a powerful , strong , mighty . c. 1230–60. ()b elastic , resilient , springy ; flexible , esp . fig ., adaptable ; lively , nimble , brisk , swift , quick. 1803. Gw. hefyd anhydwyth. hydwythder, hydwythedd eg.,, elasticity resilience springiness ; flexibility ,.., esp fig adaptability;. nimbleness 1803. hydwythol aelastic.. 1850. hydyb a. ac efallai fel eg . imaginable , supposable ; arousing suspicion or doubt ; suspicious,;?. jealous fancy 1346. hydybrwydd eg.. suspiciousness 1794. hydyf eg.’ lady s smock , cuckoo - flower . 1813. Cfn.:,,.hydyf du: black hellebore Christmas rose Helleborus niger 1901. h. y waun: lady’,-, s smock cuckoo flower Cardamine pratensis .g.20 Gw. hefyd hydwf. hydyfaf: hydyfu bg.. to vegetate 1794. hydyfedigol a.. vegetative 1794. hydyfiant eg.,;. vegetation growth plants Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36356 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3635 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1794. hydyfol a.; vegetable growing well . 1839. hydyn a.,,,,,;( easily drawn or managed tractable facile docile mild gentle ductile of metal,.); &c stretched out , extended , long , protracted ; removable . 14–15g. Gw. hefyd anhydyn. hydynrwydd eg.,,;(). tractability docility pliancy ductility of metals 1722. hydyr a.. malleable 20g. hydys, gw. hide. hydyst a.. abletobearwitnessbylaw 1604–7. hydywys aeasilyled.. 1604–7. hydd1 eg. (b. hyddes ) ll. - od . stag , hart , also fig . 13g. Amban hydd , clais yr h ., corn h ., gwenith yr h ., llwdn h ., llysiau ’ r h ., tafod yr h., gw.ban1 , clais, corn (At.), gwenith, llwdn, llysiau, tafod. Gw. hefyd corhydd. hydd2 ?.e ll . black cherries , mazzards . c. 1588. hydd3 , gw. rhud. hydda a., good well ( and good ),, proper appropriate ,, true certain , by all means ; confident,, firm sufficient , willing ,() with a welcome , ready . 1475–1500. Amr.: hyddaf. 1759. hyfdda. 1615. hyddadl a.,, disputable debatable controversial . 1604–7. hyddafr eg.ll..-,-, hyddeifr goat hart goat deer steinbock . 1632. hyddaidd a.,. having the attributes of a stag cervine 16–17g. Gw. hefyd hydd1 . hyddaif a.,;. easily singed or blasted easily burnt burnt 14g. hyddail aleafy.. 15g. hyddal a.,,;,. easily caught or held easily contained comprehensible receptible receptive 1632. hyddalrwydd eg.,. receptibility receptivity [].1783

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36366 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3636 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hyddall a.. very blind a. 1587. hyddallt, gw. hyddeall. hyddalltedd, hyddalltrwydd eg.. intelligibleness 1775. hyddangos a., apodictical demonstrable , incontrovertible ,. evident 1722. hyddatod a.,. easily untied easily solved 1722. hyddawn a., gifted accomplished , talented ;generous ,, free bountiful , liberal . Dchr. 14g. hyddbarc eg.-. deer park c. 1785–90. hyddeall, hyddyall, hyddallt a.,,. easily understood intelligible comprehensible p. 1584. hyddeigr a., tearful lamentable , lachrymose . 1632. hyddellt a.,,,,,. easily splintered easily split prone to fracture fissile fragile scissile c. 1500. hydder a.,. very stubborn steadfast c. 1400. hyddestl a., neat delicate , elegant ,, fine handsome . Dchr. 14g. hyddew a.,. penetrating pervasive 14–15g. hyddewog a.,. penetrating piercing c. 1400. hyddfarch eg. ll. - feirch . horse like a stag , swift steed . Dchr. 14g. hyddflaidd eg. ll. - fleiddiaid . wolf which kills stags . 16–17g. hyddflew, gw.hydd1 + blew. hyddfre, hyddfref, gw. hydref. hyddfrefaf: hyddfrefu bg.. to troat 1794. hyddfrefig ?.a desiring the stag ( of a doe ). Dchr. 17g. hyddfryd a., pleasant agreeable . 1603. hyddgadr a.. handsome or powerful like a stag 16–17g. hyddgae eg. ll. - au . deer - park . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36376 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3637 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1722. hyddgain a.. handsome like a stag 16–17g. hyddgam eg.( long stride like that of a deer ),. gallop 1604–7. hyddgamaf: hyddgamu bg.,. to stride gallop 1794. hyddgant, hyddgan eg.. b herd of deer ; deer , stag , doe . 14g. hyddgarw eg. ll. - geirw . stag , deer , also fig . of lord , patron , wise leader , horse , &c . 15g. hyddgen eg.-, deer skin buckskin . 14g. hyddgi eg.ll.-.-,-, gwn buck hound stag hound greyhound . 15g. hyddgig eg.. venison 1794. hyddgoed eg.-. deer park 1632. hyddgoeth afinelikeastag.. 15g. hyddgorn eg.;. the antler of a deer hartshorn 1803. hyddgre, hyddre eb.. herd of deer 14g. hyddgroen eg., deerskin buckskin . 1803. hyddgwyr1 ?.fel.eg a feeding upon deer ’ s grease or tallow . c. 1400. hyddgwyr2 ?.e tf . unknown plant , identified in dictionaries with hindberries (.. i e raspberries). and black cherries 14g. Cfn.:--.dîr hyddgwyr: black cherry water 1793. hyddgyllen, hyddgylla eb.. g stag ’ s stomach , perhaps specifically the maw . 13g. hyddiffodd a.. easily quenched 1722. hyddig a.,,,,-,-, easily offended peevish tetchy irritable short tempered bad tempered irascible;. sensitive 1632. hyddigedd eg.,;,. hastiness of temper irascibility sensitivity sensitiveness 1774. hyddigrwydd eg.,,. hastiness of temper touchiness irascibility

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36386 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3638 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1770. hyddigus a.,. irascible irritable 1850. hyddiog a.,-. cervine stag like 16–17g. hyddir a.,. very certain dire c. 1400. hyddith eb.. eulogy 1595. hyddlam eg., leap of a deer long leap or stride . 17g. hyddleidr eg. ll. - ladron . deer - stealer . 1852. hyddliw a.(). fallow colour 1800. hyddlwdn eg. ll. - lydnod . young deer . 15–16g. hyddlwybr a.. stalking or trailing deer 14g. hyddnaid eb.( long ) jump ( like that ) of the hart . c. 1400. hyddo gn..ac.!,! cfrch ebd hallo hollo 1721. hyddoeth a.,. very wise sapient 1595. Gw. hefyd hyfddoeth. hyddof a., tame tractable , easily tamed , tameable . 1604–7. hyddolog a.,,. distributing freely generous ready Dchr. 14g. hyddre, gw. hyddgre. hyddring aeasilyclimbed.. 1604–7. hyddrwg a.. very wicked 1630. hyddrych a., visible easily seen , conspicuous . 1595. hyddrychedd eg., visibility visibleness . 1794. hyddryll a.; broken easily broken . [].1752 hyddur a.. steadfast or hard as steel c. 1400.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36396 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3639 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hyddwain ?.a swift as the deer . c. 1400. hyddwellt e..neu.. tf e ll some sort of long grass or herbage . 15g. hyddwfr a.;-. easily watered well watered 1632. hyddwyn a., easily borne easily carried ,,,,. portable easily led handy convenient 1604–7. hyddwys a.. veryintenseorearnest c. 1588. hyddyf a.,;;(). drinkable potable drinking drunk of liquid 1604–7. hyddyn a.acefallaifel eg . much resorted to or frequented , populous ;? splendid or bold man. 12–13g. hyddysg a. learned , trained ,- well versed , proficient , expert ,, able skilful ; civilized , cultured;,,(); apt to learn teachable easily taught of a person easily understood or learnt(). of a subject c. 1220–70. hyddysgaeth eb.,,. aptness to learn or be taught docility teachableness 1722. hyddysgaf: hyddysgu ba.,(),,() to teach thoroughly instruct well train make one proficient. 1588. hyddysgedd eg.,,;, aptness to learn or be taught docility teachableness conversance proficiency,. skill 1722. hyddysgiad eg. ll. - au . a training . 1794. hyddysgrwydd eg.,,;, aptness to learn docility teachableness conversance knowledgeableness,,. proficiency skill 1604–7. hyeddgu a.. entreating and dear p. 1584. hyeithr a.. exceptionable 1773. hyena eg. ll. hyenau . hyena ; also fig . 1588. Gw. hefyd hien. hyf, gw. hy1 . hyfad a., good appropriate , advantageous ,. fine 1595. hyfael a.,, profitable gainful advantageous . 1803.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36406 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3640 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hyfaes a.(). filling or covering the fields s c. 1400. hyfaeth a., nourishing nourishable ;; hospitable easily nourished ;-, well nourished well-,-,-. nurtured well bred well mannered 14g. hyfaethgu, gw.hyfaeth + cu. hyfag a., nurturing nourishing . c. 1400. hyfagl a.;. stained spotted c. 1400. hyfai a.;. censorious culpable 1771. hyfaidd a., bold daring , adventurous , dauntless , audacious ;? emboldening ( of wine , beer,.). &c 14g. hyfais a.. fordable 1722. hyfal a., like similar . c. 1400. hyfalch a.( exeedingly ) proud , arrogant , presumptuous . 1591. hyfall a.. rotting or decaying easily 1722. hyfaml a.. familiar 1595. hyfar airascibleangry.,. 14g. hyfarn a., damnable condemnable , reprehensible ; censorious ;. judicious 1771. hyfas a., qualmish fainting easily . 1780. hyfawdd a.. easily drowned or sunk 1722. hyfawl a., laudable commendable , estimable , praisworthy . Dchr. 14g. Gw. hefyd hyfol. hyfawr a., great exceptional . c. 1400. hyfder, hyfdra eg., boldness audacity , presumptuousness , brazenness , presumption ; confidence,. courage 1567. Gw. hefyd hyder. hyfdda, gw. hydda.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36416 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3641 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hyfddewr a.,. daring and bold brazen 1659. hyfddoeth a., bold and wise confidently wise . 16g. hyfebog a.,. full of bold expressions outspoken 1595. hyfed1 a., easily reaped ready for reaping . 1632. AmAlban Hyfed , gw.alban2 (At.). hyfed21 , gr. gfrt. yr a.hy , hyf . hyfed3 , gw. hyfedr. hyfedr a.,, skilful expert proficient ,,,, clever able adroit dexterous , accomplished , experienced,;. knowledgeable familiar 14g. Amr.: hyfed3 . 1603. hyfedraf: hyfedru bg.. a to be skilful or proficient ; make proficient , cause to be able . 1604–7. hyfedredd eg., sill adroitness , proficiency , ability , expertness , expertise , experience . 1632. hyfedrus a.,, skilful expert proficient ,. clever 1730. hyfedrusrwydd eg., skill skilfulness , expertness . 1814. hyfedrwydd eg., skill adroitness , proficiency , expertness , expertise , knowledge . 1588. hyfedrydd eg.,. an adept expert 1850. hyfeddw a., very drunk given to drinking . 1603. hyfefl a.? cursing , foul - mouthed ; disgraceful , accursed . c. 1400. hyfeiddiol a., bold daring . 1803. hyfeiddrwydd eg.,,,. audaciousness audacity boldness intrepidity 1770. hyfeirwydd eg.. censoriousness 1771. hyfeiwr, hyfeiydd eg. ll. - wyr . censorious person . 1771. hyfel a.. sweet 1770. hyfelydd eg.. the sun 1707.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36426 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3642 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hyfen, gw. hufen. hyferth a.. very fine or beautiful 1821. hyferw a.;. easily boiled or cooked digestible 1604–7. hyferwaf: hyferwi bg.. a to poach ( an egg ); boil easily . 1725. hyfes a.. abounding with acorns c. 1400. hyfeth a., fallible transient . c. 1400. hyfglaim a.neu eg . daring in one ’ s claim ; daring claim . 1603. hyfgredaf: hyfgredu ba., to believe boldly believe without fear of the consequences , believe with conviction. 1675. hyfgwymp, gw. hygwymp. hyfhaf: hyfhau bg.. a to wax bold ; make bold , embolden , make courageous , strengthen . 16g. hyfoch a.(?). very swift or quick and bold c. 1400. hyfod a.neu eg . good ; good being . 16–17g. hyfodd a., easily pleased easily satisfied ,;,,, placable very pleasing agreeable pleasant fine. 1604–7. hyfodd-der, hyfoddedd, hyfoddrwydd eg.,, easiness to be pleased placability placableness. 1754. hyfoes a.ahefydfel eg . polite , courteous , genteel , in good taste ; civility . 16g. hyfoesedd eg., courtesy politeness ,, delicacy good taste . 1772. hyfoeseg eb.. etiquette 1852. hyfoesgar amannerlypolite.,. 1839. hyfol a. ()a gentle , tender , quiet , slow to anger . Diw. 17g. ()b leisurely , slow ( in doing something or by nature ), lifeless , spiritless ; unconcerned . 18g. hyfolog a., laudable commendable , praiseworthy .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36436 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3643 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Dchr. 14g. Gw. hefyd hyfawl. hyfr, hafr eg. (un. bach. hyfryn ) ll. hyfrod , heifr ( od ). male goat ( esp . gelded male goat). 14g. Amr.: hefr. c. 1400. Amcroen hyfr , gw.croen (At.). Gw. hefyd hafren. hyfrad a.,. treacherous false 1603. hyfram a.,. breaking wind farting c. 1400. hyfrath a.; apt to sting or bite easily stung or bitten . 1722. hyfrawd a.,,. judicious wise sensible 1595. hyfref1 a.,. apt to bleat bleating 15g. hyfref2 , gw. hydref. hyfreg a.,, crafty sly scheming ; fragile ,. brittle c. 1400. hyfren, gw. hafren. hyfreudeg a.,,,. eloquent fluent ready pleasant 17g. hyfrfwch eg. ll. hyfrfychod . male goat . 1604–7. hyfribwyll a., grave serious , solemn , deliberate . 1595. hyfrisg a.. very lively 1600–25. hyfriw a., easily hurt easily shattered ,,,,;; breakable breaking fragile brittle friable ?.shattered Dchr. 14g. hyfro a.; free patriotic . 14g. hyfrwd a.. ardent 14g. hyfrwnt a.. very filthy c. 1400. hyfrwydr a., valiant in battle prepared for battle . 14g. hyfrwyn a.acfel eg . very sad , sorrowful ; sadness , heaviness . c. 1588. hyfrwysg a.ahefydfel eg . very lively or powerful ( person ); easily intoxicated . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36446 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3644 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. hyfryd a., pleasant agreeable , delightful ,,,,;,, kindly fine fair melodious joyful merry glad,. cheerful 13g. Gw. hefyd hyddfryd, hyfrydion. hyfrydaf: hyfrydu bg.. a to amuse , divert , delight , exhilarate , console , cheer up ; delight(),. oneself rejoice 14g. Gw. hefyd ymhyfrydaf: ymhyfrydu. hyfrydaidd a.,,,. delightful pleasing pleasant melodious 1588. hyfrydber, hyfrydbeth, gw. hyfrytber, hyfrytbeth. hyfryd-ddenaf: hyfryd-ddenu ba.,. to entice allure 1796. hyfrydedd eg.,, pleasingness pleasantness delightfulness . 1780. hyfrydfas eb., ecstasy rapture . 1773. hyfrydfasol a.,. rapturous ecstatic [].1783 hyfrydflas a.ahefydfel eg . savoury , tasty , nectarean ; savouriness . 1632. hyfrydgwsg, hyfrydiaith, gw.hyfryd + cwsg, iaith. hyfrydion elldelights.. . 1855. Gw. hefyd hyfryd. hyfrydlais eg. ll. - leisiau , a hefyd fel a . sweet or melodious voice , pleasant or joyous sound. 1620. Fel.-,,-,a sweet voiced sweet sweet toned melodious . 1588. hyfrydlawn, gw. hyfrydlon. hyfrydle eg. ll. - oedd . pleasant place or state , ideal spot , elysium . 1632. hyfrydlef, gw.hyfryd + llef. hyfrydlon, -lawn a.,,,. delightful pleasant sweet joyful 1567. hyfrydlu, gw.hyfryd + llu. hyfrydlwys a., pleasant delightful ,,,,,. elysian delectable comely fair seemly 1632. hyfrydlys, gw.hyfryd + llys1 . hyfrydol a.,,,,,,;, delightful agreeable pleasing pleasant beautiful fair fine sweet

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36456 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3645 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY melodious. 16g. hyfrydoledd eg.,, pleasingness pleasantness delightfulness . 1849. hyfrydrwydd1 eg.,, pleasingness pleasantness delightfulness . 1780. hyfrydrwydd2 , gw.hyfryd + rhwydd. hyfrydsain, hyfrydsawr, gw. hyfrytsain, hyfrytsawr. hyfrydus a., pleasant delightful ,. sweet 1651. hyfrydwaith, gw.hyfryd + gwaith1 . hyfrydwch eg., joy exhilaration , pleasure ,delight , enjoyment , recreation , complacency,;, serenity beauty goodliness . c. 1400. hyfrydwedd a.ahefydfel eb . pleasant , good - looking ; fair countenance . p. 1584. hyfrydwlad, hyfrydwyn, gw.hyfryd + gwlad, gwyn1 . hyfryn, gw. hyfr. hyfrys a., swift speedy . 14g. hyfrytêf: hyfrytéu bg.. a to be or make joyful , gladden , comfort , console . 14g. hyfrytber a.(,,.),,,, delightfully sweet of smell sound &c pleasant dulcet melodious charming,. ravishing 1604–7. hyfrytbeth, gw.hyfryd + peth. hyfrytffau eg.. grotto 1774. hyfrytgan, gw.hyfryd + cên1 . hyfrytsain eb.ahefydfel a . sweet sound , euphony ; melodious . 1773. hyfrytsawr eg.ahefydfel a . sweet scent , perfume ; sweet - smelling , fragrant . 1722. hyfud a.,,. easily moved mobile moveable 1632. hyfudd aprofitable.. 1780. hyful ahumble.. 18–19g. Gw. hefydanhyful (At.), ufyl. hyfws a.,. stinking musty

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36466 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3646 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. hyfwth animble.. c. 1400. hyfwyd a.,, eatable edible good to eat . c. 1730. hyfwyn akindlygenialgentle.,,. p. 1584. hyfydr a., of joyful song disposed to sing . Diw. 15g. hyfygr a., fair beautiful , amiable , pleasant . 1595. hyfysg a.- well blended . 1603. hyfysgwr, gw. huysgwr. hyfyw a.( very much ) alive , lively ; viable . 1603. hyff1 , gw. hiff. hyff2 , ff. l., gw. hoff. hyff3 , 3un.pres.myn.yf.hoffaf : hoffi . hyffaf: hyffo, gw. hiffiaf: hiffio. hyffawd a.,,. fortunate lucky happy Dchr. 14g. hyffer a.,. easily frozen congealable 1632. hyffiaf: hyffio, hyffiant, gw. hiffiaf: hiffio, hiffiant. hyfflam a.,. inflammable also fig 1803. hyfflon, gw. yfflon. hyfflyn, gw. yfflyn. hyffo a.; volatile apt to retreat , capable of retreating ,. fugitive 1803. hyfföedd eg., volatility volatileness ; aptness to retreat . 1803. hyffol a.,. prone to folly very foolish 17g. hyffordd a.ahefydfel eb . easily traversed , passable , direct ; easy , facile , ready , apt ; familiar,,,,, instructed trained expert dexterous prosperous . c. 1400. Fele . open way ; instruction . 1588.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36476 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3647 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Amllwybr hyffordd , gw. llwybr. hyfforddaf, hyfforddiaf1 : hyffordi, -io bg.. a to train , instruct , teach , educate , inculcate;,, direct guide forward ,convey ; expedite , facilitate . 1567. Amcanolfan hyfforddi , coleg h ., gw.canolfan (At.), coleg. Gw. hefyd fforddiaf1 : fforddio. hyfforddedig a.. bfl trained , instructed , educated , taught . 1595. hyfforddfa eb. ll. - feydd . training place or centre . 1730. hyfforddgar a.. instructive 1683. hyfforddgynnwrf, gw.hyffordd + cynnwrf. hyfforddiad eg. b . ll. - au . guidance , guiding , training , tuition , education , instruction , direction,; recipe facilitation , promotion . 1618. Gw. hefyd fforddiad. hyfforddiadol a., training instructive , directive ,,, guiding didactic educational . 1728. hyfforddiadur eg. ll. - on . ( eccl .) directory . 1852. hyfforddiaf1 : hyfforddio, gw. hyfforddaf: hyfforddi. hyfforddiaf2 : hyfforddio ba.,,,;,, to afford give provide furnish afford manage have the means. 1691. Gw. hefyd fforddiaf2 : fforddio, ffwrdiaf: ffwrdio. hyfforddiant eg.,,,,,; a training instruction direction guidance tuition education facilitation,. promotion 1671. Cfn.:.g.hy#orddiant adfer: remedial instruction 20 h. gwasanaethol,—mewn gwasanaeth: in-.g. service training 20 h. mewn swydd=g. h. gwasanaethol. 20 h. rhaglennol: programmed instruction.g.20 hyfforddiol, hyfforddol a.,,;,; instructive directing educational useful helpful swiftly and readily moving. 1604–7. hyfforddiwr, gw. hyfforddwr. hyfforddlong eb. ll. - au . training - ship . 1895. hyfforddlyfr eg. ll. - au . textbook , handbook , manual . 1852. hyfforddnod eg.. docket 1772. hyfforddol, gw. hyfforddiol. hyfforddrwydd eg.,,; direction guidance method opportunity , convenience ,. access

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36486 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3648 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1551. hyfforddus a.,-,,; trained well instructed skilled expert instructive , directive ;, ready convenient. 1588. Gw. hefyd fforddus. hyfforddwaith eg.,;(.). guidebook handbook eccl directory c. 1658. hyfforddwr, hyfforddiwr eg. (b. hyfforddwraig , ll. - wragedd ) ll. hyfforddwyr . trainer,,,,;;-, instructor guide teacher coach foreman guide book instruction book , manual,;;(.). handbook catechism eccl directory 1632. hyfforddydd eg.,,. director guide instructor 1659. hyffraeth a.,. eloquent fluent 1595. hyffroen asnorting.. [].1783 hyffrom a.. very wild or impetuous a. 1587. hyffrwyn a.,,,. that may be bridled easily bridled broken in tame 1722. hygabl a.. blasphemous 1606. hygad a.; warlike having a multitudinous host . 14g. hygadr a.. very strong or fine 14g. hygadw ba.a’rbe.fel a . to keep or guard well , safeguard ; easily kept or guarded . Dchr. 14g. hygae a.. easilyclosedorshut 1604–7. hygael a.,,,. comprehensible obtainable attainable available 1604–7. hygaeledd eg.,. attainableness availability 1770. hygaff a.;,;,. easily obtained ready free welcome acceptable 13g. hygagl afouldirty., . c. 1400. hygain a.,(). beautiful exceedingly fair 1830. Amr.:g.hegain. 16–17 hygall a.,. very wise cunning 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36496 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3649 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hygant, gw. tyciant. hygar a. ll. - ion , weithiau gyda grym enwol. amiable , amicable , dear , lovable , loving,, pleasing courteous ,;, kindly pleasant beautiful . 13g. Amr.: hegar. c. 1330. hygarad amuchloved.. Dchr. 14g. hygaraf: hygaru bg.. a to love very much . c. 1400. hygaraidd aamiable.. 1659. hygarber a.. lovely and sweet Dchr. 15g. hygarddoeth, gw.hygar + doeth1 . hygaredd eg., kindliness amiability , indulgence , graciousness ;. piety 1568. hygarfoes a.,,(). courteous amiable kind in disposition c. 1400. hygarth a.. easily cleansed 1632. hygarw eg.,.. brave or fine deer fig bold leader 16g. hygarwch, hegarwch eg.,,,,. amiability kindness friendliness geniality affection 13g. hygas a., weithiau gyda grym enwol. abominable , offensive , obnoxious , hateful , odious . 16g. hygasgl a., easily assembled easily gathered together , that may be collected ;, deducible that may be inferred or concluded. 1632. hygasrwydd eg., hatefulness obnoxiousness ,. odiousness 1803. hygaul a.. easily congealed 1632. hygawdd a.,,(),; easily offended or provoked irascible susceptible to offence sensitive ?,,.very angry wrathful vexatious Dchr. 14g. hyged a., weithiau gyda grym enwol. bountiful , generous , helpful , benign . 13g. hygedrwydd eg., generosity beneficence , bountifulness . 1604–7. hygel a.;,. easily concealed hidden withdrawn c. 1400. hygladd a.,. easily buried buriable

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36506 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3650 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1604–7. hyglaer a.( very ) bright , clear , apparent ; demonstrable . 14g. hyglaif a.,. with a quick or unerring weapon warlike 14g. hyglau a., loud resonant ;, clear evident , manifest , renowned , illustrious , certain ; ?,swift quick , ready . 13g. Amr.: hyglef. 1567. hyglawdd a., easily dug which can be dug . 1632. hygledd a.ahefydfel eg . quick to draw the sword , sword in hand , fighting ; fighter,. duellist 1621. hyglod a.,,, celebrated renowned famous praiseworthy ,. glorious 14g. hyglodus a., famous renowned . 1838. hygloddyn eg.. fossil 1852. hyglud a.,,. easily carried portable transportable Dchr. 17g. Gw. hefyd hyglyd. hygludedd eg., portability portableness , transportability . 1780. hyglust a.,,,-. attentive intent listening open eared 1632. hyglustrwydd eg.. attentiveness 1770. hyglwm a.. easilyknottedortied 1632. hyglwyf a., vulnerable easily wounded ;?,. stricken wounded c. 1400. hyglyd a., snug warm ,. dry 16g. hyglydd, hyglyddus, gw. rhyglydd, rhyglyddus. hyglyw a.,,. audible clear distinct 1595. hygnaif a., easily shorn ready to be shorn . 1604–7. hygnaw, gw. hygno. hygnaws, gw. hynaws. hygno a.,;. easily chewed edible apt to chew or bite

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36516 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3651 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16g. hygnwd eg.,,. fruitful fertile plentiful 1632. hygoel a.ahefydfel eg .ll.- ion . credible , believable , likely ; enticing ; credulous , gullible,. easily persuaded 1567. Fele . belief ; superstition . 1711. hygoelaidd a.,. credulous gullible 1722. hygoeldeb eg.. credulity 1604–7. hygoeledd eg. ll. - au . credulity , gullibility , superstitiousness ; belief , persuasion ; superstition,,. false belief fantasy 1632. hygoeliad eg., belief persuasion . 1722. hygoeliadwy a.,,;. believable plausible enticing credulous 1567. hygoeliaf: hygoelio bg.. a to believe easily or readily , be credulous . 1803. hygoelrwydd eg., assurance confidence , conviction ; credulousness . 1567. hygoelus a.,; credulous gullible superstitious . 1800. hygoeth a.. much refined 1603. hygof a.,,,;, easily remembered well remembered memorable unforgettable mindful heedful,. attentive 15–16g. hygofus a.,. easily remembered memorable 1822. hygoll a.,;;,,. easily lost or forfeited losable apt to lose lost stray at a loss 15g. hygor a.;; frequent crowded splendid or beneficial . Dchr. 14g. hygosb a.,. punishable corrigible 1722. hygost a.,. spending much of great outlay c. 1400. hygraf a.,. easily erased or deleted delible 1632. hygraff a.. very tenacious a. 1587.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36526 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3652 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hygrair eg.neu a . very holy or valuable ( relic ). Dchr. 14g. hygrawn, gw. hygron1 . hygre a.. croaking ?g.17 hygred a., credible easily believed ();,;in credulous gullible firmly believing , confident . Dchr. 14g. hygrededd eg.. credibility 1772. hygromedr eg. ll. - au . hygrometer . 20g. hygron1 , hygrawn a.,. liable to gather or collect readily filling 1803. hygron2 , ff. f., gw. hygrwn. hygrwn a.(b. hygron ). very round or full , very tense , intense or mighty ; whole , complete. c. 1400. hygrwydr a., roving wandering ;;?. errable finely chased 1603. hygryg a.( very ) hoarse ; stammering , inarticulate . 14g. hygrym, gw. hyrym. hygryn a., trembling tremulous ,,. tottering shaky 1604–7. hygu alovelyamiableloving., ,. Dchr. 17g. hygudd a.;;,. that may be hidden or concealed apt to hide concealed hidden 1595. hygur a., painful vexatious ;throbbing ,. beating c. 1400. hygwbl a., perfect complete . 16–17g. hygwd, gw. hudwg. hygwl a.,. blameable culpable 1632. hygwydd a.();. prone or inclined to fall into inclining 1632. hygwymp a., ready to fall about to drop . p. 1584. hygwyn a.,; much lamented lamentable apt to complain or grieve . Dchr. 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36536 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3653 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hygyd a.,;?-, that may be readily joined or united hanging together well assembled well-. joined 1603. hygyrch a. ()a accessible , approachable , easily reached ; much frequented . Dchr. 14g. ()b frequent . 1707. ()c attacking . 1775. hygyrchaf: hygyrchu bg. a’i dilyn gan yr ardd. i . to go frequently , resort . 1604–7. hygyrchaidd a.,, approachable congenial freely or frequently approached . c. 1400. hygyrchedd eg.;(,.),,,, accessibility frequency of people &c concourse assembly crowd throng. 1632. hygyrchol a.,. much frequented much resorted to 1604–7. hyhi, hihi rh. prs . annib. dwbl, 3 un. b. she ( her ), it ( with emphasis ), she (),(her it in contrast to someone or something else ),(),( she her it for her () its part), she herself , it itself . 13g. Amr.: yhi.1551. Gw. hefyd hi, hithau, hyhithau. hyhithau rh. prs . pwysleisiol, 3 un. b. she or it also , even she or it , she herself , it itself,()(). she it for its part 14g. hyhollt a., fissile easily cloven or split . 1632. hyhud, hyhudrwydd, gw.ehud (hefyd At.), ehudrwydd (At.). hyhysb a., drainable exhaustible . 1722. hylabalî, gw. halibalî. hyladd a.- death bringing , deadly ,, fatal striking unerringly or unfailingly , destructive;,. easily struck or killed liable to be destroyed Dchr. 14g. hylafar a.,,(). eloquent fluent very articulate c. 1400. hylaidd, gw. hilaidd1 . *gw.hylaif, hyglaif. hylais a.. sonorous 18–19g. hylam a.;. that may be jumped jumping nimbly Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36546 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3654 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. hylan a.;;. very pure or beautiful holy hygienic 16g. hylas a.,. very blue or verdant azure 15g. hylathr a.,;,,. that may be polished polishable very bright gleaming or glistening polished Dchr. 14g. hylaw a., handy convenient ; dextrous ,,;,;, adroit skilful free easy generous obliging , helpful. 14g. hylawch1 a.ahefydfel eg .( person ) ready to harbour , patronize or shelter , protecting or guarding();?(, person cherished of aim thought ,,.). idea &c 12–13g. hylawch2 eg.,,. adroitness dexterity skilfulness 1604–7. hylawn a.;,,, easily filled brimful full abounding possessing abundance or plenty . Dchr. 14g. hylawrwydd eg., dexterity adroitness ,;. skill convenience 1604–7. hylbobyn eg.. pimple 1547. Gw. hefyd heulbob. hyled a.,,,;. expandable expansible extensible extendable extensive 1771. hylef a., loud vociferous , clamorous , noisy ; euphonious . c. 1400. hylen a.. learned 18–19g. hylendid eg.. hygiene 20g. hyles a.( very ) beneficial , advantageous , profitable , useful . 1568. hylew a.acfel eg .( very ) brave , fearless , intrepid ( person ). 16g. hylid a., choleric irascible ,-, hot headed impetuous ; irritable ,. touchy 1632. hylif a.ahefydfel eg .ll.- au . liquid , flowing ( freely or abundantly ), streaming , running;. fluid 1727. Fele . a liquid , juice ; a fluid ; a flow , a flowing . 1815. Cfn.:.hylif gwefrol (gwefraidd): electric fluid 1815. h. gwydrog: vitreous humour.g.20 h. trydanol= h. gwefrol. 1844. Amhedwrthsur hylif , gw. hedwrthsur.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36556 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3655 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hylifaf: hylifo bg.. a to liquefy , liquidize ; flow readily . 1803. hylifaidd a.-,;. liquid like liquid fluid 1846. hylifedig a.. bfl liquefied , liquidized . 20g. hylifedd eg. ll. - au . liquidity , liquid state ; liquid ( substance ); fluidity ; fluid ();(substance fluency of language );. financial liquidity 1772. Cfn.:.g.hylifedd cydwladol: international liquidity 20 hylifiad, hylifiant eg. ll. - lifiadau , - lifiannau . liquefaction ; liquid or fluid state , liquidity,;,. fluidity flow stream 1839. hylifog a., flowing streaming , running . 1850. hylifol a., liquid running ; relating to financial liquidity ; liquid ( of assets ). 1831. Amasedion hylifol , gw.ased (At.). hylifrwydd eg.. liquidity 1773. hylith1 a.-, well fed plump ; fertile ; easily enticed . c. 1400. Gw. hefyd hylyth. hylith2 , gw. hylithr. hylithr a.ahefydfel eg .. b readily and swiftly sliding ( moving , flowing , &c .), slippery,; slithery inclined ,,;,,,. apt prone fluent easy facile glib 13g. Fele . wild or stinking iris , gladdon ( also identified , probably incorectly , as stinking hellebore and as iris,). yellow flag c. 1400. Amr.: hylith2 . 1762. Gw. hefyd hylythr. hylithraf: hylithro bg.,. to run or flow out easily or quickly stream 1604–7. hylithraidd a.. fluent 1762. hylithredd eg.,,(,.),,,. slipperiness ease readiness of talent &c fluency eloquence glibness Dchr. 17g. hylithrffordd eb. ll. - ffyrdd . slippery road or way . 16g. hylithrwydd eg., ease facility , fluency . 1717. hyliw a.;,,,(,,.). easily coloured colourful vivid lively graphic of description language &c 1604–7. hylý, helý gn..ac.!,! cfrch ebd hallo hello

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36566 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3656 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. hylog1 a., easily hired that may be hired ,. for hire 1722. hylog2 , gw. hulog. hylong a.(,,.). navigable of sea channel &c 1632. hylon a.( very ) cheerful ,( exceedingly ) merry , joyful . 1604–7. Gw. hefyd hylen. hylonrwydd eg.,,. jocundity gladness joy 1775. hylonydd a.( very ) calm , peaceable , appeased . 14g. hylosg a.ahefydfel eg .ll.- ion . combustible ; inflammable ; burning , fiery , fig . ardent,. fervent 1604–7. Fele . combustible ( material or substance ), tinder , kindling , dry brushwood , firewood,. fuel 1632. Amdefnydd hylosg , gw.defnydd (At.). hylosgaidd a., combustible inflammable ;. burning 1842. hylosgedd eg.;. combustibility combustion 1803. hylosgiad eg.. combustion 1838. hylosgol a.; combustible inflammable . 1853. hylosgrwydd eg.. combustibility 1803. hyloyw a. ll. - on . brilliant , shining , bright , luminous ; ? transparent ; clear , manifest , distinct,( plain of words ,.);, &c illustrious splendid . 14g. hyloywder eg.( great ) brilliance , brightness . 1604–7. hylud a., holding fast readily adhering ,,,;,, clinging tenacious secure gluey clammy viscous. 14g. hyludaf: hyludo ba.,,. to fix or fasten securely join glue 1604–7. hylun a.,,;,. capable of being formed expressed or depicted portrayable shapely beautiful 1773. hylunder, hylundra eg.. figurability 1773.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36576 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3657 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hylunedd eg.. figurability 1773. hylwgr a., corruptible subject to deterioration ,,.,,. damage &c easily defiled perishable 15g. hylwng, gw. hylwnc. hylwm a.(b. hylom ).( very ) naked , bare ; easily stripped ; worn out . 1604–7. hylwnc a.,;,,. that may be sipped readily swallowed devouring engulfing fig Diw. 15g. hylword, gw. hulwrt. hylwrch a.,; fierce cruel bright , highly polished . c. 1400. hylwry a.;. easily followed or detected pursuing hard Dchr. 14g. hylwybr a.ahefydfel eg .ll.- au . traversable , passable ( of way , &c .), convenient , easy,,;, facile free fast expeditious , ready , prompt ; methodical , orderly ; skilful , dextrous . c. 1400. Fele . method , mode , system , way ; ( convenient ) path , ( direct ) road . 16–17g. hylwybraf: hylwybro bg..,,,,. a to direct instruct promote expedite facilitate 1604–7. hylwybraidd a.,;. instructive expert methodical 1708. hylwybredd, hylwybrwydd eg., an instructing orderly direction ,,,. method form order 1632. hylwybreiddiaf: hylwybreiddio ba.,, to direct promote facilitate . 1848. hylwybrwydd, gw. hylwybredd. hylwydd a.ahefydfel eg . successful , prosperous , felicitous , fortunate , advantageous , expeditious,,. speedy swift 12–13g. Fele . success , prosperity . 16–17g. hylwyddaf: hylwyddo bg..(),,,. a to cause to succeed expedite promote facilitate 1722. hylwyddawr, hylwyddfab, hylwyddgall, hylwyddynt, gw.hylwydd + awr1 , mab, call, hynt1 . hylwyr a., entire complete ,, whole absolute , thorough ,. utter 1579. hylwys a.,. very beautiful extremely fair c. 1400. hylwysaidd a.,,. beautiful lovely sweet

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36586 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3658 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1765. hylwyth a.,. burdensome oppressive c. 1400. hylybrwydd, gw. hylwybredd. hylyf eg., stinking hellebore or wild or stinking iris . 1632. hylym a.(b. hylem ). very sharp , keen , severe ; desirous , eager . Dchr. 14g. hylyn a., gripping tenacious , adhering ,,,. sticky viscous adhesive 15g. hylysg a., fiery vehement ,. hot 14–15g. hylyth a., gentle tender ,. soft 15g. Gw. hefyd hylith. hylythyr, hylythr a.,,,,;,. instructed learned literate skilful noble plain evident 14–15g. Gw. hefyd hylithr. hylyw a.; leading that may be led or guided . 1595. hyll1 ahell.(b. ,ff.ddiw.)ll.- ion . ()a ugly , uncomely , ill - favoured , unsightly , hideous , repulsive , odious , horrid , ghastly,,,;,,;,, dreadful terrible cruel wild furious fierce bristly matted dishevelled ; ill-,;,,(,);?,. mannered rude foul uncouth indecent of word language keen eager 13g. ()b foul , rough , severe , inclement , stormy , blustery ( of weather ). 1696. ()c steadfast ( of gaze ), fixed , staring , glaring ; threatening , menacing , frowning , lowering,, grim fierce , angry ( of looks , mental attitude , situation ,.). &c 1672. ()d thin , tenuous , scanty , sparse (.. e g of hair ); loosely woven , of loose texture , open , coarse(). of cloth 1547. Cfn.:,,.Arlafar.ar ei hyll: headlong impetuously precipitately yn ei h.: peeved as the result of a quarrel. Ar lafar. hyll2 , 3un.pres.myn.yf.holltaf : hollti . hyllaf, hylliaf: hyllu, hyllio bg.. a to make or become ugly , mar , disfigure , deface ; make or grow thin;, be frightened astonished or amazed , stare in amazement ;; disturb be() come angry or furious , bristle ( with fear , anger ,.). &c 16g. Cfn.:;hyllu ar: to become brutish stare gloomily or threateningly at ,,. frown upon glower at 1722. h. celwydd: to lie in one’, s throat lie brazenly , utter gross falsehoods .Arlafar. hyllaidd a.,,. rather ugly or loathsome repulsive somewhat fierce 16–17g. hyllberth, gw.hyll1 + perth. hyllbeth eg. ll. - au . anything ( object , practice , &c .) which offends the eye or sense

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36596 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3659 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY of moral decency,, eyesore monstrosity . 1844. hyllborth eb.. haven of hideous appearance 16–17g. hyllbryd, gw.hyll12 + pryd . hylldrawaf: hylldrawu, hylldrem, hylldremaf: hylldremu, &c., gw. hylltrannaf: hylltrannu, hylltrem, hylltremaf: hylltremu, &c. hyllddu, gw.hyll1 + du. hylledrychaf: hylledrych bg.,, to stare gaze look intently . 1718. hylledd eg., ugliness baseness , turpitude . 1776. hyllfarn, hyllfawr11 , gw.hyll + barn, mawr. hyllfawr2 , gw. rhullfawr. hyllferth, gair geir., gwall amhyllserth . hyllfil eg. ll. - od . d ( e ) inothere . 1852. hyllflin, gw.hyll1 + blin. hyllfloedd a.,. having a dreadful voice or sound roaring 1632. hyllfyw a., glowing frightfully blazing fiercely or hideously . 1703. hyllgam a., wry hideously distorted . 1750. hyllgamaf: hyllgamu ba.,,(..). to distort contort pull awry e g the face 1819. hyllgerdd, hyllgerth, gw.hyll11 + cerdd , certh. hyllgi eg. ll. - gwn . ugly or savage - looking dog or hound , also fig . as derog . term . 1769. hyllgri, hyllgrïaf: hyllgrïo, gw.hyll12 + cri , criaf: crio. hyllgrych (b.hyllgrech ), gw.hyll1 + crych. hyllgryf (b.hyllgref ), gw.hyll1 + cryf. hyllgryg a. (b. hyllgreg ) a hefyd fel eg . hideous and harsh ( of cry , &c .). 1703. Fele . ( a ) ( dict .) frightful hoarseness . 1803. ()b stinking iris or gladdon . 1803. hylliaf: hyllio, gw. hyllaf: hyllu. hyllig a., ugly unsightly , formidable , threatening , menacing ;, wild furious , impetuous , Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36606 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3660 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY precipitate,;(),,. energetic severe of weather inclement stormy 18g. Gw. hefyd lled-hyllig. hyllni eg.. ugliness 1677. hyllrith, gw.hyll11 + rhith . hyllrwydd eg., ugliness ghastliness , hideousness . 1658. hyllsain a.,,. making a dreadful sound having a horrible voice roaring 1632. hyllserth a.. frightfully steep or precipitous 1703. hyllt1 , 3un.pres.myn.yf.holltaf : hollti . hyllt21 , ff. lafar arhyll . hylltaith a.,, travelling or moving swiftly or fiercely hurtling along rushing headlong or precipitately. 14g. hyllteg, gw. rhullteg. hyllter eg. ll. - au . ugliness , hideousness ; ugly or hideous thing , eyesore , monstrosity ; ferocity,. savageness 1603. hyllto eg.. b immense roof , wonderful canopy , stupendous dome or vault ; whole nation or generation,, all people mankind in its entirety . Dchr. 15g. hylltod eg. ll. (yn ystyr ( b )) - au , - oedd . ()a ugliness , ghastliness , hideousness ; fury , impetuosity , rashness , hastiness ; harshness,; severity absurdity ,, silliness nonsense . 1701. ()b a lot , a great deal , a large number ( quantity , or amount ),‘ loads ’,‘ lots ’. c. 1760. hyllton a.,(). making an unpleasant sound or noise causing a terrific report of gun 16g. hylltra eg., ugliness hideousness . [].1724 hylltrannaf, hylltrawaf: hylltrannu, hylltrawu bg.. a to go in different directions,,,, disperse scatter go apart become divided ,; split up cause to disperse or scatter,, scare frighten , terrify , astound . 16g. hylltraw eg.,,. dismay terror panic 1803. hylltrem eb.ahefydfel.(b. a helltrem ,ff.ddiw.). fixed or prolonged gaze , stare;,. stern or fierce look grimace 14–15g. Fela . cruel - looking , fierce , furious , frowning , lowering , grim ; ? steadfast of gaze ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36616 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3661 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY fixed,,. staring glaring 14g. hylltremaf, hylltremiaf: hylltremu, hylltremio bg., to stare gaze fixedly , peer ().sternly or wildly 1567. hylltremiad eg. ll. - au . intent look , steadfast gaze . 1803. hylltremiog a., lowering frowning ,;, grim bristling staring or pen - feathered (). of hair 1813. hylltremus a., staring intently or steadfastly gazing . 1615. hyllwaith, gw.hyll11 + gwaith . hyllwallt a.- thin haired . 1604–7. hyllwch eg., ugliness ghastliness . 1747. hyllwedd a.ahefydfel eb . ugly - looking , of hideous or formidable appearance ; grim or ghastly look. c. 1729. hyllwyn, gw.hyll1 + gwþn. hym1 , hwm, hm ebd. ac fel eg . h ’ m !, hem !, hum !, eh ? 1774. Fele . shadow of doubt , the slightest trace of ambiguity or hesitation . 1856. Cfn.:(),()na hwm na ham (a neg. yn blaenori): without hums and haws without quibble or prevarication. 1856. hym2 eg. ll. - s . hint , clue , inkling , ‘ buzz ’ of rumour , whisper . Ar lafar. hymbyg eg. ll. - iaid . a humbug ( thing ), fraud , sham , imposture , pretence , insincerity;(),,. humbug person impostor cheat 1855. hymbygiaeth eb.(),,,,. a humbug thing deception fraud sham pretence 1851. hymbygiaf, hambygiaf: hymbygio, hambygio bg.. a to ill - treat , abuse , humbug,; delude exert oneself unduly . 1856. hymbygoliaeth eg.(),,,,, a humbug thing deception fraud hypocrisy hollowness sham,. pretence 1888. hymbygolion e.. ll humbugs ( persons ), impostors , cheats . 1855. hymffost, gw. honffust. hymiaf1 : hymian, hymio bg.. a to hum ( a tune ), buzz , drone ; hum and haw , hesitate,-; shilly shally make inarticulate sound ,‘’’, as h m indicating approbation (. esp

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36626 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3662 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY at religious service). 1763. Amr.: hymnio. 1850. Cfn.:.hymian (hymio) canu: to hum 1849. Gw. hefyd hwmiaf: hwmian, hwmio, mwmiaf: mwmian. hymiaf2 : hymio bg.,,. to clear the throat hem hawk 1604–7. hymn eg. b . ll. -( i ) au . hymn ( occas . ode or song of praise in honour of a deity , hero,.),. &c paean 14g. Amr.: hymyn. 1567. Cfn.:.hymn canhebrwng: funeral hymn 1710. h. gyngor: exhortatory hymn.[1767 ]. h. gwylnos: hymn sung at a wake or watch-. night 1710. Gw. hefyd emyn. hymniaf: hymnio, gw. hymiaf1 : hymian. hymnyddiaeth eb.,. hymnology hymnody 1866. hyn rh. ac a . dng . un. (diryw) a ll. 1. (yn enwol) (a ) this ( circumstance , &c .), it , this time , this place , this number or amount;( these people or things ),(). they them 9g. ()()(),()b the one s the thing (),(),() s the part the amount ,() the number . 14g. ()c this , these ; such ( a ), so large ( a ), so much , so many . c. 1300. 2. this,. these 12g. 3. (.,.,..)(),as antecedent of a rel clause &c and as a kind of rel pron the one that a( the ) thing ( which , who , whom , whose ); as much , as many ( as ). ()a nominal use , preceded by the art .). 9g. ()b nominal use , without the art .). 1230–60. ()c adj . use preceding n .). c. 1585. Cfn.:,,,;(hyn a hyn: so much so many a certain quantity amount or number such and such a thing).15 g. h. a’r llall (nall): this and that. Ar lafar. yr h. lleiaf: at() the least .1568. h. acw: that. 1588. h. i gyd: all(). this 1588. h. o fyd: this world,, the present world such a world as this .1733. h. oll= h. i gyd. 1588. h. yma: this,. these c. 1400. h. yna: that,, those that much .g.16 h. yw: that is,.. i e c. 1585. ar (yr) h.: upon this,,,;,. whereupon just then presently thereforeconsequently1620. ar h. o amser: at this time,. for this time 1567. ar h. o beth: hereat,. hereupon 1722. ar h. o bryd: now,( at this point in ), time at the present moment , at this juncture .1778. ar h. o dro=g. ar h. o bryd. 16–17 cyn h.: before this. Ar lafar. er h. (i gyd): notwithstanding,,,,.g. despite this for all this yet nevertheless 15 er h. o amser: since this time,, since then from then on .1655.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36636 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3663 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

er h. oll= er h. (i gyd). 1588. dros h. o bryd: for the time being. 1618. yn h. o beth: in this matter. 1630. Amam hyn , erbyn h .( o bryd ), fan ( man ).,()., h fel fal h fel h . ac fel h ., gwedi h., gyda h ., heb h ., hyd ( yn ) h ., ’ nawr h ., o h . ( achos ), o h . allan , o ’ r h., o ’ r h . hwyaf , o ’ r h . lleiaf , o ’ r h . mwyaf , o law h ., ’ rîan h ., y rhai h ., wedi h., wrth h ., yn awr h ., yn h ., gw.am (At.), erbyn (hefyd At.), man1 , fel, gwedi,gyda,heb11(At.), hyd,’nawr,o,’rîan,rhai,wedi,wedyn,wrth, awr, yn. Gw. hefyd hwn, rhain. hþn e.. ll ac e .. tf neu eg . ( the comp . degree of the adj . ‘ hen ’ used as n .) ancestors,,;,. forefathers ancestry older people seniors 1230–50. Hyn eg. ll. - iaid . Hun . 1808. Gw. hefyd hynaint. hyna, gw. hyn—h. yna. hynadd a.(),;-;. hewing well cutting down well hewn also fig a. 1587. hynaddwalch eg.. fine soldier cutting down his enemies c. 1400. hynaf111 , hynafiad , henafiad , hynaif eg. (b. hynaf ( i ) es , ll. - au ) ll. hynafiaid , henafiaid,,,, hynafion hynaif hyneifiaid heneifiaid , hyneifion . ()a head , chief , superior , lord ; elder , counsellor , adviser , senator ; old man ; forefather,,; forebear ancestor predecessor , one of the ancients ,. also fig 10g. ()b antiquitites . 1823. Cfn.:.g.hynafiaid : body of jurors with whom judges consulted in land claims 15 henafiaid cyntaf: first parents or progenitors,.. i e Adam and Eve .1595. Gw. hefyd hen, pen-hynaif. hynaf2 : hynu bg.,. to become antiquated grow older [].1547 Gw. hefyd henaf: henu, hynhaf: hynhau. hynafaidd, henafaidd a.,, ancient archaic very old ,; elderly ancestral . 16g. hynaf-anedig a..-, bfl first born elder -. born 1770. hynafdad, henafdad eg. ll. - au . forefather , ancestor ; one of the earliest Church Fathers;? old man . 16g. hynafddull a.- old fashioned . 1834. hynafedd eg.. seniority [].1783 hynafes, gw. hynaf1 . hynafgar a.ahefydfel eg . having antiquarian interests ; an antiquarian , antiquary .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36646 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3664 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1632. hynafgwr, hynafwr, henaf(g)wr eg. (b. hyanf ( g ) wraig , henaf ( g ) wraig , ll. -(g ) wragedd ) ll. -( g ) wyr . old man ; elder , senator . 13g. Amr.:(b.).henawgwr. henawgwraig anhawgwr. 16–17g. hynafiad11 , gw. hynaf . hynafiad2 eg. ll. - au . antiquatedness , disuse , obsoleteness . 1604–7. hynafiadol a.(.). ancestral in biol 20g. hynafiadur eg.. antiquary 1850. hynafiaeth, henafiaeth eb. g . ll. - au . ()a antiquity , ancientness , oldness , long standing ; Antiquity ; the ancients , predecessors,,,; forefathers ancestors ancestry ancient authors ,; tradition antiquarianism,;;(..),, archaeology seniority esp in pl an antiquity antique ancient monument. 12–13g. ()b synod , council ; presbytery . 13g. Amr.:g.heneifiaeth. 15 hynafaeth. 13g. hynefiaeth. c. 1400. hynafiaethaf: hynafiaethu bg.. to dabble in antiquarianism or archaeology 20g. hynafiaetheg, henafiaetheg eb.. archaeology 1860. hynafiaethegol a.. archaeological 1860. hynafiaethgar a.. studying or fond of antiquities 1604–7. hynafiaethol, henafiaethol a., antiquarian archaeological ; of archaeological interest,,-. ancient old fashioned 1790. hynafiaethrwydd eg.( pseudo -) archaism ,( pseudo -) antiquity . 20g. hynafiaethydd, hynafiaethwr, henafiaethydd eg. ll. - yddion , - wyr . antiquarian,, antiquary archaeologist . 1755. AmCymdeithas yr Hynafiaethwyr ( Hynafiaethyddion ), gw.cymdeithas (At.). hynafiant eg., antiquity ancientness ; Antiquity ; antiquarianism , archaeology . 1842. hynafies, gw. hynaf1 . hynaflyd a.,-;-. antiquated old fashioned pseudo archaic 20g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36656 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3665 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hynafol, henafol a., ancient very old ,. archaic 1852. hynafolaf: hynafoli bg.. a to archaize , render archaistic . 20g. hynafolyn eg. ll. hynafolion . an antique . 20g. hynafraint, henafraint eb.ahefydfel. a antiquity , privilege due to antiquity , ancient privilege;, ancestral by ancestral right . 1567. hynafwalch, gw. hynaddwalch. hynafwr, gw. hynafgwr. hynag a.,, miserly mean niggardly , refusing . 14g. hynaid a., fortunate affording ample protection . Dchr. 14g. hynaif, gw. hynaf1 . hynaint eg.;. seniority ancestry c. 1400. hynawalch, gw. hynaddwalch. hynawdrwydd, gw. hynodrwydd. hynawdd a.; defensible giving protection . 1772. hynawf a.(.),;, buoyant also fig light buoying up keeping afloat , keeping from sinking or coming down. 1604–7. hynawfedd, gw. hynofedd. hynaws a. ll. - ion , ac efallai fel eb . kind , kindly , genial , gentle , mild , meek , placid,-,-, tender hearted good natured patient , courteous ,, suave friendly , obliging ; affable,,,;, agreeable pleasant sweet moderate temperate ,,,. easy tractable tame 13g. ?Felekindness . . 1791. Amcorfan hynaws , gw. corfan. hynawsaf, hynawsiaf: hynawsu, -i, -io bg.. a to make agreeable , temper , make humane,; assuage become agreeable . Dchr. 17g. hynawsaidd a., kind kindly , benign , genial , gentle ,- good natured , affable ; teachable , tractable. 1707. Gw. hefyd hynawseiddion. hynawsedd eg.,,,,,, kindliness kindness geniality gentleness tenderness mildness meekness,,-,, clemency good nature benignity humanity ,,,, urbanity courtesy civility

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36666 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3666 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY forbearance. 1588. hynawseiddion ellkindpeople.. . 1790. hynawseiddrwydd eg.,,, kindliness geniality meekness forbearance . 1722. hynawsfryd a.ahefydfel eg . kindly , genial ; geniality . 1776. hynawsfwyn, gw.hynaws + mwyn3 . hynawsol a.,, kindly genial pleasant . 1711. hynawsrwydd eg.. gentleness 1551. hynawster eg. ll. - au . kindness , gentleness , meekness , clemency , benignity , urbanity , humanity,,,;,. forbearance prudence good sense pleasantness sweetness 1300–25. hynawstra eg.,. geniality candour 15g. hynder, hyndra eg.,, old age oldness antiquity . 1707. Gw. hefyd hender, hendra. hynefiaeth, gw. hynafiaeth. hynefydd, henefydd eg. ll. - ion , - iaid . ()a elder , alderman , counsellor , adviser , senator ; old man ; chief , head , lord . 13g. ()b antiquarian . 1831. Cfn.: hynefyddion cantref: body of jurors with whom judges consulted in land claims.g.13 hynefyddiaeth, henefyddiaeth eb., eldership aldermanship ; antiquity . 1722. hyneifiaeth, gw. hynafiaeth. hynerth a.( very ) mighty . a. 1587. Hyngaraeg, Hyngareg, Hyngariad, gw. Hwngareg, Hwngariad. hynhaf: hynhau bg.. to grow old 13g. Gw. hefyd henhaf: henhau, hynaf: hynu. hyni, gw.hyd (3( b ) a’r cfn. hyd oni), oni yny. hynna, gw. hyn—h. yna. hynny rh. ac a . dng . un. (diryw) a ll. 1. (yn enwol) (a ) that ( circumstance , &c .), it , that time , that place , that number or amount;( those people or things ),(). they them

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36676 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3667 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

9g. ()b that , those ; such (), a that number ( of ), that amount ( of ). 13g. ()c following the conj .‘ and ’ to avoid repetition of a clause or vn .). 13g. 2. those,(.). that adj 10g. Cfn.:&c.(,,.).Arlafar.hynny a fedr ef (hi, a fedraf i, ): as much as or as best he she I &c can h. bach: as little as that,.Arlafar. only that much h. yw: that is(),..,,. to say i e namely viz 1722. h. sy (ei) eisiau (o): all( the ...) necessary .Arlafar. (o(’r)) achos h.: therefore,.g. for that reason 14–15 am h.: therefore,, consequently for that reason . c. 1300. am ben h.: furthermore,. moreover 1722. ar h.: thereupon,, whereupon at that point ,,.g. then consequently 13 ar ýl h.: after that. 1604–7. cyd ê h.: so long. 1632. cymaint ê h.: so much,.g. all that 14–15 cyn (no) hynny: before that. c. 1250. cyn belled ê hynny: so far. 1604–7. er h.: (i)notwithstanding ( that ), nevertheless , despite that , for all that , however , albeit , howbeit , be that as it may.14 g. (ii) on account of that , because of that , therefore , in return for that . 13 g. (eisoes) er h. fal cynt=(i).g. er h. 14 er h. hyd heddiw: from that day to this.g.13 er h. (i) gyd=(i). er. h. 1604–7. er h. o amser: since then. 1632. er h. o bryd= er h. o amser. 1604–7. o(’r) achos h., gw.achos h . yng nghanol h.: now and then,. sometimes 1632. Amat hynny , byth ond h ., dros h ., erbyn h ., fel ( fal ) h ., gan h ., gwedi h ., gyda h., heblaw h ., herwydd h ., hyd ( yn ) h ., i ( y ) am h ., megis h ., o h ., o h . allan,.,.,.,.,.,., oblegid h oddieithr h oherwydd h ond h oni bai h o ran h paham h., ( y ) pryd h ., rhag h ., y rhai h ., sef yw h ., wedi h ., yng nghyfrwng h ., ynghylch h., ymhlith h ., ymysg h ., yn y cyfrwng h ., yn h ., yn ýl h ., yn ystod h ., gw. at,byth,tros,erbyn,fel,gan,gwedi,gyda,heblaw,herwydd,hyd,i,114 megis, o11 , oblegid, oddieithr, oherwydd, ond, oni, o , paham, pryd1, rhag, rhai, sef, wedi, cyfrwng, ynghylch, ymhlith, ymysg, cyfrwng(At.), yn1 . Gw. hefyd hwnnw, rhai—y rh. hynny, rheini. hynod a. ()a remarkable , noteworthy , notable , marked , striking , outstanding , famous , illustrious,,,,;,, distinguished renowned excellent splendid exceptional special uncommon,, strange peculiar , eccentric ,;;,-;, odd notorious known well known evident manifest,, clear plain ;(.). math singular Dchr. 14g. ()bsolemn . 1567. Cfn.:hynod ar: (i) different from .1715. (ii) rather than , in preference to , before , above . 1725–6. Gw. hefyd hynodion. hynodadwy a.. bfl observable , remarkable , noteworthy . 1717. hynodaf: hynodi bg.. a to distinguish , signalize , dignify , solemnize ; characterize , differentiate,,,, mark seal denote describe ,blazon , specify ; point out , reveal , manifest , make known,;,();(). commend observe remark upon be come noted 1551. hynodbeth, hynod-ddrych, gw. hynotbeth, hynotddrych.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36686 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3668 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hynodeb eg. ll. - au . peculiarity , speciality , characteristic , character . 1661. hynodedig a.. bfl noted , notable , characterized ; revealed . 16g. hynodfa eb. ll. - oedd . museum . 1837. hynodfawr a., famous remarkable ,,, notable noted distinguished . 1716. hynodiad eg. ll. - au . a rendering notable ; distinction , characteristic . 16g. hynodiaeth eb. ll. - au . special notice ; peculiarity , characteristic , distinctiveness ; curio . 1813. hynodion e. ll . (un. g. - yn ). remarkable things , curiosities , curiosa , peculiarities , oddities. 1834. hynodlon, hynodlawn a.. special 1790. hynodol a., notable remarkable , noteworthy , notorious ;, special particular ,; solemn specific,, distinctive recognizable ;,,. strange peculiar odd 16g. hynodoldeb eg.. peculiarity 18–19g. hynod-ragorol a.. of special or outstanding excellence 1728. hynodrwydd eg.,,,,,, remarkableness distinction nobility fame renown notableness notoriety;, peculiarity eccentricity , strangeness ,;,,; oddity mark trait characteristic clearness,;,. evidentness evidence indication 1595. hynodwaith eg.,. remarkable work notable action 16g. hynodwedd a.ahefydfel eb .ll.- au . remarkable , noteworthy . c. 1729. Fele . idiosyncracy . 1851. hynodwr eg. ll. - wyr . remarkable or notable man . 1818. hynodwych a.(b. hynodwech ). remarkably fine , notable and splendid . p. 1713. hynodyn, gw. hynodion. hynoeth a.;,;. easily laid bare or denuded bare denuded mere Dchr. 14g. hynoethaf: hynoethi ba., to denude make bare ,,. lay bare uncover 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36696 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3669 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hynofedd, hynofiant eg.,. buoyancy also fig 1771. Ambag hynofedd , gw.bag1 (At.). hynol, gw. henol. hynotêf: hynotéu bg.. to become known 1551. hynotbeth eg. ll. - au . curiosity , curio . 1823. hynotddrych eg.. remarkable sight or spectacle [].1783 hynotyn, gw. hynodion. hynsmen, hynsmyn, gw. hengsmon. hynt1 eb? g . ll. -( i ) au , - oedd . way , path , course , journey , march ; career , expedition , ()military campaign ,;;(’), venture affair one s fate or lot condition ,; state variable or uncertain temper,,,. mood freak whim 1244. Cfn.:(’).hynt a helynt: one s fortunes 1658. h. flifaidd: hasty journey.g.19–20 hyntiau Gwenerau: whims,, hysterics eccentricities .g. Diw. 19 hynt San Ialm: 1632. ar hynt: at once,,,,,().g. immediately forthwith directly thereupon as a matter of course 13 ar ei (fy,&c. ) h.: on his ( my , &c .) way or travels , as he ( I , &c .) passed along , in passing . 1567. pa (ryw) hynt (sydd arnat (arnoch))?, pa beth yw dy (eich) hynt?: how fares it?, how goes it ? c. 1400. ar hyntiau: by fits and starts,,. intermittently spasmodically p. 1584. Am,cymryd hynt dwyn h .,.(),.,.(),gw. holi h rhywun rhwydd h sbio h rhywun cymeraf: cymryd, dygaf: dwyn, holaf1 : holi, rhwydd, sbiaf: sbio. Gw. hefyd dyffryn, hirynt. hynt2 eb. ll. - iau . variable or uncertain temper , mood , freak , whim ; hunt , chase ( after fox,.); &c journey , route ,‘’. round 1828. hynt31 , gw. hint . hyntfynediad, gw.hynt12 + mynediad . hyntiaf1 : hyntio bg., to go wend one ’ s way , journey , travel ,, run flit or gad about . 14g. Amr.: hynt(i)an. 1604–7. Gw. hefyd hwntian. hyntiaf2 : hyntio ba.,(),. to hunt chase animal also fig follow assiduously ,; pursue search(),, place scour ransack . 16g. hyntiog, hyntiol a., itinerant wandering ,;, flitting whimsical capricious ,. freakish 1717. hyntiwr eg. ll. hyntwyr . traveller , wanderer , stranger ; capricious person . 1604–7. hyntrawd, gw.hynt1 + rhawd.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36706 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3670 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hynwyf a. ac efallai fel eg . gay , lively , sprightly , amorous , lascivious , lewd , wanton ; restless,,, uneasy fidgety tossing about . Dchr. 14g. ?Fele . elation , high spirits , exaltation , rapture , joy . 14–15g. hyny, gw.hyd (3( b )a’rcfn. hyd oni), oni, yny. hynyma, hynyna, gw. hyn—h. yma, h. yna. hyodl, hyodlaidd, hyodledd, hyodlrwydd, gw. huawdl, huodlaidd, huodledd, huodlrwydd. hyofn, hyofndra, gw.eofn (At.), ehofndra (At.). hyol, gw. heol. hyp, hip2 eg.,,,. morbid depression low spirits melancholia spleen 1757. Gw. hefyd hypocondria. hypiaf: hypio, gw. hwpiaf: hwpio. hypnosis eg.. hypnosis 1927. hypnotaidd a., hypnotic mesmeric ,. also fig 1906. hypnoteiddiaf: hypnoteiddio ba.,. to hypnotize mesmerize 20g. hypnotiad eg. ll. - iaid . hypnotist , mesmerizer . 1924. hypnotiaeth eb., hypnotism mesmerism ,. also fig 1914. hypnotig a.ahefydfel eg . hypnotic , mesmeric , also fig .; a hypnotic or soporific . 1913. hypnotydd eg. ll. - ion . hypnotist , mesmerizer . 20g. hypocondria eg., hypochondria morbid depression ,. melancholy 1759. Gw. hefyd hyp. hypocoristig, -aidd a.,,(). hypocoristic familiar pet of name 1940. hypocrisi, hipocrisi eg.. hypocrisy 1567. hypocrit, hipocrit eg. ll. -( i ) aid , - au , - s . hypocrite . 16g. Gw. hefyd heipocrit. hypocritic a.. hypocritical 1670. hypodermig a.. hypodermic

