ZESZYTY NAUKOWE WSOWL

Nr 2 (156) 2010 ISSN 1731-8157

∗∗∗ Sławomir HAJT Grzegorz STANKIEWICZ

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń FUNKCJONALNO - TECHNICZNYCH U śYWANYCH W LOGISTYCZNYM PODSYSTEMIE ZAOPATRYWANIA WOJSK WIELKIEJ BRYTANII, USA, FRANCJI I NIEMIEC – CZ ĘŚĆ I

Walka zbrojna w uj ęciu systemowym mo Ŝe by ć postrzegana, poza klasycznym rozumie- niem tego poj ęcia 1, tak Ŝe jako zbiór elementów oraz zwi ązków i zale Ŝno ści mi ędzy nimi tworz ą- cych okre ślon ą cało ść , o charakterze statycznym lub dynamicznym. Do owego zbioru, maj ącego cechy otwarto ści mo Ŝemy bez w ątpienia zaliczy ć działania zaopatrzeniowe b ędące kluczowym elementem wojskowego systemu logistycznego. Współczesne warunki prowadzenia sojuszniczych i mi ędzynarodowych działa ń militar- nych oraz pokojowych, a tak Ŝe stabilizacyjnych, maj ących najcz ęś ciej charakter ekspedycyjny wymuszaj ą poszukiwanie nowych rozwi ąza ń funkcjonalno – technicznych i unifikacyjnych w celu zoptymalizowania sprawno ści działania narodowych podsystemów zaopatrzeniowych. Optymalizacja techniczno - unifikacyjna i b ędąca jej pochodn ą optymalizacja funkcjonalna narodowych podsystemów zaopatrywania jest podporz ądkowana idei kompatybilno ści 2 na po- ziomie wykonawczym umo Ŝliwiaj ącym opcjonaln ą realizacj ę zada ń zaopatrzeniowych w sojusz- niczej przestrzeni operacyjnej. W tym kierunku ewoluuj ą systemy zaopatrzeniowe wielu pa ństw członków NATO. Najwi ększe jednak osi ągni ęcia posiadaj ą armie Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Francji oraz Niemiec. W pa ństwach tych powstały najnowocze śniejsze rozwi ą- zania funkcjonalno - techniczne do obsługi potoków zaopatrzenia w ramach podsystemów za- opatrywania, które nazwano: DROPS (Demountable Rack Off – Loading Pick – up System) – Wielka Brytania; FASTARM (Fast Arming) i MOADS/PLS (Maneuver – Oriented Ammunition Distribution System/Palletized Loading System) – USA; VTL (Vehicule de Transport Logistiqu-

∗ ppłk dypl. in Ŝ. Sławomir HAJT, kpt. mgr in Ŝ. Grzegorz STANKIEWICZ – Instytut Dowodzenia Wy Ŝszej Szkoły Oficerskiej Wojsk L ądowych 1 Walka – to ka Ŝde starcie z przeciwnikiem w skali taktycznej. Istot ą walki jest zorganizowane w czasie i przestrzeni bezpo średnie oddziaływanie na przeciwnika: fizyczne, psychologiczne, radioelektronicz- ne lub informacyjne. Por.: Słownik terminów z zakresu bezpiecze ństwa narodowego , AON, Warszawa 2002, s. 151. 2 Kompatybilno ść - Wła ściwo ść produktów, procesów lub usług do wspólnego wykorzystywania w okre ślonych warunkach, w celu spełnienia zało Ŝonych wymaga ń bez powodowania niedopuszczal- nego wzajemnego oddziaływania. Źródło: AAP-6 – Słownik terminów i definicji NATO. Agencja Standaryzacyjna NATO, 2007, s. 103. Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ e) – Francja oraz MULTI (Mechanisierte Umschlag – Lagerung - Transport Integration) - Niemcy. W cz ęś ci pierwszej artykułu autorzy przedstawili charakterystyk ę systemu DROPS, FASTARM i MOADS/PLS. W cz ęś ci drugiej artykułu autorzy przedstawi ą charakterystyk ę sys- temu VTL i MULTI oraz podsumowanie.

Słowa kluczowe: Logistyka wojskowa, system logistyczny, zabezpieczenie materiałowe, systemy transportowo – przeładunkowe, DROPS, FASTARM, MOSDS/PLS, PLS, VTL, MULTI.

1. WYBRANE ASPEKTY OPERACYJNO-TAKTYCZNE DETERMINUJ ĄCE WIELKO ŚĆ POTRZEB MATERIAŁOWYCH W WALCE ZBROJNEJ Zasadniczym celem logistycznego podsystemu zaopatrywania jest tworzenie wa- runków do fizycznego przemieszczenia w relacjach dwukierunkowych zasobów oraz specjalistycznych usług w celu zapewnienia wojskom odpowiedniego poziomu zapasów środków bojowych i materiałowych ( ŚBiM) niezb ędnych do realizacji zada ń operacyj- no - taktycznych. Ponadto celem podsystemu zaopatrywania jest odci ąŜ enie (przepływy zwrotne) zaanga Ŝowanych w walce komponentów zadaniowych od zb ędnych w danym etapie działa ń zapasów środków bojowych oraz wyposa Ŝenia, które mog ą utrudnia ć im swobodne prowadzenie zarówno pozycyjnych, jak i manewrowych działa ń w ró Ŝnych środowiskach operacyjno - taktycznych. Nale Ŝy przy tym zauwa Ŝyć, Ŝe strumienie przepływów w podsystemie zaopatrywania odbywaj ą si ę w warunkach walki zbrojnej, któr ą z prakseologicznego punktu widzenia postrzega si ę jako kooperacj ę negatywn ą przynajmniej dwóch podmiotów, z których ka Ŝdy stara si ę osi ągn ąć cel niezgodny z celem drugiego na drodze wzajemnej destrukcji systemów walki przy wykorzystaniu ró Ŝnorodnych dost ępnych w danym momencie środków ra Ŝenia. Naturalnym zatem środowiskiem funkcjonowania elementów wykonawczych podsystemu zaopatrywania jest niepodlegaj ąca pełnej kontroli w sensie długofalowej przewidywalno ści zdarze ń zarówno w wymiarze operacyjno – taktycznym, jak i strategicznym walka zbrojna. Pełne, terminowe i realizowane zgodnie z logistycznym kryterium oceny sku- teczno ści 5xW 3 zasilanie ŚBiM oddziałów (pododdziałów) prowadz ących działania operacyjno - taktyczne jest przedsi ęwzi ęciem, które niewątpliwie w zasadniczy sposób decyduje o wyniku działa ń na współczesnym polu walki. Ci ągłe zatem d ąŜ enie do uzy- skania pełnej adekwatno ści szeroko rozumianych działa ń „zaopatrzeniowych” do po- trzeb generowanych przez wojska w nowej jako ściowo rzeczywisto ści reagowania mili- tarnego przy jednoczesnym zorientowaniu na uzyskanie efektu synergii wykonawczej, a tak Ŝe optymalizacji ekonomicznej, zmusza wojskowych logistyków do nieustannego

3 Kryterium „5 x W” oznacza, Ŝe zaopatrzenie (amunicja, rakiety, paliwo, Ŝywno ść , woda, cz ęś ci za- mienne, materiały eksploatacyjne, uzbrojenie i sprzęt wojskowy oraz materiały medyczne), usługi specjalistyczne i gospodarczo – bytowe musz ą dotrze ć do potrzebuj ących ich wojsk we wła ściwym czasie, odpowiednim asortymencie, we wła ściwej ilo ści – adekwatnej do rzeczywistego w danym eta- pie działa ń zu Ŝycia, a ponadto dostawy te musz ą by ć wła ściwej jako ści i dotrze ć we wła ściwe miejsce po właściwych kosztach. 45

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM… poszukiwania nowych rozwi ąza ń organizacyjno - technicznych maj ących charakter sys- temowy. W zwi ązku z tym w wielu wiod ących armiach świata trwa permanentne do- skonalenie elementów wykonawczych podsystemu zaopatrywania oraz równoległe po- szukiwanie nowych rozwi ąza ń organizacyjno - technicznych, które umo Ŝliwi ą szybk ą i bezpieczn ą realizacj ę dostaw ŚBiM przy mo Ŝliwie najmniejszym zaanga Ŝowaniu za- równo środków technicznych, jak i siły roboczej bezpo średnio do zu Ŝywaj ących je wal- cz ących wojsk. Niezwykle szybki technologiczny rozwój wojsk l ądowych datuj ący si ę od lat 40 XX wieku, obj ął wszystkie dziedziny - nie tylko sfer ę uzbrojenia, ale tak Ŝe systemy łączno ści, dowodzenia oraz sposoby prowadzenia walki zbrojnej. Zmieniły si ę tak Ŝe w zasadniczy sposób potrzeby materiałowe generowane przez walcz ące moduły bojowe i tym samym sposoby ich logistycznego wsparcia. Mo Ŝna zatem stwierdzi ć, Ŝe „sposo- bom produkcji odpowiadaj ą sposoby destrukcji” 4 oraz sposoby logistycznego wsparcia. W czasie II wojny światowej w śród dostaw ró Ŝnych środków materiałowych pierwsze miejsce zajmowała amunicja, której masa po przeliczeniu na dobowe potrzeby jednego walcz ącego Ŝołnierza wynosiła około 20 kilogramów. Prowadzone od tego czasu wojny i konflikty zbrojne wskazuj ą na permanentny wzrost potrzeb materiałowych. Podczas wojny w Korei (1950 – 1953) masa dostarczanej amunicji w przeliczeniu na jednego Ŝołnierza wynosiła 30 kilogramów na dob ę. Natomiast podczas długiej wojny w Wiet- namie (1965 – 1973) potrzeby materiałowe generowane przez poszczególne komponen- ty SZ USA zaanga Ŝowane do walki w przeliczeniu na jednego walcz ącego Ŝołnierza na jedn ą dob ę prowadzenia działa ń wynosiły ju Ŝ około 45 kilogramów. Liczba ta podczas wojny nad Zatok ą Persk ą była jeszcze wi ększa i oscylowała w granicach 100 kilogra- mów 5. Nowe jako ściowo zagro Ŝenia, w tym tak Ŝe te o cechach asymetrycznych 6 oraz potencjalna mo Ŝliwo ść powszechnego u Ŝycia nowoczesnych środków rozpoznania, „sterowania informacyjnego” wojskami i precyzyjnego ra Ŝenia, spowodowały zmianę jako ściow ą w istocie prowadzenia operacji i działa ń taktycznych. Współcze śnie rozu- miana przewaga ju Ŝ bowiem nie oznacza dominacji nad przeciwnikiem okre ślanej w liczbach, lecz w jako ści siły i środków walki zbrojnej oraz metod ich u Ŝycia 7. Zapre- zentowany specjalistyczny punkt postrzegania istoty współczesnej walki zbrojnej, w którym autor, jak si ę wydaje, świadomie nie operuje poj ęciem „wojny ery informa- cyjnej”, mo Ŝna w kontek ście docieka ń wybitnych wizjonerów z dziedziny sztuki wo- jennej uzna ć za obiektywny. Nie ma on bowiem charakteru tak cz ęsto ostatnio obser- wowanego w literaturze przedmiotu podej ścia, które precyzyjnie okre ślił prof. B. Balce-

4 B. Balcerowicz: Wojny współczesne. Wojny przyszłe . [w:] „Myśl wojskowa”, 5/2003 s. 135. 5 E. Nowak, M. Ka źmierczak: Zaopatrywanie wojsk w amunicj ę. [w:] „Przegl ąd Wojsk L ądowych”, nr 5/98, s. 76. 6 Działania asymetryczne – są okre ślone miar ą sytuacji, gdzie jedna ze stron zainteresowana konfronta- cj ą nie jest zdolna przeciwstawi ć si ę przeciwnikowi w sposób symetryczny z u Ŝyciem tych samych lub podobnych środków walki. Por.: P. Gawliczek, J. Pawłowski, Zagro Ŝenia asymetryczne . AON, Warszawa 2003, s. 11. 7 A. Czupry ński: Wymagania pola walki. [w:] dodatek w formie CD do „Przegl ądu Wojsk L ądowych”, nr 1/2010 - Wyst ąpienia uczestników seminarium, które zorganizowała Redakcja Wojskowa w ramach XVII Mi ędzynarodowego Salonu Przemysłu Obronnego w Kielcach.

