Vertrouwen in De AIVD Monitor Onder Het Nederlands Publiek 0-Meting
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Vertrouwen in de AIVD Monitor onder het Nederlands publiek 0-meting Drs. Bram van der Lelij Willemijn Bot MSc. 7-5-2019 B3958 Inhoudsopgave Achtergrond, doel- en probleemstelling 3 Management summary 6 Achtergrond bij het onderzoek: leeswijzer, methode & opzet, analyses 15 Resultaten | Bekendheid en vertrouwen 21 Resultaten | Drivermodel 26 Resultaten | Dimensies 37 Resultaten | Informatie en verbeterpunten 46 Resultaten | Profilering doelgroepen 50 Bijlagen 67 Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 2 Achtergrond (1/2) In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft Motivaction International B.V. een onderzoek uitgevoerd naar het vertrouwen in de AIVD onder het Nederlands publiek. Situatieschets: balans tussen geheimhouding en openbaarheid De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) heeft als voornaamste taak het beschermen van de nationale veiligheid door tijdig dreigingen, internationale politieke ontwikkelingen en risico's te onderkennen die niet direct zichtbaar zijn. Daartoe wordt er onderzoek gedaan en analyses gemaakt in binnen- en buitenland naar dreigingen door personen of organisaties. De AIVD balanceert daarbij tussen geheimhouding en openbaarheid. Enerzijds bepaalt de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) dat geen informatie openbaar mag worden gemaakt als daardoor mensen (bronnen) in gevaar zouden kunnen komen. Om effectief te kunnen zijn, is het bovendien belangrijk dat de AIVD kan werken zonder dat er (te veel) prijsgegeven wordt wie of wat onderdeel van onderzoek vormt en hoe de AIVD dat onderzoek doet. Anderzijds is het voor de AIVD - net als voor andere overheidsorganen - van belang in gesprek te blijven met de samenleving en openheid te geven over wat de dienst doet, omdat haar bevoegdheden bepaald worden door de politiek, en indirect dus de kiezer. Kennisbehoefte AIVD: vertrouwen van de samenleving Het uitgangspunt van de AIVD is dat het mandaat dat de AIVD krijgt van de politiek en de samenleving bepaald wordt door het vertrouwen dat de AIVD geniet. Hierbij gaat het specifiek om het vertrouwen dat de AIVD handelt in overeenstemming met de voor deze dienst geldende wet: de Wiv. Vertrouwen in compliance dus. De AIVD heeft zich daarom ten doel gesteld de komende jaren te investeren het vertrouwen in compliance bij burgers. Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 3 Achtergrond (2/2) Dit onderzoek Om in kaart te brengen wat de mate van vertrouwen in compliance onder de Nederlandse bevolking is, en door welke drivers dit vertrouwen mede bepaald wordt, heeft Motivaction onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek behelsde als eerste een kleinschalig verkennend onderzoek om te achterhalen welke aspecten met betrekking tot de AIVD van invloed kunnen zijn op het vertrouwen in compliance door de AIVD. Vervolgens is een groter kwantitatief toetsend onderzoek opgezet waarin achterhaald is hoe groot de huidige mate van vertrouwen in compliance is en welke factoren hierop van invloed zijn (de drivers). In het voorliggende document bespreken we bevindingen van het hoofdonderzoek.* Het hoofdonderzoek dient tegelijkertijd als een 0-meting. De AIVD is voornemens het vertrouwen in compliance de komende jaren (2019-2021) te monitoren om te kunnen achterhalen of het vertrouwen onder burgers toeneemt. Daartoe zal circa elk half jaar een meting worden uitgevoerd. * De resultaten van het vooronderzoek dienden slechts als input voor het hoofdonderzoek en zijn daarom niet opgenomen in deze rapportage. In de bijlage is wel een onderzoeksverantwoording over het vooronderzoek opgenomen. Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 4 Doel- en probleemstelling De overkoepelende doelstelling van voorliggend onderzoek luidt: De AIVD inzicht geven in de mate waarin de Nederlandse bevolking het vertrouwen heeft dat de AIVD zich aan de wet houdt en in drivers die daaraan ten grondslag liggen. De belangrijkste vraagstellingen zijn: • In hoeverre zijn Nederlanders bekend met de AIVD en andere veiligheidsinstanties en vertrouwen zij deze in het algemeen? • In hoeverre hebben zij het vertrouwen dat de AIVD zich aan de wet houdt? (vertrouwen in compliance) • Waarom heeft een deel van hen veel of juist weinig vertrouwen dat de AIVD zich aan de wet houdt? (drivers) • Welke kanalen gebruiken Nederlanders om zich te informeren over de AIVD en over welke onderwerpen willen zij meer weten? • Welke subgroepen in de bevolking hebben relatief weinig vertrouwen in compliance door de AIVD? En waarin onderscheiden die subgroepen zich? Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 5 1 | Management summary 6 Samenvattende conclusies Om antwoord te krijgen op de onderzoeksvragen is kwantitatief onderzoek uitgevoerd onder het Nederlands publiek (18 jaar en ouder). Ter voorbereiding is eerst in een verkennend onderzoek gevraagd waarom Nederlanders er wel of niet op vertrouwen de AIVD zich aan de wet houdt. In het hoofdonderzoek is dit vertrouwen in compliance gemeten en kwantitatief getoetst welke factoren (‘drivers’) daarop van invloed zijn. In voorliggende management summary bespreken we de belangrijkste conclusies van het onderzoek. 