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36716 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3671 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

20g. hypostadaidd, gw. hypostataidd. hypostasis eg.(). hypostasis in theology 1932. hypostataidd, hypostadaidd a.(.). hypostatic in theol 1711. Am (yr ) undeb hypostataidd , gw. undeb. hypostatig a.(). hypostatic in theology 1932. hypothesis eb.,, hypothesis conjecture supposition . 1782. hyr1 eg..acfel b ebd . challenge , defiance ; an upbraiding , shame !, fie !; snarl ; word used to set a dog on(),.;?,,. an animal &c push shove thrust 14g. Cfn.:,,.dal hyr: to keep at bay defy challenge 1722. oh.i:in spite of,, in defiance of notwithstanding .1717. Amcanu hyr , rho ( dd ) i h ., gw.canaf: canu (At.), rhoddaf: rhoddi. Gw. hefyd her. hyr22 , gw. hur . hyrad a., gratuitous entirely free (. esp of the grace of God towards a sinner ), done,., &c without recompense or gain ; gracious . 1630. Cfn.:.hyrad ras: free grace 1630. hyran a.. divisible 1722. hyrannedd, hyranrwydd eg.. divisibility 1772. hyrdi-gyrdi eb..-, g hurdy gurdy hand -, organ barrel -, organ also fig . of unmelodious or grating sound or of monotony. 1897. hyrdlen eb. ll. hyrdlau . hurdle ; fig . obstacle , difficulty . Ar lafar. Amras hyrdlau , gw. ras. hyrdd11,2 , ff. l., gw. hwrdd . hyrdd2 aeager.. c. 1700. Gw. hefyd hwrdd1,2 . hyrddaf: hyrddu, gw. hyrddiaf: hyrddio. hyrddaidd a. pertaining to a ram , like a ram (’ s head ), ram - like , rammish ( of smell ). 1604–7. hyrddaint eg.. b spasmodic or intermittent disease , bout of illness , pang that strikes one(. fig of love ). c. 1574. hyrddarf eb. ll. - eirf . weapon hurled or thrust .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36726 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3672 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. hyrddawd, gw. hyrddod1 . hyrddbaid a.,; intermittent occasional bearing the brunt . 13g. hyrddedig, hyrddiedig a.. bfl hurled , driven violently , rammed . 1780. hyrddeiddrwydd eg.. rammishness 1780. hyrddes eb. ll. - au . ‘ she - ram ’, derog . term for person . Ar lafar. hyrddfa eb.,. impulse impetus 1803. Gw. hefyd hyrfa. hyrddglawdd eg. ll. hyrddgloddiau . ( artillery ) battery . 1770. hyrddiad1 eg. ll. - au . a hurling , pounding , beating , ramming , charge , thrust , rush , barging;. mental impulse or incitement c. 1400. Cfn.:.g.hyrddiad ysgwydd: shoulder charge 20 hyrddiad2 eg. b . ll. - iaid . mullet ( fish ). 1803. Gw. hefyd hyrddyn. hyrddiadol a., thrusting propellent ,,. hurling projectile 1850. hyrddiadur eg. ll. - on . battering - ram ; rammer , thruster . 1850. hyrddiaf, hyrddaf: hyrddio, hyrddu bg.. a ()a to drive or push forward ( in , out , &c .) violently or headlong , shove , thrust , impel,,,;,,,,,,, throw forcefully hurl fling butt ram charge barge batter beat pound attack,;.,,; assault fig incite instigate egg on inculcate (,.),, doctrine &c urge strongly impose,( beat something ) into someone ’ s head , impress upon , implant in the mind . 14g. ()b to poke , penetrate with a thrust , stab ( in the sexual act ), copulate with . c. 1400. ()c to challenge . 1767. Amr.: hyrddian. 1786. hyrthu. c. 1300. Cfn.:.g.hyrddio’r pwysau: to put the shot 20 hyrddiant eg., push propulsion , thrust , impetus , violent impulsion . 1803. hyrddiedig, gw. hyrddedig. hyrddiedydd eg. ll. - ion . rammer , pounder , thruster . 1780. hyrddiog, hyrddog a.,,., thrusting striking &c violently aggressive , given to butting

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36736 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3673 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY or goring;? bumpy , jerky , rugged , rough , uneven ( of land , &c .); energetic in short bursts,(’ intermittent in one s application to work ,.),, &c spasmodic subject to fits and starts,, fitful unstable ( of the state of the market ),( uneven of standard of work , temper,.), &c variable , changeable . 15g. hyrddiol adrivingespofwind&c.(.,.). 1890. Gw. hefyd hyrddol1,2 . hyrddiwr, hyrddwr eg. ll. hyrddwyr . hurler , thrower , thruster , assailant ; rammer . 14g. hyrddlam eg.. fate 15g. hyrddlaw eg.. driving or pelting rain Ar lafar. hyrddod1 , hyrddawd eg.,, blow push shove ; impulse , impetus , momentum . c. 1400. hyrddod21 , ff. l., gw. hwrdd . hyrddoffer e.. ll catapults and battering - rams . 1850. hyrddog, gw. hyrddiog. hyrddol1 a.,. pertaining to a ram arietine 20g. hyrddol2 a.,;. impulsive pushing systolic 1803. hyrddrym eg.;;. impetus gained by movement momentum also fig 1860. hyrddwawd a.(). casting or hurling poetry at an opponent 14g. hyrddwayw eg.(). thrust ing spear 14–15g. hyrddwr, gw. hyrddiwr. hyrddwynt eg. ll. - oedd . hurricane , cyclone , wind of extreme violence , tornado , whirlwind;. squall 1604–7. hyrddyn eg. ()a a small ram ; also fig . of a man . 18–19g. ()b mullet ( fish ). 1751. Gw. hefyd hyrddiad2 . hyrddynt eg.; impetus momentum ;. also fig 1775. hyrddyr eg. ll. - au . battering - ram .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36746 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3674 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1850. hyred a.,,,,. moving easily running fluent liquid spreading easily c. 1588. Amcoden hyred , gw. cod1 . hyrew a.,,. easily congealed or frozen easily freezing liable to congeal or freeze 1632. hyrfa eb. ll. - feydd . course , journey , orbit ( of heavenly body ); rush , impetus , short run to gather speed before leaping. 1658. Gw. hefyd ehedfa, herfa, hyrddfa. hyri eg.,. hurry haste 1766. hyriad eg. ll. - au . a challenging or defying , defiance , challenge ; push , shock . 15–16g. Gw. hefyd heriad. hyriaf1 : hyrio, gw. heriaf: herio. hyriaf2 : hyrio bg.,. to hurry hasten 1836. hyrif a.,,. that may be reckoned or counted countable numerable 1604–7. hyrith a.. illusory 1595. hyriwr, hyrllyd, gw. heriwr, herllyd. hyrmer eg.- jolt head ,-, fat head obstinate , stubborn or wilful person , blockhead , dolt , numskull. 17g. hyrn eb.. meadow c. 1700. hyrodd a.,,,. bountiful generous liberal munificent 1632. hyrri, gw. hyri. hyrthaf: hyrthu, gw. hyrddiaf: hyrddio. hyrthgen, gw. hurthgen. hyrthgwymp eg.. headlong fall c. 1400. hyrus a., elastic springy , resilient , recoiling . 1773. hyrusedd, hyruswydd eg., elasticity springiness ,. resilience 1773. hyrwg awrinkled.. Dchr. 17g. hyrwth, gw. herwth.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36756 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3675 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hyrwydd a.,,, very easy facile convenient unimpeded ,,,,, free voluntary willing ready expeditious,,; prompt prone prosperous , successful , auspicious , favourable (. esp of following wind); easily loosened , readily undone . 13g. hyrwyddaf: hyrwyddo ba.,,,. to facilitate expedite advance promote 1604–7. hyrwyddai eg. ll. hyrwyddeion . promoter . 1898. hyrwydd-deb eg., ease facility . 1604–7. hyrwydd-der eg.,, facility success prosperity , fortunateness . 14g. hyrwyddiad eg. ll. - au . a facilitating , advancement , backing , furtherance , promotion . 1803. hyrwyddiant eg., a facilitating advancement ,,,. backing furtherance promotion 1838. hyrwyddol a., promoting facilitating ,,. promotive supportive 1885. hyrwyddwr eg. ll. - wyr . one who facilitates or furthers , promoter , patron . 1858. Cfn.:.g.hyrwyddwr cwmnïau: company promoter 20 hyrwym a.;;(). easily bound or tied together bound subject or liable to 1604–7. hyrydd a., perfectly free not acting under compulsion ,. voluntary 1659. hyrygaf: hyrygu ba.,. to wrinkle pucker Dchr. 17g. hyrym a., strong mighty , powerful , effective . 14g. hyryw a.,,(-),. undegenerate genuine noble born fine 1595. hys, gw. hyys. h±s ebd. a hefyd fel eg . b . ll. - iau . a word used to set a dog on a beast , &c ., to it!; an inciting , instigation ; hiss ( as a sign of disapproval , &c .); snarl , a snarling . 16g. Gw. hefyd hysgét. hysê, gw. hwsê. hysaf1 a.,’,,. standing firmly steady on one s feet stable securely established 1604–7. hysaf2 : hyso, gw. hysiaf: hysian. hysaidd, hisaidd a.;. snarling hissing 1803. hysain a.ahefydfel eb . euphonious , melodious , sonorous ; clear , distinct , plain ;

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36766 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3676 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY consonant,, consistent in accordance (). with 1595. Fele . a pleasing sound , euphony . 1815. hysant eg.. husbandman 16g. Hysêr, gw. Husêr. hysb, hesb a. ll. -( i ) on , a hefyd gyda grym enwol. barren , sterile , not yielding milk,( dry of cattle , sheep ,.),, &c dried up exhausted ( of liquid or its source ,. esp of water,,,.),. river well &c also fig 13g. Ambuwch hesb , da hesb ( i ) on , gwartheg h ., gw. buwch, da, gwartheg. Hysbaeniaith, Hysbaenwr, gw. Ysbaeniaith, Ysbaenwr. hysbedd eg., dryness barrenness ,. sterility Dchr. 17g. hysb(i)af: hysbio, hysbu bg.. a to become sterile or barren , cease to give milk , ()(.).cause to dry up esp of cow 16g. Gw. hefyd hesbiaf: hesbio. hysblog, gw. horsbloc. hysbrwydd eg., dryness barrenness ,,. sterility also fig 1604–7. Gw. hefyd hesbrwydd. hysbrydwydd, hysbydd, hisbydd a., dry exhausted , empty (..),, e g of lake barren sterile , also fig . 15g. hysbyddaf: hysbyddu, -o bg.. a to exhaust , drain , dry , make barren , also fig . 1762. hysbyddedig a.. bfl exhausted , impoverished ( of land ), dried up . 1803. hysbyddiad eg. ll. - au . an emptying or exhausting , drying up ; exhaustion , loss of strength. 1803. hysbyddol a., drying exhausting ; exhaustive . 1852. hysbys, ysys aion. ll. (prin) - , a’r ll. gyda grym enwol. ()a known ( to a person , of fact , &c .), generally known , well - known , familiar ; manifest,,,,;,; evident clear plain obvious sure certain particular ,,, specific express definite,. exact Dchr. 14g. ()b ( of person in relation to things ) conscious , cognizant , ( well ) aware ( of ), acquainted,, familiar or conversant (),(),;, with well versed in skilful certain convinced ().of 1346. Fele . information , message , tidings , news ; announcement , advertisement .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36776 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3677 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1861. Amr.: esbes. 1567. Amdyn hysbys , gîr h ., llyfr h ., gw. dyn, gîr, llyfr1 . hysbysadwy a.. bfl that may be made known , declared , or specified , &c ., definable . 1798. hysbysaeth, gw. hysbysiaeth. hysbysaf, ysbysaf: hysbysu, ysbysu bg.. a to make ( fact , &c .) known ( to a person), advertise , tell , announce , declare ,certify ; explain , interpret , manifest , show , indicate,;(.),,. point out with person as obj inform acquaint notify c. 1250. Amr.: esbesu. 1567. esbysu. 1567. sbysu. 1567. hysbysêf: hysbyséu ba.,, to note specify bring to light ,,, reveal expose publicize . 16–17g. hysbysai eg. ll. hysbyseion . signalling apparatus , telegraph ; telegram ; index , concordance. 1803. Cfn.:.hysbysai gwefrol: electric telegraph 1848. hysbyseb eb. ll. - au , - ion . advertisement ; announcement , declaration , report . 1850. hysbysebaf: hysbysebu bg.. a to advertise ( goods , &c .), make known , declare , proclaim. 1899. hysbysebiad eg. ll. - au . an advertising , advertisement , publicity . 20g. hysbysebiaeth, hysbysebaeth eb.( the art of ) advertising . 1921. hysbysebol a.( pertaining to ) advertising . 20g. hysbysebwr eg. ll. - wyr . advertiser , one who makes kown . 20g. hysbysedig, ysbysedig a..,,, bfl made known revealed declared announced , mentioned;,( informed notified used of person ). 1700. hysbysedigol a., significant significative . [].1783 hysbyseg eb.; report indication ,. sign 1828. hysbysfwrdd eg. ll. hysbysfyrddau . notice - board ; sandwich - board . 20g. Cfn.:().g.hysbysfwrdd llwyfan: theatre call board 20 hysbysgof, hysbysgofiaf: hysbysgofio, hysbysgyfarwydd, gw.hysbys + cof, cofiaf: cofio, cyfarwydd. hysbysiad, ysbysiad eg. ll. - au . an informing or making known , notification , announcement,,,,,; proclamation declaration report expression manifestation

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36786 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3678 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY communicated information,, intimation intelligence ,; knowledge advertisement , prospectus. 1604–7. Cfn.:.g.hysbysiad statudol: statutory notice 20 Amcylch hysbysiad , gw.cylch (At.). hysbysiadol a.; advertised containing notices ,.(). &c of book or register 1823. hysbysiaeth, hysbysaeth eb. ll. - au . information , intelligence ; advertisement . 1815. Amgweithred o hysbysiaeth , gw.gweithred (At.). hysbysiaith, gw.hysbys + iaith. hysbyslais, ysbyslais a.-, having a familiar or well known voice possessing a clear or audible voice. 16–17g. hysbysle, ysbysle eg. ll. - oedd . ()a index ( to contents of book ). 1604–7. ()b a well - known or particular place . 1604–7. Gw. hefyd hysbyslef. hysbyslef, ysbyslef eb.; familiar voice clear audible song . 14g. hysbyslen eb. ll. - ni , - nau . ( hand ) bill , poster , placard ; programme , prospectus . 1842. Cfn.:.g.hysbyslen fach: handbill 20 hysbyslon, (h)ysbyslawn a.,,,;,;, evident clear manifest open certain sure known familiar(); to informative ; informed , aware or conscious (). of 1670. hysbysnod eg. ll. - au . written announcement ; advice note . 1850. hysbysol, ysbysol a.,-,; known well known familiar specified ,,, specific express particular,, special principal ; informative , declaratory , manifesting ; manifest ,, clear certain. c. 1514. Amr.: esbesol. 1567. esbysol. 1567. sbysol. c. 1585. Amgras hysbysol , gw.gras (At.). hysbysolaf, ysbysolaf:hysbysoli,ysbysoliba.,; to specificate particularize make manifest. [].1783 hysbysoliad, ysbysoliad eg. ll. - au . specification . [].1783 hysbysolrwydd eg.,. distinctiveness peculiarity 1778. hysbysrwydd, ysbysrwydd eg. ac yn anfynych eb . knowledge ( imparted or received), information , intelligence , communciation , notification , notice , news ; certain

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36796 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3679 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY knowledge,, certainty assurance ;? secret or occult knowledge ; a setting forth , exposition,, declaration manifestation . 13g. Amr.: esbesrwydd. 1567. esbysrwydd. c. 1500–25. sbysrwydd. 1595. Amllythyr ( o ) hysbysrwydd , gw. llythyr. hysbystwr eg.,. signalling apparatus telegraph 1848. hysbyswr, ysbyswr, hysbysydd, ysbysydd eg. (b. hysbysrwaig ) ll. - wyr , - yddion . ()a one who informs , informant , certifier , declarer , manifester ;informer , accuser ; advertiser(,.). of goods &c 1604–7. ()b medium of information or publicity , esp . newspaper , journal , &c ., which publishes advertisements,; advertiser concordance ; commonplace -; book instrument or device that indicates(.. e g the direction of the wind , the distance a vehicle has travelled), indicator . 1722. Gw. hefyd ysbiswr. hysbyty, gw. ysbyty. hysefylliad eg.,,; existence essence being establishment . 1733. hyseinedd eg.,. melodiousness euphony 1851. hyseiniol a.,,. melodious articulate distinct 1850. hysel a.,,,;,. easily seen or espied visible perceptible conspicuous readily seeing perceptive 18–19g. hyserch a.,, amiable loving very affectionate ,, lovable endearing , engaging ; amorous . 1632. hysfa, ysfa2 eb. ll. - oedd , hysfeuon , ( h ) ysfeydd . sheep - walk , tract of common land adjoining a particular farm on to which it is customary for the farmer to turn his stock,,. mountain grazing upland pasture 1803. Gw. hefyd rhesfa222 , rhosfa , rhysfa . hysg eg., husk a wheezing cough or disease of the throat or bronchial tubes affecting cattle,. &c Ar lafar. hysgét, hysgêth, hysgòt, &c.ebd . wordusedindrivingawayacat . Ar lafar. hysgî, gw. h±s. hysgîaeth, hysgîaf: hysgîo, gw. ysgîaeth, ysgîaf: ysgîo. hysiad, hisiad eg. ll. - au . a hissing ( often as an expression of disapproval ), a hooting down;, hiss long sibilant sound , whizz ( of flying arrow ,.),( &c sizzle of water on embers,.); &c a snarling , snarl ; the urging on of a dog ,. &c 1803.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36806 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3680 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hysiadol, hisiadol a., hissing whizzing (.. e g of sound made by flying object ); sibilant(.,..‘’). of cons e g s 1889. hysiaf, hysaf2 , his(i)af: hys(i)an, hys(i)o, hisian, his(i)o bg.. a to incite or urge on( a dog , &c .), egg on , encourage ; hiss ( as a goose , snake , &c .), sizzle (..e g as a smouldering fire ); snarl ; hiss as an expression of disapproval , contempt , &c., hoot down or out , defy . Dchr. 17g. hysif eb., hussive case for needles ,,. thread &c Ar lafar. hysigl a.,. easily shaken shakeable 1722. hysing eg.,,. a hissing hiss buzz c. 1548. hysiol, hisiol a. sibilant ( of the cons . ‘ s ’, &c .). 1850. hysiom, hysom a., apt to disappoint exceedingly disappointing . 1604–7. hyslau, hysleuan, hysleuod, hyslod, gw. heuslau. Hysmaelites, gw. Ismaelites. hysmonaeth, hysmonaethaf: hysmonaethu, hysmonaidd, &c., gw. hwsmonaeth, hwsmonaethaf: hwsmonaethu, hwsmonaidd, &c. hysùch, soch ebd.. word used to drive off pigs 1786. Gw. hefyd hysw. hyson a., loud shrill , ringing , sonorous , noisy ; effable ; celebrated , renowned . 14g. hysop, gw. isop. hysor, gw. heusor. hystadl a.,. uniform as to state or condition constant 1595. hysteraidd, histeraidd a.(). hysteric al 20g. hysteria, histeria eg.. hysteria 20g. hysterig, histerig, histeric a.(). hysteric al 1944. Gw. hefyd sterics. hystori, gw. histori. hystoria, gw. ystoria. hystorïaidd, gw. historïaidd.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36816 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3681 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hystoriawr gw. ystoriawr. hystorièydd, gw. historièydd. hysw ebd.. word used to drive away pigs or fowls Ar lafar. Gw. hefyd hysùch, siw. hysîaf,ysîaf:hysîo,ysîoba.(,.),. to incite or urge on a dog &c encourage 1774. Gw. hefyd siwiaf2 : siwio, ysgîaf: ysgîo. hyswallt, hyswi, hwswi eb. ll. hyswšod . housewife , mistress of the house , prudent and thrifty woman,.;(),,. sometimes fig hussy in bad sense jade minx 1455–6. Amr.: hwswif. 1547. hyswïaeth, hwswïaeth eb., housewifery domestic economy , household or family management,, thrift frugality . 15g. hyswïaidd, hwswïaidd a.,,. housewifely frugal thrifty 16g. hysych a.,. that may be dried or drained easily dried or drained 1722. hytan, gw. hutan. hytgyllaeth eg., grief sorrow . c. 1400. Gw. hefyd etgyllaeth. hytir eb. ll. - au , - oedd . length of ploughed land , length of a furrow , also fig .; furlong . 1728. Gw. hefyd hyd—h. tir, ytir. hytllaw eg.( span of a hand ). 1617. hytrach adf. fel rheol yn y cfn. yn hytrach . rather , sooner , more correctly or precisely,;,,;,. instead of that yea rather more so to a greater extent to some extent somewhat 1551. Amr.: hydrach. 1551. Gw. hefyd hydr. hytraws eg.ahefydfel.acfel a adf . length ( diagonally or obliquely ); diameter (.);,in math diagonal obliquie ; lengthways ( diagonally or obliquely ). 1859. Cfn.:&c.();,,ar hytraws, ar ei (fy, ) h.: diagonally or obliquely across aslant diagonally obliquely (lengthways ). Ar lafar. hytrawst eg. ll. - iau . girder . 20g. hytred eg.,,,. a running or flowing out flux issue effluence 1604–7. Gthg. hydred. hytrum, gw. hydrum.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36826 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3682 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hytyn, gw. hityn. hytynt eg. b . ll. - iau . ()a course , progress , a proceeding , journey , revolution ( of planet , &c .), career ; prosperity;? channel ; a flow ( ing ), current , running , race , rush . 14g. ()b summit , highest point . 1604–7. Cfn.:()(,.),;,.g.hytynt (y) dîr (dwfr): flow ing of water of tide &c current watercourse river 14 ar h.: ?,suddenly in a rush .1661. Gw. hefyd hetynt. hywael a.. exceedingly base a. 1587. hywaeth, gw. hywaith. hywahan a.. easily separated or severed 1722. hywaidd, gw. hywedd. hywaith a.acefallaigydagrymenwol. beneficial , advantageous , effectual ; industrious,,;,,,,,,, assiduous dextrous tractable docile easy facile ready apt seemly pleasant. 14g. Gw. hefyd hywedd. hywall a.,. apt to be faulty fallible 1803. hywan a.,;, easily piercing striking that can be pierced easily pierced or bored , borable,. penetrable Dchr. 14g. hywar a.acefallaigydagrymenwol.( very ) meek , genial , gentle ; docile , tameable , manageable. Dchr. 14g. hywaraf: hywaru ba., to tame break in . Dchr. 17g. hywarth a.,. reproachable shameful [].1783 hywasg a.. compressible 1852. hywasgar a.. easily scattered 1722. hywasgedd eg., compressibility compressibleness . 1852. hywedd a., trained disciplined ,, yoked broken in ( of a horse ),, tamed domesticated ; tractable,,,,,,,,, manageable amenable docile gentle quiet pleasant obedient willing ready,, easy flexible , pliant . 13g. Gw. hefyd hywaith. hyweddaf: hyweddu bg.. a to yoke , break in ( a horse ), tame , domesticate , make Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36836 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3683 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY gentle,,,,,;,,, make pliant subdue pacify civilize subjugate bring up instruct train adapt;,,,,;?. become tractable be gentle conform adapt oneself be trained be seemly 14g. hyweddaidd adocile.. 1603. hywedd-dra eg.;. tractableness civility 1794. hyweddedig, hyweddiedig a.. bfl cultivated , civilized . 1772. hyweddfalch a. ll. - feilch . high - mettled or fine but tractable ( of a horse ). 14g. hyweddferch eb. ll. - ed . gentle maid . c. 1785–90. hyweddfrys a.(). tractable and swift of a horse Dchr. 14g. hyweddiad eg.,,,,,, a bringing up training teaching instruction civilizing subjugation taming;,. a becoming tractable conforming 1604–7. hyweddiant eg.. b propriety , aptitude ; docility , tractableness ; civility . c. 1785–90. hyweddiedig, gw. hyweddedig. hyweddog, hyweddol a., gentle cultured , civilized , tractable , conformable . 16g. hyweddrwydd eg.. tractableness 1794. hyweddus a., tame tractable , placid , peaceful , submissive ; courteous . 1604–7. hyweddwr, hyweddydd eg. (b. hyweddwraig ) ll. - wyr . tamer , trainer , instructor , tutor,. teacher 1604–7. Cfn.:.g.hyweddwr meirch: tamer of horses Dchr. 17 h. plant: teacher,. pedagogue 1604–7. hyweddwriaeth eb., tutorage tutorship , instructorship . 1794. hyweddydd, gw. hyweddwr. hywegydd eg.( very ) vacuous man . a. 1587. hyweithiol, hyweithol a.,;?. easily cultivated or handled manageable civilized 1850. hyweithrwydd eg.. tractableness 1794. hywel a., visible easily seen , prominent , conspicuous , apparent , obvious , evident , plain;-. keen eyed 1632.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36846 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3684 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hyweledd eg.,,; perceptibility visibility visibleness conspicuousness . 1778. hywelfa eb.- land mark . 1775. hywell a.;;?. easily mended remediable splendid 1603. hywen a.ahefydfel eb . smiling , apt to smile or laugh , merry , happy , joyful , gladsome,. pleasant Dchr. 14g. Feleb . a smile , also fig . 1688. hywerdd, ff. f., gw. hywyrdd. hywerth a.,();,,, of great value very valuable saleable vendible easily sold selling well,,. merchantable marketable Dchr. 14g. hywerthedd eg.,. saleableness vendibility 1722. hywerthrwydd eg.,. saleableness vendibility 1722. hywestl alivelyspiritedrowdy., , . Dchr. 14g. Gthg. diwestl. hyweth, ff. lafar, gw. hywaith. hywethaf: hywethu ba.,,. to mollify entreat appease c. 1730. hywethaidd a.,,. mollifying entreating appeasing 1721. hywich a.. creaking Dchr. 17g. hywil, gw. hywyl2 . hywin a.. abounding in wine 18–19g. hywir a.( very ) true , accurate , certain , truthful ;? rightful or righteous ;? faithful . c. 1250. hywiw a.( very ) worthy , estimable , condign , excellent . 14g. hywledd a.,,,;(.) providing sumptuous feasts generous festive convivial dict faring well;,. sumptuous luxurious Dchr. 14g. hywlych a.( very ) wet ,( very ) moist . c. 1400. hywlydd a.( very ) kind , generous , mild , tender , benign , courteous . Dchr. 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36856 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3685 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hywnedd a.,,. capable of being done feasible easily accomplished 1773. hywneddrwydd eg., feasibility feasibleness . 1773. hywnel a., feasible easily performed . 1773. hywneledd eg., feasibility feasibleness . 1773. hywni a., sewn stitched ; easily sewn . 1604–7. Gw. hefyd howni. hÿwr eg. ll. hywyr . bold man , great or fine man . Dchr. 14g. hywraig eb. ll. - wragedd . bold woman , virago . Dchr. 17g. hywredd (hyúredd) eg.,,,. manliness virility boldness heroism 13g. hywres awarmhot.,. Dchr. 15g. hÿwst a.,;?, eager fierce expert skilful . 14g. hywybodol awellknown.- . 1725–6. hywyd a., sinful lustful . 18g. hywydd a., ready obedient ,,,;; eager easy swift bold knowing , intelligent , skilful , expert;,. easily perceived evident 1240. hywyl1 a.( very ) modest . 12–13g. hywyl2 a.ahefydfel eg . watchful ( person ); easily perceived , perceivable , easily observed . 18–19g. Amr.:g.hewil, hepwil. 17 hywyll a.( very ) wild or furious . c. 1400. hywyn a.( very ) white or sparkling . Dchr. 14g. hywyrdd a.(b. hywerdd ).( very ) fresh or new . a. 1587. hywys a.,. easily summoned or invited easily convened 1604–7. hywystl eg.ahefydfel a . great , sure , or bold , pledge or guarantee ; easily pledged . Dchr. 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36866 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3686 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

hywyw a.,. transient fleeting 18g. hyys a.,. eatable edible 14g. i, llafariad, y drydedd lythyren ar ddeg yn yr wyddor Gymraeg a’r drydedd laf.; digwydd hefyd fel lled-lafariad (i ). Cfn.:‘’.i ddinod: undotted i 1707. i dot (ddot): the sound or letter‘’( i lit . dotted ‘’) i as opposed to ‘ u ’.Arlafar. i1 rh. prs . 1st pers . sing . dependent affixed pron ., supplementing prefixed pron ., infixed pron.... or 1st pers sing forms of vbs or conjugated preps .). 13g. i2 ardd. rhed . gyda’r ff. prs. im , imi (Cym. C. ym , ymi , ymy ); it , iti (Cym. C.yt , yti , yty ); iddo (Cym. C. iddaw , iddawdd ); iddi ; in , inni (Cym. C. ynn , ynni, ynny ); iwch , ichwi (Cym. C. ywch , ychwi , ychwy ); iddynt (Cym. C. yddu , uddu,,);cyff.hefydyw,,,,ac, uddudd uddunt i mi i ti i ni i chwi i minnau i ninnau, &c.; mewn barddoniaeth ceir enghrau. o i myfi , i nyni , &c. Ei ddilyn gan y tr. ml. 1. ()a tointoalsofig ; ; .). 1230–60. ()b denoting the direction or point on the compass a person ( animal , thing ) faces , also fig.). of time 1764. ()c as far as , to ( with reference to distance , extent , intensity , &c .); to such an extent or degree as to cause,( reach or deserve something specified ,..). e g death 13g. 2. ()a denoting the indirect object when the direct object is a n . or pron . (sometimes a clause )). 13g. ()b denoting the indirect obj . when the direct object is a vn .( and the indirect obj. is the agent of the vn .)). 13g. 3. ()a denoting the subject of a song , poem , &c .). 13g. ()b denoting the object of worship , honour , love , &c .). 1567. 4. ()a denoting a point in past or future time considered in relation to another point of time;( to an hour , in stating the time of day ). 14g. ()b denoting the exact coincidence of an action with a point of time ). Ar lafar. ()c denoting the final point in a period of time ). 14g. 5. ()a denoting possession , relationship (.. e g kinship , position , being part of a collective whole), connexion , &c .). 13g. ()b with the vbs .‘ to be , belong , seem , mean ’, &c ., or the conj .‘ and ’ to denote possession,,,.). relationship connexion &c 1230–60. 6. denoting the person,., &c to whom something is wished ).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36876 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3687 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

13g. 7. in its personal forms or before a n..). to complete the meaning of many vbs 13g. 8. ()a denoting comparison , equality or proportion ). 1620. ()b denoting the odds in a bet or wager . 1630. 9. ()a before a vn . in an adv . clause of purpose or consequence ). 13g. ()b before a vn . and following a n . or adj . to denote purpose or object ). 13g. ()c before a vn . and following an adj . or abstract n . denoting ability , desire , inclination,, readiness likelihood ,.). &c 13g. ()d before a vn . dependent upon another vn . or vb . ( but there are many examples in the modern period,. esp in the spoken language , which are strongly influenced by English‘ to ’+ infinitive )). 13g. ()e before a vn . to denote duty , obligation , expectancy , potentiality , &c .; frequently the prep.. is followed by an infixed pron and the construction has a pass .). meaning 1617. 10. ()a in its pers . forms or before a n . and following an adj . or abstract n . denoting virtue,, attribute advantage ,possibility ,,,, necessity cause favour qualification, support , &c ., or the opposite , usu . with the vb . ‘ to be ’). 13g. (b ) following and adj ., adv . or abstract n . denoting similarity , proximity , &c .). 13g. ()c following certain verb - nouns and adjs . denoting one ’ s state in relation to a person or thing). 1551. 11. (.),,;in its personal forms or before a n for in provision for set aside for on behalf of;( for after ns . and adjs . denoting desire ,.). &c 12g. 12. after certain adjs.‘,’..). denoting some many before a sing n Ar lafar. 13. ()a in its pers . forms before a pron . in apposition to a preceding n .). Ar lafar. ()b in its 2nd pers . sing . and pl . forms ( often after certain advs .) to emphasize an observation or fact stated( cf . the ethic dative in Latin )). 14g. 14. ()a governing the sub . of a preceding vn .). 14g. ()b in a n . clause , governing the sub . of a following vn .). 13g. ()c in a n . clause following a vb . or n . expressing a command , entreaty , &c ., it occurs after the preps.‘ am , ar ’, governing the sub . of a following vn .). 15g. 15. ()a in an adv . clause after certain preps ., governing the subj . of a following vn.). c. 1400. ()b in an adv . clause after the prep . ‘() g wedi ’, governing the subj . of a

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36886 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3688 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY following vn.). 14g. ()c governing the subj . of a following vn . negatived by the prep .‘ heb ’). c. 1400. 16. ()(a preceding a vn .) in its pers . forms or before a n ., following the 3 sing . imper..‘’ of the vb to be expressing a wish , command or concession ). 1567. ()(b preceding a vn .) in its personal forms or before a n ., following the 3 sing . forms or vn..‘’ of the vb to be in a periphrastic construction which sometimes denotes obligation or possibility). 13g. Amr.:g.idd (ydd). 14 iw (yw). 14g. Cfn.:,,‘’.i’r dim: exactly precisely to a t 1851. iddo (yn awr): go to now,!;!,!,! come now how now well so 1567. Am gfn. ac ymad. eraill, gw. dan yr elf. flaenaf neu’r brif elf. Gw. hefyd di15 , o . i3 ardd.. in 13g. i4 ardd.. from Cfn.:i (y) adan (i) under .13 g. (ii) from under . 13 g. i (y, ddy) am: (i)from about , off .13 g. (ii) around , round about , on both sides of . 13 g. (iii) ( on ) the other side of, beyond .13 g. (iv) concerning . 13 g. (v) about , towards ( denoting time ). 14 g. (vi) besides, as well as , in addition to , together with .13 g. (vii) for , on account of . 12 g. i (y, ddy) ar (i)from ( upon ), ( from ) off , ( out ) of .12 g. (ii) on , upon , above ; at . 12 g. (iii) besides,,.g. in addition to together with 13 i arnadd: above;? from above .15 g. i(y)gan(i)from , from the side of .13 g. (ii) with . 13 g. (iii) by (+ agent ); in the sight of , in the eyes of.g.(iv)(13 denoting possession ). 1300–25. i(y)rag(i)before , in the presence of , against , from .13 g. (ii) lest . 14 g. i(y)dan(i)under , below , beneath .13 g. (ii) from under . 14 g. (iii) until . 14 g. (iv) in ( denoting manner or attendant circumstances).13 g. (v) under ( the command , direction , authority or government of).14 g. (vi) ( preceding a vn . and expressing an action simultaneous with that of the main vb . but separate from it).14 g. (vii) ( in conj . with the verb ‘ to be ’) to be responsible for , guarantee (against ), warrant .14 g. (viii) up to , amongst . 14 g. i(y)dros:on behalf of.g.14 i (y, ddy) wrth (i)from , from the side of .13 g. (ii) about , concerning , of . 13 g. (iii) ( as ) compared with.13 g.(iv) from , because of . 14 g.(v) at the expense of . 14 g.(vi) to ( after the vb .‘ to belong ’). 14g. (vii)in , at , with respect to , as regards . 15 g. i5 gn.. berfenwol particle used before a vn . in a periphrastic construction ). 13g. i,6 gw.y (gn.). i,’i,71gw. ei . -i1 trf. enwol , e.e. brynti , caledi , diogi , gwegi , tlodi . -i2 trf. ll . e ., e.e. eglwysi , ffenestri , gerddi , llestri , seiri , trefi . -i3 trf..,e.e. be berwi , enwi , erchi , moli , oeri , peri , rhoddi , trengi , troi . -i4 trf. bfl . 2 un. pres. myn., e.e. ceri , doi , gweli , oeri , rhoddi , sonni , troi . -i5 trf. bfl .3un.amhff.myn.Cym.C.,e.e. ceri , gweli , sefi ,gw. iê eg. ll. (prin) iaau , iaon . ice ; ? frost , hoar - frost . 13g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36896 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3689 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Amr.: iaf. p. 1500. Amhufen iê , maes ( o ) iê , mynydd ( o ) iê , Oes yr Iê , gw. hufen, maes1 , mynydd, oes1 . Gw. hefyd ièen. iaaeth, gw. iaeth1 . iaaidd aglacialicy.;. 1774. Iabesiad, gw. Jabesiad. Iaciniad, gw. Jachiniad. iacint, gw. iacinth. iacintus eg., jacinth hyacinth (). gem 14g. Gw. hefyd hyacinth, hyacinthus, iacinth. iacinth, iacinct, iasinct eg. ()a jacinth , hyacinth ( gem ). 1588. ()b hyacinth ( flower ); wild hyacinth , bluebell . 1906. Ammaen iacint , gw. maen1 . Gw. hefyd hyacinth, hyacinthus, iacintus. Iacobinaidd, gw. Jacobinaidd. Iacobitaidd, Iacobydd, Iacobyddol, gw. Jacobitaidd, Jacobydd, Jacobyddol. iacwn eg.,,;. ensign of war banner standard armour c. 1588. iach1 a., weithiau gyda grym enwol. 1. ()a healthy , in good health , well , whole , physically sound , free from illness , recovered;,,, undamaged unbroken unspoilt in good condition ;, wholesome conducive to health. 13g. ()b fertile , flourishing . 15g. 2. ()a true , unerring , sound ( of doctrine , &c .),orthodox ; clear ( of conscience ). 1567. ()b free , clear , not responsible or answerable . 14g. ()(c theol .) saved , delivered , redeemed ; purified , cleansed ( from sin ). 1300–25. ()d safe , secure . 13g. ()e kept , preserved , reserved . Diw. 15g. 3. carefree,,-,,. unconcerned light hearted happy frivolous Ar lafar. Cfn.:iach ei groen (fy nghroen, &c. ): uninjured , unscathed , safe . Ar lafar. i. dianaf (ddianaf): unimpaired,,,,,;,. uninjured in health well sound hearty safe saved 1604–7. i. ddiasgen: wholesome,, salubrious advantageous ,. beneficial 1632.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36906 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3690 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

i. lawen, gw.iachlawen . bydd (byddwch) i.: farewell. 1588. dos (ewch) yn i.: farewell. 1567. yn i.!: farewell! 1346. Amawyr iach , bwyta bara i ., byw ac i ., canu ’ n i ., cyn iached ê ’ r glain , tir iach,gw.awyr, bara11 , byw, canaf: canu, glain , tir. iach2 , gw. ach. -iach, gw. -ach2 . iachad eb.. farwell 1732. iachêd eg. ll. - au . a healing or making whole , cure . 1604–7. Gw. hefyd iachiad. iachadwr, iachadwriaeth, gw. iachawdwr, iachawdwriaeth. iachadwy abflcurable.. . 1815. iachèedigol a.-, health giving healing , sanative , curative . [].1783 iachaf: iachu ba.,;. to heal cure save 1346. Gw. hefyd iachêf: iachéu. iachêf: iachéu bg.. a 1. (felba .) ( a ) to make whole ( some ), restore to health , heal , cure ; save . c. 1250. ()b to clear ( of guilt , &c .), exculpate , justify , vindicate ;? judge . 14g. 2. (felbg . ( a ) to get well or better , recover , be restored to health , heal ; become ()more salubrious , healthy , or wholesome ( of place ,.), &c become less oppressive , become clear and fresh(). of weather c. 1400. ()b to sit in judgement , arbitrate . 15g. Amgweinidogaeth iachéu , gw. gweinidogaeth. Gw. hefyd iachaf: iachu. iachaid, gw. iechyd. iachaidd a.,;,. wholesome healthy healing saving 1611. iachaol, iacheuol a. ac efallai fel eg . health - giving , having healing properties , curative,, sanatory medicinal ; connected with healing , therapeutic ;,; healed cured curable;,(.);;?. bringing salvation saving in theol saved saviour c. 1400. Gw. hefyd iachwyol. iachawdr, iachawdur, gw. iachawdwr. iachawduriaeth, gw. iachawdwriaeth. iachawdwr, iachawdr, iachawdur eg. (b. iachawdwres ) ll. (prin)iachawdwyr ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36916 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3691 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY iachawduron,. iachawduriaid one who saves or delivers from peril ,,.; destruction &c (),.,.now with capital letter Saviour as a title of God and esp of Christ Redeemer 1336. Amr.: iachadwr. 1612. iechawdur. 1655. iechawdwr. 1631. Gw. hefyd iachwyawdr. iachawdwriaeth, iechydwriaeth eb.. g ()a salvation ( in material sense , as often in the Old Testament ), deliverance , rescue , escape,,,..,,,; security relief e g from disease famine war enemies preservation from destruction,,.; loss &c person or thing that saves or is the means of salvation ; salvation(), in spiritual sense deliverance from sin and its consequences by the merits of Christ’, s death redemption . 1567. ()b a healing , a making whole ; health , physical well - being . 1588. Amr.: iachadwriaeth. 1583. iachawduriaeth. 1567. iachyduriaeth. 1567. iachydwriaeth. 1567. iechadwriaeth. 16g. iechawdwriaeth. 1631. iechedwr(i)aeth. 1567. iechyduriaeth. 1567. Cfn.:().(yr) iachawdwriaeth gy#redinol, (yr) iechydwriaeth cy#redinol (g.): the common salvation 1567. iachawdwriaeth (iechydwriaeth) (yr) enaid (fy enaid, eu heneidiau,&c. ): the salvation of the soul (,my soul their souls ,.). &c 1578–85. i. bersonol: personal salvation. 1904. AmByddin yr Iachawdwriaeth , corn iachawdwriaeth ( iechydwriaeth ), craig i ., dydd i., ffordd i ., helm ( yr ) i ., tarian i ., trefn ( yr ) i ., ystad ( o ) i ., gw. byddin, corn, craig(At.), dydd (At.), ffordd (At.), helm11 (At.), tarian, trefn, ystad . iachawr eg. ll. - wyr . one who heals or cures , healer , curer ; saviour , deliverer ( gen . of God or of Christ). c. 1250. iachawriaeth, iachawrywdd eg.. perfect health or soundness 1567. iachdeg, gw.iach1 + teg. iach-ddianaf, gw.iach1 —i. dianaf (ddianaf ). iachddwyn a.- health bringing , salubrious , salutary . 1604–7. iachedig a.. bfl saved , delivered , redeemed ( in theol .); made well , cured , restored . 1567. iacheiddfodd eg.neufel a . a means of salvation or deliverance ; having a salutary manner. p. 1584. iacheirchiol a.,,. valedictory farewell parting 1823. iachen eb.,. pedigree lineage

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36926 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3692 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16–17g. iachffyddiog a.(.) sound in theol or religious belief or doctrine ,. orthodox 1858. iachgyfan, gw.iach1 + cyfan. iachiad eg.. a healing or curing 1604–7. Gw. hefyd iachêd. iachineb, iechineb eg., health salubriousness ; salvation . 1823. iach-lên, iachlan a.,,,,. perfectly healthy altogether sound whole complete entire 14–15g. Gw. hefyd achlên. iach-lawen, iach lawen a., alive and well cheerful and well , hale and hearty , safe and sound. 16g. iachliw, gw.iach11 + lliw . iachlys eb.( wood ) sanicle . 1604–7. iachol1 a.acfel eg . healthful , sound , wholesome , salutary , saving . c. 1330. Fele . deliverer , saviour . 16g. Gw. hefyd iachwyol. iachol2 a.. noble 17g. iach-orfoledd, gw.iach1 + gorfoledd. iachus a.( promoting physical health also moral or spiritual welfare ),, healthful health-, giving wholesome , salubrious , salutary , beneficial , curative ; having good health,;,, healthy fresh bracing not close or oppressive ( of weather ,,.); day &c hearty ();(of laugh sound of doctrine ,.),. &c orthodox 1346. iachusaf: iachuso bg.. a to render healthy or wholesome , restore to health ; become healthy. 1803. iachusaidd a.(..);,. wholesome e g of food healthy sound 16–17g. iachusgamp, iachusgred, iachusgryf, gw.iachus + camp1 , cred, cryf. iachuslon, iachuslawn a.,,. wholesome salutary healthful 1670. iachusnodd, iachusoed, gw.iachus + nodd, oed. iachusol a.,-,,, promoting physical health health giving salubrious wholesome beneficial,,;,; sanative curative healthy sound conducive to moral or spiritual welfare , salutary,, saving redeeming (,,.). of faith grace &c

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36936 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3693 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. Amffydd iachusol , gras i ., gw.ffydd (At.), gras (At.). iachusolrwydd eg.,. wholesomeness salubriousness 1770. iachusrwydd eg.,,,( wholesomeness salubriousness healthfulness healthiness in physical,);(,.),. also moral or spiritual sense soundness in religious beliefs &c orthodoxy 1630. iachusrym a., beneficial and powerful having a salutary force or effect . 1721. iachuster eg.,,. wholesomeness salubriousness healthfulness 16–17g. iachuswedd, iachuswych, gw.iachus + gwyedd1 , gwych. iachwr eg. ll. - wyr . genealogist , herald . a. 1587. iachwyawdl, gw. iachwyol. iachwyawdr eg., saviour redeemer , deliverer . 1346. Cfn.:,.Iachwyawdr y byd: the Saviour of the world the Redeemer of mankind c. 1400. iachwyol, iachwydol, iachwydiol a. ll. iachwyolion ac fel eg . beneficial , curative , healthful,,,,;,. wholesome salutary saving redeeming healthy sound c. 1250. Fele . deliverer , saviour ; ? salvation . c. 1250. iachwyoliaeth eb.. wholesomeness 1604–7. iachyduriaeth, iachydwriaeth, gw. iachawdwriaeth. iad1 eb. g . (bach. b. iaden ) ll. - au . crown of the head , brain - pan , pate , cranium , skull,,;;,,. forehead temple fontanelle top summit apex 13g. iad21 , gw. jad . -iad12 , -ad oldd. enw . ll. (fel rheol) - au , a arferir yn dra chyff. i lunio enwau sy’n dynodi gweithred bf. a’i chanlyniad, haniaeth, &c., e.e.adroddiad , arferiad , cariad,, casgliad cymhelliad , dechreuad , dehongliad , digwyddiad ,, dilead dychweliad , golchiad,, gwelediad lledaeniad ,,,,,,. neilltuad penodiad rhediad syniad teimlad toriad -iad22 , -ad oldd. enw . ll. -( i ) aid , yn dynodi gweithredydd, e.e. ceidwad , ceim ( i ) ad , datgeiniad,,,, deiliad ehediad geilwad hebryngiad , lleiddiad , trychiad , ymlusgiad . Gw. hefyd -iaid1 . -iad32 , -ad oldd. enw . ll. -( i ) aid , yn dynodi’r math o berson y cyfeirir ato, y dosbarth y mae’n perthyn iddo, y genedl y mae’n aelod ohoni, &c., e.e. Affricaniad,,, dešstiad Eseniad Ethiopiad , Ewropead , Groegiad , Israeliad , Norwyad , Rhufeiniad. Gw. hefyd -iaid1 . -iad41 , gw. -ad .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36946 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3694 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

-iad53 , gw. -ad (At.). iadflingol a.(,.). used for scalping of knife &c 1838. iadfoel a.- bald fronted , having a bald pate . 1770. Gw. hefyd siadfoel. iadgap, gw. iatgap. iadlwm a.(b.).,-. iadlom bald bald headed c. 1400. iadlwybr ?.a crossing the head . 15g. iadlwyd a.fel eg . grey - pated or grey - haired person . c. 1400. iadlwyth eg.. head of hair 14g. -iadur oldd. enw . ll. - on , a arferir i ddynodi math o lyfr, &c., e.e. blwyddiadur,,,,,, bywgraffiadur cyfeiriadur dyddiadur dyfyniadur emyniadur geiriadur, gwyddoniadur , holiadur , newyddiadur ; ambell dro, fodd bynnag, y mae’n dynodi dyfais neu declyn, e.e.cengliadur , cyfrifiadur , oriadur , a hefyd berson neu weithredydd, e.e.cofiadur . Gw. hefyd -adur. iadwr, gw. adwr. ièedd eg.. iciness 1803. ièeiddrwydd eg.. iciness 1774. ièen, iaen eb. ll. iaônnau . sheet or cake of ice ( sometimes with ref . to one particular characteristic,.. e g its greenish - blue tint , clearness or transparency , coldness , hardness,);. brittleness glacier 13g. Ammaen dros ièen ( iaen ), gw. maen1 . Gw. hefyd goièen, iain, ien. iaônnaf: iaônnu bg., to turn into ice become congealed ,. freeze 13g. iaônnol aglacialicy.;. 1851. iaeth1 , iaaeth eb. g . a hefyd (drwy gamddehongli) fel a . iciness , frost , cold , severe winter weather;( dict .) frosty , icy . 1632. iaeth2 eb. g . ll. - au . ‘ ism ’, ‘ ology ’, doctrine , system , theory , &c . ( usu . disparagingly ). 1855. -iaeth, gw. -aeth. iaf, gw. iê.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36956 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3695 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

iafaes, gw.iê + maes1 . Iafistaidd, gw. Iawistaidd. iafon eb. ll. - au . glacier . 1871. iafu, ff. daf. Bro Ddyfi a’r cyffiniau, gw. afu. Iaffetaidd, Iaffethaidd a.,() Japhetic supposed to be descended from Japheth (-applied to the Indo European family of nations ). 1858. iaglöyn, gw.iê + clöyn, a cf. clöyn—c. iê. iangach, iangaf, gr. gmhr. ac eith., gw. ieuanc. iangaidd, gw. ieuangaidd. ianged, gr. gfrt., gw. ieuanc. iangwas, gw. ieuangwas. iangwr eg. (bach. iangwryn ) (b. iangwraig ) ll. - wyr . servant , page , squire , stripling , youth,( knave often in derisive or derog .); sense one of the common people , one who is not of noble descent,? yeoman ; rude countryman , boor , rustic , yokel , churl , villein . 14g. Gw. hefyd engyn, gwreang, gwróng, ieuangwr. iangwraidd a.,,,,. pertaining to the common people illiberal churlish boorish rustic 1632. Iahaleliad, Iaheseliad, gw. Jahleeliad, Jahseeliad. -iaid1 , -aid oldd. ll . enwol ; yn ogystal ê’i arfer i ffurfio ll. y gwahanol fathau o e. un. a nodir dan y trf. -iad2,3 , - ad 2 , fe’i hychwanegir i luosogi e. un. (a rhai a. a ddefnyddir fel e.) sy’n dynodi pethau byw, yn bersonau (gan gynnwys cyfenwau), anifeiliaid, adar, &c., er nad yw’r ff. un. yn diweddu yn -iad , - ad , e.e.anifeiliaid , bleiddiaid , byddariaid , creaduriaid , cythreuliaid , draenogiaid , estroniaid,, ffoaduriaid ffyddloniaid ,,,,, gefeilliaid gweiniaid gwenoliaid Llwydiaid meistr() i aid , Morysiaid , pechaduriaid , personiaid , Phylipiaid , Toršaid , trueiniaid , gw. -iad2,3 , -ad 2 . -iaid21 , gw. -aid . -iaidd oldd..,e.e. a ewiniaidd , lluniaidd . Gw. hefyd -aidd. iailer, gw. jeler. iain a.,,. very cold freezing icy c. 1800. Iairiad, gw. Jairiad. iaith eb. ll. ieithoedd , ieith ( i ) au , ieithydd . ()a language , aggregate of words and of methods of combining them for uttered or graphic expression of thought,., &c used by particular nation ( people , community , &c.), tongue ; human speech or rational vocal utterance in general and without

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36966 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3696 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY reference to differences depending on nationality,., &c sometimes transf . of the inarticulate sounds of the lower animals;,,any means of expressing thought feelings &c., as by signs or gestures ; computer language ; form of words in which a person expresses himself(. with ref to rhetorical quality , to grammatical accuracy , also to decency), style ( of person or of literary composition ), diction , wording ( of document , &c.); dialect ( of person or of region , &c .); speech or phraseology peculiar to a class of persons,,,, terminology of particular science art profession specialized occupation,,.;?(). form of sport &c formerly poetry 13g. ()b community of people having the same language , people , nation , race , tribe . 14g. Cfn.:().g.iaith analytig: analytic al language 20 i. anweddus: indecent language. Ar lafar. i. babanod: baby-.Arlafar. talk i. y Beibl: biblical language. Ar lafar. i. flodeuog: flowery language,. florid style 1830. i. frodorol: vernacular language. Ar lafar. i. fudr: filthy,, foul or obscene language .1858. i. fyw: living language. Ar lafar. i. y capel: the language of the chapel. Ar lafar. i. glasurol: classical language. Ar lafar. i. glogyrnog: unpolished,.g. inelegant or rugged language 19–20 i. goeth: fine or polished language,. elegant style 1858. i. gyflynol: agglutinative language.g.19–20 i. gy#redin: (i)the common or vernacular language , the vulgar tongue .1592. (ii) universal language(. with ref to Latin ).1592. (yr) i. Gymraeg (Camberaeg): the Welsh language.g.14 i. gyntaf: first language,,;. natural or native language mother tongue primitive or original language 1858. i. gysefin: primitive language,;(,.);, language of antiquity original language of text &c native language mother tongue. 1595. i. ddi-dýn: non-.g. tonal language 20 i. ddieithr: foreign language,. strange tongue 1620. i. ddrwg: bad or abusive language. 1858. i.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36976 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3697 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

yr hen iaith: the ancient language or tongue(. with ref to Welsh ).1856. AmCymdeithas yr Iaith ( Gymraeg ), labordy i ., gw.cymdeithas (hefyd At.), labordy. Gw. hefyd bratiaith, cyfiaith, gweniaith, llediaith, mamiaith, rhyddiaith, tafodiaith, uniaith, &c. iaith-gyfnewid eg.(.),,, interlocution esp liturgical verbal exchange conversation dialogue. 1722. iaith-wladiad, gw. aethwladiad. iaith-ymgeleddwr eg. ll. - wyr . one who fosters or succours a language . 1592. iêl1 eb.ahefydfel a .? clearing , glade , open land ;(cultivated ) upland ;( dict .) open , clear,. pleasant 14g. AmlleuadgwþrIêltiri , ., gw. lleuad, tir. Cf. anial. iêl2 eb.( goal in football ,.);, &c aim destination . 1850. Cfn.:,.cadw’r iêl: to hold the fort keep watch 1885. chwarae i.: to play goal. 1887. Gw. hefyd ael,gêl,gýl.23 ialdir eg. ll. - oedd . common land . 1850. ialffust, gw. gwialffust. Ialm—hynt San Ialm, gw. hynt1 . ialyd a., icy freezing , very cold . 1774. iambig a.ahefydfel eg . iambic ( of metre , verse , &c .); iambic metre , poem , &c . 1927. Cfn.:iambig clo#: scazon ( lit . limping iambic ( s )). 1927. Iaminiad, Iamniad, gw. Jaminiad, Jamniad. ian ebd. yn mynegi llawenydd, poen, tristwch, &c. exclamation or shout of joy , pain, sorrow , &c ., the equivalent of ‘ Ho !’, ‘ Hurrah !’, ‘ Oh !’, ‘ Alas !’. 1632. -ian trf..,gw.- be an2 . Ianar, Ianawr, gw. Ionawr. Iancaidd, gw. Iancïaidd. Ianci eg. ll. - s , Iancwn , Iancšod , Iancwys . Yankee , an American . 1851. Iancïaidd, Iancaidd a.(),. Yankee ish American 1838. Ianciyddiaeth, Iancyddiaeth eb.. Yankeeism 1911. ianisariad, Ianseniad, gw. janisari, Janseniad. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36986 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3698 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

-iant oldd. ll. (fel rheol) - iannau , (weithiau) - iantau , - iaint , a arferir yn gyff. wrth lunio e. han. (gan mwyaf) a hynny’n fynych o fýn bf., e.e.cofiant , diwylliant , ffurfiant,, ffyniant gwerthiant , llwyddiant , meddiant , methiant ,, moliant mwyniant , nodiant,, peiriant tarddiant . Ianto eprs. . sy’n digwydd yn y cfn. isod. Cfn.:‘’.Ianto o’r Coed: name of an air known in English as Spanish Pavan 1759. iaog a., icy freezing , frozen , also fig . 1855. iaol a.-,. pertaining to ice or to the ice age glacial 1902. iap eb., yap yelp . 1941. iapiaf: iapian bg.,; to yap yelp speak snappishly ;. jabber 1794. Gw. hefyd iepiaf, epiaf: iepian, epian. iapiwr eg.,. yapper yelper 1794. iar e?. b one of the twelve privileged or royal pieces into which a king ’ s stag in season was divided,,. perhaps the haunch thigh or shoulder 13g. iêr1 , giêr eb. ll. ieir , gieir . hen , hen - bird ; ( pl .) domestic fowls , chickens . 10g. Cfn.:.iêr a chywion: kind of pattern used in weaving 1773. i. ar y glaw: a hen in the rain( i . e . in a dowdy , disconsolate or woe - begone state ). Ar lafar. i. fach genglgoch: red admiral,.g. Vanessa atalanta 20 i. fach goch gota: ladybird. 1880. i. fach y dîr: water-.Arlafar. hen i. fach werddlas: the small blue butterfly,.g. Cupido minimus 20 i. fach yr haf: butterfly. Ar lafar. i. fach yr hesg: moorhen,.Arlafar. Gallinula chloropus i. fach lygaid paun: peacock butterfly,.g. Inachis io 20 i. fraith: black grouse,.Arlafar. Lyrurus tetrix i. gist: moth. Ar lafar. i. glwc= i. ddeor. Ar lafar. i. goch (y mynydd): red grouse,.g. Lagopus lagopus 15 i. goed,—o’r coed,—y coed: pheasant(). hen 1545. i. gopog: (i)crested hen . Ar lafar. (ii) hazel hen , hazel grouse , Tetrastes bonasia . 1725. i. y gors: coot,;. Fulica atra moorhen 1845. i. gota: tailless hen.g.19–20 i. y cyll= i. gopog (ii). 1722. i. d(d)andi,—d(d)anden: bantam hen, dandy - hen . Ar lafar. i. ddeor: broody hen. 1722. i. ddodwy(og): laying hen,. layer 1775. i. ddragwm: friesland hen;. muscovy duck 1795. i. ddu gwta: ?.black tailless hen 1678. i. ddu’r mynydd: black grouse,.g. Lyrurus tetrix 20 i. ddîr (ddwfr)(i) = i. fach yr hesg. 1835. (ii)water ouzel , dipper , Cinclus cinclus . 1830. i. dîr foel= i. y gors. Ar lafar. i. eistedd= i. ddeor. Ar lafar. i. eog: female salmon.g.20 i. >egan= i. ddeor. 1803. i. Ffrainc: frizzle hen. Ar lafar. i. Gini (Gynnei): guinea-. hen 1604–7. i. ori= i. ddeor. Ar lafar. i. orllys= i. ddeor. 1547. i. rug (y grug): grouse. Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 36996 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3699 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

i. wþdd= i. goed. 1547. i. wynt: (i)bird of paradise .1632. (ii) weather - vane . 1798. i. yr India= i. Gini. 1774. i. fýr: (i)sea hen , hen fish , lump - sucker , Cyclopterus lumpus . Ar lafar. (ii) pelican ’ s foot ( kind of shellfish), Aporrhais pespelecani . Ar lafar. i. fynydd,—y mynydd: grouse,(..).g. moorhen i e female grouse 16 i. ros,—y rhos= i. fynydd. 1770. i. siagan= i. Ffrainc. Ar lafar. i. dinwen: ()female hen harrier , ringtail , Circus cyaneus ;? bald buzzard hen , moor buzzard hen . 1722. i. Dwrc(i),—Twrci: turkey-, hen guinea -. hen a. 1587. i. y tywod: sand-. grouse 1863. i. ymladdryw: game-, hen game - fowl .1774. i. yn cerdded (sangu, sengi) ar farwor (tên): a hen treading on embers(.. i e slowly , lightly , gingerly,). sedately 1703. i. Ynyd: Shrove-( tide hen part of a former yearly payment to a landlord ).1848. fel i. ag uncyw (ê deugyw): fussy; busy ( lit . like a hen with one chick ( with two chicks )). 1888. feli.(giêr)arben(y)domen:untidy and clumsy,,,.Arlafar. awkward inert ineffective fel i. dan badell: glum,; disconsolate restricted in outlook ; disproportionate (.() lit like a hen going to lay). Ar lafar. fel i. yn gori: dawdling(. lit like a broody hen ).Arlafar. Ambrech yr ieir , ceiliog iêr , cut ieir , cwt ieir , cyw iêr ( giêr ), dyrnu ’ r i ., ffrêm ieir,.,(),,gw. gelyn yr i llewyg yr iêr ieir mwgwd yr ieir brech11 , ceiliog, cut , cwt2 (At.), cyw, dyrnaf: dyrnu, ffrêm, gelyn (hefyd At.), llewyg, mwgwd. iêr2 , gw.êr a cf. heiniar. iarbren eg.,-. perch for hens hen roost 16g. iard1 eb. ll. -( i ) au , ierdydd . yard , court . 1828. Cfn.:-.g.iard goed: timber yard 20 i. lo: coal-.g. yard 20 i. longau: ship-.g. yard 20 i. (y) nacer: knacker’.g. s yard 20 i. tþ gwair: rickyard. Ar lafar. i. yr ysgol: school playground.g.20 iard2 eg. ll. - iau . yard ( spar ). 19g. iardy eg.ll..- iardai hen house ,- hen coop . 1632. iares eb.. flock of chickens 1200–25. iargyw eg. ll. - gywion , ieirgyw ( ion ). chicken , young fowl , also fig . 1716–18. iarl, gw. iarll. iarll eg. ll. ieirll , iairll , ieirll ( t ) iaid , ? iarllaid , ieirllod , iarllod , ieirlloedd . earl , count , nobleman. 13g. Amr.:iarl. ll. iarls . 1632. Cfn.:.g.iarll marsial (marscal): Earl Marshal 14 Gw. hefyd ierl, iwrl. iarllaeth eb.;;.;,. earlship earldom also fig county shire 13g. iarllaidd a.,-,. pertaining to an earl earl like noble