46 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ rowicz, mówi ąc o nadmiernym „zniewoleniu determinizmem technologicznym” 8. Nie- wątpliwa jednak zło Ŝono ść współczesnej walki zbrojnej w obszarze jej wysokiej dyna- miki, oraz precyzji i intensywno ści ra Ŝenia ogniowego, którego celem jest szybka eli- minacja bez „skutków ubocznych” zidentyfikowanych systemów uzbrojenia oraz obiek- tów przeciwnika, jest pochodn ą mo Ŝliwo ści nowoczesnych środków rozpoznania i „ste- rowania informacyjnego” wojskami. Wysoka zatem potencjalna skuteczno ść bojowa nowoczesnych armii powoduje, Ŝe dzienne potrzeby materiałowe w przeliczeniu na jednego walcz ącego Ŝołnierza mog ą wynie ść obecnie nawet 200 i wi ęcej kilogramów 9. Niektórzy specjali ści w celu obrazowego przedstawienia potrzeb materiałowych we współczesnych i perspektywicznych operacjach militarnych u Ŝywaj ą oryginalnego w swej istocie poj ęcia - „lawina logistyczna”. Przedstawiona prognoza masowo ści zu- Ŝycia ró Ŝnorodnych środków materiałowych okre ślana w przeliczeniu na jednego wal- cz ącego Ŝołnierza potrzebna do wykonania zada ń operacyjno - taktycznych w nowych jako ściowo warunkach, w których obserwuje si ę mniejsze nasycenie obszarów operacji i rejonów działa ń Ŝołnierzami na rzecz wyrafinowanych technologicznie systemów uzbrojenia, pozornie mo Ŝe si ę wydawa ć prognoz ą przeszacowan ą. Nale Ŝy jednak za- uwa Ŝyć, Ŝe inteligentne środki ra Ŝenia z racji swej zło Ŝono ści technicznej wymagaj ą stosowania odpowiednich opakowa ń jednostkowych oraz zbiorczych, które cz ęsto swo- ją mas ą przewy Ŝszaj ą mas ę zawarto ści. Ponadto nale Ŝy zwróci ć uwag ę, Ŝe tak du Ŝy wzrost potrzeb materiałowych determinowany jest tym, Ŝe w zasadzie wszystkie pro- wadzone współcze śnie operacje militarne maj ą charakter ekspedycyjny, a co za tym idzie nieustanie wzrastaj ą potrzeby w zakresie paliw płynnych. W armii Stanów Zjednoczonych dokonano identyfikacji według kryterium wiel- ko ści i rodzaju zu Ŝywanych we współczesnych operacjach militarnych klasycznych rodzajów środków bojowych, nazywaj ąc je „wielk ą szóstk ą”. W skład asortymentowy „wielkiej szóstki” zu Ŝywanej amunicji wchodz ą w dalszym ci ągu ró Ŝne rodzaje amuni- cji artyleryjskiej, piechoty, wojsk pancernych, przeciwlotniczej, in Ŝynieryjnych środ- ków bojowych oraz rakiety i bomby, a tak Ŝe amunicja dla lotnictwa bojowego 10 . Ponad- to nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe we współcze śnie prowadzonych operacjach obserwuje si ę para- doksalnie pomimo coraz powszechniejszego stosowania nowoczesnych technologii wzrost zapotrzebowania wojsk na zasadniczy dla wyniku walki rodzaj zaopatrzenia, jakim jest amunicja do głównych rodzajów opancerzonych środków ogniowych. Wzrost potrzeb amunicyjnych do uzbrojenia pokładowego opancerzonych środków ogniowych powodowany jest nast ępuj ącymi czynnikami 11 : − zwi ększaniem stopnia autonomiczno ści bojowej zasadniczego sprz ętu uzbro- jenia; − wzrostem odporno ści pancerzy na przebicie;

8 B. Balcerowicz: Wojny ..., op. cit., s. 132. 9 Strona internetowa: [online]. [dost ęp: 01.10.2007]. Dost ępny w Internecie: http://www.logistykafirm. com/sa. php?aid=263&p=&cat=25&catname=Default. 10 Por.: Arming the force. Strona internetowa: [online]. [dost ęp: 04.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.fas.org/man/dod-101/army/docs/st63-1/chapter5.htm. 11 Por.: S. Hajt, G. Stankiewicz: Odtworzenie zdolno ści bojowej. [w:] „Kwartalnik BELLONA”, nr 4/2008, s. 163. 47

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

− powszechnym stosowaniem aktywnych systemów ochrony bezpo średniej wozów bojowych 12 utrudniaj ących rozpoznanie i prowadzenie celnego ognia; − zmniejszaniem gabarytów czołgów oraz BWP utrudniaj ących wykrycie i tra- fienie; − wysokim tempem działa ń zmuszaj ącym walcz ące strony do podj ęcia walki ogniowej na maksymalnych odległo ściach, co w wielu sytuacjach taktycz- nych zmniejsza prawdopodobie ństwo trafienia i obezwładnienia celu; − wzrostem manewrowo ści taktycznej zasadniczych opancerzonych środków ogniowych wynikaj ącym z permanentnego zwi ększania mocy jednostkowej 13 silników wozów bojowych; − wzrostem szybkostrzelno ści zasadniczego uzbrojenia opancerzonych środków ogniowych. Obsługa „zaopatrzeniowa” zarówno wysoce wyrafinowanych technologicznie inteligentnych środków ra Ŝenia, jak i tych uznawanych za klasyczne jednak nowej gene- racji z cechami broni inteligentnej wymaga we współczesnych operacjach adekwatnego do sposobów u Ŝycia wojsk oraz bie Ŝą cych potrzeb materiałowych ich dostarczania. Uzyskanie optymalnej adekwatno ści bojowej, asortymentowej i czasowej wymaga wy- sokiego poziomu integracji procesów zaopatrzeniowych w kilku płaszczyznach: tech- niczno - technologicznej, unifikacyjnej i organizacyjnej oraz w zakresie kierowania (dowodzenia). Zakres integracji powi ąza ń procesów zaopatrzeniowych w strukturze logistycznego podsystemu materiałowego przedstawia rysunek 1. 2. WSPÓŁCZESNE TECHNOLOGIE TRANSPORTOWE Technologie przewozów ładunków wykonywanych przez wojskowy transport samochodowy w obszarach prowadzenia operacji oraz w strefach taktycznych, mo Ŝna podzieli ć na trzy podstawowe grupy: − technologie zunifikowane; − technologie specjalizowane; − technologie uniwersalne. Technologie zunifikowane polegaj ą na realizacji przewozów ładunków umiesz- czonych w jednostkach ładunkowych, a wi ęc w standardowych kontenerach, na pale- tach b ądź w pakietach 14 . Powszechne zastosowanie kontenerów zarówno w cywilnym,

12 Do najbardziej skutecznych aktywnych systemów ochrony bezpo średniej czołgów mo Ŝemy zaliczy ć rosyjski zakłócaj ący system elektro - optyczny „Sztora”, który broni automatycznie czołg przed prze- ciwpancernymi pociskami kierowanymi (ppk), dalmierzami laserowymi oraz pociskami naprowadza- nymi odpitymi promieniami lasera oraz „Arena” chroni ący czołg przed pociskami granatników oraz ppk niezale Ŝnie od zastosowanego systemu naprowadzania na cel i głowicy bojowej. Inne powszech- nie u Ŝywane w wielu armiach świata rozwi ązania to pancerze reaktywne (ERA – Explosive Reactive Armour) np. Blazer (Izrael), Brenus (Francja), Relikt (Rosja), Erawa 2 (Polska). Strona internetowa: [online]. [dost ęp: 15.01.2007]. Dost ępny w Internecie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Pancerz_ reaktyw- ny. 13 Powszechnie przyjmuje si ę, Ŝe we współczesnych czołgach optymalna moc jednostkowa przypadaj ąca na jedn ą ton ę masy wozu powinna wynosi ć 30 KM. Tak du Ŝa moc jednostkowa zapewnia dopiero wymagane parametry manewrowe czołgu na współczesnym polu walki. 14 W. Rydzykowski, K. Wojewódzka – Król: Transport. PWN, Warszawa 2002, s. 56.

48 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ jak i wojskowym transporcie samochodowym, morskim, kolejowym oraz lotniczym, zostało uznane przez specjalistów za „ trzeci ą rewolucj ą w transporcie ”15 . O sukcesie kontenerów zastosowanych po raz pierwszy przez Armię USA do transportu uzbrojenia i środków materiałowych podczas wojny w Korei (1950 - 1953) zdecydowały: − pojemno ść kontenera i jego cechy konstrukcyjne; − znormalizowanie jego parametrów w skali światowej; − rozpowszechnienie w obrotach mi ędzynarodowych przez transport morski.

Rys. 1. Schemat powi ąza ń organizacyjno - technicznych i zale Ŝno ści prawno - kompetencyj- nych zasadniczych elementów tworz ących logistyczny podsystem materiałowy Źródło: Opracowanie własne na podstawie E. Mendyk: Ekonomika i organizacja transportu. Wy Ŝsza Szkoła Logistyki, Pozna ń 2002, s. 115 oraz Doktryna Transportu i Ruchu Wojsk (DD/4.4). Szt. Gen., Warszawa 2007, s. 33, 43 – 45. Do kontenerów wielkich u Ŝywanych w transporcie samochodowym, morskim i ko- lejowym zalicza si ę jednostki o masie brutto powy Ŝej 10 ton i pojemno ści ponad 14 m 3. Wi ększo ść wielkich kontenerów serii 1ISO ma jednakow ą wysoko ść i szeroko ść , a ró Ŝ- ni ą si ę jedynie długo ścią, pojemno ści ą i mas ą brutto. Wyj ątek stanowi ą kontenery pły- towe typu 1AA i 1CC o podwy Ŝszonej wysoko ści oraz kontenery typu 1AX, 1BX, 1CX i 1DX o odpowiednio zmniejszonej wysoko ści w stosunku do wymiaru podstawowego

15 Za pierwsz ą rewolucj ę w transporcie uwa Ŝa si ę zastosowanie koła, natomiast za drug ą – wykorzystanie do nap ędu środków transportowych maszyny parowej. Por.: J. Neider, D. Marciniak – Neider, Transport intermodalny . PWE, Warszawa 1997, s. 24. 49

