Een Andere Tijd, Een Andere Aanpak!

Een andere tijd, een andere aanpak!

Een onderzoek naar de toekomst van de recreatieterreinen op de Utrechtse Heuvelrug

Eindrapport

Recreatieschap Utrechtse Heuvelrug, Vallei- en Kromme Rijngebied (UHVK) Kanaalweg 95B 3533 HH Utrecht

Grontmij Nederland B.V. Houten, 1 novem ber 2010

Verantwoording

Titel : Een andere tijd, een andere aanpak!

Subtitel : Een onderzoek naar de toekomst van de recreatieterreinen op de Utrechtse Heuvelrug

Projectnummer : 290033

Referentienummer :

Revisie :

Datum : 1 november 2010

Auteur(s) : T. Verver, R. Geritan, M. Coenen

E-mail adres :

Gecontroleerd door : S. Foeken

Paraaf gecontroleerd :

Goedgekeurd door :

Paraaf goedgekeurd :

Contact : De Molen 48 3994 DB Houten Postbus 119 3990 DC Houten T +31 30 634 47 00 F +31 30 637 94 15 www.grontmij.nl

Pagina 2 van 56

Inhoudsopgave

1 Inleiding...... 5 1.1 Aanleiding ...... 5 1.2 Vraagstelling ...... 6 1.3 Werkwijze...... 6 1.4 Projectgroep en klankbordgroep...... 7 1.5 Leeswijzer ...... 7

2 De huidige situatie ...... 8 2.1 Inleiding...... 8 2.2 Kennismaking met de recreatieterreinen ...... 8 2.2.1 Henschotermeer ...... 8 2.2.2 Kwintelooyen...... 10 2.2.3 Doornse Gat...... 11 2.2.4 Gravenbol...... 13 2.3 Exploitatie: slechts beperkt ruimte voor verbetering...... 14 2.4 Beheer: spanning neemt steeds verder toe...... 17 2.5 Conclusies...... 18

3 Wat vindt de markt van de terreinen?...... 19 3.1 Inleiding...... 19 3.2 Trends en ontwikkelingen in recreatiegedrag...... 19 3.3 Aanpak marktconsultatie...... 20 3.4 Geconsulteerde (markt)partijen ...... 20 3.5 Resultaten van de marktconsultatie...... 23 3.6 Resultaten van gesprekken met landgoedeigenaren ...... 25 3.7 Resultaten van gesprekken met campingeigenaren ...... 25 3.8 Resultaten van gesprekken met andere recreatieschappen ...... 26 3.9 Resultaten van gesprekken met natuurbeherende instellingen...... 27 3.10 Resultaten van enquête onder Gebruikersplatform NPUH...... 28 3.11 Conclusies...... 29

4 De balans opmaken ...... 31

5 Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s? ...... 35 5.1 Inleiding...... 35 5.2 Beschrijving van scenario’s...... 35 5.3 Financiële consequenties: wat gaat het kosten?...... 37 5.4 Maatschappelijke consequenties: wat levert het op? ...... 44 5.5 Organisatorische consequenties: Hoe regelen we het? ...... 45 5.6 Risico’s: aanvaardbaar of onaanvaardbaar?...... 47 5.7 Aandachtspunten ...... 48

6 Conclusies en advies ...... 49 6.1 Samenvatting ...... 49 6.2 Conclusies...... 50 6.3 Advies ...... 52

7 Hoe nu verder? ...... 55 7.1 Principebesluit...... 55

Pagina 3 van 56

Inhoudsopgave (vervolg)

7.2 Werken aan ontwikkelruimte...... 55 7.3 Aanbesteding ...... 55

Pagina 4 van 56

1 Inleiding

1.1 Aanleiding Recreatieschap Utrechtse Heuvelrug, Vallei- en Kromme Rijngebied (UHVK) is verantwoordelijk voor de publieke recreatieve voorzieningen op de Utrechtse Heuvelrug, in de Gelderse Vallei en het Kromme Rijngebied. Het Recreatieschap is een Gemeenschappelijke Regeling tussen de provincie Utrecht en elf gemeenten in het werkgebied: Amersfoort, Bunnik, De Bilt, Renswoude, Rhenen, Leusden, Utrechtse Heuvelrug, Veenendaal Woudenberg, Wijk bij Duurstede en Zeist. Doel van de Gemeenschappelijke Regelingen op het gebied van recreatie is om gezamenlijk zorg te dragen voor recreatievoorzieningen die een hele regio ten goede komen.