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37006 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3700 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. iarlleiddfalch, gw.iarllaidd + balch1 . iarlles eb. ll. - au . countess ; noblewoman , noble lady . 14g. iarllesaidd a.,-,. pertaining to a countess countess like noble 20g. iarlleswawr, iarlleswisg, gw.iarlles + gwawr, gwisg. iarlliaf: iarllio bg., to rave go mad . 1844. iarlltir eg.,. land or domain of an earl earldom 15–16g. iarllwaed, ieirllwaed eg.ahefydfel.( a of ) noble blood or lineage ;( of ) the lineage of earls. 16g. iarnadd, gw. i4 —i arnadd. iarth, gw. ierthi. iarwydd, gw. iêr1 —i. wþdd. ias eb. g . ll. - au . ()a a boiling , seething , degree of heat ,( glow of ) heat , warmth ; warm thrill , feeling of happiness,.;, &c passion heat of anger ( temper ,.);, &c flash inspiration ;, tint tinge ; ?(,,.);,temper of iron steel &c welding soldering . 14g. ()(b extreme ) cold ;( cold ) shiver , shudder , thrill , sense of fear ( sadness , &c .), pang , shock;, fit attack , impulse , craze ;? while , short space of time . 14g. Cfn.:,,.ias pen: fancy fit whim 1773. wrth (yn ýl) i. (ei) ben (ei phen, eu pennau,&c. ): blindly , headlong , rash , according to whim . 1770. Amberwi ias , codi i ., gwres iasau , rhoi ias , torri ’ r i ., gw. berwaf: berwi (At.),codaf: codi (At.), gwres, rhoddaf: rhoddi, rhoi, torraf: torri. iasad eg.,;(). a joining soldering touch of boiling 15g. Gw. hefyd asiad. iasaf, iasiaf: iasu, ias(i)o bg.. a 1. ()a to simmer ; boil ; warm . Diw. 16g. ()b to join together , solder , weld ; also fig . 15g. 2. to shock;. thrill 15g. Gw. hefyd asiaf: asio. iasaidd a.,,. creepy weird eerie 1834. iasbar, iasber eg.. jasper 1567.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37016 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3701 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Ammaen iasbar , gw. maen1 . iasbis eg.. jasper 1346. Ammaen iasbis , gw. maen1 . iasboeth a.,. extremely hot red hot 1876. iasfetel eg.. solder [].1783 iasiaf: iasio, gw. iasaf: iasu. iasinct, gw. iacinth. iasmin eg., jasmine jessamine . 1868. iasoer a.;,,,;. extremely cold or chilly chilling eerie weird creepy thrilling 1897. Amnofel iasoer , stori i ., gw. nofel, stori. Gw. hefyd oerias. iasog, iasol a.;,,,;. intensely cold chilling eerie weird creepy thrilling 1793. iastan eg., hot fire roaring fire . c. 1624. Iasubiad, gw. Jasubiad. iaswr eg. ll. - wyr . ()a poet , weaver or plaiter ( of poetry ). 14–15g. ()b boiler , one who boils something . 1604–7. Gw. hefyd asiwr. iaswyn a.-; white hot brilliant white . 1605–18. iatbla, gw.iad1 + pla. iatgap eg. ll. - iau . skull - cap . [].1783 iath, gw. iaeth1 . iau1 eb. g . ll. ieuau , - oedd . yoke ; measure of four feet , approximately equal to three modern feet;? staff or long lance ; pair of oxen ; fig . sway , dominion , authority , discipline,. oppression 10g. Cfn.:,.,.g.iau flaen: the yoke worn by the leading pair of oxen fig leader chief 15 i. fýn,—býn: the yoke worn by the hindmost and strongest pair of oxen,.g. also fig 15 Ambýn iau , pen yr i ., gw. býn, pen1 . Gw. hefyd ieuawr. iau2 eg.. liver 1671. Cfn.:. Bot:iaubach: wall rue , Asplenium rutamuraria .Arlafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37026 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3702 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Amclwyf yr ( clwy ’ r ) iau , gw. clwyf. Gw. hefyd afu, au. iau3 a. (gr. gmhr. yr a. ieuanc , ifanc ), weithiau gyda grym enwol. younger , not as old(). as another 14g. Amr.: ieuach. 1604–7. ifach. c. 1700. Gw. hefyd ieuaf, ieuanc. Iau eg.;();,(). Thursday Jupiter planet Zeus Jupiter god 13g. Cfn.:.g.Iau Archafael: Ascension Thursday Diw. 15 I. Cychafael= I. Archafael. c. 1400. Amdydd Iau Cablyd ,.(),.’,. dydd I y Dyrchafael dydd I r Gofid dyw I Cyfarchafael,&c.,gw.dydd, dyw1 . Ambarf Iau , ffa I ., mes I ., pren I ., gw.barf (At.), ffa (At.), mes, pren. Gw. hefyd Difiau. -iau trf. ll . e ., e.e. breichiau , ffeiriau , geiriau , teithiau , Gw. hefyd -au. iau-gydymaith eg. ll. iau - gymdeithion . yoke - fellow , fellow - worker . 1672. Iawistaidd, Iafistaidd a.,,,. Yahwistic Yahvistic Jahvistic Jehovistic 1926. iawl e? b . ll. - iolau . prayer , supplication ; worship , praise . 1244. Gw. hefyd iolawr1 . iawlwen eb.;; holy prayer or praise excellent praise maiden whose praise is fair . Dchr. 14g. iawmon, gw. iwmon. iawn eg. ll. - au , ac fel a . ll. - ion , ac adf . rightness , verity , truth ; equity , justice ; claim,; right compensation , redress , reparation , amends , satisfaction , ransom ;(.) theol atonement,. propitiation 13g. Fela . right , correct , true , real , genuine , exact ; ? straight , direct ; fitting , suitable , proper,,;,,. becoming meet equitable rightful just 12g. Feladf . very , extremely , exceedingly . 13g. Amr.:g.iewn. 14 Cfn.:.g.iawn ac aniawn: right and wrong 19–20 i. achos:good reason,. true cause a.1561. Gram . i. achosion (achwysion): the nominative and vocative(). as opposed to the oblique cases c. 1455. i. a dylyed: (’)one s right and due .g.15 i. am briodferch: bride-.g. price 20 i. anianol: natural or hereditary right. 1730. i. farn, gw.iawnfarn . i. gred,gw.iawngred . Diwin . i. cytbwys: equal atonement . 1811. i. #ydd, gw.iawnffydd . i. waith, gw.iawnwaith . i. bryd: proper time,. due season 1588. i. bwyll, gw.iawnbwyll . i. rhyfel: ()war reparations .1896. i. ryw, gw.iawnrhyw .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37036 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3703 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

i. ymadrodd: correct speech or phrase. a. 1575. ar (yr) i.: (i)in the right .14 g. (ii) to the right way of thinking , to repentance . 1346. trwy i. neu gam: by fair means or foul. 1604. yn i.: (i)all right . Ar lafar. (ii) very ; to a great degree ; very fine or bad . 1760. Amdyfod i ’ r iawn , gan i ., gwneuthur i ., hebrwng i ., peri i ., popeth yn i ., rho( dd ) i i ., talu i ., weithiau i ., gw. deuaf: dyfod, gan1 , gwnaf: gwneuthur, hebrynag: hebrwng, paraf: peri, popeth, rhoddaf, rhof: rho(dd)i, talaf: talu, weithiau. Gw. hefyd go-iawn. iawnach14 , gw.iawn + ach . iawnach2 , gr. gmhr. yr a.iawn . iawnaddysgaf: iawnaddysgu, gw.iawn + addysgaf: addysgu. iawnaf1 : iawni bg.. a to right , correct , adjust ; counterbalance , compensate ( for ). 1551. iawnaf2 , gr. eith. yr a.iawn . iawnaidd a.,, right just proper . 1696. iawnarfer, iawnarferaf: iawnarfer, gw.iawn + arfer, arferaf: arfer. iawnbarch a.,. greatly respected rightly revered 16g. iawnben eg.ahefydfel a .( pertaining to the ) rightful head . 14g. iawnboen eg.. rightful penalty or penance c. 1400. iawnbost eg.. true supporter 15–16g. iawnbrisiaf: iawnbrisio ba.,. to evaluate truly appreciate [].1710 iawnbrofaf: iawnbrofi bg.;;. to experience fully test adequately prove beyond doubt 1760. iawnbryd atimelyseasonable., . 1767. Gw. hefyd iawn—i. bryd. iawnbwyll, iawn bwyll eg.ahefydfel a . sanity , saneness , sound or right mind , right sense();( s correct ) meaning ; sane , sensible . 14g. Cfn.:&c.yn ei (dy, ) iawnbwyll (iawn bwyll): in one ’ s right mind (),,. senses sane sensible 1567. iawnbwylledd eg.. sanity 1858. iawnbwynt eg.. perfect health 14–15g. iawnchwedl a., truthful veracious . Dchr. 17g. iawnchwedlog a.- truth speaking , veracious .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37046 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3704 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1632–44. iawnda, iawndab, gw. iawndda, iawndeb. iawndad eg.;,. righteous father true father rightful father 14–15g. iawndaith eb., propitious fortunate or successful journey ; fitting or proper journey . 14g. iawndal, iawn-dêl eg.,,,,, compensation damages reparation atonement satisfaction recompense. 15g. iawndaledigaeth eb.. atonement 1618. iawndasg, gw.iawn + tasg. iawndeb, iawndab eg., right justice ; correctness . 1567. iawndeg a.,;,. right and fair true and fair truly fair very beautiful 14g. iawnder eg. ll. - au . righteousness , justice , equity ,rectitude , right , rightness ; accuracy , correctness;(). right s 13g. Cfn.:.g.iawnderau anamddifadadwy: inalienable rights 20 i. anarlladwy=g. i. anamddifadadwy. 20 i. dinesig: civil rights,.g. civil liberties 20 i. dyn: human rights.g.20 i. naturiol: natural rights. 1924. i. sifil=g. i. dinesig. 20 i. taleithiau: states’.g. rights 20 trwy iawnder: justly.g.13 AmDatganiad Iawnderau Dyn , gwneuthur ( gwneud ) iawnder , mesur iawnderau , gw.datganiad (At.), gwnaf: gwneuthur, mesur1 . iawndras, gw.iawn + tras. iawndraul awellspent.- . 1794. iawndrefn, iawn drefn eb..ahefydfel g a . right or proper order , orderliness , a right placing or disposing;, orderly of the right kind , in the right tradition . 16g. iawndrefnaf: iawndrefnu ba.,, to set in order order aright employ or organize well , administer or husband or dispose properly. 1620. iawndrefniad eg., orderliness proper arrangement , organization ,; control a right placing or disposing. 1588. iawndreuliedig abflwellspent.. - . 1794. iawndriniaeth, iawndriniaf: iawndrin, gw.iawn + triniaeth, triniaf: trin. iawndroediaf: iawndroedio bg.. a to walk properly or uprightly ; keep to ( a path , &c.).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37056 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3705 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1620. iawndud eg.,. perfect country or people heaven c. 1400. iawndwf eg.ahefydfel. a full or proper growth or development ; fully , properly or perfectly developed. 14–15g. iawndybiaeth eb.;. true hypothesis orthodoxy 1826. iawndybiog a.. orthodox 1824. iawndybiogrwydd eg.. orthodoxy 1824. iawndyllwr eg.. reamer 20g. iawndda a.(weithiaufel adf .). ()a very good or well , excellent ; just . 13g. ()b fair , middling , passable , indifferent , tolerable , tolerably good , mediocre , so - so . 1547. iawnddeallaf: iawnddeall, iawnddefnydd(iad), iawnddefnyddiaf: iawnddefnyddio, iawnddehonglaf: iawnddehongli, gw.iawn + deallaf: deall, defnydd(iad), defnyddiaf: defnyddio, dehonglaf: dehongli. iawnddoeth a.,. upright and wise very wise 15g. iawnddwys a.. correct or proper and profound a. 1587. iawnddysg, gw.iawn + dysg. iawnddysgaf: iawnddysgu bg.. a to learn or teach thoroughly or correctly . p. 1584. iawnddysgeidiaeth eb.. true teaching 1567. iawnddywediad eg.. orthoepy 1798. iawnedd eg.,,. righteousness rightness rectitude 16–17g. iawnfab eg., true son rightful son . 14g. iawnfaeth eg.ahefydfel a . good nourishment , proper sustenance ; truly sustaining , generous,;-. bountiful well nourished 14–15g. iawnfalch a.. truly or rightly proud or fine c. 1400. iawnfarn, iawn farn eb., true judgement righteous judgement , good judgement ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37066 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3706 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY dependable opinion;. orthodoxy 15g. Fela . of right judgement , of safe judgement ; orthodox . 1574. iawnfarnaf: iawnfarnu bg.. a to judge justly , discern , judge correctly , make a right judgement. 1567. iawnfath eg.,;(). good coinage or currency genuine coinage the right kind 15g. iawnfawl a.ac eg . due praise , genuine praise ; laudable , praiseworthy . p. 1584. iawnfedr a., almighty perfect in ability or skill . 17g. iawnfeddiannaf: iawnfeddiannu ba.. to possess lawfully or fairly 1796. iawnferf eb.neu a . regular verb ; right word or manner ; right . 15g. iawnfodd a.ahefydfel adf . proper , meet , right , of the right kind , genuine ; properly,. rightly 16g. iawnfoes eb.,,. politeness propriety decorum 14g. iawnfraint a.ahefydfel eg . rightly privileged , noble ; deserved or acknowledged authority. 15g. iawnfrawd, gw.iawn + brawd2 . iawnfryd eg.ahefydfel. a just or right intention , proper disposition , uprightness , integrity,;-,-. rectitude well intentioned right minded c. 1400. iawnfrydus arightminded.- . 1400–25. iawnfudd a.,. bestowing worthy gifts genuinely bountiful 15–16g. iawnfyd eg.. proper or worthy life 16g. iawnffordd, iawn ffordd eb. ll. - ffyrdd . right way . 14–15g. iawnffurfiad, gw.iawn + ffurfiad. iawnffydd, iawn ffydd eb. a’r ff. flaenaf hefyd fel a . ( the ) true faith , true belief,. orthodoxy 1300–25. Fela . orthodox . 1609. iawnffyddiaeth eb., true belief orthodoxy .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37076 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3707 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1730. iawnffyddiog a., weithiau gyda grym enwol. orthodox . 1632. iawnffyddiwr eg. ll. iawnffyddwyr . orthodox believer . 1814. iawngais, gw.iawn + cais1 . iawngamp a., weithiau gyda grym enwol. performing feats , excellent , splendid ; truly talented,, expert dextrous . 14g. iawngar, iawngeisiaf: iawngeisio, iawngerdd, iawnglod, gw.iawn + cêr, ceisiaf: ceisio, cerdd1 , clod. iawngoel, iawngof, iawngost, iawngrair, gw.iawn + coel11 , cof, cost , crair. iawngred, iawn gred eb. a’r ff. flaenaf hefyd fel a . ( the ) true faith , true belief,. orthodoxy 1346. Fela . orthodox . 1632. iawngredaf: iawngredu bg.. a to believe rightly . 1618. iawngrededd eg.. orthodoxy 1778. iawngrediniaeth eb.,. right belief orthodoxy 1722. iawngrediniwr eg. ll. - gredinwyr . orthodox believer . 1823. iawngrediol, iawngredol a.. orthodox 1653. iawngrefyddol, iawngu, iawngwrs, gw.iawn + crefyddol, cu, cwrs1 . iawngyflawnaf: iawngyflawni, iawngyfrannaf: iawngyfrannu, iawngymhwysaf: iawngymhwyso, gw.iawn + cyflawnaf: cyflawni, cyfrannaf: cyfrannu, cymhwysaf: cymhwyso. iawnhad eg.,. justification a justifying 1567. iawnhaf: iawnhau ba.( to put or set ) right , justify , rectify , correct , redress , adjust . 13g. iawnhardd, iawnhyfforddedig, gw.iawn + hardd, hyfforddedig. iawniad eg.,,, atonement amends expiation compensation , recompense ; compensation ().in clock or watch 1816. iawnles, gw.iawn + lles. iawnlin, gw. iawnllin. iawnlwyth, gw.iawn + llwyth2 . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37086 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3708 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

iawnlywodraeth, iawnlywodraethaf: iawnlywodraeth(u), iawnlywodraethiad, gw.iawn + llywodraeth, llywdraethaf: llywodraeth(u), llywodraethiad. iawnllin, iawnlin eb.ahefydfel a . true or rightful lineage , direct descent . 12–13g. iawnlliw, iawnllwybr, iawnllwyth1,2 , gw.iawn + lliw 1 , llwybr, llwyth 1,2 . iawnobrwy eg. ll. - on . compensation , damages ; just reward . 1803. iawnoed, gw.iawn + oed. iawnongl eb. ll. - au . right angle . 1903. iawnonglog a.- right angled . 1955. iawnol1 a. ()a compensating , compensatory , making amends ; atoning , expiatory , propitiatory , relating to Christ’(.);?. s sacrifice on the Cross in theol righteous 16–17g. ()b rightful , by right , de jure . 1794. iawnol2 eg.. right or proper track 15g. iawnosodiad eg. ll. - au . a correct placing ( e . g . of accent ). 1808. iawnraifft ?.a finely - plumed . 14g. iawnran, gw. iawnrhan. iawnreolaeth, iawnreolaf: iawnreoli, gw.iawn + rheolaeth, rheolaf: rheoli. iawnrodd, gw.iawn + rhodd1 . iawnrym a., truly mighty very strong or powerful , of righteous or rightful power . 14g. iawnryw, gw. iawnrhyw. iawnrhan, iawnran eb.. rightful or correct portion 15g. iawnrhodd, gw.iawn + rhodd. iawnrhyw, iawnryw, iawn ryw a. (y ddwy ff. flaenaf yn unig) a hefyd fel eg.,, right true genuine , fine or proper (,,.). kind sort &c 14g. Cfn.:,,.o’r iawn ryw (iawnrhyw): true genuine proper 1632. iawnsal, gw.iawn + sêl2 . iawnsgrif, iawnysgrif eb.. orthography c. 1585.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37096 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3709 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

iawnsgrifennydd eg. ll. - nyddion . orthographer . 1778. iawnsgrifenyddiaeth, iawnysgrifenyddiaeth eb.. g orthography ( formerly in a wider sense). 1567. iawnsgrifenyddol a.. orthographic 1778. iawnsler, gw. siawnsler. iawnswydd, gw.iawn + swydd. iawnsynhwyraf: iawnsynhwyro ba.. to make prudent or wise 1567. iawnsyniad, iawnsyniaf: iawnsynied, iawnsynio, iawnsyniol, gw.iawn + syniad, syniaf: synied, synio, syniol. iawnus a.,; right fair atoning , expiatory , propitiatory . 1595. iawnwaed, gw.iawn + gwaed. iawnwaith, iawn waith eg. a’r ff. flaenaf hefyd fel a . good or proper work ; satisfaction,, expiation atonement (.);,,,,. in eccl right of good work righteous just atoning a. 1346. iawnwalch, iawnwar, iawnwart, iawnwawd, gw.iawn + gwalch, gwêr1 , gwart, gwawd. iawnwedd eb.ahefydfel. a righteousness , uprightness , justness , justice , equity , goodness;,,,,,,,,; righteous upright just equitable good right true proper fitting ?,-.beautiful well formed 14g. iawnweddïaf: iawnweddïo, gw.iawn + gweddïaf: gweddïo. iawnweddog a., just fitting , meet , right : 14g. iawnweddus a.( very ) fitting , meet . 1604–7. iawnweinyddaf: iawnweinyddu, iawnweinyddiad, gw.iawn + gweinyddaf: gweini, gweinyddu, gweinyddiad. iawnweithredaf: iawnweithredu, iawnweithrediad, gw.iawn + gweithredaf: gweithredu, gweithrediad. iawnwerth, iawnwir, iawnwiw, gw.iawn + gwerth, gwir, gwiw. iawnwr eg. ll. iawnwyr . just man ; atoner . 1603. iawnwraidd, iawnwych, gw.iawn + gwraidd, gwych. iawnwydd eg., good stock true lineage . 15–16g. iawnyddol a., atoning expiatory , propitiatory . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37106 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3710 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1888. iawnymddygiad, gw.iawn + ymddygiad. iawnysgrif, iawnysgrifenyddiaeth, gw. iawnsgrif, iawnsgrifenyddiaeth. iawnystyr, iawnystyriaf: iawnystyried, iawnystyriol, gw.iawn + ystyr, ystyriaf: ystyried, ystyriol. ibach, gw. ebach. Iberaidd a., Iberian pertaining to the ( European or British ) Iberians . 1858. Iberiad eg. ll. Iberiaid . ()a an Iberian , inhabitant of Iberia in Asia (.. i e modern Georgia ). 1732–3. ()b an Iberian ( European or British ). 1809. ibis eg.. ibis 1866. Cfn.:,.ibis cysegredig: sacred ibis Threskiornis æthiopica 1866. icniwmon, gw. ichnewmon. icon, gw. eicon. iconoclast eg. ll. - iaid . iconoclast . 1609. iconoclastig a.. iconoclastic 20g. ichnewmon, icniwmon eg. ll. - iaid . ()a ichneumon ( mongoose ). 1834. (b ) ichneumon (- fly ). 1866. Ampryf ( yr ) ichnewmon , gw. pryf1 . id1 un.pres.myn.yf.wyf : bod .( that ) is , there is . 1551. id2 eg.. id 1938. -id1 trf. bfl . amhrs. amhff. myn. a dib., e.e. byddid , cedwid , cerid , gwneid , gwnelid , oeddid,. sonnid -id2 trf. bfl . amhrs. grff. mewn Cym. C. (yn cyfateb i’r 3 un. grff. yn - is ), e.e.edewid , gelwid , perid . -id3 , -hid trf. bfl . 3 un. pres. myn. (annib. yn wr.) H. Gym. a Chym. C., e.e.bernid , chwerddid , dwyrôid , gelwid , mecid , otid , to ( h ) id ; fe’i hychwanegid hefyd at fonau dib., e.e.elid , gwnelid ; hefyd trf. 3 un. grff. mewn H. Gym. a Chymraeg C. a ychwanegid at fonau grff. yn -s , e.e. deliesid , prynesid . -id4 , -hid trf. bfl . 3 un. grch. Cym. C., e.e. amddiffynnid , bernid , el ( h ) id , maddeuid,,. rhothid sefid

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37116 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3711 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Idalaidd, Idaleg, Idaliad, gw. Eidalaidd, Eidaleg, Eidaliad. idea eb..ll.,,.; g ideêu ideau ideon idea archetype , pattern ,. ideal 1651. Gw. hefyd eidea. ideal eg. ll. - au , a hefyd fel a . an ideal ; ideal . 1920. idealaeth, idealiaeth eb.. idealism 1929. Cfn.:.ideal(i)aeth absoliwt: absolute idealism 1932. i. ddiamod= i. absoliwt. 1940. idealaidd a.. idealistic 1866. idealiaeth, gw. idealaeth. idealistaidd a.. idealistic 1934. idealistiaeth eb.. idealism 1931. idealistig a.. idealistic 1931. idealwr, idealydd eg. ll. idealwyr , idealyddion . idealist . 1866. idealyddiaeth eb.. idealism 1866. idealyddol a.. idealistic 1866. ideograff, ideogram eg. ll. - au . ideograph , ideogram . 1932. ideol a.ahefydfel eg .ll.- ion . ideal ; an ideal . 1910. ideolaeth, gw. ideoliaeth. ideolaf: ideoli bg.. a to idealize . 20g. ideoleg eb.. ideology 20g. ideolegol a.. ideological 1938. Amrhyfel ideolegol , gw. rhyfel. ideolegwr eg. ll. - wyr . ideologue , ideologist . 1938. ideoleiddiaf: ideoleiddio bg.. a to idealize . 1927. ideoliad eg. ll. - au . idealization . 1929.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37126 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3712 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ideoliaeth, ideolaeth eb.. idealism 1929. idiad, gw. idiot. idiau ellides.. . 1606. Gw. hefyd idus. idiom eb. ll. - au . idiom . 1909. idiomatig a.. idiomatic 1921. idiot, idiad eg.. idiot 1749. idol eg. ll. - au , - iaid , - on . idol , image . 1567. Gw. hefyd eidol2 , iddol. idolatraidd aidolatrous.. 1670. idoliaeth eb.. idolatry 1589–90. Gw. hefyd eidoliaeth. idolwr eg. ll. - wyr . idolater . 1670. idral, gw. eidral. Idumead eg. ll. Idumeaid . Idumean , Edomite . 1588. idus ellides.? . . Diw. 15g. Gw. hefyd idiau. idwedd eb.(? simple , uneducated ) phraseology or idiom . 1727. idd12 , gw. i. idd2 , gw. ydd. iddew, gw. eiddew. Iddew eg. (b. - es , ll. - au ) ll. Iddewon , Iddeon . Jew , Hebrew , Israelite , also transf . (.).often in a derog sense 13g. Cfn.:;.Iddew crwydrad (Yr I. Crwydrad): wandering Jew The Wandering Jew 1567. Yr I. Crwydrog= Yr I. Crwydrad. 1780. I. gwib: wandering Jew( of a man of unsettled abode or habits ). Ar lafar. Yr I. Gwibiedig: The Wandering Jew. 1780. Ambrech yr Iddewon , cig Iddew , clustiau ’ r I ., cnawd I ., cyllell I ., tên I ., gw. brech11 , cig, clust, cnawd , cyllell, tên—t. iddw(f). Iddewaeth eb.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37136 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3713 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

()a Judaism . 1798. ()bJudeaJewry , . 14g. Gw. hefyd Iddewiaeth. Iddewaidd a. ()a Jewish , Judaic ( al ). 1547. ()b uncivilized , barbarous , churlish , rude . 1688. Amr.:g.Eiddewaidd. 16 Amyr Eglwys Iddewaidd , gw.eglwys (At.). Iddeweiddiaf: Iddeweiddio bg.. a to Judaize . 1775. Iddeweiddiwr eg. ll. Iddeweiddwyr . Judaizer . 1842. Iddewes, gw. Iddew. Iddewiaeth eb.. Judaism 1567. Iddewig aJewishJudaical.,(). 1567. Am (yr ) Eglwys Iddewig , gw. eglwys. Iddewigeiddiaf: Iddewigeiddio bg.. to Judaize 1653. Iddewyddiaeth eb.. Judaism 1810. iddiau, gw. eiddew. iddo, gw.i2 —iddo (yn awr ). *gw.*iddol, iddoldy. *iddoldy eg . ll. iddoldai . pagan temple . 9g. iddw, iddwf1 eg.,.’;( erysipelas St Anthony s fire formerly in a more comprehensive sense),..,;. one of various similar diseases e g gout leprosy fistula 14g. Amr.: iddwn. c. 1400. iddwy. 17g. iddwyf. 18g. Cfn.:.g.iddw cnawd: fistula 16 i. coch: erysipelas,. St Anthony ’ s fire . Diw. 16 g. i. #est(o)r: ?.fistula Diw. 16 g. Amcnawd iddw ( f ), gwayw i ., porchell i ., tên i ., gw. cnawd—c. Iddew, gwayw, porchell, tên. iddwf2 , gw. eiddew. iddyriad eg. ll. - au . injection , also fig . 1850. iddyrraf: iddyrru ba.,. to inject also fig Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37146 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3714 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1850. ie (ïe), adf., weithiau gyda grym enwol. yes , yea , aye , expressing an affirmative answer to a question(.‘’,‘’) generally introduced by the interrog particles I onid when an element apart from the verb is emphasized( also where a question or condition is implied); expressing agreement with a preceding statement , &c .; emphasizing a following word(, words clause , sentence ),,. indeed even 13g. Amr.: ief. 1567. ieu. 1346. Cfn.:.ie a nage: yes and no 1567. ie fe?: is it?, is that so ? Ar lafar. ie(’n) wir: yes indeed. 1604–7. ai ie?=? ie fe iechadwriaeth, gw. iachawdwriaeth. iechaid, gw. iechyd. iechawdr, iechawdur, iechawdwr, iechawdwriaeth, gw. iachawdwr, iachawdwriaeth. ieched, iechedol, iechineb, gw. iechyd, iechydol, iachineb. iechyd eg. b . ll. (prin) - au . ()a health , soundness , wholesomeness , healing , welfare , well - being , also fig .; toast to a person. 9g. ()b salvation , deliverance , redemption , safety . 13g. Amr.: iachaid. 1547. iechaid. 14g. ieched. 1615. iechwyd. 9g. Cfn.:.g.Iechyd a Nawdd Cymdeithasol: Health and Social Security 20 i. cyhoeddus: public health.g.20 i. da: good health(). in drinking a toast 1774. i. deintiol: dental health.g.20 i. galwedigaethol: occupational health.g.20 I. Ogylch: name of an air,‘’’. probably King s Round 1759. i. meddwl: mental health.g.20 Amadran iechyd ( cyhoeddus ), addysg i ., arolygwr i . cyhoeddus , awdurdod i . (),().,.,cyhoeddus Bwrdd yr I corn i Cyngor Gweithredol I .,., Deddf I Meddwl Deddf Yswiriant( I .) Cenedlaethol , gwasanaeth i ., pwyllgor i ., swyddog i ., yfed i ., ymwelydd i., gw.adran (At.), addysg, arolygwr (At.), awdurdod (At.), bwrdd, corn, cyngor(At.), deddf, gwasanaeth, pwyllgor, swyddog, yfaf: yfed, ymwelydd. iechydaeth, gw. iechydiaeth. iechydeg eb.. hygiene 1927. iechydfa eb. ll. - oedd , iechydfeydd . sanatorium . 1850. iechydiaeth, iechydaeth eb.;. sanitation hygiene 1858. iechydlon, iechydlawn a., salutary salubrious ,-. health giving 1824. iechydol aeg.ac .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37156 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3715 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

()Fel.a a sanitary , hygienic ; salutary , salubrious , health - giving . 1803. ()Fel.b e saviour . c. 1400. Gw. hefyd iachwyol. iechyduriaeth, gw. iachawdwriaeth. iechydwr eg. ll. - wyr . one who gives health or salvation , saviour , healer ; hygienist . 1803. iechydwriaeth, gw. iachawdwriaeth. iechydwriaethol a., healing redeeming ,. saving 1841. iechydwrol a., healing redeeming ,. saving 1705. -iedydd, -edydd oldd. enw . ll. -( i ) edyddion , yn dynodi gweithredydd, e.e. ceisiedyd,, cerfiedydd cropiedydd ,dringhedydd , dringiedydd ;ambelldroymae’n dynodi dyfais neu declyn, e.e.berwedydd . ief, gw. ie. iefaf, iefanc, iefengaidd, iefenctid, gw. ieuaf2 , ieuanc, ieuangaidd, ieuenctid. iefiengaidd, iefieinctid, iefienctid, gw. ieuangaidd, ieuenctid. iengaidd, iengwr, gw. ieuangaidd, iangwr. Iehuddeon, ff. l., gw. Iddew. ieirch, ff. l., gw. iwrch. ieirdy eg. ll. ieirdai . hen - house . c. 1400. Gw. hefyd iardy. ieirll, ff. l., gw. iarll. ieirllin, gw.ieirll + llin1 ‘llinach’. ieirllwaed, gw. iarllwaed. ieirwr eg. ll. ieirwyr . poulterer . 1780. ieithadur, ieithiadur eg. ll. - on . grammar ; textbook of grammar ; dictionary , lexicon,. vocabulary 1803. ieithaduraeth, ieithaduriaeth eb.. grammar 1826. ieithadurol, ieithiadurol a.. grammatical 1814. Amysgol ieith ( i ) adurol , gw. ysgol1 . ieitheg eb.(. linguistics esp comparative and historical ),,. philology grammar

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37166 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3716 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

18–19g. Cfn.:,.ieitheg gymariaethol,—gymharol: comparative philology comparative linguistics 1891. i. ddisgrifiadol: descriptive linguistics,.g. synchronic linguistics 20 i. hanesyddol: historical linguistics,.g. diachronic linguistics 20 ieithegol a.,,. philological linguistic grammatical 1849. ieithegwr, ieithegydd eg. ll. - wyr , - yddion . ( comparative and historical ) linguist , philologist,. grammarian 18–19g. ieithfawr a., eloquent capable of fluent and expressive language . 16g. ieithgar a.’(); cherishing one s native language devoted to learning (, language literature,.). &c 1780. ieithgarol a.’(). cherishing or fostering one s native language 1887. ieithgarwch eg.’(); love of one s native language love of learning (, language literature,.), &c philology ( in its general , and now rare , sense ). 1780. ieithgarwr eg. ll. - wyr . one who cherishes or fosters his ( native ) language ; philologist,. linguist 1858. ieithgi eg. ll. - gwn . facet . or derog . term for one who is interested in the study of language(),. rather than of literature philologist 20g. ieithgoeth, gw.iaith + coeth. ieithiadur, gw. ieithadur. ieithiaf: ieithio bg.. a to pronounce , proclaim , express ; construe or construct language . 17g. ieithig a. ll. - ion . philological , linguistic . 1831. ieithiog, ieithiol, ieithiwr, gw. ieithog, ieithol, ieithwr. ieithlan,ieithloyw,ieithlwys,ieithlym,gw.iaith + glên, gloyw, glwys, llym. ieithmon eg. (b. ieithmones , ll. - au ) ll. - myn . one who is interested in learning language,. one who dabbles in philology 1949. ieithofydd eg. ll. - ion . linguist , philologist . 1858. ieithofyddiaeth eb.,. linguistics philology 1858. ieithog, ieithiog a.,,. having language or several languages multilingual polyglot 1775. Gw. hefyddwyieithog, &c. ieithol, ieithiol a.,. pertaining to language linguistic

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37176 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3717 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1728. ieithor eg. ll. - ion . one who has thorough knowledge or command of a language or of languages,. linguist 15–16g. ieithoreg eb.. textbook of grammar 18–19g. ieithoriaeth eb.,. linguistics grammar 18–19g. ieithrydd a.neu eb . having command of language , fluent , eloquent ; fluent or eloquent language. 14g. ieithrym a.,. powerful of speech eloquent 14g. ieithus a., select choice , elegant ( of language or style ),. eloquent 16g. ieithwedd eb. ll. - au , - ion . idiom , phraseology , diction , ( literary ) style ; dialect . 1828. ieithweddiad eg. ll. - au . idiom , phraseology ,diction , ( literary ) style . 1849. ieithweddiadol a.. idiomatic 1863. ieithwr, ieithiwr eg. (b. ieithwraig ) ll. - wyr . one who has thorough knowledge or command of a language or languages(. esp foreign languages ), linguist , grammarian , philologist. 15g. Cf. ieithydd1 . ieithydd1 eg. ll. - ion , - iaid . one who has thorough knowledge or command of a language or languages(. esp foreign languages ) or of linguistics or philology , linguist , grammarian,;;;?;. philologist interpreter speaker poet sometimes fig 13g. Cf. cyfieithydd, ieithwr. ieithydd2 , ff. l., gw. iaith. ieithyddaf: ieithyddu bg.,; to engage in linguistic studies philologize construe or construct language. c. 1785–90. ieithyddeg eb.,. linguistics philology 1916. ieithyddiad eg. ll. - au . a constructing , construction , syntax . 1845. ieithyddiaeth eb.,,. linguistics philology grammar c. 1580. Cfn.:.g.ieithyddiaeth gymdeithasol: sociolinguistics 20 i. gymharol: comparative linguistics,. comparative philology 1858. i. gymhwysol (gymwysedig): applied linguistics.g.20 i. ddisgrifiadol: descriptive linguistics,.g. synchronic linguistics 20 i. hanesyddol: historical linguistics,.g. diachronic linguistics 20

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37186 Hydref 2006 11:17 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3718 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ieithyddol a., linguistic grammatical , philological . 1803. Amysgol ieithyddol , gw. ysgol1 . ieithyddwr eg. ll. - wyr . one skilled in linguistics , philologist . 1858. iól, ieler, gw. jól, jeler. ielffust, gw. gwialenffust. ielp eb.,. yelp yap 1864. ielpaf: ielpan bg.,. to yelp yap 1865. ielstyn eg. ll. ielstod . tall young fellow , stripling , hobbledehoy , lubber , lout . 1838. Iemnad, gw. Jimniad. iemon eg. ll. iemyn . servant or attendant in noble household , yeoman . 15g. Gw. hefyd iwmon. ien acoldchilly., . 1688. ienctid, gw. ieuenctid. ieneral, gw. jeneral. ienhaf: ienhad, ienhau bg.. to grow cold 1688. ientid, gw. ieuenctid. iepiaf, epiaf: iepian, epian bg.,, to yap yelp also transf . 18g. Gw. hefyd iapiaf: iapian. iepianllyd a.,. yapping yelping 1794. iepydd eg. ll. - ion . yapper , yelper . 1794. Ierahmeeliad, gw. Jerahmeeliad. ierchwys, gw. erchwys. ieriaf: ierio, gw. jeriaf: jerio. ierig eb.,. young hen pullet 1604–7. ierl eg., earl nobleman . 17g. Gw. hefyd iarll. iero eg.,. yarrow milfoil

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37196 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3719 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. ierthi, erthi, gerthi eb. ll. ierthšon . sharp stick or other pointed instrument formerly used for prodding and driving oxen,. esp when ploughing ,- ox goad . 10g. Amr.: ierthyd. c. 1838. ierubim eg. ll. - s . cherub . 1583. ierwydd eb.-. pheasant hen 1632. Gw. hefyd iêr—i. wþdd. iesin a.,, fine fair beautiful , handsome ; radiant , sparkling , shimmering , bright , gleaming. 13g. iesinder eg., beauty radiance , brightness . c. 1770. iest, iestaf: iesto, gw. jest2 , jestaf: jesto. iestus, iestusiaeth, gw. ustus, ustusiaeth. Iesuad eg. ll. Iesuaid . Jesuit . 1858. Iesuadaeth eb.,;,,,. Jesuitism Jesuitry craftiness subtlety casuistry duplicity 1858. Iesuit, Iesuitaidd, Iesuitiaeth, gw. Jeswit, Jeswitaidd, Jeswitiaeth. Iesuwr, Iesuydd eg. ll. - wyr , - yddion . Jesuit . 1858. Iesuyddiaeth eb.. g Jesuitism ; Jesuitry . 1915. iet1 eb. ll. - au . gate . 1722. Cfn.:&c.,-.iet dyrpeg, : turnpike gate toll gate 1798. Gw. hefyd gêt, gót. iet21 , gw. jet . ieu, gw. ie. ieuach, gw. iau3 . ieuad eg. ll. - au . a yoking , coupling , joining together , union ( in marriage ), match . 1722. Cfn.:,-.ieuad anghymharus: unequal or unsuitable match ill paired match 1893. i. cymharus: good or equal match,- well paired match .1846. ieuaf1 : ieuo bg..a’rbe.fel a eg . to yoke ( in lit . and fig . senses ), couple , join together, unite ( in marriage ); be attached or connected , join or link up ( with ). 14g. Cfn.:(),(),ieuo moch(yn): to yoke pig s in order to prevent it them from breaking through hedges &c. 1690. ieuaf2 , ifaf, iefaf a.(gr.eith.yra. ieuanc , ifanc , iefanc )ahefydfel eg .( the ) youngest,(),. the younger of two junior

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37206 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3720 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

13g. Gw. hefyd ieuanc. ieuang, ieuangach, ieuangaf, gw. ieuanc. ieuangaidd, i(eu)engaidd, iangaidd, ifancaidd, i(e)fiengaidd, &c.a . (),,,,.somewhat young youngish youthful adolescent juvenile 14g. ieuanged, gw. ieuanc. ieuangeiddiaf, ieuengeiddiaf, ifanceiddiaf: ieuangeiddio, ieuengeiddio, ifanceiddio bg. to grow young ( er ), become youthful , look young ( er ), be rejuvenated . 1604–7. ieuangeiddrwydd, ieuengeiddrwydd eg.,, youthfulness juvenility freshness or vigour characteristic of youth,. vivacity 1632. ieuangoed, ieuangrwydd, gw. ieuengoed, ieuengrwydd. ieuangwas, iangwas eg.,,. young man youth youngster 14g. ieuangwr, ieuengwr, ifengwr, ifancwr eg. ll. - wyr . young man , youth , juvenile . 1756. Gw. hefyd gwreang, iangwr. Ieuaidd a.,-,. Jovian Jove like majestic 1932. ieuaint eg.?ahefyd. e tf . youth , minority , adolescence , youngness ; the fact or state of being young();? er young people , the rising generation , youth ( collect .). 1632. Gw. hefyd ewaint. Ieuan, I(e)fan, Efan e. prs . personal name (= John ), used as a personification in the combinations listed below. Cfn.:--,,(.).[].Ieuangarucysgu: slug a bed sluggard confirmed idler lit John lover of sleep 1783 I. y gip: greedy or avaricious person,,.[]. grabber shark 1783 Ieuan (Ifan) l(l)ygad y bwyd: greedy sponger,,-(.() parasite smell feast lit John Evan eyer of the food. 1604–7. Ieuan l(l)ygad y geiniog: niggard,. miser c. 1730. Ifan y glaw, gw.glaw . Amdail Ifan , dygwyl Ieuan , d . Ifan , gîyl Ieuan ( Ifan ), llysiau Ieuan ( Ifan ), gw. dail, dygwyl, gîyl1 , llysiau. Gw. hefyd Siýn. ieuanc (-ng), ifanc, iefanc, &c.a . ll. ieuainc ( ieuaing ), ifainc , iefainc ( iefaing ), yn aml gyda grym enwol.young , youthful ( in appearance , spirit , &c .), adolescent ; inexperienced,,;;,. not inured immature recent unmarried newly wed 13g. Ambotwm gîr ieuanc ( ifanc ), Clwb y Ffermwyr Ieuainc , cymdeithas y bobl ieuainc,,.,(),.,., dyn ifanc gwaed i gîr ieuanc ifanc hen lanc i hen ferch i merch i., pêr i , to i .,&c.,gw.botwm, clwb, cymdeithas, dyn (At.), gwaed, gîr, llanc,merch,pêr,to,1 &c. Gw. hefyd iau32 , ieuaf , ieuengyn. ieuant eg. ll. ieuaint . young person ; ( time or state of ) youth , adolescence . 1803.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37216 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3721 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ieuawd, gw. ieutawd. ieuawr, ieuor e. ll . (ll. dwbl ieuoriau ), eg . ll. ieuorion , a hefyd fel a . yokes ; yoke;. fig one who bears the yoke ( in eulogistic sense of one doing more than his share); yoke or pair of oxen ; yoked . c. 1400. ieubren eg.,-,-. hornbeam yoke elm yoke tree 1794. Gw. hefyd ieulwyf, ieuwydd. ieudawdd, gw. ieutawd. ieuedig a.. bfl yoked , coupled together . 1794. ieuedydd eg. ll. - ion . yoker . 1794. ieuengaid, ieuengaidd, ieuengeiddiaf: ieuengeiddio, ieuengeiddrwydd, gw. ieuengyn, ieuangaidd, ieuangeiddiaf: ieuangeiddio, ieuangeiddrwydd. ieuengoed, ieuangoed eg. ac weithiau fel a . youth , adolescence , early life ; young . 1873. ieuengrwydd, ieuangrwydd, ifangrwydd, ifengrwydd eg., youthfulness juvenility. 1838. ieuengwr, gw. ieuangwr. ieuengyn, ifengyn eg. ll. ieuengaid , ifengaid . youngster , youth , lad , stripling ; young animal,. &c 1793. Gw. hefyd engyn. ieuenctid, ienctid, if(i)enctid, ief(i)enctid, i(e)fieinctid, &c.eg . a hefyd fel ell.. ()a youth , fact or state of being young , youngness , juvenility ; time when one is young,(. early part of life esp period between childhood and adulthood or middle age ), adolescence,; minority quality or condition characteristic of this period or of a young person(.. e g youthful vigour , vivacity , freshness , good looks , adventurous spirit , immaturity,),. inexperience sometimes fig 13g. ()b young persons of both sexes collectively , youth , the rising generation ; young men , lads. 13g. Amr.:g.efiengtid. 15 ieunctid, ieuntid. 1547. Cfn.:,,yn ieuenctid (ieueinctid) y dydd: the day being still young in the youth of the day at an early hour(. a M Welsh expression sometimes used in a fig . sense today ).g.14 Amblodau ieuenctid ( ifienctid ), mudiad i ., gw.blodau (hefyd At.), mudiad1 . ieuenctusrwydd eg., youngness youthfulness ,. youth 1865. ieugen eb. ll. - od . ferret . 1803. ieulwyf e..(un.b.-).-,-, ll en yoke elms yoke trees hornbeams .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37226 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3722 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1794. Gw. hefyd ieubren, ieuwydd. ieunctid, ieuntid, amr., gw. ieuenctid. ieuog a., yoked accustomed to the yoke , used for draught purposes ( of animal ). 1604–7. ieuol a.; yoked pertaining to , or of the nature of , a yoke . 1604–7. ieustus, gw. ustus. ieutawd eg.. common speedwell 14g. ieuwr, ieuydd eg. ll. - wyr , - yddion . yoker , one who brings under the yoke or coupleswithayoke. 1604–7. Gw. hefyd ieuedydd. ieuwydd e..(un.b.-).-,-, ll en yoke elms yoke trees hornbeams . 1794. Gw. hefyd ieubren, ieulwyf, iewydd1,2 . iewaint, gw. ewaint, ieuaint. iewais ba.;. I heard I found 1575–1600. *gw.iewin, goiewin. iewn, gw. iawn. iewydd1 , ewydd e. ll. -( i ) on . part of the harness or yoke used in ploughing with oxen,‘’ perhaps the chain of withes coupling the clevis or bridle of the plough to the middle of the yoke;. also fig 13g. Gw. hefyd ieuwydd. iewydd2 e.. ll unknown kind of plant . c. 1400. Gthg. ieuwydd. iewyll eg.. dawn 18–19g. -if1 trf. bfl .1un.pres.myn.adyf.Cym.C.,e.e. byddif , cenif , cwynif , dygif , gweinifgwelifgwnôifmudif,, ,. -if23 , gw. -i. ifach, ifaf, gw. iau32 , ieuaf . ifangrwydd, gw. ieuengrwydd. Ifan, ifanc, ifancaidd, ifanceiddiaf: ifanceiddio, ifancwr, gw. Ieuan, ieuanc, ieuangaidd, ieuangeiddiaf: ieuangeiddio, ieuangwr. ifengrwydd, ifengwr, ifengyn, gw. ieuengrwydd, ieuangwr, ieuengyn. ifenctid, gw. ieuenctid.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37236 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3723 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ifi eg.. ivy 15g. Amr.:g.ifin. 16 ifiangaidd, ifianctid, gw. ieuangaidd, ieuenctid. ifidw eg.. the last or only thing a man has in his possession Ar lafar. ifieinctid, ifienctid, gw. ieuenctid. iforaidd aivory.. 1839. Iforaidd a.. pertaining to the Ivorites 1838. Ifores, gw. Iforydd. ifori eg. ll. (prin) iforšau , a hefyd fel a . ivory ; ( in the pl .) things made of ivory,. ivories 1588. Fela . made or consisting of ivory . 1588. Amr.: ifri. 1725. Amtîr ( o ) ifori , gw. tîr. Iforiaeth eb.,. the principles and ideals of the Ivorites Ivorism 1839. Iforydd eg. (un. b. Ifores , ll. - au ) ll. Iforiaid . an Ivorite , member of a Welsh benefit society. 1838. ifri, gw. ifori. ifyrn a.. made or consisting of ivory 1621. iff, gw. hiff. -iff, -ith trf. bfl . 3 un. pres. myn. yn yr iaith lafar; nis defnyddir bellach ond yn achlysurol yn yr iaith lenyddol. iffaf: iffo, gw. hiffiaf: hiff(i)o. ifflyn, gw. yfflon. -ig1 oldd..mewne.,e.e., bach afonig calennig , genethig , oenig . -ig2 oldd..,e.e. a bonheddig , bwyteig , deheuig , gwenwynig , lloerig , pwysig . ig eb. ll. - ion , (diw. a phrin) - iau . hiccup , hiccough , the hiccups ; sob . 13g. Amr.:g.eigion2 . 14 rig. c. 1400. Gw. hefyd igiaf: igian, rhic3 . igam-ogam a.ac adf . zigzag , tortuous , winding , meandering . 1778. Amr.: miga(m)-moga(m). c. 1730.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37246 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3724 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

migi-moga. Ar lafar. mingam-mongam, mingi-mongam, &c. Ar lafar. Gw. hefyd cam1 —o g. i g., gim-gam-gimwch. igam-ogamaf: igam-ogamu bg.. a to zigzag . 1929. igam-ogamedd, igam-ogamrwydd eg., sinuosity tortuosity . [].1783 igfan, igfon, gw. igiaf: igian. igiaf: igian,œœ igfan, igfon bg. ac yn achlysurol iawn ba . a’r be. fel eg . b . to hiccup;, sob weep convulsively , sigh , gasp ; give ( sigh ); the hiccups . 13g. Amr.: eigian. 1547. eigio. 15g. eigioni, igioni. 1604–7. Cfn.:.Arlafar.igian crio: to sob convulsively Gw. hefyd ig. iglan, ff. daf., gw. ydlan. iglw eg. ll. - s . igloo . 20g. igmars, igmas, gw. nigromans. igneaidd aigneous.. 1928. igridu, org. H. Gym., gw. rhwng. igrmars, gw. nigromans. igus, gw. nigus. igwana eg.. iguana 1858. igwanodon eg.. iguanodon 1866. igyn eg.,. the very least quantity the tiniest amount Ar lafar. Gw. hefyd bachigyn. ing, yng eg.ll. ingau ,-() i on ,- oedd ,ahefydfel. a strait (), s extremity , press of battle,, crisis distress , dire adversity , affliction ; anguish , excruciating pain , agony ,. pang 13g. Fela . strait , narrow , confined ; grievous , severe , dire , distressing ; agonizing , racking , excruciating;,. close near Dchr. 14g. Gw. hefyd wng. -ing, -yng oldd. mewn Cym. C. a ychwanegid at e. person i ddynodi disgynnydd neu ddisgynyddion iddo, e.e.Cadelling , Coeling , Maelgyning . ingaidd a., strait narrow , confined , agonizing , painful , distressing . 1772. ingder, yngder, ingdra, yngdra eg. ll. ingderau . strait ( s ), distress , adversity ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37256 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3725 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY affliction,, trouble anguish , excruciating pain ,,(),;, agony throe s pang tightness constriction;,, closeness nearness proximity . Dchr. 14g. ing-di-ang adf.. with querulous and tedious talk Ar lafar. ingfawr, ingfyd, gw.ing + mawr, byd1 . inglais, ynglais eg., cry of distress or woe doleful or anguished call ,,,. wail yell shriek 1632. inglawn, gw.ing + llawn. inglef, ynglef eb.,,, woeful or anguished cry cry of anguish doleful or plaintive call wail,, yell shriek . c. 1400. Gw. hefyd anglef. Inglis cýs eg.( derog .) the campaign in the nineteenth century to set up English religious causes in Wales,. esp in the Welsh - speaking areas ; English ( religious ) cause(), s English nonconformist church ( es ), English chapel (). s 1897. ingloes, yngloes eb. ll. -( i ) on ac efallai fel a . anguish , agony ; heartburn ; excruciating,. agonizing c. 1400. ingnad a., weary doleful , woeful , querulous , grumbling . 1672. ingol a.,,,,. excruciating torturing agonizing distressing woeful 1688. ingran, ingront a.. ignorant 16–17g. ingus a., distressing very painful ,,.grievous excruciating p. 1584. ingwedd eb.ahefydfel a . anguish , throe ( s ), straits ; extremely distressing , excruciating . 16g. ingyn eg.. one in distressed circumstances a. 1826. il eb., ferment fermentation (,,.);(,.),,. of ale wine &c new ale wine &c wort must 16–17g. ildaf: ildo, gw. ildiaf: ildio. ildfrydedd eg.. defeatism 20g. ildfrydwr eg. ll. - wyr . defeatist . 20g. ildiad eb.,,,. a yielding or surrendering cession submission capitulation 186. ildiaf,ildaf:ildio,ildobg.. a to yield , cease to oppose or withstand , surrender , capitulate,,(,,.), concede victory desist from resolve action &c often as a result of

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37266 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3726 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY entreaty or persuasion,,,, give up give in submit give way , succumb ( to temptation ); give,( afford as a result ,.),( &c produce a certain amount of crop ),(, crop well poorly,.). &c c. 1400. Cfn.:,,,(.).ild(i)o’r dydd: to concede victory surrender give in capitulate lit to yield the day 1766. i.’r maes: to concede victory,,,(.). surrender give in capitulate lit to yield the field 1688. Gw. hefyd gildiaf3 : gildio. ile e?. b substance , element . 14g. ilfyn, gw. ulw. iliaf: ilio bg.. a to ( cause or leave to ) ferment , work , be disturbed or agitated , seethe,. surge 15g. Amllestr ilio , gw. llestr1 . iliedig a.. bfl fermented . 1842. ilion e.. ll atoms , particles ; tiny bits . 1927. ilir, gw. eilir2 . ilod, gw. ulw. ilwin eg. ll. - oedd . wine - must . 1852. ill, ell2 , yll rh. prs . dib. blaen. ()(a before the lowest num .( with rare exceptions ) and as a rule in apposition to pers..,.,. pron n and pers endings of vb . and prep . in connection with the 3rd pers..)( pl the two , &c .) of them , all ( hundred , &c .) of them ). 13g. ()b exx . of its later use in connection with the 1st and 2nd pers . pl .) the ( two , &c.) of us ( you )). 16g. Amr.: ’ch. 1766. eill. 1547. wyll. 14g. Cfn.:,,,.g.ill (eill, el, wyllk, yll) dau: both the one and the other the two the pair 14 i. (eill, ell, yll) deuoedd: both,,,.g. the one and the other the two the pair 13 i. (eill, ell, yll) deuwedd=g. i. (eill, ell, yll) deuoedd. 15 i. (eill, yll) dwy: both,,,(.).g. the one and the other the two the pair fem 16 i. (eill, yll) dwyedd (dowedd, dwyoedd, dwywedd,&c. ) = i. (eill, yll) dwy. c. 1400. im, gw. i.2 i’m1,2,3 , gw.i’m. 2,3,5 + -im, hen org., gw. -i.3 imêm eg. ll. imamiaid . imam . 1858. imbed, ff. daf., gw. enbyd. imbill, gw. gwimbill. imfformasiwn, gw. infformasiwn.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37276 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3727 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

imi, gw. i.2 imlith eg.,. itching itch Ar lafar. imobor, ff. daf., gw.amobr (hefyd At.). imp, himp eg. (weithiau’n e . ll . neu’n e . tf ., efallai) (bach. g. (weithiau b. wrth gyfeirio at ferch) (h ) impyn , b. ( h ) impen , ll. - nau , - nod ) ll. -( i ) au , - iaid , - oedd . ()a young shoot of tree ,.,,,,,, &c offshoot spur sucker bud sprout young twig ,, sprig cutting;,. scion graft 13g. ()(b transf . and fig . or in such a context ) young tender growth (.. e g of hair ), sprig,; spur young member of () noble family ,( son sometimes daughter ) of tender age , scion,,,,;(). descendant offspring issue progeny youth maiden 14g. ()c imp , goblin , mischievous sprite . 1864. impaf: impo, gw. impiaf: impio. impaledig a.( her .) impaled . 17–18g. imperial a.,, imperial princely magnificent . 16g. imperialaeth, imperialiaeth eb.. imperialism 1918. imperialaidd a.(). imperialist ic 1918. imperialwr, imperialydd eg. ll. - wyr , - yddion . an imperialist . 1936. imperwr eg.. emperor 1604–7. Gw. hefyd emprwr. impiad, himpiad eg. ll. - au . a budding , shooting or sprouting , germination ; the action or process of grafting or budding,( inoculation in horticulture ),( grafting in surgery), also fig .; inoculation ( in pathology ). 14g. Cfn.:impiad y dail: the shooting of leaves , the spring . Ar lafar. impiaf, -af, himp(i)af: imp(i)o, himp(i)o bg.. a to ( cause to ) bud , shoot , spring up,;, sprout plant implant ,,, graft bud inoculate ( in horticulture ),.;( also fig graft in surgery); graft ( in knitting ); inoculate ( in pathology ). 13g. Amcyff impio , gw.cyff (At.). impidens eg., impudence impertinence , forwardness . Ar lafar. impident a., impudent impertinent . 1786. impiedig, himpiedig a. bfl . ll. - ion . grafted , engrafted , imped , implanted , often fig .;

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37286 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3728 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY having sprouted. 1567. Amyr impiedig air , gw.gair1 (At.). impiriaf: impirio, gw. ympiriaf: ympirio. impis(h), gw.ipis(h ). impitans, gw. impidens. impiwr, -wr, impydd eg. ll. - wyr . grafter , one who brings about budding , sprouting,, or springing up one who implants ,. also fig 14g. implema eb., emblem distinctive badge of person ,,.,, family &c coat of arms heraldic device. 16–17g. impoc, impog eg.. kiss 1604–7. Cf. poc1 . impostor eg.. impostor 1670. impren eg.,, graft scion in fig .. sense 15–16g. impresionistig a.. impressionistic 1966. impresiwn eg.(). impression in printing 1630. imprintiaf: inprintio ba.,. to print imprint 1670. imprith eg.(bach.- yn )ll.- iau ,- ion . spore . 1851. imprwfment eg. ll. - s . improvement . 1758. impryw, gw.imp + rhyw. impwr, impydd, gw. impiwr. impyn, gw. imp. imunaidd, imunedd, &c., gw.imwnaidd, imwnedd, &c. imwnaidd, imunaidd a.. immune 20g. imwnc, gw. ymwng. imwnedd, imunedd eg.. immunity 20g. Cfn.:.g.imwnedd cynhenid: natural immunity 20 i. datblyg: acquired immunity.g.20 i. diplomyddol: diplomatic immunity.g.20 i. goddefol: passive immunity.g.20 i. gweithredol: active immunity.g.20

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37296 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3729 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

i. naturiol=g. i. cynhenid. 20 imwneiddiad, imuneiddiad eg. ll. - au . the act of immunizing , immunization . 20g. imwneiddiaf, imuneiddiaf: imwneiddio, imuneiddio bg.. a to immunize . 20g. in, gw. i.2 -in1 oldd. a . a ychwanegir at e. (yn enw. at e. defnyddiau), e.e. allwynin , derwin, deyerin , eurin , heyernin , lledrin , meinin , priddin , yn ogystal ag at a., e.e. gerwin . -in2 , gw. -ing. ön eb. g . ll. ins . inn , hostelry , tavern , public house ; ( pl .) Inns of Court . 16–17g. inc eg. ll. (prin) - iau , ac efallai fel a . ink ( of any colour ), printer ’ s ink ; transf . and fig.;,(,.); black or dark colour writing mark sometimes of condemnation &c ?,.black dark 15g. Cfn.:.inc argra#u: printing ink 1858. i. cadw: indelible ink.g.20 i. coch: red ink. 1830. i. dal=g. i. cadw. 20 i. disglair: Japan ink. 1830. i. du: black ink. 1795. i. gwrth-ddîr: water-.g. proof ink 20 i. lluniadu: drawing ink.g.20 i. troslun: transfer ink.g.20 i. ysgrifennu: writing ink.g.20 Amcorn ( yr ) inc , papur ac i ., pen ac i ., pin ac i ., potel i ., powdr i ., gw. dan yr elf. blaenaf. incantasiwn eg.,,,. incantation charm spell magic 1545. incbel eb. ll. - au . printer ’ s ink - ball , pumpet - ball . 1780. incensiaf: incensio, gw. insensiaf: insensio. incgorn, gw. incorn. inciaf: incio ba.. to ink 1775. incil, incl eg., tape narrow braid ,; lace tape measure . 17g. Cfn.:(..).incil coch: red tape lit and fig 1908. i. mesur: tape measure. 1937. inciwbator, inciwbetor eg.. incubator 1938. incl, gw. incil. incléin, inclón eb. ll. - s . incline ( in a coal - mine , quarry , &c .), slope , declivity . Ar lafar. inclin, inclyn eg.,, inkling hint the slightest suggestion , the faintest rumour ;, idea notion.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37306 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3730 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1751. Cfn.:,,,(.inclin (inclyn) gair: inkling hint the slightest suggestion the faintest rumour lit an inkling of a word). 1751–61. inclinaf: inclino ba.. to incline 1567. incod, gw. deincod. incorn eg. ll. - au , incyrn . ink - horn . 17g. incsaf eb.. inkstand 1858. incweiraf: incweiro, gw. encweiriaf: encweirio. incwest, encwest eg. ll. incwesti . inquest , legal or judicial inquiry , trial ; jury appointed to hold legal inquiry. 1547. Gw. hefyd cwest. incwestaf: incwestu bg.,. to hold an inquest inquire 16g. incwestwr, incwestiwr, encwestwr eg. ll. incwestwyr . one responsible for holding an inquest,. official inquirer 16–17g. incwisision, -iwn eg.(. inquisition esp the Papal Inquisition and the Spanish Inquisition), court of inquiry . 1746. Amcwrt yr incwisision (- iwn ), llys yr i ., gw.cwrt11 (At.), llys . incwisitor eg. ll. - iaid . inquisitor . c. 1762–79. incwm eg. ll. incymau . income , revenue . 1547. Cfn.:.incwm blynyddol: annual income 1863. i. cenedlaethol: national income. 1938. i. gwladol=g. i. cenedlaethol. 20 i. parhaus: permanent income.g.20 i. wythnosol: weekly income. 1894. Amy dreth incwm , treth yr i ., gw. treth. incymbent eg. ac efallai fel a . incumbent . 1710. Ind—dail yr Ind, grawn Ind, gw. dail—dail (yr) India, dail yr Ind, grawn— grawn Ind(ia). indecs eg. ll. - au . index ( to contents of book , &c .); list of books forbidden ( to Roman Catholics, also transf .); index , exponent ( in math .); index ( number ). 1925. Cfn.:.g.indecs plygiant: refractive index 20 i. se#alig: cephalic index.g.20 i. trawsgroesi: cross-.g. over index 20 i. uchder defnydd: use-.g. height index 20 indecsiaf: indecsio bg.. a to index ; catalogue . 1939. indeg amad.. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37316 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3731 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

17g. indeintur, gw. indentur. indeitiaf, inditiaf: indeitio, inditio ba.. to indict 1681. Gw. hefyd ditiaf: ditio, endeitiaf: endeitio. indeitment, inditment eg. ll. - s . indictment . 1688. Gw. hefyd ditmant, endeitment. indentiaf: indentio ba.. to indent 1685. indentur, indeintur eg. ll. - iau . indenture ; indentation . 16g. Cfn.:.g.indentur tridarn: indenture tripartite 20 Gw. hefyd deintur2 , endeintur, yndentur. Independaidd a., Independent Congregational . 1775. Ameglwys Independaidd , gw.eglwys (At.). independant, gw. indipendant. Independent eg. ll. - iaid . an Independent , Congregationalist . 1675. Independiad eg. ll. Independiaid . an Independent , Congregationalist . 17g. Independiaeth, independiaeth eb.;(, Congregationalism independence of nation &c.). 1810. India, gw. ceiliog—ceiliog yr India, chwyn India, dail (yr) India, eli’r India, glas (yr) India, grawn India, papur India, &c. india-corn, indian-corn e.. tf Indian corn , maize . Ar lafar. Cf. grawn—g. Ind(ia), indrawn. Indiad eg. ll. Indiaid . an ( Asian ) Indian ; an ( American ) Indian or West Indian ; the Indian,( Indus in astron .). Diw. 16g. Cfn.:Indiad Coch (ll. Indiaid Cochion ): a Red Indian .20 g. I. Cymreig: a Welsh Indian, one of the mythical American Indians supposed to be descendants of Madog ab and his followers who,, according to legend discovered America in the latter half of the 12th century. 1793. Gw. hefyd Indian. Indiaidd a.( Asian ) Indian ;( American ) Indian . 1814. Indian eg. (b. - es ) ll. - s . an ( Asian ) Indian ; an ( American ) Indian . 1728. Gw. hefyd Indiad. indian-mól, indian-mil eg., Indian meal ground maize . Ar lafar. india-roc eg.( rock confection ), stick of rock .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37326 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3732 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

