Kick Smit Voordracht Volksliederen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Nationale Volksliederen C. Smit. Probus I Maastricht 9 maart 2016 1. Inleiding. 2. Invloed van muziek en zingen op de mens. 3. Ontstaan en verwikkelingen rond de volksliederen van - Nederland, België, Frankrijk, - Spanje , Italië, Oostenrijk, - Duitsland, Europa • Diverse malen heb ik me de afgevraagd hoe ik voor dit gezelschap besloten heb een verhaal te houden over volksliederen. Ik was met een ander onderwerp bezig, maar het moet het Wilhelmus zijn geweest bij de dodenherdenking op 4 mei en de ramp met de MH 17 dat mij aan het denken heeft gezet. • Wat doet zo’n lied met je, wat wordt er in een mens teweeg gebracht. Is het de tekst, de melodie of de mensen om je heen, die eensgezind en massaal dat lied zingen? Met die gedachten heb ik wat literatuur gezocht en ben ik dit onderwerp gaan uitdiepen. • Eerst kwam ik bij muziek. Muziek werkt in op bepaalde delen van de hersenen en roept emoties op. Zingen is vaak een uitlaatklep voor onze vreugde en blijheid, maar het kan ons ook tot bezinning brengen (Matheus Passion). • Samen zingen leidt tot solidariteit en groeps-binding. • Wat doen we bij een verjaardag? Dan zingen we toch; bij Sinterklaas zingen we over de Stoomboot uit Spanje en over Zwarte Piet en met Kerstmis: zonder Stille Nacht, Heilige Nacht is er geen Kerstsfeer. • In de psychologie gebruikt men wel de muziek en het zingen als therapie. • Bij de ziekte van Alzheimer worden bekende liedjes gezongen om met opa of oma contact te krijgen. Ook las ik over een jongetje van 11 jaar, in behandeling bij een psycholoog voor onbeheersbare woede aanvallen. Die knaap had meer belangstelling voor een gitaar in de hoek van de behandelkamer dan het gesprek met de psycholoog. Toen de psycholoog overging tot gitaarlessen, speelde het knaapje in korte tijd al aardig gitaar, maakte zelf liedjes en was er zo mee bezig dat zijn woede-aanvallen verdwenen waren. Via de muziek kon hij zijn emotie nu beheersen. • Waarom heeft een land een Volkslied? Nationale Volksliederen • Wanneer ons vorstenhuis of regering een ander vorstenhuis of regeringsleider officieel ontvangt, dan worden de volksliederen van beide landen gespeeld. Dat is een ongeschreven regel. Wij hebben ons Wilhelmus. En zo heeft bijna ieder land tegenwoordig zijn eigen Volkslied. Dan tonen wij ons land en voelen we ons verbonden en laten we het andere land onze eenheid zien. • Maar er is ook veel mis. • Heel anders is het, als voor een voetbalwedstrijd van het nationale elftal een volkslied gespeeld wordt, dan kan ik me goed ergeren aan de nonchalante houding van sommige spelers en publiek. • Sommigen zingen gewoon niet mee, en anderen zingen uit volle borst met tranen in de ogen. Je kunt je afvragen: Moet een Nationaal Volkslied bij een dergelijke gelegenheid wel gezongen worden? • Wel kan ik het volkslied waarderen bij de huldiging op de Olympische Spelen. Daar komen de emoties los van de winnaar of winnares, die daar in zijn eentje op het podium staat terwijl voor hem of voor haar de vlag wordt gehesen en het Nationale Volkslied wordt gespeeld. Dan komen de tranen, want de jarenlange training wordt beloond! • Een Nat. Volkslied is dus een lied dat dienst doet als symbool van een land, om zich als eenheid te tonen en zich van een ander land te onderscheiden. Het Limburgs Volkslied Maar daarnaast kan een regio of stad ook een volkslied hebben om zich te onderscheiden. Denk aan het Friese volkslied. Wist U, dat bij iedere thuiswedstrijd van de voetbalclub Heerenveen dat Friese volkslied gespeeld en gezongen wordt?! Toch te zot? Maar ja, iedere Limburger kent natuurlijk wel het “Waar in het brons groen eikenhout, het nachtegaaltje zingt Wat een vriendelijk lied! Waar in het bronsgroen eikenhout, Tekst: G. Krekelberg het nachtegaaltjezingt. Melodie: H. Tijssen Over het malse korenveld, het lied des leeuweriks klinkt, Waar de hoorn des herders schalt, langs de beekjes boord. Daar is mijn vaderland Limburgs dierbaaroord. ( 2x) Hoe zijn de diverse Nationale Volksliederen ontstaan? • Bijna ieder land heeft nu een volkslied. Er zijn enkele landen die wel een melodie hebben maar geen tekst b.v. Spanje. Daarover later meer. • Het is in de 18de en 19de eeuw dat onder invloed van de Romantiek en het opkomende Nationalisme in Europa de volkeren een lied gingen kiezen om zich van de andere volkeren te onderscheiden en vooral het eigen volk te verenigen. • Er waren in de 18de eeuw al liederen bekend, zoals het Engelse “God safe de King” (nu is dat nog “The Queen”) en in Oostenrijk “de Kaiserhymne” en in Spanje de “Marcha Real”. Ook het Wilhelmus hoort eigenlijk in dat rijtje thuis. Het is één van de oudste liederen (1572), maar het is pas in 1932 officieel door koningin Wilhelmina als Nationaal Volkslied erkend (360 jaar later). • Volksliederen zijn doorgaans