Het bestuur van het Recreatieschap Utrechtse Heuvelrug, Vallei- en Kromme Rijngebied bezint zich op de toekomst en de kerntaken van het Recreatieschap. Hiervoor is het afgelopen jaar een kerntakendiscussie gevoerd. Aanleiding hiervoor is dat de begroting van het Recreatie- schap duurzaam uit evenwicht is. Hiervoor zijn twee redenen aan te wijzen. De reservering op de begroting voor projecten uit het beleidsplan ‘Groene wegen inslaan’ zal op termijn niet voldoende zijn om de kapitaallasten en het onderhoud van de gerealiseerde projecten te financie- ren. Daarnaast zal vanaf 2013 de reserve voor de afkoopsom van de gemeente Utrecht opge- droogd zijn, waardoor bij gelijkblijvend beleid een dekkingstekort van circa € 90.000 per jaar gaat ontstaan. Daarbij komt dat de begroting op dit moment al kwetsbaar is en dat tegenvallers meteen leiden tot een extra beroep op de deelnemers. Het is de bedoeling om op basis van de kerntakendiscussie besluiten te nemen die leiden tot een duurzaam robuuste begroting.

In 2009 is in brede zin een discussie gevoerd over welke taken behoren tot de kerntaken van het Recreatieschap. Uitkomst is dat het ontwikkelen en in stand houden van de routestructuren voor wandelen, fietsen, kanoën en ruitersport in ieder geval tot de kerntaken gerekend worden. Daarbij horen ook de routepunten en groene entrees in de vorm van de kleinere recreatieterreinen.

Het Recreatieschap verzorgt echter ook de exploitatie en het beheer en onderhoud van de grotere recreatieterreinen Henschotermeer, Kwintelooyen, Doornse Gat en Gravenbol op de Utrechtse Heuvelrug. De terreinen worden verschillend gebruikt, variërend van zeer intensief tot extensief. Of ook het beheer en onderhoud en de exploitatie van deze terreinen tot de kerntaken van het Recreatieschap moet blijven behoren, moet nader worden onderzocht. Hierbij moet nadrukkelijk worden gekeken naar de mogelijkheden voor kostenbesparingen en de betrokkenheid van het lokale toeristisch bedrijfsleven. Op basis van dit onderzoek kan het bestuur van het Recreatieschap een beslissing nemen over de te varen koers ten aanzien van de terreinen.

Pagina 5 van 56

Inleiding

1.2 Vraagstelling Doel van het onderzoek is te komen tot een koers naar een financieel stabiele en perspectief- volle toekomst voor de recreatieterreinen van Recreatieschap Utrechtse Heuvelrug, Vallei- en Kromme Rijngebied.

Binnen het onderzoek zal antwoord worden gegeven op de volgende vragen: • Hoe is het huidig functioneren en gebruik van de recreatieterreinen? • Hoe ziet de exploitatie van de recreatieterreinen er uit? • Welke mogelijkheden zijn er om kostenbesparingen te realiseren? • Welke ontwikkelingen zijn mogelijk en realistisch op de terreinen? • Welke beperkingen gelden er ten aanzien van deze ontwikkelingen? • Welke alternatieven zijn er ten aanzien van beheer en exploitatie van de terreinen?