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

2438 mm 16 . Zestawienie podstawowych danych wymiarowych, wagowych i pojemno- ściowych typoszeregu kontenerów wielkich według 1ISO przedstawiono w tabeli nr 1. Tabela 1. Zasadnicze parametry kontenerów wielkich serii 1ISO Oznaczenie Długo ść Szeroko ść Wysoko ść Pojemno ść Masa kontenera L S H V brutto M (mm) (m 2) (kg) 1A 12192 2438 2438 61-64 30480 1B 9125 2438 2438 46-48 25400 1C 6058 2438 2438 30-32 20320 1D 2991 2438 2438 14-16 10160 1AA 12190 2438 2587 ~67 30480 1BB 9125 2438 2587 ~50 25400 1CC 6058 2438 2587 ~35 20300 Źródło: Z. Korze ń, Logistyczne systemy transportu bliskiego i magazynowania – tom I. Pozna ń 1998. W logistycznych podsystemach zaopatrzeniowych wiod ących armii pa ństw NATO powszechnie u Ŝywane są kontenery transportowe typu 20’1ISO. W oparciu o podstaw ę wymiarow ą tego kontenera tworzone s ą ró Ŝnego rodzaju kontenery multi- funkcjonalne, takie jak: warsztaty remontowe, punkty energetyki polowej, polowe ele- menty socjalne, elementy systemów ł ączno ści, medyczne gabinety zabiegowe, a takŜe jednostki do transportu Ŝołnierzy. Niezwykle istotn ą zalet ą konstrukcyjn ą kontenerów wielkich jest to, Ŝe ich typo- szereg wymiarowy, obj ęto ściowy oraz wagowy jest w pełni współzale Ŝny mi ędzy sob ą oraz z cz ęsto stosowanymi urz ądzeniami przeładunkowymi, a tak Ŝe wielko ści ą slotów ładunkowych statków i okr ętów zaopatrzeniowych według u Ŝywanej w tym rodzaju transportu jednostki ładunkowej 20TEU 17 . Współzale Ŝno ść ta jest utrzymana takŜe w przypadku platform kolejowych i floty pojazdów cięŜ arowych ogólnego przeznacze- nia oraz odpowiednimi grupami pojazdów średniej i wysokiej mobilno ści u Ŝywanymi w wojskowych systemach transportowych. Przyj ęte i upowszechnione rozwi ązania umo Ŝliwiaj ą zatem tworzenie optymalnych z ekonomicznego, a takŜe funkcjonalnego punktu widzenia multimodalnych 18 konfiguracji przewozowych w zale Ŝno ści od środ-

16 Kontenery typu 1AX,1BX,1CX,1DX s ą zaliczane do kontenerów wielkich mimo, Ŝe nie w pełni od- powiadaj ą kryteriom i parametrom kontenera wielkiego. Ibidem, s. 59. 17 TEU – Twenty - Feet Equivalent Unit - jednostka odpowiadaj ąca parametrom wymiarowym, obj ęto- ściowym i wagowym, kontenera 20 stopowego. Por.: Ibidem, s. 267. 18 Transport multimodalny – przewóz towarów przez co najmniej dwie ró Ŝne gał ęzie transportu. Por.: Transport alternatywny . [w:] „Logistyka a jako ść ”, nr 3/2003. Transport kombinowany – wg dyrektywy Unii Europejskiej 92/106/EEC z 07.12.1992 r. to „przewóz towarów (…) gdzie samochód ci ęŜ arowy, przyczepa, naczepa, z lub bez jednostki ci ągn ącej, nadwo- zie wymienne lub kontener korzysta z drogi w pocz ątkowym i ko ńcowym odcinku podró Ŝy a na in- nym odcinku o długo ści powy Ŝej 100 km w linii prostej – z usług transportu kolejowego lub wodnego śródl ądowego lub morskiego, a w pocz ątkowym i ko ńcowym odcinku wykonywany jest przez trans- port drogowy w nast ępuj ący sposób: pomi ędzy punktem, gdzie towary s ą załadowane i najbli Ŝsz ą od- powiedni ą kolejow ą stacj ą załadunkow ą dla odcinka pocz ątkowego oraz pomi ędzy najbli Ŝsz ą odpo-

50 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ ków transportowych, które w danym momencie s ą dost ępne dla logistycznych organów kierowania. Współzale Ŝno ść wymiarow ą kontenerów serii 1ISO przedstawiono na ry- sunek 2.

Rys. 2. Współzale Ŝno ść wymiarowa kontenerów serii 1ISO Źródło: Opracowanie własne na podstawie J. Neider, D. Marciniak - Neider: Transport..., op. cit., s. 47. Drugim obok amunicji podstawowym środkiem materiałowym niezb ędnym do efektywnego prowadzenia działa ń operacyjno - taktycznych przez wojska równie Ŝ masowo zu Ŝywanym, s ą materiały p ędne i smary (MPS). W ameryka ńskich wojskach l ądowych, zapotrzebowanie na paliwa płynne wzrosło na przestrzeni zaledwie kilkunastu ostatnich lat do 45% ogółu potrzeb środków bojowych i materiałowych. Paliwa płynne stanowi ą prze- wa Ŝaj ący wagowo rodzaj zaopatrzenia dostarczanego do pododdziałów wojsk l ądowych 19 . W stosunku do tego rodzaju zaopatrzenia oraz wody i Ŝywno ści powszechnie stosuje si ę w transporcie samochodowym technologie specjalizowane. Specjalizowane technologie transportowe realizowane s ą w kontenerach o odpowiedniej konstrukcji: kontenerach cy- sternach, kontenerach cysternach - dystrybutorach i kontenerach chłodniach. Przykłady takich rozwi ąza ń zaprezentowano na rysunku 3.

Rys. 3. Zbiornik do transportu wody w ramowej zabudowie kontenerowej (od lewej) oraz kontener chłodnia Źródło: [online]. [dost ęp: 04.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.army- technology.com/contractor_images/wew/(1).jpg oraz http://ilsc.natick.army.mil/SSS/RCS.jpg

wiedni ą stacja wyładunkow ą a punktem, gdzie towary s ą wyładowane dla ko ńcowego odcinka, lub w promieniu nie przekraczaj ącym 150 km w linii prostej od portu Ŝeglugi śródl ądowej lub portu mor- skiego załadunku lub wyładunku”. 19 Por.: M. Skar Ŝyński: Uzupełnianie paliw płynnych na polu walki – według pogl ądów ameryka ńskich. [w:] „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 1/2004, s. 129 - 139. 51

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

Zunifikowane technologie przewozowe znalazły szerokie zastosowanie w naj- bardziej zaawansowanych wojskowych podsystemach zaopatrywania walcz ących wojsk w Bim, takich jak: DROPS, FASTARM, MOADS/PLS, VTL oraz MULTI. 3. CHARAKTERYSTYKA POJAZDÓW DO OBSŁUGI TRANSPORTOWO - PRZEŁADUNKOWEJ ŚRODKÓW ZAOPATRZENIA WCHODZ ĄCYCH W SKŁAD BRYTYJSKIEGO PODSYSTEMU ZAOPATRYWANIA WOJSK LĄDOWYCH DROPS DąŜą c do udoskonalenia logistycznego podsystemu zaopatrywania walcz ących wojsk, w brytyjskich siłach zbrojnych podj ęto, na pocz ątku lat osiemdziesi ątych ubie- głego wieku realizacj ę programu rozwojowego o nazwie DROPS (Demountable Rack Off – Loading Pick – up System)20 . Zapocz ątkowano tym samym wprowadzenie do wojsk l ądowych systemów przemieszczania ładunków, opartych na koncepcji odł ączal- nych platform ładunkowych. Generalnym zało Ŝeniem programu było szybkie prze- mieszczanie środków materiałowych sformowanych w znormalizowane paletowe jed- nostki ładunkowe oraz docelowo kontenerowe dla walcz ących wojsk. Ponadto zało Ŝo- no, Ŝe szybkie przemieszczanie ładunków o znacznej masie musi by ć mo Ŝliwe po dro- gach o ró Ŝnej jako ści oraz bezpo średnio w terenie. W połowie lat osiemdziesi ątych ar- mia brytyjska zwróciła si ę do rodzimego przemysłu, aby ten przedstawił projekty funk- cjonalno – techniczne odpowiadaj ące zało Ŝeniom przyj ętym dla programu. Spo śród projektów przedło Ŝonych Brytyjskiemu Ministerstwu Obrony Narodowej (BMON) przez przemysł maszynowy Zjednoczonego Królestwa zostały wybrane pojazdy tere- nowe LEYLAND i FODEN wyposa Ŝone w autonomiczne urz ądzenia załadunkowo – rozładunkowe o konstrukcji hakowej MULTILIFT Mark IV firmy CARGOTEC - rysu- nek 4 (po lewej) . Urz ądzenia te umo Ŝliwiaj ą załadunek i rozładunek kontenerowych oraz paletowych jednostek ładunkowych umieszczonych na odł ączalnych platformach typu Flat Rack 21 ,22 - rysunek 4 (po prawej) . System samozaładowczy MULTILIFT był na pocz ątku obarczony pewn ą wadą konstrukcyjn ą polegaj ącą na tym, Ŝe nie umo Ŝliwiał obsługi ładunkowej i transportowej kontenerowych jednostek ładunkowych bez potrzeby stosowania odł ączalnych platform typu Flat Rack. Pomimo wspomnianego ograniczenia systemu okazał si ę on optymal- nym wyborem, niezwykle kosztownym. Pojazdy wybrane przez BMON wraz z urz ą- dzeniami MULTILIFT były szczegółowo testowane przez okres jednego roku w spe- cjalnie utworzonych do realizacji tego celu jednostkach eksperymentalnych. Minister- stwo obrony było wynikami przeprowadzonych testów w pełni usatysfakcjonowane, uznaj ąc, Ŝe system sprosta wyzwaniom współczesnego i perspektywicznego pola walki, a ponadto idea systemu umo Ŝliwiała jego modernizacj ę w miar ę zmieniaj ących si ę po-

20 J. C. Larminie: Logistyczne zabezpieczenie działa ń bojowych – zaopatrywanie wojsk w paliwa i amu- nicj ę (według pogl ądów brytyjskich) . [w:] Wojskowy Przegl ąd Zzagraniczny, nr 3/87, s. 95 – 96. 21 Flat Racki dostarczyła brytyjska firma Marshall SV. Por.: strona internetowa: http://www.janes.com/ articles/Janes-Military-Vehicles-and-Logistics/Foden-8-x-6-DROPS-IMMLC-Logistic-Support-Truck- United-Kingdom.html , z dnia 29.01.2010. 22 Flat Rack – platforma ładunkowa, przystosowana do współpracy z hakowymi systemami załadow- czymi, wyposa Ŝona w uchwyty mocuj ące oraz rolki. Przeznaczona s ą przewozu ładunków ci ęŜ kich i gabarytowych. Wytrzymała podłoga umo Ŝliwia transport ładunków o du Ŝych naciskach punktowych.

52 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ trzeb 23 . Wprowadzenie systemu DROPS było rewolucj ą w wojskowym podsystemie zaopatrywania na skal ę światow ą i stanowi do dzisiaj trzon dla wielu aktualnie funkcjo- nuj ących wojskowych rozwi ąza ń transportowych.

Rys. 4. Hakowy system załadunkowo – rozładunkowy MULTILIFT firmy CARGOTEC oraz platforma ładunkowa typu Flat Rack Źródło: [online]. [dost ęp: 04.03.2010]. Dost ępny w Internecie: http://data.primeportal.net/hoare/LEYLAND%20MMLC%20(DROPS).htm oraz http://data.primeportal.net/transports/don_pics/m1077/Dsc01618.jpg W ramach wdra Ŝania programu DROPS do sił zbrojnych WB zało Ŝono zakup 1500 terenowych pojazdów ci ęŜ arowych, 15000 platform typu Flat Rack i palet trans- portowych oraz ponad 40 zestawów do bocznego przeładunku kontenerów i palet z plat- form kolejowych typu RTE (Rail Transfer Equipment) – rysunek 5.