19g. indiarybar eg.acfel a .( made of )( india ) rubber or caoutchouc . Ar lafar. indictiaf: indictio, gw. indeitiaf: indeitio. indifferent, indiffrent a., indifferent neither here nor there , unimportant , immaterial;;,,,. neither good nor bad impartial neutral disinterested unbiased 1599. indigo eb.( indigo the colour and the plant ). 1759. indijestiwn eg.,. indigestion dyspepsia 1545. indipendant a.(). independent of person Ar lafar. inditiad eg. ll. - au . indictment . 20g. Gw. hefyd endeitiad. inditiaf: inditio, gw. indeitiaf: indeitio. indiwm eg.. indium 20g. indlas eg.. indigo 1851. indodid, ff. daf., gw. ond1 —o. odid. Indo-Ewropaidd, Indo-Ewropeaidd, Indo-Ewropôig a.- Indo European . 1856. Indo-Ewropeg eb.- Indo European ( language ). 20g. indrawn e.. tf Indian corn , maize . 1872. Cfn.:.g.indrawn >awiog: flaked maize 20 Gw. hefydgrawn—g. Ind(ia ). indwlgens eg.( papal , &c .) indulgence ; privilege , exemption , &c ., granted as a favour(.. e g the religious toleration declared by Charles II in 1672 and by James II in 1687). 1764. indyfferent, gw. indifferent. -ineb, -inab oldd. mewn e. han., e.e. claerineb , doethinab , doethineb , glythineb , gwylltineb,. taerineb infecyd a.,. invecked invected 1586. infensiwn eg.,. invention discovery 1670. infentori eb.. inventory 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37336 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3733 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

infitatori eb. ll. infitatoršau . invitatory . 1567. inffant1 eg. ll. inffants . infant , baby , very young child ; ( pl .) the youngest class in a primary school,’. infants school Ar lafar. inffant2 eg., infant infante , Spanish prince . c. 1762–79. Cfn.:().in#ant duc: infant duke of Parma and Piacenza c. 1762–79. inffectaf: inffecto ba., to infect contaminate . 1672. inffenit(if)—berf inffenit(if), gw.berf (At.). inffidel eg. ll. - iaid , - s . an infidel , unbeliever , atheist ; rogue . 1672. inffidelaidd a.,,. unbelieving infidel atheistic 1769. inffideliaeth eb.,. unbelief atheism 1866. infflamesion eg.. inflammation Ar lafar. Gw. hefyd ynfflamasiwn. inffliwens eg. ll. - iau . influence . 1704. inffliwensa eg.. b influenza . 1916. Gw. hefyd ffliw1 . inffliwensiad eg.(.). influence in astrol 1615. infformasiwn, -ion eg. ll. infformasionau . information , knowledge ; information ( in law). 15–16g. Gw. hefydcaminfformasiwn (At.). infformiaf: infformio bg.. a to inform , notify ; inform ( against person ). 1786. inffralapsariad eg. ll. inffralapsariaid . infralapsarian ( in theol .). 1866. ingot, ingod eg. ll. - au . ingot . 1931. ingwys, gw. ungwys. inhibisiwn eg. b . ll. inhibisiynau ( inhibisiwnau ). ( eccl .) inhibition . 1710. iniawn, inionaf: inioni, &c., gw.uniawn, unionaf: unioni, &c. inisient, inisint a.acfel eg . senselessly rash or foolish ; simpleton , fool , idiot , lout . Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37346 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3734 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

injan1 , injin, enjin eb. ll. - s . mechanical device ( formerly including machine used in warfare,.), &c machine ; engine ,.. e g railway locomotive , engine of car . 1757. Cfn.:-;injan (injin, enjin) flast: blast engine used in iron smelting engine driven by compressed air . 19g. i. glec: old type of chaff-, cutter having only one blade , worked up and down .Arlafar. i. ddeuben: two- horse mowing - machine . Ar lafar. i. ddîr: ?-water powered engine .1757. i. ddyrnu: threshing-.Arlafar. machine i. >ags: shed or mill in a quarry where stone slabs are cut and rendered smooth to make flagstones, tombstones , &c . Ar lafar. i. odro: milking-.Arlafar. machine i. wair: mowing-.Arlafar. machine i. wnïo: sewing-.Arlafar. machine i. wynt: ?-.engine used to ventilate lead mines 1757. i. hogi: machine for sharpening circular saws. Ar lafar. i. falu (malu gwair): chaff-,- cutter chaff engine .Arlafar. i. fawr: large power- drill used in slate quarries to makeacleftinarockwherenonaturalcleft exists. Ar lafar. i. naddu: cutting-.Arlafar. machine i. nithio: winnowing-.g. machine 20 i. oel: oil-, engine stationary oil - powered engine to provide power for chaff - cutting , sawing timber ,. &c Ar lafar. i. bwmpo: pumping engine. Ar lafar. i. rowler: steam-.Arlafar. roller i. stóm: steam-.Arlafar. engine i. dên: (i)fire - engine . Ar lafar. (ii) steam - engine , traction - engine ( formerly used to draw and drive a threshing- machine ). Ar lafar. i. dorri gwair= i. wair. Ar lafar. i. dradl (dradlan, -o): any kind of machine operated by a treadle(.. e g a cutting - machine in a quarry,-).Arlafar. a sewing machine i.drón,i.traen:railway engine,.Arlafar. locomotive i. droi: chaff-(‘’).Ar cutter with two blades on a wheel the type which succeeded the injan glec lafar. i. tsia#(i)o= i. falu (malu gwair). Ar lafar. i. dyllu: drill( smaller than the ‘ injan fawr ’) powered by compressed air . Ar lafar. i. weind(i)o: winding-.Arlafar. machine injan21 —macyn i., gw. macyn . injanïar eg. ll. - s . engineer . Ar lafar. injarapar, ff. daf., gw. indiarybar. injeniwiti eg. ll. - s . choice or dainty food , delicacy , luxury of diet . Ar lafar. inji—macyn i., gw. macyn1 . injin, injinór, gw. injan1 , injanïar. inn, gw. n. innau rh. prs . cysylltiolategol1 un.(, I me ) too , (, I me ) also ; even (, I me ), even( myself );(, I me ) on the other hand ;( I , me ) for my own part . 13g. Amwirionedd innau !, gw. gwirionedd. Gw. hefyd minnau. inni, gw. i.2 inofasion eg. ll. - au . innovation , change . 1710.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37356 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3735 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

insail, gw. insel. insbector eg.ll.-. s official inspector (,,,.), of schools factories railways &c police-. inspector Ar lafar. insbirasiwn eg. ll. - s . inspiration . ?1661. inseiliad eg. ll. - au . a sealing . 14g. inseiliaf: inseilio, gw. inseliaf: inselio. inseiliedig, gw. inseliedig. inseiliwr eg. ll. inseilwyr . sealer . 15g. inseilwawd eg.. true poetry 14g. insel, insail eb. ll. insel ( i ) au , inseil ( i ) au . seal , signet ; sealed official document , patent;. fig sign , token , pledge , guarantee , earnest . 13g. Cfn.:.g.insel (insail) agored: letters patent 13 yr Insel Gyfrin: the Privy Seal. 1834. yr Insel Fawr: the Great Seal. 1567. Amcwyr insel , modrwy i ., gw.cwyr (At.), modrwy. inselgwyr eg.-. sealing wax 1849. inseliaf,inseiliaf:inselio,inseilioba.,(),.; to enseal seal document also fig seal up,. close securely with a seal c. 1250. Gw. hefyd enseiliaf: enseilio. inseliedig, inseil(i)edig a.. bfl sealed , also fig .; sealed up . c. 1250. insens, ensens eg.. incense 1545. Gw. hefyd sens1 . insensiaf: insensio ba.,. to incense cense 1604–7. Gw. hefyd sensiaf1 : sensio. insest eg.. incest 1588. insestrwydd eg., incest incestuousness . 1611. inshin, gw. hinj. insistiaf, insistaf: insist(i)o bg.. a to insist . c. 1762–79. insiwlin, gw. inswlin.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37366 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3736 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

insiwrans eg.. insurance 20g. Gw. hefyd insiwrin, siwrans, siwrin, yswiriant. insiwriaf: insuriaf: insiwrio, insurio bg.. a to insure . 1763. Gw. hefyd siwriaf: siwrio, yswiriaf: yswirio. insiwrin eg.. insurance 20g. Gw. hefyd insiwrans, siwrans, siwrin, yswiriant. insolent a., insolent barefaced , arrogant . 1670. instans eb.,. instance example c. 1762–79. instinct eb.. instinct c. 1762–79. institwsiwn eg.. institution 1684. instriwment, instrument eg. ll. - au , - s . ( musical ) instrument . 1583. insulin, gw. inswlin. insuriaf: insurio, gw. insiwriaf: insiwrio. inswlin eg.. insulin 1962. insylt eg.. b insult . Ar lafar. insyltiaf: insultio ba.. to insult 1894. integr eg. ll. - au . integer , whole number . 1957. integraf: integru ba.. to integrate 1957. integraidd a.. integral 20g. integral a.. integral 1943. integredig a.. bfl integrated . 20g. integreiddiaf: integreiddio ba.. to integrate 1973. integriti eg.. integrity 1932. integrol a.. integral

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37376 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3737 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1936. Amcalcwlws integrol , gw.calcwlws (At.). integryn eg. ll. - nau . an integral . 20g. Cfn.:.g.integryn amhendant: indefinite integral 20 i. arbenigol: particular integral.g.20 i. pendant: definite integral.g.20 intelectaidd a.. intellectual 1936. intension eg.( eccl .) intention ( in the administration of the Sacraments ). 1611. interest, gw. intrest. interliwd, -t, interlud eb. g . ll. -( i ) au . interlude , kind of dramatic representation or stage-; play episode . 1604–7. Gw. hefyd anterliwt, enterliwd. interliwdiwr, interliwtiwr eg. ll. interliwdwyr , interliwtwyr . composer or author of interludes. 1851. Gw. hefyd anterliwtiwr. interliwt, interlud, gw. interliwd. intród, gw. entród. intrest, interest eg.( one ’) s interes (), s benefit , advantage , good ; might , (),,;,;(controlling power influence sway interest concern interest for use of money ). 1740. intrew, gw. entrew, untrew. intrewaf: intrewi, gw. entrewaf: entrewi, untrewaf: untrewi. intrinsig a.. intrinsic 1926. intro, gw. entrew, untrew. introdiwsiaf: introdiwsio ba.. to introduce 1872. introit eg.. introit 1670. io, gw. o.2 -io, gw. -o. Ioan—llysiau I., gw. llysiau—ll. Ieuan. Ioannaidd, Iohannaidd a.. Johannine 1926. ioc, iýc eg. (bach. iocyn ). yoke , kind of wooden collar fitted to the neck of a sheep or pig,., &c to prevent it from breaking through a hedge . 18g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37386 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3738 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefyd iwc. iocaf: ioco ba.(,., to yoke a pig &c to prevent it from breaking through a hedge,.). &c 1856. Gw. hefyd iycaf: iyco. iocyn1 , gw. ioc. iocyn2 , gw. ocyn. iod, iot1 eb.(bach.g. iotyn ,b. ioden ). yod , the tenth and smallest letter of the Hebrew alphabet;. fig the least particle , atom ,, jot iota , whit ; consonantal ‘’. i 1567. Cfn.:().iod (iot) a thipyn, un i. nac un tipyn,—na thipyn,—neu dipyn: jot and or tittle 1588. Gw. hefyd iota, jot. ïodad eg.. iodate 1913. ïodid eg. ll. -( i ) au . iodide . 1931. ïodig aiodic.. 20g. Amasid šodig , gw.asid (At.). ïodin eg.. iodine 1929. iodl eb.. a yodel 20g. iodlaf: iodlo bg.. a to yodel . 20g. iodlwr eg. ll. - wyr . yodeller . 20g. -iog, gw. -og. iogwrt eg.(). yog h urt 20g. Iohannaidd, gw. Ioannaidd. ioio eg.-. yo yo 20g. iol, gw. iolyn. iýl eg.(’),-. yawl ship s boat jolly boat 1794. -iol, gw. -ol. iolaf1 : ioli bg.. a to implore , entreat , beseech , beg or pray ( for ); praise , worship ; ?,thank give thanks (). to 13g. Gw. hefyd iolawr1 . iolaf2 : iolan bg.. to act foolishly

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37396 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3739 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1865. iolawr1 ?.e ll . supplicatory prayers . c. 1400. iolawr2 eg.; suppliant one who praises or worships . 1632. iolcap eg.,. fool dolt 1799. ioled e?. b request , desire , supplication . 14g. iolen, gw. iolyn. iolfa eb. ll. - oedd , iolfeydd . chapel . 1828. iolfad eg. ll. - au . yawl ( ship ’ s boat ), jolly - boat . 1794. iolig a.,, entreating beseeching petitionary ; given to praise or worship . 1632. Iolig a., Aeolic Aeolian . p. 1584. iolin a.,, entreating beseeching supplication . 14g. Ioloaidd a.,(), pertaining to typical of the work of or created by Iolo Morganwg . 1931. iolud, gw. goluddiaf: goludd. iolwch eg., thanks gratitude , thanksgiving ;. prayer 1632. iolwr eg. ll. - wyr . beseecher , petitioner , suppliant . 1770. iolwrch eg. (un. bach. iolwrchyn ). glass , drinking glass or vessel . 1632. Gw. hefyd gorflwch. iolydd eg. (),,;?,,.a suppliant petitioner beseecher worshipper praiser laudator Dchr. 14g. ()(b dict .) request ; worship , praise , fame , honour . 17g. iolyn, iol eg. (b. iolen ) ll. iolod . fool , blockhead , duffer , nincompoop , wiseacre . 1794. Cfn.:.Arlafar.iolyn Ebrill: April Fool iolyrchaf: iolyrchu ba.,, to vitrify glaze cover with glass . 1725. iomon, gw. iwmon. -ion, gw. -on.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37406 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3740 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

iýn, Iýn eg. ()alord . 14g. ()(btheLordGod ) , . 1346. AmDuw Iýn , gw. Duw. iön eg. ll. ionau . ion . 1937. Ionaidd, Ioniaidd a.,. Ionian Ionic 1814. AmymoddIonaidd , gw. modd. Ionawr, Ionor eg.. January 13g. Amr.: Ianar. 1615. Ianawr. 1567. Amcalan Ionawr , gw. calan1 . ionc, ioncen, gw. ioncyn. ioncwil, gw. joncwil. ioncyn, ionc eg.(b. ioncen ). fool , blockhead , duffer , nincompoop , wiseacre . 1740. ïoneiddiad eg. ll. - au . ionization . 20g. ïoneiddiaf: ïoneiddio ba.. to ionize 20g. Ioniad eg. ll. Ioniaid . an Ionian , also transf . 1815. Ioniaidd, gw. Ionaidd. ionig aionic.. 20g. Ionig a.( Ionic also transf .). p. 1584. Ionor, gw. Ionawr. ionosffer eb.. ionosphere 20g. ionosfferig a.. ionospheric 20g. iýr, Iýr eg. ()alord . 13g. ()(btheLordGod ) , . 1346. Am (yr ) Arglwydd Iýr , Duw I ., gw.arglwydd (At.), Duw. Iorciad eg. ll. - iaid . a Yorkist .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37416 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3741 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1897. iorcs e. ll . (un. b. iorcen ). ‘ yorks ’, leather straps or twine tied below the knees of workmen’. s trousers to secure them Ar lafar. iorden eb. ll. ierdyn , iordenni . rod ; cane , switch ; penis , yard ( of stallion ). Ar lafar. iorth a., diligent assiduous , industrious , studious , persevering ; constant , continual ; lively,, active strenuous , ardent ,. eager 1562. Gw. hefyd eorth. iorthiog a., lively full of life . 1717. iorthol a.; diligent constant , continual . p. 1584. iorthryn, gw. ehorthryn. iorwg, iorwgl eg.(?bach.b. iorwglen ). ivy . 17g. Cfn.:,.g.iorwg y ddaear: ground ivy Glechoma hederacea 18 i. llesg=g. i. y ddaear. 20 Gw. hefyd eiddiorwg. iot1, gw. iod. iot2 eb. ll. -( i ) au . yacht . 1753. œ3iot , ?ff.H.Gym.,gw.uwd. iota eg.. b iota , jot . 1722. Gw. hefyd iod. iotyn, gw. iod. Iou, gw. Iau. iowmon, gw. iwmon. iownbwyll, iownder, iowndda, iownryw, iownus, iownwaith, iownwedd, &c., gw. iawnbwyll, iawnder, iawndda, iawnryw, iawnus, iawnwaith, iawnwedd, &c. ipicaciwana eg.. ipecacuanha 1761. ipis(h) a.,. furious wild Ar lafar. ipocras eg., hippocras spiced wine . 16g. Amgwin Ipocras , gw. gwin. ir aion. ll. - , weithiau gyda grym enwol. ()a verdant , green , juicy , sappy , moist , succulent , not withered , not dried up or

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37426 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3742 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY coagulated,, fresh undried (..),.;( e g of fruit also fig mild of the weather );, alive thriving,,,,;,,,,. flourishing full of life lively vigorous new fresh freshly made young unripe Dchr. 14g. ()b fresh and unsalted ( of meat , fish , &c .), not salt or stagnant ( of water ). 14g. ()c unextinguished ( of rights , claims , &c ., in law ), not lapsed or expired ,( still ) valid . 13g. Gw. hefyd irallt. -ir trf. bfl . amhrs. pres. myn., e.e. dywedir , gwneir , mynnir . irad1 eg.ahefydfel a . sorrow , grief , mourning . 1567. Fela . woeful , sad , rueful ; grievous , dire , dreadful , terrible , ghastly ; bitter , severe , harsh,. cruel 14g. Amr.:g.eirad. 16 Gw. hefyd girad. irad2 , gw. iraid. irad31 , gw. iriad . iradedd eg., ruefulness grievousness , wretchedness . [].1783 iradfyr, gw.irad11 + byr . iradrwydd eg., ruefulness grievousness , wretchedness , ghastliness . 1722. iradus a., rueful lamentable , wretched , woeful . 1672. iradwch eg.,. lamentableness wretchedness 17–18g. irael, gw.ir + hael. iraf: iro bg.. a to grease , lard , smear , oil , daub , lubricate , anoint , embalm , embrocate , also fig.; rub ( greasy or sticky substance ). 13g. Cfn.:(.).[].iro blonegen: to carry coals to Newcastle lit to grease fat 1547 i. cil-dwrn: to grease one’,. s palm bribe 1774. i. dwylo= i. cil-dwrn. 1575–6. i. llaw= i. cil-dwrn. 1594–6. i. tin hwch (dew) ê bloneg:(i) = i. blonegen (lit. to grease a ( fat ) sow’r rump with lard ). 1757. irai eg. b . ll. ireiau . goad . 13g. Amr.: hiriai. 1632. Cfn.:-.irai ychen: ox goad 1620. iraid eg. ll. ireid ( i ) au , ireidion . ()a grease , fat , lubricant ; ointment , unguent , oil . c. 1250. ()b grease , disease of the heels of horses (? and cattle ). 1875. iraidd a.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37436 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3743 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

()a fresh , verdant , green , juicy , sappy , moist , liquid , succulent , not withered , not dried up,.;( also fig mild of the weather );,, alive thriving flourishing , full of life , lively,;?,;?,. vigorous new young pure beautiful 14–15g. ()(b dict .) smooth , polished . 1688. irain1 eg.. fresh urine or lye 1632. irain2 a.,, green fresh succulent , luxuriant . 1803. irallt a.(,,.). slightly salted of meat cheese &c 1545. Iranaidd aIranian.. 1866. Iraniad eg. ll. Iraniaid . an Iranian , a Persian . 20g. iraul, gw. irael. irbeintiad eg. ll. - au . fresco . 1895. irbeintiaf: irbeintio bg.. to paint in fresco 1773. irber, irbert, irbraff, irbren, gw.ir + pór1 , pert, praff, pren. irbwynt ?.a freshly cut or made , freshly appointed . c. 1400. irchwys1 , gw. erchwys. irchwys22 , gw. iyrchwys . irdanc, gw. irdang. irdang (-nc), yrdang (-nc) eg., amazement astonishment , stupefaction ,, stupor wonder();?, ment terror fright , consternation . 13g. Cf. dyrdanc. irdangaf, yrdangaf: irdangu, yrdangu bg.. a ()a to be amazed or astounded , stunned or stupefied , wonder . c. 1250. ()b to amaze , surprise , astound , stun , stupefy . 1632. Cf. ymyrdangaf: ymrydangu. irdangiad eg.,,. an amazing a stupefying stupefaction 1794. irdangol a., stupefying astonishing ;. stupefied 1803. Amllucheden irdangol , gw. llucheden. irdangrwydd eg.,. stupefaction stupor

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37446 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3744 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1794. irdeg, gw.ir + teg. irder eg., freshness greenness ,, juiciness sappiness , succulence ,.;,, also fig juice sap moisture;, freshness lack of saltness . 1346. irdod eg., freshness greenness , succulence . 1803. irdra eg., freshness greenness ,.;,,. also fig juice sap moisture 1604–7. irdrwc, irdrwg, gw. irdrwnc. irdrwnc eg., urine water ,(?. lye orig fresh urine ). 1580. irdwf a.ahefydfel eg . growing well , of luxuriant or succulent growth , verdant , flourishing;; fertile luxuriant or succulent growth , also fig . 1592. irdy, gw.ir + tþ. irddail e..ahefydfel. tf a fresh green leaves , luxuriant or succulent leaves ; bearing green leaves,,. with luxuriant or succulent leaves also fig 14g. irddant e?. g anguish , affliction . Dchr. 14g. irdderw, irddewr, irddoeth, irddwys, irddysg, gw.ir + derw1 , dewr, doeth1 , dwys, dysg. ired, gw. iraid. iredig a..ahefydfel. bfl eg smeared , greased , oiled ; ceremonially anointed ( king , priest,.), &c anointed one . 1567. iredd1 eg., anger wrath . c. 1400. iredd2 eg., freshness greenness ,, juiciness sappiness . 1803. ireidiad eg. ll. - au . a greasing , basting , smearing , anointing , unction . 1604–7. ireidiaf, -af: ireidio, -o bg.. a to grease , baste , smear , anoint , embrocate . 16–17g. Amr.: ireiddio. 1617. ireidiwr eg. ll. ireidwyr . anointer . 1604–7. ireidlwy eb. ll. - au . basting - stick , basting - spoon . 1770. ireidlyd, ireiddlyd a.,,,,. greasy fatty adipose oily unctuous c. 1400. ireidrwydd eg.;( greasiness grease disease of horses ’). heels Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37456 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3745 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1722. Gw. hefyd ireiddrwydd. ireidwst eb.( grease disease of horses ’). heels 1862. ireidd-deg, gw.iraidd + teg. ireidd-der, ireidd-dra eg., freshness greenness ,, juiciness sappiness , succulence , also fig.; liveliness , vivacity , vigour ; moisture . 1588. ireidd-dwf a.ahefydfel eg .( of ) luxuriant or succulent growth . 1846. ireiddfwyn, gw.iraidd + mwyn3 . ireiddiad eg., a freshening a becoming fresh or succulent . [].1783 ireiddiaf1 : ireiddio bg.. a ()a to freshen , make or become fresh or green , render or become sappy or juicy , refresh,; renew moisten ,, water irrigate . 1588. ()b to polish , adorn , make smooth . 1688. ireiddiaf2 : ireiddio, gw. ireidiaf: ireidio. ireiddiant eg., freshness greenness , succulence ; vigorous or luxuriant growth ; a freshening. [].1783 ireiddiog a., fresh green , succulent , moist (),. ened also fig p. 1584. ireiddiol a., fresh green , succulent , luxuriant ; making fresh or green , refreshing . 1696. ireiddiwch eg.; freshness moisture (. esp of bodily humours and fluids ). 1810. ireiddlanc, ireiddlas, gw.iraidd + llanc, glas1 . ireiddlon, ireiddlawn a., fresh unfaded , green , succulent , moist ; making fresh or green,. refreshing 1804. ireiddlwys, gw.iraidd + glwys. ireiddlyd, gw. ireidlyd. ireiddrwydd eg., freshness succulence , moistness ;,,. liveliness vivacity vigour 1603. ireiddwalch eg. ll. - weilch . fig . young and energetic hero or warrior . 16g. ireiddwedd, ireiddwych, ireiddwyn, gw.iraidd + gwedd11 , gwych, gwyn . ireinllif eg.,. excessive urination diabetes

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37466 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3746 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1722. ireitbren eg.-. basting stick 1770. irfa eb. ll. irfeydd . place in baths where bathers were anointed . 1632. irfaes,irfaeth,irfain,irfawr,irfedw,irfedd,irfedd,12gw.ir + maes 1 , maeth11 , main , mawr, bedw, bedd, medd 1 . Irfingaidd aIrvingite.. 1868. Irfingiad eg. ll. - iaid . an Irvingite . 1836. Irfingiaeth eb.. Irvingism 1836. irfraisg, gw.ir + braisg. irfrau a., fresh and free energetic and generous . 14–15g. irfrig, irfron, irfrwyn, gw.ir + brig, bron22 , brwyn . irfwyd eg.. fresh food c. 1400. irfwyn, irfyw, irffrwyth, gw.ir + mwyn3 , byw, ffrwyth. irgainc, irgan, irgarw, irgerdd, gw.ir + cainc, cên, carw, cerdd1 . irgig eg.,.. fresh meat or flesh esp unsalted pork 14–15g. Cfn.:.irgig moch(yn): fresh pork 1807. irglaer, irgnawd, irgnu, gw.ir + claer11 , cnawd , cnu. irgoed,irgof,irgorff,irgrau,gw.ir + coed, cof, corff, crau1 . irgroen eg. ll. irgrwyn , ac o bosibl gyda grym ansoddeiriol. fresh or new skin , pelt,;? raw hide damp or greasy skin ;. also fig 14–15g. irgroyw, irgryf, gw.ir + croyw, cryf. irgyll, ff. l., gw.ir + coll2 . irgyrs, ff. l., gw.ir + cors. irhaf: irhau bg.. a to become or make fresh or new , freshen , refresh , renew ; become or make moist,. moisten 13g. irhallt, gw. irallt. iriad13 , irad eg. ll. - au . a greasing , smearing ( with ointment , oil , &c .), lubrication , anointing. c. 1400. iriad2 eg.,. a becoming or rendering juicy a becoming fresh or green

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37476 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3747 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1803. iriaid, gw. iraid. iriaith eb.. fresh or vigorous language c. 1785–90. irigeiddiad eg.,. an irrigating irrigation 1963. irigeiddiaf: irigeiddio bg.. a to irrigate . 1963. irioed, gw. erioed. irioel, irionyn, gw. eirionyn. iris eg. ll. - au . iris ( of eye ). 1960. Cf. eirys2 . irlaes, gw. irllaes. irlaeth eg.,. first milk beestings Ar lafar. irlain eg.,. splendid precious stone or pearl also fig 16g. irlais eg.ahefydfel. a clear voice , pure or sweet voice ; clear ( of voice ), plainly audible. Diw. 16g. irlan a.,. young or sprightly and handsome new and fair 15–16g. irlanc eg. ll. - iau . youth , stripling , lad . 16–17g. irlas a. ll. irleision . green , of the colour of fresh young grass or foliage , leafy , verdant,,;,, succulent sappy green not ripe immature ();.,(.. of crop fig fresh lively e g of mind), thriving , flourishing . 15g. irlasaf: irlasu bg.,,,, to become green or verdant sprout bud put forth leaves show new green growth. 1604–7. irlasiad eg.. a becoming green or verdant [].1783 irlasrwydd eg.,, verdancy verdure fresh greenness , new verdancy . 1722. irlasteg, irlaswedd, gw.irlas + teg, gwedd1 . irlaswerdd, gw. irlaswyrdd. irlaswyrdd a.(b. irlaswerdd ). fresh and verdant , abounding in greenery , flourishing . 1604–7.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37486 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3748 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

irlaw, gw.ir + glaw. irlawn a., green succulent , verdant ; fresh and full (.. e g of ears of corn ). 1588. irlawr, gw.ir + llawr1 . irlen, irllen eb.ahefydfel. a fresh or verdant mantle ;? covered with verdancy , green-. mantled 16g. irlennaf: irlennu ba.. to cover with verdancy 18–19g. irles, gw.ir + lles. irlesni eg.,,. fresh greenness or green growth verdancy verdure 1722. irliw, irloer, irloes, gw.ir + lliw1 , lloer, gloes. irlonedd, gw. irllonedd. irloyw, irlwydd, gw.ir + gloyw, llwydd. irlwyn, irllwyn eg.,,. green or verdant grove leafy coppice copse 14g. irlwys, gw.ir + glwys. irlwyth11 , irllwyth eg., fresh load or burden abundance of juicy or lush produce . 15g. irlwyth22 , irllwyth eg., young energetic family thriving or flourishing stock . c. 1730. irlysiau, irlysau e.. ll fresh or green vegetables or herbs . 1604–7. irllaes a.. luxuriant and long or trailing 15–16g. irllath, gw.ir + llath. irllawn a. ll. irllonion . angry , wrathful , raging , furious , irascible , irate , ireful , indignant;? bitter , grievous . 13g. irllen, gw. irlen. irllew, gw.ir + llew. irllonaf: irlloni ba.(,.),,. to rouse a person &c to fury enrage infuriate 15g. Gw. hefyd irllonhaf: irllonhau. irllonedd eg.. b anger , wrath , indignation , rage , ire ; enmity . 13g. Amr.: irlonedd. 1567. irlloneddus a., angry wrathful , indignant . 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37496 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3749 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

irllonhaf: irllonhau bg.? a . to become angry or enraged , rage ; ? rouse ( a person , &c.) to fury , enrage , infuriate . c. 1250. Gw. hefyd irllonaf: irlloni. irllonus a., angry wrathful , indignant . 1604–7. irllonyddaf: irllonyddu bg.,. to grow angry or wrathful become furious or enraged c. 1400. irllwydd, gw.ir + llwydd. irllwyn, irllwyth1,2 , gw. irlwyn, irlwyth 1,2 . irnad, gw.ir + nêd1 . irnaws eg. ll. ( i ) au , a hefyd fel a . one of the natural humours or fluids of the body(,,.); blood bile &c morbid humour or fluid ; humour of the eye . 1831. Fela . luxuriant , lush , succulent , sappy , juicy . 18g. irnen eb.. roof or canopy of verdure 14g. irnerth, gw.ir + nerth. irnodd eg.; gravy humour ( of the body );. sap 1828. irnwyf, gw.ir + nwyf1 . irol a., green verdant , sappy . 1803. ironi, ironig, gw. eironi, eironig. irserch, irsyth, gw.ir + serch, syth. irwaed eg. ac efallai fel a . freshbloodnewlyshedbl ,ood ; flourishing stock , pure lineage or extraction;? covered with fresh blood , bloody , blood - stained . 14–15g. irwaedog a.,,. covered with fresh blood bloody bloodstained p. 1584. irwaith, gw.ir + gwaith1 . irwalch eg. ll. - weilch , yn ffig . fig . young and energetic hero or warrior . 16g. irwall a.,, iniquitous sinful having freshly sinned . 1684. irwan, irwarth, irwas, irwaun, irwawd, irwawr, irwayw, gw.ir + gwan1 , gwarth11 , gwas , gwaun, gwawd, gwawr, gwayw. irwedd a.ahefydfel eb . fresh or youthful in appearance , green , verdant (.. e g of the earth); fresh or green appearance . 17g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37506 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3750 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

irwellt eg. tf . a ll . (bach. irwelltyn ). grass , pasture , herbage , verdure . 1588. irwelltog a.,;,(). covered with grass or verdure grassy green verdant of crop 1834. irwen, gw. irwyn. irwendeg, gw.irwen (sef ff. f. irwyn) + teg. irwer eg.,. sweet tallow suet 1632. irwern e..ac?. tf e b living or young alder - trees ; marsh , swamp , bog , quagmire . 14–15g. irwin, irwiw, irwlyb, gw.ir + gwin, gwiw, gwlyb. irwlydd amildopenofweatherseason&c., ( , ,.). 1778. irwr eg. ll. - wyr . greaser , lubricator , one who daubs or smears ( with grease , oil , &c.), anointer . 1632. irwych a.;(,.). young or lively and noble mild and glorious of the weather &c 15–16g. irwydd e. tf . ac e . ll . ?a hefyd fel a . live trees , green trees , trees in foliage , young trees,;., saplings fig scions young descendants ;?,-( of fresh wood life giving of the Cross of Christ). 14g. irwyn a. (b. irwen ) weithiau gyda grym enwol. of a fresh white colour ; young and handsome or fair. 15g. irwyrdd a.,,,,;. fresh green green verdant sappy flourishing fresh 1567. is ardd.ahefydfel a .(gr.gmhr.yra. isel ). 1. (felardd .) ( a ) under , underneath , beneath , below , lower ( down ) than . 9g. ()b this side of ( specified time ), before . Dchr. 17g. ()c used before a vn . in the equivalent of a participial phr .). 1603. 2. lower,; not as high up not so distinguished , occupying a more humble position , of less merit,,, inferior poorer more insignificant ; more depressed or melancholy or dejected,; sadder not as high or loud , more subdued , fainter (,,.). of voice sound &c 1246. Amr.: isach. 1604–7. Cfn.: is corf(au): in the lower section or division of the hall according to the Welsh Laws; this was used for the reception of inferior officers and domestics(. lit below the columns ).g.13 is (y) cyntedd=g. is corf. 13 Amis gil , is law , gw. isgil, islaw. Gw. hefyd goris, isel, iso, isod, oddis. is- rhgdd. (( no English definition )).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37516 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3751 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1794. -is trf. bfl . 3 un. grff. Cym. C. a ddefnyddid gyda bf. ac - a -, aw - yn eu býn (aaffeithidi-,-e ew -),e.e. cedwis , cynhelis , delis , edewis , eddewis , etelis , sefis ;ceir hefyd enghrau. odechreuis , dineuis , ymefeilis . isach, gw. is. isachos, gw.is- + achos1 . isadain eb. ll. isadenydd . aileron . 20g. isadran eb. ll. - nau . subdivision , subsection ; subdepartment . 1870. isadraniad eg. ll. - au . subdivision , subsection . 1848. isaelod, gw.is- + aelod. isaf a.(gr.eithafyra. isel )ahefydfel eg . lowest , lower ( of two ), lowermost , deepest;,.,,,; lowest in rank &c of least merit poorest basest most degraded or vulgar ; lowest(,.),; of price &c cheapest humblest , most modest or lowly ; lowest ( of sound , voice,),,,;. musical notes quietest most subdued faintest youngest 13g. Fel.,-.e bass bass viol c. 1730. Amcrys isaf , dillad isaf , gw. crys, dillad. Gw. hefyd isafiad, isafion, isel. isêf: iséu bg.. a to come or go lower or downwards , sink to a lower position ; reduce in rank,., &c lower the pride of , debase , degrade , humble , humiliate . 1595. Gw. hefyd iselaf: iselu, iselhaf: iselhau. isafbarth, isafbris, gw.isaf + parth, pris. isafbwynt eg.( the ) lowest point ; nadir . 1914. isafedd eg., lowness cheapness . 1800. isafiad eg. ll. - iaid . ( one ’ s ) inferior . 1675. isafiaeth eg., inferiority subordination ;. humility 1822. isafion e..( ll one ’) s inferiors ; lowest parts , lower extremities . 1844. isafnod, gw.isaf + nod1 . isafon eb. ll. - ydd . tributary . 1959. isafrif, isafswm, gw.isaf + rhif1 , swm. isafwlad a.,,. pertaining to the nether world inhabiting hell infernal

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37526 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3752 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1604–7. isalaw eg. b . ll. - on . lowest part in harmonized musical composition ; deepest male voice,; bass also fig . 1822. Amallwedd yr isalaw , gw.allwedd (At.). Isalmaenaidd aDutch.. 20g. Isalmaeneg, Isalmaneg eb. a hefyd gyda grym ansoddeiriol. Dutch ( language ). 1773. Isalmaenes eb. ll. - au , - id . Dutch girl or woman . 1945. Isalmaenwr eg. ll. - wyr . Dutchman . 1915. Isallman eg. ll. Isellmyn , Isellmyniaid . Dutchman . 1773. isamcan, gw.is- + amcan. isamer eg. ll. - iaid . armour - bearer , knight ’ s esquire . 14g. isapostolaidd a.. subapostolic 1711. isardal, gw.is- + ardal. isarddwrn eg. ll. isarddyrnau . metacarpus . 1858. is-arglwydd, gw.is- + arglwydd. is-Ariad eg. ll. - iaid . semi - Arian . 1816. is-arlywydd, gw.is- + arlywydd. is-Arminiad eg. ll. - iaid . low Arminian , extreme Arminian . 1846. isarn, gw. gisarm. isarolygwr, isarolygydd, isarweinydd, isarwyddaf: isarwyddo, isatomig, gw.is- + arolygwr, arolygydd, arweinydd, arwyddaf: arwyddo, atomig. isathrawol a.(,). monitorial of system also of school 1848. isathro, isathraw eg. ll. isathrawon . assistant master , under - master , under - teacher , usher;. monitor 1803. isawyrol, gw.is- + awyrol. is-Bab, is-Babydd eg.( cardinal in Roman Catholic Church ). 1850. isbaith, isbartner, isbatrwm, gw.is- + paith, partner, patrwm.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37536 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3753 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

isbel eb., harness horse gear . 1722. is-bennaeth, isbennawd, gw.is- + pennaeth, pennawd. isberiglor eg. ll. - ion , - iaid . curate . 1850. isberigloriaeth eb. ll. - au . curacy . 1850. isbersonol, gw.is- + personol. isblaned eb. ll. - au . inferior planet . 1833. isblot, isborthladd, isbrawf, gw.is- + plot, porthladd, prawf1 . isbridd eg., subsoil undersoil . 1929. is-brifathro, is-brior, gw.is- + prifathro, prior. isbrisiaf: isbrisio ba.,-, to underrate under value appreciate insufficiently , under-; estimate depreciate ( currency ,.). &c 1798. is-broffeswr, isbrydles, isbrysg, gw.is- + proffeswr, prydles, prysg. isbwnc eg. ll. - bynciau . ()a subordinate subject or topic . 20g. ()b nadir . 1816. Gw. hefyd iselbwnc. is-bwyllgor eg. ll. - au . subcommittee . c. 1863. is-bwyllgora bg. to hold or frequent or attend a subcommittee or subcommittees (..).usually facet or derog 1940. is-bwys eg.. lesser importance 1825. isbydd, gw. disbydd. is-dafodol, is-deitl, is-denant, &c., gw.istafodol, isteitl, istenant, &c. isder, gw. ister. is-deulu, is-deyrnas, is-dir, &c., gw.isteulu, isteyrnas, istir, &c. is-drefn, is-drefnol, is-drofannol, &c., gw.istrefn, istrefnol, istrofanol, &c. is-dywysog, gw.is- + tywysog. isddaearol a.,. subterranean underground 1828. isddarostyngedig, isddarostyngiad, isddarostyngol, gw.is- + Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37546 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3754 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY darostyngedig, darostyngiad, darostyngol. is-ddeddf, gw.is- + deddf. isddeiliad eg. ll. - on , isddeiliaid . subtenant . 1823. is-ddeon eg. ll. - iaid . subdean . 1798. is-ddiacon eg. ll. - iaid . subdeacon . 1798. isddiben, isddigwyddiad, isddilyniant, isddirprwy, isddirprwywr, isddiwydiant, isddiwylliant, gw.is- + diben, digwyddiad, dilyniant, dirprwy, dirprwywr, diwydiant, diwylliant. isddosbarth eg. ll. - au , - iadau , isddosbeirth . subclass , subcategory , subdivision , subsection;;(.);. subdistrict order in bot and zoology lower class 1814. isddosbarthaf: isddosbarthu ba.(). to subdivide a class 1823. isddosbarthiad eg. ll. - au . subdivision ( of a class ). 1823. isdduw eg. ll. - iau . secondary god , inferior deity . 1816. isddyddiad eg.-. post date 1780. isddyddiaf: isddyddio ba.-. to post date 1780. isddyfrol a.,,. subaqueous subaquatic underwater 1850. isddynol asubhuman.- . 1873. ised a.; so low so soft ( of sound ),. so quiet c. 1400. isefrydwr, isefrydydd eg. ll. - wyr , - yddion . sizar . 1850. iseglwyswr eg. ll. - wyr . one of the ordinary or inferior clergy . 1808. AmTþ ’ r Iseglwyswyr , gw. tþ. isel a. ll. (prin) - ion , a hefyd fel eg . ll. (adran fel e . ( b )) iselion yn unig, (adran fele . ( a )) - iaid gan amlaf). 1. low,; not high or tall not lofty or elevated in position ,,-, low down low lying low-; flying lower than the average or usual level , running low , shallow ( of water ,). lake 10g. 2. (ynffig . a thros .) ( a ) of humble or inferior stock ( position , rank , estate , &c.), base , common , commonplace , mean , abject , undignified ; humble in disposition , lowly,, meek modest , not arrogant , unpretentious , unassuming ;( low of opinion , esteem,.), &c depreciatory , disparaging ; poor , hard up , badly off , not flourishing ( of

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37556 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3755 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY person,);(.), also of financial circumstances vulgar of person and esp of language ill-, bred coarse , unrefined , indecent , obscene . 1346. ()b depressed in spirits , melancholy , despondent , dejected , downcast , very sad or sorrowful;,, lacking enthusiasm flat gloomy and unpromising in prospect or outlook (..e g of a particular period with regard to religion ). c. 1400. ()c lacking physical strength , in a low or weak state of health ( of person ), frail , tender(,.);(),; of sprouting corn &c poorly nourished of body mortified affording little nourishment,,, simple plain not rich (). of diet 15g. ()d low ( of number ), small ( in number , amount , degree of intensity , &c .,.. e g of marks gained in an examination,,,, wages rent pressure temperature ,), fever marking low atmospheric pressure();-,; of barometer low priced cheap having or exhibiting little merit or excellence(, of standard position in class ,.). &c c. 1400. ()e low , soft , not loud , quiet , subdued ( of sound , voice , &c .); low ( of musical sound or note), grave in pitch , deep , bass . 13g. (f ) low , comparatively recent ( of date ), late , far advanced ( e . g . of evening ). 1633. ()g moderate or evangelical in opinion or doctrine , low ( of churchman , church , service ). 19g. Fele . ( a ) humble or modest or unpretentious person ; inferior ( s ). 1588. ()b tract of ( comparatively ) flat land , low - lying region (), s lowlands ; the profoundest depths(’ of one s being ). 1793. Cfn.:.g.isel fradwriaeth: petit or petty treason 19–20 i. o#eren: low mass. 1858. i. ei ben (fy mhen, eu pennau,&c. ): laid low , dead and buried ( and forgotten ), dead and gone , in the grave( lit . with his , &c ., head low ). Ar lafar. isel ei (fy,&c. ) ysbryd(oedd): in low spirits , depressed , melancholy , dejected , despondent . 1772. i. o ysbryd: humble or lowly of spirit. 1551. oisel:low(.), adv from a low place .g.10 oraddi.:of low degree. 1588. (distrywio) yn llwyr ac yn i.: (),,.g.to destroy or devastate completely entirely utterly 16 Amisel frad ,. i fryd ,. i eglwyswr ,. i radd ,. i reithiwr ,. i ysbryd , esgidiau i ., Lladin I., gw. iselfrad, iselfryd, iseleglwyswr, iselradd, iselreithiwr, iselysbryd, esgid, Lladin. Gw. hefyd goisel, gorisel, is, isaf, ised. iselêd, gw. iselhad. isel-ael a.- low brow . 1957. iselaf1: iselu bg.. a ()a to make low or lower ( according to the various senses of the adj .), debase , disparage,, degrade make inferior , humiliate ,, subdue cast down (,.);, pride &c lower let down;; lessen height of reduce pitch or intensity of (,.);(); sound &c reduce price cause to abate or subside();, of storm depress dampen (’). one s spirits 1567. ()b to come low ( er ), follow a downward course , descend , sink , settle (.. e g of newly stacked hay); abate , subside ( of storm ).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37566 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3756 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1807. Gw. hefyd iselhaf: iselhau. iselaf2, gr.eith.,gw.isel. iselêf: iseléu, gw. iselhaf: iselhau. iselaidd a.(),,;,. lowly or humble of nature modest unpretentious poor shabby 1684. iselaol, gw. iselhaol. iselber, gw.isel + pór1 . iselbleidiwr eg. ll. - wyr . a Whig . 1819. iselbris a.ahefydfel eg . of low or reasonable price , not dear , cheap ( in relation to worth of article,.); &c of little value , worthless , of poor quality . 1604–7. Felelowprice . . 1657. iselbrisiaf: iselbrisio ba.. to undervalue 1852. iselbryd a. ac efallai fel eg . low or humble ( in ) appearance . a. 1587. iselbwnc eg.. nadir 18–19g. Gw. hefyd isbwnc. iselder eg. ll. (adran ( b )) iselderau . ()a lowness ( of condition , rank , &c .), abjectness ; meekness , modesty , lowliness , humility;;(),;(, humiliation depression of spirits melancholy smallness of amount price,.), &c lowness ( of temperature , standard ,.). &c 1552. ()b depth , lowest or lowermost part . 1588. ().c tapinosis , diminution , undignified meiosis . 1552. Cfn.:.iselderau y (i’r) ddaear: the lowermost parts of the earth 1588. iselder meddwl(i) = i. ysbryd (i). 1839. 1849. i. ysbryd: (i)low spirits , depression , dejection , melancholy , ‘ the dumps ’, hypochondria .1798. (ii) humility of spirit,. lowmindedness 1742. iseldir eg. ll. - oedd . low - lying land , lowland , flats ; ( as prop . n ., now in pl . only); the Netherlands the Low Countries . 1707. Iseldireg eb. a hefyd gyda grym ansoddeiriol. Dutch ( language ). 20g. iseldirol a.,,; pertaining to the Netherlands or to Holland Netherlandish Dutch low-. lying 1866. iseldirwr eg. ll. - wyr . a native of the Netherlands , Dutchman ; one who inhabits the lowlands.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37576 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3757 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1846. iseldra eg.,,; lowliness meekness humility humiliation ;(,, lowness of rank condition circumstances,.),, &c poverty abjectness , baseness , meanness ; depression ( in industry and commerce,.); &c depression ( of spirits ), melancholy . 1656. iseldrai, iseldras, gw.isel + trai, tras. iseldrem, iselddrem a.ahefydfel eb . of mean or humble appearance ; looking down,;,. with eyes on the ground low look sly glance 14–15g. iseldrum a.-(,.). having a low pitched roof of house &c 1780. iseldrwm a.(b. iseldrom ). low and heavy ( of accented vowel followed by another vowel). 1808. iseldwf aoflowstature.. 1858. iselddoeth a.. profoundly learned 15g. iselddysg a.,. not highly educated of little learning 1722. iseledig a..acfel. bfl eg humble , meek , or lowly ( person ). 1567. iseledd eg., lowness abjectness , baseness ; lowliness , humility . 1803. Iseleglwysig a.. Low Church 1866. Iseleglwyswr eg. ll. - wyr . Low - Churchman ; one of the ordinary or inferior clergy . 1764. iselfain a.(). still or quiet and faint of voice 1727. iselfarch, iselfawr, iselfedd, gw.isel + march, mawr, bedd. iselfeddwl a., lowly humble . 1630. iselfeirniad eg. ll. - iaid . puisne judge . 1632. iselfodd a.,,. ofalowlyorhumblenature meek modest 1658. iselfoes, isel-foes a. ()a ill - mannered , uncouth , rude , vulgar ; immoral , depraved . 1866. ()b humble in manner or bearing , meek , lowly . 1760. iselfor eg.-. neap tide

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37586 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3758 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1778. iselfrad, isel-frad eg.() petty petit treason . 1794. Gw. hefydisel—i. fradwriaeth, a gthg. uchelfrad. iselfraint a.ahefydfel eb . of low status , common , undistinguished , base , abject ; low condition,, baseness abjectness . 1632. iselfro, iselfrwnt, gw.isel + bro, brwnt. iselfryd, isel-fryd a.ahefydfel eg . humble - minded , meek , lowly , modest ; base , mean . 1606. Fele . ( a ) humble - mindedness , humility , lowliness , meekness . 1567. ()b humble - minded or meek person , unassuming or modest one . 1778. iselfrydedd eg.,, humility lowliness meekness . 1772. iselfrydig a.-,,,, humble minded meek lowly modest unassuming . 1826. iselfwyn a., humble and kind modest and gentle . 1776. iselfyd eg., low condition straitened circumstances ,,,; poverty hardship adversity terrestrial world. 1658. isel-Galfiniaeth eb.. low or moderate Calvinism c. 1886. iselgalon a.,,,. downhearted dejected depressed melancholy 1852. iselgraff a.();-, low and accurately aimed of a shot downward looking casting a furtive or stealthy glance. 16g. iselgraig eb. ll. - greigiau . reef . 1841. Cfn.:.iselgraig (o) gwrel: coral reef 1848. iselgreg, ff. f., gw. iselgryg. iselgrib a.-(,.). having a low pitched roof of house &c 1726. iselgrom ff. f., gw. iselgrwm. iselgroyw, iselgrwm, gw.isel + croyw, crwm. iselgryg a. (b. iselgreg ). hoarse , husky and low ( of voice ), ? also transf . ( of brook ). 14g. iselhad eg.,,,. a making or becoming low abasement humiliation disparagement 1803. Gw. hefyd iseliad.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37596 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3759 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

iselhaf: iselhau bg.. a to bring or cast down , humiliate , abase , degrade , lower ; make humble;, come down become lower or reduced (,,.). of price standard &c 1651. iselhaol a.,,,; humiliating degrading derogatory disparaging conducive to humility or lowliness,. mortifying 1803. iseliad eg. ll. - au . a laying low or casting down , abasement , humiliation , degradation;(..);( deterioration e g in morals a lowering in height of water ,.); &c lowness of estate or condition,; abjectness depression ,( slump in industry or in commerce); depression in the ground , hollow , dip . 1604–7. Gw. hefyd iselhad. iseliaith eb., low language indecent or vulgar talk . 1794. iselin eg. ll. - au . forearm . 1851. isel-lanw eg.-. neap tide 1853. iselnod, iselnwyf, gw.isel + nod, nwyf1 . iselradd, isel-radd, isel radd a.ahefydfel eb .ll.- au . of low ( er ) or inferior degree or estate,,-,,,,. of humble birth base born plebeian common not distinguished obscure 1567. Fele . ( a ) low degree or estate , humble condition , meanness of descent , lowliness , baseness,. abjectness 1567. ()b person () s of low degree or estate , common people , plain or undistinguished people . 1588. ()c positive degree . a. 1575. iselraddiad eg., abasement humiliation . 1852. iselraddol a.,. of low degree common 1592. iselraith eb.. petty jury 1775. iselrwydd eg.( lowness of position or situation );(,,, lowness of rank condition state circumstances,.), &c humble condition , lowliness . 1786. iselryw a.. of low degree or descent 1722. iselsaf eb.-,-,- bas relief basso relievo basso rilievo . [].1783 iselwaed eg.ahefydfel a . mean descent , baseness of birth , ignobleness . 15g. Fela . of low birth , base , plebeian , ignoble .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37606 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3760 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1604–7. iselwael a. ll. - ion . mean , base , inferior , unworthy , shameful , offensive , evil , wicked . 1733. iselwaith eg. a hefyd gyda grym ansoddeiriol. lowly task , drudgery ; unworthy deed,. roguery 1721. iselwch eg.,. humble condition lowliness 1827. iselwedd eb.ahefydfel a . humble condition or aspect , lowliness ; lowly , common , mean . 1696. iselwerth eg.ahefydfel. a low value , contempt , scorn ;( person or thing ) of low value or of poor quality. 14–15g. iselwr eg. ll. iselwyr . person of low ( er ) degree or estate , inferior . 16g. iselysbryd, -aidd a.- low spirited , depressed , melancholy , dejected , despondent ; hypochondriac,. suffering from morbid depression 1798. Gw. hefyd isel—i.eiysbryd. iselysbrydedd eg., depression melancholy ,, dejection despondency ; hypochondria , morbid depression. 1816. Isellmyn, ff. l., gw. Isallman. Isellmynaeg eb. a hefyd gyda grym ansoddeiriol. Dutch ( language ). 1828. Isellmynaidd aDutch.. 1770. Isellmyniaid, ff. l., gw. Isalman. Isellmynwr eg. ll. - wyr . Dutchman . 1854. isem, hen org., gw. sef. isenaid eg., subrational soul part of the soul believed by some early Greek philosophers to be the source of the irrational in life. 1899. iser, gw. usier. is-esgob eg. ll. - ion . suffragan bishop . 1866. isetholiad eg. ll. - au . by - election . 20g. isfaenor, gw.is- + maenor. is-faer eg. ll. is - feiri . deputy mayor . 1850.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37616 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3761 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

is-faeslywydd, gw.is- + maeslywydd. isfant eb. ll. - au . lower jaw ( bone ). 1851. isfardd, gw.is- + bardd. is-farnwr eg. ll. - wyr . puisne judge , inferior judge . 1710. is-farwn eg. ll. - iaid . baronet . 1867. is-fath, gw.is- + math. isfeddwl eg.(). the subconscious mind 20g. isfeidon eb.. submediant 1938. isfeirniad eg. ll. - iaid . ()a lower critic , exponent of lower criticism , textual critic . 1914. ()b inferior critic . 1819. Gthg. uwchfeirniad. isfeirniadaeth eb., lower criticism textual criticism . 1896. Gthg. uwchfeirniadaeth. isfeistr eg. (b. - es ) ll. - i , - iaid . assistant master , under - master , submaster ( in school), under - teacher ; submaster ( of college , &c .). 1797. isferf eb.. auxiliary verb 20g. is-filwriad eg. ll. - iaid . lieutenant - colonel . 1814. isfilyn eg. ll. - filod . lower or inferior creature , subhuman animal . 1850. isfoesol, gw.is- + moesol. isforol a.. submarine 1833. is(-)frenin eg. ll. - frenhinoedd . under - king , minor king ; viceroy . 1816. isfryn, gw.is- + bryn. isfugail eg. ll. - fugeiliaid . under - shepherd , also fig . 1797. isfwrdeistref, gw.is- + bwrdeistref. isfyd eg. ll. - oedd . underworld , lower world ; underworld ( abode of the departed ); also

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37626 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3762 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY fig. 1848. isffurf, gw.is- + ffurf. is-gadair eb.- vice chair ( manship ). 1843. is-gadben, gw. is-gapten. is-gadeirydd eg. ll. - ion , - gadeirwyr . vice - chairman , deputy chairman . 1838. is-gadfridog eg. ll. - ion . lieutenant - general ; sometimes used for major - general or brigadier. 1814. isgangen eb. ll. - ganghennau . sub - branch ( of a bank , &c .). 1837. is-ganghellor, is-ganghellwr, -ydd eg.- vice chancellor . 1828. is-Galfinaidd a.. low Calvinistic 1851. isganolydd eg.. submediant 1864. is-ganon eg. ll. - iaid , - au . minor canon . 1775. isganonaidd a.- deutero canonical ; apocryphal . 1866. is-gantwn, gw.is- + cantwn2 , canton (At.). is-ganwriad eg. ll. - iaid . lieutenant ( in army and navy ). 1814. isgapel, is-gaplan, gw.is- + capel, caplan. is-gapten, is-gadben eg. ll. - gapteiniaid , - gadbeniaid . lieutenant ( in army and navy); first officer on merchant ship , ( first ) mate . 1818. is-gast a.-. lower caste 1815. is-geidwad, is-geisbwl, gw.is- + ceidwad1 , ceisbwl. isgell1 eg. ll. - au . stock , broth , soup , pottage , gravy , gruel , infusion , decoction , tincture;.. also in transf sense 14–15g. Cfn.:,.isgell eira: melted snow slush 1701. i. gwyn: white decoction(). of calcined hartshorn and gum arabic 1831. isgell2 eb.(’), cell below the earth s surface underground cell or store -,, room cellar in transf.. sense grave Dchr. 14g. isgellog, isgenedl, is-genhadwr, is-gennad, gw.is- + cellog, cenedl, cenhadwr, cennad1 .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37636 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3763 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

isgeudod eg. ll. - au (weithiau yn y cfn. isgeudod y bol ). pelvis . 1860. isgil, is gil ardd.ac adf . ()a behind ; below , beneath , under . 14g. ()b behind , in the rear ; aside ; beneath , below ; also fig . 14g. Cfn.:is fy nghil (dy gil, ei gil), &c. : behind me (,,.),(,,.). you him &c at my your his &c back c. 1400. isgil (is gil) y ddýr, i. (y) drws: behind the door.g.14–15 Gw. hefyd sgil. isgilgist, isgilgyfrwy, isgiliaf: isgilio, gw. ysgilgist, ysgilgyfrwy, ysgiliaf: ysgilio. isglarinét eg.. b bass - clarinet . 1938. isglerigwr eg. ll. - wyr . one of the ordinary or inferior clergy . 1863. isglos eg. ll. - au . underpants , drawers . 1839. isgoch eg.ahefydfel a . infra - red . 1948. is-gofiadur, is-gofrestrwr, is-gofrestrydd, is-gomisiwn, is-gomisiynydd, isgonswl, gw.is- + cofiadur, cofrestrwr, cofrestrydd, comisiwn, comisiynydd, conswl. is-gorp(o)ral eg. ll. - iaid . lance - corporal . 20g. isgraig eb. ll. - greigiau . reef . 1870. Cfn.:.isgraig gwrel(aidd): coral reef 1870. isgreadur eg. ll. - iaid . subhuman creature . 1821. is-Gristionogol, -Gristnogol asubChristian.- . 20g. isgroenol a.. subcutaneous 20g. is-grîp, isgwmni, gw.is- + grîp, cwmni. is-gwnstabl eg. ll. - iaid . petty constable ; deputy constable ( of castle ). 1794. isgwympedydd, -iedydd eg. ll. - ion . sublapsarian , infralapsarian , post - lapsarian . 1807. isgyfandir eg. ll. - oedd . subcontinent ( esp . the Indian subcontinent ). 20g. is-gyfarfod, isgyfluniad, isgyfraith, isgymal, gw.is- + cyfarfod, cyfluniad, cyfraith, cymal.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37646 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3764 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

isgynnyrch eg. ll. - gynhyrchion . by - product . 1929. isgyntedd, gw. is—i. (y) cyntedd. is-gyrnol eg. ll. - iaid . lieutenant - colonel . 20g. isgystrawen, gw.is- + cystrawen. isgywair eg.. b one of the five principal keys or scales in old Welsh string music , identified later with the key of C,(); low er key one of the strings of a crowd , having a low note;, tune type of tune ; type of harp ; also fig . c. 1566. Cfn.:?;.isgywair fach: type of harp type of tune 1784. is-haen eb. ll. - au . substratum , substrate ; foundation ; also fig . 1845. is-harmonig, gw.is- + harmonig. ishta1 , ff. daf., gw. sut. ishta2 , ff. daf., gw. eisteddaf: eistedd. ishte1 , ff. daf., gw. sut. ishte2 , ff. daf., gw. eisteddaf: eistedd. is-iarll eg. (b. is - iarlles , ll. - au ) ll. is - ieirll . viscount . 1814. is-iarllaeth eb., viscountcy viscountship . 1863. isier, gw. usier. isiw, usiw eg., issue discharge ; offspring , progeny ; outcome . 1545. Cfn.:.g.isiw (usiw) gwaed: haemorrhage 16 îsl eg. ll. - s . easel . Ar lafar. islais eg. ll. - leisiau . quiet voice , low voice , whisper , murmur , undertone , also fig .; deep voice;( bass in music ). 1838. Islêm eb.. Islam 1868. Islamaeth, gw. Islamiaeth. Islamaidd a., Islamic Muslim (), Moslem Kuhammadan ( Mohammedan , Mahometan). 1868. Islamiaeth, Islamaeth, Islamyddiaeth eb.. Islam 1839. Islandaeg, gw. Islandeg. Islandaidd, Eislandaidd a.. Icelandic Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37656 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3765 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1836. Islandeg, Islandaeg, Islondeg, Eisland(a)eg eb.(). Icelandic language 1836. Islandiad, Eislandiad eg. ll. - iaid . Icelander . 1836. Islandig, Eislandig a.. Icelandic 1866. islaw, is law, is llaw ardd.ahefydfel adf . below , beneath , under , underneath , lower or further down than,. also fig 12g. Feladf . underneath , below , beneath ; lower down , further on ( in a book , &c .). 13g. Cfn.:&c.(,.),()(,.),is fy llaw (ei law, ): below or beneath me him &c under neath me him &c lowerorfurtherdownthanI(, he&c .), alsofig .14 g. islaw i mi (iddo,&c. ) i. (ei,&c. ) sylw: unworthy of notice , beneath one ’ s notice . 1842. i. urddas (rhywun): beneath one’. s dignity 1925. islawr eg. ll. - loriau , a hefyd fel a . underground place , transf . the grave ; basement ; underground,. subterranean 1721. isleuadol a.,. sublunary earthly 1707. islif eg.,. undercurrent also fig 1869. is-lifftenant, gw.is- + lifftenant. islinellaf: islinellu ba.,. to underline underscore [].1783 isloer, isloerig, isloerog a.,. sublunary earthly 1707. isloerol a.,. sublunary earthly 1794. isloeryn eg.(..). earthly or sublunary man facet or derog 1892. islofnodedig, gw.is- + llofnodedig. Islondeg, gw. Islandeg. Islwynaidd, -ig a.(). pertaining to or typical of the work of the poet Islwyn 1914. islwyth, islyfrgell, is(-)lyfrgellydd, gw.is- + llwyth2 , llyfrgell, llyfrgellydd. is-lyngesydd eg.ll.-.-;-; ion vice admiral rear admiral commodore . 1834. islys eg. ll. - oedd . lower court ; petty sessions , magistrates ’ court . 1833. islythyrdy, gw.is- + llythyrdy. islyw eg.,(). first officer on merchant ship first mate Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37666 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3766 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1833. is-lywiawdwr, is-lywodraethwr, gw.is- + llywiawdwr, llywodraethwr. is(-)lywydd eg. (b. islywyddes ) ll. - ion . ()a vice - president , deputy president . 1759. ()b first officer on merchant ship ,( first ) mate ;( army ) lieutenant . 1819. ()c subdominant ( in music ). 1833. is-lywyddiaeth eb.- vice presidency . 1848. is-lywyddwr eg. ll. - wyr . under - manager ; vice - president . 1847. isllaw, gw. islaw. Ismaeliad eg. ll. - iaid . Ishmaelite . 1588. Ismaelites eg.. Ishmaelite 1300–25. isnod eb. g . ll. - au . footnote ; sub - section ; nadir . 1793. isnormal a.. subnormal 20g. isnormaledd eg.. subnormality 20g. iso adf.acyneithriadolfel a .(gr.eith.). under , underneath , below , beneath ; lower down,, later further on ( in a book ,.);. &c lowest 14g. Gw. hefyd isod. isob, gw. isop. isod adf.ahefydfel. a under , underneath , below , beneath ; on earth ; at the foot of the page,,,(,.);. lower down later further on in a book &c also fig 14g. Fela . earthly ; sub - script . 1659. Gw. hefyd iso, oddi isod. isoffeiriad eg. ll. - iaid . one of the ordinary or inferior clergy ( also used of a priest lower than the Jewish high priest,? assistant or second priest ). 1828. isoglos eg. b . ll. - au . isogloss . 20g. is-olygydd, is-olygyddol, gw.is- + golygydd, golygyddol. isom, gw. is. isop, (h)ysop, eisop, &c.eg . ac e . ll . hyssop .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37676 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3767 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1400. Cfn.:?isop dof: garden hyssop .g. Diw. 16 ysop y gerddi= i. dof. 1811. y. y mynydd: ?.mountain hyssop 1811. isopwydd e. tf . hyssop (- bunch ). 16g. isorfoledd, -iad eg.( ovation in Roman history ). 1778. isorsaf, is-oruchwyliwr, gw.is- + gorsaf, goruchwyliwr. isorweddol a.; underlying fundamental . 1866. isosodaf: isosod ba.,. to sublet underlet c. 1877. isosodedigaeth eb., subordination subordinate position . 1794. isosodiad eg., subordination a subordinating ; minor premise (). in logic 1794. isotop eg. ll. - au . isotope . 20g. isradd eb. g . ll. - au , - iaid , a hefyd fel a . ()a lower rank or degree , lower order ; inferiority ;( one ’) s inferior (). s 1712. ()b root ( in math .). 20g. Fela . inferior , subordinate , of lower rank , order or degree ; subordinate ( in gram .). 1693. Amcymal isradd , cymhleth i ., gw. cymal, cymhleth. israddaf: israddu, gw. israddiaf: israddio. israddedig a. bfl . a hefyd fel eg . b . ll. - ion . undergraduate ( student ). 1898. israddiad eg.,,,,; a subordinating lowering subordination degradation humiliation inferiority. 1803. israddiaeth eb., inferiority subordination . 1853. israddiaf, israddaf: israddio, israddu ba., to make subordinate or inferior degrade,, lower reduce , debase , belittle . 1803. israddog a. a hefyd fel eg . b . ll. - ion . inferior , subordinate ; undergraduate ( student ). 1853. israddol a., inferior subordinate ,,(,, minor lower in rank quality position ,.). &c 1798. Gw. hefyd israddolion. israddolaeth, gw. israddoliaeth.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37686 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3768 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

israddolaf: israddoli ba.,,,. to make subordinate or inferior subordinate reduce lower 1869. israddoldeb eg., inferiority subordination , lower rank ,. &c 1811. Amcymhleth ( yr ) israddoldeb , gw. cymhleth. israddoliad eg.;,. a subordinating subordination inferiority 1866. israddoliaeth eb.. g inferiority , subordination ; subjection , submission . 1798. israddolion e. ll . (un. g. (prin) israddolyn ). ( one ’ s ) inferiors ; undergraduates . 1828. Israelaidd a.(.),,. Israelite adj Israeli Jewish 1852. Israeliad eg. (b. Israeles , Israelites ) ll. - iaid . an Israelite , Jew , Israeli ; fig . one of God’. s chosen people 1567. Israeliaeth eb.. Judaism 1790. israglaw eg. ll. - iaid . deputy , vicegerent , governor ,proconsul , prefect , procurator , commissary,; deputy governor deputy lieutenant ();-; of a county vice president major-;(.). general eccl commissary 1727. Cfn.:().Arglwydd Israglaw (Iwerddon): Lord Deputy of Ireland 1877. israglawiaeth eb.,( proconsulate province in Roman history ). 1846. isragosodiad eg.(). minor premise in logic 20g. isran eb. ll. - nau . subcategory , subdivision , subsection ; lower or inferior part . 1821. israniad eg. ll. - au . subcategory , subdivision ,subsection ; a subdividing , ( act or manner of). subdivision 1837. isrannaf: isrannu ba.,. to subdivide subclassify 1891. isreolwr eg. ll. - wyr . under - manager . 1816. isresymol a.- sub rational , irrational , non - rational . 1843. isrif eg. ll. - au . minority ; minimum . 1840. Cfn.:.isrif cyflog: minimum wage 1875. is-ringyll eg.. corporal 1898. isrywogaeth, gw.is- + rhywogaeth.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37696 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3769 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

is-sgert, gw.is- + sgert. is-sirydd, is-siryf eg. ll. - ion . deputy sheriff , under - sheriff . 1800. is-sonig, is-swydd, gw.is- + sonig, swydd. is-swyddog eg. ll. - ion . lower or minor official or officer , subordinate , subaltern ; sergeant;. midshipman 1798. is-swyddwr eg. ll. is - swyddwyr . lower or minor officer or official , subaltern , assistant;(-). overman in coal mine 1836. ist, gw. ust. istafodol a.. sublingual 20g. istalaith, gw.is- + talaith. istaw, 3 un. g. yr ardd.is . isteip, gw.is- + teip. isteitl eg. ll. - au . subtitle ( of book , &c .); subtitle ( caption of film , &c .). 20g. istenant, istenantiaeth, gw.is- + tenant, tenantiaeth. ister eg. ll. - au . lowness ( of position or situation ); low place or level , lowermost part,, depth bottom ; lowness ( of condition ,,.),, rank &c meanness abjectness , inferiority;,; lowliness humility depression (),. of spirits melancholy c. 1300. Cfn.:,,.ister ysbryd: low spirits depression melancholy c. 1806. isteulu, isteyrnas, gw.is- + teulu, teyrnas. isti, 3 un. b. yr ardd.is . istir eg. ll. - oedd . lowland ; subsoil ; also fig .; ( with the art ., as prop . n ., sometimes in pl.) Holland , the Netherlands . 1848. Istireg, Istiraeg eb.ac a . Dutch ( language ). 1890. istirsion, gw. stwrsiwn. Istirwr eg. ll. - wyr . Dutchman . 1863. Istmiaidd, gw. Isthmiaidd. istoria, gw. ystoria. istoriad, istraethiad, istref, gw.is- + toriad, traethiad, tref. istrefn a.ahefydfel eb . subordinate ; subordination . 1711.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37706 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3770 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

istrefnedigaeth eb.. subordination 1794. istrefniad eg. ll. - au . subordination ; ? minor arrangement . 1688. istrefnol a.. subordinate 1711. istrofannol asubtropical.. 1875. istrysorfa, istrysorwr, istrysorydd, gw.is- + trysorfa, trysorwr, trysorydd. istylwyth, gw.is- + tylwyth. isthema, gw.is- + thema. Isthmiaidd, Isthmaidd, Istmiaidd a.. Isthmian [].1740 isuned, isurdd, gw.is- + uned, urdd. is-warden, gw.is- + warden. iswas eg. ll. - weision . under - servant , underling . 1794. iswasanaeth eg.( servile ) sub - servience ; minor service or assistance . 1855. iswasanaethaf: iswasanaethu bg.. a to subserve , be useful or serviceable as an instrument or means(),(). to promote or forward be instrumental in furthering 1794. iswasanaethgar a., subservient useful or serviceable as an instrument or means ; subsidiary,, ancillary subordinate . 1822. iswasanaethgarwch eg., subservience usefulness or serviceableness as an instrument or means;. subordination 1850. iswasanaethol a., subservient useful or serviceable as an instrument or means ; subsidiary,, ancillary subordinate . 1817. iswasanaethwr, iswasanaethydd eg. ll. - wyr , - ion . under - servant , underling , also fig. 1862. isweinidog, gw.is- + gweinidog. isweinydd eg. ll. - ion . acolyte . 1855. isweithiwr, gw.is- + gweithiwr. iswerthaf: iswerthu ba.. to undersell 1803. isweryd eg., subsoil undersoil .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37716 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3771 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1839. iswerydaf: iswerydu bg.. a to turn the subsoil ( of a field , &c .). 1845. iswisg eb. ll. - oedd . undergarment , underdress . 1821. iswybrennol a.,. subcelestial earthly 1849. isymwybod eg.. the subconscious 1928. isymwybodol a.. subconscious 1912. isymwybyddiaeth eb.. g the subconscious ; subconscious thought , underlying feeling , feeling originating in the subconscious. 1906. isysgrifennaf: isysgrifennu ba.,,(’) subscribe sign write one s name at foot of document,. &c 1740. is-ysgrifennydd eg. ll. - ion , is - ysgrifenwyr . assistant secretary ; Under - secretary . 1836. Cfn.:-()).Is-ysgrifennydd Cartref(ol): Under secretary of State at the Home Office 1836. I. Gwladol: Under-.g. secretary of State 20 I. Parhaol: Permanent Under-. secretary 1877. isystafell, isystyr, gw.is- + ystafell, ystyr. it12 , gw. i. it21 , gw. id . -it trf. bfl .2un.amhff.myn.adib.,e.e. byddit , carit , dysgit , elit , oeddit ; hefyd trf. 2 un. grb. wedi ei ychwanegu at fonau grff., &c., e.e.aethit , buasit , carasit,. dysgasit Italaeg, gw. Italeg. Italaidd, italaidd a. ()aItalian . 1768. ()b italic ( of type , also of handwriting ). 1741. Amllythyren italaidd , gw. llythyren. Gw. hefyd Eidalaidd. Italeg, Italaeg eb.ahefydfel a . ()a the Italian language ; Italian ( of language ). 16g. ()b Italic ( branch of Indo - European family of languages ). 1931. ()citalicofletters ( ). 1861. italeiddiad eg.. italicization

