Vertrouwen in De AIVD Monitor Onder Het Nederlands Publiek 0-Meting

Vertrouwen in de AIVD Monitor onder het Nederlands publiek 0-meting

Drs. Bram van der Lelij Willemijn Bot MSc.

7-5-2019

B3958 Inhoudsopgave

Achtergrond, doelen probleemstelling 3

Management summary 6

Achtergrond bij het onderzoek: leeswijzer, methode & opzet, analyses 15

Resultaten | Bekendheid en vertrouwen 21

Resultaten | Drivermodel 26

Resultaten | Dimensies 37

Resultaten | Informatie en verbeterpunten 46

Resultaten | Profilering doelgroepen 50

Bijlagen 67

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 2 Achtergrond (1/2)

In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft Motivaction International B.V. een onderzoek uitgevoerd naar het vertrouwen in de AIVD onder het Nederlands publiek.

Situatieschets: balans tussen geheimhouding en openbaarheid De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) heeft als voornaamste taak het beschermen van de nationale veiligheid door tijdig dreigingen, internationale politieke ontwikkelingen en risico's te onderkennen die niet direct zichtbaar zijn. Daartoe wordt er onderzoek gedaan en analyses gemaakt in binnen- en buitenland naar dreigingen door personen of organisaties. De AIVD balanceert daarbij tussen geheimhouding en openbaarheid. Enerzijds bepaalt de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) dat geen informatie openbaar mag worden gemaakt als daardoor mensen (bronnen) in gevaar zouden kunnen komen. Om effectief te kunnen zijn, is het bovendien belangrijk dat de AIVD kan werken zonder dat er (te veel) prijsgegeven wordt wie of wat onderdeel van onderzoek vormt en hoe de AIVD dat onderzoek doet. Anderzijds is het voor de AIVD - net als voor andere overheidsorganen - van belang in gesprek te blijven met de samenleving en openheid te geven over wat de dienst doet, omdat haar bevoegdheden bepaald worden door de politiek, en indirect dus de kiezer.

Kennisbehoefte AIVD: vertrouwen van de samenleving Het uitgangspunt van de AIVD is dat het mandaat dat de AIVD krijgt van de politiek en de samenleving bepaald wordt door het vertrouwen dat de AIVD geniet. Hierbij gaat het specifiek om het vertrouwen dat de AIVD handelt in overeenstemming met de voor deze dienst geldende wet: de Wiv. Vertrouwen in compliance dus. De AIVD heeft zich daarom ten doel gesteld de komende jaren te investeren het vertrouwen in compliance bij burgers.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 3 Achtergrond (2/2)

Dit onderzoek Om in kaart te brengen wat de mate van vertrouwen in compliance onder de Nederlandse bevolking is, en door welke drivers dit vertrouwen mede bepaald wordt, heeft Motivaction onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek behelsde als eerste een kleinschalig verkennend onderzoek om te achterhalen welke aspecten met betrekking tot de AIVD van invloed kunnen zijn op het vertrouwen in compliance door de AIVD. Vervolgens is een groter kwantitatief toetsend onderzoek opgezet waarin achterhaald is hoe groot de huidige mate van vertrouwen in compliance is en welke factoren hierop van invloed zijn (de drivers). In het voorliggende document bespreken we bevindingen van het hoofdonderzoek.*

Het hoofdonderzoek dient tegelijkertijd als een 0-meting. De AIVD is voornemens het vertrouwen in compliance de komende jaren (2019-2021) te monitoren om te kunnen achterhalen of het vertrouwen onder burgers toeneemt. Daartoe zal circa elk half jaar een meting worden uitgevoerd.

* De resultaten van het vooronderzoek dienden slechts als input voor het hoofdonderzoek en zijn daarom niet opgenomen in deze rapportage. In de bijlage is wel een onderzoeksverantwoording over het vooronderzoek opgenomen.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 4 Doel- en probleemstelling

De overkoepelende doelstelling van voorliggend onderzoek luidt:

De AIVD inzicht geven in de mate waarin de Nederlandse bevolking het vertrouwen heeft dat de AIVD zich aan de wet houdt en in drivers die daaraan ten grondslag liggen.

De belangrijkste vraagstellingen zijn: • In hoeverre zijn Nederlanders bekend met de AIVD en andere veiligheidsinstanties en vertrouwen zij deze in het algemeen? • In hoeverre hebben zij het vertrouwen dat de AIVD zich aan de wet houdt? (vertrouwen in compliance) • Waarom heeft een deel van hen veel of juist weinig vertrouwen dat de AIVD zich aan de wet houdt? (drivers) • Welke kanalen gebruiken Nederlanders om zich te informeren over de AIVD en over welke onderwerpen willen zij meer weten? • Welke subgroepen in de bevolking hebben relatief weinig vertrouwen in compliance door de AIVD? En waarin onderscheiden die subgroepen zich?

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 5 1 | Management summary

6 Samenvattende conclusies

Om antwoord te krijgen op de onderzoeksvragen is kwantitatief onderzoek uitgevoerd onder het Nederlands publiek (18 jaar en ouder). Ter voorbereiding is eerst in een verkennend onderzoek gevraagd waarom Nederlanders er wel of niet op vertrouwen de AIVD zich aan de wet houdt. In het hoofdonderzoek is dit vertrouwen in compliance gemeten en kwantitatief getoetst welke factoren (‘drivers’) daarop van invloed zijn. In voorliggende management summary bespreken we de belangrijkste conclusies van het onderzoek.

1 In hoeverre zijn Nederlanders bekend met de AIVD en andere veiligheidsinstanties en vertrouwen zij deze in het algemeen?

Zes op de tien hebben een beeld van wat de AIVD is of doet, maar dat beeld klopt niet helemaal Nederlanders zijn redelijk goed bekend met de AIVD. Slechts een heel klein deel (6%) heeft nog nooit van de AIVD gehoord, een derde heeft er alleen van gehoord en zes op de tien kennen hebben ook een beeld van wat de AIVD is of doet.

Dat beeld is echter niet helemaal correct. Sommige taken van de AIVD zijn redelijk goed bekend, zoals dat de AIVD informatie verzamelt over personen of organisaties die een dreiging vormen voor de nationale veiligheid of dat de AIVD met zijn werkzaamheden jihadistisch terrorisme bestrijdt. Andere taken van de AIVD, zoals het uitvoeren van veiligheidsonderzoeken naar hooggeplaatste personen en het verzamelen van inlichtingen ten behoeve van het buitenlandbeleid, zijn minder bekend. Bijna de helft stelt bovendien ten onrechte dat de AIVD ook als taak heeft om personen of organisaties die een gevaar vormen voor de nationale veiligheid zelf uit te schakelen of te arresteren.

AIVD bekender dan NCTV en MIVD; zes tot zeven op de tien vertrouwen deze organisaties over het algemeen De AIVD is een stuk bekender dan de MIVD en de NCTV. Het algemene vertrouwen in de AIVD is echter min of meer gelijk als dat in de MIVD en de NCTV: ongeveer zes tot zeven op de tien Nederlanders die een beeld hebben van deze organisaties hebben daar vertrouwen in. Het vertrouwen in het Ministerie van Defensie en Openbaar Ministerie ligt iets lager.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 7

Samenvattende conclusies

2 In hoeverre hebben Nederlanders die een beeld hebben van de AIVD het vertrouwen dat de AIVD zich aan de wet houdt?

Meerderheid vertrouwt erop dat de AIVD zich over het algemeen aan de wet houdt, maar niet altijd Naast het algemeen vertrouwen in de AIVD is in dit onderzoek specifiek het vertrouwen in compliance gemeten: het vertrouwen dat de AIVD zich aan de voor hen geldende wetten houdt. Hier komt geen eenduidig beeld uit. Zo denkt enerzijds twee derde van de Nederlanders (die een beeld hebben van de AIVD) dat de AIVD zich bij het verzamelen van informatie over personen, groepen en organisaties aan de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) houdt en denkt een relatief kleine groep (een derde) dat de AIVD zich verheven voelt boven deze wet. Anderzijds vermoeden bijna zes op de tien dat de AIVD bij het verzamelen van deze gegevens de Wiv weleens zal overtreden.

Verder denken enerzijds zeven op de tien dat de AIVD bij het verzamelen van inlichtingen zorgvuldig omgaat met de privacy van mensen die geen kwaad in de zin hebben, terwijl anderzijds twee derde denkt dat privacy van ondergeschikt belang is voor de AIVD als de nationale veiligheid in het geding is. Je zou de houding van Nederlanders kunnen omschrijven als: we vertrouwen er in het algemeen op dat de AIVD zich aan de wet houdt, maar onder druk wordt alles vloeibaar.

Aanzienlijk deel vindt dat compliance ook niet altijd prioriteit moet krijgen; zo verkiest de helft veiligheid boven privacy Overigens vindt een aanzienlijk deel van de bevolking het ook niet zo belangrijk dat de AIVD zich altijd aan de wet houdt. Twee derde van de Nederlanders (die een beeld hebben van de AIVD) vindt dat de AIVD zich áltijd aan de wet moet houden . Maar als puntje bij paaltje komt, vindt de helft het beschermen van de privacy van onschuldige burgers toch minder belangrijk dan het beschermen van de nationale veiligheid. Bovendien vinden zes op de tien dat de AIVD zelf moet kunnen bepalen welke middelen ze inzetten, en vinden drie op de tien dat de AIVD zelf moet kunnen bepalen welke informatie ze verzamelen.

8 Samenvattende conclusies

3 Wat bepaalt in welke mate Nederlanders vertrouwen hebben dat de AIVD zich aan de wet houdt? (1/3)

Zeven drivers van belang bij het vertrouwen in compliance door de AIVD De mate van vertrouwen in compliance door de AIVD wordt voor een groot deel bepaald door zeven drivers. Er zijn vijf drivers die positief samenhangen met het vertrouwen in Daarnaast zijn er twee drivers die negatief samenhangen met compliance . In orde van effectgrootte zijn dat: het vertrouwen in compliance. In orde van effectgrootte zijn 1. Vertrouwen in openheid en controle (+++) dat: Mate van vertrouwen in controle op de AIVD door verschillende instanties 1. Volgzaamheid buitenlandse veiligheidsdiensten (--) en de openheid van de AIVD daarbij Mate waarin de AIVD zich laat leiden door de wensen van 2. Responsiviteit (++) buitenlandse veiligheidsdiensten Mate waarin de AIVD luistert naar de publieke opinie over zijn werk en 2. Inschatting eigen kennis over de AIVD (-) zich bewust is van de rechtmatigheid van zijn werkzaamheden Bekendheid met de doelen, middelen en bevoegdheden van de 3. Respect voor rechters (+) AIVD en controle daarop

Mate waarin men bij de AIVD respect heeft voor rechters

4. Betrouwbaarheid overheid (+)

Mate waarin men overheidsorganisaties in het algemeen betrouwbaar

vindt

5. AIVD onderdeel van de overheid (+) Mate waarin men denkt dat de AIVD onderdeel is van de overheid  Op de volgende pagina’s gaan we dieper in op de belangrijkste resultaten per pijler.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 9

Samenvattende conclusies

3 Wat bepaalt in welke mate Nederlanders vertrouwen hebben dat de AIVD zich aan de wet houdt? (2/3)

Vertrouwen in openheid door en controle op de AIVD blijft achter en ondermijnt in sterke mate het vertrouwen in compliance Vertrouwen in openheid en controle is veruit de belangrijkste driver: hoe sterker dit is, hoe meer vertrouwen Nederlanders hebben dat de AIVD zich aan de wet houdt. Daarbij gaat het om vertrouwen hebben in de Wiv, in de openheid van de AIVD naar toezichthouders, en in controlerende instanties, waaronder de Tweede Kamer en de media. Nederlanders zijn zeer verdeeld in hun vertrouwen op deze aspecten. In de Wiv bestaat redelijk veel vertrouwen en van de media wordt over het algemeen verwacht dat ze de AIVD kritisch volgen. Een stuk minder vertrouwen is er in het controlerende werk van de Tweede Kamer en in het algemeen wordt getwijfeld of de AIVD voldoende open is over wat ze doen en hoe ze te werk gaan.

Ook over de responsiviteit van de AIVD zijn meningen sterk verdeeld, waardoor het vertrouwen vermindert Een andere belangrijke driver is de responsiviteit van de AIVD. Naarmate de AIVD responsiever is, wordt meer vertrouwd dat de organisatie zich aan de wet houdt. Daarbij gaat het er enerzijds om dat de AIVD luistert naar de meningen in de samenleving over zijn werk en daar in de praktijk ook daadwerkelijk rekening mee houdt. Anderzijds gaat het om de mate waarin de AIVD zich steeds afvraagt of de inzet van (ingrijpende) middelen wel gerechtvaardigd is. Op al deze aspecten zijn de meningen zeer verdeeld, dus ook hier valt nog veel te winnen voor de AIVD.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 10 Samenvattende conclusies

3 Wat bepaalt in welke mate Nederlanders vertrouwen hebben dat de AIVD zich aan de wet houdt? (3/3)

Vertrouwen in compliance blijf ook achter omdat AIVD zich in beeldvorming laat leiden door buitenlandse veiligheidsdiensten In negatieve zin is de driver volgzaamheid buitenlandse veiligheidsdiensten het meest van belang. Hoe sterker men dat idee heeft, hoe minder het vertrouwen in compliance. Momenteel denkt een kwart van de Nederlanders (die een beeld hebben van de AIVD) dat de AIVD zich laat leiden door de wensen van buitenlandse veiligheidsdiensten, en nog eens vier op de tien twijfelen hier over. Dit ondermijnt het vertrouwen in compliance door de AIVD.