Beantwoording van deze vragen leidt tot een advies over een voorkeursscenario voor de toekomst van de recreatieterreinen op de Utrechtse Heuvelrug. Het uitgangspunt hierbij is een realistisch en haalbaar advies, waarmee het Recreatieschap zowel op korte termijn (vanaf 2012) als op de langere termijn tot een duurzame en robuuste begroting kan komen, waarbij de invloed van fluctuaties wordt teruggedrongen.

1.3 Werkwijze Om tot onze bevindingen te komen, hebben we van vele bronnen gebruik gemaakt: • Deskresearch onderzoeken en beleidsnotities • Analyse financiële cijfers • Enquêtes door Recreatieschap en tellingen (via telslangen) door Grontmij bij de vier recreatieterreinen • Gebruikersplatform NP Utrechtse Heuvelrug • Marktconsultatie (interviews marktpartijen) • Interviews landgoedeigenaren • Interviews campingeigenaren Henschotermeer • Benchmark (interviews andere recreatieschappen)

We hebben een uitgebreide analyse gemaakt van bestaande documentatie, zowel uitgevoerde onderzoeken als beleidsnotities en -visies. We hebben onderzoeksgegevens geanalyseerd die door het Recreatieschap zelf zijn verzameld. Hierbij gaat het om ruim 4.300 enquêtes onder bezoekers aan de terreinen. Deze gegevens hebben we aangevuld met een analyse van trends en ontwikkelingen vanuit de markt en een onderzoek onder het Gebruikersplatform van Natio- naal Park Utrechtse Heuvelrug.

Om de bezoekersaantallen te kunnen bepalen hebben we op de vier recreatieterreinen telslangen neergelegd die auto’s en fietsers hebben geregistreerd. Uitzondering hierop vormt Hen- schotermeer waar de auto’s zijn geregistreerd via de slagboomtellingen. Hier heeft de telslang alleen de fietsers geregistreerd. De telslangen hebben van mei tot en met augustus op de terreinen gelegen (één telslang per terrein). Om tot de bezoekersaantallen voor het hele jaar te komen hebben we vervolgens gebruik gemaakt van extrapolatie. In bijlage 1 in het bijlagenrapport is de gehanteerde rekenmethodiek opgenomen.

Daarnaast hebben we met vele partijen gesproken. In de periode mei tot en met augustus hebben we gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van bedrijven uit de deelsectoren evenementen, outdoor-activiteiten, parkeren, dagattracties, horeca en verblijfstoerisme (zie het bijlagenrapport voor een overzicht van geïnterviewde personen). Ten behoeve van de marktconsultatie hebben we een document opgesteld dat voorafgaand aan het gesprek aan de marktpartijen is verstuurd. In dit document beschrijven we de terreinen en geven we aan wat de uitgangspunten en de voorwaarden zijn voor toekomstige ontwikkelingen op deze terreinen. Dit document is als aparte bijlage bij dit rapport gevoegd.

Pagina 6 van 56

Inleiding

In deze gesprekken hebben we onder meer gevraagd naar de visie van de marktpartijen op het beheer en de exploitatie van de recreatieterreinen, welke marktconcepten (commercieel) interessant zijn en welke maatregelen hiertoe getroffen dienen te worden.

In de gesprekken met de landgoedeigenaren, die in juni zijn gevoerd, hebben we met name gesproken over de voorwaarden die zij stellen aan ontwikkelingen op de recreatieterreinen Henschotermeer en Kwintelooyen en de mogelijkheden die er voor ontwikkeling zijn.

Ook hebben we in de maanden juni, juli en augustus gesprekken gevoerd met een aantal andere recreatieschappen en natuurbeheerorganisaties, teneinde inzicht te krijgen in hoe andere partijen omgaan of om zijn gegaan met het beheer en de exploitatie van recreatieterreinen.

Tot slot hebben we gedurende het onderzoek uitgebreid contact gehad met Recreatieschap UHVK.

De bevindingen die in dit rapport worden beschreven, vinden hun basis in de hier beschreven werkzaamheden.