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37726 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3772 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1887. italeiddiaf: italeiddio bg.. a to italicize , also fig . 1874. Italiad eg. ll. - iaid . an Italian . 1615. Gw. hefyd Eidaliad. Italiaith eb.( Italian language ). 1592. Gw. hefyd Eidaliaith. Italian eb.( Italian language ). 16–17g. Italig, italig aeg.ahefydfel . ()a italic ( letters ). 1683. ()bItalian . 1858. Amllaw italig , llythyren i ., gw. llaw1 , llythyren. italigaf: italigo ba.. to italicize 1858. item, gw. eitem. iti, gw. i.2 -itor, -hitor, -itor, -itior trf. bfl .amhrs.pres.myn.H.Gym.aChym.C., e.e.ceffitor , cen ( h ) itor , llemitior , telhitor , traethitor . Ituread eg. ll. - aid . Ituraean . c. 1762–79. ith eg.ac e . tf .(bach.- yn )ll.- ion ,- au . particle , atom , a grain ; grain , corn . 1803. -ith trf..,gw.- bfl iff. i’th1,2,3 , gw.i’th. 2,3,5 + ither, gw. ether. ithfaen eg. ll. - feini . granite . 1850. ithfaenaidd a., granite granitic , granitiform , granitoid . 1852. ithfaenol a., granite granitic . 1850. ithfeinig a., granite granitic . 1852. ithol a.,. granular atomic 1850. ithr, H. Gym., gw. ythr.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37736 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3773 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ithyn, gw. ith. iubed, gw. sibed. iubilî, gw. jiwbilî. Iuddew, Iuddewaeth, Iuddewaidd, Iuddewiaeth, Iuddewig, &c., gw. Iddew, Iddewaeth, Iddewaidd, Iddewiaeth, Iddewig, &c. -ius, gw. -us. iustus, gw. ustus. iw11 , gw.ei (At.). iw22 , gw. i. i’w1,2,3 , gw.i’w. 2,3,5 + 1 iwb eg., noise clamour , shout ,,. cry scream 1855. iwban bg., to cry make a noise . Ar lafar. iwbil, iwbilî, gw. jiwbil, jiwbilî. iwbwb eg., cry noise , row , hubbub . 1803. Gw. hefyd hwbwb, wbwb. iwc eg. b . ll. iycau . yoke ( for oxen ); yoke ( for a pig , &c .). c. 1730. Gw. hefyd ioc. iwch12 , gw. i. iwch21 , gw. -wch . iwd, gw. uwd. iwdlif, gw.uwd + llif2 . Iwerddon—gweld I. am, gw. gwelaf: gweld. Iwerddoniad eg. ll. - iaid . Irishman . 1858. Iwerddonig aIrish.. 1722. Gw. hefyd gwyrddonig. iwffoniwm eg.. euphonium 20g. iwfforia eg.. euphoria 20g. iwgler, gw. siwgler. Iwgoslafiad eg. ll. - iaid . a Yugoslav .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37746 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3774 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1946. iwhî ebd.-. yoo hoo Ar lafar. iwin, iwyn a., raging virulent ,,, fierce frantic distracted , impatient ;,,; avid eager keen extreme;,, spoiled wasted destroyed ,. lost 1603. Cfn.:.peth iwin: a great number or amount 1759. yn i. wyllt: frantic. 1858. Gw. hefyd diwyn2 . Iwlaidd aJulian.. 1851. iwmer, gw. hiwmor. iwmon, iyman, &c.eg . ll. i ( o ) wymyn (- men ), iymyn . yeoman ( attendant ); yeoman();. freeholder also fig 15g. Gw. hefyd iemon. iwmor, iwmrog, iwmwr, gw.hiwmor, hiwmrog (At.), hiwmwr (At.). Iwncer eg. ll. - iaid . Junker . 1930. iwnifform eb.. uniform 1916. -iwr, gw. -wr. iwraniwm, gw. wraniwm. iwrch eg. ll. iyrchod ( iwrchod ), ( i ) yrch , yrchod , ieirch , ? ierch ( od ). roe - deer ; roebuck ; also fig. 13g. Amblaen ( yr ) iwrch , chwarae i . yn llwyn , rhwymiad i ., gw. blaen, chwaraeaf: chwarae(At.), rhwymiad. Gw. hefyd erchwys (iyrchwys), iyrchell, iyrches, iyrchwyn. iwrchfaeth, iwrchnaid, gw. iyrchfaeth, iyrchnaid. iwrig, iwrin, &c., gw.wrig, wrin, &c. iwrl eg., earl count . 14g. Gw. hefyd iarll, ierl. iwrnai, gw. siwrnai. iwrwd eg.neu e . tf . host . 1888. iwrwg, iwrwgl, gw. iorwg. iws, uws eg. ()a use , benefit , service , purpose , point . c. 1625. ()b interest ( on money ). Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37756 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3775 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Cfn.:(cael) iws y cor#: ( to have ) the use of one ’ s bowels . Ar lafar. at iws (person,&c. ): for ( theuseof ), tobeusedby ; tobeusedforusing , ( notkeeping ). a.1760. at iws gwlad: for everyday use,. also fig of persons ,. &c 1894. mewn iws: in use. 1656. yn iws (person,&c. ): (to be ) used by . 1787. Amgwneuthur ( gwneud ) iws o , ledio i . ffein , gw.gwnaf: gwneuthur (At.), lediaf: ledio. iwsaf: iwso, gw. iwsiaf: iwsio. iwsiad eg.. use c. 1653. iwsiaf,iwsaf:iwsio,iwsobg.. a ()a to use , make use of , employ , exercise . 17g. ()b to be accustomed ( to ); break in ( a horse ). 16–17g. Cfn.:(.).iwsio baco: to smoke lit to use tobacco 1932. iwsiw, gw. isiw. iwsting, gw. jwsting. iwtbren eg.-;-. porridge bowl porridge stick c. 1400. iwtilitaraidd, utilitaraidd a.. utilitarian 1888. iwtilitariad, utilitariad eg. ll. - iaid . a utilitarian . 1923. iwtilitariaeth, utilitariaeth eb.. utilitarianism 1888. Iwtopaid, Utopaidd a.. Utopian 1880. Iwtopia, Utopia eb.. Utopia 1928. iwyn, gw. iwin. Iwys, Iwis e..neu.. ll e tf the West Saxons , the men or people of Wessex . a. 909. iycaf: iyco ba.(., to yoke esp a pig to prevent it from pushing through hedges ,.). &c 1794. Gw. hefyd iocaf: ioco. iydlestr eg. ll. - i . porridge - bowl . c. 1400. iyrchell eb. ll. - au , - od . female roe - deer . 9g. iyrches eb. ll. - od . ( female ) roe - deer . 1688. iyrchfaeth a.- reared on roe deer meat or venison . 16g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37766 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3776 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

iyrchflew, gw.iwrch + blew. iyrchfwch eg.. roebuck 1604–7. iyrchgen eg.-,. leather made from the skins of roe deer cordovan 1722. iyrchgi eg. ll. - gwn . hound for hunting roe - deer . 13–14g. iyrchgig eg.- roe deer meat , venison . 1866. iyrchir a.-(). very long like that of a roe deer of a leap 15–16g. iyrchnaid a.-. leaping like a roe deer 16g. iyrchus a., like a roebuck of the nature of a roebuck . 14g. iyrchwyn e..neu. ll eg young roe - deer ; young roebuck . 14g. iyrchwys1 , gw. erchwys. iyrchwys2 aclean.. 1707. iytan eb.,. mush mash 18g. j, cytsain a ddigwydd mewn geiriau a fenthyciwyd o’r S. neu drwy’r iaith honno. Jabesiad, Iabesiad eg. ll. - iaid . one of the inhabitants of Jabesh - gilead . 1588. jac, Jac eg. (weithiau eb .) ll. - s . ()(a tin ) jack ( kind of bottle used esp . for carrying a drink to work ). Ar lafar. ()b jack , device or machine for lifting heavy weights , esp . one used for raising the axle of a vehicle in order to change a wheel. 20g. ()c jack ( in bowls ). Ar lafar. ()d uneducated Nonconformist preacher ( derog .). 1836. Cfn.: Ser .Jac a’i wagen the Plough ( constellation ). Ar lafar. j. anól: an object() such as a pile of old tins serving as a target to shy at ,, Aunt Sally JackaLent- - . Ar lafar. j. y baglau: daddy- long - legs , crane - fly . Ar lafar. j. y baw= j. codi baw. Ar lafar. j. codi baw mechanical excavator. Ar lafar. j. dirwyn: stand of yarnwindle. Ar lafar. j. #a: jackdaw,.Arlafar. Corvus monedula j. y gwrych: jack-- by the - hedge , hedge garlic , garlic mustard , Alliaria petiolata .20 g. j. y jwmper: grasshopper. Ar lafar. j. (y) lantar(n) (lanter): jack-’- o lantern , will -’ o the - wisp , ignis fatuus .1795. j. llwyd y baw: dunnock,- hedge sparrow ,- hedge warbler , Prunella modularis .Arlafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37776 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3777 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

j. y mwg: (i)chimney - cowl . Ar lafar. j. y mwg(ii) = j. pobi. Ar lafar. J. Myc: ‘’,Jack Muck worker employed to check contents of coal trams .Arlafar. j. y nico: goldfinch, Jack Nicker , Carduelis carduelis . Ar lafar. j. noethlymun: autumn crocus,, naked jacks Colchicum autumnale .g.20 j. nyddu: machine for spinning with forty spindles at a time. Ar lafar. j. pen stýl: uneducated Non- conformist preacher ( derog .). Ar lafar. Jac-bob-ochr: one who vacillates from one side to the other,, or pretends to support both sides Jack obothsides’.Arlafar. j. pobi (bobi): cooking-, jack roasting -.Arlafar. jack j. pren: cart-.Arlafar. jack j. y rhaca: water boatman( aquatic insect ). Ar lafar. J. y Rhew: Jack Frost. Ar lafar. j. sbafen: spavin. Ar lafar. j. sbonc(i) = j. y jwmper. Ar lafar. j. sbonc(ii) = j. (y) lantar(n). Ar lafar. j. sgriw, gw. adran (b ) uchod. jac yn y bocs: jack-- in the - box .Arlafar. pob (un) wan j. (ohonyn’ nhw) every man Jack( of them ). Ar lafar. Gw. hefyd jac-do, jacoesau. jacaid eb.. g contents of a jack ,‘ jackful ’. Ar lafar. jacal, jacanêp, gw. siacal, siacanêp. jacas, gw. socas. jacbin eg.-- iron staple on a cart shaft for the trace chain of the leading horse . Ar lafar. jac-do, jac-y-do eg.(bach.b. jacen - do )ll.- s . jackdaw , also fig . Ar lafar. jacen, gw. isacen. jacen-do, gw. jac-do. jacmon eg. ll. - myn . drover , cattle - dealer . 1858. Gw. hefyd *siacmon. jacmona bg.,.,,. to drive cattle &c to distant markets deal in cattle Ar lafar. jacmoniaeth eb.,.,, the occupation of driving cattle &c to distant markets the business of a drover or cattle-. dealer 1858. jacmor eg.. sycamore Ar lafar. Gw. hefyd siacen. jacnêp, gw. siacanêp. Jaco eprs. . sy’n digwydd yn y cfn. isod. Cfn.:Jaco Jo(h)n Bach: children ’ s game known in English as ‘ Jenny Jones ’. Ar lafar. Jacobaidd1 , Siacobeaidd a., Jacobite Jacobitical . 1755. Jacobeaidd, Jacobaidd2 a.. Jacobean 20g. Jacobiad1 , Siacobead eg. ll. Jacobiaid , Siacobeaid . a Jacobite ( adherent of James Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37786 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3778 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY II,.). &c 1758. Jacobiad2 eg. ll. - iaid . a Jacobite ( Monophysite Christian ), Jacobin . 1858. Jacobin1 , Iacobin eg. ll. - iaid . a Jacobite ( Monophysite Christian ), Jacobin . 1728. Jacobin2 , Siacobin eg. ll. - iaid , Jacobins . a Jacobin ( Dominican friar ); Jacobin ();(.).member of French political club extreme radical derog 1798. Jacobin3 eg. ll. - iaid . a Jacobite ( adherent of James II , &c .). 1810. Jacobinaidd1 , Iacobinaidd a.,, Jacobite Jacobin of the Jacobites or Jacobins ().Monophysite Christians 1858. Jacobinaidd2 a.(),. Jacobinic al extremely radical 20g. Jacobinaidd3 a., Jacobite Jacobitical . 1868. Jacobiniaeth eb.; Jacobinism extreme radicalism . 1928. Jacobit, Iacobit eg. ll. - iaid . a Jacobite ( adherent of James II , &c .). 1927. Jacobitaidd, Iacobitaidd a., Jacobite Jacobitical . 1928. Jacobitiaeth, Iacobitiaeth eb.. Jacobitism 1928. Jacobydd1 , Iacobydd eg. ll. - iaid . Jacobite ( adherent of James II , &c .). 1837. Jacobydd2 eg. ll. - iaid . a Jacobite ( Monophysite Christian ). 1866. Jacobyddol a., Jacobite of the Jacobites ( Monophysite Christians ). 1866. jacoesau ellstilts.. . Ar lafar. jacolet eg.. chocolate c. 1762–79. Gw. hefyd siocled. jacwm, gw. iacwn. jac-y-do, gw. jac-do. jacyddaf: jacydda bg.(. to preach derog of uneducated Nonconformist preachers ). c. 1864. jacyddiaeth eb. the behaviour and beliefs of uneducated Nonconformist preachers (.).derog

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37796 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3779 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1850. jacyddol a.(.). pertaining to uneducated Nonconformist preachers derog c. 1864. Jachiniad, Iaciniad eg. ll. - iaid . Jachinite . 1588. jad12 , iad , jaden eb.,- jade ill tempered and usu . disreputable woman . c. 1756. Gw. hefyd siad2 . jad2 eg.( jade mineral ). 20g. jaden, gw. jad1 . jael eg.. jail Ar lafar. Gw. hefyd jól. jagiaid eg.,(-,.). small load part of a cart &c load Ar lafar. Gw. hefyd jegyn. jagiwar, jagwar, gw. siagwar. Jahleeliad, Iahaleliad eg. ll. - iaid . Jahleelite . 1588. Jahseeliad, Iaheseliad eg. ll. - iaid . Jahzeelite . 1588. Jainiad eg. ll. - iaid . Jain . 1866. Jainiaeth eb.. Jainism 20g. Jairiad, Iairiad eg. ll. - iaid . Jairite . 1588. jalap, jalop eg.. jalap 1759. jam eg. ll. - iau . jam . c. 877. Ambrechdan jam , llwy j ., pot j ., tarten j ., gw. dan brechdan, llwy, pot1 , tarten. jamiaf1 , -af: jamio, -o bg.. to make jam 20g. jamiaf2 , -af: jamio, -o bg.. a to jam . 20g. Jaminiad, Iaminiad eg. ll. - iaid . Jaminite . 1588. Jamniad, Iamniad eg. ll. - iaid . Jamnite . 1588. jandis eg.. jaundice 1768.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37806 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3780 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

janglaf, -iaf: janglo, -io bg.,;;. to jangle gossip loiter dispute 1881. janglen, gw. jangler. jangler eg. (b. janglen ) ll. - s . chatterbox , idle tattle or gossip , tell - tale ; loiterer . Ar lafar. janisari, -ad eg. ll. - iaid . janizary , janissary . 1728. Janseniad eg. ll. - iaid . Jansenist . 1807. Jansenist eg. ll. - iaid . Jansenist . 1710. Jansenistiaeth eb.. Jansenism 1874. jansi eb. ll. - s . seaman ’ s jersey . Ar lafar. jant eb.. g a jaunt , trip , journey . Ar lafar. jantach, jantan, janto bg.. to go for a trip or jaunt Ar lafar. japén eg., japan a varnish of exceptional hardness which orig . came from Japan . [].1761 Japanaeg, gw. Japaneeg. Japanead, Japaniad eg. ll. Japaneaid , Japaniaid . a Japanese . 1777. Japaneaidd, Japannaidd a.. Japanese 1868. Japanedig a.. bfl japanned . [].1761 Japaneeg, Japanneg, Japanaeg eb. a hefyd gyda grym ansoddeiriol. Japanese ().language 1816. Japanî eg. ll. - s . a Japanese . Ar lafar. japaniad, siapaniad eg. ll. - au . a japanning . [].1761 Japaniad, gw. Japanead. japaniaf, siapaniaf, siapanaf: japanio, siapanio, siapannu bg.. a to japan . [].1761 Japannaidd, Japanneg, gw. Japaneaidd, Japaneeg. japanwaith eg.-. japan work [].1761

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37816 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3781 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

jar, jêr eb. ll. jariau , jarrau , jars . jar ; hot water bottle ( esp . earthenware ). 1787. Cfn.:jar dîr poeth (twym): hot water bottle ( esp . earthenware ). Ar lafar. jarff eg. (b. jarffes ) ll. - od . one who has a high regard for himself , swaggerer , swank . Ar lafar. jarffiaf: jarffio bg.,. to swagger swank Ar lafar. jarraid, jariaid eb. ll. jareidiau . ( the contents of a ) jar . Ar lafar. jas eg.. jazz 20g. jasbis, jasinct, jasmin, gw. iasbis, iacinth, iasmin. Jasubiad, Iasubiad eg. ll. - iaid . Jashubite . 1588. Jebusiad, Iebusiad eg. ll. - iaid . Jebusite . 1588. jegyn, siegyn eg.,(-,.). small load part of a cart &c load Ar lafar. Gw. hefyd jagiaid. jeibets, gw. jibets. jeibiaf: jeibio bg.,(). to gybe jib of sail Ar lafar. jeiner, jeiniaf: jeinio, gw. joiner, joiniaf: joinio. jeist eg. ll. - iau . joist . Ar lafar. jól, siól, gól3 , &c.eb . jail , prison . 16g. Gw. hefyd geol, jael. jelaits, gw. elestr, gellesg. jelatîn eg. ()agelatine . Ar lafar. ()b blasting gelatine , gelignite . Ar lafar. jeler, sieler, &c.eg . jailer ; also fig . 14g. jelgi, gelgi eg. ll. - gwn . jail - bird , habitual criminal , felon . 19g. jeli, sieli eg. ll. - s . jelly . c. 1566. Cfn.:().g.jeli brenhinol: royal jelly of bees 20 j. traed lloeau: calves- foot jelly , cowheel jelly . Ar lafar. jeliaf: jelio ba.,. to imprison put in jail

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37826 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3782 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. jelïaidd a.-, jelly like gelatinous . 20g. jelïog a.-, jelly like gelatinous . Ar lafar. jelws, jelys a., jealous envious . Ar lafar. jempar, jympar1 eb. ll. - s . ()a jumper ( churn - drill in slate quarries ). Ar lafar. ()b rails used to connect two railway - tracks or sections of track . Ar lafar. jeneral eg. ll. - s . general . c. 1770. jeniwiti, gw. injeniwiti. jentil eg. ll. - iaid , - s . a gentile . 16g. jer eb.,. a jerk jolt Ar lafar. Jerahmeeliad, Ierameeliad eg. ll. - iaid . a Jerahmeelite . 1588. jerc, jyrc eb.. a jerk Ar lafar. jerciaf, jyrc(i)af: jercian, jyrc(i)o bg.. to jerk Ar lafar. jerclyd, jyrclyd a.. jerky Ar lafar. jeremeiad eg.,. lamentation bewailing 1898. jeremeiadaf: jeremeiadu bg.,. to lament bewail 20g. jeriad, jerrad eg.. b a jerk , jolt . Ar lafar. jeriaf, jerraf, jyriaf: jerio, -ian, jerro, jyrian bg.. a to jerk , jolt . Ar lafar. jermon, jerman eg. ll. jermyn . journeyman ( esp . in a slate quarry ), also fig . Ar lafar. Gw. hefyd siermon. jerrad, jerraf: jerro, gw. jeriad, jeriaf: jerio. jersi, jyrsi, siersi eb. ll. - s . jersey . Ar lafar. jesamin eg.. jasmine

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37836 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3783 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

[].1724 jest1 , &c.adf . just , almost , on the point of , only ; exactly . c. 1756. Am ’nawr jest ( jwst ), rîan jest , gw. ’nawr, rîan. Gw. hefyd dest. jest2 eg., jest banter , frivolity . 1683. jestaf:jesto,-anbg., to jest banter ,. dally 1672. jestus eg.. magistrate Ar lafar. Gw. hefyd ustus. Jeswit, Jesuit, &c.eg . ll. - iaid , - s . Jesuit . 1658. Jeswitaidd, Jesuitaidd, &c.a . Jesuitical , Jesuit ( adj .). 1840. Jeswitiaeth, Jesuitiaeth, &c.eb . Jesuitism ; Jesuitry , craftiness , subtlety , casuistry , duplicity. 1840. jet1 eg.( jet black lignite ). c. 1620–40. jet2 eb. ll. - iau , - s . jet ( of water , gas , &c .); jet ( nozzle ); jet plane . 1897. Amawyren jet , gw.awyren (At.). jib eg. ll. - s . face ( in a derog . sense ), grimace . Ar lafar. jibaf: jibo, gw. jibiaf: jibio. jiberîns e.. ll bits , pieces , smithereens . Ar lafar. jibets e.. ll tatters , bits , pieces , smithereens . Ar lafar. jibiaf, -af: jibio, -o bg.( to jib of a horse , also fig . of a person ). Ar lafar. jibidórs, s(h)ibadórs, &c.e . ll . a hefyd fel a . tatters , bits , pieces , smithereens ; ragged,,, in tatters shattered dilapidated . 1899. ji-binc eg. ll. - od . chaffinch . 1900. jiblens e.. ll chilblains . Ar lafar. jiblets, gw. sibled. jibog1 a.- sour faced . Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37846 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3784 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

jibog2 a.( jibbing of a horse ). Ar lafar. jicaf: jico, gw. jigiaf: jigio. jico, gw. dic. jicýs, gw. jocýs. jicsen, gw. tsicsen. jicw, gw. dic. jig eb.. a jig c. 1756. jigiaf, -af: jigio, -o bg.. a to jig , dance a jig ; move or sway backwards and forwards;(.’). jump up and down esp of a small child on its mother s lap 1768. jig(-)so eg. ll. - s . jigsaw puzzle . 20g. Ampos jig (-) so , gw. pos1 . jijaf: jijo, gw. jyjaf: jyjo. jilicabîd, jilifflywars, jiliffrit, gw. silicabîd, jinifflywars, siliffrit. jim a., smart spruce . c. 1864. jimaf: jimo bg.. to titivate Ar lafar. jim cro eg. ()a jim - crow . Ar lafar. ()b softfelthat . Ar lafar. jimòm, gw. jim. Jimniad, Iemnad eg. ll. Jimniaid , Iemnaid . Jimnite . 1588. jin eg.( gin spirit ). 1758. Cfn.:,().jin Holand: Geneva Hollands gin 1857. jincan bg.. to jink 20g. jinglaf: jinglan, jinglo bg.. a to jingle . Ar lafar. jingls e..neu.( ll a broken in ) bits or fragments . Ar lafar. Cf. sinclys. jingo eg. ll. - aid . jingo ( ist ). 20g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37856 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3785 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

jingoaeth eb.. jingoism 1920. jingoaidd a.. jingoistic 1928. jingoïstaidd a.. jingoistic 1940. jingoïstiaeth eb.. jingoism 20g. jingöyddiaeth eb.. jingoism 1900. jini eb. ()a spinning - jenny . 19g. ()(b facet .) wagon in a slate quarry . Ar lafar. ()c birch - rod , cane . Ar lafar. Cfn.:-,.Arlafar.jini fedw: birch rod cane Amjini flewog , morwyn j ., gw. siani, morwyn. jinifflywars e.. ll wallflowers ,( wall ) gillyflowers . Ar lafar. jin-jin eg.. chaffinch Ar lafar. jipsi, jipsiwn(s), gw. sipsiwn. jiréff, siréff eg. ll. jiraffod , siraffod . giraffe . 1852. jirins, gw. sirins. jist, gw. jest1 . jitw, (t)sitw eb.,. a name for the cat puss Ar lafar. jiwbilî, jiwbil, jubil(î), iwbilî, &c.eb . g . ll. jiwbilšau , &c. the year of jubilee (.);bibl also transf . and fig .; freedom , liberty ; exultant joy and rejoicing ; occasion or season of rejoicing;, jubilee fiftieth ( and by extension twenty -,, fifth sixtieth hundredth , &c.) anniversary . 1588. Cfn.:.jiwbili frenhinol: royal jubilee 1814. Amblwyddyn y jiwbilõ , &c., dydd h ., llyfr ( y ) Jiwbilšau , &c., utgorn y jiwbilõ , &c., gw.blwyddyn, dydd (At.), llyfr1 , utgorn. jiwbilïaidd a.,. pertaining to a jubilee jubilant 1863. jiwdo eg.. judo 20g. jiwel, gw. siwel. jiwlera bg.. to prowl aimlessly Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37866 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3786 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. jiwniper, juniper eg.. juniper 1604–7. jiwri eg.;?. jury juryman 18–19g. jiwt eg.. jute 20g. jo, gw. joe. job eb. g . (bach. g. jobyn , b. joben ) ll. - iau , - s (ll. dwbl jobsys , jobsach ). ()a job , piece of work ; difficult task ; position of employment , occupation . Ar lafar. ()b ordure , dung , excrement . Ar lafar. ()cheapmass , . Ar lafar. Cfn.:job a chwpla: ‘ job and finish ’ ( type of piece - work ). Ar lafar. (y) j. goch: kind of rottenness in quarries. Ar lafar. j. (jobyn) coler-a-thei: white-.Arlafar. collar occupation (gweithio) ar (y) j., wrth y j.: (to work ) by the piece ,( do ) piece - work .Arlafar. Amy dwymyn joben , gw. twymyn. Gw. hefyd siobyn. jobaf1,2 : jobo, &c., gw. jobiaf 1,2 : jobio. joben, gw. job. jober, jobyr, job(i)wr eg. ll. jobwyr . ()a cattle - dealer . Ar lafar. ()b jobber , odd - job man , casual labourer . Ar lafar. ()c stockjobber , dealer in stocks . 20g. jobiaf,-af:jobio,-o,-a,-an11 bg. ()a to deal in cattle . Ar lafar. ()b todooddjobs . 1885. ()c to deal in stocks . 20g. jobiaf,-af:jobio,-o22 ba.,,;. to crush jam pinch peck at Ar lafar. jobiwr, gw. jober. joblyd a.. muddy Ar lafar. jobwr, gw. jober. jobyn1 , gw. job.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37876 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3787 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

jobyn2 , gw. siobyn. jobyr, gw. jober. jýc eb.(bach.b. jocen )ll.-. s a joke , witticism , jest ; object of ridicule , laughing - stock . 1922. jocan bg.. a ()a to joke , crack jokes , jest . Ar lafar. ()b to pretend , feign , fake . Ar lafar. joci eg. (b. jocšes ) ll. - s . horse - breaker ; horse - dealer ; jockey . 1797. Cfn.:joci moch: bandy - legged person ( facet ., lit . pig - jockey ). Ar lafar. joclyd ajocularjesting.,. 20g. jocýs, jicýs a.--, happy go lucky unconcerned ,, cool contented , complacent , comfortable . Ar lafar. joch eg. ll. - iau . draught , gulp , drink ; small amount ( of liquid ), tot , drop , also fig.; splash , spurt ( of liquid ). 1845. Gw. hefyd sioch. jochiaf: jochio bg.. a to spurt , splash ; squirt ( a liquid ). 1885. jochiaid eg.,. draught drink Ar lafar. joe, joi eb.(bach.b. jouen , joien ). a chew , plug or quid ( of tobacco ). 1777. joeaf: joeo bg.. to chew tobacco 1777. joi, gw. joe. joiaf: joio, ff. lafar, gw. enjoiaf: enjoio. joiner, jeiner, sieiner eg. ll. - iaid . joiner . 17g. joiniaf, -af: joinio, -o bg.. a to join ( with ). c. 1700. jolap, gw. jalap. jolffyn eg.(b. jolffen ). fool . Ar lafar. joli a.,,;,,. in good spirits cheerful bright healthy hale and hearty plump 1762. jolihoetiaf, jolihoitiaf, jolihowtiaf: jolihoetio, -ian, jolihoitio, -ian, jolihowtio bg.,,. to gallivant gad about fool about Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37886 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3788 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

jolop, gw. jalap. jolpiaf: jolpio bg.(). to play the fool of a woman Ar lafar. jolpyn eg.(b. jolpen ). frivolous man , silly fellow . Ar lafar. jom eb. ll. -( i ) au . stone jamb ( of gate or opening ); hob of a fire - place . Ar lafar. joncwil, ioncwil eg.. jonquil 20g. jorwm eb.. jorum c. 1864. jot eb.. jot 1672. Gw. hefyd iod. jou, jouen, gw. joe. jubed, gw. sibed. jubil(î), gw. jiwbilî. Judasaidd, gw. Jwdasaidd. julup eg.. julep c. 1548. juniper, gw. juwniper. just, gw. jest1 . justus, gw. ustus. Jwdasaidd a.-, Judas like treacherous , traitorous . 1851. jwg, jwgaid, jwgler, gw. siwg, siwgaid, siwgler. jwmp1 a.,. perpendicular plumb Ar lafar. jwmp21 , gw. siwmp . jwngl, gw. jyngl. jwst, gw. jest1 . jwstiffïaf: jwstiffïo ba.,. to attest prove 17g. jwsting eg.. a jousting 16g. jybiaf: jybio ba.,,. to snatch clutch grasp Ar lafar. jyco, gw. dic.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37896 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3789 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

jygaid, jygiaid, gw. siwgaid. jygler, gw. siwgler. jygyn, gw. jegyn. jyjaf: jyjo bg.. a to adjudicate ; conjecture , suppose ; observe carefully . Ar lafar. jympar1,2 , gw. jempar, siwmper. jyngl, jwngl eg.( jungle also transf . and fig .). 1933. jyrc, jyrc(i)af: jyrc(i)o, jyrclyd, gw. jerc, jerciaf: jercian, jerclyd. jyriaf: jyrian, jyrsi, jyst, gw.jeriaf:jerio,jersi,jest.1 cytsain, a’r bedwaredd lythyren ar ddeg yn yr wyddor Gymraeg; fe’i ceir yn ff. dreigledigll , e.e. llaw,. ei law la eg.. b lah . 1821. lab1 eg..(bach.ag. b lebyn )ll.- iau . a blow , stroke , slap , pat ; wink ;‘ sub ’, subsistence money. 1604–7. Amr.: llab. 1803. Cfn.:ar lab: on credit ,‘ on tick ’,‘ on the never - never ’.Arlafar. lab22 , gw. lap . Labadiad eg. ll. - iaid . Labadist . 1868. labaf1 : labo, gw. labiaf: labio. labaf2 : laban, gw. lapaf: lapan. labar, labargreigiwr, gw. labr, labrgreigiwr. labaron eg.. labarum 1866. labed, gw. llabed. label eg. b . ll. - au , - i . ()a label ( also fig .). 1925. ()b band of cloth , fillet , ribbon ;? stole , maniple . 14–15g. ()c label ( in heraldry ). 16g. Cfn.:.g.label perch(e)nogaeth: bookplate 20 labelaf: labelu ba.;. to label also fig 1873. laber, labergreigiwr, gw. labr, labrgreigiwr. labet, labi, gw. llabed, llabi.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37906 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3790 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

labiaf1 , -af: labio, -o ba. ()a to slap , clout , smack , beat , strike , belabour ; also fig . 1783. ()b to get on credit . Ar lafar. labiaf2 : labian, gw. lapaf: lapan. labidari, gw. lapidari. labiwr eg. ll. labwyr . beater , smacker , slapper . Ar lafar. laboratori eg. ll. laboratoršau . laboratory . 20g. labordy eg. ll. - dai . laboratory . 1941. Cfn.:.g.labordy gofod: space laboratory 20 l. iaith: language laboratory.g.20 laborinth, gw. labrinth. laborinthws eglabyrinth?. . 16–17g. Gw. hefyd labrinth. labr eg.,;()(),. labour toil labour pain s also fig 1547. Cfn.:.Arlafar.labr lap: a prattler labraf, -iaf: labr(i)o bg.. a to labour , work ( hard ), work as a labourer , do unskilled work;;;()( take great pains with practise travel or move along sometimes with implication of exertion). 1547. labrer eg. ll. - s . labourer , day - labourer . 18g. Gw. hefyd labrwr. labrgreigiwr, labrwrgreigiwr eg. ll. - wyr . ‘ bad - rock man ’, workman in a slate quarry between a labourer and a quarryman, who has had some experience in blasting and bringing down the rock in the most effective way. 1875. labriaf: labrio, gw. labraf: labro. labrinth, labyrinth, laborinth eg. b . ll. - au . labyrinth ( also fig .). 16–17g. Cfn.:. Biollab(y)rinth y glust: membranous labyrinth of the ear .g.20 Gw. hefyd laborinthws. labrwr, labriwr eg. ll. labrwyr . labourer , day - labourer . 1736. Gw. hefyd labrer. labrwrgreigiwr, gw. labrgreigiwr. labrwsga eb.,-. wild vine fox grape 16g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37916 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3791 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

labwst, gw. llabwst. labwt, labwd eg.- lap board . 1855. labyrinth, gw. labrinth. labyrinthaidd a.. labyrinthine 1940. lac1 e?. g lake , pool . 1604–7. Am enw’r marchogLawnslot y Lac , &c., gw. lac2 eg., lac lacquer . 1851. Amgwm lac , gw. gwm1 . lac3 ebd.. word used to call geese Ar lafar. lacai, laci, llaci eg., lackey footman . 16g. lacar, gw. lacr. Lacedemoniad eg. ll. - iaid . a Lacedaemonian , a Spartan . 1588. lacer, gw. lacr. laci, gw. lacai. laconaidd, laconig alaconic.. 1907. lacr eg. ll. - au . lacquer . 1775. lacraf, -iaf: lacro, -io ba.. to lacquer 1873. lacs eg.. diarrhoea 1604–7. Gw. hefyd lasg. lacsatif eg.ahefydfel a . a laxative ; laxative , purgative . Diw. 16g. lactos eg.. lactose 1937. lactwn, gw. latwn. lach, gw. llach. lachaf: lachan bg.. to laugh Ar lafar. lachdwm, gw. llachdwn. lachdwn adusky..

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37926 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3792 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1547. Cf. llachdwn. lachiad, lachiaf: lachio, gw. llachiad, llachiaf: llachio. ladal, gw. ladl. ladanwm eg.. ladanum 16g. ladel, gw. ladl. lader, laderiaf: laderio, gw. laddr, laddraf: laddro. ladi1 eb. ll. - s . ()a lady ; woman , girl ; wife ( sometimes facet .). 1761. ()‘b ladies ’, roofing slates measuring about 16 inches by 9 inches . Ar lafar. ()c removable sideboards placed on the sides of a cart when carrying manure . Ar lafar. Cfn.:. Botladis bach: phlox .g.20 ladi fach yr haf: ladybird. Ar lafar. l. fach y pentre: model of human figure made by children from sea campion. Ar lafar. l. wen: (i)ghost , usu . that of a woman dressed in white ( lit . white lady ).1855. (ii) bindweed , Convolvulus arvensis(.).Arlafar. in bot ladis gwynion=g. l. bach. 20 ladi popty: oven mop(. lit oven lady ).Arlafar. hen ledis Bangor: large white clouds(. lit the old ladies of Bangor ).Arlafar. Amrhubanau ladis , gw. rhuban. Gw. hefyd ledipendryns, meiledi. ladi2 eg. ll. - s . ‘ laddie ’, iron bar used in a slate - quarry to bore larger holes than those made by a‘’. jumper Ar lafar. Lading, Ladingaeg, Ladingiad, Ladin, gw. Lladin, Lladinaeg, Lladiniad, Lladin. ladl, ledl eb.(bach.b. ladlan )ll.- au . ladle ; also transf . 1547. ladlwy, gw. ladl. ladmer, ladmeraf: ladmeru, ladmeriaeth, gw. lladmer, lladmeraf: lladmeru, lladmeriaeth. laddr eg.. lather Ar lafar. Amr.:g.lader. 18 laddraf: laddro bga.. tolather , alsofig . tosoftsoap - . Ar lafar. Amr.:g.lad(e)rio. 18 laeniaf: laenio, gw. leiniaf1 : leinio. laer e?. g gloss , lustre , also fig . Ar lafar. laerus a.,. glossy sleek

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37936 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3793 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. laes, laeser, gw. las, leser. laesodraf: laesodri, laesodredig, gw. llaesodraf: llaesodri, llaesodredig. laf, gw. lafatri. lafa eg. ll. - s , lafêu . lava . 1784. lafant, lafand(r), lafendr eg.();();?(). lavender plant lavender colour spike nard c. 1400. Cfn.:,.g.lafant (lafand(r), lafendr) benyw: common lavender Lavandula officinalis 16 l. (y) cotwm (coton): lavender cotton,, ground cypress Santolina chamæcyparissus .g. Diw. 16 l. gwryw=g. l. sbic. 16 l. lleiaf=g. l. benyw. 16 l. y mýr: sea lavender,. Limonium vulgare 1813. l. sbic: French lavender,- spike lavender , Lavandula spica .g.16 Amdiferion lafendr , gw.diferion (At.). lafar—bara l., gw. bara. lafatri eg. ll. - s . lavatory . Ar lafar. lafender, lafendr, gw. lafant. lafer, lafr, gw. lafwr1 . lafrwyn, gw. llafrwyn. lafwr1,lafer,lafreg.,, laver ewer water pitcher ;?. washbasin c. 1400. lafwr22 , lawr eg.,. kind of edible seaweed laver 1813. lag, gw. lac3 . lagaf: lago, gw. lagiaf: lagio. lagen eb. ll. lags , lagins . lag ( gin ( g )), length of timber placed between the cross - bars of two pairs of timber in a colliery to support the roof. Ar lafar. lagiaf, lagaf: lag(i)o bg.. a ()a to lag ( boiler , water tank , pipe , &c .). Ar lafar. ()b to lag , put lag ( gin ()) g s in place in a colliery . Ar lafar. lagîn eg. ll. lagwnau . lagoon . 1851. lai eb.. total amount of money on the table in a game of cards Ar lafar. lair eblyre?. . 16–17g. lais e?. b a lash ; whip .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37946 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3794 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1547. laitsiaf: laitsio, gw. latsiaf2 : latsio. lama1 eg. ll. - od , - s , - seaid . lama ; the chief lama , Grand Lama , Dalai Lama . c. 1762–79. Cfn.:,.(y) Lama Mawr (Fawr) the Grand Lama Dalai Lama 1774. lama2 eg. ll. - od , - s . llama . 1816. Lamaaeth, Lamaiaeth, Lamayddiaeth eb.. Lamaism 1858. lamaf: lamo, gw. lamiaf: lamio. Lamêidd, Lamaïcaidd a.. Lamaic 1864. Lamèist eg. ll. - iaid . Lamaist . 1866. lamantin eg. ll. - iaid . lamantin , manatee , sea - cow . 1851. lamaseri eb. ll. lamaseršau . lamasery . 1866. Lamayddiaeth, gw. Lamaaeth. lambastiaf: lambastio ba.,; to beat thrash criticize severely , castigate . Ar lafar. lambri, gw. lamri. lam dylam, gw. llam. lamiaf, -af: lamio, -o ba.,,,. to beat strike thrash cudgel Ar lafar. lamineiddiaf: lamineiddio ba.. to laminate 20g. lamlac eg.-. lamp black Ar lafar. lamp eb. g . ll. - au . lamp ; transf . the sun , the moon , ( pl .) stars ; also fig . c. 1250. Amr.: llamp. 1567. Cfn.:(i)‘’,-lamp fach: little lamp small oil lamp carried by a fireman ().Ar deputy in a colliery lafar. (ii)sidelamp , sidelight ( of a motor car ).20 g. l. beic: bicycle lamp. Ar lafar. l. fwa: arc lamp.g.20 l. garbeid: carbide lamp. Ar lafar. l. Dafydd= lamp fach. l. d(d)iogelwch: (’)miner s safety lamp .1889. l. golau noeth: (’)miner s lamp with naked flame .Arlafar. l. y wig: globe flower,.g. Trollius europæus 20 l. mas: hurricane-, lamp stable -.Arlafar. lamp l. fawr: headlamp,( headlight of a motor car ,.).g. &c 20 l. oel: oil- lamp , paraffin lamp . Ar lafar. l. ýl: rear- lamp (- light ), tail - lamp (- light ) ( of a motor car , &c .).20 g. l. olew=g. l. oel. 20 l. bara

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37956 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3795 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

l. se#ti= l. ddiogelwch. Ar lafar. l. stabl= l. mas. Ar lafar. l. dên: (i)lamp of fire .1588. (ii) ‘ fire - lamp ’, term used of several kinds of miner ’ s lamps . Ar lafar. l. o dên= l. dên (ii). 1567. l. weiers,—wyrs: (’)miner s gauze safety lamp .Arlafar. Amcarth ( y ) lamp , gwydr l ., oel l ., olew l ., papur l ., pill ( y ) l ., gw. carth (At.), gwydr, oel1 , olew, papur, pill. lampaf: lampo bg.-. tofishwithalampnet Ar lafar. Amrhwyd lampo , gw. rhwyd. lamprai, llamprai eb.(bach. lampreien )ll.() l l ampreiaid ,- od . lamprey ; sometimes used of similar fishes,.. e g the burbot or eel - pout . 15g. Cfn.:,,.l(l)amprai afon: lampern river lamprey Petromyzon fluviatilis 1722. l(l).’r mýr: sea-, lamprey lamprey -, eel Petromyzon marinus .1780. lamprwm eg.-( lamp room in a colliery ). Ar lafar. lampsan e?. b nipple - wort . 16g. lamptan, gw.lamp + tên1 . lampîn eg.. b lampoon . 1868. lampwniaf: lampwnio ba.. to lampoon 1761. lampwr eg. ll. - wyr . 1. lamp-( man in a colliery ). 1878. 2. kind of simple old-. fashioned lamp Ar lafar. lamri e?. b foul - in - the - foot , foot - rot in cattle . Ar lafar. lan, gw. glan. lên, gw. lýn2 . Lancasteraidd a.. Lancasterian 1814. Lancastriad eg. ll. - iaid . a Lancastrian , adherent of the house of Lancaster . 1897. landaf: lando, gw. landiaf: landio. lander eg.ll.-,,-.-,- i au s roof gutter roof troughing ; launder , water trough ( in mining , for carrying water). 1760. Ambach lander , gw.bach2 (At.). landiaf, -af: landio, -o bg.. a to land , arrive , end up ( in some condition , position , &c.); cause to land , bring into a certain condition , position , &c .; receive wagons or

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37966 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3796 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY trams at the surface in a quarry or colliery. 17g. landing, landin eb.. landing 1930. landiwr, landwr eg.( lander in a quarry or colliery ). 1897. landledi eb. ll. - s . landlady . 20g. landlord, lanlord eg. ll. - iaid , - s . landlord . 1892. Cfn.:.landlord absenol: absentee landlord 1931. landlordaidd a.. landlordly 1913. landlordiaeth eb.. landlordism 1887. lando eg.. b landau . 20g. landraf: landro bg.. a to launder . c. 1770. landri, lawndri, londri eb.. laundry 20g. landrofer eb. g . ll. - s . landrover . 20g. landwr, gw. landiwr. laner eb.. lanner 16g. lanlord, gw. landlord. lanred eg.. lanneret 1557. lansed1 , (-t), lawnsed, (-t) eb. ll. - au , - i . ()a lancet . 16g. ()b lancet window , ventilation hole in cow - shed , stable , &c . 16–17g. Amr.: low(n)sed. 1672. Amffenestr lansed , —low ( n ) sed , gw. ffenestr. lanseid, lansed2 eg.- side plate of plough . Ar lafar. lansel e?. g ribwort . c. 1400. lansiabwdi egseesaw?. - . Ar lafar. lansiaf1 , lonsiaf: lansio, lonsio bg.. a to launch ( arrow , ship , rocket , &c .);

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37976 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3797 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY commence,( start campaign , movement , periodical ,.);; &c start out also fig . 1756. lansiaf2 , lawnsaf: lansio, lawnso ba.. to lance 1672. lanter(n), lantar(n) eb. ll. - au , lanterni . lantern , also fig . 15g. Amr.:lawntern. ll. - au . lawnter. 15g. Cfn.:&c.-.Arlafar.lantern ( ) gannwyll: candle lantern l. gorn: horn-. lantern 1894. l. bowdr: candle- lantern enclosed by glass used when fetching powder in a slate - quarry . Ar lafar. l. dywyll: dark lantern,.Arlafar. blind lantern Amcannwyll lantarn ( n ), jac ( y ) l ., gw. cannwyll, jac. lanternaidd a.;?,. lanternlike thin slender 19g. lanternwr eg. ll. - wyr . lantern - bearer . 1604–7. Laodicead, Laodic(i)ad eg. ll. Laodiceaid , Laodic ( i ) aid . a Laodicean . 1567. Laodiceaidd, Laodiseaidd a., Laodicean neither cold nor hot ,,. lukewarm indifferent 1720. lap1 eg.. liquid food for animals Ar lafar. Cf. lapin, llap. lap22 , lab eg., prattle idle talk ,, chatter balderdash . 1863. Amlabr lap , gw. labr. Lap eg. ll. - iaid . a Lapp , Laplander . 1866. lapad, gw. lapiad2 . lapaf12 , labaf : lapan, laban bg.. a to prattle , babble , blab , chatter . 1876. lapaf22 : lapo, gw. lapiaf : lapio. Lapaidd a., Lapp Lappish . 1912. laped, gw. llabed. lapel, gw. llapel. lapél eb. ll. lapelau . lapel . 1885. lapgi eg.. a gossip Ar lafar. lapiad1 eg. ll. - au . a wrapping , wrapper . 20g. lapiad2 , -ad eg. b . ll. - au . a lapping ; lick ( ing ), also fig .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37986 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3798 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. lapiaf1 : lapio bg. a . a’i dilyn weithiau gan yr ardd. am , ar , &c. to lap , wrap (up ), pack ( up ), tuck ( in , up ), fold , envelop , also fig .; overlap . 1547. Ampapur lapio , gw. papur. lapiaf2 , -af: lap(i)o ba.;. to lap lick Ar lafar. Amr.:lapach. Ar lafar. l(l)ap(i)an. 1770. lapidari eg. ()a lapidary ( treatise ). 1561–2. ()b lapidary , jeweller . 1604–7. lapiedig a.. bfl wrapped ; overlapping . 1838. lapin e?. g gulp ; liquid food . 1788. Cf. lap1 . Laplandaidd a., Lapp Lappish , Laplandian , Laplandish . 1814. Laplandiad eg. ll. - iaid . a Lapp , Laplander . 1814. lap lari, gw. lap2 . laps e?. g lapse ( of ecclesiastical benefice ). 1710. lapsgows, gw. lobsgows. lapston, lapstwn eb.. g lapstone . 1848. lapswchad eb. ll. - au . a ( long or sloppy ) kiss . Ar lafar. lapswchaf: lapswcho, -an bg.. a to kiss ( sloppily or for a long time ), lick each other’. s lips Ar lafar. larbwrd e?. g larboard , port ( side ). 16–17g. larcs e. ll . (un. b. larcen ). larks . 16–17g. lard eg.. lard c. 1543. Amcacen lard , cig l ., gw.cacen1 (At.), cig (At.). lardad eg.. a thrashing Ar lafar. lardaf: lardo, gw. lardiaf: lardio.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 37996 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3799 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

larder eg. b . ll. - au , - i . larder ; store of meat , fig . slaughter , carnage . 14g. lardiaf, -af: lardio, -o bg.. a ()a to lard ( in cookery ), smear with fat , dripping , &c ., baste . c. 1566. ()b to strive , struggle , kill oneself with exertion , labour in vain , work hard but unmethodically or without proportionate reward,,, slave toil slog away ; treat roughly , pull about,, maul abuse , thrash ,; beat cut or break up (..), e g bait pull or break down(,,.). a house hedge &c 1720. lardieisiaf: lardieisio bg.,. to give or distribute liberally show generosity 15g. lardieiswr eg. ll. - wyr . bountiful bestower of gifts , one who displays liberality , unstinting donor. 15g. lardies eg., largess generous gift (.),; esp of money bounty liberality . 15g. Amr.:(?).larges:. g= j 1604–7. larfa eg. ll. larfêu . larva . 20g. larges, gw. lardies. lari eg., sottish rowdy and unruly fellow , roisterer ,wastrel , fickle or unreliable character . Ar lafar. Amlap lari , gw. lap2 . Cf. larmon, lawrans. lariau e.. ll lares . 1677. larings, larincs, gw. laryncs. larm e?. g alarm , cry ( of grief ). 16g. Gw. hefyd alarm, alarwm, larwm. larmon eg., wastrel prodigal , debauched and rowdy fellow , ragamuffin . Ar lafar. Cf. lari. lars, larts1 e. ll . neu e . tf . (un. b. larts ( i ) en , ll. lartsys ) a hefyd fel a . larch , larch-;(,..) trees things e g props made of larch -wood , larchen ; consisting of larches ( of forest,.). &c 1775. Ampren lars , gw. pren. Gw. hefyd llarswydd, llarwydd1 . larsbren eg.-. larch tree 1775. Gw. hefyd pren -p. lars. larswydd e. ll . (un. b. - en ). larch - trees . 1775.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38006 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3800 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

larts1 , gw. lars. larts2 a.,, proud vain haughty , pompous , insolently superior , conceited , swaggering , cocky,,. jaunty perky 1828. lartsiaf: lartsio bg.,,, to behave in a proud vain or pompous manner be full of conceit,, boast swagger , swank . Ar lafar. lartsrwydd eg., pride vanity , conceit , pompousness . Ar lafar. larwm eg. b . ll. (prin) larymau . alarm , alarum , call to arms , war - cry ; hue and cry , outcry,( cry of grief );( sound of bell , trumpet ,.) &c to warn of sudden danger ; mechanism that sounds an alarm;,; alarm of a clock or watch alarm clock terror or panic or tumult caused by anticipation of danger,.,; &c hubbub alarming rumour or report;. empty talk 14g. Amcanu larwm , cloc l ., cloch l ., sowndio l ., swnio l ., gw.canaf: canu (At.), cloc, cloch(At.), sowndiaf: sowndio, swniaf: swnio. Gw. hefyd alarm, alarwm, larm. laryncs eg.. larynx 20g. las eb.(bach.b. lasen ,g. lasyn )ll.-() i au , lasys . ()a lace ( ornamental fabric ), braid ; lace ( for fastening shoe , corset , &c .). 1547. ()‘’,(b lace flaw crack ,.) &c running along the grain of slate . Ar lafar. Amr.:laes,. (ll. -( i ) au ( leisiau ). 1672. Cfn.:.las (laes) (o) arian: silver lace or braid c. 1762–79. las (o) aur: gold lace or braid. 1761. las Fenis: Venice()(). Venetian point lace 1658. Amcap a las ( iau ) ( lasys ), gwau lasiau , gw.cap (hefyd At.), gweaf: gwau (At.). Gw. hefyd les2 . lasaf: laso, -u, gw. lasiaf1 : lasio. lasar—tþ l., gw. tþ. Lasarus eg. ll. - iaid . a Lazarus ( with ref . to the parable , Luke xvi . 19–31 ), a miserable beggar. 1737. lasen, gw. las. lasenw, lasenwaf: lasenwi, gw. glasenw, glasenwaf: glasenwi. laser eg. b . ll. - au , - s . laser . 1967. Ampelydr ( yn ) laser , gw. pelydr1 . lasg, llasg eg. ll. - ys . lask , lax , diarrhoea , bowel motion , evacuation ; flux , discharge , issue;, aperient purgative ,. laxative 1545. Gw. hefyd lacs. Lasgar eg. ll. - iaid . Lascar .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38016 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3801 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1809. lasiaf1 , lasaf: las(i)o, lasu ba., to lace tie or fasten (,,.) boot corset &c with a lace or string;(,,.),,. adorn or trim garment fabric &c with lace braid interlace 1547. Amr.: laesu. 1775. lasiaf2 : lasio ba., to lash fasten securely with a cord ,. &c Ar lafar. lasier eg.. pole used in tightening or locking the rope over a load of timber Ar lafar. lasin, gw. las. lasiog a.( laced of garment ,,.),, fabric &c braided beribboned , interlaced . 16–17g. Gw. hefydeurlasiog (At.). laso, gw. lasî. lasog, gw. glasog. last, lest eb. ll. - iau , lestys . shoe - last . 1850. lastig eg.ahefydfel a . elastic , elastic band , rubber band . 20g. Fela . made of elastic , elasticated ( e . g . of boot ,stocking ); elastic , springy , resilient , also fig. 1916. Amband lastig , esgidiau l ., gwn l ., hosan l ., gw.band1 (At.), esgid (At.), gwn1 (At.), hosan. lastigaidd a.,,,. pertaining to elastic of an elastic nature resilient springy 1954. lasî, laso eb.. lasso 1911. lasyn, gw. las. latais, latas, gw. lats1 . latasaf, latysaf: latasu, latysu ba.(,.),,. to fix laths on roof &c lattice also transf c. 1560–80. Lateraidd, Laternaidd a.. Lateran 1850. Latfaidd a.,. Latvian Lettish 20g. Latfeg eb. a hefyd gyda grym ansoddeiriol. Latvian or Lettish ( language ). 20g. Latfiad eg. ll. - iaid . a Latvian , Lett . 20g. Latingiad, gw. Lladiniad. latimer, latimeraf: latimeru, gw. lladmer, lladmeraf: lladmeru.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38026 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3802 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Latinaidd, Latiniad, Latiniaeth, Latinwr, gw. Lladinaidd, Lladiniad, Lladiniaeth, Lladinwr. latitiwdinaraidd a.. latitudinarian 1927. latitiwdinariad eg. ll. - iaid . a latitudinarian ( in the 17th century Anglican Church ). 1866. latmer, latmeraf: latmeru, latmeriaeth, gw. lladmer, lladmeraf: lladmeru, lladmeriaeth. lats1 , latys, lata(i)s e. ll . (un. b. latsen ) a hefyd fel a . laths , thin narrow strips of wood,.;, also fig lattice consisting of lattice -(.., work e g coracle window ). 14g. Cfn.:.Arlafar.latsen gyfnewid: lease rod lats2 eb. ( door -, gate -, window -, &c .) latch . Ar lafar. Amcodi ’ r lats , cwnnu ’ r l ., llygad l ., gw.codaf: codi (At.), cwnnaf: cwnnu (At.), llygad. latsiaf1 : latsio ba.(,,.). to latch door gate &c Ar lafar. Gw. hefyd latsiaf3 : latsio. latsiaf2 , llatsiaf: latsio, llatsio bg.. a to beat , lash ; flap , flutter ( violently ), clap (),(wings shake something ) carelessly or thoughtlessly . c. 1730. latsiaf3 : latsio bg.. to grasp [].1745 latwn, latwm, &c.eg . latten , a kind of brass or bronze ; ( dict .) copper . 14g. Cfn.:.latwn (latwm) (yr) Ysbaen: Spanish latten c. 1400. latys, latysaf: latysu, gw. lats1 , latasaf: latasu. lawdanwm, gw. lodnum. lawdau, lawds e.. ll lauds ( eccl .). 16g. lawdnwm, gw. lodnwm. law drallaw, law heb law, lawlaw, gw. llaw1 , llawlaw. -lawn, gw. -lon. lawnd1,2 , gw. lawnt 1,2 . lawndri, lawnsaf: lawnso, lawnsed, gw. landri, lansiaf21 : lansio, lansed . lawnt11 , lawnd eb. ll. - iau , - ydd . lawn , closely and regularly mown piece of grass-(, covered land in a garden in front of a house or surrounding a large building, &c .); open land , plain , even ground , clearing , glade ; transf . field ( in her .). 15g. Amr.: llawnt. 1803. Cfn.:.lawnt (chwarae) tennis: tennis lawn 1938. Amtennis lawnt , gw. tennis.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38036 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3803 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

lawnt22 , lawnd eg., weithiau gyda grym ansoddeiriol. lawn , fine linen resembling cambric,(..-);’( part of dress e g head dress made of this fabric bishop s sleeves being made of this), hence office or dignity of a bishop , episcopate . 15g. Amgwisgo ’ r lawnt , lliain l ., gw.gwisgaf: gwisgo (At.), lliain. Gw. hefyd lýn2 . lawnter(n), gw.lanter(n ). lawr11 , adf., gw. llawr . lawr22 , gw. lafwr . lawrans, &c.eg . a personification of indolence , laziness . Ar lafar. Cf. lari, larmon. lawrel, lawres, gw. lorel. lawri e?. g bay - tree , laurel . 1621. Gw. hefyd lorel, llawryf. lawries, gw. lorel. lawrsirianen eb.-, cherry laurel common laurel ,-. bay cherry 1813. lawrus, lawrws, gw. lorel. lawrwydd, lawryf, gw. llawrwydd, llawryf. lawynllaw, gw. llaw1 . leb e?. g querulous or plaintive cry , moan . c. 1770. leban eg.. leban 1852. lebel, gw. label. lebyn, gw. lab1 . lóc1 eb.;. leak fig weakness , defect , shortcoming . 1901. lóc21 , gw. leg . leciaf1 : lecio bg.( to leak of vessel ,.). &c 1837. leciaf2 : lecio, gw. leiciaf: leicio. lecsiwn, eleecsiwn, (e)lecsion eb. ll. ( e ) lecsiynau (- iwnau ). ()a an electing or choosing , choice , voice or opinion as expressed in a vote , &c ., favour,;( esteem parliamentary ,.). &c election 16g. ()b the elect ( in theol .). 1696.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38046 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3804 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Cfn.:,.lecsiwn gy#redin: general election also fig 1787. l. fawr= l. gy#redin. 1922. Amcadw ( e ) lecsiwn , rhoi l ., sefyll l ., ymladd l , gw.cadwaf: cadw (At.), rhoddaf: rhoddi, safaf: sefyll, ymladdaf: ymladd. lecsiwnaf: lecsiwna bg.. to electioneer 1920. lecsiwnydd eg.. an electioneer 1913. lecsiwnyddaf: lecsiwnydda bg.. to electioneer 1868. lecsiwnyddiaeth eb.. an electioneering 1868. lecsiwnyddol a.. pertaining to electioneering or to an election 1868. lectrig, gw. electrig. lectrin1 e?. b lectern , reading - desk . 16g. lectrin2 egamber?. . 15g. lectur eb. ll. - au . lecture ; sermon ; lectureship ( in church ). 1604–7. lecturiaeth eb.(). lectureship in church 1664. lecturwr, lecturydd, lecturer eg. ll. lecturwyr , lecturyddion . lecturer ( in the Anglican Church); ( college ) lecturer . 1664. lecturyddiaeth eb.(). lectureship in church 1775. lechder e?. g lighter ( boat ). 1776. lechgo, lechna, gw. lyco. ledaf: ledo, gw. lediaf: ledio. ledel, gw. ladl. leder eg.. leader 14–15g. Cfn.:.Arlafar.leder canu: precentor Gw. hefyd lediwr. ledi, gw. ladi1 . lediad eg.,,. a leading directing guiding 16–17g. lediaf,ledaf:ledio,ledobg.. a ()a to lead (.. e g a person by the hand , &c ., a horse by the bridle ), guide ,