zo geschreven dat ze gemakkelijk gezongen kunnen worden. Vaak hebben ze een opzwepende en agressieve melodie of tekst (Italië en Frankrijk) of een marstempo (België, Spanje), maar er zijn ook liederen die als een psalm klinken. (Engeland, Nederland, Oostenrijk). Meestal zijn er meerdere coupletten, waarvan er dan slechts één gezongen wordt. Componisten • Weinig volksliederen zijn geschreven door bekende componisten en de muzikale waarde is niet altijd van een hoog gehalte. • Toch zijn er wel enkele bekende componisten, die een bijdrage hebben gegeven. De tekst werd dan door een ander gemaakt. Het Europese volkslied bijvoorbeeld is van Beethoven, het Duitse volkslied van Haydn en het Oostenrijkse van Mozart. • Van Guiseppe Verdi weet ik nog dat hij op het eind van zijn leven te kennen gaf aan zijn vrienden dat er van zijn hand zeker geen opera meer zou komen (Falstaff was zijn laatste), maar dat hij wel een volkslied voor zijn land zou willen componeren. ……… Het werd hem nimmer gevraagd! Volksliederen in landen met meerdere talen. ………..Problemen? • Volksliederen zijn doorgaans geschreven in de taal van dat land. Maar in landen met meerdere officiële talen komen er aanpassingen. • In België is er een volkslied dat in drie talen (Vlaams, Frans en Duits) wordt gezongen. De strekking van de tekst is wel hetzelfde evenals de melodie. • Dat is anders in Zwitserland. Daar heeft men vier talen (Duits, Frans, Italiaans en Retoromaans). Ze zingen dezelfde melodie, maar iedere taalgroep heeft een eigen tekst, die NIET dezelfde strekking heeft! Enkele Zwitsers heb ik gevraagd hoe zij dat ervaren. Ze hadden er geen probleem mee. Ze zingen zelf uit volle borst in hun eigen taal en wat een ander zingt moet hij weten, zei een Zwitser me!! Overigens zijn de Zwitsers niet zo trots op hun volkslied omdat het erg “vroom en rooms” aandoet. Er zou gewerkt worden aan een nieuw volkslied. Het Wilhelmus De melodie van het Wilhelmus zou ontstaan zijn in 1572, door wie is niet bekend. Als maker van de tekst van het lied wordt aangewezen Marnix van Sint-Aldegonde, maar daarover zijn twijfels. De melodie was al eerder bekend als een geuzenlied en de meeste tekstmakers van geuzenliederen zijn anoniem, omdat op het maken van opstandige liederen in die tijd de doodstraf stond. Het Wilhelmus bestaat uit 15 coupletten en vormt een acrostichon, dwz. als je de eerste letters van ieder couplet achter elkaar zet, vormt het “Willem van Nassou”. De melodie lijkt veel op een psalm. In de tekst geeft Willem van Oranje aan, zijn tweestrijd inzake de opstand in de Nederlanden. Enerzijds probeert hij trouw te zijn aan de Spaanse koning, dat deed hij al jaren (Karel de V), maar anderzijds is hij boven alles trouw aan zijn geweten dat hem voorschrijft God en het Volk der Nederlanden te dienen. Wilhelmus van Nassouwe ben ik van Duitsen bloed, den vaderland getrouwe blijf ik tot in den dood. Een Prinse van Oranje ben ik vrij, onverveerd den Koning van Hispanje heb ik altijd geëerd. Het Wilhelmus (2) • In de 16de eeuw was er in de Nederlanden een Spaanse overheersing onder Karel de V. Daartegen was weinig weerstand. Het was al eeuwen zo, dat een vorsten-dynastie Europa in zijn macht had. Een koninklijke familie huwde onderling en hield op die manier de diverse landen in hun macht. Maar toen Karel V in 1556 zijn taak overliet aan zijn zoon Filips II kwam er een heel ander regime. Filips was zeer katholiek en plichtsgetrouw maar hij was uiterst onzeker en kon geen beslissingen nemen en verantwoording dragen. Overal twijfelde hij en zo kwam de situatie dat hij op gegeven moment meer geld moest betalen dan er binnenkwam. Er dreigde een faillisement. • Er moest meer geld komen uit de Nederlanden en dus stuurde Filips zijn strenge raadsman Alva naar de Nederlanden. • In 1567 werd Alva landvoogd en voerde direct een uiterst streng financieel bewind (b.v. de tiende penning als belasting ). Daartegen kwamen de Nederlanden in opstand. Er kwam oorlog en in die tijd moet U het Wilhelmus zien. • Willem van Oranje koos vóór het volk der Nederlanden en tegen Alva. • Het lied was in die tijd niet meer dan een vrolijk, prikkelend lied, dat graag gespeeld en gezongen werd door het leger en bij ceremonieën. • Een volkslied werd het niet genoemd. Zoiets was er toen nog niet in de 16de eeuw. Nederland Heel veel jaren later was er in navolging van de andere Europese landen behoefte aan een Nationaal Volkslied en werd er een prijsvraag uitgeschreven. Daaruit kwam niet het Wilhelmus maar het lied “Wien Neerlands bloed door de adren vloeit” van Hendrik Tollens in 1817 als winnaar naar voren. De tekst werd geaccepteerd maar de melodie van Tollens niet. Deze werd later door Johann Wilms gecomponeerd. Aangezien de tekst van Tollens ook nogal “deftig” was volgens het volk, was het niet erg populair. Pas onder Wilhelmina kwam het Wilhelmus weer in beeld.