Viertal overige drivers hebben een kleine invloed op het vertrouwen in compliance Naast vertrouwen in openheid en controle, responsiviteit en volgzaamheid spelen vier andere drivers kleine een rol bij de mate waarin erop vertrouwd wordt dat de AIVD zich aan de wet houdt. Ten eerste is een derde er niet van overtuigd dat AIVD’ers respect hebben voor rechters. Ten tweede is een vijfde er niet van overtuigd dat de AIVD onderdeel is van de overheid. Ten derde is driekwart er niet van overtuigd dat overheidsorganisaties altijd betrouwbaar zijn. Deze drie houdingen bij de bevolking ondermijnen het vertrouwen dat de AIVD zich volgens de wet gedraagt. Opvallend is tot slot dat naarmate Nederlanders hun eigen kennis over de AIVD hoger inschatten, zij ook minder vertrouwen hebben in compliance door de AIVD. We hebben echter gezien dat de kennis die Nederlanders over de AIVD denken te hebben niet altijd juist is: bijna de helft meent ten onrechte dat de AIVD ook als taak heeft om personen uit te schakelen of te arresteren

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 11 Samenvattende conclusies

4 Welke kanalen gebruiken Nederlanders om zich te informeren over de AIVD en over welke onderwerpen willen zij meer weten?

Nederlanders willen vooral meer weten over welke resultaten de AIVD boekt, en hoe ze de privacy waarborgen Zeven op de tien Nederlanders zouden wel meer willen weten van of over de AIVD. Een onderwerp waarover circa een derde van de Nederlanders (met een beeld van de AIVD) meer informatie zou willen zijn de dreigingen die de AIVD ziet en de resultaten die zij boeken. Daarnaast heeft circa een derde interesse in de werkwijze van de AIVD bij de informatiegaring, tot welke informatie zij toegang hebben en hoe daarbij de privacy van onschuldige Nederlanders wordt gewaarborgd. Gezien het wegstemmen van de eerdere versie van de Wiv bij het referendum in 2018 is het verder opvallend dat maar 16% meer wil weten over de Wiv (zoals die na aanpassingen is ingevoerd).

Communicatie over deze onderwerpen kan bijdragen aan het vertrouwen in de compliance door de AIVD, vooral als daarbij de eerder genoemde drivers geadresseerd worden, met name openheid en controle van de AIVD, responsiviteit van de AIVD en de omgang van de AIVD met buitenlandse veiligheidsdiensten.

Televisie meest voorname bron van berichtgeving over/van de AIVD Vrijwel alle Nederlanders (die een beeld hebben van de AIVD) horen nu wel al eens iets van of over de AIVD. Televisie is de meest gebruikte bron van berichtgeving: zowel in nieuwsprogramma’s als in actualiteitenrubrieken hoort men relatief vaak iets van of over de AIVD. Ruim vier op de tien Nederlanders lezen of horen verder weleens iets over of van de AIVD via dagbladen en nieuwswebsites, zoals nos.nl en nu.nl. De website van de AIVD zelf heeft een zeer beperkt bereik.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 12 Samenvattende conclusies

5 Welke subgroepen hebben relatief weinig vertrouwen in compliance door de AIVD? En waarin onderscheiden die subgroepen zich? (1/2)

De verschillen tussen subgroepen binnen de Nederlandse bevolking met betrekking tot het vertrouwen in compliance door de AIVD zijn opvallend klein. Er zijn niet duidelijk enkele groepen aan te wijzen waar het vertrouwen achterblijft. Het is daarom goed om in te zetten op publieksbrede communicatie. Desalniettemin zijn er wel vier subgroepen aan te wijzen waar het accent op gelegd kan worden, omdat binnen die groepen net wat minder vertrouwen in compliance door de AIVD is dan onder de Nederlandse bevolking in het algemeen. Dit zijn: 1. Mannen 2. Hoogopgeleiden 3. Inwoners van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag 4. Postmaterialisten: een sociaal milieu dat getypeerd kan worden als ‘maatschappijkritische idealisten die zichzelf willen ontplooien, stelling nemen tegen sociaal onrecht en opkomen voor het milieu’.

Bij mannen vooral inzetten op drivers ‘inschatting eigen kennis’ en ‘respect voor rechters’ Mannen hebben minder vertrouwen in compliance door de AIVD dan vrouwen. Twee drivers die daar aan bijdragen zijn de inschatting van de eigen kennis en het respect voor rechters. Mannen schatten hun eigen kennis over de AIVD hoger in dan vrouwen, en dat heeft een negatief effect op hun vertrouwen in compliance door de AIVD: hoe meer men denkt te weten, hoe lager het vertrouwen. Daarnaast denken mannen minder vaak dat AIVD’ers respect hebben voor rechters, wat hun vertrouwen in compliance eveneens ondermijnt.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 13 Samenvattende conclusies

5 Welke subgroepen hebben relatief weinig vertrouwen in compliance door de AIVD? En waarin onderscheiden die subgroepen zich? (2/2)

Hoogopgeleiden: accenten op responsiviteit van de AIVD en betrouwbaarheid van de overheid in het algemeen Onder hoogopgeleiden is het vertrouwen in compliance door de AIVD lager dan onder laag- en middenopgeleiden. De twee drivers die daaraan ten grondslag liggen zijn responsiviteit en de betrouwbaarheid van de overheid in het algemeen. Hoogopgeleiden vinden het minder vanzelfsprekend dat overheidsorganisaties altijd betrouwbaar zijn, en dat gebrek aan vertrouwen sijpelt door naar de AIVD. Daarnaast vinden hoogopgeleiden dat de AIVD te weinig naar de meningen in de samenleving luistert en rekening houdt met die meningen in zijn werk. Hoger opgeleiden staan verder ook vaker open voor informatie over de AIVD.

Geen opvallende drivers onder inwoners van drie grote steden, maar wel behoefte aan informatie over werkwijze en doelen Het vertrouwen in compliance door de AIVD is eveneens iets lager onder inwoners van de drie grote steden (Amsterdam, Rotterdam en Den Haag). Uit de resultaten voor deze groep op de zeven gevonden drivers kunnen we dit echter niet goed verklaren. Een aanknopingspunt voor deze groep is wel dat ze vaker aangeven meer te willen weten over de doelen en werkwijze van de AIVD.

Vergroten van vertrouwen in openheid en controle vooral van belang onder postmaterialisten Het sociaal milieu ‘postmaterialisten’ is de vierde groep die een lager vertrouwen in compliance door de AIVD heeft. De driver die daar voor deze groep vooral aan bijdraagt is hun geringere vertrouwen in openheid en controle van de AIVD. Ook hun lagere vertrouwen in de overheid in het algemeen kan een rol spelen. Verder is de informatiebehoefte over de AIVD onder deze groep – net als bij hoger opgeleiden – groter dan bij andere sociale milieus in de bevolking.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 14 2 | Achtergrond bij het onderzoek

15 Leeswijzer

We starten deze rapportage met een uitleg over de gehanteerde methode en opzet van het onderzoek. Vervolgens lichten we op hoofdlijnen de analyses toe die we hebben uitgevoerd om het vertrouwen van Nederlanders in compliance door de AIVD te verklaren en geven we een overzicht van de resultaten daarvan: drivers van vertrouwen.

Vervolgens gaan we dieper in op de resultaten, in de volgende volgorde: • Bekendheid van en vertrouwen in de AIVD en andere veiligheidsorganisaties • Vertrouwen in compliance , de drivers daarvan en de onderliggende aspecten (stellingen) • Bij de drivers benoemen we ook steeds welke subgroepen daar significant hoger of lager op scoren, waarbij we kijken naar geslacht, leeftijd, opleiding, regio, werkzaamheid, etniciteit, sociaal milieu en burgerschapsstijl. De laatste twee subgroepindelingen worden in de bijlage kort toegelicht. • Overige aspecten in de beeldvorming over de AIVD • Gebruikte informatiekanalen en informatiebehoefte • Gewenste verbeterpunten • Doelgroepen: subgroepen met lager vertrouwen in compliance door de AIVD , te weten: o Mannen o Hoogopgeleiden o Inwoners drie grote steden (Amsterdam, Rotterdam en Den Haag) o Postmaterialisten (één van de acht sociale milieus die Motivaction onderscheidt in de bevolking en die gekenmerkt wordt door een specifieke waardenoriëntatie en leefstijl)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 16

Methode en opzet

Onderzoeksmethode en steekproef Het onderzoek is online uitgevoerd. In totaal hebben n=1.397 Nederlanders in de leeftijd van 16 tot en met 80 jaar in februari 2019 deelgenomen aan het onderzoek. Respondenten zijn allen geworven via StemPunt, het online panel van Motivaction. De meeste vragen in het onderzoek zijn alleen gesteld aan de subgroep die een beeld zeggen te hebben bij wat de AIVD is en doet (n=835). Om de leesbaarheid van de rapportage te vergroten, hanteren we in de rapportage voor deze subgroep ook gewoon de term ‘Nederlanders’.

Representativiteit Door middel van steekproeftrekking en weging van de data achteraf zijn de resultaten van het onderzoek representatief voor Nederlanders tussen 16 en 80 jaar voor wat betreft geslacht, leeftijd, opleiding, regio en sociaal milieu (Mentality) en alle combinaties daartussen.

Vragenlijst Via een link in de uitnodigingsmail voor het onderzoek kwamen respondenten direct in de online vragenlijst terecht. De vragenlijst startte met vragen over de bekendheid van de AIVD (en vergelijkbare organisaties) en het algemeen vertrouwen in de AIVD (en vergelijkbare organisaties). Indien respondenten een redelijk beeld hadden van wat de AIVD is en doet, hebben zij verdere vragen voorgelegd gekregen over het vertrouwen in compliance door de AIVD, andere aspecten met betrekking tot de AIVD (zoals het werk, doelen, prestaties, bevoegdheden etc.) en hun communicatievoorkeuren.

Analyses Op basis van de data van respondenten die (naar eigen zeggen) een beeld hebben van wat de AIVD is en doet, zijn verdere analyses gedaan naar het vertrouwen in compliance en drivers die dit vertrouwen (mede) bepalen. Op de volgende pagina’s gaan we in meer detail in op deze analyses.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 17 Analyses | Toelichting

Afhankelijke variabele: vertrouwen in compliance In dit onderzoek staat het concept ‘vertrouwen in compliance door de AIVD’ centraal. Daarmee bedoelen we de mate waarin Nederlanders denken dat de AIVD werkt in overeenstemming met de Wiv. In de vragenlijst is dit concept gemeten met elf stellingen over verschillende aspecten, bijvoorbeeld of de AIVD zorgvuldig omgaat met privacy en bij het inzetten van (ingrijpende) inlichtingenmiddelen rekening houdt met de principes noodzakelijkheid, subsidiariteit en proportionaliteit. De elf stellingen hangen met elkaar samen en vormen tezamen een zeer betrouwbare schaal (α=.899) die loopt van 1 (minste vertrouwen) tot 5 punten (meeste vertrouwen). Elke respondent met een beeld bij de AIVD heeft een score gekregen op deze schaal. In de resultatensectie gaan we verder in op deze elf onderliggende stellingen.

Onafhankelijke variabelen: dimensies en drivers In het onderzoek is een model ontwikkeld waarmee een groot deel (58%) van de mate van vertrouwen in compliance door de AIVD verklaard kan worden. Op basis van verschillende aspecten (stellingen) die betrekking hebben op de AIVD, zoals hun doelen en werkzaamheden, de bevoegdheden en middelen die ze tot hun beschikking hebben, hun prestaties en het toezicht op de AIVD, zijn veertien dimensies gevonden in de beleving van de AIVD. Van die veertien dimensies hadden we het vermoeden dat die mogelijk van invloed zijn op het vertrouwen in compliance door de AIVD. Na regressieanalyse blijken zeven van die veertien dimensies daadwerkelijk een significant effect te hebben op de mate van vertrouwen in compliance door de AIVD.* Die bepalende dimensies noemen we in dit onderzoek drivers. Op de volgende pagina tonen we alle veertien dimensies: de zeven drivers zijn blauw gekleurd, de zeven overige dimensies (die het vertrouwen in compliance niet significant beïnvloeden) grijs. Op pagina 12 is vervolgens een schematische weergave van het drivermodel weergegeven. Dat laat zien in welke mate de zeven drivers samenhangen met het vertrouwen in compliance door de AIVD en of dit verband positief of negatief is. Verderop in de rapportage gaan we dieper in op de afzonderlijke drivers.