Rys. 5. Zestaw do bocznego przeładunku kontenerów Źródło: [online]. [dost ęp: 05.03.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.armedforces- int.com/upload/image_files/articles/images/companies/274/steelbro3.jpg

23 Por.: [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://en.wikipedia.org/wiki/ Demount- able_Rack _Offload_and_Pickup_System. 53

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

Sprz ęt i środki transportowe wchodz ące w skład systemu DROPS miały by ć po- cz ątkowo wykorzystane przede wszystkim do transportu amunicji artyleryjskiej z ma- gazynów stacjonarnych i składów polowych do rejonów stanowisk ogniowych 24 . Sys- tem przemieszczania ładunków DROPS jest obecnie podstaw ą funkcjonowania logi- stycznego podsystemu zaopatrywania wojsk l ądowych Wielkiej Brytanii. W systemie DROPS wykorzystywane s ą dwa podstawowe typy pojazdów: − pojazdy ci ęŜ arowe średniej mobilności LEYLAND typ MMLC Medium Mo- bility Load Carrier w liczbie około 1421 szt. 25 ; - rysunek 6 (po lewej) ; − pojazdy ci ęŜ arowe średniej mobilno ści FODEN typ IMMLC Improved Me- dium Mobility Load Carrier w liczbie około 400 sztuk 26 - rys. 6 (po prawej) . Do nap ędu pojazdów LEYLAND pocz ątkowo był wykorzystywany sze ściocy- lindrowy silnik wysokopr ęŜ ny o mocy 350 KM typu Perkins Eagle 350LM, który współpracował z automatyczn ą sze ściostopniow ą skrzyni ą biegów. Nap ęd realizowany jest w układzie 8x6, w którym moment nap ędowy silnika przekazywany jest poprzez skrzyni ę biegów i przekładni ę rozdzielcz ą na koła drugiej i dwóch ostatnich osi nap ę- dowych pojazdu 27 .

Rys. 6. Pojazdy LEYLAND (od lewej) i FODEN z systemami samozaładowczymi Źródło: [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dostępny w Internecie: http://www.armedforces.co.uk/a oraz http://www.army.mod.uk/equipment/engineering/1501.aspx Pojazdy wsparcia logistycznego LEYLAND wykorzystywane były w 1991 roku podczas operacji Pustynna Burza w Iraku, realizuj ąc dostawy amunicji, w tym pakietów rakiet systemu MLRS (Multiple Launch Rocket System) – rysunek 7. W pocz ątkowym okresie tego bojowego sprawdzianu realizowanego w szczególnych warunkach środo- wiskowych dochodziło do licznych awarii silników. Awarie powodowane były tym, Ŝe układy dolotowe nie radziły sobie z separacj ą z zasysanego powietrza drobin piasku. W 2002 roku przeprowadzono gruntown ą modernizacj ę floty tych pojazdów, wyposa Ŝa- jąc je mi ędzy innymi w systemy ABS. Konstrukcja pojazdów LEYLAND typ MMLC uniemo Ŝliwia holowanie przyczep z ładunkiem. To ograniczenie konstrukcyjne wpływa

24 J. C. Larminie: Logistyczne zabezpieczenie... , op. cit., s. 95 – 96. 25 [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://en.wikipedia.org/wiki/ Demount- able_Rack _Offload_and_Pickup_System . 26 [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.military-today.com/trucks/ fo- den_drops.htm. 27 Por.: [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://army-uk.com/equip.php?ID=234.

54 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ znacz ąco na zmniejszenie masy przewo Ŝonych ładunków w jednym rejsie, zmuszaj ąc logistyków do wydzielania wi ększej liczby pojazdów do obsługi „zaopatrzeniowej” znacznych ilo ści ŚBiM w okre ślonym czasie reakcji 28 logistycznej.

Rys. 7. Pojazd LEYLAND w trakcie rozładunku amunicji dla systemu MLRS Źródło: [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.military- art.com/mall/images/mr14.jpg Pojazdy FODEN typ IMMLC nap ędzane s ą turbodoładowanymi silnikami wy- sokopr ęŜ nymi Perkins Eagle 350MX tak Ŝe o mocy 350 KM. Silniki tych pojazdów współpracuj ą podobnie jak w jednostkach LEYLAND z sze ściostopniowymi automa- tycznymi skrzyniami biegów. Pojazd IMMLC podobnie jak te z grupy MMLC s ą nap ę- dzane w układzie 8x6, o analogicznej strukturze przekazywania momentu nap ędowe- go 29 . Jednostki transportowe FODEN przystosowano ju Ŝ do holowania przyczepy z ładunkiem. Rozwi ązanie to pozwala realizowa ć transport w jednym rejsie znacznych ilo ści środków bojowych i materiałowych, jednak z uwagi na moc silnika holowanie przyczepy jest mo Ŝliwe tylko w warunkach, gdzie wyst ępuje stosunkowo dobrej jako ści dro Ŝnia. Pojazd ten mo Ŝe by ć opcjonalnie wyposa Ŝony w urz ądzenia do bocznego roz- ładunku kontenerów z platform kolejowych 30 . W pocz ątkowym okresie funkcjonowania systemu DROPS pojazdy typu IMMLC były u Ŝywane tylko do zaopatrywania w amunicj ę pododdziałów artylerii wy- posa Ŝonych w działa AS 90 155 mm 31 . Od czasu uzyskania pierwszego kontraktu na dostawy dla armii brytyjskiej plat- form ładunkowych typu Flat Rack wykorzystywanych w systemie DROPS producent firma Marshall SV dostarczyła ponad 10000 tego typu urz ądze ń dla wielu armii na ca-

28 Czas reakcji – okres od zadziałania bod źca do momentu pojawienia si ę reakcji. Źródło: Encyklopedia powszechna – tom 2 . Wydawnictwo Ryszard Kluszczy ński, Kraków 2002, s. 211. 29 Por.: [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.janes.com/articles/Janes- Military-Vehicles..., op. cit.. 30 Por.: [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.military-today.com/ trucks/ foden..., op. cit. 31 Por.: [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.army.mod.uk/equipment / engineering..., op. cit. 55

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

łym świecie, w tym 9500 aŜ dla brytyjskich wojsk l ądowych nie osi ągn ąwszy pierwot- nie zakładanej w kontrakcie liczby 15000 szt.32 Platformy ładunkowe produkowane przez t ę wytwórni ę posiadaj ą maksymaln ą ładowno ść 15 t. Wbudowane w platformy specjalnej konstrukcji naro Ŝa do zamocowania standardowych kontenerowych jedno- stek ładunkowych umo Ŝliwiają traktowanie ich jako platformy do przewozu kontenerów o podstawie wymiarowej 20’1ISO. Brytyjska firma KING TRAILERS opracowała dla systemu DROPS dwuosiow ą przyczep ę King DROPS DB 20 o maksymalnej ładowno ści 19,5 t z bli źniaczym ukła- dem kół jezdnych – rysunek 8. Przyczepa przeznaczona jest do transportu platform ła- dunkowych ze spaletyzowan ą amunicj ą lub do transportu umieszczonych na nich kon- tenerowych jednostek ładunkowych serii 20’1ISO.

Rys. 8. The King DROPS/2 –19.5 – tandem Źródło: [online]. [dost ęp: 10.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.bdec- online.com/bd-cat34/c340112.pdf Załadunek platform na przyczep ę odbywa si ę z przedniej jej cz ęś ci, autonomicz- nym urz ądzeniem pojazdu holuj ącego MULTILIFT na zasadzie „przepchni ęcia” wcze- śniej załadowanej na pojazd platformy wraz z ładunkiem na ustawion ą w linii prostej za nim zablokowan ą hamulcem postojowym przyczep ę. Nast ępnie platforma jest mocowa- na do cz ęś ci ładunkowej przyczepy za pomoc ą standardowych uchwytów kształtuj ą- cych. Rozładunek platform – rozformowanie ich zbiorczej masy ładunkowej na pale- towe jednostki transportowe w miejscu przeznaczenia odbywa si ę najcz ęś ciej przy wy- korzystaniu niewchodz ących w skład systemu DROPS pojazdów rozładunkowo - transportowych typu Bandvagn 206 kategorii ATV (All Terrain Vehicle) – rysunek 9. Pojazdy ATV po zrealizowaniu operacji przeładunkowej w relacji platforma ładunkowa pojazdu dostarczaj ącego zaopatrzenie na własny moduł u Ŝytkowy dostarczaj ą paletowe jednostki ładunkowe („jednostki konsumpcyjne”) bezpo średnio do stanowisk ognio- wych najmniejszych modułów bojowych. Urz ądzenie rozładunkowe pojazdu Bandvagn 206 mo Ŝe podejmowa ć paletowe jednostki ładunkowe zarówno bezpo średnio z platformy Flat Rack umieszczonej na

32 Por.: [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.marshallsv.com/products. asp.

56 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ poje ździe lub przyczepie, jak i te Ŝ z platformy usytuowanej poza pojazdem bezpo śred- nio na ziemi.

Rys. 9. Pojazd Bandvagn 206 w trakcie przeładunku palety ze środkami materiałowymi Źródło: Z archiwum autorów Nad systemem DROPS prowadzono liczne intensywne prace rozwojowe w któ- rych wyniku poszerzono zakres wykorzystania tego systemu mi ędzy innymi w woj- skach in Ŝynieryjnych do: 33 − transportu i budowy mostów pontonowych typu BAP (Bridge Adaptor Pal- let); − prac ziemnych; − prac minerskich. Do zasadniczych zalet systemu DROPS nale Ŝą : − zwi ększenie masy ładunków przewo Ŝonych przez pojedyncze pojazdy w jed- nym rejsie przy jednoczesnym zwi ększeniu ich mobilno ści (mo Ŝliwo ści trak- cyjnych). Rozwi ązanie to pozwoliło zredukowa ć w rejonach działania ele- mentów bojowych liczb ę operuj ącego sprz ętu z grupy pozabojowej; − zredukowanie poprzez zastosowanie urz ądze ń MULTILIFT czasu operacji ładunkowych i przeładunkowych oraz wyeliminowanie z podsystemu zaopa- trzeniowego znacznej liczby urz ądze ń przeładunkowych typu wózki widłowe; − mo Ŝliwo ść dostarczania środków zaopatrzenia bezpośrednio do usytuowa- nych w terenie stanowisk ogniowych pododdziałów bojowych; − mo Ŝliwo ść podejmowania przez pojazd autonomicznym urz ądzeniem zunifi- kowanych jednostek ładunkowych bezpo średnio z wagonów kolejowych; − mo Ŝliwo ść obsługi transportowo - załadowczej materiałów płynnych poprzez umieszczenie zbiorników paliwowych lub zbiorników na wod ę w zabudowie ramowej o wymiarach podstawy kontenera 20’1ISO; − powszechne stosowanie w systemie zunifikowanych jednostek ładunkowych umo Ŝliwiaj ących tworzenie dowolnych konfiguracji transportowo - ładunko-

33 I. Sawicki, T. Kosmatka, S. Hajt, M. Stajniak: Ocena systemu transportowego w SZ RP według kryte- rium interoperacyjno ści . Etap II Interoperacyjno ść zastosowania paletowo-kontenerowego systemu zaopatrywania wojsk w działaniach taktycznych . Praca naukowo - badawcza, WSO im. S. Czarniec- kiego, Pozna ń 2002, s. 52. 57