1.4 Projectgroep en klankbordgroep We hebben dit onderzoek uitgevoerd in nauwe samenwerking met het Recreatieschap en de deelnemende gemeenten. De directe begeleiding van het onderzoek heeft plaatsgevonden door middel van een projectgroep, bestaande uit: • Louk Welter – secretaris Recreatieschap Utrechte Heuvelrug, Vallei- en Kromme Rijngebied • René van Tricht – business controller Recreatie Midden Nederland • Ramona Bos – beleidsmedewerker Recreatie Midden Nederland

Daarnaast is gedurende het onderzoek de projectgroep begeleid door de ambtelijke klankbordgroep, bestaande uit de volgende personen: • Provincie Utrecht, Inès Wesselingh • Gemeente Amersfoort, Hennie Groenland • Gemeente Bunnik, Margriet Barendregt • Gemeente De Bilt, Wim Tigelaar • Gemeente Renswoude, Arjan Eilander • Gemeente Rhenen, Cybelle Apell • Gemeente Leusden en Woud, Jana van Lamoen • Gemeente Utrechtse Heuvelrug, Jacomijn Hemmen • Gemeente Veenendaal, Gert de Man • Gemeente Woudenberg, Jana van Lamoen • Gemeente Wijk bij Duurstede, Mascha Heemskerk • Gemeente Zeist, Judith van Leeuwen

De ambtelijke klankbordgroep is in totaal drie keer bijeen gekomen.

1.5 Leeswijzer Dit rapport is als volgt opgebouwd:

Hoofdstuk 2: De huidige situatie Hoofdstuk 3: Wat vindt de markt van de terreinen? Hoofdstuk 4: De balans opmaken Hoofdstuk 5: Wat zijn de mogelijke scenario’s? Hoofdstuk 6: Conclusies en advies Hoofdstuk 7: Hoe nu verder?

Pagina 7 van 56

2 De huidige situatie

2.1 Inleiding Om een goed onderbouwd advies te geven ten aanzien van de toekomst van de recreatieterreinen Henschotermeer, Kwintelooyen, Doornse Gat en Gravenbol maken we in dit hoofdstuk eerst een analyse van de huidige situatie. We geven een korte karakterisering van de recreatieterreinen en gaan in op het huidige gebruik. Daarnaast geven we inzicht in de huidige exploitatie van de terreinen.

2.2 Kennismaking met de recreatieterreinen

2.2.1 Henschotermeer

Typering Het Henschotermeer ligt aan de provinciale weg N224 nabij Woudenberg. Het Henschotermeer is vanwege haar recreatiemogelijkheden een drukbezochte zomerbestemming. Het recreatieterrein is 75 hectare groot en bestaat uit een recreatieplas omgeven door circa 4 kilometer wit strand en daaromheen bos. De recreatieplas heeft een eiland, dat door twee voetbruggen met het strand is verbonden. Op zomerse dagen wordt er badtoezicht gehouden. Er zijn diverse speeltoestellen aanwezig en aan de rand van het terrein liggen speelweiden en speelheuvels. Het recreatieterrein grenst aan verschillende goedbezochte campings: Allurepark LaagKanje, vakantiepark de Heigraaf , minicamping Panhuis en camping- en kampeerboerderij ‘t Boerenerf. Campings en Henschotermeer vormen samen met de talloze omliggende wandelen fietsroutes een ijzersterk recreatief product. Bij vorst is het een geliefde schaatsplek.