* We bedoelen hier dat deze zeven drivers een statistisch effect hebben: een hogere score op een driver gaat samen met een hogere of lagere score op vertrouwen in compliance, gecorrigeerd voor de effecten van de andere drivers/dimensies. Daarbij doen we de aanname dat daarbij sprake is van causale samenhang: de hogere driverscore beïnvloedt het vertrouwen. Causaliteit kan echter niet met zekerheid worden vastgesteld bij dit type onderzoek.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 18 Analyses | Dimensies

Zeven drivers: dimensies die een significant effect hebben op het vertrouwen in compliance door de AIDV

Vertrouwen Inschatting eigen AIVD is onderdeel Responsiviteit Volgzaamheid Respect voor Betrouwbaarheid openheid/controle kennis over de AIVD van overheid diensten buitenland rechters overheid

Mate van Bekendheid met de Mate waarin men Mate waarin de Mate waarin de Mate waarin men Mate waarin men vertrouwen in doelen, middelen denkt dat de AIVD AIVD luistert naar AIVD zich laat bij de AIVD respect overheids- controle op de AIVD en bevoegdheden onderdeel is van de de publieke opinie leiden door de heeft voor rechters organisaties in het door verschillende van de AIVD en overheid over zijn werk en wensen van algemeen instanties en de controle daarop zich bewust is van buitenlandse betrouwbaar vindt openheid van de de rechtmatigheid veiligheidsdiensten AIVD daarbij van zijn werkzaamheden

Zeven overige dimensies: dimensies die geen significant effect hebben op het vertrouwen in compliance door de AIDV

Urgentie en Belang Foutgevoeligheid Effectieve Goede reputatie Privacybewustzijn Vertrouwen in legitimiteit autonomie AIVD werk toerusting publiek toezichthouder

Risicobesef en Mate waarin men Mate waarin men Mate waarin men Beeld dat men Mate waarin men Vertrouwen in de belang van de AIVD vindt dat de AIVD denkt dat het werk denkt dat de AIVD heeft van de zich bewust is van onafhankelijke voor de veiligheid in autonoom moet van de AIVD beschikt over huidige reputatie de omgang met toezichthouder van Nederland kunnen handelen, foutgevoelig is voldoende van de AIVD privacygevoelige de AIVD (de CTIVD) ook als dat in strijd bevoegdheden, gegevens door de is met privacy- technologie en AIVD bescherming en de personeel wet Meer informatie over de constructie van deze dimensies is opgenomen in de bijlage. Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 19 Analyses | Drivermodel ‘Vertrouwen in compliance’

Vertrouwen in compliance door de AIVD

AIVD is Volgzaam- Vertrouwen Inschatting Respect Betrouw- onderdeel heid in openheid eigen Responsiviteit voor baarheid van de diensten en controle kennis over (++) rechters overheid overheid buitenland (+++) de AIVD (-) (+) (+) (+) (--)

Voorbeeld 1: de inschatting die iemand heeft van de eigen kennis over de AIVD, houdt (licht) negatief verband met de mate van vertrouwen in compliance door de AIVD. Hoe beter men naar eigen inschatting bekend is met de AIVD, hoe minder vertrouwen men heeft dat de AIVD handelt volgens de Wiv. Voorbeeld 2: de mate van responsiviteit die iemand de AIVD toedicht, houdt positief verband met de mate van vertrouwen in compliance door de AIVD. Hoe responsiever men de AIVD vindt, hoe meer vertrouwen men heeft dat de AIVD handelt volgens de Wiv.

Meer informatie over de constructie van het drivermodel is opgenomen in de bijlage.

21 Resultaten | Benchmark bekendheid

Zes op de tien Nederlanders hebben naar eigen zeggen een beeld van wat de AIVD is of doet

• Veruit de meeste Nederlanders hebben naar eigen In hoeverre ben je bekend met de volgende organisaties? zeggen weleens gehoord van de AIVD (94%). Ruim een (Basis – allen, n = 1.397) derde (35%) kent de AIVD van naam, maar heeft geen beeld bij wat de AIVD doet. 60% kent de AIVD niet Politie 1% 6% 93% alleen van naam, maar heeft ook (enigszins) een beeld van wat de AIVD is of doet. Ministerie van Defensie 2% 25% 72%

• Organisaties waarvan Nederlanders minder vaak een Openbaar Ministerie (OM) 2% 29% 69% beeld hebben, zijn de MIVD (39%) en de NCTV (37%).

AIVD (Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst) 6% 35% 60% • Organisaties waarvan zij vaker een beeld hebben, zijn

de politie (93%), het ministerie van Defensie (72%) en MIVD (Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst) 21% 40% 39% het OM (69%). NCTV (Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en 31% 33% 37% Veiligheid)

Ik heb nog nooit van deze organisatie gehoord

Ik ken deze organisatie alleen van naam, en heb geen enkel beeld van wat voor organisatie het is of wat zij doet Ik ken deze organisatie van naam en heb (enigszins) een beeld van wat deze organisatie is of doet

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 22 Resultaten | Benchmark vertrouwen

Bijna twee derde van de Nederlanders met een beeld van de AIVD vertrouwt in het algemeen op de AIVD

• Van de Nederlanders met een In hoeverre heb je vertrouwen in de volgende organisaties? beeld van de AIVD (60%) hebben (Basis – heeft beeld van organisatie, n verschilt per organisatie) ruim zes op de tien (63%) vertrouwen in de AIVD.* NCTV (n = 512)1% 1%6% 22% 44% 16% 7% 3%

• Daarmee is de mate van AIVD (n = 835) 3% 7% 23% 42% 16% 5% 4% vertrouwen in de AIVD vergelijkbaar met het vertrouwen Politie (n = 1.293) 2%3% 6% 25% 41% 15% 5% 2% in andere veiligheidsorganisaties, zoals de NCTV (67%), de politie (61%) en de MIVD (60%). MIVD (n = 540) 2% 7% 26% 41% 13% 5% 4%

• Het vertrouwen in het ministerie Ministerie van Defensie (n = 1.010) 2% 11% 30% 37% 11% 4% 4% van Defensie en in het OM blijven daarbij achter. In die beide Openbaar Ministerie (n = 962) 3% 11% 30% 35% 11% 4% 4% organisaties heeft de helft van de Helemaal niet In zeer kleine mate In kleine mate Nederlanders vertrouwen (resp. 52% en 50%). Niet in grote, niet in kleine mate In grote mate In zeer grote mate Volledig Weet niet/geen mening * In (zeer) grote mate of volledig vertrouwen

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 23 Resultaten | Bekendheid taken

Bekendheid taken varieert sterk; meest bekende taak is het verzamelen van informatie van partijen die een dreiging vormen

• De bekendheid van de taken van de AIVD varieert sterk. De meest bekende taken zijn het verzamelen van informatie van/over personen en organisaties die een dreiging vormen voor de nationale veiligheid (77% van de Nederlanders die een beeld hebben van de AIVD weet dat dit een AIVD-taak is) en het bestrijden van jihadistisch terrorisme (73%). Daarnaast vermoedt nog eens circa een vijfde dat beiden AIVD-taken zijn.

• Circa twee derde weet dat de AIVD (digitale) spionage en cyberdreigingen signaleert en bestrijdt (67%) en dat ze dreigings- en risico-analyses opstellen voor personen of instanties die bedreigd worden (63%).

• Ongeveer zes op de tien Nederlanders weten dat het monitoren en onderzoek van links- én rechts-extremisme behoort tot de taken van de AIVD (resp. 57% en 62%).

• Andere taken van de AIVD zijn minder bekend. Minder dan de helft van de Nederlanders weet dat de AIVD zich ook bezighoudt met het adviseren van de overheid en bedrijven om de veiligheid in Nederland te bevorderen (48%), op verzoek van anderen in de eigen systemen nagaat of een specifieke persoon of instantie een dreiging vormt voor de nationale veiligheid (47%), veiligheidsonderzoeken uitvoert naar personen die belangrijke functies binnen de overheid of het bedrijfsleven uitoefenen (46%) en het inlichtingen verzamelt om het buitenlandbeleid (mede) op te baseren (39%).

 Ten onrechte zegt bijna drie kwart van de Nederlanders te weten of te vermoeden dat de AIVD zich bezighoudt met het uitschakelen van tegenstanders die een bedreiging vormen voor de nationale veiligheid (73%), en twee derde denkt dat de AIVD ook personen mag arresteren die een gevaar vormen voor de nationale veiligheid (67%).

 De bijbehorende grafiek staat op de volgende pagina

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 24 Resultaten | Bekendheid taken AIVD

Denk je dat de AIVD de volgende taken heeft? (Basis: bekend met AIVD, n = 835) Informatie verzamelen van of over personen en organisaties die een dreiging 2% 21% 51% 26% vormen voor de nationale veiligheid Jihadistisch terrorisme bestrijden 5% 23% 45% 27% Nee, ik denk niet dat dit een taak van de AIVD is (Digitale) spionage en cyberdreigingen signaleren en bestrijden 5% 28% 45% 22% Dreigings- en risico-analyses opstellen voor personen of instanties die bedreigd 6% 31% 41% 22% worden Rechts-extremisme binnen Nederland monitoren en onderzoeken 7% 31% 42% 21% Ja, ik vermoed dat dit een taak is van de AIVD, Links-extremisme binnen Nederland monitoren en onderzoeken 7% 36% 39% 18% maar weet het niet Overheid en bedrijven informeren en adviseren om de veiligheid in Nederland te zeker 14% 38% 33% 15% bevorderen Op verzoek van anderen in de eigen systemen nagaan of een specifieke persoon of 13% 40% 32% 14% instantie een dreiging vormt voor de nationale veiligheid Ja, ik weet dat dit een Veiligheidsonderzoeken uitvoeren naar personen die belangrijke functies binnen de taak is van de AIVD, 15% 39% 31% 15% overheid of het bedrijfsleven uitoefenen maar ik weet niet goed wat het in de praktijk Inlichtingen verzamelen om het buitenlandbeleid mede op te baseren 18% 43% 25% 13% inhoudt

Ja, ik weet dat dit een taak is van de AIVD en Uitschakelen van tegenstanders die een gevaar vormen voor de nationale veiligheid 27% 26% 30% 17% ik weet ook goed wat het in de praktijk Personen arresteren die een gevaar vormen voor de nationale veiligheid 33% 23% 25% 19% inhoudt

26 Vertrouwen in compliance door de AIVD

Vertrouwen in compliance lijkt vrij hoog, maar zes op tien vermoeden toch dat de AIVD weleens de Wiv overtreedt

Om de mate van vertrouwen in compliance door de AIVD te meten, zijn elf stellingen voorgelegd aan Nederlanders met een beeld van de AIVD.*

Indicatoren waaruit veel vertrouwen blijkt zijn de volgende (zie ook grafiek op de volgende pagina): • Zeven op de tien denken dat de AIVD zorgvuldig omgaat met de privacy van mensen die geen kwaad in de zin hebben (70%) en hun persoonsgegevens op een veilige manier verwerkt (69%). • Een ongeveer even groot aandeel (66%) vertrouwt erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot persoonlijke gegevens van Nederlanders als dat noodzakelijk is voor het waarborgen van de nationale veiligheid (het noodzakelijkheidsbeginsel ). • Twee derde (67%) vertrouwt erop dat de AIVD alleen ingrijpende middelen inzet als er geen lichtere middelen mogelijk zijn (het subsidiariteitsbeginsel) en eveneens twee derde (68%) dat de AIVD alleen ingrijpende middelen inzet bij een ernstige dreiging (het proportionaliteitsbeginsel ). • Eveneens twee derde vertrouwt erop dat de AIVD zich bij het verzamelen van persoonsgegevens houdt aan de Wiv (64%). • Bijna de helft vertrouwt erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot persoonlijke gegevens als zij daarvoor toestemming krijgen van een onafhankelijke commissie (47%) of als ze die toestemming krijgen van de minister van BZK (eveneens 47%).

Indicatoren waaruit minder vertrouwen blijkt zijn de volgende: • Twee derde vermoedt dat de AIVD bij de informatiegaring geen rekening houdt met de privacy als de nationale veiligheid gevaar loopt (67%). • Circa zes op de tien Nederlanders vermoeden dat de AIVD bij de informatiegaring weleens de Wiv zal overtreden (59%). • Een derde denkt dat de AIVD zich verheven voelt boven de Nederlandse wetgeving voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten (32%).

* Deze subgroep duiden we zoals gezegd in dit rapport voor de leesbaarheid ook aan met de algemene term Nederlanders, hoewel het dus eigenlijk om een subgroep gaat die een beeld heeft van de AIVD (n = 835, 60% van alle Nederlanders). De elf stellingen blijken nauw met elkaar samen te hangen en vormen een betrouwbare schaal (α = .899).