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

wych w sensie organizacji zaopatrywania walcz ących wojsk w środki bojowe i materiałowe; − mo Ŝliwo ść transportu ró Ŝnego rodzaju multifunkcjonalnych kontenerów zbu- dowanych w oparciu o zunifikowany typoszereg serii 10’ i 20’1ISO o prze- znaczeniu remontowym, medycznym, ł ączno ści, radiolokacji itp. DROPS docelowo b ędzie zast ąpiony nowym systemem o nazwie EPLS (Enhan- ced Pallet Load System), który umo Ŝliwia załadunek kontenerów 20’1ISO bez koniecz- no ści wcze śniejszego umieszczania ich na platformach ładunkowych typu Flat Rack. Ponadto pojazdy przewidziane do działania w ramach nowego systemu s ą wyposa Ŝane w urz ądzenia umo Ŝliwiaj ące prowadzenie aktywnej kontroli rozkładu obci ąŜ eń ładun- kowych na konstrukcj ę no śną pojazdu. Natomiast operacjami ładunkowymi, rozładun- kowymi i przeładunkowymi realizowanymi przez autonomiczne urz ądzenia pojazdu steruje si ę z wn ętrza kabiny kierowcy przy wykorzystaniu systemu kamer wideo i zdal- nych urz ądze ń steruj ących. 4. CHARAKTERYSTYKA POJAZDÓW DO OBSŁUGI TRANSPORTOWO – PRZEŁADUNKOWEJ ŚRODKÓW ZAOPATRZENIA WCHODZ ĄCYCH W SKŁAD AMERYKA ŃSKIEGO PODSYSTEMU ZAOPATRYWANIA WOJSK L ĄDOWYCH FASTRAM ORAZ MOADS Na pocz ątku lat osiemdziesi ąt ubiegłego wieku w Armii Stanów Zjednoczonych dostrze Ŝono piln ą potrzeb ę wprowadzenia istotnych zmian w strukturze floty pojazdów samochodowych wykorzystywanych w logistycznym podsystemie zaopatrywania. Potrzeba modernizacji dotychczasowych rozwi ąza ń organizacyjno - technicz- nych została potwierdzona poprzez analiz ę konfliktów militarnych, które miały miejsce na świecie po zako ńczeniu II wojny światowej oraz w wyniku prowadzonych ćwicze ń, w ramach których symulowano potrzeby przewozowe znacznych ilo ści środków mate- riałowych. Przykładem przeprowadzonych analiz bie Ŝą cych i perspektywicznych po- trzeb transportowych było ćwiczenie realizowane w 1984 roku w rejonie FORT STORY, którego celem był szybki rozładunek 1000 kontenerów ze statku, a nast ępnie ich transport drog ą l ądow ą na znaczn ą odległo ść w terenie pofałdowanym. Wnioski, jakie ameryka ńscy logistycy wyci ągn ęli z przeprowadzonego ćwiczenia, jasno wskazy- wały, Ŝe transport kontenerowych i paletowych jednostek ładunkowych przestarzałymi pojazdami w wi ększo ści ogólnego przeznaczenia o średniej mobilno ści w pofałdowa- nym terenie przy jednoczesnym braku dobrej jako ści dróg stanowi powa Ŝny problem terminowo ści realizacji dostaw zaopatrzenia dla walcz ących wojsk 34 . Ponadto w tym czasie obserwowano i prognozowano znaczny wzrost potrzeb materiałowych genero- wanych przez walcz ące wojska, które, jak oceniano, nale Ŝało dostarcza ć w znacznie krótszym ni Ŝ dotychczas czasie reakcji logistycznej. W zwi ązku z tym podj ęto działania zmierzaj ące do wymiany floty pojazdów w Korpusie Marines, bowiem rozładunek za- opatrzenia ze statków i okr ętów transportowych oraz ich dalsza dystrybucja zwykle w układzie sieciowym do walcz ących modułów bojowych drog ą l ądow ą stanowiło jed- no z głównych zada ń logistyki tej formacji. W zwi ązku z tym w 1985 roku dostarczono dla Korpusu Marines na zamówienie SZ pierwsze nowe jako ściowo pojazdy wysokiej

34 Por.: Brak autora: Konteneryzacja transportu w armii ameryka ńskiej . [w:] „Wojskowy Przegl ąd Za- graniczny”, nr 1/90, s. 103.

58 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ mobilno ści LVS (Logistics Vehicle Systems) firmy OSHKOSH Truck Corporation 35 . Nowo wdra Ŝane do eksploatacji pojazdy stopniowo zast ępowały dotychczas wykorzy- stywane w tej formacji mocno ju Ŝ przestarzałe ci ęŜ arówki typu M123. 4.1. Charakterystyka pojazdu HEMTT do obsługi transportowo – przeładunkowej środków zaopatrzenia w ramach podsystemu zaopatrywania FASTARM Znacznie wcze śniej ni Ŝ w Korpusie Marines podj ęto działania w wojskach l ą- dowych, które doprowadziły do tego, Ŝe w 1981 roku ta sama rodzima firma OSHKOSH przedstawiła propozycje pierwszych pojazdów nowej generacji HEMTT (Heavy Expanded Mobility Tactical Trucks) – rysunek 10, do transportu środków za- opatrzenia sformowanych w jednostki ładunkowe na standardowych paletach. Pozy- tywne testy pojazdu pozwoliły firmie uzyska ć kilkuletni kontrakt na dostawy 21000 sztuk tych niezwykle nowoczesnych jak na owe czasy jednostek transportowych o wy- sokiej mobilności.

Rys. 10. Pojazd M977 HEMTT ładuj ący palety z pojemnikami z amunicj ą Źródło: [online]. [dost ęp: 04.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.olive- drab.com/idphoto/id_photos_hemtt_m977.php Ju Ŝ w 1982 roku rozpocz ęto proces wprowadzania do eksploatacji w wojskach lądowych pierwszych pojazdów HEMTT, które sukcesywnie zast ępowały eksploatowa- ne przestarzałe jednostki typu M520 GOER. W ten sposób rozpocz ęto praktyczn ą re- alizacj ę nowej w pełni zmechanizowanej koncepcji odtwarzania zu Ŝywanych zapasów taktycznych amunicji w walcz ących wojskach, szczególnie za ś w jednostkach pancer- nych i artylerii. Tworzony system nazwano FASTARM i w jego skład wchodziły cztery podstawowe komponenty 36 : − samochody ci ęŜ arowe o zwi ększonej mobilno ści HEMTT M977 z autono- micznym urz ądzeniem d źwigowym do załadunku i rozładunku paletowych jednostek ładunkowych; − gąsienicowe pojazdy kategorii AFARV ( Armored Forward Area Rearm Ve- hicle ) przeznaczone do zaopatrywania w relacji „ostatnia mila” walcz ących pododdziałów pancernych i artylerii bezpo średnio w stanowiskach ognio- wych;

35 Por.: [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dostępny w Internecie: http://www.autoevolution.com/ trucks/ oshkosh/history/. 36 D. C. Holliday: Zaopatrywanie jednostek pancernych w amunicj ę i paliwo . [w:] „Wojskowy Przegl ąd Zagraniczny”, nr 2/85, s. 96. 59

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

− zestawy dodatkowego wyposa Ŝenia MHE ( Material Handling Equipment ) przeznaczone do doposa Ŝenia pojazdów w celu zwi ększenia spektrum auto- nomicznych zdolno ści do prowadzenia ró Ŝnego rodzaju prac manipulacyj- nych i przeładunkowych; − nowej konstrukcji opakowania jednostkowe umo Ŝliwiaj ące tworzenie opty- malnych modułów ładunkowych na standardowych paletach transportowych. W ramach tworzonego systemu FASTARM poprzednika PLS (Palletised Load System) zało Ŝono, Ŝe do dostarczania amunicji ze składów polowych lub punktów wy- ładowczych do rejonów tyłowych walcz ących jednostek (BSA – Brigade support area, bsa – battalion support area) b ędą wykorzystywane samochody ci ęŜ arowe HEMTT M977, a współdziałaj ące z nimi pojazdy opancerzone kategorii AFARV oraz TLAV (Tactical Logistic Armored Vehicle) będą realizowały redystrybucj ę środków zaopa- trzenia bezpo średnio do stanowisk ogniowych walcz ących wojsk lub do punktów amu- nicyjnych usytuowanych w ich ugrupowaniu bojowym. Na rysunku 11 przedstawione zostały wykorzystywane pojazdy typu AFARV i TLAV.

Rys. 11. Pojazdy kategorii TLAV i AFARV (lewy - M113 w wersji XM1108 – pojazd kategorii TLAV, prawy - M992 – pojazd kategorii AFARV) Źródło: [online]. [dost ęp: 06.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.g2mil.com/M113- XM1108.gif oraz http://www.inetres.com/gp/military/cv/eng/M992/M992_cutaway.gif Proces załadunku i przeładunku spaletyzowanej amunicji z samochodu M977 na pojazdy opancerzone AFARV był realizowany za pomoc ą typowego autonomicznego dźwigu pojazdu (HDS 37 )38 . Pojazdy HEMTT produkowano w sze ściu zasadniczych konfiguracjach zadaniowych 39 - rysunek 12.

37 HDS - hydrauliczny d źwig samochodowy. 38 A. Giga, P. Śląski: Modelowanie procesów logistycznych na przykładzie systemu zaopatrywania wojsk w amunicj ę. [online]. [dost ęp: 09.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.witu.mil.pl/www/ biu- letyn/zeszyty/20050095p/25.pdf. 39 Por. [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.fas.org/man/dod-101/sys/land/ hmett.htm.

60 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ

Rys. 12. Zasadnicze konfiguracje zadaniowe pojazdów HEMTT Źródło: Opracowanie własne na podstawie [online]. [dost ęp: 10.02.2010]. Dost ępny w Interne- cie: http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:HEMTT oraz http://www.olive- drab.com/idphoto/id_photos_wrecker_hemtt_m984.php Jednostki wysokiej mobilno ści HEMTT funkcjonuj ące w ramach systemu za- opatrzeniowego FASTARM do 1993 roku tj. do czasu wprowadzenia nowego systemu o nazwie MOADS/PLS pomimo ich pewnej wady polegaj ącej na braku mo Ŝliwo ści samozaładowania i transportu kontenerowych jednostek ładunkowych okazały si ę wy- dajnym rozwi ązaniem funkcjonalno - technicznym. O jako ści zastosowanych rozwi ąza ń mo Ŝe świadczy ć fakt, Ŝe wi ększo ść spo śród 21000 floty pojazdów HEMTT pozostaje po technicznych zabiegach remontowo - modernizacyjnych nadal w słu Ŝbie. 4.2. Charakterystyka pojazdu LVS do obsługi transportowo - przeładunkowej środków zaopatrzenia eksploatowanego w Korpusie Marines Korpus Marines, jak ju Ŝ wspomniano zacz ęto od 1985 roku wyposa Ŝać w logi- styczne pojazdy nowej generacji typu LVS ( ) wytwórni OSHKOSH. Zasadnicza ró Ŝnica pomi ędzy pojazdami HEMTT a LVS polegała na tym, Ŝe LVS był jednostk ą transportow ą, składaj ącą si ę z dwóch współpracuj ących ze sob ą

61

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM… modułów o ró Ŝnym przeznaczeniu, natomiast HEMTT stanowił klasyczn ą konstrukcj ą zintegrowan ą40 . Jednostce LVS nadano t ę do ść nietypow ą konstrukcj ę modułow ą w celu zwi ęk- szenia jej mobilno ści, a tak Ŝe w celu poszerzenia spektrum zastosowa ń do obsługi za- opatrzeniowej i ewakuacyjnej zło Ŝonych operacji desantowych. Oba pojazdy LVS i HEMTT w połowie lat osiemdziesi ątych ubiegłego wieku stały si ę podstaw ą floty ci ęŜ kich taktycznych pojazdów transportowych o wysokiej mobilno ści eksploatowa- nych w dwóch najliczniejszych rodzajach sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych. Modułowy pojazd LVS składał si ę z czołowej (przedniej) jednostki nap ędowej MK 48 i wymiennych opcjonalnie tylnych zespołów roboczych. Obie cz ęś ci (moduły) były sprz ęgane ze sob ą mechanicznie i hydraulicznie. Sprz ęg hydrauliczny słu Ŝył do przekazywania momentu nap ędowego do silników hydraulicznych umieszczonych w zespole roboczym. W zespolonej (kompletnej) jednostce moment nap ędowy był przekazywany w układzie 8x8. Pojazd ten dzi ęki modułowej budowie i dwóm skr ętnym przednim osiom posiadał wyj ątkowo dobre wła ściwo ści manewrowe. Maksymalna ła- downo ść LVS w warunkach terenowych wynosiła do 12,5 t, natomiast podczas jazdy po drogach zwi ększała si ę do 22,5 t41 .