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38056 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3805 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY direct; show ( the way , &c ., by going in advance ); be foremost , precede ;? go ;? go on(,.);. a journey &c also fig 15g. ()b to lead ( to a particular place , of road , path , &c .). 1661. ()c to live or spend ( a life ). 1714. (d ) to lead ( a dance ); be the leader ( of ( an orchestra or band )); conduct ( a choir), lead ( the singing ), act as precentor ; lead ( of a particular voice in a piece of music); lead ( a service , prayers , &c .), officiate ( of a minister or clergyman ); give out(.. i e read or recite )( a hymn ) prior to its being sung by the congregation . 1605–10. Cfn.:(,.),.led(i)o(’r) canu: to lead the singing in chapel &c act as precentor 1825. l. emyn (hymn): to give out(.. i e read or recite ) a hymn prior to its being sung by the congregation. 1891. l.’r #ordd:to lead the way.[1738 ]. Cyfr . l. iws #ein: to lead the use ()(.. s i e explain the purpose inadvanceofafinefinalconcordc.)( ).1625. l. pennill= l. emyn. 1869. ledipendryns e.. ll flounders ( small flat - fish ). Ar lafar. lediwr eg. ll. ledwyr . one who leads ( according to the various senses of the vb .), leader,. one who guides or directs 16–17g. Gw. hefyd leder. ledl, gw. ladl. ledled, gw. lledled. leds lwmbart eg. ll. - s . leche lumbard , leach lombard . c. 1566. ledston, gw. lodston. lefain, lefen eg.. b leaven ; also fig . 1547. Cfn.:,..,lefain (lefen) y Phariseaid: the leaven of the Pharisees i e the doctrine of the Pharisees hypocrisy. 1567. (yr) hen l.: the old leaven,.. i e traces of the unregenerate condition .1567. Ambara lefain , gw. bara1 . lefeiniad eg.,. a leavening also fig 1873. lefeiniaf: lefeinio ba.;. to leaven also fig 1567. lefeiniedig a.. bfl leavened , fermented . 1773. lefeiniog a.. leavened 1775. lefeiniol a.,.,,(,.). fermentative also fig pervading pervasive permeating of influence &c 19–20g. lefeinllyd a., leavened fermented ,. also fig 1588. Ambara lefeinllyd , gw. bara1 .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38066 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3806 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Lefeit, gw. Lefit. lefel eb. g . ll. - au , - ydd , leflau , a hefyd fel a . ()a craftsman ’ s level , spirit level , also fig . 1672. ()b aim , line of fire ,‘ sights ’. 1621. ()c level , plane , stage ( in development , achievement , &c .), degree ( of excellence , &c.); social , moral or intellectual standard ; right or usual height ( of water , &c .). 1770. ()d level ( in mining ). 1757. ()e level ground , plain , low - lying land . 15g. Fela . level , not tilting , even , flat , level or flush ( with another surface ), horizontal . 1543. Amr.: llefel. 1615. lyfal. 1858. lyfel. 1866. Cfn.:()().g.(Arholiad) Lefel A: A dvanced Level Examination 20 l. cynhaliaeth:subsistence level.g.20 Mwyn . l. lo: coal - level . 1854. l. y mýr: sea-. level 1851. (Arholiad) Lefel O:O()( rdinary Level Examination ).g..20 Mwyn l. osgo: drift ( in mining ). 1872. Amagor lefel , gyrru l ., hela l . ( i mewn ), gw.agoraf: agor (At.), gyrraf: gyrru, heliaf: hel (At.). Gw. hefyd llyfel. lefelaeth, gw. llyfeliaeth. lefelaf, lefl(i)af, lyfelaf: lefelu, leflu, lefl(i)o, lyfelu bg.. a ()a to level , make level , uniform , or even ; level ( in surveying ), take levels ;? channel ().water Diw. 15g. ()b to aim ; intend , try . 1621. Amr.:lefr(i). Ar lafar. Gw. hefyd llyfelaf: llyfelu. lefeliad eg. ll. - au . a levelling ( esp . in surveying ), a making even ; an aiming . 1775. Gw. hefyd llyfeliad. lefelog, lyfelog a.( level of tract of land ). 1850. lefelwr, leflwr, lef(e)lydd eg. ll. - wyr , - yddion . one who makes level ; surveyor ; Leveller(). of social distinctions 1775. Gw. hefyd llyfelwr, llyfelydd. Lefiad eg. ll. Lefiaid . Levite ; transf . minister ; assistant officer in the Order of the Rechabites. 1588. Gw. hefyd Lefit. Lefiadaidd a.. Levitical 1588.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38076 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3807 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Lefiaidd a.. Levitical 1720. Lefiathan eg. ll. - od . leviathan , water - serpent , sometimes denoting the crocodile ; fig . of a formidable hostile power;. transf anything of enormous size or power (.., e g ship mental faculties). 1567. lefiathanaidd a.,,,,. leviathanic large enormous gigantic mighty 1843. Lefidegaidd, gw. Lefiticaidd. lefins e.. ll leavings ( of a meal ). Ar lafar. Lefit, Lefeit eg. ll. Lef ( e ) itau , Lefitiaid . a Levite . 1551. Gw. hefyd Lefiad. Lefitaidd, Lefitiaidd a.. Levitical [].1725 Lefiticaidd a.. Levitical 1856. Amr.: Lefidegaidd. 1824. Lefiticol a.. Levitical [].1740 leflaf, -iaf: leflu, lefl(i)o, leflwr, leflydd, gw. lefelaf: lefelu, lefelwr. lefraf: lefro, gw. lefelaf: lefelu. lefren, llefren eb. ll. l ( l ) efrod . leveret , young hare or rabbit ; fig . teen - age girl , girl-. friend 1851. Gw. hefyd lefret. lefret eb.;.-. leveret fig teen age girl 1828. Gw. hefyd lefren. lefriaf: lefrio, gw. lefelaf: lefelu. lefryn, gw. lefren. leff eb.( table -) leaf . Ar lafar. lefftenant, gw. lifftenant. leg1 eb. ll. - au , - ys . league ( measure of distance ). 14–15g. leg2 eb.( league covenant ). 16g. leg33 , gw. lac . lìg eb. ll. - iau . leg . 16–17g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38086 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3808 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

legad, gw. legat. legantinaidd, legatinaidd alegatine.. 1774. legar-ladi, leger-ladi eb.-, leaguer lady female camp -,. follower whore 17g. legasi eb.. legacy 1765. legat, legad, lygad eg. ll. legatiaid . ( papal ) legate , ambassador , delegate , oficial representative. c. 1250. Cfn.:,.g.legad a latri: legate a latere a legate of the highest class 16 l. y lleng: legatus legionis,.g. commander of Roman legion 20 legatinaidd, gw. legantinaidd. legen, gw. legins. legend, gw. lejend. legiaf: legio bg.. a to kick , attack with the leg ; attack the legs of ( a person ). 16–17g. legins e. ll . (un. g. legin , b. legen , leginsen ). leggings , gaiters . 1885. leiaf: leio ba.‘’,.. to lay i e to resteel the worn edge of ( ploughshare , coulter , &c .). Ar lafar. leiard eg.,.. a lyard horse i e one spotted with white or silver grey ,.. transf of a man 15g. leibarti, gw. liberti. leibrari, leibri, gw. libreri. leicaf: leico, gw. leiciaf: leicio. leicecs e. ll . (un. b. leicen ). light cakes ( kind of pancakes ). 19g. leiciaf: leicaf: leic(i)o bg.. a to like , choose . 1609. Gw. hefyd drwgleiciaf: drwgleicio. leilac, leiloc, gw. leloc. leim1 e?. g lime ( of an oak ), glutinous substance obtained from the oak . 1545. leim2 eg.. b lime ( fruit ). 20g. lein1 , lin eb. ll. -( i ) au , leins . ()a line (.. e g fishing - line , plumb - line ), cord ,slender rope (.. e g clothes - line ); rein ; telephone or telegraph line. 1770. ()b line (.. e g as drawn on paper ); line of demarcation , &c ., boundary line , limit

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38096 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3809 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY (..e g one of the white lines on a playing - field or on the highway ), an imaginary line,. esp the equator ;. fig division or demarcation between two conditions , two degrees of merit,. &c 1711. ()c one row of written or printed words ( as in a letter or book ); a few words in writing,; short letter line of poetry . 1546. ()d straight row , esp . of persons ; line of battle , front . 20g. ()e railway - line . 1902. ()f line , subject , &c ., in which one is interested or specializes , one ’ s usual or favourite pursuit(); s course or direction that is being followed . 17g. ()g lineage , descendants . 1583. Cfn.:.lein a lein: line by line 1720. l. aredig: one of the rope reins used to guide the horse() s in ploughing , &c .Arlafar. l. ar l.: line upon line. 1728. l. fach (bach): (i)narrow - gauge railway .1923. (ii) branch - line ( as distinct from main railway line). Ar lafar. l. y bywyd: line of life(). in palmistry 1830. l. ddillad: clothes-.Arlafar. line l. ecliptic: line of the ecliptic. 1718. l. #ýn= l. deli#on. Ar lafar. l. weld: sight line(). in theatre 1964. l. wen: white line(, on the highway indicating for example the centre of the carriage -).Ar way lafar. l. fawr: main railway line(-,-).Ar as distinct from branch line also from narrow gauge railway lafar. l. felen: yellow line(, on urban thoroughfares indicating various parking restrictions ).Arlafar. l. foerio: a line,, about 15 fathoms in length with two or three hooks on it within six inches or so of the sea bed. Ar lafar. l. nos: night-, line fishing - line set overnight .1934. l. blu: a line used in mackerel fishing,, with several hooks attached each hook having a feather tied to it( lit . feather - line ). Ar lafar. l. saer maen: stone- mason ’ s line . Ar lafar. l. deli#on: telephone line. Ar lafar. l. trón: railway line. Ar lafar. l. droi (ll.leins troi ): one of the rope reins used to guide the horse ( s ) in ploughing , &c . Ar lafar. l. dywysu: leash. Ar lafar. ar hyd y l.: all along. Ar lafar. i. lawr y l.: in jail(. lit down the line ).Arlafar. Cf. llain, llin1 , llinell. lein2 , gw. lwyn. leinaid eb.()( line ful of clothes ,.). &c Ar lafar. leiniad1 eg. a lashing ( e . g . of a horse with the rein ( s )). 20g. leiniad2 eg.;(). the act of lining the material used in lining 1851. leiniad3 , gw. leinaid. leiniaf1 , laeniaf: leinio, laenio bg.. a ()a to whip , lash , flog , scourge , thrash , beat , give ( one ) a hiding .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38106 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3810 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

[].1745 ()b to line ( paper , &c .), mark or rule with lines . 1846. ()c to arrange ( persons , &c .) in a straight row or line ; line up , form a line . 20g. leiniaf2 : leinio ba.( to line a garment ,,,.), furnace nest &c cover the inside of (a wall ( with paper ), a baking - tin ( with grease ), a pudding basin ( with bread ), &c.); serve as a lining for . [].1740 leinin, leining eg.. lining 1760. leino eg.. linoleum 1963. Amtorlun leino , gw. torlun. Gw. hefyd linoliwm. leinpres eg.-. linen press 1904. leinsiaf: leinsio, gw. lansiaf2 : lansio. leinyn, gw. leinin. leir, gw. laer. leisau, ff. l., gw. las. leisens, leisiens, lis(i)ens, &c.eb . ll. - au . licence . Diw. 15g. Cfn.:().le(i)sens anarferol: special licence to marry 1775. l. arbennig=g. l. anarferol. 20 leisensaf, lisens(i)af: leisenso, lisens(i)o ba., to license authorize . 1688. leisensedig a.. bfl licensed . 1710. leisiens, gw. leisens. leitar, leiter eg. ll. - s . ( cigarette ) lighter . Ar lafar. leitwrgaidd, leitwrgi, leitwrgïa, leitwrgïaidd, gw. litwrgïaidd, litwrgi, litwrgïaidd. lejen eb.. ledge 1828. lejend (-t), legend eb. ll. - au . legend . 16g. lejwn eb.,. legion host 16g. lelo, gw. llelo. leloc (-g), leiloc, leilac eg..ahefydfel. b a lilac ( tree and colour ). 1769.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38116 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3811 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Cfn.:.Arlafar.leiloc wen: white lilac leloc melyn: laburnum,.Arlafar. Laburnum anagyroides lembo, llembo eg.-,,,,,, one who is slow witted blockhead lout dullard fool idiot numskull. Ar lafar. lemffust, gw. gwialenffust. leming eg. ll. - iaid . lemming . 1805. lemon, lemwn eg.(bach.g. lemonsyn ,b. lemonsen , lemwnsen )ll. lemonau , lemons , ahefydfela . lemon ( fruit and tree ); lemon - colour ( ed ), pale yellow . c. 1400. Amcoed lemon ( lemwn ), diod l ., dîr l ., sudd l ., sug l ., gw.coed (At.), diod (At.),dîr (At.), sudd, sug. lemonód, lemwnód eg.. lemonade 1921. lempen eb.,, blow clout buffet ,. slap Ar lafar. lemur, gw. lemwr. lemwn, lemwnód, gw. lemon, lemonód. lemwr, lemur eg. ll. - iaid . lemur . 1851. lenffust, gw. gwialenffust. leni, gw. eleni. Leniniaeth eb.. Leninism 1940. Leninydd eg.. Leninist 1976. lens1 eb. g . ll. -( i ) au . lens ; ( crystalline ) lens ( in anatomy ). 1757. Cfn.:.g.lens flaen (blaen): objective lens 20 lens2 eb.. ll lentil (). s 16g. lentil, lentys e? g . ll . lentil ( s ), chick - pea ( s ). 1604–7. lentysgbren, gw. llentysgbren. Leoninaidd a.( Leonine of a line of verse ). 1950. Leonist eg. ll. - iaid . Lyonist , Waldensian . c. 1762–79. lepr eg.; leper leprosy . 16g. lepri eg.. leprosy

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38126 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3812 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1604. leprosi eg.. leprosy 1615. Amr.: liprosi. c. 1585. lór eblair?. . 18g. lerciaf, -af: lerc(i)an, lercyn, gw. llerciaf: llercian, llercyn. lerdies, gw. lardies. les1 eb. ll. - oedd . lease , also fig . 16–17g. les2 eb. ll. - au . ( ornamental ) lace . 18g. Cfn.:.g.les fain: fine lace 20 Gw. hefyd las. lìs, gw. lodes. lesaf: lesu, gw. lesiaf: lesio. lesbiad eb. ll. - iaid . a lesbian . 20g. lesbiaeth eb.. lesbianism 20g. lesbiaidd alesbian.. 20g. lesddaliwr, lesddeiliad, gw.les1 + daliwr, deiliad. leser, laeser eg., leisure free time ; freedom , opportunity . 15g. Cfn.:.ar leser: at leisure 1587. ar fy (eich,&c. ) l.: at one ’ s leisure . 1719. lesiad eg. ll. - au . a leasing ( out ). 1775. lesiaf,lesaf:lesio,lesuba.,. to lease also fig 15–16g. lesians, gw. leisens. lest, gw. last. leswr, lesydd eg. ll. leswyr . lessor . 1775. Letafiad eg. ll. - iaid . one of the inhabitants of Brittany before the migration from Britain. 1671. letani, gw. litani. letenant, gw. lifftenant. letis, gw. letus.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38136 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3813 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

letrig, gw. electrig. letus e. ll . ac e . tf . (un. b. - en ). lettuce ( s ). c. 1400. Cfn.:().letus gwyllt: wild lettuce s c. 1543. Gw. hefyd cosletus. letwari e?. g electuary . Diw. 16g. letys, gw. letus. leth, gw. leff. Letheaidd a.. Lethean 1856. liaf: lio, gw. holïaf: holïo. lias eg.. lias 1874. liasaidd, liasig a.. liassic 1895. libanwm e?. g olibanum , frankincense . c. 1400. Gw. hefyd olibanwm. libart, gw. libert. libel eg? . ll. - s . ()a little book ; short treatise . c. 1300–25. ()b libellous or scurrilous published book , &c ., libel . 1604. ()(c plaintiff ’) s written declaration ( in law ), libel . 1710. libert, libart eg.. b land held with a house , land surrounding a house ,( private ) territory or domain,( liberty of a town or city ),.;(), also fig mountain grazing place where animals or poultry are kept,-; hen run freedom or liberty to wander , space or room to roam,;(). right of way department of a quarry c. 1761. Cfn.:libert (libart) (y) defaid: sheep - walk . Ar lafar. l. y mynydd= l. (y) defaid. Ar lafar. liberti eg. ll. - s . liberty ; ( pl .) rights . 16g. libertiniad eg. ll. - iaid . libertine , licentious person ; free thinker ; freedman . 1567. Libiad, Lybaid eg. ll. - iaid . a Libyan . 1588. Libiaidd a.. Libyan 20g. libido eg.. libido

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38146 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3814 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1927. libin, gw. gwlypin. lib-lab a.,weithiaugydagrymadferfolacenwol. incessant , unceasing , non - stop . Ar lafar. liblabiaf: liblabio bg.. to move or flap incessantly 1897. librari, leibrari eg.. b library . 16g. libretist eg. ll. - iaid . librettist . 1933. libreto eg. ll. - eti . libretto . 1892. licaf: lico, gw. leiciaf: leicio. licaloci e?. g kind of hide - and - seek . Ar lafar. Gw. hefydchwaraeaf: chwarae—ch. cloci (At.). licer,licor,lic(w)r,&c.eg . b . ll. - s , liceri . spirituous liquor , ( strong ) drink ; liquor , liquid;,, broth stock solution . 15g. Amr.: liger, ligar. c. 1730. liciaf: licio, gw. leiciaf: leicio. licier, licor, gw. licer. licris, licorys, &c.eg . liquorice , also fig . c. 1400. Ampowdr licorys , pren l ., gw. powdr, pren. licston eb.,. loadstone magnet 1757. Gw. hefyd lodston. licsyn eg.. a primitive kind of match Ar lafar. lictor eg. ll. - iaid . lictor . [].1724 licworis, gw. licris. licwr, gw. licer. licwris, gw. licris. lich-lach, lich-mi-lach eg.,-. irresponsible or careless person harum scarum Ar lafar. liden eb., lid cap ( in coal - mining ). Ar lafar. lifer1 eb. g . ll. - au , - s . lever . 20g. lifer2 eg. ll. - s . livre . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38156 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3815 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1728. lifin(g) eb., livelihood maintenance , sustenance , provisions ;,;, estate property benefice church living. 1598. Amgîr o lifin ( g ) ( fawr ), gw.gîr (At.). liflod e?. g livelihood , maintenance , sustenance , provisions ; estate , property ; strip of land . 16–17g. Lifoneg, Lifonaeg eb.(). Livonian language 1854. Lifoniad eg. b . ll. - iaid . a Livonian . 1844. lifrai eb. g .ll. lifreiau ,- oedd ,ac e . ll . (),;,,.,a livery uniform dress clothes orig uniform clothing and sustenance provided for retainers,.. also transf and fig 14g. ()b livery ( of seisin ), delivery of property into the ( corporal ) possession of a person ().in law 1604–7. Amr.:g.lifri. Diw. 16 Cfn.:ar (ei, &c. ) lifrai: in (’) one s livery , under (’) one s livery .g.14 Amgwas lifrai , gw. gwas1 . lifreiog a., liveried uniformed . 1926. lifreiwr eg. ll. - wyr . livery servant ; liveryman of the city of London . 1776. lifret, gw. lefret. lifft eg. b . ll. - iau . ()a a lifting ( of spirits , &c .), uplift . 1775. ()b lift , ride . 1896. ()c lift , elevator . 1894. ()d a lifting , raising . 15g. Amr.:liwt2 . Ar lafar. lifften eb.. layer of shiny inferior coal found on top of the bottom coal Ar lafar. lifftenant, lefftenant, lutenant, &c.eg . lieutenant ( in army and navy ); lieutenant,, deputy substitute , vicegerent . 15g. Amr.:g.lutenont, ly#tenont, lytenont. 15 Cfn.:.li#tenant jeneral: lieutenant general 1681. ligar, gw. licer. ligeindiaf: ligeindio, gw. llygindiaf: llygindio. lig-lag, lig-log adf., slowly leisurely , with a swaying gait .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38166 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3816 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Ar lafar. lignwm aloes e.. ll lign - aloes , aloes - wood . 1604. ling1 eg.( ling kind of fish ). 15–16g. ling2, lings e..ac.. tf e ll ling ( kind of heather ). Ar lafar. ling31 , gw. linc . ling-di-long, ling-long, linc-(di)lonc, linc-mi-lonc adf. ac weithiau gyda grym enwol.slowly , leisurely , with a swaying gait . 1890. lings12 , gw. ling . lings2 , lingus, gw. lincs. lilac, gw. leloc. lili eb. g . ac weithiau fel e . ll . (un. bach. lilšen ) ll. - s , lilšau , lilšod , lilšoedd . lily ; also fig. 1346. Cfn.:lili’r gors, l.’r corsydd: bog asphodel , Narthecium ossifragum . Ar lafar. l.’r Grog: Easter lily, Arum lily , Zantedeschia æthiopica . Ar lafar. l.’r dîr, l. ddîr: ()white water -, lily Nymphæa alba .1604–7. l.’r dy#ryn(oedd): lily of the valley,. Convallaria majalis 1588. l.’r #agl: red hot poker, torch lily , Kniphofia . Ar lafar. l.’r glynnoedd= l.’r dy#ryn(noedd). 1604–7. l.’r Grawys: Lent lily,.Arlafar. daffodil l. wen= l.’r Grog. Ar lafar. l. wen fach: snowdrop,. Galanthus nivalis 1896. l. wen y dîr= l.’r dîr. 1853. l.’r Wyddfa: Snowdon lily,,.g. mountain spiderwort Lloydia serotina 20 y l. gwyllt: daffodil. 1604–7. l.’r Mai: May lily,, lily of the valley Convallaria majalis ;(.). erron honeysuckle 1632. yl.fawr:Victoria water-, lily Victoria regia .g.20 l. felen: daffodil. Ar lafar. l. narsisws: lily narcissus,. tulip 1604–7. l.’r Pasg=g. l.’r Grog. 20 l. ben(-)gam=g. l. felen. 20 l.’r Sulgwyn: narcissus. Ar lafar. Gw. hefyd liliwm. lilïaidd a.,-. liliaceous lily like 1670. lilïen, gw. lili. lilïog a.. lilied 1776. Lilipwtaidd a.. Lilliputian 1868. Lilipwtiad eg. ll. - iaid . a Lilliputian . 1828. liliwm eg.. lily 13g. lil-li-lol eb.,. nonsense humbug Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38176 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3817 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1863. lilt eg.. b lilt . 1924. limbad eb.,,. a thrashing beating hiding Ar lafar. limbaf: limbo ba.,,. to thrash beat lather Ar lafar. limbo, lymbo eg.. limbo 14–15g. Cfn.:()(),().limbo’r (lymbo’r) babanod: the limbo of the infants limbus limbo infantum 1866. l.’r gor#ennol: the limbo of the past. 1923. l. patrwm (patri): ()the limbo of the fathers , limbus ( limbo ) patrum .14–15 g. l.’r tadau (sanctaidd)= l. patrwm. 1618. limbwr eg. ll. - i . limber , one of the projecting pieces at the tail - end of a cart . Ar lafar. limit eg., limit boundary . 18g. limon, gw. lemon. limpin eg. ll. - nau . linch - pin . Ar lafar. Amcolli limpin , gw.collaf: colli (At.). limrica bg.. to compose limericks 1958. limrig eg. ll. - au . limerick . 1934. limrigwr eg. ll. - wyr . author of limerick ( s ). 1958. limwnsen, gw. lemon. limwr, gw. limbwr. lin, gw. lein1 . linc13 , ling eb. ll. -( i ) au , lincod . ()a link of chain , metal ring , fetter , also fig .; connecting link , connexion . 1606. ()(.)b pl surveying chain , 22 yards . 1768. ()c link ( measure ). 1827. Cfn.:.Arlafar.ling agored: open link l. bór: a pear-.Arlafar. shaped link used as a substitute for a hook linc2 eb. ll. - iau . link , torch . 1615. linc-di-lonc, linc-lonc, gw. ling-di-long. linc-loncian, linc-loncio bg.. a to ( cause to ) go slowly or leisurely ,( cause to ) limp or sway,. also fig

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38186 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3818 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1925. linc-mi-lonc, gw. ling-di-long. lincs eg. ll. - od . lynx . 13g. Amr.: lingus. 1650. lincur, gw. lygur. lincyn-loncyn adf., weithiau gyda grym enwol ac ansoddeiriol. slowly , leisurely , dawdling. c. 1730. lindorch, gw. llindorch. lindys1 eg.ac e . ll .(un.bach.g.- yn ,b.- en ). ()a caterpillar ();? s asp , cockatrice ;( bibl .) locust ; also fig . and derog . 1567. ()b gall , bitter substance . 17g. Amr.:g.elindys. 17 llindys. 1803. Cfn.:,.lindys blewog: hairy caterpillar rough caterpillar 1620. l. y cloddiau: hedge-. caterpillar 1774. l. y gwinwydd: vine-. fretter 1632. l. y perthi= l. y cloddiau. 1774. l. yr þd: a caterpillar which eats corn,- corn caterpillar .1632. lindys2 , gw. llinys. lindysaidd, llindysaidd a., pertaining to or characteristic of , caterpillars or larvae , larval. 1826. lindyswe, llindyswe eb. ll. - oedd . cocoon , chrysalis . 1852. lines, gw. llinys. lingraf, lingriaf: lingr(i)an, lingr(i)o bg.,,,?. to linger loiter dawdle walk slowly 1547. Cfn.:lingran (lingro) byw: to drag on a feeble existence , languish . Ar lafar. lingrin a.ahefydfel eg . lingering ( illness ). 1797. lings, lingus, gw. lincs. liniol, gw. lliniol. linolin, gw. llinolin. linoliwm, linolewm eg.. linoleum 1930. linpin, gw. limpin. lins eb.,. boundary frontier 14g. linsi eg. a hefyd gyda grym ansoddeiriol. linsey (- woolsey ); made of this material

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38196 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3819 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY (of garment ),. fig incongruous , half --, and half neither one thing nor the other . 1838. Ambrechdan linsi , gw. brechdan. linsiloia ebswing?. . 1776. lint eg.. lint c. 1740. lintel, linter, lintar(n) eb. ll. lintelydd , linterydd , linteri , lintars , lintarnau . ()a lintel ; window - sill . 1776. ()b thick pillar of slate , about two yards long and seven or eight inches square , ready to be sent to the mill. Ar lafar. Cfn.:-.lintel (linter, lintar) (y) #enestr: window sill 1881. lintws eg.. linctus 1757. linw a., pliant flexible , supple . Ar lafar. lip eb. ll. -( i ) au . leap , seed - leap , kind of wicker , straw , or reed basket for carrying corn,,,. potatoes peat &c Ar lafar. Cf. hadlip. lip-lap, lip-(i-)di-lap adf.( with a regular pattern or succession of noises as made by a churn,,.;--). by water lapping upon the shore &c compare English pit a pat 17g. Amr.: lip-lip. 1850. lip-di-lwyn. Ar lafar. liprosi, gw. leprosi. lips eg. ll. lipsiau . grimace , jeering or scornful movement of the lips or contortion of the face. 1720. lipstic eg.. lipstick 1936. lipwr eg. ll. - wyr . maker of ( seed -) leaps , particular kind of basket - maker . 1938. lir e?.ahefydfel. g a lyre , a kind of black cloth ; black . 15g. Gw. hefyd blac-y-lir, du—d. o lir. liri—pinc y liri, gw. pinc. lisard, gw. lysard. lisbiaf: lisbio, lisbian bg.. a to lisp . 1862. lisens, lisens(i)af: lisens(i)o, lisiens, gw. leisens, leisensaf: leisenso, leisens. list1 eb. ll. - iau . list , catalogue , inventory .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38206 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3820 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1663. list2 , gw. last. listaf: listo, gw. listiaf: listio. listi, gw. lysti. listiaf, listaf: listio, listo bg.. a ()a to enlist , list ( oneself ). 1711. ()b to list or enlist ( person ) for military service , enrol , also fig . 1696. liswns, gw. leisens. litani, letani eb. ll. litanšau , letanšau . litany ; the Litany ; sometimes transf . 14g. Amr.: letania. 1325–50. litenont, gw. lifftenant. liter, lyter eb., litter portable chair or couch ;, litter straw , bracken ,., &c serving as bedding,. esp for animals ; disorder , untidiness . 1547. literog a.,. disorderly untidy Ar lafar. litr eg. ll. - au . litre . 1925. liturgi, liturgïa, gw. litwrgi. liturgicaidd aliturgical.. 1936. liturgïol aliturgical.. 1866. litwrgaidd, litwrgeia, litwrge(i)aidd, gw. litwrgïaidd, litwrgi, litwrgïaidd. litwrgi, liturgi, lityrgi eg. b . ll. litwrgšau , liturgšau , lityrgšau . liturgy , form of public worship,. esp in the Christian Church ; collection of formularies for public worship ; the Book of Common Prayer. 1670. Amr.: leitwrgi. 1776. liturgïa, litwrgeia, leitwrgïa. 1658. litwrgïaidd, litwrgaidd, litwrge(i)aidd aliturgical.. 1942. Amr.: leitwrg(ï)aidd). 1966. Lithawaeg, Lithawaidd, gw. Lithwaneg, Lithwanaidd. Lithwanaidd a.. Lithuanian 1868. Amr.: Lithawaidd. 1924. Lithwaneg eb. a hefyd gyda grym ansoddeiriol. Lithuanian ( language ). 20g. Amr.: Lithawaeg. 1866.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38216 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3821 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Lithwaniad eg. ll. - iaid . a Lithuanian . 1784. liwc e?. g diarrhoea . Ar lafar. liwdo eg.. ludo Ar lafar. liwpin, lwpin, lupin eg. ll. - au . lupin ( e ) ( forage and garden plants ). 16g. liwriaf: liwrio bg.,, to frown scowl look angry or indignant . 16–17g. liwsérn, lwsérn eg.(),. lucern e alfalfa 1848. Liwsifferaidd, gw. Lusifferaidd. liwt1 , luwt eb. ll. -( i ) au . lute ; ( occas .) violin or some similar instrument ; also fig . 15g. Amr.: lut. 1604–7. Cfn.:&c.(),.liwt (luwt, ) fechan: small lute or violin kit 1604–7. l. fawr: theorbo,,. archlute bandore 1722. ar ei l. ei hun (fy l. fy hun, eu l. eu hunain,&c. ): on one ’ s own , independent ( ly ), without relying on others,’,’ dependent on one s own resources on one s own authority or responsibility ,’ off one s own bat. 1885. liwt2 , liwtenant, gw. lifft, lifftenant. lob eg. (bach. lob ( s ) yn , b. lob ( s ) en ) ll. - iaid , - iau . lob , bumpkin , numskull , dullard , dolt,, fool blockhead , lubber ,. lout c. 1760. Amr.: llob. 1803. lobi eb. g . ll. lobšau . lobby , vestibule , porch ; lobby ( of the House of Commons , &c .); division lobby;. lobby supporting a sectional interest 1874. lobiaeth eb., stupidity blockheadedness , doltishness . 1863–5. lobiaf: lobio bg.. a to behave like a lob or lout , be impertinent ; treat ( something ) in a lobbish manner,. flout 1799. Amr.: llobio. 1803. lobjoryn eg.. dolt Ar lafar. lobsgows eg., lobscouse Irish stew ;.-,,,;. fig hotch potch muddle jumble mess dolt 1869. Amr.:lapsgows. Ar lafar. rapsgowls. Ar lafar. Cfn.:(.);.lobsgows troednoeth: meatless lobscouse lit barefoot lobscouse also fig 1869. loc, gw. lloc. loced eb. ll. - i , - au . ()a locket , worn as an ornament . 19–20g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38226 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3822 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

()b locket on scabbard . 16g. Amr.: lloced. 1850. locer eg. b . ll. - i . locker . 1947. loco, gw. lyco. Locrensiad, Locriad eg. ll. - iaid . a Locrian , one of the Locri , inhabitant of Locris . [].1676 locsiog a., bearded whiskered . 20g. locsyn eg. (b. locsen ) ll. locsys , locs ( i ) au . side - whisker ( s ), ‘ sideboard ( s )’; beard ; lock of hair. 1672. Cfn.:-,‘’.Arlafar.locsyn clust (locsen glust): side whiskers sideboard locust eg. ll. - iaid , - au . ()alocustalsofig ; . 13g. ()b the fruit of the carob tree , carob - or locust - bean , carob - pod . 1773. Amr.: locwst. 1588. llocust Cfn.:.l(i)ocust y dîr: river shrimp 1722. l(i). y mýr: lobster;. prawn 1722. l(l). y tên: cricket(). insect 1722. Amcoed locwst , gw.coed (At.). locustaidd a.-( locust like in number or in destructiveness ); of the nature of , or pertaining to,. locusts 1837. locustbren eg. ll. - brennau . cassia tree ; courbaril . 1848. locwst, gw. locust. lochgo, gw. lyco. lochwydd, ff. eir. lgr., gw. golychwyd, golochwyd. lodaf: lodo, gw. lodiaf: lodio. lodan, gw. lodes. lodes eb. (bach. lodesig , ac weithiau lodesen ) ll. - i , - au . female child , girl , lass , damsel,( young unmarried ) woman . 15g. Amr.: lodan. 1762. Gw. hefyd herlodes. lodesen, lodesig, gw. lodes. lodiaf, lodaf: lod(i)o ba.(,.,),(.), to load goods &c also vehicle load esp gun fill ().pipe 1899. lodies eb., lodging dwelling ,(,.). lair of animal &c

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38236 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3823 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

?g.17 Gw. hefyd loets. lodnwm, lodom eg., laudanum tincture of opium . 19g. lodston eb.,. loadstone magnet c. 1762–79. Gw. hefyd licston. loddin aloathsome.. Ar lafar. loejiaf: loejio, loejic, gw. lojiaf: lojio, lojic. loelen, gw. lloflen. loensiamp eg.. long or extensive field 14g. loes, loesaf1 : loesi, gw. gloes, gloesaf: gloesi. loesaf:loesi,loeswr,2 gw. arloesaf: arloesi, arloeswr. loetraf, loetriaf: loetran, loetr(i)o bg., to loiter lag behind ,,, dally dawdle hang about,,,. linger indolently idle loaf 1617. Amr.:lloetrach. Ar lafar. loetryn eg.. evening darkness between twilight and moonrise Ar lafar. loets eb.,() lodge temporary abode or residence , dwelling , lodging . 15–16g. Gw. hefyd lodies. loetsiaf:loetsio,loetsig,gw. lojiaf: lojio, lojic. lofaets, &c.eg . lovage ; alexanders , black lovage , horse - parsley . c. 1400. Amr.: llwfach. 1813. lofau e.. ll paraphernalia ,( untidy ) possessions . Ar lafar. lofft, gw. lloft. lüg1 eg. (bach. logyn ) ll. logiau . ()a log , block of firewood ; transf . and fig . large lump ( of meat , coal , &c .); person or thing of considerable size,‘ whopper ’. c. 1756. ()b apparatus for ascertaining rate of ship ’ s motion ; log - book ( of ship , school , &c .). 1868. Amllyfr lüg , tþ l . ( logiau ), gw. llyfr1 , tþ. lüg2 eg.( log Hebrew liquid measure ). 1588. logarithm eg. ll. - au . logarithm . 1938. logdy eg. ll. - dai . log - house , log - cabin .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38246 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3824 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1845. logfwrdd eg. ll. - fyrddau . log - board . 1851. logic, logician, logicwr, logicydd, logig, gw. lojic, lojisian, lojicwr, lojicydd, lojic. loglech eb.- log slate . 1851. loglyfr eg. ll. - au . log - book . 1851. Logos eg.. Logos 1792. logwd eg.. logwood 1866. logwm eg.,,,, talk conversation discourse comment observation . 1863–5. logwn, logwyn, gw. lwgws. loiaf: loia, ff. daf., gw. chwedleuaf: chwedleua. loig eb.. g tailboard of cart ; link which couples the plough - chain and the whipple - trees ; the pin which fits into the ratchet- bar or sword which regulates the tilting of the body of a cart. Ar lafar. loijiaf: loijio, loijin, gw. lojiaf: lojio, lojin. loiloc, ff. daf., gw. leloc. lojer eg. ll. - s . lodger . 1897. Gw. hefyd lojiwr. lojiaf, lojaf: loj(i)o, &c.bg . to lodge , dwell temporarily . 1547. lojic, &c.?.;,.e g logic reasoning argument 16g. lojicwr, lojicydd eg. ll. lojicwyr , lojicyddion . logician . 1604–7. lojin, &c.eg . ll. - s . lodging , temporary accommodation . 1716–18. lojisian eg.. logician 1552. lojwr eg. ll. - wyr . lodger . 1881. Gw. hefyd lojer. lol eb. (bach. ll. lolos , lolas ). jocular talk or comic behaviour , drollery , frivolity , joking,; jesting nonsense , tomfoolery , balderdash , meaningless ,, vain or trashy talk , tattle,, chatter clamour ; caterwaul , shrill and discordant cry ,. shriek

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38256 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3825 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16g. Cfn.:.loligyd: utter nonsense 1861. l. botes (maip): utter or sheer nonsense,. rubbish 1753. twt l.!: nonsense!. 1874. Amhai lol , gw. hai1 . lolaf: lolach, lolan, gw. loliaf: lolian. Lolard, -t eg. ll. - iaid . Lollard ; heretic , opponent of the established order . 15g. Gw. hefyd Loler. Lolardaidd a.,. pertaining to or characteristic of the Lollards Lollardian 1862. Lolardi e? b . ll. Lolardšau . ( a ) Lollardy . 1746. Lolardiaeth eb.;. Lollardy heresy 1488–9. Cf. Lolerai. lolas, gw. lol. lolen, gw. lolyn. Loler eg. ll. - iaid . Loller , Lollard . 15g. Gw. hefyd Lolard. Lolerai eb., Lollery Lollardy ;. heresy 16g. Cf. Lolardiaeth. Loleraidd a.,. pertaining to or characteristic of the Lollards Lollardian 18–19g. loles eb., gossip chatterbox , babbler ,, tattler silly woman . 18g. lolfa eb. ll. - feydd . lounge , sitting - room . 1956. lolgi eg. ll. - gwn . chatterer , babbler , tattler , simpleton . 1769. loliaf, -af: lol(i)an, lolio, lol(i)ach bg.acweithiaugydagrymenwoli’rbe. to joke,, jest dabble (.. e g in poetry ); clamour , prate , prattle , talk nonsense , babble , chatter;, loiter dawdle ,;,. loaf loll lounge 1672. lolipop eg. ll. - s . lollipop ; also derog . of person . Ar lafar. lolos, gw. lol. lolyn eg.(b. lolen ). chatterer , babbler , prattler ,one who talks nonsense , fool , dullard ; one given to jesting,. wag 1769. Lombard, Lwmbard, -t eg. ll. - iaid . a Lombard , Longobard ; a native of Lombardy . 1445–75.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38266 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3826 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Ampowdr lwmbart , gw. powdr. Gw. hefyd leds lwmbart, Longobard. -lon, -llon oldd. a ychwanegir at enwau i lunio a., sydd gan amlaf yn dynodi cyflawnder o ryw ansawdd neu feddiant ohono, e.e. (bod ( d ) lon , creulon , dicllon,,,, ffyddlon graslon gwythlon heddychlon ,,. prydlon rhadlon lýn1 eb. ll. lonydd . lane , by - road ; road ; also fig . 1567. Cfn.:.lýn fach: track leading to a farm 1913. l. gefn: back lane,- by way ,- by road .Arlafar. y l. goch: the red lane,. facet for the throat .g.18 l. ddi#yg: blind lane,--.Arlafar. cul de sac l. wlad: country lane. Ar lafar. l. fawr= l. bost. Ar lafar. l. bost: turnpike road,,(.,..,).? main road highway lit post i e mail road 1837. lýn2 eg., lawn kind of fine linen resembling cambric . 15–16g. Amr.: lên. 1768. lonc, gw. ling-di-long. lonciaf: loncian bg.,. to proceed or run slowly jog 20g. lonciwr eg. ll. - ywr . jogger . 20g. loncyn, gw. lincyn-loncyn. London (chwarae London), L. iorcs, gw. chwaraeaf: chwarae, iorcs. londri, gw. landri. Longobard eg. ll. - iaid . a Longobard or Lombard . 1866. Gw. hefyd Lombard. lonsiaf: lonsio, gw. lansiaf1 : lansio. lorans, gw. lawrans. lorasteinas eg.. laurustinus 1769. lord eg. (bach. lordyn , ac weithiau digwydd y ll. bach. lordach ) ll. - iaid . lord , peer,, baron nobleman , landlord , landowner ; often used disparagingly of one who is domineering or who indulges in an over-. luxurious mode of life 1828. Gw. hefyd landlord, meilùrd. lordaf: lordo, lordan, gw. lordiaf: lordio. lordaidd a.,, lordly noble aristocratic , majestic , stately , dignified ; assuming airs of importance or grandeur,, arrogant disdainful ,. haughty 1835. lordeiddiwch eg.( lordliness as a rule in derog .),,, sense arrogance haughtiness disdainfulness. 1943. lordiaeth eb.. lordship

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38276 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3827 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1876. lordiaf, -af: lord(i)o, lord(i)an bg.. a to lord it ( over ), domineer . 1896. lording eg. ll. - s . lording , kind of highly - prized sharp green apple ; also fig . 15g. Gw. hefydafal1 —a. lording (At.). lordyn, gw. lord. lorel, lawrel, lawrial, lawriel eg.( bay -) laurel , bay - tree ;? laureole , spurge laurel . c. 1548. Amr.: lawres, lawries. 1707. lawrus, lawrws. 14g. lorer. c. 1400. loryf. 16g. Gw. hefyd lawri, llawryf. lorens, gw. lawrans. lorer, gw. lorel. lori, gw. lorri. loriaf, lowraf2 : lorio, lowro bg.. a to lower , allow to descend gradually , also fig .; degrade,,. humiliate humble 1876. loriot eg., loriot golden oriole . 1615. lorri eb. ll. loršau , lorris . lorry . Ar lafar. Cfn.:.lorri anifeiliaid: livestock carrier 1931. l. goed: (i)timber - lorry .Arlafar.(ii) buggy used for carrying timber underground in a mine .Ar lafar. l. lo: coal- merchant ’ s vehicle , coal - lorry . Ar lafar. l. wartheg: cattle- lorry , livestock carrier . Ar lafar. l. laeth: milk- lorry , lorry which conveys milk from the farm to the creamery or depot . Ar lafar. l. ludw: dust-,‘-’.Arlafar. cart ash cart loryf, gw. lorel. lüs, losgrùn, ff. daf., gw. lodes. losin e. ll . ac weithiau fel eg . (un. b. - en , losen ). sweets . 1908. Cfn.:losin caru: kissing comfits , cachous . Ar lafar. Amsiop losin , gw. siop. losinjer eb.-. cough sweet Ar lafar. lot eb. ll. - iau , - s . ()a lot , omen - stick ; what falls to a person by lot , one ’ s lot or allotted portion , share;’ person s fortune ,, fate or destiny . 15–16g. ()b piece or parcel of land , plot , allotment . 18–19g. ()c lot , item ( often of a collective nature ) to be sold at an auction - sale ; number

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38286 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3828 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY or set of persons or things of same kind or somehow associated( often in depreciatory sense); ( colloq .) considerable number , amount , &c ., good or great deal , much,;( many preceded by the art .)( the whole of a certain number ,.), &c the complete collection or set. 1839. Ambwrw lot , tynnu l ., gw.bwriaf: bwrw (At.), tynnaf: tynnu. loteri, gw. lotri. lotiaf: lotio ba., to lot divide or group into lots ( as for auction ,), sale collect or list together. 1880. lotos, gw. lotus. lotri, loteri eb.; lottery sometimes fig . matter of pure chance and uncertainty . 1747. Cfn.:-(.).lotri droi: lotter wheel lit spinning or revolving lottery 1787. lotus eg.( Greek ) lotus ; lotus ( water - lily ). 1604–7. Ampren lotus , gw. pren. lotwydden eb.-, lote tree lotus -. tree 1707. louaf: loua, ff. daf., gw. chwedleuaf: chwedleua. low eb.,,. smart blow given with the hand slap smack 18g. lowans,lowens,lowiaf:lowio,low(i)edig,gw. lwfans,lwfiaf:lwfio,lwfiedig. lownsed, gw. lansed1 . lownsgae eg., lancegay light spear or lance . 15g. lowntre, gw. lowtre. lowraf1 : lowro bg., to lour become cloudy ,, dull or overcast (,.). of sky &c Ar lafar. lowraf2 : lowro, gw. loriaf: lorio. lowrig, gw. llawrig. lowryn eg.. overcast sky Ar lafar. lowsed, gw. lansed1 . lowt1 eg. (b. lowten ) ll. - iaid . lout , blockhead , dullard , dolt , numskull ; clumsy , ill-,,,. mannered fellow bumpkin boor churl 16–17g. lowt2 eg.ynyrymad.adferfol o lowt i lowt . step by step , slowly , leisurely . Ar lafar. lowtiaeth eb.,,,. lack of understanding stupidity blockheadedness loutishness 1876. lowtiaf: lowtio ba.,,,,,. to despise disdain spurn scorn mock deride

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38296 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3829 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16g. lowti-lach, lowti-latsh a.,,,(). slouching slovenly clumsy awkward of gait Ar lafar. lowtre e?. b run , open ground ; rough land , untidy place , dilapidated building , &c .; locality,, district neighbourhood . Ar lafar. Ludiad, Lydiad2 eg. ll. - iaid . one of the ‘ men of Lud ’, a tribe which lived apparently in the confines of Egypt,. and was renowned for its warriors and bowmen 1588. lulo eg.,. lout fool 1897. Gw. hefyd llelo. lumen, gw. lwmen. lumff, gw. lymff. lumniaf: lumnio ba.(,,.). to illuminate manuscripts letters &c 15g. luned eb.. linnet 17g. lupin, gw. liwpin. lur, lyr eg., lure udder of cow ,. &c 1547. Amr.:g.llur, llyr3 . Dchr. 17 lurs, gw. llurs. lus, gw. luws. lusen, lusennwr, lusenwaith, gw. elusen, elusennwr, elusenwaith. lusern, gw. llusern. lusérn, gw. liwsérn. Lusifferaidd, Liwsifferaidd, &c.a . Luciferian ( often with ref . to pride ), Satanic , devilish,,. fiendish infernal 1744. lusti, lustïaf: lustïo, gw. lysti, lystïaf: lystïo. lustr eg. ll. - au . lustre , period of five years . 1661. lut, gw. liwt1 . lutenant, lutenont, gw. lifftenant. Lutheraeth, gw. Lutheriaeth. Lutheraidd a.. Lutheran 1798. Amyr Eglwys Lutheraidd , gw.eglwys (At.). Lutheranaidd a.. Lutheran

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38306 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3830 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1933. Lutheraniad eg. ll. - iaid . a Lutheran . 1653. Gw. hefyd Lutheriad. Lutheraniaeth eb.. Lutheranism 1933. Gw. hefyd Lutheriaeth. Lutheriad eg. ll. - iaid . a Lutheran . 1609. Lutheriaeth, Lutheraeth eb.(). Luther an ism 1798. luwnatic a.. lunatic 1545. luws eg.,(- luce full grown ) pike as charge ( in heraldry ). 16g. luwt, gw. liwt1 . luwter eg.- lute player , lutanist . 16g. lw ebd.(?. interjection orig to incite a dog to the chase ) repeated as refrain . c. 1730. lîaf:lîo,lîans,gw. lwfiaf: lwfio, lwfans. lwba eg.,,,. lubber lout fool idiot Ar lafar. Gw. hefyd lwbi, lwbr, lwbyn. lwbi eg. ll. lwbšod . looby , lout , clown . 1604–7. Gw. hefyd lwba, lwbyn. lwbr eg.,. lubber lout 1547. Gw. hefyd lwba. lwbyn eg.,. lubber lout Ar lafar. Gw. hefyd lwba, lwbi. lwc eb.. g ()a luck , fate or chance regarded as bringer of good or ill fortune , fortuitous event() s affecting one ’ s interests ; one ’ s fortune or lot ( esp . good fortune , advantage or success considered as the result of chance rather than of effort or of merit), stroke of luck,. piece of good fortune 14g. ()b a certain sum returned by the seller to the buyer ( esp . in the sale of livestock), luck - money , luck - penny , han ( d ) sel . Ar lafar. Cfn.:=Arlafar.lwc bwngler,—mwngler,—mwngrel l. mwnci. l. dda,—da: good luck,,,.g. good fortune success prosperity 16 l. ddrwg: bad luck,. misfortune 1775. l. mul: fluke,,,(.’). piece of good luck happy chance accidental success lit donkey s luck 1944.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38316 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3831 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

lwc mwnci: fluke,,,(.’).Ar piece of good luck happy chance accidental success lit monkey s luck lafar. lwc mwngler, lwc mwngrel, gw.lwc bwngler . lwc y newyddian: beginner’. s luck 1944. fel y mae (bu) gorau’r l.: fortunately,. luckily 1849. pob lwc (iti, ichi)!: good luck( to you )!, best of luck ! Ar lafar. trwy (ryw) l.: by() any chance ; fortunately , luckily .1768. wrth (ei) l.: luckily(),, for him fortunately as luck would have it .1790. Amarian lwc , hai ( hei ) l ., gw.arian (At.), hai1 . lwciaf, -af: lwc(i)o bg., to be fortunate have a piece of luck ,. prosper c. 1730. lwcin-glas eg.-,. looking glass mirror 1828. lwcran eb.(.). Part of Fortune in astrol 1688. lwcus a., lucky fortunate , prosperous ( of person );, resulting in or associated with , good luck,;(,.), auspicious lucky of charm &c supposed to bring good fortune to the possessor;,. accidental fortuitous 1547. Ambag lwcus , gw.bag (At.). lwcusrwydd eg.. luckiness 20g. lwcustra eg., luckiness fortunateness ,,. success prosperity 1722. lwdo, gw. liwdo. lîens, gw. lwfans. lîeth, ff. lafar, gw. eilwaith. lwfa(e)ch, gw. lofaets. lwfans, lîans, lowans, lwfens, lîens, lowens, lîons eg.. b ()a permission , liberty . 1765. ()b allowance (.. e g of money to meet official expenses ), share ( of commodity , e .. g coal for the needy), limited portion or ration ( of food , &c .); allowance ( in reckoning , penalty,,.) demands &c made for special reasons , concession ,, tolerance permissible amount of deviation. 1837. Cfn.:.g.lwfans atodol: supplementary allowance 20 l. byw: subsistence allowance.g.20 l. car (petrol, teithio): car(, petrol travelling ) allowance .g.20 L. Cynhaliaeth Addysg: Education Maintenance Allowance.g.20 l. cynnal=g. l. byw. 20 l. y pen: capitation allowance.g.20 l. teulu: family allowance.g.20 l. treth: tax allowance.g.20 l. ychwanegol=g. l. atodol. 20 Ambwyta ( ei , &c .) lwfans , cwrw lîans , gw.bwytêf: bwyta (At.), cwrw (At.). Gw. hefyd alowans. lwfasus a., allowable permissible , admissible . 1707.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38326 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3832 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

lwfedig, lwfedigaeth, gw. lwfiedig, lwfiedigaeth. lwfens, gw. lwfans. lwfer eg. b . ll. - au , - i . louver , smoke - hole , chimney , chimney canopy or hood ; lantern-,., shaped open turret on the roof of a medieval hall &c for the passage of smoke and also the admission of light;..;(.)-. sometimes transf and fig in pl louver boards 14g. Amsimnai ( simdde ) lwfer , gw. simnai. lwfiad eg. ll. - au . that which is allowed or allotted , allowance , ration , share ; allowance(,,,.),. in reckoning penalty demands &c made for special reasons concession 1688. lwfiaf, lîaf, lowiaf,&c. : lwfio, lwfiad, lîo, lowio, &c.bg . a . to allow , let , permit;,, approve accept acknowledge ,,;( admit concede give or add or deduct )(, sum &c.) because of special circumstances . 1547. Amr.: llîo. 1672. Cfn.:.lwfio o: to approve of 1712. Gw. hefyd alowiaf: alowio. lwfiedig, lwfedig, lwedig, low(i)edig, &c.a . bfl . allowable , admissible , permissible,, approved sanctioned ,. lawful 1547. Gw. hefyd alowiedig. lwfiedigaeth, lwfedigaeth eg. b . ll. - au . allowance ( e . g . pension , grant ); allowance (,,,.),.in reckoning penalty demands &c made for special reasons concession 1707. Cfn.:.lwf(i)edigaeth blynyddol: annual allowance 1776. lwff, llwff eg. (bach. lwffyn ). 1. ()a hobble , step , hop , leap . 17g. ()b one who hobbles or walks with a limp , awkward fellow ; fool , lout ; idle gossip,. tattler Ar lafar. 2. windward side(). of ship Gw. y cfn. isod. Cfn.:.ar lw#: close to the wind 1450. lwffiaf, lwffaf, llwffiaf: lwff(i)an, llwffian bg.. a to eat noisily and ravenously , devour,,,;, gobble gorge gulp gossip tell tales . 1876. lwg1 , gw. lwc. lwg2 , gw. lwgs. lwgs e. ll . (un. b. lwg , lwgen ). rails , crossbars . 1776. lwgws, lwgwns ell. . (er ei ystyried weithiau’n un.) (un. b. lwgen ). lugs , lug-,-. worms sand worms Diw. 19g. Amr.:logwn, logwyn. Ar lafar. lwl eg.,., incessant noise or sound esp one of a monotonous nature with a lulling

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38336 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3833 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY effect;. lullaby 16g. Amcanul lwl , gw.canaf: canu (At.). lwlaf: lwlan, gw. lwliaf: lwlian. lwlen, gw. elwlen. Lwleri, gw. Lolerai. lwli eb.. lullaby 15g. Cfn.:.Arlafar.lwli bei lullaby Amcanu lwli ( babi ), hai lwli , gw.canaf: canu (At.)., hai-lwli. lwliaf, lwlaf: lwlian, lwlan ba., to lull induce to sleep with sounds or caresses ; delude into a sense of security,. &c 1672. Amhai lwlian , gw. hai-lwlian. lwl-lwl, gw. lwl. Lwmbard, lwmbwr, gw. Lombard, limbwr. lwmen, lumen eg.(.). lumen in biol 20g. lwmp, llwmp1 eg.(bach.g.() l l wmpyn , lympyn ,b.() l l wmpen , lympen )ll. lymp() i au , lympod . ()a lump (.. e g of dough , sugar , salt , clay , rock ), also fig .; swelling , protuberance , excrescence. 1753. ()b well - built stocky person or animal (.. e g ram ), strapping fellow , lubber , bumpkin , lout. 16g. ()c blow , box , buffet . 1707. Cfn.:lwmpyn brith: bull ’ s eye ( sweetmeat ). Ar lafar. Ampwdin lwmp , siwgr l ., gw. pwdin, siwgr. lwmpen, lwmpiaf: lwmpio, lwmp(i)og, lwmpyn, gw. lwmp, lympiaf: lympio, lympiog, lwmp. lwnd eg.,,,,. rough push shove thrust fling hurl Ar lafar. lwndaf: lwndo bg.. a to push roughly , jostle , elbow , shove , thrust . Ar lafar. lwns(h)1 eg.(bach.g. lwnshyn ). lunch . Ar lafar. lwns(h)2 e?. g predicament , mess . Ar lafar. lîons, gw. lwfans. lîp1 eg.(bach.b. lwpen )ll. lwpiau . loop ( in string , wire , &c .); knob ( of drawer ). 1828. lîp2 e?. g loop ( hole ), opening in a wall .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38346 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3834 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16g. lwpin, gw. liwpin. lwrcaeth eg.. the practice of shirking and of sponging on other people 1876. lwrcaf: lwrcan bg., to lurk hang around idly ,,, loaf dawdle waste one ’ s time going from house to house sponging. 1876. Cf. llerciaf: llercian. lwrcaidd a., loafing shirking , sponging , scrounging , lurking . 1863. Cf. lyrc, llercaidd. lwrcyn eg., idler dawdler , loafer , shirker , sponger , scrounger , lurker . 1876. Cf. llercyn. lwrd eg. (bach. lwrdyn ). dust , specks . 1876. lwrdaf: lwrdo bg., to be dusty rise in clouds of dust , crumble to dust . Ar lafar. lws a.,, loose slack not tight - fitting ( of garment ,.);( &c loose in moral sense ),, lax licentious,. dissolute 18g. lwsérn, gw. liwsérn. lwsti, gw. lysti. lwstraidd a., lustrous resplendent ,. bright 1609. lwts(h) eb. g . (bach.a g. lwts ( h ) yn , b. lwtsien ) ?a hefyd gyda grym ansoddeiriol. a quantity of liquid or semi-,.. liquid or of anything sloppy also transf and fig 16–17g. Gw. hefyd lwns(h)2 . lwtsiaf: lwtsian bg.. a to shake or stir up ( liquid in a vessel ), slop ( liquid ); make a splashing,, lapping or slurping sound ( of liquid in a vessel ). Ar lafar. lwtwn, ff. dreigledig, gw. glwtwn. Lwtheraeth, Lwtheraidd, Lwtheriad, &c., gw. Lutheriaeth, Lutheraidd, Lutheriad, &c. lwyn, llwyn2 eb. g . ll. - au , - i (ac eithrio yn ystyr 1 ( b ), y ff. lluosog sy’n digwydd gan amlaf). 1. ()a loin () s of human being or animal . 1588. ()b loin , part of animal considered as table joint . 1547. 2. Beibl.ganmwyaf. ()a the loins as the part of the body about which the clothes were bound, a

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38356 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3835 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY sword fastened,.,. &c also fig 1545. ()b the loins as the seat of physical strength and of generative power , sometimes transf.. and fig 1567. Amr.: lein2 . 1828. Cfn.:.g.lwyn flaen: fore loin 20 l. drwch: chump end of loin.g.20 Amgwregysu l ( l ) wynau , gw. gwregysaf: gwregysu. Gw. hefyd deulwyn22 , llefn . lwynwst, llwynwst eg.. lumbago 1814. lwyr,—l. ei ben, &c., gw. llwrw1 . lybeindiaf: lybeindio, gw. llibindiaf: llibindio. Lybiad, gw. Libiad. lybindiaf: lybindio, gw. llibindiaf: llibindio. lycaf: lyco, gw. leiciaf: leicio. lyco, lychgo, lechgo ebd.!, see behold !,! look Ar lafar. lychod, ff. l., gw. edlych. -lyd, -llyd oldd. a . (b. - led , - lled ) a ychwanegir at enwau, ansoddeiriau, a bonau berfau; fel rheol, grym bychanol neu ddifršol sydd iddo bellach (e.e. barddonllyd), ac yn gyff. golyga ‘yn tueddu’n bendant at (ansawdd, cyflwr, &c., a ddynodir), o natur, yn sawru o, braidd neu hytrach yn, lled, go’. Lydiad1 eg. ll. - iaid . a Lydian , inhabitant of Lydia in Asia Minor . 1732. Lydiad2 , gw. Ludiad. Lydiaidd a., Lydian pertaining to or characteristic of the inhabitants of Lydia in Asia Minor. 1858. Amy modd Lydiaidd , gw. modd. lyfel, lyfelaf: lyfelu, lyfelog, gw. lefel, lefelaf: lefelu, lefelog. lyfydaf: lyfydu, gw. llyfedaf: llyfedu. lyfftenant, gw. liftenant. lygad, gw. legat. lygiaf: lygio, lygian bg.. a to haul , lug , pull roughly , pull along , drag violently or with effort,, tug carry with difficulty , catch hold (). of 1828. lygindiaf: lygindio, gw. llygindiaf: llygindio. lygur eg., ligure a kind of precious stone . 1620. Amr.: lincur, lyncur. 1588.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38366 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3836 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

lyng eb. ll. - s . lung . 1828. lyli, gw. lili. lymbar, llymbar eg. ll. - s . lumber ; transf . big loutish person ; hard toil . Ar lafar. lymbec eg.,, limbeck alembic apparatus formerly used in distilling . 1545. lymbego eg.. lumbago Ar lafar. lymbrach bg., to walk slowly move awkwardly . Ar lafar. lymfow,—l. patri, gw.limbo—l. patrwm (patri ). lymff eg.. lymph 20g. lympen, gw. lwmp. lympiaf, lwmpiaf: lympio, lwmpio ba., to lump together put altogether in one ‘’,,lump sum group ,.( &c without discrimination ). 1851. lympin, gw. limpin. lympiog alumpy.. Ar lafar. lympyn, gw. lwmp. lymun, gw. noeth lymun. lyncs, lyncur, gw. lincs, lygur. Lyndner eg.,. a native or inhabitant of London Londoner 1672. lyra eb.. lyre 20g. lyrc eb.(bach.b.- en )ll.- s . lie , untruth . Ar lafar. Cf. lwrcyn. lyri, gw. lorri. l±s, l±sh eb.. intoxicating liquor or drink Ar lafar. lysard, llysard eg. b . ll. - iaid . lizard ; ( sometimes ) chameleon . 1588. Amr.: llasard. 1615. lysti, lwsti a.,, lusty stout corpulent , of massive build , robust , hale and hearty , capable,, strong vigorous , energetic . 1547. Cfn.:,.yn fyw(ion) lysti: alive and fine fettle full of life and energy 1846.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38376 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3837 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

lystïaf: lsytïo bg.(). to become stout er Ar lafar. lystirwydd eg., lustiness flourishing health ,, strength robustness ,,. vigour virility 1700. lytenant, lyter, gw.lifftenant, liter. cytsain, a’r bymthegfed lythyren yn yr wyddor Gymraeg; fe’i treiglir yn feddal gan ei throi ynl , ond erys yn ddigyfnewid ar ddechrau e. b. un. sydd yn dilyn y fan. a’r rhif.un , e.e. y llong, un llaw , ac ar ddechrau geiriau sy’n dilyn y geirynnau cyn , mor , ac yn , e.e.cyn lleied , mor llawen , yn llwyddiannus , yn llong . lla, gw. llaw1 . llab1 eg. ll. - iau . piece , strip . 1803. llab21 , gw. lab . llabardiaf: llabardio bg.,( to become dirty or soiled trail in the dirt of clothes hanging on a line,.). &c Ar lafar. llabed, labed, labet, lapet eb. g . (bach. g. llabedyn , b. llabeden , ll. - nau ) ll. - au , -.i ()a lappet , flap , lapel , revers , coat - tail ; strap , strip ; lobe , lobule ; appendage , appendix;. also fig 1547. ()b label ( also fig .). 1775. ()c label ( in her .). 1678. llabedaf: llabedu ba.. to label 1858. llabedog a.;. ligulate labelled 1873. llabi, labi eg. ll. llabšod . tall clumsy fellow , lout , booby , blockhead , lubber ; drudge ; something big or long,,‘’. lump whopper 1547. llabin eg.. sword 16g. Amr.: llabir. 1632. llabindiaf: llabindio, gw. llibindiaf: llibindio. llabir, gw. llabin. llabod, gw. llabed. llabrog, llabrwt(h), gw. llaprog, llaprwth. llabwst, labwst eg.(bach.g.() llabystyn ,b.() llabysten )ll.() llabystiaid , l() l abystiau , l () l abystiach . a lanky clumsy person , lout , booby , blockhead , lubber , idler,;; loiterer drudge something big or long ,,‘’. lump whopper 15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38386 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3838 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llabyddiad eg.( a stoning as a punishment ),. lapidation 1604–7. llabyddiaf, llebyddiaf: llabyddio, llebyddio ba.(.), to stone usu to death pelt with stones,;,. punish tire exhaust 14g. Amr.: llapyddio. 1551. llabyddiedig abflstoned.. . 1794. llabyddiedydd eg. ll. - ion . stoner , hurler of stones . 1794. llabyddiwr eg. ll. llabyddwyr . stone , hurler of stones . 1567. llabyddle eg. ll. - oedd . place of execution by stoning . 1912. llabyddllyd a.,,. afflicting painful distressing 1691. llabystaidd aoafish.. 1793. llabystddyn, gw.llabwst + dyn. llabysten, llabystyn, gw. llabwst. llac1 a. ll. - ion , lleicion , a hefyd fel eg . slack , loose ( also of bowels ), drooping , limp;, lax remiss , negligent , careless , indifferent , easygoing , inactive ;( of literary style ) not concise,;,;(,,.),,. diffuse sickly infirm of soil rock &c friable light loose 1547. Fele . slack ( of rope , sail , &c .). [].1783 Amcyfansoddair llac , gw. cyfansoddair. llac2 eg. (un. bach. llecyn ) ll. - iau . small pool ; a quicksand ; gap , lacuna . 1547. llaca egmudsludgemiredirtmuckpuddlefilthslime., ,,,, ,,. 16g. Amffwrnais laca , pwl ll ., gw.ffwrnais (At.), pwll. llacêd eg.,,,,,,; a loosening slackening release remission relaxing relaxation alleviation diuretic. 1701. llacêf: llacéu bg.. a to become slack , slacken , relax ; grow lax , unconcerned , or unmindful;,,,;,,;, grow feeble weaken droop flag lessen diminish abate make slack loosen,,,;, release let go free assuage alleviate . 16g. Gw. hefyd llaciaf: llacio. llacaidd a.( fair in health ), middling ,() rather unwell . 1716. llacaol a.,,;. loosening relaxing laxative relaxed 1803. llacawd, gw. llatgawd. Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38396 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3839 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llaceilyd a.,,. muddy miry dirty 1722. llacfoes, gw.llac12 + moes . llaci, gw. lacai. llaciad eg.,,. a slackening loosening relaxation 1632. llaciaf: llacio bg.. a to become slack , slacken , relax ; grow lax , unconcerned , or unmindful;,;,;,,,,; grow feeble flag lessen abate make slack loosen release let go free assuage,;(),. alleviate open the bowels act as aperient c. 1562. Cfn.:().Arlafar.llacio bwrw (glaw): to slacken of rain ll.’r gengl: to have a break from one’ s work ( lit . to slacken the girth ). Ar lafar. ll. gafael (yn): to loosen one’(). s hold on 1885. Gw. hefyd llacêf: llacéu. llaciol a.,,. slackening loosening relaxing 1924. llaco, gw. llacw. llacrwydd eg.,;,,, slackness looseness laxness laxity indifference negligence , carelessness,, inactivity lack of discipline , lack of morals ;,; infirmity weakness diffuseness(). of literary style 1632. llacw adf.( see over ) there , behold yonder , there is (). are 15–16g. llach, lach eb? g . ll. -( i ) au . slash , lash , stroke with a whip or thong ; also transf . and fig. 1722. Cfn.:.llach (lach) o ddyn: a tall vigorous man 1803. bod ê’i (bod ganddo (ei)) l. ar (rywun): to be‘’ down on ( someone ), have a bad word for (someone ). Ar lafar. dan l. (rhywun neu rywbeth): under the lash( of someone or something ), esp . fig . Ar lafar. Amrhoddi ( rhoi ) llach i ( ar ), gw. rhoddaf, rhof: rhoddi, rhoi. llachar a.ahefydfel eg .( extremely ) bright , brilliant , refulgent , shining , radiant , gleaming,, glittering glistening ,,,, flashing blinding dazzling burning bright ,, fiery also fig.; a gleam , flash ; ( dict .) anger . 13g. Amr.: llachr. 1867. Amtên llachar , gw. tên. llachardde a.( extremely ) bright , brilliant , also fig . 14g. llacharedig a.. bfl made brilliant . 1842. llacharedd eg.( intense ) brightness , glare . 20g. Llachau eprs..,gw. llachbren eg. ll. - nau . cudgel , truncheon . 1803.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38406 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3840 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llachdwn, llachdwm eg.. tub 1707. Amr.: lachdwm. 1753. Cf. lachdwn. Llacheufar, Llacheugyhafal, gw.Llachau + bêr, cyhafal. llachffon eb. ll. - ffyn . cudgel . 1803. llachiad, lachiad eg. b . ll. - au . a lashing , lacing , beating . 1775. llachiaf, lachiaf: llachio, lachio bg.. a to lash , whip , beat , strike , thrash , also fig . 1722. llachiog a.. lashing 20g. llachiwr eg. ll. llachwyr . cudgeller , beater . 1803. llachr, gw. llachar. llachraf: llachru bg.. a to shine . 1867. llachraidd a.. shining 1848. llachrog a.. shining 1851. llachwethan, gw. llywethan1 . llad1 eg. b . ll. - au , a hefyd fel a . liquor , ale ; gift ( esp . of liquor ), present ; grace , benefit,,,; blessing virtue goodness virtuous , beneficial , full of blessings . 13g. Amrhad a llad , gw. rhad. Gw. hefyd dylad, gorllad, gwinllad, llatgawdd, meddlad, penllad. llad2 eg.. a measure of grain 14g. lladaeth eg. b . ll. - au . blessing , benediction . 1803. lladaf: lladu ba., to bless confer a gift upon . 1803. lladai, gw. llatai. lladforaf: lladfori ba.,. to favour benefit Diw. 19g. Llading, Lladingaeg, gw. Lladin, Lladinaeg. Lladingaf: Lladingo, Lladingaidd, Lladingiad, Lladingiaith, Lladingwr, gw. Lladinaf: Lladino, Lladinaidd, Lladiniad, Lladiniaith, Lladinwr. Lladin, Llading, Ladin(g) eb..ahefydfel. g a Latin ( language ), also fig . 1346.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38416 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3841 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Fela . pertaining to the Latin language , ( writing or written , &c .) in Latin ; Latin (,,.).of people country &c 14g. Cfn.:(.-.).g.Lladin Canol: Medieval Latin c 7 15c 20 Ll. Clasurol: Classical Latin.g.20 Ll. Diweddar: Late Latin(. c 3 - 6c .).20 g. Ll. Isel: Low Latin.g.20 Ll. Llafar: Popular Latin,.g. Vulgar Latin 20 Ll. Modern: Modern Latin(. c 16th c .-).20 g. yn Ll.: in Latin,. latine c. 1300. AmLladin iaith ,( yr ) Eglwys L ., gîyl Ieuan Borth Ll .,gw.Lladiniaith, eglwys (At.), gîyl1 . Lladinaeg, Lladingaeg, Lladineg, Ladingaeg eb.ahefydfel. a the Latin language. 1595. Fela . pertaining to Latin , ( writing or written , &c .) in Latin . 1852. Cfn.:&c.,.yn Lladinaeg, : in Latin latine 1595. Lladinaf, Lladiniaf, Lladingaf: Lladin(i)o, Lladingo ba. to translate into Latin,. Latinize 1762. Lladinaidd, Lladingaidd, Latinaidd a., Latin Latinate , Roman ; having inherited Roman customs,(,,.), or speaking a Romance language of people country &c Romance(,.). of language &c 1567. Amyr Eglwys Ladinaidd , gw.eglwys (At.). Lladinddull eg.ac a . Latinism ; Latinate ( of style ). 1775. Lladineg, gw. Lladinaeg. Lladineiddiad eg.,. a Latinizing Latinization 1842. Lladineiddiaf: Lladineiddio bg.. a to Latinize . 1775. Lladineiddiedig a.. bfl Latinized . 20g. Lladinfardd, gw.Lladin + bardd. Lladiniad, Lladingiad, Ladingiad, Latiniad, &c.eg . ll. - iaid . a Roman ; Latin speaker or writer;. Roman Catholic 1592. Lladiniaeth, Latiniaeth eb.; Latinity Latinism . 1775. Lladiniaf: Lladinio, gw. Lladinaf: Lladino. Lladiniaith, Lladingiaith, Lladin iaith eb.. the Latin language 15g. Lladining a.(.),( Latin adj Roman of letters ,.). &c 1881. Lladinwr, Lladingwr, Lladinydd, Ladinwr, Latinwr eg. ll. - wyr , - yddion . a