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 27 Vertrouwen in compliance door de AIVD

Ik vertrouw erop dat de AIVD bij het verzamelen van informatie zorgvuldig omgaat met de privacy van mensen die geen kwaad in de zin hebben 3% 8% 16% 49% 21% 3% Ik vertrouw erop dat de AIVD bij het verzamelen van informatie op een veilige manier omgaat met persoonsgegevens van mensen die geen kwaad in de zin hebben 2% 8% 18% 49% 20% 3% Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot persoonlijke gegevens van Nederlanders (gesprekken, e-mails) als dat noodzakelijk is voor de nationale veiligheid 10% 17% 48% 18% 3% Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen ingrijpende middelen (zoals afluisteren) inzet als er geen lichtere middelen zijn om de benodigde informatie te verkrijgen 3% 9% 18% 52% 15% 3% Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen ingrijpende middelen (zoals afluisteren) inzet om informatie te verkrijgen als er sprake is van een ernstige dreiging 8% 17% 49% 19% 3% Ik vertrouw erop dat de AIVD zich bij het verzamelen van informatie over personen, groepen en organisaties houdt aan de Nederlandse wetgeving voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten 8% 22% 48% 15% 3% Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot persoonlijke gegevens van Nederlanders als zij daarvoor toestemming krijgen van een onafhankelijke commissie die de AIVD controleert 6% 16% 24% 38% 9% 8% Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot persoonlijke gegevens van Nederlanders als zij daarvoor toestemming krijgen van de minister van Binnenlandse Zaken 5% 16% 24% 37% 10% 8% Ik vermoed dat de AIVD bij het verzamelen van informatie geen rekening houdt met de privacy als de nationale veiligheid gevaar loopt 1%11% 16% 44% 23% 4% Ik vermoed dat de AIVD bij het verzamelen van informatie weleens de Nederlandse wetgeving voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten zal overtreden 1% 9% 24% 47% 12% 6% Ik denk dat de AIVD zich verheven voelt boven de Nederlandse wetgeving voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten 5% 28% 29% 23% 9% 6%

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 28 Drivers | Vertrouwen in compliance door de AIVD

Zeven drivers van invloed op vertrouwen in compliance In welke mate Nederlanders erop vertrouwen dat de AIVD zich aan de wet houdt (i.e. compliant is), wordt mede bepaald door hoe zij denken over andere aspecten van de AIVD. In totaal zijn er zeven drivers die effect hebben op de mate waarin Nederlanders vertrouwen in compliance door de AIVD hebben: 1. Vertrouwen in openheid en controle 4. Responsiviteit 7. Betrouwbaarheid overheid Schaal op basis van 6 stellingen Schaal op basis van 3 stellingen Enkele stelling Gemiddelde: 3.4 (schaal van 1 tot 5) Gemiddelde: 3.0 (schaal van 1 tot 5) Gemiddelde: 2.7 (schaal van 1 tot 5) Sterk positief verband Positief verband Licht positief verband

2. Inschatting eigen kennis over de AIVD 5. Volgzaamheid buitenlandse diensten Toelichting schaalgemiddelden Schaal op basis van 8 stellingen Enkele stelling De drivers zijn schalen of stellingen op een vijfpuntsschaal, lopend van 1 Gemiddelde: 3.0 (schaal van 1 tot 5) Gemiddelde: 3.1 (schaal van 1 tot 5) (negatief; bijvoorbeeld zeer weinig Licht negatief verband Negatief verband vertrouwen in openheid en controle) tot 5 (positief; bijvoorbeeld zeer veel vertrouwen in openheid en controle). 3. AIVD is onderdeel van de overheid 6. Respect voor rechters 3 is het middelpunt van de schaal. De Schaal op basis van 2 stellingen Enkele stelling score van een respondent op de drivers wordt bepaald wordt door het Gemiddelde: 3.6 (schaal van 1 tot 5) Gemiddelde: 3.6 (schaal van 1 tot 5) gemiddelde van zijn scores op de Licht positief verband Licht positief verband onderliggende stellingen.

 Op de volgende pagina’s worden de zeven drivers in detail besproken.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 29 Drivers | Vertrouwen in openheid en controle

Verdeeldheid wat betreft vertrouwen in controle op en openheid van de AIVD

Vier op de tien Nederlanders vertrouwen op de Wiv (43%). Bijna de helft denkt dat er voldoende controle is of de AIVD zich aan de wet houdt (47%). Een minderheid heeft vertrouwen in de controle door de Tweede Kamer (34%). Twee derde denkt dat de media over het algemeen kritisch letten op de AIVD (65%). Zes op de tien vertrouwen erop dat de AIVD voldoende open is tegenover toezichthouders (58%) en 29% denkt meer in het algemeen dat de AIVD voldoende openheid geeft over wat ze doen en hoe ze te werk gaan.

Ik denk dat er in Nederland voldoende controle is of de AIVD zich aan de 3% 10% 25% 38% 9% 14% wet houdt

Ik vertrouw erop dat de AIVD voldoende open is over zijn werk tegenover 2%9% 21% 51% 8% 9% toezichthouders

Ik denk dat de Tweede Kamer goed controleert of de AIVD zich aan de wet 6% 16% 30% 26% 6% 16% houdt

Ik denk dat de media over het algemeen kritisch letten op wat de AIVD doet 6% 19% 52% 13% 9%

Ik heb vertrouwen in de in 2018 ingevoerde Wiv, waarin staat wat de AIVD 5% 13% 26% 38% 5% 14% wel en niet mag doen Gemiddelde score: 3.4 (uit 5) Inzetten op deze driver is vooral Ik denk dat de AIVD voldoende openheid geeft over wat ze doen en hoe ze van belang bij: 6% 24% 30% 25% 4% 11% te werk gaan - Postmaterialisten - Structuurzoekers Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 30 Drivers | Eigen inschatting kennis over de AIVD

Eigen kennis over de AIVD schatten Nederlanders beperkt in

• Circa vier op de tien Nederlanders zeggen bekend te zijn met de taken Ik ben bekend met de taken van de AIVD 12% 43% 34% 5%5% en doelstellingen van de AIVD (resp. 41% en 42%). Een derde zegt bekend Ik ben bekend met de doelstellingen van de AIVD 2% 14% 38% 35% 6%4% te zijn met de Wiv (32%), circa een vijfde is bekend met de wijze waarop de AIVD informatie verzamelt (20%), Ik ben bekend met de manier waarop de AIVD informatie verzamelt 4% 28% 38% 18% 2% 10% zijn bevoegdheden (17%) en resultaten (17%). Ik weet wanneer de AIVD bepaalde middelen wel of niet mag inzetten 9% 39% 23% 12% 5% 13% • De bekendheid met het toezicht ligt hoger: 45% is op de hoogte van het bestaan een toezichthouder die de Ik ben bekend met de resultaten die de AIVD boekt 7% 32% 35% 14% 3% 9% AIVD controleert en 50% weet dat de Ik ben bekend met de in 2018 ingevoerde Wiv, waarin staat wat de AIVD minister van BZK toestemming moet 7% 28% 24% 28% 4% 10% geven als de AIVD een ingrijpend wel en niet mag doen middel wil inzetten. Ik weet dat er een toezichthouder bestaat die controleert of de AIVD zijn 4% 16% 22% 38% 7% 13% werk uitvoert volgens de Wiv Gemiddelde score: 3.0 Inzetten op deze driver is vooral van Ik ben ermee bekend dat de minister van Binnenlandse Zaken vooraf belang bij mannen, jongeren (16-24 toestemming moet geven als de AIVD een ingrijpend inlichtingenmiddel wil 3% 17% 21% 43% 7% 10% jaar), middelbaar opgeleiden, inzetten studenten en opwaarts mobielen Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 31 Drivers | AIVD onderdeel van de overheid

Meerderheid weet dat de AIVD een overheidsorganisatie is

70% van de Nederlanders denkt dat de AIVD onderdeel is van de overheid. Aan de andere kant denkt bijna een vijfde van de Nederlanders (18%) dat de AIVD als organisatie los staat van de overheid.

Ik denk dat de AIVD als organisatie los staat van de overheid 8% 35% 25% 14% 4% 14%

Ik denk dat de AIVD onderdeel is van de overheid 5% 15% 50% 20% 10%

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Gemiddelde score: 3.6 Inzetten op deze driver is vooral van belang bij: - Vrouwen - Studenten - Moderne burgers - Structuurzoekers

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 32 Drivers | Responsiviteit

Meningen over responsiviteit van de AIVD sterk verdeeld

Eén op de vijf Nederlanders (20%) denkt dat de AIVD rekening houdt met de mening van Nederlanders over zijn bevoegdheden en activiteiten, een kwart (25%) denkt dat de AIVD voldoende luistert naar meningen in de samenleving over zijn werk. Over de mate waarin de AIVD zich bij de inzet van inlichtingenmiddelen afvraagt of dit rechtmatig is, is men iets positiever: ruim een derde (36%) denkt dat de AIVD zich steeds afvraagt of de rechter de inzet wel zou goedkeuren.

Ik denk dat de AIVD rekening houdt met de meningen van Nederlanders 6% 30% 31% 17% 3% 13% over zijn bevoegdheden en activiteiten

Ik denk dat de AIVD voldoende luistert naar meningen in de samenleving 4% 18% 35% 21% 4% 19% over zijn werk

Ik denk dat de AIVD zich bij de inzet van inlichtingenmiddelen steeds 4% 16% 31% 30% 6% 13% afvraagt of de rechter deze inzet wel zou goedkeuren

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Gemiddelde score: 3.0 Inzetten op deze driver is vooral van belang bij: - 45- tot 54-jarigen - Hoogopgeleiden - Structuurzoekers

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 33 Drivers | Volgzaamheid buitenlandse diensten

Meningen over onafhankelijkheid van buitenlandse veiligheidsdiensten sterk verdeeld

Circa een kwart (26%) denkt dat de AIVD zich laat leiden door de wensen van buitenlandse collega-diensten. Een even groot aandeel (24%) denkt dat daar geen sprake van is.

Ik denk dat de AIVD zich laat leiden door de wensen van buitenlandse 2% 22% 39% 20% 6% 12% veiligheidsdiensten

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Gemiddelde score: 3.1 Inzetten op deze driver is vooral van belang bij: - Studenten - Opwaarts mobielen - Nederlanders woonachtig in West-Nederland

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 34 Drivers | Respect voor rechters

Helft van de Nederlanders denkt dat medewerkers van de AIVD respect hebben voor rechters

Bijna de helft van de Nederlanders (47%) denkt dat medewerkers van de AIVD respect hebben voor rechters. Slechts een klein deel (6%) denkt dat dit niet het geval is.

2% Ik denk dat medewerkers van de AIVD respect hebben voor rechters 4% 29% 38% 9% 18%

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Gemiddelde score: 3.6 Inzetten op deze driver is vooral van belang bij: - Mannen - 55- tot 64-jarigen - Gemaksgeoriënteerden - Structuurzoekers

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 35 Drivers | Betrouwbaarheid overheid

Weinig vertrouwen in overheid in het algemeen

Over de betrouwbaarheid van overheidsorganisaties in het algemeen denken Nederlanders redelijk negatief. Vier op de tien (42%) denken niet dat overheidsorganisaties altijd betrouwbaar zijn. Eén op de vijf Nederlanders (20%) denkt wel dat overheidsorganisaties altijd betrouwbaar zijn.

Ik denk dat overheidsorganisaties altijd betrouwbaar zijn 11% 31% 34% 15% 5%4%

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Gemiddelde score: 2.7 Inzetten op deze driver is vooral van belang bij: - Hoogopgeleiden - Postmaterialisten - Verantwoordelijken

37 Dimensies | Staan los van vertrouwen in compliance

Naast de zeven drivers die we in het vorige hoofdstuk besproken hebben, zijn er nog zeven andere dimensies met betrekking tot de AIVD te identificeren, die niet aantoonbaar samenhangen met het vertrouwen in compliance door de AIVD. Ze geven wel inzicht in de beeldvorming over de AIVD. In het voorliggende hoofdstuk tonen we de resultaten voor de afzonderlijke stellingen van deze zeven dimensies. 1. Urgentie en legitimiteit 5. Goede reputatie Schaal op basis van 5 stellingen Enkele stelling Gemiddelde: 4.2 (schaal van 1 tot 5) Gemiddelde: 3.6 (schaal van 1 tot 5) Toelichting schaalgemiddelden De dimensies zijn schalen (of soms een losse stelling) op een schaal, lopend 2. Belang autonomie 6. Privacybewustzijn publiek van 1 (negatief; bijvoorbeeld zeer lage Schaal op basis van 6 stellingen Enkele stelling mate van urgentie en legitimiteit) tot 5 (positief; bijvoorbeeld zeer hoge Gemiddelde: 3.1 (schaal van 1 tot 5) Gemiddelde: 4.0 (schaal van 1 tot 5) mate van urgentie en legitimiteit). 3 is het middelpunt van de schaal. De score van een respondent op de 3. Foutgevoeligheid werk 7. Vertrouwen in toezichthouder drivers wordt bepaald door het Schaal op basis van 2 stellingen Enkele stelling gemiddelde van zijn scores op de onderliggende stellingen. Gemiddelde: 3.7 (schaal van 1 tot 5) Gemiddelde: 3.6 (schaal van 1 tot 5)

4. Effectieve toerusting Schaal op basis van 5 stellingen Gemiddelde: 3.6 (schaal van 1 tot 5)  Op de volgende pagina’s worden de zeven dimensies in detail besproken.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 38 Dimensie | Urgentie en legitimiteit

Meeste Nederlanders vinden het bestaan van de AIVD noodzakelijk en belangrijk

Het bestaan en de noodzaak van de AIVD staan niet ter discussie. Bijna negen op de tien Nederlanders vinden het bestaan van de AIVD noodzakelijk voor de veiligheid in Nederland (88%) en vinden het belangrijk dat er inlichtingendiensten zijn om de veiligheid te waarborgen (91%). Veel Nederlanders denken dan ook dat Nederland risico loopt doelwit te zijn van digitale spionage (80%) en/of een terroristische aanslag (74%).

Ik vind het bestaan van de AIVD noodzakelijk voor onze veiligheid 7% 45% 43% 3%

Ik vind het belangrijk dat er inlichtingendiensten bestaan om Nederland 5% 44% 47% 3% veilig te houden

Ik denk dat Nederland risico loopt doelwit te zijn van digitale spionage 2% 13% 47% 33% 4%

Ik denk dat Nederland risico loopt te worden getroffen door een 3% 20% 50% 24% 3% terroristische aanslag

Ik ben ermee bekend dat de AIVD als doel heeft de nationale veiligheid te beschermen door op tijd (internationale) dreigingen te signaleren die niet 2%10% 66% 20% 2% direct zichtbaar zijn

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 39 Dimensie | Belang autonomie AIVD

Nederlanders verdeeld over autonomie die AIVD zou moeten hebben

In hoeverre de AIVD zelf in staat zou moeten zijn te bepalen hoe ze te werk gaan, welke prioriteiten ze stellen en welke middelen ze inzetten, is een vraag die Nederland verdeelt. Bijna twee derde (63%) vindt dat de AIVD zich altijd aan de wetgeving voor inlichten- en veiligheidsdiensten moet houden, maar tegelijkertijd is er dus een derde van Nederland (32%) die dat niet zo stellig vindt. Circa de helft vindt bovendien dat de AIVD wetten mag overtreden die voor burgers gelden (50%) en dat de AIVD alle middelen moet kunnen inzetten die zij nodig achten (59%).