1 In hoeverre zijn Nederlanders bekend met de AIVD en andere veiligheidsinstanties en vertrouwen zij deze in het algemeen? Zes op de tien hebben een beeld van wat de AIVD is of doet, maar dat beeld klopt niet helemaal Nederlanders zijn redelijk goed bekend met de AIVD. Slechts een heel klein deel (6%) heeft nog nooit van de AIVD gehoord, een derde heeft er alleen van gehoord en zes op de tien kennen hebben ook een beeld van wat de AIVD is of doet. Dat beeld is echter niet helemaal correct. Sommige taken van de AIVD zijn redelijk goed bekend, zoals dat de AIVD informatie verzamelt over personen of organisaties die een dreiging vormen voor de nationale veiligheid of dat de AIVD met zijn werkzaamheden jihadistisch terrorisme bestrijdt. Andere taken van de AIVD, zoals het uitvoeren van veiligheidsonderzoeken naar hooggeplaatste personen en het verzamelen van inlichtingen ten behoeve van het buitenlandbeleid, zijn minder bekend. Bijna de helft stelt bovendien ten onrechte dat de AIVD ook als taak heeft om personen of organisaties die een gevaar vormen voor de nationale veiligheid zelf uit te schakelen of te arresteren. AIVD bekender dan NCTV en MIVD; zes tot zeven op de tien vertrouwen deze organisaties over het algemeen De AIVD is een stuk bekender dan de MIVD en de NCTV. Het algemene vertrouwen in de AIVD is echter min of meer gelijk als dat in de MIVD en de NCTV: ongeveer zes tot zeven op de tien Nederlanders die een beeld hebben van deze organisaties hebben daar vertrouwen in. Het vertrouwen in het Ministerie van Defensie en Openbaar Ministerie ligt iets lager. Vertrouwen in de AIVD | Publieksmonitor 0-meting | Min. BZK | Project B3958 7 Samenvattende conclusies 2 In hoeverre hebben Nederlanders die een beeld hebben van de AIVD het vertrouwen dat de AIVD zich aan de wet houdt? Meerderheid vertrouwt erop dat de AIVD zich over het algemeen aan de wet houdt, maar niet altijd Naast het algemeen vertrouwen in de AIVD is in dit onderzoek specifiek het vertrouwen in compliance gemeten: het vertrouwen dat de AIVD zich aan de voor hen geldende wetten houdt. Hier komt geen eenduidig beeld uit. Zo denkt enerzijds twee derde van de Nederlanders (die een beeld hebben van de AIVD) dat de AIVD zich bij het verzamelen van informatie over personen, groepen en organisaties aan de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) houdt en denkt een relatief kleine groep (een derde) dat de AIVD zich verheven voelt boven deze wet. Anderzijds vermoeden bijna zes op de tien dat de AIVD bij het verzamelen van deze gegevens de Wiv weleens zal overtreden. Verder denken enerzijds zeven op de tien dat de AIVD bij het verzamelen van inlichtingen zorgvuldig omgaat met de privacy van mensen die geen kwaad in de zin hebben, terwijl anderzijds twee derde denkt dat privacy van ondergeschikt belang is voor de AIVD als de nationale veiligheid in het geding is. Je zou de houding van Nederlanders kunnen omschrijven als: we vertrouwen er in het algemeen op dat de AIVD zich aan de wet houdt, maar onder druk wordt alles vloeibaar. Aanzienlijk deel vindt dat compliance ook niet altijd prioriteit moet krijgen; zo verkiest de helft veiligheid boven privacy Overigens vindt een aanzienlijk deel van de bevolking het ook niet zo belangrijk dat de AIVD zich altijd aan de wet houdt. Twee derde van de Nederlanders (die een beeld hebben van de AIVD) vindt dat de AIVD zich áltijd aan de wet moet houden . Maar als puntje bij paaltje komt, vindt de helft het beschermen van de privacy van onschuldige burgers toch minder belangrijk dan het beschermen van de nationale veiligheid. Bovendien vinden zes op de tien dat de AIVD zelf moet kunnen bepalen welke middelen ze inzetten, en vinden drie op de tien dat de AIVD zelf moet kunnen bepalen welke informatie ze verzamelen. 8 Samenvattende conclusies 3 Wat bepaalt in welke mate Nederlanders vertrouwen hebben dat de AIVD zich aan de wet houdt? (1/3) Zeven drivers van belang bij het vertrouwen in compliance door de AIVD De mate van vertrouwen in compliance door de AIVD wordt voor een groot deel bepaald door zeven drivers. Er zijn vijf drivers die positief samenhangen met het vertrouwen in Daarnaast zijn er twee drivers die negatief samenhangen met compliance . In orde van effectgrootte zijn dat: het vertrouwen in compliance. In orde van effectgrootte zijn 1. Vertrouwen in openheid en controle (+++) dat: Mate van vertrouwen in controle op de AIVD door verschillende instanties 1. Volgzaamheid buitenlandse veiligheidsdiensten (--) en de openheid van de AIVD daarbij Mate waarin de AIVD zich laat leiden door de wensen van 2. Responsiviteit (++) buitenlandse veiligheidsdiensten Mate waarin de AIVD luistert naar de publieke opinie over zijn werk en 2. Inschatting eigen kennis over de AIVD (-) zich bewust is van de rechtmatigheid van zijn werkzaamheden Bekendheid met de doelen, middelen en bevoegdheden van de 3. Respect voor rechters (+) AIVD en controle daarop Mate waarin men bij de AIVD respect heeft voor rechters 4.