Tylne zespoły robocze LVS wyst ępowały w pi ęciu zasadniczych odmianach słu- Ŝą cych do transportu ró Ŝnego rodzaju ładunków 42 - rysunek 13.

Rys. 13. Podstawowe konfiguracje zadaniowe pojazdów HEMTT Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów firmy OSHKOSH

40 Por.: [online]. [dost ęp: 02.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://en.wikipedia.org/wiki/Heavy_ Expanded_Mobility_Tactical_Truck. 41 Por.: strona internetowa: [online]. [dost ęp: 01.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.fas.org/ man/ dod-101/ sys/land/mk48.htm. 42 Por.: Ibidem.

62 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ

Idea konstrukcji LVS, gdzie wykorzystano zasad ę modułowej budowy przy ni- sko poło Ŝonym środku ci ęŜ ko ści pojazdu z mo Ŝliwo ści ą przekazywania momentu nap ę- dowego na wszystkie osie, okazała si ę wyj ątkowo trafn ą, bowiem jednostka ta doskona- le nadawała si ę do realizacji zada ń transportowych i ewakuacyjnych podczas niezwykle wymagaj ących operacji desantowych. Pojazdy LVS były eksploatowane do 2006 roku. Nast ępnie zast ąpiono je jednostkami nowej generacji LVSR ( Logistics Vehicle System Replacement ) wyprodukowanymi równie Ŝ przez wytwórni ę OSHKOSH. Wycofywane ze słu Ŝby jednostki LVS pomimo du Ŝej mobilno ści i funkcjonalno ści posiadały do ść istotn ą wad ę, polegaj ącą na tym, Ŝe nie wyposa Ŝono tej grupy pojazdów w autonomicz- ne urz ądzenia umo Ŝliwiaj ące prowadzenie samozaładuku kontenerowych jednostek ładunkowych. 4.3. Charakterystyka pojazdu PLS do obsługi transportowo - przeładunkowej środków zaopatrzenia w ramach podsystemu zaopatrywania MOADS/PLS Potrzeba zachowania mo Ŝliwo ści ci ągłego wsparcia materiałowego nieustannie wzrastaj ącego tempa działa ń operacyjno - taktycznych prowadzonych na rozległych obszarach (rejonach), przy jednocze śnie obserwowanym zaniku klasycznych bojowych ugrupowa ń linearnych, wymusiła poszukiwanie przez wojska ameryka ńskie kolejnych nowych rozwi ąza ń organizacyjno – technicznych w podsystemie zaopatrywania. Inten- sywne poszukiwania nowych rozwi ąza ń zbiegło si ę w czasie z potrzeb ą ponoszenia coraz to wi ększych nakładów finansowych na utrzymanie w sprawności technicznej oraz ponoszonych na modernizacj ę floty pojazdów HEMTT 43 .

Wzrastaj ące tempo działa ń b ędące pochodn ą coraz to wi ększej mobilno ści wojsk generowało wzrost zu Ŝycia paliw oraz środków bojowych. Sytuacja taka powodowała, Ŝe dotychczasowy system zaopatrywania stał si ę mało efektywny i nie był w stanie w pełni zabezpiecza ć potrzeb materiałowych walcz ących wojsk, szczególnie podczas operacji o charakterze ekspedycyjnym. W rezultacie przeprowadzonych wielu szczegó- łowych analiz operacyjno - taktycznych oraz kosztowych, przyj ęto pod koniec lat osiemdziesi ątych ubiegłego wieku koncepcj ę zakładaj ącą zmian ę dotychczas funkcjo- nującego systemu zaopatrywania FASTARM na nowy o nazwie w pełni oddaj ącej ide ę funkcjonaln ą systemu MOADS/PLS (Maneuver – Oriented Ammunition Distribution System/Palletized Loading System)44 . System MOADS/PLS powstał w celu obsługi transportowo - przeładunkowej w działaniach operacyjno - taktycznych 100% środków zaopatrzenia wchodz ących w skład „wielkiej szóstki” 45 . W ramach systemu MO- ADS/PLS zakłada si ę przemieszczanie środków zaopatrzenia wchodz ących w skład wspomnianej „wielkiej szóstki” z magazynów Korpusu - CSA (Corps Storage Area) do bezpo średnich odbiorców na polu walki poprzez po średnie ogniwa, jakimi s ą amunicyj- ne punkty zaopatrzenia:

43 G. R. Dykes: Why the Marine Corps needs the LVSR , [online]. [dost ęp: 09.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD=ADA508660&Location 44 Por.: J. O. Winbush: Arming the Force on the 21st- Century Battlefield , [online]. [dost ęp: 04.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.almc.army.mil/alog/issues/SepOct98/MS311.htm. 45 Por.: Arming the force , [online]. [dost ęp: 02.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.fas.org/ man/ dod-101/army..., op. cit. 63

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

− magazyny środków bojowych - ASP (Ammunition Storage Point) rozwijane w dywizyjnym rejonie wsparcia DSA (Division Suport Area) ; − składy środków bojowych (ich rozdziału) – ATP (Ammunition Transfer Po- int) r ozmieszczane najcz ęś ciej w BSA, do których w ramach systemu prze- mieszcza si ę pojazdami PLS 75% potrzebnych do wykonania zadania środ- ków zaopatrzenia.

Redystrybucja środków zaopatrzenia z BSA do najmniejszych modułów zada- niowych w ugrupowaniu bojowym brygady prowadzona jest zmodernizowanymi pojaz- dami HEMTT, a tak Ŝe PLS. W ramach systemu mo Ŝliwe jest realizowanie dostaw 35000 STON 46 środków zaopatrzenia dziennie dla ci ęŜ kiej dywizji w działaniach tak- tycznych. Przepływem środków zaopatrzenia w ramach systemu kieruje dowództwo DISCOM 47 .

Koncepcja funkcjonalno - techniczna pojazdu wysokiej mobilno ści PLS, będąca w istocie rozwojow ą kontynuacj ą koncepcji jednostki HEMTT funkcjonuj ącej w ra- mach systemu FASTARM, została opracowana pod k ątem realizacji zada ń transporto- wych w ramach nowo tworzonego systemu zaopatrywania MOADS. Wysokiej mobil- no ści ci ęŜ arówk ę PLS wyposaŜono w integralny licencjonowany system załadunkowo – rozładunkowy MULTILIFT Mark V umo Ŝliwiaj ący załadunek i rozładunek kontene- rów 20 ’ 1ISO oraz ładunków sformowanych w palety i umieszczonych na platformie ładunkowej Flat Rack – rysunek 14. Ponadto pojazd PLS został opracowany konstruk- cyjnie tak, aby stanowił kluczowy elementem nowoczesnego systemu do pierwotnej i wtórnej dystrybucji amunicji bezpo średnio w strefach operacyjno - taktycznych za- równo na du Ŝe, jak i małe odległo ści. Ci ęŜ arówka PLS jest pojazdem pi ęcioosiowym, w którym moment nap ędowy 500 konnego silnika Detroit Diesel 8V92TA jest przeno- szony poprzez automatyczn ą skrzyni ę biegów i skrzyni ę rozdzielcz ą na wszystkie osie w układzie 10x10 48 .

Rys. 14. Ci ęŜ arówka typu PLS w czasie realizacji zada ń manipulacyjnych zwi ązanych z prze- mieszczeniem kontenera oraz platformy ładunkowej typu Flat Rack Źródło: [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.defenseindustrydaily.com/images/LAND_FHTV_HEMTTA3_w_PLS_Loading_lg.jg oraz http://www.army.mil/-images/2009/07/15/44853/size0-army.mil-44853-2009-07-15- 040728.jpg

46 STON - short ton – jest to anglosaska jednostka masy wynosz ąca 907,19kg. 47 DISCOM - Division Support Command – Dowództwo Wsparcia Logistycznego Dywizji. 48 Por.: [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.military-today.com/trucks/ oshkosh_pls.htm.

64 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ

Konstrukcja układu jezdnego PLS oraz moc silnika, umo Ŝliwiaj ą holowanie przyczepy z umieszczon ą na niej kontenerow ą jednostk ą ładunkow ą w warunkach tere- nowych. Załadunek kontenerowej jednostki ładunkowej na pojazd oraz na przyczep ę autonomicznym urz ądzeniem MULTILIFT, mo Ŝe by ć realizowany w dwóch warian- tach. Wariant pierwszy polega na tym, Ŝe kontenerowa jednostka ładunkowa wcze śniej jest umieszczona na wymiennej platformie ładunkowej Flat Rack i nast ępnie po uprzed- nim samozaładowaniu jej na pojazd, jest „przepychana” na ustawion ą w linii prostej za ci ęŜ arówk ą zahamowan ą przyczep ę. W kolejnym etapie realizowana jest operacja sa- mozaładunku pojazdu. Wariant drugi polega na tym, Ŝe kontenerowa jednostka ładun- kowa jest ładowana w analogiczny sposób, lecz bez platformy Flat Rack. Zrealizowanie operacji ładunkowej w tej opcji wymaga jednak zastosowania dodatkowego urz ądzenia, jakim jest kontenerowy czołowy uchwyt manipulacyjny CHU Container Handling Unit – rysunek 15.

Rys. 15. Kontenerowy czołowy uchwyt manipulacyjny Źródło: opracowanie własne na podstawie [online]. [dost ęp: 06.02.2010]. Dost ępny w Interne- cie: http://www.lemonodor.com/archives/images/oshkosh-palletized-load-system-robot.jpg oraz http://www.gtmaf.com/IMG00030_edited.jpg Wymienne platformy ładunkowe słu Ŝą , poza wcze śniej scharakteryzowan ą opcj ą samozaładunku i transportu kontenerowych jednostek ładunkowych, tak Ŝe do tworzenia mobilnej powierzchni ładunkowej na poje ździe w celu manipulacyjnej i transportowej obsługi paletowych jednostek ładunkowych. Na platformach wymiennych mo Ŝna prze- wozi ć do 10 załadowanych standardowych palet o ł ącznej masie 16,5 t. Hakowy system ładunkowy MULTILIFT MK V pozwala na rozładunek platformy Flat Rack lub konte- nera przy zastosowaniu wspomnianego ju Ŝ kontenerowego czołowego uchwytu mani- pulacyjnego CHU w czasie poni Ŝej 1 minuty, a kompletnego zestawu: ci ęŜ arówki i przyczepy, w czasie poni Ŝej 5 minut. Sterowanie systemem załadowczym odbywa si ę z wn ętrza kabiny pojazdu. Maksymalna ładowno ść kompletnego zestawu w zale Ŝno ści od wersji waha si ę w przedziale od 22680 kg, wliczaj ąc w t ę mas ę ci ęŜ ar platformy Flat Rack do 26082 kg 49 . W pełni załadowany zestaw ci ęŜ arówka wraz z przyczep ą mo Ŝe pokonywa ć bezpośrednio w terenie wzniesienia o k ącie nachylenia do 60 stopni. Na rysunku 16 przedstawiono w pełni załadowany zestaw PLS (ci ęŜ arówka oraz przycze- pa).

49 Por.: [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.oshkoshdefense.com/pdf/ Oshkosh_ PLS_brochure.pdf. 65

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

Rys. 16. Pojazd PLS z przyczep ą Źródło: [online]. [dost ęp: 07.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.almc.army.mil/alog/issues/JanFeb99/374a2.gif Pojazdy PLS s ą tak zaprojektowane, aby ich masa oraz wymiary zewnętrzne (obrysowe) umo Ŝliwiały transport drog ą powietrzn ą przy wykorzystaniu samolotów typu C-17 oraz C-5A.