Over de balans tussen Ik vind dat de AIVD zich altijd aan de wetgeving voor inlichtingen- en waarborgen van veiligheid en 8% 24% 41% 22% 4% veiligheidsdiensten moet houden waarborgen van privacy zijn

Nederlanders ook verdeeld. Ik vind dat de AIVD de bevoegdheid moet hebben om wetten te overtreden 7% 14% 24% 38% 12% 6% 38% vindt dat de AIVD de die voor burgers wel gelden privacy van onschuldige mensen Ik vind dat de AIVD alle middelen moet kunnen inzetten die zij zelf nodig mag schaden als de veiligheid in 4% 11% 23% 37% 22% 3% achten om Nederland veilig te houden het geding is, 33% is het daar juist niet mee eens. Ik vind dat de AIVD de privacy van mensen die geen kwaad in de zin hebben 9% 24% 26% 28% 10% 4% mag schaden als Nederland daarvan veiliger wordt

Uiteindelijk gaat veiligheid voor Ik vind de bescherming van de privacy van mensen die geen kwaad in de zin 13% 38% 26% 14% 4%4% de meesten toch boven privacy: hebben belangrijker dan de bescherming van de veiligheid van Nederland 51% vindt de bescherming van Ik vind dat de AIVD zelf moet kunnen bepalen welke informatie zij over veiligheid belangrijker dan de 12% 28% 27% 22% 9% 4% mensen verzamelen bescherming van privacy, voor 18% is dat omgekeerd. Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 40 Dimensie | Foutgevoeligheid werk

Vier op de tien denken dat regelmatig fouten maken door AIVD-ers onvermijdelijk is

Een ruime meerderheid (80%) denkt in het algemeen dat overal waar mensen werken regelmatig fouten worden gemaakt. Ruim vier op de tien (43%) denken dat het onvermijdelijk is dat AIVD-medewerkers regelmatig fouten maken. Eén op de vijf (19%) denkt dat dit wél vermijdbaar is.

Ik denk dat het onvermijdelijk is dat medewerkers van de AIVD regelmatig 2% 17% 30% 37% 7% 6% fouten maken

Ik denk dat overal waar mensen werken regelmatig fouten worden gemaakt 3% 14% 59% 22% 3%

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 41 Dimensie | Effectieve toerusting

Kleine meerderheid denkt dat AIVD voldoende is toegerust om effectief te zijn; dit geldt echter in mindere mate voor wat betreft personeel

Twee derde (64%) denkt dat de AIVD er in slaagt dreigingen tijdig te signaleren. Een krappe meerderheid denkt dat de AIVD over de juiste middelen beschikt om zijn werk goed te doen: 61% denkt dat de AIVD voldoende bevoegdheden heeft om dreigingen tijdig te signaleren en bestrijden, 59% dat de AIVD over de juiste technologie beschikt en 50% over de juiste systemen om gegevens goed te beveiligen. Over de toerusting qua personeel zijn Nederlanders iets minder positief: 40% denkt dat de AIVD voldoende geschikt personeel heeft om zijn werk goed te doen.

Ik denk dat de AIVD voldoende bevoegdheden heeft om dreigingen en 7% 23% 50% 11% 8% risico’s op tijd te signaleren en te bestrijden

Ik denk dat de AIVD over de juiste technologie beschikt om gegevens te 7% 23% 48% 11% 10% verzamelen en dreigingen te signaleren

Ik denk dat de AIVD over de juiste systemen beschikt om verzamelde 2% 9% 26% 38% 12% 13% gegevens goed te beveiligen

Ik denk dat de AIVD voldoende geschikt personeel heeft om zijn werk goed 2% 14% 28% 31% 9% 16% te doen

Ik denk dat de AIVD er in slaagt dreigingen op tijd te signaleren 3% 24% 55% 8% 8%

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 42 Dimensie | Goede reputatie

Beeldvorming over de AIVD als redelijk positief ervaren

Nederlanders vinden de beeldvorming over de AIVD redelijk positief: 43% denkt dat de AIVD meestal positief in het nieuws komt, 41% dat de AIVD een uitstekende reputatie heeft en 30% leest of hoort vooral positieve dingen over de AIVD; circa 13% vindt dit juist niet. Wat betreft prestaties oordelen Nederlanders nog positiever: drie kwart (75%) denkt dat Nederland veiliger is dankzij de AIVD. Nederlanders die een positiever beeld hebben van de reputatie en prestaties van de AIVD vinden ook vaker dat het werk van de AIVD zeer ingewikkeld is; in totaal vindt 81% dit.

Ik lees of hoor vooral positieve dingen over de AIVD 2% 12% 45% 25% 5% 11%

Ik denk dat de AIVD vaker positief dan negatief in de media komt 12% 32% 37% 6% 12%

Ik denk dat de AIVD een uitstekende reputatie heeft 2% 11% 34% 35% 6% 12%

Ik denk dat Nederland veiliger is dankzij de AIVD 2% 15% 58% 17% 6%

Ik denk dat het werk van de AIVD zeer ingewikkeld is 2%12% 50% 31% 5%

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 43 Dimensie | Privacybewustzijn publiek

Veel Nederlanders bewust van het feit dat AIVD met persoonsgegevens werkt

Drie kwart van de Nederlanders denken dat de AIVD in zijn werk persoonsgegevens verzamelt, bijvoorbeeld door afluisteren (75%), en dat ze daarbij soms toegang hebben tot persoonlijke gegevens van Nederlanders die geen kwaad in de zin hebben (80%). Veruit de meeste Nederlanders zijn van mening dat de AIVD bij het verzamelen van persoonlijke informatie altijd zorgvuldig om moet gaan met de privacy van onschuldige mensen (87%). Drie kwart denkt ook dat de AIVD zich realiseert dat rechtmatig verkregen bewijs van belang is (76%).

Ik denk dat de AIVD persoonlijke gegevens verzamelt door het afluisteren 3% 15% 60% 15% 6% van gesprekken en het lezen van e-mails, chats en sms-berichten

Ik denk dat de AIVD zich er bij het verzamelen van informatie over personen van bewust is dat voor een rechtszaak bewijs nodig is dat volgens de wet 3% 13% 59% 17% 7% verzameld is Ik vind dat de AIVD bij het verzamelen van informatie over personen altijd zorgvuldig om moet gaan met de privacy van mensen die geen kwaad in de 3%8% 46% 41% 2% zin hebben

Ik denk dat de AIVD soms toegang heeft tot persoonlijke gegevens van 2% 11% 61% 19% 5% Nederlanders die geen kwaad in de zin hebben

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 44 Dimensie | Vertrouwen in de toezichthouder

Helft van de Nederlanders heeft vertrouwen in de toezichthouder

Het vertrouwen in de toezichthouder die controleert of de AIVD zijn werk uitvoert volgens de Wiv (de CTIVD) is vrij hoog. De helft van de Nederlanders (50%) heeft vertrouwen in de toezichthouder. 40% twijfelt daarover of weet het niet, en 10% geeft aan geen vertrouwen te hebben.

Ik heb vertrouwen in de toezichthouder die controleert of de AIVD zijn werk 2% 8% 28% 42% 8% 12% uitvoert volgens de Wiv

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

46 Resultaten | Communicatiekanalen

Nieuwsprogramma’s op televisie meest gebruikte bron van berichtgeving over AIVD

• Vrijwel alle Nederlanders die een beeld hebben van de AIVD Op welke van de volgende manieren lees of hoor je weleens iets van of over de AIVD? horen weleens iets in de media over de AIVD (96%). (Basis: bekend met AIVD, n = 835) Nieuwsprogramma’s op televisie 65% • De meest voorname bron van berichtgeving over de AIVD zijn Dagbladen/kranten 45% nieuwsprogramma’s op televisie (65%). Ook via actualiteiten- Nieuwswebsites 44% rubrieken op tv krijgen relatief veel Nederlanders weleens wat Actualiteitenrubrieken op televisie 44% mee van of over de AIVD (44%). Radio 32%

Talkshows op televisie • Ruim vier op de tien Nederlanders lezen of horen weleens iets 29% over of van de AIVD via dagbladen (45%) en nieuwswebsites Sociale media 16% (44%). Gesprekken met vrienden/familie 7%

Overige televisieprogramma’s 7%

Tijdschriften 7%

Op/via mijn werk 5%

Overige websites 4%

Website van de AIVD 4%

Ik lees of hoor nooit iets van of over de AIVD 5%

Anders, namelijk: 1%

Weet ik niet 4% Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 47 Resultaten | Informatiebehoefte

Zeven op de tien willen meer weten over de AIVD, vooral over resultaten en borging privacy

• Zeven op de tien Nederlanders met een beeld van de AIVD Over welke onderwerpen met betrekking tot de AIVD zou je meer willen weten? (70%) zouden graag meer willen weten over de AIVD. (Basis: bekend met AIVD, n = 835)

Resultaten/prestaties van de AIVD 36% • De voornaamste onderwerpen waar men meer informatie over Hoe de privacy wordt gewaarborgd van mensen die geen kwaad in de zin 35% wil, zijn de resultaten die de AIVD boekt (36%) en de manier hebben Tot welke gegevens van burgers de AIVD toegang heeft en hoe zij daarmee 31% waarop de AIVD de privacy borgt van Nederlanders die geen omgaan kwaad in de zin hebben (35%). Dreigingen voor de nationale veiligheid 29%

• Ongeveer drie op de tien hebben interesse in meer informatie Doelen en werkwijze van de AIVD/methoden om informatie te verzamelen 28% over de gegevens die de AIVD mag verzamelen en hoe ze Het toezicht op de AIVD 26% daarmee omgaan (31%), de dreigingen voor de nationale veiligheid (29%) en de doelen en werkwijze van de AIVD bij Welke informatie wordt gedeeld met buitenlandse veiligheidsdiensten 24%

informatiegaring (28%). Samenwerking met buitenlandse veiligheidsdiensten 20%

Samenwerking met instanties in Nederland 16% • Een kwart wil meer weten over het toezicht op de AIVD (26%). De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) 16%

• Nog geen vijfde (16%) wil meer weten over de Wiv. Verschillen met andere Nederlandse veiligheidsdiensten 16%

Anders, namelijk: 1%

Geen van deze 30% Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 48 Resultaten | Gewenste verbeterpunten

Behoefte aan meer openheid: over werkwijze, bevoegdheden en behaalde resultaten (zonder te veel informatie te delen)

Ik vertrouw er op dat de Meer openheid over AIVD alles zal doen voor Transparantie, niet per se werkwijzen, waarborgen onze veiligheid. Dat er heel aangaande de projecten en resultaten. veel in het geheim gebeurt die ze doen, maar meer in weet ik, en ik kan geen algemene zin, hoe de verbeterpunten vinden. organisatie ingebed is, hoe de besluitvorming verloopt Meten is weten. Als de en wat de taken zijn. AIVD een positiever beeld Ik denk dat het goed wil uitstralen, zal het meer zou zijn als de AIVD naar buiten moeten treden meer naar buiten zou over positieve activiteiten die het doet/heeft gedaan. AIVD moet veel duidelijker treden over behaalde zijn tegen de bevolking, resultaten. zodat wij weten wat waar is en wat niet binnen de AIVD.

De quotes en woordwolk vormen een impressie van de open antwoorden die gegeven zijn over gewenste verbeterpunten m.b.t. de AIVD

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 49 7 | Profilering doelgroepen

50 Profilering doelgroepen | Selectie doelgroepen

Om te achterhalen in hoeverre er groepen in de bevolking zijn met minder vertrouwen in compliance door de AIVD hebben we een aanvullende analyse gedaan. Ten eerste hebben we op basis van de complianceschaal een groep gedefinieerd met relatief weinig vertrouwen: de 33% laagst scorenden op de schaal. Vervolgens hebben we bekeken welke subgroepen in de bevolking daarin significant zijn oververtegenwoordigd; daarbij letten we op geslacht, leeftijd, opleiding, regio, werkzaamheid, etniciteit, sociaal milieu en burgerschapsstijl.