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38426 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3842 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Roman;; Latinist Roman Catholic ; member of a Latin nation . c. 1400. lladmeiriaf: lladmeirio, gw. lladmeraf: lladmeru. lladmer, ladmer, lat(i)mer eg. ll. - iaid . interpreter , expounder ; ( oral ) translator ; speaker,. spokesman 14g. lladmeraf, ladmeraf, lat(i)meraf: lladmer(u), ladmeru, lat(i)meru bg.. a to interpret,, explain expound ; translate (). orally 1547. Amr.: lladmeirio. 1707. lladmeriad eg. ll. - au . interpretation , explanation , an expounding ; ( oral ) translation . 1827. lladmeriaeth, latmeriaeth eb. ll. - au . exposition , interpretation , explanation ; ()oral translation , paraphrase . 1567. lladmerydd eg. ll. - ion . interpreter , exponent , expounder , expositor ; ( oral ) translator;, speaker spokesman . 1588. lladmeryddaf: lladmeryddu ba.,. to interpret expound 1758. lladmeryddiad eg.,. interpretation exposition 1758. lladol a., gracious benedictory ,. good 1803. lladr ?.eg theft or stolen property . c. 1400. lladrad, lledrad eg. ll. - au , a hefyd fel a . ()a theft , larceny , a stealing , robbery ; stealth , surreptitious or furtive action ;( in )’ secret and dishonest removal of another s property together with the denial of his ownership;. jurisdiction over theft 12g. ()b stolen object , stolen property , stolen goods , plunder . 13g. Fela . stealthy , furtive , clandestine , surreptitious , secret ; stolen . c. 1199. Cfn.:=g.lladrad (lledrad) absen ll. anghyn(h)yrchol. 15 ll. anghyn(h)yrchol: theft where the stolen object is not found,,-.g. absent theft non manifest theft 15 ll. cyfaddef: admitted theft,.g. acknowledged theft 14 ll. cyhoeddog: notorious theft,.g. public theft 14 ll. cyn(h)yrchol: theft where the stolen object is produced,, present theft manifest theft .g.15 ll. cyswyn: reputed or imputed theft.g.14 ll. #yrnig: ferocious theft,.g. theft with destruction or damage 13 ll. gîydd=g. ll. cyn(h)yrchol. 15 ll. llosg: furtive arson.g.13 ll. nos: theft by night,- furtive night time crime or wrong .g. Diw. 15 ll. pen-#ordd: highway robbery. 1731. ll. yn llaw: hand-, having theft theft where the thief is taken with the mainour , manifest theft .g.14 i. l.=g. yn ll. 14 yn ll.: stealthily,, furtively surreptitiously ,.g. secretly 13 Amda lladrad ( lledrad ), dal ll ., dwyn l ., eiddo ll ., gw.da (At.), daliaf: dal

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38436 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3843 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY (At.),dygaf: dwyn (At.), eiddo. lladradaeth, lladrataeth eb.. g theft , a stealing . 1803. lladradaidd, lledradaidd, lladrataidd a.,, stealthy furtive clandestine , surreptitious,;. secret stolen c. 1400. lladradargraffaf: lladradargraffu ba.(,.). to pirate book &c 1780. lladradedrychaf: lladradedrych, gw.lladrad + edrychaf: edrych. lladradeiddiwch eg.,. stealthiness furtiveness 20g. lladradgaraf: lladradgaru, gw.lladrad + caraf: caru. lladradgarwch eg.. thievishness 1794. lladradglywaf: lladradglywed, gw.lladrad + clywaf: clywed. lladradguddiaf: lladradguddio ba.. to conceal 1632. lladradgyhoeddaf: lladradgyhoeddi ba.(,.). to pirate book &c 1780. lladrad-heliaf: lladrad-hela ba.. to poach 1780. lladradol, lledradol a.,,,. stealthy furtive secret hidden 13g. lladradolwg, lladradolygaf: lladradolygu, gw.lladrad + golwg, golygaf: golygu. lladraidd a.,. stealthy furtive 1675–1700. lladrataeth, gw. lladradaeth. lladratêf, lladrataf, lledratêf, lledrataf: lladrata, lledrata bg. a . a’i dilyn weithiauganynardd.ar . ()a to steal , thieve , rob , snatch , take , deprive of , kidnap . 13g. ()b to steal ( upon , away , &c .), come or go stealthily , creep . 16g. Amr.: lladrota. 1615. lledrota. Diw. 16g. lladrataidd, gw. lladradaidd. lladrataol athievish.. 1872. lladratawr, lladratwr, lledratwr eg. ll. lladratawyr , lladratwyr , lledratwyr . thief . 1604–7. lladratedig abflstolen.. .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38446 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3844 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1837. lladratgaeth a.. secret or furtive and grievous or distressing 15g. lladratgar, lledratgar athievishthieving.,. [].1783 lladron, ff. l., gw. lleidr. lladronach e.. ll petty thieves , pilferers . 1740. lladronaf: lladroni bg.. a to steal , thieve , pilfer , filch , be ( come ) a thief ; pilfer of filch from;;. make a thief of accuse of theft 1803. lladronaidd a., thievish pilfering ,-;,, light fingered stealthy furtive surreptitious . 16g. lladroneiddrwydd eg., theft a pilfering ; disposition to pilfer . 1632. lladrones eb. ll. - au , - i . female thief , also fig . 14g. lladrongar athievish.. 1864. lladronig a.,,. thieving pilfering thievish 18–19g. lladronllyd a., thievish pilfering . 1769. lladronol athievishstolen.;. 1862. lladwin, gw.llad1 + gwin. lladdaf: lladd,œ lladdu bg..a’rbe.fel. a a ()a to kill , put to death , slay , slaughter , murder , also fig ., destroy , put an end to,;(,,.);(,.). defeat kill time hour &c yield good &c meat 13g. ()b to cut ( down , off , out ), mow , fell . 13g. ()c to strike , hit , beat . 9g. ()d to lessen , destroy , or neutralize the effect or activity of ( illness , substance , &c .), alleviate,, assuage or relieve (), pain render less severe ,(), break fall deaden or muffle (sound ), quench ( thirst ), extinguish ( fire ), slake ( lime ), reduce strength of , dilute ().liquid 15g. Fela . for slaughter , to be killed ; ? killed , dead . c. 1400. Cfn.:,(),.g.lladd ê chryman (o gryman): to reap cut down with a hook also fig 13 ll. ê llif: to saw. 1547. ll. ê llif ddur (llifddur): to file. 1547. ll. ê phladur: to mow.g.14 ll. yr aderyn yn yr wy: to nip in the bud(. lit to kill the bird in the egg ).1658.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38456 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3845 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ll. allan: to cut corn by mowing away from the unmown corn. Ar lafar. ll. (yr) amser: to kill time. 1832. ll. ar: to run down,,,. criticize adversely depreciate denounce 1743. ll. arian byw: to kill quicksilver,.g. destroy the fluidity of mercury Diw. 16 ll. cais (ar): to judge of,, estimate take a scantling (). of 1630. ll. calch: to slake lime.g.18 ll. celain (celanedd, calanedd): to commit murder,.g. slaughter 13 ll. cerrig: to cut or break stones. c. 1700. ll. (y) codwm: to break one’.Arlafar. s fall ll. cwlwm (clwm, cwlm): to knot,.g. tie a knot 14 ll. cwys: to make a furrow,.Arlafar. plough ll. cynhaeaf: to reap the harvest. 1866. ll. dau aderyn (dwy frên) ag un garreg (ergyd): to kill two birds with one stone. 1753. ll. dieithr: to dissemble,,. dissimulate malinger 1604–7. ll. ei (fy, dy,&c. ) hun(an): to kill oneself , commit suicide ; to over - exert oneself . Ar lafar. ll. eithin: to cut gorse.g.14 ll. i fyny: acommandtoadogtogohigherwhengathering sheep in the mountains. Ar lafar. ll. gwaed: to bleed,. let blood c. 1400. ll. gwair: to mow(). hay 1546. ll. gweirglodd: to mow a meadow.g.14 ll. i mewn: to cut corn by mowing towards the unmown corn, necessitating its being bound into sheaves immediately. Ar lafar. ll. lladdfa: to() make a slaughter ,.g. slay 14 ll. llafur= ll. þd. 1775. ll. llif: to saw;? sharpen a saw .1582. ll. mawn: to cut peat.g.16 ll. mochyn: to kill a pig(. fig of an important event with unusual activity ).Arlafar. ll. ei (dy,&c. ) fochyn: to offend , make jealous ( lit . to kill one ’ s pig ). Ar lafar. ll. neu grogi: to put to the sword or hang,.g. behead or hang 14 ll. pen: to cut off a head,, behead decapitate .g.13 ll. poen: to kill or deaden pain.g.20 ll. y sar# yn yr wy= ll. yr aderyn yn yr wy. 1865. ll. sîn: to deaden or muffle sound.g.20 ll. tên: to strike or kindle a fire.g.14 ll. tro: to serve the purpose. 1691. ll. tywyrch (tywarch): to cut turf. 1707. ll. þd: to reap or cut(). down corn 1632. ll. ymaith: to cut off. 1632. ll. yn (farw) gelain (gegoer): to kill outright. 1775. ll. yn farw: to put to death,, kill slay , also fig .g.14 fel ll. nadroedd: at full speed, with might and main ( lit . like killing snakes ). Ar lafar. Amcar lladd , tþ ll ., gw. car1 , tþ. lladd-dy eg. ll. - dai . slaughterhouse , abattoir . 1632. lladdedig abfl. . ll. - ion , a hefyd fel egb . . ()a killed , slain , slaughtered ; smitten ; cut , mown ; killing ; also fig . 13g. ()b deprived of its effect or activity , neutralized , diluted . Diw. 16g. Feleslainmanorbeast . ( ). 14g. lladdedigaeth eb. ll. - au . slaughter , carnage , massacre , murder . c. 1400. lladdfa eb. ll. lladdfêu , lladdfeydd , lladdfaoedd . slaughter , carnage , massacre , destruction;,();. corpses the slain abattoir 14g. Amgwneuthur ( gwneud ) lladdfa , lladd ll ., gw.gwnaf: gwneuthur (At.), lladdaf: lladd. lladdfan eb.,, place for killing animals for food or sacrifice slaughterhall

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38466 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3846 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY slaughterhouse,. abattoir 1588. lladdfre eb.;,,. military camp front of battle field of battle battlefield 1707. Cf. llanfre. lladdfrwyn, gw. llafrwyn. lladdgar a.,;,,;, inclined to kill or murder murderous deadly fatal mortal oppressive killing,. exhausting c. 1400. lladdgarwch eg.. propensity for killing 18g. lladdgi eg. ll. lladdgwn . killer dog . 18–19g. lladdiad1 eg. ll. - au . a killing , slaying , murder , slaughter ; cutting , mowing ; the amount of hay mown during a given period. Dchr. 14g. Gw. hefyd lleiddiad2 . lladdiad2 eg. ll. - iaid . killer , murderer . 1606. Gw. hefyd lleiddiad1 . lladdiant eg., death a killing . 15g. lladdoglau eg.ahefydfel a .( a ) deodorant . 1965. lladdol a.,. killing deadly 1803. lladdwr eg. (b. lladdwraig ) ll. lladdwyr . killer , murderer , slayer ; cutter ( of hay , peat,.). &c 14g. Cfn.:.g.lladdwr celain (celanedd): murderer 16 ll. di-boen: humane killer.g.20 ll. dîr: boy formerly employed in coal--.Ar pit to empty water that had collected at the coal face lafar. ll. gwair: mower. 1604–7. llaer e?. g ebb , extreme limit of ebb - tide . 14g. llaered e?. b part of shore between high and low water marks which may be crossed at low tide,. strand 1776. Gw. hefyd lleuryd. llaes a. ll. -( i ) on ( lleision ), a’r ll. fel e . ll . loose , free , slack ; light , loose ( of soil ); negligent,,;,;,;(,,,.), careless lax slow tardy low deep long of dress hair beard &c flowing, trailing ; long (- continuing ) ( of sound , &c .); humble , modest , demure , obsequious; sad ;( in phonet .) fricative , spirant ,‘ aspirate ’( of cons ., mut .),‘ aspirated ’ (.);(.).of cons pl fricatives 10g. Cfn.:&c.,.llaes ei foes (eu moes, ): bowing low obsequious 1703. Amcytsain l ., dillad llaes , treiglad ll ., trowser ( trowsus ) ll ., gw.cytsain (At.),

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38476 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3847 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY dillad, treiglad, trowser. Gw. hefyd hirllaes. llaesad, gw. llaesiad. llaesêd eg. ll. llaesadau . decline , decay ; remission . 1744. Gw. hefyd llaesiad. llaesaf: llaesu bg.. a ()a to hang down , droop , incline , go down , sink , also fig .; fall ( of face ); become loose,,‘ relax let oneself go ’, slacken one ’, s hold be dislocated ( of joint ,.), &c be put out of joint;, abate die down , weaken , become feeble ,, flag languish ,, pine recede,,,, flinch fail cease draw to a close ( of a period of time );(.) phonet become fricative or spirant(.). of cons 13g. ()b to lengthen ( garment , &c .); let down , allow to hang ; bring low ; loosen , slacken , release,, free relax ;(.) med cause laxity or looseness (), in loosen the bowels (); of (.)(.),phonet make cons fricative spirantize ,‘’;, aspirate lessen make slow (), er be slow() er in , modify , soothe , assuage , ease , stay . 13g. Cfn.:,,,.llaesu ar: to soothe assuage ease lessen 1672. ll. bochau: to look surly,(. sulk lit to let one ’ s cheeks hang ).1787. ll. clustiau: to be inattentive to what is said(. lit to let one ’ s ears hang ).1694. ll. dwylo (llaw): to become idle,, weak or indifferent ,; flag stay one ’ s hand ()(. s lit to let one ’ s hand() s hang ).1588. ll. gafael: to loosen one’,.g. s hold let go 16 ll. gwefl: to pout,. esp with displeasure of contempt (. lit to let one ’ s lip hang ).1588. ll. llawdr: to undo one’( s trousers to ease oneself ).1794. ll. ’n ýl: to fall back or away.g.15–16 ll. tannau: to slacken the strings of a musical instrument. 1752. llaesbais, llaesblaid, gw.llaes + pais, plaid. llaesedig a.. bfl slackened , hanging down , feeble , weak . 1588. llaesedigol a.(). remittent of fever [].1783 llaesedd eg.. slackness [].1783 llaesen eb.. a slut [].1783 llaesferch eb.. demure or modest daughter 14g. llaesgad eb.. weak battling c. 1300. llaesglog, gw.llaes + clog1 . llaesglust eb. ll. - iau , a hefyd fel a . long hanging ear ; having long hanging ears,- lop eared , flap - eared ; lappet or streamer of head - dress ,- ear flap . 1775. llaesglustiog a. having long hanging ears ,-,-; lop eared flap eared having lappets or streamers(-). of head dress 1780.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38486 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3848 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llaesgob, gw.llaes + cob. llaesgrwn a.(b. llaesgron ). full or rounded and pendent . 15g. llaesgrys, gw.llaes + crys. llaesiad, llaesad eg., release a slackening , loosening , or relaxing , relaxation , dislocation(,.);; of joint &c remissness a lowering or falling ;;(.) decay in phonet spirantization,‘ aspiration ’. 1632. Cfn.:. Meddygllaesiad yr eisteddle: prolapse of the rectum .1759. ll. y fam: prolapse of the womb. 1759. Gw. hefyd llaesêd. llaesiant eg.,,,,. a slackening loosening or relaxing relaxation abatement 1727. llaesir, llaeslawes, gw.llaes + hir, llawes. llaesodr, llasodr eb. g . ll. - au . a standing ( of a cowshed ); cowshed ; litter placed under the cattle there,.;,,. also transf floor platform paving c. 1425. llaesodraf, llasodraf: llaesodri, llasodri ba.,., to place straw &c under (),;.animals bed pave 1632. llaesodre, gw.llaes + godre. llaesodredig a.. bfl paved . 1778. llaesodren, llasodren eb.. gutter or drain behind the cattle in a cowshed c. 1425. Gw. hefyd llysowtbren. llaesol a.( of partial negation of adverbs of manner ,.);(, in gram remittent of fever in med.). p. 1584. llaesown, llaesrawn, gw.llaes + gown, rhawn. llaesrwydd eg.. slackness [].1783 llaesteg a.- well modulated , melodious , soft and sweet , seemly and fair . c. 1300. llaester eg.,; slackness looseness lightness ();,, of soil laxness laxity backwardness , apathy,; coldness long or flowing condition ,,. length depth 14g. Gw. hefyd llaestwr. llaestin a.- fat arsed . 17g. llaestra eg.,,( looseness slackness laxity of the bowels );,. laxness neglect 1599. llaestrist a., sadly drooping drooping and dejected .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38496 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3849 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

14g. llaestro a.. having a slight twist 1722. llaestrwch, llaestrwyn, gw.llaes + trwch2 , trwyn. llaestwr eg.,. long or flowing condition length Ar lafar. Gw. hefyd llaester. llaeswallt eg.ahefydfel a . shoulder - length hair . 15g. Fela . long - haired , unshorn . 15g. llaeswan a.(). gentle and soft of a voice Dchr. 15g. llaeswawd eb.. long or ribald poem c. 1400. llaesweflog a.-, chap fallen pouting . 19g. llaeswisg eb. ll. - oedd . a long , loose garment , cassock , robe , stole , gown . 1604–7. llaeswr eg. ll. - wyr . subduer , restrainer , overcomer . c. 1400. llaeswynebaf: llaeswynebu ba.-. to face half heartedly 1740. llaeth eg. ll. (prin) - au . ()a milk , milk - like substance , latex ; sometimes fig . 13g. ()b milt , soft roe . 1725. Cfn.:.llaeth a mól: milk and honey 1346. ll. almons: almond milk. c. 1566. ll. anwedd(og): evaporated milk.g.20 ll. ardyst: tuberculin-.g. tested milk 20 ll. banadl:broom milk,..’,, infusion of broom in milk1793. Bot ll. y blaidd: wolf s milk sun spurge Euphorbia helioscopia. 1604–7. ll. brith=g. ll. mysg. 18–19 ll. bron(nau),—y fron:breast-. milk c.1400. Bot . ll. bron Mair: lingwort , Jerusalem cowslip , Virgin Mary’, s milkdrops sage of Jerusalem , Pulmonaria officinalis .1633. ll. brwmstan: milk of sulphur. 1816. ll. buwch,—y fuwch: cow’.Arlafar. s milk ll. y fuwch goch: tea containing a drop of rum; beer ( lit . milk from the red cow ). Ar lafar. ll. buwch benwen: the milk of a white-( headed cow considered a specific for rickets ).Arlafar. ll. cadw:milk kept for churning..1783. Bot llaeth y gaseg: honeysuckle . 1894. ll. caws: coagulated milk.g.18 ll. y gorlan: sheep’.Arlafar. s milk ll. crych(i) = ll. cadw. 1803. (ii)milk which is about to become butter . 1810. ll. cyddwys(edig): condensed milk.g.20 ll. cymysg:sillabub..1725. Bot ll. y cythraul: devil ’,, s milk petty spurge Euphorbia peplus . 1604– 7. ll. dafad,—defaid: sheep’. s milk 1588. ll. dihufen= ll. sgim. 1851. ll. efrith: skimmed milk;( sweet milk as opposed to buttermilk ).Arlafar. ll. enwyn: butter-. milk 1605–10.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38506 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3850 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ll. #res: fresh milk. 1862. ll. gafr,—geifr:goat’. s milk c.1400. Bot . ll. (y) geifr: honeysuckle , woodbine . 1632. ll. gast: a bitch’.g. s milk 14 ll. glas= ll. sgim. 1773. ll. gwartheg= ll. buwch. c. 1400. ll. llefrith sweet milk();. as opposed to buttermilk full cream milk c. 1730. ll. lleuad: type of fungus,? milk cap , Lactarius ( lit . milk of the moon , moon - milk ).1757. ll. llo bach= ll. mysg. Ar lafar. ll. maidd: whey. 1725. ll. y fam:mother’. s milk1776. Bot . ll. y famaeth: sea spurge , Euphorbia paralias .g. 20 ll. melyn= ll. mysg. Ar lafar. ll. y forwyn: maiden(’ s ) milk , lac virgineum , lac virginis , milk - like precipitate produced by mixing a salt solution with a lead acetate solution.g. Diw. 16 ll. mwnci: beer;(.’).Arlafar. intoxicating drink lit monkey s milk ll. mysg: first milk after calving,. beestings 1725. ll. newydd: beestings;, new milk sweet milk , fresh milk .1759. ll. newydd odro: fresh milk. 1759. ll. newyddien= ll. mysg. 1722. ll. newyddol= ll. mysg. Ar lafar. ll. (o) dan ei fam: milk from the cow,, new milk sweet milk , fresh milk ;’.. mother s milk1776. Bot ll. berllys, gw.llaethberllys . ll. powdr: dried milk,- milk powder .g.20 ll. seml= ll. maidd. 1725. ll. sgim,—ysgum: skimmed milk. 1851. ll. sur: sour milk,. milk kept for churning 1776. ll. sych=g. ll. powdr. 20 ll. tor= ll. mysg. 1604–7. ll. torro= ll. mysg. Ar lafar. ll. trwyddo: unskimmed milk,. milk as it comes from the cow 1860. ll. tun: tinned milk.g.20 ll. ymenyn=.gw.. ll. enwyn.1831. Bot ll. ysgall, llaethysgall ll. ysgum,gw.ll . sgim . Bot . ll. (yr) ysgyfranog = ll. y blaidd. 1547. Ambara llaeth , Bwrdd Marchnata Llaeth , bwyd ll ., celwrn ll ., cunnog l ., cywair ll ., ffatri l., gwythšen l ., lorri l ., lliw ll . a chwrw , posel ll ., pot ll ., potel l ., potes ll ., pwdin ll., pwdin ll . brith , pwdin ll . tor , siwg l ( l )., siwgr ll ., sucan ll ., tafarn l( l )., tatws ll ., tþ ll ., gw.bara1 (At.), bwrdd, bwyd, celwrn, cunnog, cywair, ffatri, gwythïen, lorri, lliw1 , posel, pot, potel, potes, pwdin, siwg, siwgr, sucan, tafarn, tatw, tþ. Gw. hefyd oferllaeth. llaethaf: llaetha, llaethu, llaetho bg.. a to yield milk , lactate ; feed with milk ; collect or beg milk;, turn to milk become like milk . c. 1250. llaethai eg. b . ll. llaetheiod , llaetheion . beggar of milk . 1722. llaethaidd amilky.. 1776. llaethban, gw. lleithban. llaethberllys e..( tf marsh ) milk parsley , marsh hog ’ s fennel . 1813. llaethdwymyn eb.(,,.). milk fever in cattle goats &c 1848. llaethdy eg. ll. - dai . dairy . 12g. Gw. hefyd tþ—t. llaeth. llaethddwfr eg.- milk water . 1796.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38516 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3851 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llaetheg eb.. dairying 20g. llaetheiddrwydd eg., milkiness lactescence . 1776. llaethes eb., milch cow milking cow . 1904. llaethfa eb. ll. - feydd . dairy ; creamery . 1850. llaethfab eg. ll. - feibion . a suckling child . 1794. llaethfaen e?. b a kind of stone which , powdered and mixed with milk , was considered an antidote for hydrophobia or rabies. 1888. llaethferch eb. ll. - ed . milkmaid , dairymaid . 1831. llaethforwyn eb. ll. - for ( w ) ynion . milkmaid . 1836. llaethfwyd eg.,,-. food made with milk dairy product milk diet c. 1400. llaethgell eb. ll. - oedd . dairy . 17g. llaethglefyd eg.(). milk fever in women 1831. llaethgnau e. ll . (un. b. - gneuen ). soft - shelled nuts , ? filberts . 1604–7. llaethiad eg. ll. - au . lactation ; a turning to milk . 1800. llaethig alactic.. 1858. llaethiog, gw. llaethog. llaethlestr eg. ll. - i . ()a milk - vessel . 14g. ()b a lacteal ( in physiology ). 1815. llaethliw, gw.llaeth + lliw1 . llaethlo eg. ll. - loi , - loeau . a sucking calf ; fig . a milksop . 16–17g. llaethlyd1 a.-,. milk like milky 1776. llaethlyd2 , gw. llathrud. llaethlys eg.. b spurge ;( common ) milkwort .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38526 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3852 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1604–7. Cfn.:(),.llaethlys eddïog: common milkwort Polygala vulgaris 1897. ll. lydanddail: ?,-,broad spurge large leaved spurge Euphorbia platyphyllos .1604–7. ll. y meysydd: hawkweed,.g. Hieracium 18 llaethmon eg. ll. - myn . milkman , dairyman . 20g. llaethnaws eb.. chyle 1832. llaethnawsol a., lacteal conveying chyle . 1842. llaethoen eg. ll. - îyn . sucking lamb . 1588. llaethog a.,;-;;,, abounding in milk milch milk like milky pertaining to milk lactic of milk;, lacteal conveying chyle . 13g. Ambuwch laethog , y Ffordd L ., y Llwybr Ll ., llysiau ll ., paent ll ., ysgall ll ., gw. buwch, ffordd, llwybr, llysiau, paent, ysgall. llaethogrwydd eg.. milkiness 1776. llaethol a.-,; milk like milky lactic , lacteal , of milk . 13g. Amy Gwregys Llaethol , gw. gwregys. llaetholaf: llaetholi bg.,. to become like milk turn to milk 1604–7. llaethreg, gw. llaethwraig. llaethrodd a.,-,-. lactiferous milk giving milk producing 1861. llaethwen, ff. f., gw. llaethwyn. llaethwr eg. ll. - wyr . dairyman , milkman . 1604–7. llaethwraig eb. ll. - wragedd . milkmaid , dairymaid ; cow that yields much milk , good milker. 1688. llaethwy eg.. egg custard 17g. llaethwyg e.. tf milk - vetch . 1813. llaethwyn a. (b. llaethwen ) ll. llaethwynion . milk - white ; milky . c. 1588. AmyFforddLaethwen , gw. ffordd. llaethyddiaeth eb.; dairying dairy farming . 20g. llaethyddol a., dairy dairying . 20g. llaethyg e. ll . (un. b. - en ). lettuce ( s ). Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38536 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3853 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1813. llaethysgall e. ll . (un. b. - en ). sowthistles ; also sometimes of other types of thistle , e . g . milk thistle. 1545. Cfn.:,.g.llaethysgall garw: spiny milk thistles or sowthistles Sonchus asper 20 ll. yr þd: field milk thistles,, corn sowthistles Sonchus arvensis .g.20 llafan1 , llawfan eg.; laver laver bread . 1693. llafan2 , gw. llafn. llafanad e?. g element , matter , substance . 13g. llafanddrwg, gw. llafarddrwg. llafan(h)ir, gw. llafnir. llafanog, gw. llyfanog. llafant, gw. lafant. llafar a. a hefyd fel eg . b . ll. (prin) lleferoedd . loud , clear , vociferous , resounding , resonant,; sonorous pertaining to the voice ,(, vocal of music in contrast with instrumental); talkative , loquacious ; spoken ( of language ), oral , verbal , parol , viva voce(.. e g of evidence , examination ), handed down by word of mouth ( of tradition , &c.), colloquial , dialectal ( of word - form , &c ., as contrasted with literary ). 13g. Fele . ( a ) the capacity to speak , speech ; ( verbal )expression ; utterance , voice , sound ; eloquence,; fluency spoken or colloquial language , dialect ( as distinguished from the standard literary,);. or written language pronunciation 14g. ()b speaker , talkative or loquacious person , chatterer , babbler , prattler . c. 1250. Amr.:g.llafr1 . 16 llefar. Dchr. 17g. Cfn.:().g.llafar gorsedd: voice of the bardic convention 18–19 ll. gwlad: colloquial language,( everyday speech often with implication of contrast with litetary style ), popular usage;;. general voice or opinion oral tradition 1852. ll. gwlad a chenedl: general voice or opinion(. lit voice of country and nation ).18–19 g. Ll. Haf: name of Welsh air or folk tune(. lit the Voice of Summer ).1759. Crdd .y ll. dant (llafardant): the highest treble note(). in music 1725. ar l. (gwlad): in colloquial use;;,,. by oral tradition orally by word of mouth viva voce 1890. Amarholiad llafar , carreg l ., craig l ., Cymdeithas Ll . Gwlad , cytundeb ll ., iaith l ., llón l., llyfr ll ., organ l ( l )., papur ll ., pibell l ., sain l ., traddodiad ll ., tystiolaeth l., gw.arholiad (At.), cytundeb (At.), iaith, llón, llyfr1 , organ, papur, pibell, sain, traddodiad, tystiolaeth. llafaraf: llafaru, gw. llefaraf: llefaru. llafarai eb. ll. llafareion . vowel . 1803. llafaraidd a.; vocal indicating a vowel ( of vowel - points in Semitic languages ). 1810. Amnod llafaraidd , gw. nod1 . llafarair eg. ll. llafareiriau . word or expression in colloquial use . 20g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38546 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3854 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llafarber, gw.llafar + pór1 . llafardant, gw. llafar—y ll. dant. llafarder eg., talkativeness loquaciousness . 1604–7. llafarddadyrddaf: llafarddadwrdd, gw.llafar + dadyrddaf: dadwrdd, dadyrddu. llafarddawn, llafarddoeth, gw.llafar + dawn, doeth1 . llafarddrwg a.?acfel eg . howling , barking harshly ;blatant detriment or injury . 16g. llafarddull eg. ll. - iau . dialect , parlance , locution , idiom . 18–19g. llafaredig, llefaredig a.. bfl spoken , uttered , oral , verbal ; articulate , consisting of articulate sounds. 1745. Amarholiad llafaredig ( llefaredig ), iaith l ., traddodiad ll ., gw.arholiad (At.), iaith, traddodiad. llafaredigaeth, llefaredigaeth eg.,,; the art of speaking elocution delivery pronunciation. 1595. llafaredigol a.,,, spoken oral verbal colloquial . 1794. llafaredd, llefaredd eg.. b speech , oracy ; utterance , sound ; sonorousness . 1595. llafareddaf: llafareddu ba., to utter pronounce . 1608. llafareg, llefareg eb.,,;. enunciation orthoepy elocution speech therapy 1815. llafarfardd, gw.llafar + bardd. llafarfas a.(). shallow and babbling or murmuring of running water 14g. llafarfron, llafarfrwnt, llafarfyw, gw.llafar + bron1 , brwnt, byw. llafargan, llafar-gên eb., chant intonation ; a chanting , intoning . 1852. llafarganaf: llafarganu bg.. a to sing loudly ; chant , intone . 1588. llafarganiad eg. ll. - au . a chanting , intoning . 1815. llafargar a.acweithiaugydagrymenwol. that may be articulated , pronounceable ; sonorous,;,; resonant oral colloquial loquacious . 1592. llafargerdd, gw.llafar + cerdd1 .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38556 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3855 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llafargroch, gw.llafar + croch. llafariad11 , llefariad eg. b . ll. - au . pronunciation , utterance ; speech . 1722. llafariad22 , llefariad eb. g . ll. llafariaid , llefariaid , (prin) llafariadau . vowel . c. 1580. Cfn.:.g.llafariad agored: open vowel 20 ll. ansillafog: semi-. vowel 1925. ll. flaen: front vowel.g.20 ll. fer: short vowel.g.20 ll. gaead: closed vowel.g.20 ll. ganol=g. ll. gymysg. 20 ll. gymysg: mixed vowel.g.20 ll. gytseiniol= ll. ansillafog. 1925. ll. hir: long vowel.g.20 ll. lusg: epenthetic vowel.g.20 ll. ýl: back vowel.g.20 ll. brosthetig: prosthetic vowel.g.20 ll. safonol: cardinal vowel.g.20 ll. ymwthiol=g. ll. lusg. 20 Amnod ( y ) llafariad ( llefariad ), gw. nod1 . Gw. hefyd lledlafariad. llafariadol avocalic.. 1847. llafariaeth, llefariaeth eb., sound pronunciation , enunciation ,;. speech idiom c. 1785–90. llafariaith eb. ll. - ieithoedd . dialect , spoken or colloquial language . 18–19g. llafarlais a. ac eg . ll. - leisiau . loud , shrill ; loud voice , shrill voice ; speaking voice ; ?.rhythm Diw. 16g. llafarlym aloudshrill., . 1722. llafarnadaf: llafarnadu bg.,. to clamour cry out 1710. llafarnod eg. ll. - au . vowel - point ; punctuation mark . 1856. llafarnodaf: llafarnodi ba.,;. to vocalize point punctuate 1863. llafarog, llefarog a. ll. - ion , a hefyd fel eb . vocal , voiced , uttered , spoken , loud (,.),;.of voice &c shrill vocalic c. 1580. Felevowel . . c. 1580. Amhanner llafarog , odl l ., proest ll ., gw. hanner, odl, proest. llafarogrwydd eg., vocality vocalness . 1794. llafarol, llefarol a., vocal voiced , uttered , spoken ; vocalic . 1604–7. Amr.: llaferol. 1568.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38566 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3856 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llafarsain eb. ll. - seiniau , - iaid . speech sound , articulate sound , pronunciation , intonation,; tone vowel . 1808. llafarseiniad eg., articulation pronunciation ,. enunciation 1875. llafarseiniaf: llafarseinio bg.. a to vocalize or sing loudly , articulate . 1723. llafarseiniol a.. spoken 1842. llafarus, llefarus a.,,,,;,, loquacious talkative glib verbose eloquent loud sonorous canorous;. able to talk 1567. llafarusaidd a.. sonorous p. 1584. llafarwawd eg.. eloquent or sweet song c. 1400. llafarwch eg.;;, sweetness of utterance pleasantness medium of expression means of conveying(,.). ideas &c c. 1300. llafarwedd eb. ll. - au . mode of speech , dialect , idiom . c. 1785–90. llafarweddi eb. ll. - šau . spoken prayer . [].1740 llafarweddol a.. idiomatic 1908. llafarwr, gw. llefarwr. llafarwych a.,. of splendid speech eloquent 16g. llafarydd, llafaryddiaeth, gw. llefarydd, llefaryddiaeth. llafasaf, llyfasaf, llefasaf: llafasu, llyfasu, llyfasel, llefasu bg.. a to dare , presume,, risk venture . 13g. Amr.: falasu. 1728. llafasol, llyfasol a.,, daring bold adventurous . 1803. llafasus, llyfasus, llefasus a., daring presuming , presumptuous ,; bold to be ventured or dared. 14g. llafaswr eg. ll. - wyr . attempter , one who dares , presumer . 1722. llaferaf: llaferu, llaferog, llaferol, llaferydd, gw. llefaraf: llefaru, llafarog, llafarol, lleferydd. llafn eg. b . (bach. g. llefnyn , llafnyn , b. llafnen , ll. - nau ) ll. - au ,œ - awr .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38576 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3857 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1. ()a blade ( sometimes sword , &c .); also transf . of flame , beam ( of light ). 13g. ()b sheet or thin plate ( of metal , glass , stone , &c .), lamina ,( metal , rubber , &c .) strip or band,, bar ingot , slab ; thin strip of wood , lath ,?;() plank snow flake ; selvage,( list of cloth ),, flap label ; strip or patch ( of land ); also transf . and fig . of something big or long. c. 1250. ()c youth , young man , stripling , lad , adolescent , esp . if strong and able - bodied , also of animals. 16g. 2. aspect,. form 14g. Amr.:g.llafan. Diw. 15 Cfn.:,.llafn o gelwydd: barefaced lie thumping lie 1722. llafnen waedu:fleam.g..18 Bot llafn y bladur: bog or Lancashire asphode , Narthecium ossifragum . 1813. ll. yn ll.: bladetobladeswordtosword,.1862. Gw. hefyd llafnes, llafon. llafnaf, llafniaf: llafnu, llafnio bg.. a ()a to edge , decorate ( garment ) with border or fringe . 1604–7. ()b to beat ( metal ) into plates or leaves , laminate . 1722. ()c to cut with a blade , shear , also transf . and fig . 18g. ()d to furnish ( a knife , &c .) with a blade . 1770. llafnaidd a., lanceolate like a blade ;. laminate 1803. llafnbin eg. ll. - nau . forelock ( on bolt ). 1773. llafndrochiad eg.(). one who bathes his sword in blood c. 1300. llafndrwch a.. having a shattered blade c. 1300. llafndwn a.. having a shattered blade c. 1300. llafnddur a. a hefyd gyda grym enwol. having a steel blade . c. 1300. llafnedig a.. bfl bladed ; plated ; laminated . 1770. llafnen, gw. llafn. llafnes eb. ll. - au , - od . a strapping girl , also transf . and derog . 1763. Cfn.:. Adarllafnes felen: yellow bunting , yellow - hammer , Emberiza citrinella .Arlafar. llafnfin, gw.llafn + min. llafnfriw a. a hefyd gyda grym enwol. having a shattered blade .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38586 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3858 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

c. 1300. llafnffurf a., swordlike lamelliform , lanceolate ,. platelike 1851. llafngoch a.-. having a blood stained blade Dchr. 14g. llafngrau eg.. blood drawn by a blade c. 1300. llafngroch a.. fierce with his blade Dchr. 14g. llafniaf: llafnio, gw. llafnaf: llafnu. llafnir a.,-. with long blade long bladed 14g. llafnlydan a.- broad bladed ( of sword ). 1771. llafnog a.,,;,;;,, bladelike laminate ligulate plated laminated bladed edged hemmed jagged. 16g. llafnrudd a.-. having a blood stained blade c. 1300. llafnwr eg. ll. - wyr . liar . 1722. llafnwyn a.. having a white or shining blade 9g. llafnyn, gw. llafn. llafon eg. ll. - au . lamina . 1803. llafota ba.. to handle c. 1700. llafr1,2,3 , gw. llafar, llafur, llawr 2 . llafrgrych, gw.llafr1 + crych. llafrog, gw. llaffrog. llafrudd, gw. llofrudd. llafrus, gw. llafurus. llafrwyn, lafrwyn e. ll . (un. b. - en ). ( jointed ) rushes , bulrushes , papyri . a. 1587. Amr.: l(l)awfrwyn. 1604–7. lladdfrwyn. 1813. llafrwynog a.(). abounding with bul rushes 18g. llafur eg. ac e . tf . ?a ll . (un. g. llafuryn ‘gronyn; tywysen’) ll. -( i ) au , - on . ()a labour , work , effort , exertion , toil ; trouble , travail , affliction ; pain , pang (), s

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38596 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3859 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY anguish;? battle , military action . 13g. ()b chapters , verses , hymns , &c ., learnt during the week and recited in Sunday School . 1819. ()c the fruits or result of labour ( esp . in the fields ); corn , grain , crop ; result of literary toil,. &c 1346. ()d labour ( as opposed to capital ); Labour ( party ). 1890. Amr.:g.llafr2 . 15 Cfn.:.g.llaf(u)r anghyfreithiol: unlawful labour 15 ll. aradr: headland,.g. a strip of arable land 16 ll. byw: standing corn. Ar lafar. ll. caled: hard labour. 1830. ll. cariad, ll. o gariad: labour of love. 1620. ll. cit,—cito: corn plucked up by hand when too short for the sickle or scythe. Ar lafar. ll. cyfreith(i)ol: lawful labour.g.14 ll. (y) dwylo: theworkofoneshandsthefruitsofoneslabour’, ’ .1346. ll. genau: lip-(. service lit mouth work ).1685. ll. golym: corn given to a blacksmith by farmers at harvest- time in payment for services rendered prior to ploughing(.. e g sharpening plough - shares ).1895. ll. gorfod: enforced labour.g.20 ll. gwefusau= ll. genau. 1790. ll. yr India: indian corn,. maize 1793. ll. ymrwymedig: indentured labour.g.20 trwy l. ei (fy,&c. ) ewinedd: by scratching a living ( lit . through the labour of his ( my , &c .) nails). 1815. Ambrawd llafur , casglu ll ., cyfalaf a ll ., cyfnewidfa l ., cynhaeaf ll ., gwneuthur (gwneud ) ll ., gwrando fel hwch mewn ll ., gîyl l ., lladd ll ., maes ll ., mudiad ll ., Plaid L( l )., têl ll ., tir ll ., undeb ll ., ymgeisydd Ll ., gw.brawd1 (At.), casglaf: casglu(At.), cyfalaf, cyfnewidfa, cynhaeaf, gwnaf: gwneuthur (At.), gwrandawaf: gwrando, gîyl111 , lladdaf: lladd, maes , mudiad, plaid, têl , tir, undeb, ymgeisydd. Gw. hefyd gwefuslafur. llafuraf: llafuro, gw. llafuriaf: llafurio. llafurboen eg. b . ll. - au . great labour , industry , diligence ; tiresome task , toil , trouble , pain. 1604–7. llafurdir eg. ll. - oedd . arable land , cultivated land , cornfield . 15g. llafurdwysg, gw.llafur + twysg. llafurdy eg. ll. llafurdai . workhouse . 1794. Cfn.:,.llafurdy diwydrwydd: workhouse house of industry 1794. llafurddwyn a.. painstaking 1604–7. llafurddyn eg. ll. - ion . worker , labourer . c. 1400. llafuredig a.. bfl painful , grievous . c. 1400. llafureg eb. ll. - au , - ion . georgic . 1852.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38606 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3860 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llafurfa eb. ()aeffor . c. 1400. ()b laboratory . 1775. llafurfaes eg., field of study field of labour . 1886. llafurfaith, gw.llafur + maith. llafurfawr a., laborious entailing great labour or toil , wearisome ,,; detailed elaborate painstaking,,. industrious diligent 1848. llafurgar a., laborious painstaking , industrious ,-, hard working fond of work or labour . 16–17g. llafurgariad eg.,. love of work or labour industriousness 1604–7. llafurgas a.,-. hating work or labour work shy 1604–7. llafurgwyn eb.. sore or grievous lament c. 1400. llafuriad1 eg. ll. - au . a labouring , labour ; husbandry ,land cultivation ; ( top -) dressing . 16–17g. llafuriad2 eg. ll. - iaid . husbandman , labourer , toiler , struggler . c. 1400. llafuriaeth eb.. g ()a labour , work , occupation ; exertion ; travail , affliction . 14–15g. ()b cultivation , agriculture , husbandry ; crop . a. 1561. ()c bodily exercise . 1759. ()d Labourism . 20g. llafuriaf, llafuraf: llafur(i)o bg.. a 1. ()a to labour , toil , work , endeavour , strive , take pains , struggle . c. 1250. ()b to strive to bring about , cause ,effect , do , labour at , undertake , exercise . 13g. 2. to labour on the land,, till cultivate , plough , dress , also fig . 13g. 3. to suffer,, be troubled trouble oneself , be in difficulty , be perplexed ,(); suffer pain s suffer loss;,. trouble harass 13g. llafuriol,œ llafurius, llafuriwr, gw. llafurol, llafurus, llafurwr. llafurlu eg.-. work force

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38616 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3861 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

20g. llafurol, llafuriol a.; working industrial ; laborious ;(.). labour adj 1803. Ammudiad Llafurol , ysgol l ., gw. mudiad, ysgol1 . llafurus,œ llafurius a.,,,,; labouring hard industrious diligent assiduous painstaking laborious,, painful wearisome , detailed . 13–14g. Amr.: lla#rus. 1721. Amgwenyn llafurus , gw. gwenyn. llafurusrwydd eg.. laboriousness 1775. llafurwaith eg. ll. - weithiau . labour , toil , hard work ; husbandry , cultivation ; industry;. also fig and transf . 1567. llafurwas eg. ll. - weision . labourer , worker , servant , farm - labourer , drudge . 1593. llafurwr, llafuriwr eg. (b. llafurwraig ) ll. - wyr . labourer , worker ; husbandman , tiller of the soil,,-; farmer farm worker peasant ;. doer 13–14g. llafurwriaeth eb..,,,;,. g husbandry agriculture cultivation tillage labour work 1632. llafurwriaethol aagricultural.. 1814. llaffethair, gw. llyffethair. llaffrog, llafrog eg.. b breeches ; buttocks , posterior . 1604–7. llai1 a.(gr.gmhr.),weithiaugydagrymenwol,ahefydfel adf . ()a smaller , fewer , less ; to a smaller or lesser degree . 13g. ()(b anything ) other ( than ) or diferent ( from ); otherwise . 16–17g. Amr.: lleiach. 1592. Cfn.:llai na llawer: very little , not much or many ( lit . less than much ( many )). 1722. ll. sýn: nottomentionletalone,.Arlafar. yn ll.: unless. c. 1585. Ampa ( ha ) m lai , gw. paham. Gw. hefyd bach12 , di-lai, llaw , lleiaf, lleied, leilai. llai2 a.,, grey dun brown , dark red , dark . c. 1300. Gw. hefyd helyglai, llwydlai. llaib eg. b . ll. lleibiau . a licking , lick , lapping ; also fig . 1547. Cfn.:,.g.yn lleibiau: in hordes in a multitude 18–19 llaiblyfaf: llaiblyfu ba.. to lap 1775. llaid eg. ll. lleidiau .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38626 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3862 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1. mud,,,, mire dirt clay slime ,;?, ooze swamp slough , quagmire , quicksand ; dregs ; also fig. 14g. 2. foul-- in the - foot , foot - rot of cattle . Diw. 16g. Gw. hefyd llaith3 . llaidbwll, gw. lleitbwll. llaidfaddon, gw.llaid + baddon. llaidd a.,,; tender soft sweet generous , abundant . c. 1785. llaif eg.,, lance spear sword . 16g. Gw. hefyd glaif. llaig1 eb.,,,. a beating stroke blow hit c. 1400. llaig2 , gw. llaid. llai-lai, llaill1,2 , gw. lleilai, lleill 1 , llall. llaim, 3un.pres.myn.yf.llamaf : llamu . llain eb. g . ll. llein ( i ) au , (prin) lleini . ()a blade , sword , spear . a. 1240. ()(b long narrow ) strip of land , cloth , &c ., piece , patch , pitch , plot ( of land ), flap,, fillet band , stripe ; cricket pitch ;( mountain ) range ; also transf . of light . 1547. ()c line ;? outline . 1681. Cfn.:().g.llain galed: hard shoulder of motorway 20 ll. gefn,—cefn: chine. 1883. lleiniau cytal: rundale or runrig().g. strips 20 llain (g)lanio: landing-, strip airstrip .g.20 ll. ferog: medullary ray.g.20 ll. o dir: strip of land;. isthmus 1567. Gw. hefyd cyhydedd-lain, lein1 . llairif, gw. lleirif. llais eg. b .(bach.g. lleisyn )ll. lleis () i au ,- ion . ()a human or animal vocal sound (), s voice ; vocal capacity ; also transf . of the sound or noise of inanimate things, of written words , &c ., and fig ., e . g . ‘ voice of mercy ’. 13g. ()(b in phonet .) voice ;( formerly ) pronunciation of sound represented by particular letter;? presence ( or absence ) of fricative consonant ( in syl .). 1546. ()c common voice or talk , report , tidings , rumour . 16g. ()d voice in a decision , say , vote ; the right to this . c. 1761. ()(e in mus .) voice , line , part ; note .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38636 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3863 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1346. ()f voice ( in gram .). 1626. Cfn.:,llais cwch: hollow voice a low voice resembling a sound reverberating from a cavity (. lit boat voice). 1883. ll. cydwybod: the voice of conscience. 1890. ll. genau: human voice(. lit mouth voice ).1605–10. ll. y wlad: public opinion. 1847. ll. terfyniadol: casting vote. 1798. dan ei l. (fy ll.,&c. ): sotto voce .20 g. yn un ll., gw.unllais . Amcolli (’ r ) llais , crychu (’ r ) ll ., gweflau (’ r ) ll ., taflu (’ r ) ll ., tannau (’ r ) ll ., gw. collaf: colli(At.), crychaf: crychu, gwefl (At.), taflaf: taflu, tant. Gw. hefyd dryglais. llaitbwll, gw. lleitbwll. llaitsiaf: llaitsio, gw. latsiaf2 : latsio. llaith1 a. ll. - ion , a hefyd gyda grym enwol. damp , moist , dank , humid , wet , fresh,;;,,,;(-);; succulent soft timid cowardly fearful weak tender hearted given to drink lacking zeal or enthusiasm,,. indifferent heedless 14g. Ambol llaith , gwely ll ., gw. bol, gwely. llaith2 e?. g death , extinction . 13g. Cfn.:. Botllaith y llewpard: leopard ’ s bane , Doronicum pardalianches .1604–7. myned i l.: to die. 1761. Amgwneuthur ei laith ( ei llaith , &c.), gw.gwnaf: gwneuthur (At.). Gw. hefyd gwythlaith, trymlaith. llaith3 eg.---,- foul in the foot foot rot of cattle . c. 1730. Cfn.:.Arlafarllaith gwyn: swelling around the pastern in a cow . Gw. hefyd llaid. llall rh. ll. lleill , a’i ragflaenu gan y fan. ()()a the other ( others , rest );(),() the next the second ,() the corresponding one . 1246. ()b MW . exx . following a def . n ., equivalent to ‘ other ’). 13g. Cfn.:().y llall a’r llall: such and such a nother person 1592. Am’,hwn a r llall hyn a ’,gw. r llall hwn, hyn. Gw. hefyd lleill1 , nall, naill. llallog1 eg.(bach.g. llalogan ).? brother , friend , lord ( as a form of address );( dict .) honour,. diginity c. 1300. llallog2 eg.(bach.g.- an ,b.- en )ll.- au ,ahefydfel a . a twin ; twin (- like ). 1707. llam eg. b . ll. - au . ()a leap , jump , bound , spring , skip , stride , also transf .; attack . 13g. ()b destiny , fate , lot , accident , chance ,( mis ) fortune . c. 1300. ()(c geometrical ) pace ( 5 feet ).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38646 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3864 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1768. ()d two to six rhyming lines forming the middle part of a verse and not maintaining the principal rhyme, but forming an internal rhyme with the preceding and following lines,.. i e the principal rhyme ‘ leaps over ’ the middle part . c. 1785–90. ()(e pl .) stepping stones ,‘ leapings ’. 1822. Cfn.:,‘’.llamau afon: stepping stones leapings 1753. llam dylam: leap by leap,. hoppingly 1632. ll. lly#ant: leap-.g. frog 20 ll. yr olwyn: ?.somersault or cartwheel 1604–7. ll. (y) rhwyd: cast,, sweep or jerk of net , used fig .,..g. esp of death 15 ll. dros ben: somersault. 1853. ar (ei,&c. ) l., ar un ll.:at one bound , ( all ) at once , per saltum .1736. Her . ar y ll.: salient ( in heraldry). [1783 ]. Amcarreg l ( l ) am , chwarae ll ., march ll ., gw. carreg, chwaraeaf: chwarae, march. Gw. hefyd golam, hirllam. llama, gw. lama2 . llamaf: llamu, llemain bg.. a ()a to jump , leap , bound , spring , stride , skip , hop , dance ; well up ( of tears ); throb,,,; shoot beat flutter jump over ,;?. clear attack 1244. ()b to spring upon ( the female ) in copulation ( esp . of bulls and rams ), cover , copulate with. 14g. Cfn.:.llamu (llemain) o (gan) lawenydd: to leap or jump for joy 1588. llamafr eb. ll. - eifr . springbok . 1858. llamarch, gw. llymarch. llambedyddiol, ff. daf., gw. llamhidydd. llambell, gw.llam + pell. llamdreigl eg.,. somersault tumble 1794. llamdreiglaf: llamdreiglo bg.,. to turn somersaults tumble 1794. llamdreiglwr, llamdreiglydd eg. ll. - wyr . acrobat , tumbler . 1794. llamdro eg.. b rapid sweeping movement , whisk . 16g. llamdroaf: llamdroi bg.. to whisk about 1794. llamdwyad eg., a conveying transportation ,,. carriage a conducting 1604–7. llamdwyaf: llamdwyo ba.,,,, to carry from place to place transport convey lead bring,. conduct 15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38656 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3865 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Amr.:g.llandwyo. 15 llamdwyedydd eg., carrier conveyer . 1794. llamdwyn a.. leaping over dunes or bushes 14g. llamdwywr, llamdwyydd eg. ll. - wyr . carrier , bearer , conveyer , conductor , leader . 1604–7. llamddawns eb. ll. - iau . jig ; lavolta . 1775. llamddawnsiaf: llamddawnsio bg.; to jig dance in a lively manner . 1775. llamddelw eb. ll. - au . puppet , also fig .; doll . 1780. llamedig a.. bfl leaping , jumping ; pertaining to the first beginning of life , salient ; (.)dict paced or stepped . 1725–6. Amrhan lamedig , gw. rhan. llamfa eb.,.;. jumping place also fig a stile c. 1400. llamfwch eg. ll. - fychod . springbok . 20g. llamfforch eb. ll. - ffyrch , llemffyrch . springing crotch , loins , or fork ; ( dict .) stile . c. 1400. llamffwrch ?a . gyda grym enwol. ( one ) having springy haunches . 1778. llamffyrchaf: llamffyrchu bg.. to leap with the legs astride 17g. llamgamaf: llamgamu bg.. to stride Ar lafar. llamgi eg. ll. - gwn . a dog like a small greyhound formerly used to catch rabbits , tumbler;. also derog of a person . 17–18g. llamglawdd a.- hedge jumping ( of a horse ). Diw. 16g. llamgoesaf: llamgoesi bg.. to stride 1912. llamgrychiaf: llamgrychio bg.. to cascade 1784. llamgyrch eg. ()a attacking leap . 18–19g. ()b stanza of an ode which begins with one rhyme , continues with another , and returns to the orignal one by means of an internal rhyme. c. 1785–90.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38666 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3866 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Gw. hefydllam ( d ). llamhidog eg. ll. llamidogion . kangaroo . 1851. llamhidydd, llamhedydd, llemhidydd eg. (b. llamidyddes , ll. - au ) ll. llamidyddion,&c. ()a leaper , jumper , acrobat , tightrope artiste , dancer . 13g. ()b porpoise ,( sometimes ) dolphin ;( dict .) lobster ; walrus ; elephant . 1545. Cfn.:.llamhidydd rha#: tightrope artise 1604–7. llamhir, gw.llam + hir. llamhurtiaf: llamhurtio bg.;;(). to behave stupidly to be bemused rush wildly 1750. llamiad eg. ll. - au . ()a a leap , bound , a stepping , a striding ; palpitation , throb . 1699. ()bstep . 1820. Cfn.:,.llamiad y galon: panting of the heart palpitation 1699. llamianaidd a., lamian like or characteristic of a lamia ,-. witch like 1730. llamidyddaidd a., comic amusing . 1770. llamidyddiaeth eb. ll. - au . acrobatics , a performing of feats and tricks , gesticulation , imitation(),,,,;(.);.’ of movements gesturing dance vaulting gambol pl games St Vitus s dance,. chorea 1604–7. Cfn.:.llamidyddiaeth delwau: puppet show 1773. llamidyddiaf: llamidyddio bg.,,, to perform acrobatic feats and tricks jump leap dance,,. gambol frisk 1604–7. llamidyddol a.,,,. acrobatic vaulting leaping jumping 1773. llamlafn eg. (bach. llamlefnyn , ll. - nau ) ll. - au . spring . 1800. Cfn.:.prif lamlafn: mainspring 1818. llamlusg—cynghanedd l, gw.cynghanedd (At.). llamnaid eg. ll. llamneidiau . somersault . [].1783 llamneidiaf: llamneidio bg., to leap somersault ,. frisk 1796. llamog a.ahefydfel eb .ll.- au . leaping , frisking , striding ; pulsating . 16–17g. Fele . ( a ) stile or upright in the frame of a subsoil plough ; a wooden plough having a long narrow iron share for use in areas of stony land.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38676 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3867 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1851. ()bastile . 1803. llamogreth eb.;. rock rook 17g. llamol a.,,. jumping leaping striding 1803. llamp, gw. lamp. llampai e? g . upper (- leather ) ( of a shoe ). 17g. llampeiaf, llampiaf: llampeio, llampio bg., to cobble repair shoes . 17g. llampeiwr eg. ll. - wyr . cobbler . 1772. llampraf: llampro, gw. llimpraf: llimpro. llamprai, llamprog, gw. lamprai, llemprog. llamre a.- swift paced . 1707. llamredaf: llamredeg, gw.llam + rhedaf: rhedeg. llamrhïaid, gw. llymrïaid. llamsach1 eg.,,,,,,, jump leap bound hop skip frisk dance also fig . c. 1400. llamsachaf: llamsach2 , llamsachu bg.? a . to jump , leap , bound , skip , caper , hop , frisk,;?. dance jump over 1552. llamsachol a., leaping prancing ,. frisky 1859. llamsachus a.,,,,,. capering leaping prancing frisking playful lively 14g. llamsachwr eg. ll. - wyr . leaper , jumper , caperer , hopper , dancer . 1604–7. llamsang eb.. a dancing 1867. llamwr eg. (un. b. llamwraig ) ll. - wyr . leaper , jumper , hopper , one who strides ; male animal which covers in the act of copulation. 14g. llamwyr1 e?. b misfortune . c. 1300. llamwyr2 ff. l., gw. llamwr. llamysten, llamystaen, llymysten, &c.eb . ll. - od . sparrow - hawk . 13g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38686 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3868 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llamystenaidd, llymystenaidd a.-,-. like a sparrow hawk hawk like 17g. llan eb. ll. - nau , - noedd , llennydd . ()(),?,.a parish church monastery transf heaven ; churchyard ; enclosure ,. yard 10g. ()b small town or village whose name is compounded with ‘ llan ’, the part of such a town or village near the church. 15g. Cfn.:(,..).(mewn) llan a llys (mewn llys a llan): in church and state i e everywhere 1672. ll. gadeiriol: cathedral. 1810. ll. (y) gwyryfon: nunnery. 1718. (mewn) (na) llan na chapel: ()(in neither ) church nor chapel .1853. ll. y plwyf: parish church. 1778. Amaderyn du ’ r llan , cloch y ll ., tir ll ., tre ’ r ll ., gw.adar (At.), cloch, tir, tref. llanastr, llanestr eg.? b . a hefyd fel a . disorder , mess , lumber ; confusion , dispersion , desolation,, destrucion devastation ,,. slaughter barbarity c. 1400. Fela . lazy , slovenly , disorderly . 1672. Amr.: glanastr. 1753. glanestr. 1795. Cfn.:,.ar lanastr: scattered here and there in confusion 1632. Amgwneud llanastr , hel ll ., gw. gwnaf: gwneuthur, heliaf: hel. llanastra eg., desolation destruction ,;,. slaughter disorder mess 1722. llanastraf, -iaf, llanestraf: llanastru, -io, llanestru ba., to destroy make desolate,;. lay waste disperse 1617. llanastrol a.,;,. causing confusion destroying scattering dispersing 1803. llanc eg. ll. - iau , ?- od . young man ( usu . unmarried ), boy , lad , stripling , youth ; servant . 1547. Cfn.:..(),llanc cadw: a kept servant1759. Adar ll. Llandudno: common cormorant Phalacrocorax carbo. 1907. ll. mawr:self-.Arlafar..(), important person Bot ll. swil: alpine or red bartsia Bartsia alpina or Odontites verna.g.20 Amhen lanc , hogiau ( l ) lanciau , gw. hen, hüg1 . Gw. hefyd hoglanc, llances, llencyn. llancaidd a., youthful adolescent ,. boyish 1803. llances eb. (bach. llancesig , llancesan ) ll. - au , - i . young woman , girl , damsel , lass , maid(); en maid - servant , waiting - girl . 15g. Cfn.:llances fawr: self - important girl or woman . Ar lafar. ll. forwyn: ()-young maid servant .1877. Amhen lances , hogen l ., gw.hen (At.), hogen1 . llancesaidd a.,. maidenly girlish 1632. llancesan, llancesig, gw. llances. llancfab eg.. young man