Pojazdy typu PLS weszły do słu Ŝby w ameryka ńskich wojskach l ądowych w 1993 roku i po raz pierwszy zostały u Ŝyte podczas operacji w Bo śni. Natomiast wcze- śniej wykorzystywane pojazdy typu HEMTT, jak ju Ŝ wspomniano, zostały gruntownie zmodernizowane. Modernizacja obejmowała wyposa Ŝenie pojazdów w urz ądzenia LHS – Load Handling System oraz w nowe mocniejsze jednostki nap ędowe. Znaczna cz ęść pojazdów HEMTT nadal pozostaje w słu Ŝbie, potwierdzaj ąc oryginalno ść opracowanej na pocz ątku lat osiemdziesi ątych ubiegłego wieku koncepcji funkcjonalno- technicznej.

W sumie od 1982 roku wyprodukowano około 21000 pojazdów HEMTT. Nato- miast od roku 1992 do 2009 wytwórnia OSHKOSH Truck Corporation dla wojsk ame- ryka ńskich dostarczyła 5949 pojazdów PLS oraz 10212 przyczep 50 .

Truck Corporation OSHKOSH zaopatruje SZ USA tak Ŝe w inne grupy pojaz- dów słu Ŝą ce do transportu ci ęŜ kich czołgów ABRAMS - HET Heavy Equipment Trans- porter – rysunek 17. Masa tego pojazdu wraz z ładunkiem wynosi około110 t. HET napędzany jest silnikiem CAT o pojemno ści 8,1 dm 3 i mocy 700 KM.

Rys. 17. HET przewo Ŝący na przyczepie niskopodwoziowej czołg M1 ABRAMS Źródło: [online]. [dost ęp: 06.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.defenseindustrydaily.com/images/LAND_HET_M1070_Abrams_lg.jpg

50 Por.: [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.battle-technology.com/this _issue03.asp.

66 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ

4.4. Charakterystyka pojazdu LVSR do obsługi transportowo - przeładunkowej środków zaopatrzenia u Ŝywanego w Korpusie Marines Wykorzystywane przez ameryka ński Korpus Marines do 2006 roku wcze śniej scharakteryzowane pojazdy LVS s ą sukcesywnie zast ępowane przez ci ęŜ arówki LVSR. Nowej generacji pojazdy przewidziane do obsługi transportowo - przeładunkowej środ- ków zaopatrzenia w Korpusie Marine zostały tak Ŝe wyprodukowane przez wytwórni ę Oshkosh 51 . Podobnie jak we wcze śniejszym rozwi ązaniu funkcjonalno - technicznym zachowana została konstrukcja modułowa (przednia jednostka nap ędowa oraz moduły robocze), z t ą jednak ró Ŝnic ą, Ŝe zamiast dwóch osi w modułach roboczych, zastosowa- no rozwi ązanie trzyosiowe. Trzyosiowy moduł roboczy o dwóch skr ętnych ostatnich osiach jest podobnie jak wcze śniejsza wersja nap ędzany silnikami hydraulicznymi. Rozwi ązanie to pozwoliło znacz ąco zwi ększy ć nominaln ą ładowno ść pojazdu. Moment nap ędowy 600 konnego silnika CAT C15 jest przekazywany poprzez siedmiostopniow ą skrzyni ę biegów ALISON mechanicznie na niezale Ŝne zawieszenie kół na dwóch osiach modułu holuj ącego i poprzez silniki hydrauliczne na tak Ŝe niezale Ŝnie zawieszone koła na trzech osiach modułu roboczego w układzie 10x10, nadaj ąc tym samym jednostce lepsze wła ściwo ści trakcyjne. Ponadto model ten został konstrukcyjnie opracowany tak, aby w pełni mógł wykorzystywa ć platformy ładunkowe u Ŝywane przez PLS 52 .

Rys. 18. Logistic Vehicle System Replacement Źródło: [online]. [dost ęp: 10.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.armyrecognition.com/images/stories/north_america/united_states/wheeled_armoure d/oshkosh_lvsr/pictures/Oshkosh_LVSR_truck_Logistic_Vehicle_System_Replacement_United_ States_US_Army_001.jpg oraz http://www.marcorsyscom.usmc.mil/peolandsystems/images/ProgramImages/lvsr.jpg Konstrukcja pojazdu LVSR została opracowana w trzech wariantach: Pojazd z urz ądzeniem MULTILIFT MK18A1 – rysunek 18 (po lewej) . Do przewozu ładunków umieszczonych na platformach Flat Rack lub samych kontenerowych jednostek ładun- kowych bez potrzeby stosowania platform, a takŜe jako ci ągnik siodłowy – rysunek 18 i wóz ewakuacji technicznej – rysunek 19. W celu obsługi transportowo - ładunkowej kontenerowych jednostek ładunkowych bez stosowania platformy Flat Rack w poje ź-

51 Por.: [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.military-today.com/trucks/ oshkosh_mk48.htm. 52 Por.: [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.fas.org/man/dod-101/sys/ land/lvsr.htm. 67

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM… dzie na stałe zamontowano (za kabin ą kierowcy) kontenerowy czołowy uchwyt manipu- lacyjny CHU.

Rys. 19. Warianty pojazdu LVSR Źródło: [online]. [dost ęp: 07.04.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.olive- drab.com/idphoto/id_photos_lvsr.php , http://www.olive- drab.com/images/id_lvsr_wrecker_700_01.jpg oraz http://www.olive-drab.com/images/id_lvsr_tractor_700_01.jpg Kolejn ą odpowiedzi ą wytwórni OSHKOSH na potrzeby współczesnego i per- spektywicznego pola walki jest najnowsze rozwi ązanie techniczne układu nap ędowego ci ęŜ arówki taktycznej HEMTT – LHS, maj ące charakter hybrydowy – rysunek 20. Roz- wi ązanie zostało zaprezentowane w wersji studyjnej po raz pierwszy w 2002 roku. Na- tomiast ju Ŝ w 2005 roku ta nowa konstrukcja została wdro Ŝona do seryjnej produkcji. Zastosowany w układzie nap ędowym generator pr ądotwórczy mo Ŝe by ć wykorzystany nie tylko do zasilania baterii jednostki, ale tak Ŝe do zasilania urz ądze ń lotniska polowe- go, stanowiska dowodzenia czy te Ŝ szpitala 53 .

Rys. 20. Pojazd z nap ędem hybrydowym HEMTT – LHS Źródło: opracowanie własne na podstawie [online]. [dost ęp: 10.02.2010]. Dost ępny w Interne- cie:http://www.oshkoshcorporation.com/pdfs/Oshkosh_ProPulse_drive_brochure.pdf Zastosowanie nowego układu nap ędowego o nazwie ProPulse pozwala na bez- po średnie zasilanie z generatora silników elektrycznych umieszczonych przy zawiesze- niu kół nap ędowych. Rozwi ązanie pozwoliło, poza ograniczeniem emisji ciepła, wyeli- minowa ć z klasycznej konstrukcji pojazdu du Ŝą liczb ę podzespołów takich, jak: auto-

53 Por.: [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.oshkoshcorporation.com/ pdfs/Oshkosh..., op. cit.

68 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ matyczne skrzynie biegów, przekładnie po średnie, wały nap ędowe oraz przekładne główne i mechanizmy ró Ŝnicowe. W pojazdach tych do gromadzenia energii elektrycz- nej nie zastosowano jak w innych tego typu konstrukcjach akumulatorów, lecz nowo- czesne ultrakondensatory, które zachowuj ą znacznie lepsze parametry podczas eksplo- atacji w niskich temperaturach. śywotno ść eksploatacyjna ultrakondensatorów jest okre ślona przez wytwórni ę na okres od 10 do 20 lat. Ponadto konstrukcja układu nap ę- dowego umo Ŝliwia rekuperacj ę54 mocy podczas hamowania pojazdem. Rozwi ązanie pozwoliło zoptymalizowa ć ł ączn ą mas ę układu hamulcowego pojazdu, zwi ększaj ąc jednocze śnie jego Ŝywotno ść eksploatacyjn ą55 . Wyeliminowanie w tej nowoczesnej konstrukcji znacznej liczby skomplikowanych podzespołów pozwoliło tak Ŝe zoptymali- zowa ć liczb ę potrzebnych cz ęś ci zamiennych, które powinny by ć utrzymywane jako zapas taktyczny w polowym systemie obsługowo - remontowym. Ponadto w konstrukcji zastosowano wiele systemów autodiagnostycznych, które zapobiegaj ą powstaniu po- wa Ŝnych awarii eksploatacyjnych.

Zastosowany system ultrakondesatorów daje mo Ŝliwo ść pełnego rozładowania w krótkim czasie zgromadzonej w nich energii elektrycznej w celu bezpiecznego prze- prowadzenia prac obsługowo – remontowych przy poje ździe 56 .

Korzy ści,jakie oferuje wytwórnia OSHKOSH w ramach nowej koncepcji funk- cjonalno - konstrukcyjnej pojazdów logistycznych 57 : − zmniejszenie zu Ŝycia paliwa o około 40%;

− zmniejszenie zapotrzebowania tworzenia zapasów taktycznych podzespołów wymiennych, tym samym zoptymalizowanie kosztów ich magazynowania;

− znacz ące zredukowanie promieniowania termicznego oraz poziomu emito- wanego hałasu;

− skrócenie czasu operacyjnego potrzebnego do wymiany zespołu nap ędowego (silnik wraz z generatorem pr ądotwórczym), który wynosi około 30 minut.

Nowej generacji pojazdy hybrydowe PLS s ą od 2007 roku sukcesywnie wpro- wadzane do podsystemu zaopatrywania ameryka ńskich wojsk l ądowych.

54 Rekuperacja energii elektrycznej - odzyskiwanie energii w pojazdach z nap ędem elektrycznym lub hybrydowym poprzez wykorzystanie silnika elektrycznego jako pr ądnicy. Przy hamowaniu energia kinetyczna pojazdu jest przekształcana w energi ę elektryczn ą, która jest oddawana do sieci trakcyjnej (lokomotywy, tramwaje, trolejbusy) lub gromadzona w akumulatorze (samochody hybrydowe, np. Toyota Prius, a tak Ŝe trolejbusy i tramwaje). Źródło: strona internetowa: http://pl.wikipedia.org/ wi- ki/Rekuperacja , z dnia 10.05.2010. 55 Por.: [online]. [dost ęp: 09.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://defense-update.com/features/du-3- 05/feature-HED-trucks.htm, 56 Por.: [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.oshkoshcorporation.com /pdfs/ Oshkosh_ProPulse..., op. cit. 57 Por.: [online]. [dost ęp: 09.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.4x4offroads. com/oshkosh- hemtt-a3.html . 69