Uit deze analyse blijkt allereerst dat de mate van vertrouwen niet sterk verschilt tussen de verschillende onderscheiden subgroepen. Dat betekent dat het verstevigen van het vertrouwen gericht moet zijn op de hele bevolking. Wel zijn er vier doelgroepen aan te wijzen waarbij sprake is van iets minder vertrouwen, en waarnaar dus het beste extra aandacht uit zou kunnen gaan: mannen, hoogopgeleiden, inwoners G3 en postmaterialisten. Al deze vier doelgroepen zijn (statistisch significant) oververtegenwoordigd onder de groep met relatief weinig vertrouwen: 1. Mannen (versus vrouwen) 2. Hoogopgeleiden (versus middelbaar en laagopgeleiden) 3. Inwoners van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag (G3) (versus inwoners van de rest van Nederland) 4. Postmaterialisten (versus de zeven andere Mentality-milieus)

Op de volgende pagina’s geven we een profiel van deze groepen. Daarbij gaan we in op resultaten die deze groepen typeren door de afwijkingen van deze groep ten opzichte van de betreffende referentiegroepen te benoemen. Om te bepalen of een driver, dimensie of losse stelling significant afwijkt, baseren we ons steeds op de gemiddelden. Bij losse stellingen noemen we echter alleen het percentage dat het ermee eens is, omdat dit leesbaarder is dan een gemiddelde. Verder geven we ook een mediaprofiel per groep, waarbij we de kanalen/titels noemen die de groep significant vaker kijkt/leest/luistert. Meer informatie over het mediaprofiel is te vinden op de betreffende pagina’s.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 51

Profiel | Mannen (vergeleken met vrouwen)

7 drivers Bekendheid taken • Dreigings- en risicoanalyses Scoren hoger op de driver: Zijn vaker goed bekend met de opstellen voor personen of instanties die bedreigd worden (26% • Eigen inschatting kennis over de AIVD (3.1 volgende taken van de AIVD: vs. 17%) vs. 3.0) • Op verzoek van anderen in de eigen • Onderdeel van de overheid (3.7 vs. 3.5) • Informatie verzamelen van of over systemen nagaan of een specifieke personen en organisaties die een Scoren lager op de driver: persoon of instantie een dreiging dreiging vormen voor de nationale • vormt voor de nationale veiligheid Respect voor rechters (3.5 vs. 3.6) veiligheid (31% vs. 20%) (18% vs. 10%) • Veiligheidsonderzoeken uitvoeren • Jihadistisch terrorisme bestrijden 7 overige dimensies naar personen die belangrijke (32% vs. 21%) functies binnen de overheid of het Scoren lager op de dimensie: • Rechts-extremisme binnen bedrijfsleven uitoefenen (21% vs. 9%) • Belang autonomie (3.0 vs. 3.2) Nederland monitoren en • Overheid en bedrijven informeren • onderzoeken (26% vs. 15%) Effectieve toerusting (3.56 vs. 3.65) en adviseren om de veiligheid in • Links-extremisme binnen Nederland • Privacybewustzijn publiek (4.0 vs. 4.1) Nederland te bevorderen (19% vs. monitoren en onderzoeken (22% vs. • Vertrouwen in toezichthouder (3.4 vs. 3.5) 12%) 14%) • Inlichtingen verzamelen om het • (Digitale) spionage en buitenlandbeleid mede op te Bekendheid en vertrouwen cyberdreigingen signaleren en baseren (17% vs. 9%) bestrijden (26% vs. 17%) • Vaker bekend met de AIVD (67% vs. 53%)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 52

Profiel | Mannen (vergeleken met vrouwen)

Vertrouwen in compliance • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot persoonlijke Zijn het minder vaak eens met de volgende stellingen over gegevens van Nederlanders (gesprekken, e-mails) als zij daarvoor vertrouwen in compliance: toestemming krijgen van de minister van Binnenlandse Zaken (46% vs. 49% vrouwen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD zich bij het verzamelen van informatie over personen, groepen en organisaties houdt aan de • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen ingrijpende middelen (zoals Nederlandse wetgeving voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten afluisteren) inzet als er geen lichtere middelen zijn om de (60% vs. 67% vrouwen) benodigde informatie te verkrijgen (62% vs. 73% vrouwen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD bij het verzamelen van informatie • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen ingrijpende middelen (zoals zorgvuldig omgaat met de privacy van mensen die geen kwaad in afluisteren) inzet om informatie te verkrijgen als er sprake is van de zin hebben (67% vs. 75% vrouwen) een ernstige dreiging (63% vs. 74% vrouwen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD bij het verzamelen van informatie op een veilige manier omgaat met persoonsgegevens van mensen Zijn het vaker eens met de volgende stellingen over vertrouwen in die geen kwaad in de zin hebben (65% vs. 74% vrouwen) compliance: • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot persoonlijke • Ik denk dat de AIVD zich verheven voelt boven de Nederlandse gegevens van Nederlanders (gesprekken, e-mails) als dat wetgeving voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten (36% vs. 26% noodzakelijk is voor de nationale veiligheid (62% vs. 70% vrouwen) vrouwen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot persoonlijke gegevens van Nederlanders (gesprekken, e-mails) als zij daarvoor toestemming krijgen van een onafhankelijke commissie die de AIVD controleert (44% vs. 50% vrouwen)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 53

Profiel | Mannen (vergeleken met vrouwen)

Stellingen uit de 14 dimensies

Zijn het vaker eens met de volgende stellingen: • Ik weet wanneer de AIVD bepaalde middelen wel of niet mag • Ik ben bekend met de doelstellingen van de AIVD (47% vs. 34% inzetten (18% vs. 14% vrouwen) vrouwen) • Ik weet dat er een toezichthouder bestaat die controleert of de • Ik denk dat Nederland risico loopt doelwit te zijn van digitale AIVD zijn werk uitvoert volgens de Wiv (49% vs. 40% vrouwen) spionage (83% vs. 79% vrouwen) • Ik ben bekend met de taken van de AIVD (45% vs. 31% vrouwen) Zijn het minder vaak eens met de volgende stellingen: • Ik vind de bescherming van de privacy van mensen die geen kwaad • Ik vind dat de AIVD alle middelen moet kunnen inzetten die zij zelf in de zin hebben belangrijker dan de bescherming van de veiligheid nodig achten om Nederland veilig te houden (54% vs. 65% vrouwen) van Nederland (22% vs. 14% vrouwen) • Ik denk dat de AIVD zich er bij het verzamelen van informatie over • Ik denk dat de AIVD onderdeel is van de overheid (74% vs. 64% personen van bewust is dat voor een rechtszaak bewijs nodig is dat vrouwen) volgens de wet verzameld is (74% vs. 77% vrouwen) • Ik ben bekend met de resultaten die de AIVD boekt (21% vs. 13% • Ik denk dat medewerkers van de AIVD respect hebben voor vrouwen) rechters (46% vs. 49% vrouwen) • Ik ben bekend met de in 2018 ingevoerde Wiv, waarin staat wat de • Ik heb vertrouwen in de toezichthouder die controleert of de AIVD AIVD wel en niet mag doen (38% vs. 25% vrouwen) zijn werk uitvoert volgens de Wiv (48% vs. 51% vrouwen)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 54

Profiel | Mannen (vergeleken met vrouwen)

Communicatie over de AIVD Televisie Radio Sociale media Horen vaker iets over de AIVD via: Kijken significant vaker weleens Luisteren significant vaker weleens Zijn significant vaker actief op deze naar deze zenders dan vrouwen naar deze zenders dan vrouwen sociale media dan vrouwen • Nieuwswebsites (48% vs. 40%) • RTL 7 (52% vs. 32%) • NPO Radio 1 (23% vs. 10%) • LinkedIn (39% vs. 25%) • Tijdschriften (10% vs. 4%) • Veronica (49% vs. 33%) • BNR Nieuwsradio (9% vs. • Twitter (30% vs. 19%) • Op/via hun werk (7% vs. 4%) • Discovery Channel (42% vs. 2%) • Reddit (9% vs. 0%) 27%) • AVROTROS (8% vs. 3%)

• Eurosport (22% vs. 7%) • Radio 10 Gold (17% vs. Informatiebehoefte • NOS (55% vs. 46%) 12%)

Zouden vaker meer willen weten over: • Het toezicht op de AIVD (29% vs. Dagbladen Tijdschriften 23%) Lezen deze dagbladen significant Lezen deze tijdschriften significant vaker weleens dan vrouwen vaker weleens dan vrouwen • Regionale dagbladen (45% • Voetbal International (16% vs. 39%) vs. 2%) Gebruiksfrequentie • Het Financieele Dagblad • Autoweek (14% vs. 1%) (7% vs. 2%) • Elsevier (14% vs. 5%) Voor mediagebruik is een top 5 gemaakt van zenders/titels • Maken vaker gebruik van internet • Quest (17% vs. 8%) waar mannen significant vaker (81% dagelijks thuis vs. 75%) • Computer Idee (13% vs. gebruik van maken dan • Lezen vaker kranten (75% vs. 67%) 3%) vrouwen. Alleen verschillen van ten minste vijf procentpunt zijn daarbij meegenomen. Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 55 Profiel | Hoogopgeleiden

7 drivers Bekendheid taken

Scoren lager op de driver: Denken (terecht) vaker dat de volgende taken geen taak van de AIVD zijn: • Responsiviteit (2.9 vs. 3.0 allen) • Uitschakelen van tegenstanders die een gevaar vormen voor de nationale • Betrouwbaarheid overheidsorganisaties veiligheid (34% vs. 27% allen) (2.6 vs. 2.7 allen) • Personen arresteren die een gevaar vormen voor de nationale veiligheid (43% vs. 33% allen)

7 overige dimensies

Informatiebehoefte Scoren lager op de dimensie:

• Belang autonomie (3.0 vs. 3.2 allen) Zouden vaker meer willen weten over: • Goede reputatie (3.5 vs. 3.6 allen) • Doelen en werkwijze van de AIVD (33% vs. 28% allen) • Samenwerking met buitenlandse veiligheidsdiensten (30% vs. 20% allen) Bekendheid en vertrouwen • Tot welke gegevens de AIVD toegang heeft en hoe zij daarmee omgaan (36% vs. 31% allen) • Vaker bekend met de AIVD (75% vs. 60% allen) • Resultaten van de AIVD (42% vs. 36% allen)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 56 Profiel | Hoogopgeleiden

Vertrouwen in compliance Stellingen uit de 14 dimensies

Zijn het minder vaak eens met de volgende stellingen over Zijn het vaker eens met de volgende stellingen: vertrouwen in compliance: • Ik denk dat Nederland risico loopt doelwit te zijn van • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot digitale spionage (87% vs. 81% allen) persoonlijke gegevens van Nederlanders (gesprekken, e- • Ik vind dat de AIVD zich altijd aan de wetgeving voor mails) als dat noodzakelijk is voor de nationale veiligheid inlichtingen- en veiligheidsdiensten moet houden (73% (61% vs. 66% allen) vs. 64% allen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot • Ik denk dat de AIVD soms toegang heeft tot persoonlijke persoonlijke gegevens van Nederlanders (gesprekken, e- gegevens van Nederlanders die geen kwaad in de zin mails) als zij daarvoor toestemming krijgen van een hebben (86% vs. 80% allen) onafhankelijke commissie die de AIVD controleert (41% • Ik vind dat de AIVD bij het verzamelen van informatie vs. 47% allen) over personen altijd zorgvuldig om moet gaan met de • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot privacy van mensen die geen kwaad in de zin hebben persoonlijke gegevens van Nederlanders (gesprekken, e- (88% vs. 86% allen) mails) als zij daarvoor toestemming krijgen van de • Ik heb geen idee hoe goed de AIVD presteert (52% vs. minister van Binnenlandse Zaken (43% vs. 47% allen) 44% allen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen ingrijpende • Ik lees of hoor weleens iets van of over de AIVD in de middelen (zoals afluisteren) inzet om informatie te media (81% vs. 73% allen) verkrijgen als er sprake is van een ernstige dreiging (63%

vs. 68% allen)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 57

Profiel | Hoogopgeleiden

Stellingen uit de 14 dimensies (vervolg)

Zijn het minder vaak eens met de volgende stellingen: • Ik denk dat overheidsorganisaties altijd betrouwbaar zijn (16% vs. • Ik ben bekend met de doelstellingen van de AIVD (40% vs. 41% allen) 20% allen) • Ik vind dat de AIVD zelf moet kunnen bepalen welke informatie zij • Ik denk dat overheidsorganisaties altijd het goede voorbeeld geven over mensen verzamelen (25% vs. 30% allen) (19% vs. 23% allen) • Ik vind dat de AIVD alle middelen moet kunnen inzetten die zij • Ik denk dat de AIVD bij het stellen van prioriteiten onafhankelijk is (37% vs. 38% allen) nodig achten om Nederland veilig te houden (43% vs. 59% allen) van buitenlandse veiligheidsdiensten • Ik vind dat de AIVD de bevoegdheid moet hebben om wetten te • Ik denk dat de AIVD een uitstekende reputatie heeft (32% vs. 41% allen) overtreden die voor burgers wel gelden (45% vs. 49% allen) • Ik lees of hoor vooral positieve dingen over de AIVD (24% vs. 30% • Ik ben bekend met de manier waarop de AIVD informatie allen) verzamelt (16% vs. 20% allen) • Ik denk dat de AIVD vaker positief dan negatief in de media komt • Ik denk dat de AIVD voldoende geschikt personeel heeft om zijn (36% vs. 43% allen) werk goed te doen (33% vs. 39% allen) • Ik denk dat de AIVD rekening houdt met de meningen van • Ik denk dat de AIVD over de juiste systemen beschikt om Nederlanders over zijn bevoegdheden en activiteiten (18% vs. 20% verzamelde gegevens goed te beveiligen (43% vs. 50% allen) allen) • Ik denk dat de AIVD als organisatie los staat van de overheid (16% • Ik denk dat de AIVD voldoende luistert naar meningen in de vs. 18% allen) samenleving over zijn werk (22% vs. 25% allen) • Ik weet wanneer de AIVD bepaalde middelen wel of niet mag inzetten (15% vs. 16% allen)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 58 Profiel | Hoogopgeleiden