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38696 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3869 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16g. llanciaf: llancio bg.;,. to become a youth strut swagger 1803. llancwst eg., youth servant . 16g. llancyddiaeth eb.; youth bachelorhood . 1886. Gw. hefyd henlancyddiaeth. llancyddol ayouthful.. 20g. Gw. hefyd henlancyddol. llandir eg. ll. - oedd . glade ; glebe land . 18–19g. Gw. hefyd tir—t. llan. llandref eb. ll. - i . village , small town , church village . 1601. Gw. hefyd llodre. llandwyaf: llandwyo, gw. llamdwyaf: llamdwyo. llandy eg. ll. - dai . parsonage , glebe - house . 1848. llanerchaf: llanerchu ba. ()a to spot , blemish , soil , stain . 1604–7. ()b to rake together ( swaths of ( sparse ) hay ); clear ( land ), make a clearing ( in ). 1793. llanerchog aspottedspeckled., . 1858. llanestr, gw. llanastr. llanfre eb.. battlefield 15g. llanged, llawnged1 e?. b languet . 17g. llangeidwad eg.. churchwarden 17g. llanherwr eg. ll. - wyr . one who commits sacrilege . 1595. llanherwriaeth eb.. sacrilege 1604–7. llannaidd a. ()a glade - like , open , clear . 1789. ()b ecclesiastical ,( of a ) church . 1846.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38706 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3870 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llannerch eb..(bach.g. g llanerchyn )ll. llanerchau ,-,- i oedd ,- ydd , llanneirch , llenneirch,. llennyrch a clearing ,,,,,,,, glade oasis pasture court empty space patch place area,; region blemish ,;(.); spot dict habitation field of escutcheon (.). in her 12g. llannol a., ecclesiastical pertaining or belonging to a church . 1848. llannon e?. b coltsfoot . 18–19g. llannwr eg. (b. llanwraig ) ll. llanwyr . ()a churchgoer , churchman . 1828. ()b gardener . 1567. llanw eg. ll. - au , a hefyd fel a . 1. (-),,flood tide flow flood , influx , also fig . 14g. 2. filler,(),,, a filling material padding ballast complement ;. fullness p. 1584. Fela . expletive , extra ; affixed ( of pron .). a. 1587. Cfn.:.g.llanw a thrai: ebb and flow 13 ll. coch Awst: an exceptionally high tide which occurs during August. Ar lafar. Amblaen llanw , carreg l ., gair ll ., pen ll ., tabl ll ., top ll ., trai a ll ., gw. blaen, carreg, gair11 , pen , tabl, top, trai. Gw. hefyd gorlanw1 . llanwad, llenwad eg. ll. - au . a flooding , flowing , tide ; filler , a filling ( material ), padding,;,. complement act of filling impletion 16g. llanwaf, llenwaf: llanw, llenwi bg.. a 1. (felba .) ( a ) to fill ( a vessel , &c .), fill up , cram , pack , stuff ; furnish , supply;? fulfil ; pervade , occupy or possess completely ; fill a vessel , &c ., with ; satisfy , satiate;. also fig c. 1300. ()b to fill ( an office ), occupy ( a position ). 1828. 2. (felbg .) ( a ) to fill , become full , swell , increase , also fig . c. 1400. ()b to flow ( of the sea ), come in ( of the tide ), overflow , flood , also fig . c. 1300. Cfn.:,.llanw (llenwi) bwlch: to fill a gap make up a deficiency 1926. ll. diod: to pour out drink,. provide drink 1604–7. ll. glo: to fill coal. Ar lafar. ll. gwin: to pour out wine,.g. provide wine 15 Gw. hefyd llawnaf: llewni. llanwdon eb. ll. - nau . tidal wave ; bore . 1875. llanwed ?.?,eb tide flood ;? graveyard , churchyard , cemetery . 13g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38716 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3871 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llanwedig a.. bfl filled , saturated . 1816. llanwedigaidd a.- all pervading , repletive . 1630. llanwol a.. tidal a. 1878. llanwr eg. ll. llanwyr . filler , one who fills , loader . 1854. llanwydd, gw. llenwydd2 . llanyddiaeth eg.,. ecclesiasticism churchianity 1844. llanyddol a.,. ecclesiastical Anglican 1851. llap, lap3 asoftandwet. (weithiau gyda grym enwol). . Ar lafar. Ampicau lap , teisen l ., gw. pic, teisen. llaped, gw. llabed. llapel, lapel eb. ll. - au . a lading bucket , lade - pail . 1722. llapiaf: llapian, gw. lapiaf2 : lapio. llapraf: llapro, llaprach bg.. a to tear , break in pieces . 15g. Gw. hefyd llapreiaf: llapreio, llarpiaf: llarpio. llaprau e..ac. ll a rags , tatters , pieces ; ragged , tattered , torn ; unskilful , clumsy , untidy . 15g. AmSioni laprau , gw. Sioni. Gw. hefyd llarp. llapreiaf: llapreio ba.,. to cut into pieces tear 1722. llaprog a., ragged tattered ,,, torn scrappy shoddy , dilapidated , scraggy . 1810. llaprwth eg.ahefydfel. a a piece of anything , fragment ; lout , lubber ; someone or something() clumsy and of substantial size ,‘’. whopper 17g. Felaclumsyunwieldyawkward . , , . 1858. llaprythaf: llaprythu bg.,’. to eat greedily bolt one s food 1867. llar, llara, gw. llary. llaraf: llaru, gw.alaraf: alaru (At.). llarbad eg., lob dolt , blockhead . Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38726 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3872 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llard eg. ll. - iau . small torn piece ( esp . of clothing ), fragment , shred , tatter . 1894. llardiaf: llardio, gw. lardiaf: lardio. llaredd, gw. llariedd. llareidd-dra, llareiddiaf: llareiddio, llareiddiol, &c., gw. llarieidd-dra, llarieiddiaf: llarieiddio, llarieiddiol, &c. llareiddwaith, llareiddwalch, llareiddwych, gw.llariaidd + gwaith1 , gwalch, gwych. llariaidd, llarïaidd a. (weithiau gyda grym enwol). gentle , mild , kind - hearted , kindly,,,,;,(,.). benignant genial docile meek warm mild of weather &c 14g. llarian a., gentle tender ,(..). soft e g of voice c. 1300. Amr.:g.llariain. 18–19 llariangerdd a.neu eb . of gentle song ; gentle song , tender muse . 14g. llariedd, llarïedd, llaredd eg.,, generosity liberality bounteousness ,; goodness meekness,, mildness gentleness . 1246. llarieidd-deg a.. gentle and fair c. 1400. llarieidd-dra eg.,,,;? meekness mildness gentleness docility a soothing or alleviating . 1604–7. Amr.: llareidd-dra. 1843. llarieiddfab, llarieiddferch, gw.llariaidd + mab, merch1 . llarieiddgainc, llarieiddgoch, llarieiddgu, gw.llariaidd + cainc, coch, cu. llarieiddiad eg.,(,.). a soothing or alleviating mitigation of punishment &c 1632. llarieiddiaf, llareiddiaf: llarieiddio, llareiddio bg.. a ()a to mitigate , moderate , modify , soften , mollify , soothe , relieve , alleviate , calm , assuage,, appease render mild or gentle . 1595. ()b to become less severe , violent , acute ,painful , &c ., relent , moderate , ease (.. e g of pain), be soothed , assuaged , or allayed , abate , subside , grow gentle , become calm ( of anger,., &c and sometimes of the weather ), cool down , quieten . 1604–7. llarieiddiol, llareiddiol a., soothing alleviating , assuaging ,, relieving emollient ; not unduly harsh,, oppressive or relentless (..),,,,. e g of laws lenient moderate gentle mild 1803. llarieiddiwch, llarieiddwch, llareiddiwch eg.,,, meekness mildness gentleness clemency,;() lenience exceptional use mildness (). of cheese 1719. llarieiddlef eb.,. gentle sound soft murmur

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38736 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3873 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

16g. llarieiddrwydd eg.,,;,( meekness mildness gentleness warmth mildness of weather , &c.). 1595. llarieiddwaith, llarieiddwalch, llarieiddwych, gw.llariaidd + gwaith1 , gwalch, gwych. llarieiddwyn agentleandholy.. c. 1400. llarp eg. (b. llarpes , ll. - i ; bach. g. llarpyn ,llerpyn , ll. - nau , b. llarpen ) ll. -(i ) au . sizeable piece or fragment ( esp . piece of cloth or other material that has been cut,, rent or torn ),, clout patch ,, rag shred , tatter , also fig .;?, cut laceration ; someone or something of substantial size or thickness,‘ whopper ’; stripling ( sometimes derog.). 1582. Gw. hefyd llaprau. llarpiad eg. ll. - au . the act of tearing into shreds , laceration , a mangling or mauling . 1803. llarpiaf: llarpio ba.,,,,( to tear to pieces lacerate mangle maul prey upon as wild beast,.),, &c rend pull to bits , cut up into shreds or strips , reduce to fragments , also fig. 1588. Gw. hefyd llapraf: llapro, llapreiaf: llapreio. llarpiedig a.. bfl torn to pieces , lacerated , mangled , mauled , rent , shredded , tattered , ragged. 1780. llarpiog a.,,,,,. torn to pieces rent shredded tattered ragged also fig 16–17g. Ampig yr aran llarpiog , gw. pig1 . llarpiogrwydd eg., raggedness tattered state . 1722. llarpiwr eg. ll. llarpwyr . one who or that which tears to pieces , tearer , shredder , mangler,( mauler of wild beast ,.). &c 1803. llarswydd, llarwydd1 e. ll . (un. b. - en ). larches , larch - trees . 1851. Cfn.:,.llar(s)wydd Ewrop((e)aidd): European larches Larix europæa 1851. ll. Japan,—Siapaneaidd: Japanese larches,. Larix leptolepis 1969. Gw. hefyd larswydd. llarw, gw. llary. llarwydd1 , gw. llarswydd. llarwydd2 , ff. wallus, gw. llawrwydd. llary, llara a., weithiau gyda grym enwol. generous , liberal ; meek , mild , gentle , calm . a. 1160. Amr.: llar. c. 1400. llarw. 1860. llaryaidd, gw. llariaidd.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38746 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3874 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llarychwel a.neu eb . generously turning ; generous turn . 14g. llarydad, gw.llary + tad. llaryedd, llaryeidd-dra, &c., gw.llariedd, llarieidd-dra, &c. llaryfron a. a hefyd gyda grym enwol. generous - hearted . 13g. llaryudd, gw.llary + udd. llas1 , amhrs. grff. Cym. C. a Chym. Diw. Cyn., gw. lladdaf: lladd. llas2 eg.ahefydfel a . a kind of blue colour ; blue , green , verdant . 18–19g. llasar eg. a hefyd fel a . substance (?( blue ) enamel ) used to decorate shields , &c .; transf.(..) something e g shield decorated with this substance ;,. blue azure 13g. Amr.:g.llasard1 . 13 Amcalch llasar , gw. calch. Cf.balasarn (hefyd (At.), gorlasar. llasard2 , gw. lysard. llasarllys eg.( woad the plant ). 1813. llasarn eg.; layer of lime a mortaring or plastering ;; pavement flooring made of dry rubble. 1604–7. llasarnaf: llasarnu bg.. a to lay on mortar with a trowel ; daub , plaster , cement , also fig.; pave , make a floor of dry rubble . 1604–7. llasarniad eg.;. a daubing or plastering a paving or flooring 1772. llasarnwr, llasarnydd eg. ll. - wyr , - yddion . dauber , plasterer ; one who lays pavements or floors,, paver pavior . 1772. llasenw, llasenwaf: llasenwi, gw. llysenw, llysenwaf: llysenwi. llasg, gw. lasg. llasnwy eg.. chlorine 1851. Gw. hefyd glasnwy. llasodr, llasodraf: llasodri, gw. llaesodr, llaesodraf: llaesodri. llasog, gw. glasog. llaswyr1 eg. b . ll. - au . ()a psalter , psalm , chant , hymn , also fig .; the Rosary , Our Lady ’ s psalter ; a rosary . 14g. ()b psaltery , ancient and medieval musical stringed instrument ;( according to Iolo

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38756 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3875 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Morganwg). one of the musical instruments of the ancient Welsh 1604–7. Cfn.:’.g.llaswyr Dafydd Bro#wyd: David s psalter 15 y ll. lleiaf: the primer(.. i e small book containing prayers , &c .).1722. ll. Fair: Our Lady’.g. s psalter 14 Gw. hefyd sallwyr. llaswyr2 eg. ll. - au . freshness , verdancy . 18–19g. llaswyraf: llaswyra, llaswyro bg.. a to sing a psalm or hymn of praise , chant , also transf.; be at leisure , idle , ramble , take the fresh air . 15–16g. Amr.: lleswyra. 1707. Gw. hefyd llyswyraf: llyswyra, sallwyraf: sallwyro. llaswyrawd e?. g psaltery , ancient and medieval musical stringed instrument ; ()according to Iolo Morganwg one of the musical instruments of the ancient Welsh . 18–19g. llaswyrwr, llaswyrydd eg. (b. llaswyrwraig ) ll. - wyr , - yddion . singer , psalmodist , psalmist(. preceded by the art it refers to the author (, of David the traditional author));. of the Book of Psalms also fig a. 1577. llasywen, gw. llysywen. llatai eg. b . (b. llateies , ll. - au ; bach g. llateiyn , ll. llateiynion ) ll. llateion , llateiod . love messenger,- go between , errand - goer , transf . of bird , &c ., sent on a ( love ) errand (),.;,,according to a once popular poetic convention also fig procurer whoremonger pander,, pimp also fig .;,. procuress bawd 1346. Amr.:g.lladai. 18–19 Amcywydd llatai , gw.cywydd (At.). llateiaeth eb.. g the office of a love messenger , also transf . embassy , mission , errand ; love message;() a procuring of a woman in order to gratify lust ,,. a pandering bawdry 14g. Amcywydd llateiaeth , gw.cywydd (At.). llateiaf: llateio ba.() to obtain a woman for the gratification of lust ,. procure 16g. llateies, gw. llatai. llateiol a.; pertaining to a love messenger or a procurer or bawd consisting of a ()love message conventionally entrusted to a go - between ( of poem ). 1604–7. llateirwydd eg.,; the office of a love messenger or of a procurer or bawd bawdry love message. 14g. llateiwr eg. (b. llateiwraig ) ll. - wyr . ( love ) messenger , bawd , procurer , pander , pimp . 14g. llateiyn, gw. llatai. llatgawd(d), lletgawd(d) eg., lees dregs ( of liquor );(.)( dict shallow ) vessel , measure . 13g. Amr.:g.llacawd(d). 15

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38766 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3876 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llatsiaf: llatsio, gw. latsiaf2 : latsio. llatwm, llatwn, gw. latwn. llath eb. ll. - au . ()a rod , staff , wand , stick ( sometimes a rod or slender bar of iron ), lath , also transf.; spear , lance , javelin ; sail - yard , spar ; rafter , beam ; fig . scion , offshoot , descendant . 13g. ()b measuring - rod or - stick of varying length ( orig . 18 feet , corresponding to 13.5 modern feet), used in measuring land , land - yard , rod , pole , perch ; land measure , one rod() or twice the length of the rod in length and the same in width , the rod varying in length from 11.5 feet to 24 feet;, cubit about 18 inches , this length of cloth,.;( &c in modern usage ) yard , 3 feet or 36 inches , this length of material , &c., or this distance ( when preceded by words such as ‘ quarter ’, ‘ half ’, and numerals with the exception of‘’);?. one fig standard of excellence . 13g. Cfn.:.g.llath bara: assize of bread Diw. 15 (mesur) ll. Fle(i)ddyn (Ble(i)ddyn): rod or perch of 7 yards or 21 feet,. esp for measuring land , formerly used in Gwent and Morgannwg;;?. this length as a unit of land measure yard of four feet 1634|5. ll. cerbyd: draught-, tree pole of chariot , &c .1772. ll. cwpl: rafter,-, cross beam transom .1604–7. ll. Gymreig: Welsh yard,. about 40 inches 1895. ll. dlyed: ?.g.rod delivered in the investiture of land 15 ll. gwn: (.)dict barrel of gun .1722. ll. yr hwyl(iau): sail-, yard sprit , boom .1604–7. ll. mangnel: flexible arm of mangonel,.;(.) also fig dict barrel of gun or cannon .g.15 ll. men: shaft or beam of a cart or wagon. 1632. ll.(-)fesur (ll.llath - fesurau ): rule ( r ), also fig . measure for comparison , yard - stick . 1560–87. ll. Foesen (Moesen): the rod of Moses,,.g. used to divide the Red Sea &c 14 ll. bren: yard-.Arlafar. measure ll. dir: rod,, pole or perch (.. usu 16 5 feet long , though varying according to local custom ) for measuring land,. lug 1776. ll. draws: rafter,,-. transom cross beam 1632. ll. wybr: cross-, beam beam bar . c. 1588. wrth y ll.: by the yard,.;. also fig at great length 1680. Amffon llath ( saer ), gw. ffon. Gw. hefydllathen, a cf. canllath, decllath, dwylath, &c. llathaid eb. ll. llatheidiau , - i . yard ’ s length , i . e . 3 feet or 36 inches ( of material , &c.), yardstick , also fig .; ( occas .) length of rod , pole or perch ; square yard . c. 1400. Amci llathaid , ffon l ., mesur pob un ( pawb ) wrth ei l . ei hunan , yn llawn ll ., gw.ci, ffon (At.), mesuraf: mesur, llawn. llathdir eg.. yardland 1794. Gthg. llath—ll. dir. llathen eb. (bach. llathennig , ll. llathenigau ) ll. - ni , - nau . ()a rod , wand , staff , stick ; lath , also fig . 14g. ()b measuring - rod or - stick of varying length ( orig . 18 feet , corresponding to 13.5 modern feet),-,,,;- used in measuring land land yard rod pole perch such a rod length of land;(.(),.. a varying land measure usu 30 rods of 13.5 modern feet by 1 rod i e 607.5 square yards;, four made a small customary acre of 2430 square yards and five and one third a large customary acre of 3240 square yards); ( in modern usage), yard 3 feet or 36 inches ,-; cloth yard yardstick ,- yard measure , also fig .;

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38776 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3877 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY yard-,,. length of material distance &c 14g. Cfn.:.llathen a chwart: a yard and a quarter 1747. ll. gyfelin: (.),?.dict old ell 9 feet 1820. ll. Gymreig: Welsh yard,. about 40 inches 1816. ll. >at: square yard. Ar lafar. ll. waelod: square yard. Ar lafar. ll. Llundain:ell,(.).g..’-, the length of the arm lit London yard16 Ser ll. Fair: Lady s Ell wand three stars forming Orion’. s Belt 1816. ll. fesur: rule(), r also fig . standard of comparison , yardstick .19 g. ll. o’r un brethyn: ()one of two of a kind ,() chip s off the same block , said of two similar people , &c., ( usu . in a derog . sense ) where there is nothing to choose between them ( lit . a yard from the same cloth). Ar lafar. ll. sgwêr: square yard. 1875. ll. solet= ll. drwyddi. Ar lafar. ll. drwyddi: cubic yard. Ar lafar. ll. ar ei wyneb: square yard. Ar lafar. wrth y llathen(ni): by the yard, also fig . at great length . Ar lafar. yr hen l.: ell(. lit the old yard ).1892. Ammesur pawb wrth ei lathen ei hun , yn llawn ( pen ) ll ., yn ben ll ., gw. mesuraf: mesur, llawn, pen1 . Gw. hefyd llath. llathennaf: llathennu bg.. a to measure ; fig . be critical ( of );? throw spears . 13g. llathennig, gw. llathen. llath-fesur, gw. llath—ll.(-)fesur. llathleddyn, llathleiddyn, gw. llath—(mesur) ll. Fle(i)ddyn. llathlud, llathludaf: llathludo, llathluta, gw. llathrud, llathrudaf: llathrudo, llathruta. llathr a. ll. -( i ) on ,œ lleithr ( i ) on , hefyd weithiau’n ddiw. fel eg . bright , brilliant , resplendent,,,,, glittering shining gleaming sheeny glossy and smooth ,,( sleek straight of hair); polished , burnished , calendered ;fig . illustrious , eminent , renowned . c. 1300. Fele . glaze . 1840. Ampapur llathr , gw. papur. llathrach e.. ll glossies , glossy magazines . 20g. llathraf: llathru bg.. a to shine forth , glisten , glitter , gleam , radiate , beam , sparkle ; make bright,,,,,.,;. render smooth calender burnish polish fig refine perfect glaze c. 1300. llathraid a., bright brilliant , resplendent , glittering , shining , sheeny , glossy and smooth,, sleek straight ( of hair );, polished burnished ;. fig splendid , illustrious ; perfected,. refined 13g. llathraidd a., bright brilliant , glittering , shining , sheeny , glossy and smooth ,, sleek straight(),?( of hair slippery of slope or declivity );, burnished polished ;., fig refined cultured( of style , language , &c .); ? sunny , bright , fine ( of weather ); fair , handsome , good-,-,-, looking well formed clean limbed tall and straight and free of branches ( of tree), stately , elegant ; ? rich , fertile ( of land ). 14–15g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38786 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3878 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Ampapur llathraidd , gw. papur. llathraur, gw.llathr + aur. llathrawd a.. bfl shining , bright , brilliant . 14g. llathrben eg.,. illustrious hero or chief renowned leader c. 1400. llathrber a.,,. smoothly flowing and melodious fluent and sonorous mellifluous c. 1400. llathrbleth a.,,. having smooth and glossy tresses plaits or locks 15g. llathrbryd a., bright sparkling ,. clear 14–15g. llathrdeg, gw.llathr + teg. llathrdref eb., glorious dwelling magnificent abode , splendid mansion or residence ( of heaven). c. 1400. llathrdwf, llathrddu, gw.llathr + twf, du. llathred, gw. llathrud. llathredicfflam eb.. bright flame 1346. llathredig a.. bfl burnished , polished , glossy and smooth , shining ; fig . illustrious , splendid,;,, glorious shapely comely handsome . 14g. llathredd eg.,,,,,,. brightness brilliance glossiness polish lustre sheen shine 1780. llathreidaf: llathreido, gw. lathrudaf: llathrudo. llathreidrwydd eg.,,,,,., brilliance glossiness lustre shine polish fig refinement elegance,. beauty 1770. Gw. hefyd llathreiddrwydd. llathreidd-dwf, gw.llathraidd + twf. llathreiddfan a.. glossy and fine ?g.Diw. 16 llathreiddferch eb.-. shapely or good looking girl c. 1600. llathreiddgan eb.ac a . splendid or melodious ( song ). 1567. llathreiddgar a., glossy smooth . 16–17g. llathreiddiad eg.,,,, a making or becoming bright resplendent or glossy a polishing also fig. 1803.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38796 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3879 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llathreiddiaf: llathreiddio bg.. a to become or render lustrous , shiny , or glossy and smooth,, polish also fig . 1803. llathreiddloyw, gw.llathraidd + gloyw. llathreiddrwydd eg.,,, brightness brilliance glossiness smoothness ,, sleekness straightness(),. of hair fig refinement , elegance , beauty . 1604–7. llathreiddwallt, llathreiddwych, gw.llathraidd + gwallt, gwych. llathreitbar a.. having a glittering sword or shining spear 15–16g. llathreitborth, gw.llathraid + porth2 . llathrfain a.-,. slender and good looking fair and slim c. 1400. llathrfainc, gw.llathr + bainc, mainc. llathrfawr a.,,, very bright clear or brilliant splendidly radiant or glittering . 14g. llathrfelyn, llathrferch, llathrfrig, llathrfrwysg, llathrfur, llathrfwlch, gw.llathr + melyn,merch,brig,brwysg,mur,bwlch.1 llathrffrwyth, gw.llathr + ffrwyth. llathrglir, llathrgnawd, llathrgof, llathrgrair, llathrgroen, llathrgroyw, gw.llathr + clir,cnawd,cof,crair,croen,croyw.1 llathrhaul, gw.llathr + haul. llathriad eg. ll. - au . a rendering smooth and glossy , polishing , burnishing , making or becoming bright,, flashing glittering . 1621. llathrlan, llathrlas, gw.llathr + glên, glas1 . llathrlaw eb.( a hand that shines with gifts or bounties of gold ,.), &c liberal or generous hand. 14g. llathrlen, llathrliw, llathrloyw, gw.llathr + llen, lliw1 , gloyw. llathrlun eg.? b . comely figure , fair image , shapely form ; good - looking girl . c. 1400. llathrlwch eg.. emery 1850. llathrlyfn a.,,,.,, glossy and smooth bright and even polished fig refined elegant consummate. 1771. llathrnaddaf: llathrnaddu, llathrnaf, gw.llathr + naddaf: naddu, naf. llathrog a., shining glittering ,, bright glossy and smooth ;,,(). smart trim sleek of person 1849.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38806 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3880 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llathrogleu eg.neu a . bright light , dazzling radiance ; bright and glossy , sheeny . 15g. llathrol a., shining glittering ,, bright glossy and smooth . 1803. llathroleuni eg.. sudden or quick flash of light 1773. llathrsiamp a.,,. having a bright sheeny and smooth surface 14g. llathrud, llathrudd, llathlud, -dd eg. ll. - ion , a hefyd weithiau fel adf . ( in the Welsh Laws)’ type of marriage union with the woman s consent but without her being formally given in marriage by her kindred, also the elopement or abduction giving rise to such a union; any type of union between a man and woman other than marriage in the strict legal sense(,.., including e g union without the woman ’), s consent rape,,,,. abduction seduction enticement also fig 13g. Amr.:g.llathred. 16–17 llaethlyd2 . 1637. Cfn.:‘’llathlud golau: open and public elopement and consequent union with the tacit consent of the girl’. s kindred c. 1401. ll. (llathrud) twyll: secret elopement or abduction and consequent union without the consent of the girl’.g. s kindred 13 il.,gw.yn ll . mynd ê (merch,&c. ) yn ll.,—i l.: to abduct ( a female ).14 g. mynd yn llathrud, mynd lathlud: ()of a female to elope and enter into a marriage union .g.13 yn ll., i l.: secretly.g.16 Amdwyn i lathlud ( i lathrud ( d )), dwyn yn ll ., dwyn l ., gw. dygaf: dwyn (hefyd At.). llathrudaf, llathrudiaf, llathruddaf, llaathludaf: llathrud(i)o, llathruddo, llathludo, &c.bg . a . to carry ( a woman ) off violently , kidnap , abduct , seduce , entice , allure,, ravish sometimes fig .;( violate a woman ),,. rape deflower 14g. Amr.:g.llathreido. 16–17 Gw. hefyd llathruta. llathrudiaeth, llathruddiaeth eb.‘ elopement ’, abduction , violation ( of woman ), rape,. defloration 15g. llathruddiad, llathludiad eg. ll. - au . the act of carrying away a woman , abduction,,,,. enticement seduction violation defloration 1772. llathruddwr, llathludwr eg. ll. - wyr . abductor , seducer ,allurer , enticer , ravisher , violator,. deflowerer [].1783 llathruta, llathluta be.fel eg .‘ elopement ’, abduction ( of woman ). 15g. llathrwalch eg.. illustrious or distinguished hero or warrior c. 1400. llathrwallt eg.ahefydfel a .( having ) smooth glossy hair . 14g. llathrwawr, gw.llathr + gwawr.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38816 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3881 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llathrwch eg.,. brightness brilliance 1866. llathrwedd, gw.llathr + gwedd1 . llathrwg eg.,,,,,. brightness brilliance radiance sheen gloss shine 18–19g. llathrwin, llathrwiw, llathrwlyb, gw.llathr + gwin, gwiw, gwlyb. llathrwm eg.,?. slovenly fellow clumsy person Ar lafar. Amr.: lachrwm. 1760. llathrwr, llathrydd2 eg. ll. - wyr , - yddion . burnisher , polisher , glosser ; calenderer . 1725. llathrwyn a. (b. lathrwen ) ll. llathrwynion . resplendently or brilliantly white , candescent. 1346. llathrwyrdd, gw.llathr + gwyrdd1 . llathryd, llathrydaf: llathrydo, gw. llathrud, llathrudaf: llathrudo. llathrydd1,2 , gw. llathrud, llathrwr. llathryddaf: llathryddu, gw. llathrudaf: llathrudo. llathwaith a.neu eg . wickerwork (? fig .). c. 1400. llathwayw, gw.llath + gwayw. llau1 e. ll . (un. b. lleuen ). lice infesting human hair , body , and clothing ; numerous other kinds of insects parasitic on mammals,, birds fishes , and plants . 1346. Cfn.:?-.lleuen gadach: clothes louse 1756. ll. dêr: wren(. lit oak - louse ). c. 1400. ll. defaid: keds,-.g. sheep lice 20 ll. Ffrengig: bugs. c. 1810. lleuen y fagwyr: wall-. louse 1794. llau’r morfeirch:crabs of some sort(. lit sea - horse lice ).1822. Bot . ll.’r o#eiriad: cleavers , goose-, grass beggar lice (.), dial Galium aparine (. lit the clergyman ’). s lice 1849. lleuen pen:head-, louse Pediculus capitis .1604–7. Bot . llau’r perthi = ll.’r o#eiriad. 20 g. Amllysiau ’ r llau , gw. llysiau. Cf. henllau, heuslau. llau2 , gw. lleu. llau3 , ff. l. gw. llw. llaw1 eb. (ac weithiau’n eg . yn dros .) ll. -( i ) au , - oedd (ll. bach. - iach ). Dwylo a ddefnyddir fel ll. bellach ac eithrio mewn ystyrontros . ()a hand , also fig . 13g. ()b authority , control , rule , management , power ; ownership , possession ; influence ; agency,,;,,,,. instrumentality part guardianship keeping custody care protection 12g. ()c side , direction , position .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38826 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3882 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

13g. ()dskilltouch , . Ar lafar. ()e hand -( writing ); signature . a. 1587. ()f hand of cards . 1769. ()g hand ( in measuring height of horse ). 1815. ()h man , person ( by synecdoche ); workman ,( ship ’) s hand ; expert , master - hand . 13g. Amr.: lla. 1547. llawf. 1632. Cfn.:.y llaw: each 1815. ll. agored, gw.llawagored . ll.’r arf: weapon hand().g. in fencing 20 ll. arian: ()artificial silver hand .g.15 ll. aswy (asw, aseu): left hand;.g. left hand side 13 ll. bach: crooked or deformed hand. Ar lafar. ll. fach: kind of bribe or gratuity. Ar lafar. ll. fer, gw.llaw - fer . ll. flaen: the foreman in charge of a furnace. Ar lafar. ll. flaenaf: leading role(. lit foremeost hand ).1903. ll. flewog: pilfering hand(. lit hairy hand ).Arlafar. ll. fudr (budr)= ll. galed. Ar lafar. ll. fydag: stingy or miserly(). person c. 1300. ll. gadarn: strong hand,. strength of hand 1588. ll. gaead, gw.llawgaead . ll. galed: trouble,,(.).Arlafar. rough time hard time esp with sick person ll. ganol (genol): intermediary,(.). intermediate lit middle hand 1604–7. ll. gron: round hand(). in writing 1683. ll. gymysg: ‘’(mixed hand in writing ).1683. ll. gyntaf: (i)first hand , direct ( ly ).1604–7. (ii) foreman . Ar lafar. ll. chwith= ll. aswy. 1632. ll. ddeau (ddethau): right hand;;..g. right hand side also transf of person 14 ll. ddogfenol: documentary or cursive hand().g. in writing 20 ll. D(d)uw: the hand of God,,,,,.g. divine protection agency power authority &c 14 ll. ddyneiddiol: humanistic hand().g. in writing 20 ll. eraint, gw.ll . arian . ll. osod: artificial hand.g.20 ll. wen: white hand,- lime fingered or light - fingered hand or person .1604–7. ll. haeddel: thelefthandleofaplough. Ar lafar. ll. hael: generous or bountiful hand.g.17 ll. heb law: promiscuously,.g. mixed 13 ll. help: helping hand. Ar lafar. ll. hir, gw.llawir . y ll. hynaf (henaf): (i)elder ( eldest ) hand , the person who plays first , the lead ( at cards ). 1775. y ll. hynaf (henaf) (ii), gw.ll . flaenaf . 1893. ll. i law: by conflict. 1588. ll. italig: italic hand(). in writing 1683. ll. llys: court hand().g. in writing 20 ll. Fair: the hand of Mary,’.g. the Virgin Mary s protection 13–14 ll. fawr: (i)mortmain , dead hand .1776. (ii) dead man ’ s fingers ( hand ), Alcyonium digitatum . 1869. ll. olaf: a method of settling a claim or dispute among children whereby‘ a boy threw a stick to another,,, who gripped it at the very bottom another gripped it above him and so up the stick until there was no room for any more hands; if it was doubted whether the last had a real effective grip of the stick’, he turned the stick round his head ‘ and if he still held it after that , his claim was allowed’ ( lit . last hand ). Ar lafar. ll. bwt: left hand;- left handed .1854. ll. deg: fair hand();. in writing calligraphy c. 1600. ll. drallaw (dra llaw, tra llaw): hand to hand,.g. fist to fist Dchr. 14 y ll. drechaf: the upper hand. 1774. ll. drom (drwm): (i)heavy , strong , or powerful hand .15 g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38836 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3883 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ll. drom (drwm) (ii), gw.ll . galed . Ar lafar. ll. dwn: maimed hand(). from birth 1688. ll. dwyllodrus= ll. wen. 1604–7. y ll. uchaf (uwchaf): the upper hand,. predominance c. 1585. ll. yn ll., llawynllaw: (i)hand in hand .14 g. (ii) privately . Ar lafar. ll. ynysol: insular hand().g. writing 20 ê ll. uchel: with a high hand.[1710 ]. ail l. (i),gw.ail1 —ar yr ail l ( l ) aw (hefyd At.) , ail - law . (ii) foreman ’ s deputy . ar l(l): (i)from the hand ( s ) of , at the hand ( s ) of , by the hand of .13 g. (ii) in the hands of , in the power of, in the possession of . c.1300. (iii) at hand . 16–17 g. ar y ll. arall: on the other hand. 1774. ar y naill l.: on the one hand. 1774. ar ýl ll.: subsequently,. hence forward 1704. ar bob ll.: on all sides,. on every side 1778. bod ê ll. (fawr) yn (i): to have a() great hand or part in .1677. bod ê ll. yn rhydd: to be unmarried,(. be single lit to have a hand free ).1752. bod ê ll. yn y brywes: to have a finger in the pie(. lit to have a hand in the broth ).1658. gan l.: near,.g. beside 16 o’r ll. i’r genau, gw.genau— ( byw ) o ’ r llaw i ’ r g . un ll. yn wag a’r llall heb ddim: empty-(. handed lit one hand empty and the other with nothing ). Ar lafar. Am,.,.,.,().,.allan o law brwyd ll buddai l bys ll cadwraidd y ll cael y ll uchaf, ceuedd ()., y ll cledr ()., y ll cymryd mewn ()., yn ll chwarae cnau i ’ m ll ., chwarae ll. wen , dal ll . ( ar ), dan l ( l ) aw , dodi ll . ( ar , wrth ), dyfod ( dod ) i l ., dyrchafel ll., egwyddor awgrym ll ., estyn ll ., euro ll ., galw i l ., gosod ll . ar , gosod ll. wrth , gwae fy ll ., gwaith ll ., gwasg l ., gweithiwr ll ., gyda ll ., help ll . ( chwith ), hen l., iro ll ., lle ll ., llyfr ll ., llysiau ’ r ll ., maes o l ., melin l ., mewn ll ., o l ., o l . hyn, o l . i l ., ýl ll ., rhag ll ., rhoi ll . yn y brywes , rhwng ll . a llawes , talu ar l ., tor y ll., trwy l ., wrth l ., ymlaen ll ., yn ll ., ysgwyd ll ., &c., gw. dan yr elf. bl. neu amlycaf. Gw. hefyd blaenllaw, deheulaw, dwylo, gerllaw, heblaw, islaw, llawan2 , uwchlaw. llaw2 a. a hefyd gyda grym enwol. small , little , low , mean , weak ; ? tractable ; ?,.wretched sad 13g. Gw. hefyd llai1 , lleiaf. llawaeth, gw. llawfaeth, llywaeth. llawaethaf: llawaethu, gw. llawfaethaf: llawfaethu, llywethaf1 : llywethu. llawafael eb. ()a handle of cup , &c . 1722. ()b handfasting , probationary form of marriage . 1870. llawag, gw. llaw-wag. llawagor, llawegor a.ahefydfel eg . generous , bountiful , liberal , open - handed . c. 1300. Fele . creeping thistle ; culerage , water - pepper , arsesmart . c. 1400. llawagored, llawegored a.,-. generous open handed c. 1300. llawaid eb. ll. llaweidiau . handful . Ar lafar.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38846 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3884 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llawain, gw. llawen. llawamar, gw.llaw1 + amar. llawan1 e?. g name of a game similar to ‘ gwarae rhaffan ’. 13g. llawan2 eb.. little hand 17g. llawarweiniwr eg. ll. - wyr . one who leads by the hand . 1567. llawarwydd eg. ll. - ion . signature . 1852. llawarwyddaf: llawarwyddo bg.. a to sign , autograph . 1808. llawban1 aegfelted.ac . ( ). 1773. Ambrethyn llawban , gw. brethyn. llawban2 eb. ll. - nau . saucepan . 1852. llawbannaf: llawbannu bg.. a to felt . 1773. llawbannog a.-,(). felt like felt ed 20g. llawbeiriant, gw.llaw1 + peiriant. llawborth eg.. a feeding by hand 1803. llawborthiad eg.(),. one whose hand supports or provides for provider c. 1300. llawbraff, gw.llaw1 + praff. llawbwysaf: llawbwyso ba.. to weigh in the hand 1794. llawciad, llowciad eg. ll. - au . a gulping . 1803. llawciaf, llowciaf: llawcio, llawcian, llowcio, llowcian bg.. a to gulp ( down ), gorge,,(’),,. gobble bolt one s food quaff also fig 1769. llawciwr, llowciwr eg. ll. llawcwyr , llowcwyr . gulper , gobbler . 1803. llawch1 eg.,, succour support protection ,,,;, refuge shelter defence caress a stroking ; an assuaging,,;. appeasing soothing flattery 1246. llawch2 , 3un.pres.myn.yf.llochaf : llochi . llawchaidd a.,(-), jolly over cheerful fawning .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38856 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3885 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1838. llawchblas eg.. mansion or place of refuge c. 1400. llawchbobl a.. affording people patronage or protection c. 1400. llawchdrawaf: llawchdaro ba.,. to pat caress 1778. llawchddul eg.. a pat 1778. llawchfeirdd a.. affording patronage to bards c. 1400. llawchgis eg.. a pat 1778. llawchgnith eg.. a pat 1778. llawchgnithiaf: llawchgnithio ba.,. to pat caress 1778. llawchwethan, gw. llywethan1 . llawchwith, llaw-chwith a. ()a left - handed ; clumsy , awkward , bungling ; indirect , sly ( of remark ). 1620. ()b morganatic , left - handed ( of marriage ). 1858. Amergyd l ( l ) awchwith , gw. ergyd—e. llaw chwith. Gw. hefyd llaw1 —ll. chwith. llawchwithedd eg.- left handedness . 20g. llawchwynnaf: llawchwynnu, gw.llaw1 + chwynnaf: chwynnu. llawd eg.ahefydfel a . heat ( of sow ), sow ’ s desire for boar , sow ’ s mating season . 1604–7. Fela . craving , lustful , lewd ; expansive . 1803. llawdaeniad, llawdaflaf: llawdaflu, llawdafliad, gw.llaw1 + taeniad, taflaf: taflu, tafliad. llawdaro eg.(). hot cockles rustic game 1772. Gthg. llawdrawaf: llawdaro. llawdas eg.. wristband 1830. llawdiaf: llawdio, llawdineb, gw. llodaf: llodi, llodineb. llawdlws a., deft neat - handed , skilful . 1778. llawdlysni eg.- neat handedness ,. skill

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38866 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3886 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1778. llawdorch eb.. a cuff 1830. llawdr eg. b . (bach. g. llodryn ) ll. - au , llodrau (gan amlaf gydag ystyr un.). trousers,,,.. breeches hose also transf and fig 13g. Amr.: llawdwr. c. 1300. llodr. 15g. llowdr. 15g. llowdwr. 16g. Cfn.:. Botllawdryrarth: bear ’-, s breech brank - ursine , Acanthus molli . Dchr. 17 g. ll. hosan: trunk hose.g.20 Amgwregys l ( l ) awdr , llaesu ll ., gw. gwregys, llaesaf: llaesu. llawdrallaw, gw. llaw1 —ll. drallaw. llawdrawaf: llawdaro bg.. a to cut ( corn ) by striking it with a reaping - hook , bag . 1814. Gthg. llawdaro. llawdriniaeth eb. ()amanicure . 20g. ()b surgical operation . 20g. llawdriniaf: llaw-drin ba.. to manipulate 20g. llawdrinydd eg.. b manicurist . 20g. llawdrwen, ff. f., gw. llawdrwyn. llawdrwisg eb.. breeches 1588. llawdrwm a.(b. llawdrom ). critical , hyper - critical , condemnatory ; oppressive , heavy-, handed tyrannical . 16g. llawdrwyn a. (b. llawdrwen ) ll. - ion , ac efallai gyda grym enwol. white - breeched , also transf. 14g. llawdryfer, gw.llaw1 + tryfer. llawdrymhaf: llawdrymhau bg.. to be stern 16g. llawdueddiad eg.. handedness 20g. llawdwn a.- one handed , having a maimed hand . 1604–7. Gw. hefyd llaw1 —ll. dwn. llawdyn a.,-,. ungenerous tight fisted miserly 20g. llawdywysaf: llawdywys ba.() to lead one by the hand . Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38876 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3887 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1803. llawdywysiad eg.. a leading by the hand 1798. llawdd1 eg.ahefydfel a . ()apraise . c. 1300. ()b pleasure , delight ; solace . 1803. Fela . pleasant , delightful ; consoling . 1803. llawdd2 , 3un.pres.myn.yf.llawddaf : llawdd ( u ). llawdda, gw.llaw1 + da. llawddadwy a.. bfl praiseworthy . c. 1400. llawddaf: llawdd(u) ba.,,;;(.),; to praise laud eulogize reward dict please delight soothe,. console c. 1300. Cf. arllawdd, lloddaf: lloddi. llawddarn, gw.llaw1 + darn. llawdde, llawddeau, llaw-dde a.,,;-. dextrous deft skilful right handed 1774. Gw. hefyd llaw1 —ll. ddeau. llawddeheuedd eg.- right handedness . 20g. llawddeog a.ahefydgydagrymenwol.( one ) having an ardent , zealous , or fierce hand;( dict .) right - handed ; dextrous , deft , skilful . c. 1300. llawddewin eg. (b. - ddewines ) ll. - iaid . palmist . 1604–7. llawddewiniaeth eb.. g palmistry , chiromancy . 1604–7. llawddewinwr eg. ll. - wyr . palmist . 1617. llawddewr, gw.llaw1 + dewr. llawddiannus a., laudable praiseworthy . 1789. llawddinag a., liberal generous ,-. open handed 17g. llawddiwydiant, gw.llaw1 + diwydiant. llawddryll eg. b . ll. - iau . hand - gun , esp . pistol . 1770. llawddus a.,. delightful pleasing

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38886 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3888 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

18–19g. llawddwys, gw.llaw1 + dwys. llawddydd eg.,. one who praises eulogist 16g. llawedig a.. bfl handled , used . 1696. llawedrawr e.. ll heaps . c. 1400. llawedrog a.?ahefydfel e . heaped , loaded ; heap . 13g. Gw. hefyd carllawedrog. llawefynnaf: llawefynnu, gw.llaw1 + gefynnaf: gefynnu. llawegor, llawegored, gw. llawagor, llawagored. llawen a. ll. - ion , llewyn , weithiau gyda grym enwol. merry , jovial , glad , cheerful , happy,,, blithe joyful joyous , jubilant ; bringing happiness , pleasant , delightful . 13g. Amr.: llawain. 1723. Cfn.:,,.bod yn llawen gan: to be glad delighted or pleased c. 1400. bod yn ll. wrth: to make welcome;,,. be delighted with grateful for glad of 1346. yn ll.: willingly,,; readily gladly very well !,!,..!;, all right O K cheerfully with joy or gladness . c. 1300. Amgwneuthur yn llawen , gwyliau ll ., iach l ., Nadolig ll ., noson l ., noswaith l ., gw.gwnaf: gwneuthur (At.), gîyl1 , iach-lawen, Nadolig, noson, noswaith. llawenaf: llawenu bg.. a to make ( one ) happy , gladden , cheer , delight ; be happy , be glad(), to make merry , exult or rejoice (). in c. 1400. Gw. hefyd llawenhaf: llawenhau. llawenaidd a., glad cheerful , happy ; pleasant , delightful . 16g. llawenbair a., diverting entertaining , gladdening . 1722. llawenben, llawenber, llawenblaid, gw.llawen + pen11 , pór , plaid. llawen-chwedl, llawenchwedl eb.. g good news , glad tidings ; the Gospel . 14g. Amdydd llawen - chwedl , gw. dydd. llawendeg, gw.llawen + teg. llawender eg., gladness happiness ,. joy 16g. llawendir, llawendro, llawendwf, gw.llawen + tir, tro, twf. llawendy eg. ll. llawendai . pleasure - house ; playhouse , theatre . 1789. llawenddifyr, llawenddigrif, llawenddoeth, gw.llawen + difyr1 , digrif, doeth1 . llawenedigaeth eb. ll. - au . gladness , joy .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38896 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3889 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1325–50. llawenfab, llawenfaeth, llawenfalch, llawenfam, gw.llawen + mab, maeth11 , balch , mam. llawen-fas eg.,. ecstasy trance 1773. llawenfawr11 , gw.llaw + enfawr. llawenfawr21 , llawenferch, gw.llawen + mawr, merch . llawenfloedd eb. ll. - iadau . a cry of joy , a rejoicing shout . 1722. llawenfloeddiaf: llawenfloeddio bg.,,. to shout for joy rejoice exult 1620. llawenfodd1,2 , llawenfoes, gw.llawen + bodd, modd, moes 2 . llawenfryd a.ahefydfel eg . of a merry disposition , cheerful , happy ; merry , cheerful , or happy disposition. c. 1730. llawenfyd eg.,, bliss joy delight , happiness , felicity . 15–16g. llawenffol a.,. indulging in foolish pleasure foolishly happy 1723. llawenffraeth, llawenffranc, llawengael, llawengainc, gw.llawen + ffraeth, ffranc2 , cael, cainc. llawengalon a.- happy hearted , of good cheer . 1888. llawengar a.,,,. expressing happiness cheerful glad delightful c. 1588. llawengerdd, gw.llawen + cerdd1 . llawenglaer a.. cheerful and fine or gentle Dchr. 14g. llawengofleidiaf: llawengofleidio, gw.llawen + cofleidiaf: cofleidio. llawengrair eg.. b cheerful loved one , joyful object of admiration ;? joyful admirer . 14g. llawengu, gw.llawen + cu. llawengyfarchaf: llawengyfarch ba.. to congratulate 1800. llawengyfarchiad eg. ll. - au . congratulation . 1851. llawenhad eg.,. a gladdening rejoicing 1803. llawenhaf: llawenhau bg.. a ()(fela bg ) to rejoice , be joyful , be glad , be joyous , exult , be cheerful .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38906 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3890 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

13g. ()b to make joyful , gladden , cheer ( up ), hearten . 14g. Cfn.:llawenhau ar: (i) to cheer ( up ), comfort .16 g. (ii) to rejoice over . 1567. Gw. hefyd llawenaf: llawenu. llawenhaol a.,,,. causing happiness gladdening joyful diverting 1803. llawenhawr eg.. one who causes gladness 1773. llaweniaith, llawenlan, gw.llawen + iaith, glên. llawenlewyg eg.. ecstasy 1773. llawenllew, llawenlloer, gw.llawen + llew, lloer. llawenllys, llawenlys eg.. common borage 1633. llawenol a., glad cheerful , happy ; jubilant , triumphant ( of the Church ). 1605–10. llawenrydd, llawensain, llawenwaith, llawenwawd, llawenwiw, llawenwlad, gw.llawen + rhydd11 , sain , gwaith 1 , gwawd, gwiw, gwlad. llawenwr eg. ll. - wyr . one who causes gladness . 1773. llawenwych a.,,. gay and joyful glorious splendid 15–16g. llawen-îyl, gw.llawen + gîyl1 . llawenychaf: llawenychu bg.. a ()a to rejoice , be joyfyl , be joyous , show joy , be glad . 1325–50. ()b to make joyful , gladden , cheer ( up ), hearten , invigorate , enliven . 15g. Amr.: llwynychu. 1609. llawenychaidd a., glad joyful , cheerful , happy , jublilant . c. 1585. llawenychdod eg., joy joyfulness . 16g. Amr.: llwynychdod. 1609. llawenychgar a., delightful pleasurable . 16g. llawenychiad eg.,,,. a rejoicing joy jubilation triumph 1603. llawenychol a.,,;,,,. causing gladness joy or jubilation glad joyful happy jubilant 1595. llawenychrwydd eg.,,, gladness joy happiness cheerfulness ,; rejoicing source of joy or comfort;- merry making .

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38916 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3891 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1552. llawenychus a.,,;,,,. causing gladness joy or jubilation glad joyful happy jubilant 1568. llawenydd, llewenydd2 eg. ll. (prin) -( i ) au , - ion . joy , joyfulness , rejoicing , jubilation,,,,,,; cheerfulness delight happiness merriment mirth jocundity cause or source of this;,;,. place of beatitude or bliss heaven entertainment welcome 9g. Amgwneuthur ( gwneud ) llawenydd , pum ll . ( Mair ), gw. gwnaf: gwneuthur (At.), pump. llawenyddol a.. causing happiness p. 1500. llawer rh. ll. - oedd , - ion , a hefyd fel adf . many , large number , lot , much , abundance,,,;,,,. large quantity great deal good bit many a frequent numerous abundant ()a independent use ). 13g. ()b following a n .). 14g. ()cbeforean .). 13g. ()d plbeforepln . . .). 13g. Feladf . ( a ) by far , much ( with comp . adj .). 1346. ()b muchgreatlyalot , , . 1588. Cfn.:,‘’.Llawer a’i Chwennych: name of air probably Break of Day 1759. ll. byd: many,,.g. multitude great deal Diw. 16 ll. cymaint: many times as much,. manifold more 1620. ll. gwaith: many times.g.13 ll. o’r nos: late hour,. late at night 1688. Amers ( er ys , ys ) llawer dydd , o lawer ( byd ), gw.dydd (hefyd At.), o1 . Gw. hefyd llewyr1 . llaweredd eg.?ac.. e ll many , large number (), s lot (), s much , abundance ; relative abundance(, of plants elements ,.). &c 1300–25. llawerhaf: llawerhau bg.. a to multiply . 1617. llawes eb.(bach.-,- an ig )ll. llewys . sleeve , also fig . and transf .; record - sleeve ; outskirt,; edge strip ( of land ,.); &c bag or bosom of a net . 13g. Cfn.:.[].llawes goch: vagina 1762 llawes esgob: bishop’.g. s lawn sleeve 16–17 ll. Hippocrates: Hippocrates’. sleeve or bag 1852. llewys morthwyl: flanges of a hammer. Ar lafar. ynllewyseigrys(ein,&c. crysau):in his ( our , &c .) shirt - sleeves . 1841. Ambwrw llawes , codi llewys , cwnnu ll ., chwerthin yn ei lawes , gwarae llawesan , mynd i() fyny i lawes (),.,(), un rhedeg i l un rhwng llaw a ll ., torchi llewys , gw.bwriaf: bwrw (At.), codaf: codi (At.), cwnnaf: cwnnu (At.), chwarddaf: chwerthin, gwaraeaf: gwarae, af: mynd(At.), rhedaf: rhedeg, rhwng, torchaf: torchi. llawesaid eb.. a sleeveful

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38926 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3892 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

15g. llawesan, gw. llawes. llawesfawr, gw.llawes + mawr. llawesgrys eg.( woman ’ s ) sleeved garment . Dchr. 15g. llawesgud a.-,-. nimble handed quick handed 13g. llawesiad eg.(). intussusception in pathology 20g. llawesir, llawes-hir a.- long sleeved , wearing long sleeves . 1604–7. llawesog a.; sleeved amplexicaul . 1604–7. llawesrudd, gw.llawes + rhudd. llawesrwyd eb.. seine Diw. 16g. llawestur, gw.llawes + dur. llaweswyn a. ll. llewyswynion . wearing white sleeves . 15g. llaweth, llawethair, llawethan, gw. llyweth21 , llyffethair, llywethan . llawetheiriaf: llawetheirio, llaweth(y)r, gw. llyffetheiriaf: llyffetheirio, llyffethair. llaweurog a.- golden handed , generous . Dchr. 14g. llawf, gw. llaw1 . llawfaen eg. ll. - feini . a shot ( in sport ); muller . 15g. llawfaeth a. (weithiau gyda grym enwol) ?a hefyd fel eg . fed and reared by hand,,;?,,. tamed tame tractable docile meek 1346. Feletimeofchildbirth . . c. 1300. Amoen llawfaeth , gw. oen. Gw. hefyd llywaeth. llawfaethaf: llawfaethu bg.. a to hand - feed , hand - rear . 1615. llawfag, gw.llaw11 + bag . llawfan, gw. llafan1 . llawfasged, gw.llaw1 + basged. llawfedd eb.( hand in measuring height of a horse ).

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38936 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3893 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1836. llawfeddog a.. of the strong ruling hand Diw. 13g. Cf. llawddeog. llawfeddyg eg. (un. b. llawfeddyges , ll. - au ) ll. - on . surgeon . 1604–7. llawfeddygaeth, -iaeth eb.. surgery 1798. Cfn.:.g.llawfeddygaeth ddeintiol: dental surgery 20 llawfeddygaf: llawfeddygu bg.(). to operate in surgery 1803. llawfeddyginiaeth eb.. g surgery . 1604–7. llawfeddygol asurgical.. 1803. Amgweithred lawfeddygol , triniaeth l ., gw.gweithrd (At.), triniaeth. llawfeddygwaith eg., surgery operation . 1816. llawfeis, gw.llaw11 + feis . llawfelin eb. ll. - au . handmill , quern . 1814. llaw-fer eb., shorthand stenography . 1709. llawflewog a.- hairy handed ; thievish , pilfering . 1847. Gw. hefyd llaw1 —ll. flewog. llawfoled eb. ll. - au . handkerchief . 1803. llawfom eb. ll. - iau . hand - grenade . 20g. llawforwyn eb. ll. - forynion . maidservant , hand - maiden , also fig .; bridesmaid . 13g. llawfrenin eg.‘ the game of questions and commands ’. 1780. llawfron eb.;.. bosom fig bravery 13g. llawfrwyn, gw. llafrwyn. llawfrydedd eg.,, sorrow misery dejectedness , wretchedness , melancholy . 13g. llawfwyall, llawfw(y)ell eb. ll. - fwyeill . hatchet . 10g. llawfyddag, gw. llaw1 —ll. fyddag. llawffer a.- strong handed ,-. fierce handed

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38946 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3894 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

Dchr. 14g. llawffon eb. ll. - ffyn . walking - stick , crutch , staff , rod , baton , cudgel , also fig . 15g. llawffust eb. ll. - iau . hand - flail ; handle of flail . Diw. 19g. llawgadarn a.- strong handed ;. firm 14g. llawgaead, llawgaeed a. ()a close - fisted , parsimonious , stingy , niggardly , miserly , mean . 1246. ()b unskilful , shiftless . Diw. 19g. llawgaeth eg.- close fisted person , miser ; captive , prisoner . c. 1400. llawgair eg., oath word of honour ,, faith promise ,. vow 1604–7. Cfn.:&c.ar (ei, ) lawgair: upon one ’ s oath or word of honour .1604–7. llawgaled a., miserly tenacious , niggardly ;-,. hard handed severe 1656. llawgallor eg.. small cauldron c. 1300. llawgam a.;?. having a crooked hand clumsy 16g. llawgar a.ac eg . lowly or insignificant ( person ); generous or liberal ( person ). 13g. llawgart, gw.llaw11 + cart . llawged eb.ahefydfel a . hand - gift , bounty ; generous . c. 1400. llawgelf eb. ll. - au . handicraft , mechanical art ; ( pl .) mechanics , engineering . 1854. llawgelfyddol a.;. pertaining to handiwork mechanical 1817. llawgelfyddwr eg. ll. - wyr . ( handi ) craftsman , mechanic , artisan . 1850. llawgelfyddyd eb. ll. - au . handicraft , mechanical art ; ( pl .) mechanics , enginering . 1722. llawgelfyddydwr eg. ll. - wyr . ( handi ) craftsman , mechanic , artisan . 1848. llawgell, gw. llogell. llawgert, gw.llaw11 + cart . llawgist eb. ll. - iau . small chest , box , also transf . 14g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38956 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3895 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llawgloch eb. ll. - glychau . handbell . 1858. Gw. hefyd cloch—c. law. llawglwt eg.,. a sleeve or flap covering the hand cuff 1604–7. llawgoch a. of the red hand ,-;-. bloody handed red handed ?1370–1. Cf. llofrudd. llawgod eb. ll. - au . pocket . 1780. Amllyfr llawgod , gw. llyfr1 . llawgoed ellquicksets.. . 18–19g. llawgred eb., troth pledge . c. 1400. llawgrefft eb. ll. - au . handicraft . 1830. llawgrefftwr eg. ll. - wyr . ( handi ) craftsman . 1774. llawgrwn a.,. like a closed hand with bent hand ?g.15 llawgwd eg. ll. - gydau . small bag , purse , handbag ; ( dict .) pocket . 13g. llawgyfyng atightfistedstingymeanniggardly.-, , , . 1752. llawgyffes a.(-), deft handed dextrous , adroit . 14g. llawgyngor eg.,, sorrow misery wretchedness , feebleness , cowardice . c. 1300. llawgymwys a.,-,; impartial even handed unbiased having an unerring hand . 1773. llawgywir a.,-,. impartial even handed unbiased 1773. llawhaeddel, gw.llaw1 + haeddel. llawhelaeth a., generous munificent . 1604–7. llawhethan, llawheth(y)r, gw. llywethan1 , llyffethair. llawheuad eg.,. a sowing by hand a broadcasting 1852. llaw(-)hir, gw. llawir. llawhual eg. ll. - au . manacle . 1776.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38966 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3896 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llawhualaf: llawhualu ba.. to manacle 1803. llawiach, gw. llaw1 . llawiad1 eg.,. a handing handling 15–16g. llawiad2 eg.. handle 1864. llawiadur eg. ll. - on . handbook . 1857. llawiaf: llawio bg.. a to hand , handle , wield , push or strike ( with the hand ); gobble or guzzle,(),. gulp down quaff 15g. Gw. hefyd llofiaf: llofio. llawiaith eb.,. manual sign language dactylology 1850. llawiog, llawog a.ahefydfel?. e g handed , having a hand or hands ;? skilled of hand;, a manual small handy book . 15g. Cf. dwylawiog, -og, pedairllawog, unllawiog. llawir, llawhir, llaw-hir a.ahefydfel eb . long - handed ; generous , bounteous . 10g. Fele . longhand ( in writing ). 1851. Gw. hefyd hirllaw. llawiwr eg. ll. llawyr . handler , guzzler . 1604–7. llawlaw adf.ahefydfel a . hand in hand , hand to hand , fist to fist ; together , concurrently . 14g. Gw. hefyd llaw1 —ll. drallaw, ll. yn ll. llawled eg.( palm in measurement ),. hand 1892. Gw. hefyd lled1 —lled ll. llawlen eb. ll. - ni . ( table -) napkin , serviette ; handbill ; glove . 1842. Gw. hefyd lloflen. llawliain eg. ll. llawlieiniau . hand - towel , (table -) napkin ; handkerchief . 1604–7. llawlif eb. ll. - iau . handsaw . 1722. llawlosgaf: llawlosgi, gw.llaw1 + llosgaf: llosgi. llawlwyth eg.. handful 1604–7. llawlyfr eg. (un. bach. llawlyfran ) ll. - au . manual , small handy book , handbook ; copy-. book

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38976 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3897 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

1604–7. llawlyfran, gw. llawlyfr. llawlyfrwr eg. ll. - wyr . manualist . 1769. llawlys1 eg. ll. - iau . wallflower . 1867. Gw. hefyd llysiau—ll.’r llaw. llawlys2 , gw. lleulys. llawlyw eg.-,-;. plough handle plough tail also fig and transf . c. 1470. llawn a. ll. - ion , a hefyd fel eg . ac adf . ()a full ( of receptacle ); covered or saturated (.. e g with blood ); filled to capacity ( of building,,.);, vehicle &c teeming with abounding in ( also in non - material sense ,.. e g of wrath,, grace mercy , busyness ); charged with emotion . 1244. ()b filled ( with food or drink ), replete , sated ( sometimes to the point of surfeit ); ‘’,--.in clover well to do 13–14g. ()c fat , sleek , plump , filled or rounded out in form ; pregnant . 13g. ()d complete , whole , entire ; full , generous (.. e g of measure ); detailed ( of account or report,.). &c 13g. ()e full , having a store of knowledge , cultured , having a great variety of interests , useful and helpful to society,- public spirited . Ar lafar. Fele . ( a ) one who is sated , replete , or well - to -do , one in prosperous circumstances . 1588. ()b the full , esp . of the moon , the extreme point or limit , &c . 1773. Feladf . fully , completely , entirely , thoroughly , extremely , highly , very ; ( followed by comp..), adj rather somewhat , a bit ;( followed by an adj . in the equative degree ) quite(), as just (). as 1618. Cfn.:gw..llawn fryd, llawnfryd ll. byw,—bywyd: lively,, full of life exuberant .g.16 ll. digon (ddigon): amply sufficient,. quite enough 1604–7. ll. gormod: rather too much. 1863. ll. werth, gw.llawnwerth . ll. gwynt,—o wynt: puffed up(- of self important person ).Arlafar. ll. hwde, ll. hwda(n), ll. hwta (gan amlaf yn yr ymad. ar (ei,&c. ) l. hwde, &c. ’, Ÿael (fy, &c. ) ll. hwde,&c. ’): one ’ s hands full , one ’ s fill , all one can hold or do , also fig ., esp . of difficult or straitened circumstances,,,;(.) quandary dilemma tight spot as adv with might and main , with all one’,. s strength all out 1604–7. ll. hyder: full assurance,,(). complete confidence high expectation s 1588. ll. llanw: high tide,. full sea 1722. ll. llef, gw.llawnllef . ll. l(l)oer, gw.llawnlloer . ll. o ddyddiau: full of days,’,. near the end of one s days very old 1620. ll. oed, gw.llawnoed . ll. bryd, gw.llawnbryd . ll. sioc: chock- full , full up , full to utmost capacity , packed . Ar lafar. ll. dop, llawndop= ll. sioc. 1803.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38986 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3898 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

ll. dwf, gw.llawndwf . ll. ulw= ll. sioc. yn ll. llathaid, yn ll. (pen) llathen: (i) (in lit . sense ) a full yard in length . Ar lafar. (ii) ( with implied or expressed neg.)() not all there ,() not fully responsible ,() not sixteen ounces ( to the pound),() not sensible (.() lit not a full yard ).1851. Amar lawn hwyl , yn llawn hwyl , yn ei lawn hwyl ( iau ), ar lawn bedwarcarn , gw. hwyl1 , pedwarcarn. -llawn oldd..,gw.- a lon. llawnaddaf: llawnaddu bg.. a to carve by hand ( and not by machine ). 1886. llawnaeddfedaf, llawnaddfedaf: llawnaedddfedu, llawnaddfedu bg. to ripen fully,. mature 1632. llawnaeth eg.. b fullness , plenitude , plenty , abundance . 1632. Gw. hefyd llawfaeth. llawnaf: llewni, llawnu bg.. a to fill ( place , &c .), make full or replete , satiate ; become full,. be filled 13g. Gw. hefyd llanwaf: llanw. llawnaid eb.,. amightyleap ampleleap 16g. llawnaidd afull.. 16–17g. llawnallu, llawnalluedd eg.. plenipotence 1780. llawnallueddog, llawnallueddol a.. plenipotentiary 1780. llawnalluog a.ahefydfel eg .ll.- ion . plenipotentiary . 1780. Fele . a plenipotentiary . 1858. llawnalluogwr eg. ll. - wyr . a plenipotentiary . 1780. llawnamgyffredaf: llawnamgyffred ba.. to comprehend fully 1801. llawnamlwg, gw.llawn + amlwg. llawnamlygaf: llawnamlygu ba.. to reveal fully 1657. llawnamser afulltime.- . 20g. llawnarfog a.. fully armed 14g. llawnawdurdodol a.. plenipotentiary 1780.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 38996 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3899 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llawnben eg.. persistent or chronic headache or cephalagia 1796. Gthg. clwcben. llawnblas, llawnblu, llawnblyg, gw.llawn + plas, plu, plyg1 . llawnboer, llawnborth, gw.llawn + poer, porth1 . llawnborthaf: llawnborthi ba.,,. to feed fully fatten also fig 1657. llawnbrifiaf: llawnbrifio, gw.llawn + prifiaf: prifio. llawnbryd, llawn bryd eg.. high time 16–17g. llawnbwn eg., full load heavy burden ,. also fig 14g. llawnbwys eg.. full weight or burden 14g. llawndaith eb.. very long journey a. 1587. llawndasg, gw.llawn + tasg. llawndeb eg., fullness completeness . 16–17g. llawndeg a.,. very fair comely c. 1300. llawnder eg. ll. - au , - oedd . abundance , ample supply , plenty , plenitude , fullness , affluence;;;(,.). one who or that which fills a given space plenum capacity of vessel &c 1551. llawndid, gw. llewndid. llawndop, gw. llawn—ll. dop. llawndra eg., fullness abundance ,, plenty plenitude , affluence . 1588. llawndrancell, llawndras, gw.llawn + trancell, tras. llawndraul a.. threadbare 1722. llawndrefn, gw.llawn + trefn. llawndres eg., toil trouble . 15g. llawnduth eg. ll. - iau . full trot , canter , also fig . 15g. Cfn.:&c.&c.(,,.).g.(mynd, dyfod, ) ar (dy, ei, ) lawnduth: to go come &c at full trot 16–17 llawndwf, llawn dwf, llawn-dwf eg.ahefydfel. a full physical growth or development,,( adult stage maturity of mental faculties , spiritual state ,.); &c full-,,-. grown adult full fledged 1774.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY Proflen hir set GPC0018 tudalen 39006 Hydref 2006 11:18 [Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.73 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.23] FFEIL: !2 Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy 23 3 hh

06/10/2006 © Hawlfraint Prifysgol Cymru / Copyright University of Wales, 2006 3900 AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY

llawndwrch, gw.llawn + twrch. llawndy eg. ll. - dai . full house , houseful , also transf . 15g. llawndyfiad, llawndymp, gw.llawn + tyfiad, tymp. llawndyn eg.ahefydfel. a mighty pull ; full stretch or extent ( of sails ); full draught();’, of drink pulling one s weight strenuous . 16g. llawndyst, gw.llawn + tyst. llawndda a.,. very good excellent 14g. llawnddart, llawnddawn, llawnddig, gw.llawn + dart, dawn, dig. llawnddigonaf: llawnddigoni ba., to satiate satisfy completely . 1722. llawnddigonol a.;-(). fully sufficient all sufficient of the Atonement 1604. llawnddoeth, llawnddrwg, llawnddwys, llawnddysg, gw.llawn + doeth1 , drwg, dwys, dysg. llawnedig a.. bfl filled . 16–17g. llawnedd eg.,, fullness plenty abundance ; satisfaction . 15g. llawnfadw, llawnfaeth, gw.llawn + madws11 , maeth . llawnfaich eg., full large , or complete load . 14g. llawnfaint, llawnfaith, llawnfalch, llawnfar, gw.llawn + maint1 , maith, balch1 , bêr. llawnfloedd eb., full cry mighty roar , great shout . 15–16g. llawnfodlonaf, llawnfoddlonaf: llawnfodloni, llawnfoddloni ba. to satisfy fully. 1676. llawnfodd eg., will volition , willingness ; full or complete satisfaction . 1710. llawnfoddhaf: llawnfoddhau ba.. to please greatly or completely 1725–6. llawnfoddhaol, gw.llawn + boddhaol. llawnfoddlonaf: llawnfoddloni, gw. llawnfodlonaf: llawnfodloni. llawnfoes, gw.llawn + moes2 . llawnfor eg.;,,;. full or high tide great sea ocean the main also fig 16g.

Ffynhonnell/Source: Geiriadur Prifysgol Cymru (arg. 1af./1st edn., 1950-2002): www.cymru.ac.uk/geiriadur AT DDEFNYDD PERSONOL YN UNIG / FOR PERSONAL USE ONLY