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

PODSUMOWANIE Brytyjskie pojazdy logistyczne MMLC i IMMLC funkcjonuj ące w ramach sys- temu DROPS oraz ameryka ńskie HEMTT, PLS, LVS, LVSR i HEMTT – LHS z nap ę- dem ProPulse w ramach systemu FASTARM i MOADS/PLS, tworz ą doskonale prze- my ślan ą koncepcyjnie grup ę ci ęŜ arówek wysokiej mobilno ści nie tylko do wojskowych zastosowa ń. Zastosowane rozwi ązania funkcjonalno - techniczne umo Ŝliwiaj ą konfigu- rowanie w warunkach operacyjno - taktycznych du Ŝej liczby wariantów transportowych oraz przeładunkowych, a tak Ŝe tworz ą baz ę do szeregu potencjalnych zastosowa ń w innych rodzajach wojsk jako np. nosiciele urz ądze ń in Ŝynieryjnych i remontowych, ci ągniki ewakuacji technicznej. Ponadto nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe mo Ŝliwo ść tworzenia sto- sunkowo du Ŝej liczby wariantów przewozowych i przeładunkowych wpływa korzystnie na zoptymalizowanie wykorzystania b ędącego w dyspozycji logistycznych organów kierowania potencjału transportowego. Unika si ę dzi ęki temu niepotrzebnego „zag ęsz- czenia” rejonów działa ń sprz ętem z grupy pozabojowej. LITERATURA 1. AAP-6 – Słownik terminów i definicji NATO. Agencja Standaryzacyjna NATO, 2007. 2. Arming the force, [online]. [dost ęp: 04.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http: //www. fas.org/man/dod-101/army/docs/st63-1/chapter5.htm . 3. Balcerowicz B., Wojny współczesne. Wojny przyszłe . [w:] „My śl wojskowa”, nr 5/2003. 4. Brak autora: Konteneryzacja transportu w armii ameryka ńskiej . [w:] „Wojskowy Przegl ąd Zagraniczny”, nr 1/90, s. 103. 5. Czupry ński A., Wymagania pola walki. [w:] dodatek w formie CD do „Przegl ąd Wojsk Lądowych”, nr 1/2010 - Wyst ąpienia uczestników seminarium, które zorgani- zowała Redakcja Wojskowa w ramach XVII Mi ędzynarodowego Salonu Przemysłu Obronnego w Kielcach. 6. Doktryna Transportu i Ruchu Wojsk (DD/4.4) . Szt. Gen., Warszawa 2007. 7. Dykes G. R., Why the Marine Corps needs the LVSR , [online]. [dost ęp: 09.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http: //www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD =ADA508660 &Location . 8. Encyklopedia powszechna – tom 2 . Wydawnictwo Ryszard Kluszczy ński, Kraków 2002, s. 211. 9. Gawliczek P., Pawłowski J.: Zagro Ŝenia asymetryczne . AON, Warszawa 2003. 10. Giga A., Śląski P.: Modelowanie procesów logistycznych na przykładzie systemu zaopatrywania wojsk w amunicj ę, [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Inter- necie: http://www.witu.mil.pl/ www/biuletyn/zeszyty/ 20050095p/ 25.pdf. 11. Hajt S., Stankiewicz G.: Odtworzenie zdolno ści bojowej. [w:] „Kwartalnik BELLONA”, nr 4/2008. 12. Holliday D. C., Zaopatrywanie jednostek pancernych w amunicj ę i paliwo . [w:] Wojskowy Przegl ąd Zagraniczny”, nr 2/85. 13. Korze ń Z., Logistyczne systemy transportu bliskiego i magazynowania – tom I , Po- zna ń 1998.

70 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ

14. Larminie J. C., Logistyczne zabezpieczenie działa ń bojowych – zaopatrywanie wojsk w paliwa i amunicj ę (według pogl ądów brytyjskich) . [w:] „Wojskowy Przegl ąd Zagraniczny”, nr 3/87. 15. Mendyk E., Ekonomika i organizacja transportu. Wy Ŝsza Szkoła Logistyki, Pozna ń 2002. 16. Neider J., Marciniak – Neider D., Transport intermodalny . PWE, Warszawa 1997. 17. Nowak E., Ka źmierczak M., Zaopatrywanie wojsk w amunicj ę. [w:] „Przegl ąd Wojsk Lądowych”, nr 5/98. 18. Rydzykowski W., Wojewódzka – Król K., Transport. PWN, Warszawa 2002. 19. Sawicki I., Kosmatka T., Hajt S., Stajniak M., Ocena systemu transportowego w SZRP według kryterium interoperacyjno ści , Etap II Interoperacyjno ść zastosowa- nia paletowo-kontenerowego systemu zaopatrywania wojsk w działaniach taktycz- nych. Praca naukowo - badawcza, WSO im. S. Czarnieckiego, Pozna ń 2002. 20. Skar Ŝyński M., Uzupełnianie paliw płynnych na polu walki – według pogl ądów ameryka ńskich. [w:] „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 1/2004. 21. Słownik terminów z zakresu bezpiecze ństwa narodowego . AON, Warszawa 2002. 22. [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://army-uk.com/equip. php?ID=234. 23. [online]. [dost ęp: 10.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://commons.wikimedia. org/wiki/Category:HEMTT. 24. [online]. [dost ęp: 04.03.2010]. Dost ępny w Internecie: http://data.primeportal.net /hoare/ LEYLAND %20MMLC%20(DROPS).htm. 25. [online]. [dost ęp: 04.03.2010]. Dost ępny w Internecie: http://data.primeportal.net/ transports/ don_pics/m1077/Dsc01618.jpg. 26. [online]. [dost ęp: 09.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://defense-update.com/ features/ du-3-05/feature-HED-trucks.htm. 27. [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http: //en.wikipedia.org/wiki/ Demountable_Rack_Offload_and_Pickup_System. 28. [online]. [dost ęp: 02.02.2010]. http://en.wikipedia.org/wiki/Heavy_Expanded_ Mo- bility_Tactical _Truck. 29. [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://ilsc.natick.army.mil /SSS/RCS.jpg. 30. [online]. [dost ęp: 15.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://pl.wikipedia.org/ wi- ki/Pancerz_reaktywny. 31. [online]. [dost ęp: 10.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://pl.wikipedia.org/ wi- ki/Rekuperacja. 32. [online]. [dost ęp: 09.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.4x4offroads.com/ oshkosh-hemtt-a3. html.

71

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

33. [online]. [dost ęp: 04.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.al mc.army.mil/alog/ issues/SepOct98/ MS311.htm. 34. [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.armedforces.co.uk/a. 35. [online]. [dost ęp: 05.03.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.armedforces- int.com/upload/image_files/articles/images/companies/274/steelbro3.jpg. 36. [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.army.mil/-images/ 2009/07 /15/ 44853/size0-army.mil-44853-2009-07-15-040728.jpg. 37. [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.army.mod.uk /equipment/ engineering/1501.aspx. 38. [online]. [dost ęp: 10.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.armyrecognition. com/images/stories/north_america/united_states/wheeled_armoured/oshkosh_lvsr/pictures /Oshkosh_LVSR_truck_Logistic_Vehicle_System_Replacement_United_States_US_Ar my_001.jpg. 39. [online]. [dost ęp: 04.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.army-technology. com/ contractor_ images/wew/(1).jpg. 40. [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.autoevolution. com/trucks/oshkosh/history/. 41. [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.battle-technology. com/this_issue03.asp. 42. [online]. [dost ęp: 10.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.bdec-online.com/bd- cat34/c340112.pdf. 43. [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www. defenseindustry- daily.com/images/LAND_FHTV_HEMTT-A3_w_PLS_ Loading_lg.jpg. 44. [online]. [dost ęp: 06.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.defenseindustry daily.com/images/LAND_HET_M1070_Abrams_lg.jpg. 45. [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.fas.org/man/dod 101/sys/land/hmett.htm. 46. [online]. [dost ęp: 01.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.fas.org/man/dod- 101/sys/land/lvsr.htm. 47. [online]. [dost ęp: 01.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.fas.org/man/dod- 101/sys/land/mk48.htm. 48. [online]. [dost ęp: 06.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.g2mil.com/M113- XM1108.gif. 49. [online]. [dost ęp: 06.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.gtmaf.com/ IMG00030_edited.jpg. 50. [online]. [dost ęp: 06.05.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.inetres.com/gp/ mi- litary/cv/eng/M992/M992_cutaway.gif.

72 Sławomir HAJT, Grzegorz STANKIEWICZ

51. [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.janes.com/articles/ Janes-Military-Vehicles-and-Logistics/Foden-8-x-6-DROPS-IMMLC-Logistic- Support-Truck-United-Kingdom.html. 52. [online]. [dost ęp: 06.06.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.lemonodor.com/ archives/images/oshkosh-palletized-load-system-robot.jpg. 53. [online]. [dost ęp: 01.10.2007]. Dost ępny w Internecie: http://www.logistykafirm.com/ sa.php?aid=263&p=&cat=25&catname=Default. 54. [online]. [dost ęp: 10.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.marcorsyscom. usmc.mil/ peolandsystems/images/ProgramImages/lvsr. jpg. 55. [online]. [dost ęp: 28.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.marshallsv.com /products.asp. 56. [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.military- art.com/mall/images/ mr14.jpg. 57. [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.military-today.com/ trucks/ foden_drops.htm. 58. [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.military-today.com/ trucks/oshkosh_pls.htm. 59. [online]. [dost ęp: 04.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.olive-drab.com/ idphoto/id_photos_hemtt_m977.php. 60. [online]. [dost ęp: 07.04.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.olive-drab.com/ idphoto/id_photos_lvsr.php. 61. [online]. [dost ęp: 10.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.olive-drab.com/ idphoto/id_photos_wrecker_hemtt_m984.php. 62. [online]. [dost ęp: 07.04.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.olive-drab.com/ images/id_lvsr_tractor_700_01.jpg. 63. [online]. [dost ęp: 07.04.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.olive-drab.com/ images/id_lvsr_wrecker_700_01.jpg. 64. [online]. [dost ęp: 01.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.oshkoshcorporation. com/pdfs/Oshkosh_ProPulse_drive_brochure.pdf. 65. [online]. [dost ęp: 08.02.2010]. Dost ępny w Internecie: http://www.oshkoshdefense. com/pdf/Oshkosh_PLS_brochure.pdf. 66. [online]. [dost ęp: 29.01.2010]. Dost ępny w Internecie: www.military-today.com/ trucks/oshkosh_mk48.htm. 67. Transport alternatywny . [w:] „Logistyka a jako ść ”, nr 3/2003. 68. Winbush J. O., Arming the Force on the 21st- Century Battlefield , [online]. [dost ęp: 04.02.2010]. Dost ępny w Internecie: Strona internetowa: http://www.almc.army. mil/alog/issues/SepOct98/MS311.htm.

73

CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń TECHNICZNYCH UśYWANYCH W LOGISTYCZNYM…

DESCRIPTION OF FUNCTIONAL AND TECHNICAL SOLUTIONS EMPLOYED IN LOGISTIC SUBSYSTEM OF SUPPLYING ARMED FORCES OF GREAT BRITAIN, USA, AND – PART I

Summary The fundamental purpose of the logistic supply subsystem is to provide solutions for the physi- cal transfer of goods and specialist services necessary for the execution of operational and tac- tical tasks. Present conditions for conducting allied and international military missions as well as peacekeeping and stabilisation operations, being most often of expeditionary nature, make it imperative to seek new functional, technical and standardisation solutions in order to optimise the efficiency of national supply subsystems. Technical and standardisation optimisation as well as functional one, which is its consequence, of national supply subsystems are subordinated to the idea of compatibility at the execution level enabling one to optionally carry out supply tasks in the allied operating space. This is the direction that supply systems of numerous NATO Member States are taking. However, the most has been achieved in this area by the militaries of Great Britain, the , France and Germany. These countries have developed state- of-the-art functional and technical solutions for handling supply streams within supply subsys- tems called: DROPS (Demountable Rack Offload & Pickup System) – Great Britain; FASTARM (Fast Arming) and MOADS/PLS (Maneuver-Oriented Ammunition Distribution Sys- tem/Palletized Loading System) – the USA; VTL (Vehicule de Logistique Transport) – France, and MULTI (Mechanisierte Umschlag- Lagerung- Integration Transport) – Germany. The first part of the article presents the characteristics of DROPS and MOADS/PLS systems. The second part of the article includes a description of VTL and MULTI systems as well as the summary.

Key words: military logistics, logistic system, material support, transport and reloading sys- tems, DROPS, FASTARM, MOSDS/PLS, PLS, VTL, MULTI

Artykyuł recenzował: dr hab. Ryszard CHROBAK

74