Communicatie over de AIVD Televisie Radio Sociale media Kijken significant vaker weleens Luisteren significant vaker weleens Zijn significant vaker actief op deze Horen vaker iets over de AIVD via: naar deze omroepen/zenders dan naar deze zenders dan middelbaar sociale media dan middelbaar en middelbaar en laagopgeleiden en laagopgeleiden laagopgeleiden • Nieuwswebsites (51% vs. 44% allen) • VPRO (42% vs. 27% allen) • NPO Radio 1 (27% vs. 16% • LinkedIn (63% vs. 32% allen) • Dagbladen/kranten (51% vs. 45% • BNNVARA (50% vs. 37% allen) • Twitter (32% vs. 24% allen) allen) allen) • NPO Radio 2 (23% vs. 16% • Talkshows op televisie (35% vs. 29% • NPO 3 (63% vs. 51% allen) allen) allen) • NOS (60% vs. 50% allen) • NPO Radio 4 (10% vs. 5%)

• Tijdschriften (12% vs. 7% allen) • NTR (26% vs. 16% allen)

Gebruiksfrequentie Dagbladen Tijdschriften Lezen deze dagbladen significant Lezen deze tijdschriften significant • Maken vaker gebruik van internet vaker weleens dan middelbaar en vaker dan middelbaar en laag- laagopgeleiden opgeleiden (82% dagelijks thuis vs. 78% allen) • De Volkskrant (27% vs. 15% • Elsevier (15% vs. 9% allen) • Kijken minder vaak televisie (77% allen) dagelijks thuis vs. 80% allen) • NRC Handelsblad (15% vs. Voor mediagebruik is een top 5 • Lezen vaker kranten (76% vs. 71% 7% allen) gemaakt van zenders/titels allen) • Het Financieele Dagblad waar mannen significant vaker gebruik van maken dan • Lezen vaker tijdschriften (69% vs. 58% (10% vs. 5% allen) vrouwen. Alleen verschillen van allen) • Trouw (13% vs. 8% allen) ten minste vijf procentpunt zijn daarbij meegenomen.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 59 Profiel | Inwoners Amsterdam, Rotterdam en Den Haag

7 drivers Vertrouwen in compliance

Geen afwijkende resultaten Zijn het vaker eens met de volgende stellingen over vertrouwen in compliance: • Ik vermoed dat de AIVD bij het verzamelen van informatie over personen, groepen en organisaties weleens de Nederlandse wetgeving voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten zal overtreden (68% vs. 59% allen) 7 overige dimensies • Ik vermoed dat de AIVD bij het verzamelen van informatie geen rekening houdt met de privacy als de nationale veiligheid gevaar loopt (74% vs. 67% allen) Geen afwijkende resultaten

Stellingen uit de 14 dimensies

Bekendheid en vertrouwen Zijn het vaker eens met de volgende stellingen: • Ik ben ermee bekend dat de AIVD informatie deelt met samenwerkingspartners, Geen afwijkende resultaten zodat deze maatregelen kunnen nemen bij dreigingen en risico’s (82% vs. 79% allen) • Ik vind het bestaan van de AIVD noodzakelijk voor onze veiligheid (90% vs. 89% allen) • Ik denk dat de AIVD persoonlijke gegevens verzamelt door het afluisteren van gesprekken en het lezen van e-mails, chats en sms-berichten (79% vs. 75% allen) Bekendheid taken • Ik heb geen idee hoe goed de AIVD presteert (54% vs. 44% allen) Geen afwijkende resultaten • Ik weet dat er een toezichthouder bestaat die controleert of de AIVD zijn werk uitvoert volgens de Wiv (51% vs. 45% allen)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 60

Profiel | Inwoners Amsterdam, Rotterdam en Den Haag

Communicatie over de AIVD Televisie Radio Sociale media Kijken significant vaker weleens Luisteren significant vaker weleens naar Zijn significant vaker actief op deze Horen minder vaak iets over de AIVD naar deze zenders dan andere deze zenders dan andere inwoners van sociale media dan andere inwoners inwoners van Nederland Nederland van Nederland via: • VPRO (37% vs. 27% allen) • FunX (17% vs. 3% allen) • Twitter (31% vs. 24% allen) • Radio (23% vs. 32% allen) • MTV (21% vs. 12% allen) • Sublime FM (10% vs. 3% allen) • Tumblr (10% vs. 5% allen) • Tijdschriften (2% vs. 7% allen) • Radio Veronica (20% vs. 13% allen) • Radio 10 Gold (20% vs. 14% Informatiebehoefte allen) • NPO Radio 4 (10% vs. 5% allen) Zouden vaker meer willen weten

over: Dagbladen Tijdschriften Lezen deze dagbladen significant Lezen deze tijdschriften significant vaker • Doelen en werkwijze van de AIVD vaker weleens dan andere inwoners dan andere inwoners van Nederland (44% vs. 28% allen) van Nederland • Nieuwe Revu (27% vs. 8% allen) • Metro (36% vs. 19% allen) • Panorama (22% vs. 10% allen) • Het Parool (16% vs. 5% • Ouders (van nu) (16% vs. 8% Voor mediagebruik is een Gebruiksfrequentie allen) allen) • top 5 gemaakt van De Volkskrant (24% vs. 15% zenders/titels waar mannen • Lezen vaker kranten (81% vs. 71% allen) significant vaker gebruik allen) • NRC Handelsblad (16% vs. van maken dan vrouwen. 7% allen) Alleen verschillen van ten • Trouw (15% vs. 8% allen) minste vijf procentpunt zijn daarbij meegenomen. Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 61 Profiel | Postmaterialisten

7 drivers Bekendheid taken Informatiebehoefte

Scoren lager op de volgende drivers: Zijn vaker enigszins bekend met de volgende Zouden vaker meer willen • Vertrouwen in openheid en controle (3.2 vs. taken van de AIVD: weten over: 3.4 allen) • Informatie verzamelen van personen of • Samenwerking met • Betrouwbaarheid overheid (2.3 vs. 2.7 allen) organisaties die een dreiging vormen voor de instanties in Nederland (24% nationale veiligheid (61% vs. 51% allen) vs. 16% allen) • Informatie verzamelen om het • Samenwerking met 7 overige dimensies buitenlandbeleid mede op te baseren (36% buitenlandse vs. 25% allen) veiligheidsdiensten (31% vs. Scoren lager op de volgende dimensies: • Rechts-extremisme binnen Nederland 20% allen) • Belang autonomie (2.9 vs. 3.1 allen) monitoren en onderzoeken (54% vs. 42% allen) • Hoe de privacy wordt gewaarborgd van mensen die geen kwaad in de zin Scoren hoger op de volgende dimensies: Weten vaker dat de volgende taken geen taak hebben (44% vs. 35% allen) • Privacybewustzijn publiek (4.2 vs. 4.0 allen) van de AIVD zijn: • Welke informatie wordt • Uitschakelen van tegenstanders die een gedeeld met buitenlandse gevaar vormen voor de nationale veiligheid veiligheidsdiensten (35% vs. Bekendheid en vertrouwen (36% vs. 27% allen) 24% allen) • Personen arresteren die een gevaar vormen • Vaker bekend met de AIVD (75% vs. 60% • Het toezicht op de AIVD voor de nationale veiligheid (48% vs. 33% allen) allen) (39% vs. 26% allen)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 62

Profiel | Postmaterialisten

Vertrouwen in compliance

Zijn het minder vaak eens met de volgende stellingen over vertrouwen in compliance: • Ik vertrouw erop dat de AIVD zich bij het verzamelen van informatie over personen, groepen en organisaties houdt aan de Nederlandse wetgeving voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten (56% vs. 64% allen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD bij het verzamelen van informatie zorgvuldig omgaat met de privacy van mensen die geen kwaad in de zin hebben (64% vs. 71% allen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot persoonlijke gegevens van Nederlanders (gesprekken, e-mails) als dat noodzakelijk is voor de nationale veiligheid (56% vs. 66% allen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen toegang heeft tot persoonlijke gegevens van Nederlanders (gesprekken, e-mails) als zij daarvoor toestemming krijgen van de minister van Binnenlandse Zaken (37% vs. 47% allen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen ingrijpende middelen (zoals afluisteren) inzet als er geen lichtere middelen zijn om de benodigde informatie te verkrijgen (57% vs. 67% allen) • Ik vertrouw erop dat de AIVD alleen ingrijpende middelen (zoals afluisteren) inzet om informatie te verkrijgen als er sprake is van een ernstige dreiging (53% vs. 68% allen)

Zijn het vaker eens met de volgende stellingen over vertrouwen in compliance: • Ik vermoed dat de AIVD bij het verzamelen van informatie geen rekening houdt met de privacy als de nationale veiligheid gevaar loopt (78% vs. 67% allen)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 63

Profiel | Postmaterialisten

Stellingen uit de 14 dimensies

Zijn het vaker eens met de volgende stellingen: • Ik ben ermee bekend dat de AIVD informatie deelt met samenwerkingspartners, zodat deze maatregelen kunnen nemen bij dreigingen en risico’s (89% vs. 79% allen) • Ik denk dat de AIVD soms toegang heeft tot persoonlijke gegevens van Nederlanders die geen kwaad in de zin hebben (88% vs. 80% allen) • Ik vind dat de AIVD bij het verzamelen van informatie over personen altijd zorgvuldig om moet gaan met de privacy van mensen die geen kwaad in de zin hebben (95% vs. 86% allen) • Ik ben ermee bekend dat de minister van Binnenlandse Zaken vooraf toestemming moet geven als de AIVD een ingrijpend inlichtingenmiddel wil inzetten (61% vs. 50% allen)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 64 Profiel | Postmaterialisten

Stellingen uit de 14 dimensies (vervolg)

Zijn het minder vaak eens met de volgende stellingen: • Ik denk dat de AIVD bij het stellen van prioriteiten onafhankelijk is • Ik vind dat de AIVD zelf moet kunnen bepalen welke informatie zij van buitenlandse veiligheidsdiensten (35% vs. 38% allen) over mensen verzamelen (23% vs. 30% allen) • Ik denk dat de AIVD zich bij de inzet van inlichtingenmiddelen • Ik vind dat de AIVD alle middelen moet kunnen inzetten die zij zelf steeds afvraagt of de rechter deze inzet wel zou goedkeuren (34% nodig achten om Nederland veilig te houden (46% vs. 59% allen) vs. 36% allen) • Ik vind dat de AIVD de bevoegdheid moet hebben om wetten te • Ik lees of hoor vooral positieve dingen over de AIVD (25% vs. 30% overtreden die voor burgers wel gelden (44% vs. 49% allen) allen) • Ik denk dat de AIVD over de juiste systemen beschikt om • Ik vertrouw erop dat de AIVD voldoende open is over zijn werk (52% vs. 58% allen) verzamelde gegevens goed te beveiligen (40% vs. 50% allen) tegenover toezichthouders • Ik vind dat de AIVD de privacy van mensen die geen kwaad in de • Ik denk dat de AIVD voldoende luistert naar meningen in de zin hebben mag schaden als Nederland daarvan veiliger wordt samenleving over zijn werk (21% vs. 25% allen) (30% vs. 38% allen) • Ik weet wanneer de AIVD bepaalde middelen wel of niet mag • Ik denk dat overheidsorganisaties altijd betrouwbaar zijn (12% vs. inzetten (8% vs. 16% allen) 20% allen) • Ik denk dat er in Nederland voldoende controle is of de AIVD zich • Ik denk dat overheidsorganisaties altijd het goede voorbeeld geven aan de wet houdt (40% vs. 47% allen) (18% vs. 23% allen) • Ik denk dat de media over het algemeen kritisch letten op wat de • Ik denk dat de AIVD bij het stellen van prioriteiten onafhankelijk is AIVD doet (62% vs. 65% allen) van de Nederlandse politiek (33% vs. 41% allen) • Ik denk dat de Tweede Kamer goed controleert of de AIVD zich aan de wet houdt (26% vs. 32% allen)

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 65

Profiel | Postmaterialisten

Communicatie over de AIVD Televisie Radio Sociale media Kijken significant vaker weleens naar Luisteren significant vaker weleens Zijn significant vaker actief op Horen vaker iets over de AIVD via: deze zenders dan andere Mentality- naar deze zenders dan andere deze sociale media dan andere milieus Mentality-milieus Mentality-milieus • Actualiteitenrubrieken op televisie • VPRO (57% vs. 27% allen) • NPO Radio 1 (28% vs. 16% • LinkedIn (46% vs. 32% (59% vs. 44% allen) • BNNVARA (65% vs. 37% allen) allen) • Radio (41% vs. 32% allen) allen) • NPO Radio 2 (26% vs. 16% • NOS (71% vs. 50% allen) allen) • KRO-NCRV (55% vs. 35% • NPO Radio 4 (12% vs. 5% Gebruiksfrequentie allen) allen) • NPO 2 (66% vs. 49% allen) • NTR (6% vs. 2% allen) Geen afwijkende resultaten • BNNVARA (9% vs. 4% allen)

Dagbladen Tijdschriften Lezen deze dagbladen significant Lezen deze tijdschriften significant vaker weleens dan andere Mentality- vaker dan andere Mentality-milieus milieus • Psychologie Magazine (12% • De Volkskrant (33% vs. 15% vs. 7% allen) allen) Voor mediagebruik is een • Vrij Nederland (7% vs. 2% top 5 gemaakt van • NRC Handelsblad (18% vs. allen) zenders/titels waar mannen 7% allen) significant vaker gebruik • Trouw (18% vs. 8% allen) van maken dan vrouwen. • Het Parool (9% vs. 5% allen) Alleen verschillen van ten minste vijf procentpunt zijn daarbij meegenomen. Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 66 Bijlagen

67 Bijlage | Overige stellingen (vormden geen onderdeel van een van de veertien dimensies)

Ik ben ermee bekend dat de AIVD informatie deelt met samenwerkingspartners, 4% 13% 63% 16% 3% zodat deze maatregelen kunnen nemen bij dreigingen en risico's

Ik denk dat de AIVD weinig resultaten boekt 6% 44% 25% 6% 3% 16%

Ik denk dat de AIVD bij andere veiligheidsorganisaties in Nederland bekend staat 12% 43% 19% 6% 3% 18% als onbetrouwbaar Ik denk dat de AIVD bij het stellen van prioriteiten onafhankelijk is van 3% 20% 27% 29% 9% 12% buitenlandse veiligheidsdiensten Ik denk dat de AIVD zijn informatie deelt met buitenlandse veiligheidsdiensten als 3% 15% 55% 17% 10% die daarom vragen Ik denk dat de AIVD bij het stellen van prioriteiten onafhankelijk is van de 4% 21% 25% 31% 10% 10% Nederlandse politiek

Ik heb geen idee hoe goed de AIVD presteert 13% 35% 35% 10% 8%

Ik denk dat overheidsorganisaties altijd het goede voorbeeld geven 12% 30% 29% 15% 7% 5%

Ik lees of hoor weleens iets van of over de AIVD in de media 4% 17% 66% 7% 4%

Zeer oneens Oneens Niet eens, niet oneens Eens Zeer eens Weet niet/geen mening

• Veldwerkperiode - Het veldwerk voor het hoofdonderzoek is uitgevoerd in de periode van 30 januari 2019 t/m 4 februari 2019. • Methode respondentenselectie - Uit het StemPunt-panel van Motivaction • Incentives - Als dank voor hun deelname hebben de respondenten aan het onderzoek punten voor het StemPunt-spaarprogramma ontvangen • Weging - De onderzoeksdata van het hoofdonderzoek zijn gewogen (zie ook bijlage gewogen en ongewogen data), daarbij fungeerde het Mentality-ijkbestand als herwegingskader. Dit ijkbestand is wat betreft sociodemografische gegevens gewogen naar de Gouden Standaard van het CBS • Bewaartermijn primaire onderzoeksbestanden - Digitaal beschikbare primaire onderzoeksbestanden worden tenminste 12 maanden na afronden van het onderzoek bewaard. Beeld- en geluidsopnames op cd en niet digitaal beschikbare schriftelijke primaire bestanden zoals ingevulde vragenlijsten, worden tot 12 maanden na afronden van het onderzoek bewaard. • Overige onderzoekstechnische informatie - Overige onderzoekstechnische informatie en een exemplaar van de bij dit onderzoek gehanteerde vragenlijsten is op aanvraag beschikbaar voor de opdrachtgever

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 69 Bijlage | Nadere toelichting analyses voor drivermodel

Analyse ‘Vertrouwen in compliance’ varieert van α=.899 (schaal over privacybewustzijn publiek) tot α=.860 • Om te achterhalen of de elf stellingen over vertrouwen in compliance (schaal over urgentie en legitimiteit). Indien een dimensie uit 2 samengenomen een betrouwbare schaal vormen, is op de elf stellingen stellingen bestaat, varieert de correlatie tussen -.361 en .389. een betrouwbaarheidsanalyse uitgevoerd. Uit de uitkomsten bleek dat • Per factor/dimensie is een schaal gevormd waarbij het gemiddelde van de elf stellingen met elkaar samenhangen en een betrouwbare schaal de onderliggende stellingen als score is toegekend per respondent. vormen (α = .899). • Indien een respondent op meer dan de helft van de stellingen per • Alleen respondenten die op minstens vier van de elf stellingen een schaal geen antwoord had (‘weet niet/geen mening), is deze niet mening hadden (i.e. niet ‘weet niet/geen mening) zijn meegenomen in meegenomen in de betreffende schaal en in de regressieanalyse. de schaal. De overige respondenten (n = 13 in totaal) zijn in de regressieanalyse (zie hierna) dus buiten beschouwing gelaten. Regressieanalyse drivermodel • Om de relaties tussen de dimensies en de afhankelijke variabele – Stapsgewijze aanpak analyses dimensies vertrouwen in compliance – vast te stellen, is (met behulp van SPSS en • In de vragenlijst zijn in totaal 59 extra stellingen opgenomen m.b.t. de R) een regressieanalyse uitgevoerd. AIVD. • Respondenten die een missing hadden op de afhankelijke variabele of • Met behulp van SPSS is een exploratieve factoranalyse gedaan op al één van de onderliggende dimensies zijn zoals gezegd buiten deze stellingen (methode: maximum likelihood, oblique rotation). beschouwing gelaten (waarmee het aantal respondenten waarop het • Dit leidde tot een tiental goed te interpreteren dimensies (factoren) en model gebaseerd is op n = 614 ligt). enkele losse stellingen die – naar oordeel van de onderzoekers – • Op basis van de regressiecoëfficiënten en de significantie van het inhoudelijk van toegevoegde waarde waren en voldoende correleerden effect is het uiteindelijke drivermodel vastgesteld. Zeven dimensies met de compliance-schaal. hadden een significant effect op het vertrouwen in compliance door de • De dimensies (factoren) zijn geoptimaliseerd door middel van AIVD. betrouwbaarheidsanalyses. De betrouwbaarheid van de dimensies

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 70 Bijlage | Ongewogen en gewogen data hoofdonderzoek

Kenmerken Ongewogen Gewogen Kenmerken Ongewogen Gewogen N % N % N % N % Leeftijd Regio

16 t/m 24 jaar 102 7.3 196 14.0 3 grote gemeenten 135 9.7 163 11.7 West 25 t/m 34 jaar 146 10.5 218 15.6 382 27.3 401 28.7 Noord 133 9.5 138 9.9 35 t/m 44 jaar 217 15.5 230 16.5 Oost 319 22.8 292 20.9 45 t/m 54 jaar 291 20.8 266 19.0 Zuid 379 27.1 347 24.9 55 t/m 64 jaar 317 22.7 231 16.5 Randgemeenten 49 3.5 55 3.9 65 t/m 80 jaar 324 23.2 257 18.4 Mentality Opleidingsniveau Moderne burgerij 321 23.0 309 22.1 Hoog 374 26.8 355 25.4 Opwaarts mobielen 169 12.1 224 16.1 Middel 727 52.0 721 51.6 Postmaterialisten 169 12.1 130 9.3 Nieuwe conservatieven 137 9.8 116 8.3 Laag 296 21.2 321 22.9 Traditionele burgerij 170 12.2 173 12.4 Geslacht Kosmopolieten 187 13.4 171 12.3

Mannen 713 51.0 669 47.9 Postmoderne hedonisten 132 9.4 143 10.2 Gemaksgeoriënteerden Vrouwen 684 49.0 728 52.1 112 8.0 130 9.3

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 71 Bijlage | Mentality (1/2)

De sociale milieus worden ingedeeld aan de hand van drie waardenoriëntaties:

kosmopolieten • Traditionele waardenoriëntatie – kenmerkt zich door 13% oriëntatie op ‘behouden’. nieuwe conservatieven post- • Moderne waardenoriëntatie - kenmerkt zich door 8% materialisten oriëntatie op ‘bezitten’ en ‘verwennen’. 9% opwaarts • Postmoderne waardenoriëntatie - kenmerkt zich door mobielen oriëntatie op ‘ontplooien’ en ‘beleven’. 15% postmoderne moderne De drie waardenoriëntaties zijn bepalend voor de burgerij hedonisten horizontale as van het model. De verticale as van het model 22% 10% is samengesteld op basis van de sociaal-economische status van de segmenten. traditionele burgerij 13% gemaks- georiënteerden 10%

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 72 Bijlage | Mentality (2/2)

Nieuwe conservatieven Kosmopolieten Postmaterialisten Postmoderne hedonisten De liberaal conservatieve De open en kritische De maatschappijkritische De pioniers van de maatschappelijke bovenlaag wereldburgers die postmoderne idealisten die zichzelf willen beleveniscultuur, waarin die alle ruimte wil geven aan waarden als ontplooien en ontplooien, stelling nemen experiment en het breken met technologische ontwikkeling, beleven integreren met tegen sociaal onrecht en morele en sociale conventies behoudend is t.a.v. sociale en moderne waarden als opkomen voor het milieu. doelen op zichzelf zijn geworden. culturele vernieuwing. maatschappelijk succes, materialisme en genieten. Individualist, vrijheid en Maatschappelijk betrokken, Familietradities, balans lichaam en geest, bewust onafhankelijkheid, tolerantie, verantwoordelijk, sober, Nieuwsgierig, brede interesse, leven, verbeter de wereld, begin ervaring belangrijker dan bezit, statusgericht, esthetisch, bij jezelf kwaliteit, betrouwbaar, zo presteren, gejaagd, de wereld is never a dull moment heurt het mijn speelveld

Traditionele burgerij Moderne burgerij Opwaarts mobielen Gemaksgeoriënteerden De moralistische, De conformistische, De carrièregerichte individualisten De spontane consument die in plichtsgetrouwe en op status- statusgevoelige burgerij die het met een uitgesproken fascinatie de eerste plaats streeft naar een quo gerichte burgerij die evenwicht zoekt tussen traditie voor sociale status, nieuwe onbezorgd, plezierig en vasthoudt aan tradities en en moderne waarden als technologie, risico en spanning. comfortabel leven. materiële bezittingen. consumeren en genieten.

Work hard, play hard, iets Leef bij de dag, plezier maken, Omdat het zo hoort, fatsoen, Gezelligheid, zekerheid, erbij bereiken, risico en consumptiegericht, geen gedoe, veiligheid, rust, reinheid en horen, genieten, comfort, doe spanningszoekers, if you got it, wie nu leeft… regelmaat, wat de boer niet maar gewoon… flaunt it

kent….

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 73 Bijlage | Burgerschapsstijlen

Burgerschapsstijlen Burgerschapsstijlen geven inzicht in de waarden van burgers, hun houding tegenover samenleving, overheid en politiek en hun communicatie- en interactiestijlen. Op basis van het Mentality-model onderscheiden we de volgende vier groepen:

• Verantwoordelijken (30% van de bevolking): zelfredzame en maatschappelijk betrokken burgers, met een coöperatief-kritische houding tegenover de overheid en die de politiek als instrument zien om de publieke zaak te dienen en hun persoonlijke idealen te realiseren. • Structuurzoekers (32%): sterk op hun eigen leven en gezin gerichte consumenten, die erkenning zoeken voor hun gevoelens en belangen, en een overheid verlangen die duidelijkheid creëert door grenzen te stellen en die te handhaven. • Plichtsgetrouwen (13%) - sterk normatief ingestelde burgers, die loyaal zijn aan de (lokale) gemeenschap, moeite hebben met modernisering en complexiteit en hechten aan een strenge en beschermende overheid. • Pragmatici (25%) - individualistische netwerkers die de wereld, en dus ook de overheid en politiek, zien in termen van kansen om ervaringen op te doen en hun persoonlijke doelen te realiseren.

• Veldwerkperiode - Het veldwerk voor het vooronderzoek is uitgevoerd in de periode van 8 januari 2019 t/m 10 januari 2019. • Steekproef - In totaal hebben n = 306 respondenten de vragenlijst volledig ingevuld. • Methode respondentenselectie - Uit het StemPunt-panel van Motivaction • Incentives - Als dank voor hun deelname hebben de respondenten aan het onderzoek punten voor het StemPunt-spaarprogramma ontvangen • Weging - De onderzoeksdata van het vooronderzoek zijn niet gewogen en zijn alleen gebruikt om hypothesen te genereren. • Bewaartermijn primaire onderzoeksbestanden - Digitaal beschikbare primaire onderzoeksbestanden worden tenminste 12 maanden na afronden van het onderzoek bewaard. Beeld- en geluidsopnames op cd en niet digitaal beschikbare schriftelijke primaire bestanden zoals ingevulde vragenlijsten, worden tot 12 maanden na afronden van het onderzoek bewaard. • Overige onderzoekstechnische informatie - Overige onderzoekstechnische informatie en een exemplaar van de bij dit onderzoek gehanteerde vragenlijsten is op aanvraag beschikbaar voor de opdrachtgever

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 75 Wij verminderen onze footprint

Motivaction Motivaction Motivaction Motivaction is ISO 14001- gebruikt gebruikt groene gebruikt gecertificeerd energiezuinige stroom uitsluitend papier auto’s met een FSC-label

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 76 Auteursrecht

Het auteursrecht op dit rapport ligt bij de opdrachtgever. Voor het vermelden van de naam Motivaction in publicaties op basis van deze rapportage – anders dan integrale publicatie – is echter schriftelijke toestemming vereist van Motivaction International B.V. Zie ook ons Pers- en publicatiebeleid.

Beeldmateriaal Motivaction heeft datgene gedaan wat redelijkerwijs van ons verwacht kan worden om de rechthebbenden op beeldmateriaal te achterhalen. Mocht u desondanks menen recht te kunnen doen gelden op gebruikt beeldmateriaal, neem dan contact op met Motivaction.

Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 77 Motivaction International B.V. Marnixkade 109 1015 ZL Amsterdam

Postbus 15262 1001 MG Amsterdam

T +31 (0)20 589 83 83 M [email protected] www.motivaction.nl