Het Henschotermeer is vrij toegankelijk. Bezoekers betalen wel voor het parkeren van hun auto en het stallen van hun fiets. Op het terrein staat een beheerskantoor van het Recreatieschap van waaruit op zomerse dagen ook het badtoezicht en de EHBO wordt gecoördineerd. Op het Henschotermeer is de Langlaufclub Woudenberg gevestigd, die gebruik maken van het beheerskantoor en langlaufen op het strand. Het terrein heeft een kiosk, die momenteel is ver- pacht aan een horecaondernemer en beschikt over toilet- en douchevoorzieningen. Het Recrea- tieschap heeft de afgelopen jaren plannen ontwikkeld voor de realisatie van een horecavoorziening maar deze zijn door externe factoren niet verder gekomen. Het Recreatieschap heeft in het nieuwe bestemmingsplan van Woudenberg gepleit voor meer recreatieve ruimte op het Hen- schotermeer.

Eigendomsituatie Het Henschotermeer is in eigendom bij Landgoed Den Treek-Henschoten B.V. Recreatieschap UHVK voert het beheer en onderhoud uit en heeft hiertoe een huurovereenkomst getekend met de landgoedeigenaar. Voor het Henschotermeer geldt een pachtsom van 37.500 euro per jaar, met een jaarlijkse indexering op basis van inflatie (2005 = 100). De overeenkomst is recentelijk verlengd tot 31 december 2029. Op basis van deze overeenkomst komen inkomsten verkregen uit parkeergelden en eventuele entreegelden ten goede aan het Recreatieschap.

Het Recreatieschap heeft een inspanningsverplichting om binnen twee jaar na 1 januari 2005 een horecagelegenheid te realiseren op het terrein van het Henschotermeer. Na realisatie dient het Recreatieschap aan de landgoedeigenaar bovenop de reguliere huursom een vergoeding te verstrekken van € 13.750,-- Contractueel is de termijn om de horecavoorziening te realiseren verlopen (per 1 januari 2007).

Pagina 8 van 56

De huidige situatie

Huidig gebruik Het bezoekersaantal voor het Henschotermeer wordt voor 2010 op basis van de tellingen en extrapolatie geschat op zo’n 235.100 bezoekers. Vergeleken met 2009 ligt het aantal bezoekers beduidend lager. In 2009 heeft het Henschotermeer, uitgaande van dezelfde verhouding auto- fiets/te voet en gelijke autobezetting, zo’n 300.000 bezoekers getrokken. Het slechte weer in met name augustus, is een belangrijke oorzaak van het lager ingeschatte bezoekersaantal dit jaar. Het weer is duidelijk van invloed op het bezoek aan het Henschotermeer.

Op het Henschotermeer zijn in totaal 2.361 enquêtes afgenomen. Hier blijkt uit dat 65% van de bezoekers met de auto komt en 25% met de fiets. Te voet komt 10% van de bezoekers. De gemiddelde groepsgrootte waarmee men het Henschotermeer bezoekt, ligt tussen de 3 en 4 personen. 80% van de bezoekers komt van thuis, terwijl 20% van een vakantieadres komt. Van de vakantiegangers komt het merendeel van de direct omliggende campings. Van de bezoekers die van thuis komen, komt 81% uit de provincie Utrecht, waarbij de gemeenten Amersfoort (15%), Zeist (11%), Utrechtse Heuvelrug (9%), Utrecht (8%), Woudenberg (7%) en Leusden (7%) de belangrijkste herkomstgemeenten zijn. Van alle bezoekers die van thuis komen, komt 58% uit één van de gemeenten die deelnemen aan het Recreatieschap. In bijlage 2 in het bijlagenrapport zijn de uitkomsten nader gespecificeerd.

73% van de respondenten aangegeven op de kaart

De wensen van de huidige gebruikers spitsen zich met name toe op een verdere uitbreiding van voorzieningen en activiteiten. Hierbij kan worden gedacht aan horeca, kleinschalige evenementen, de verhuur van boten en fietsen en outdoor-sportactiviteiten.

Randvoorwaarden voor ontwikkeling Het Henschotermeer ligt binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Voor gebieden van de Ecologische Hoofdstructuur geldt dat er geen aantasting mag plaatsvinden van de wezenlijke kenmerken van waarden van een gebied tenzij er sprake is van een zwaarwegend maatschappelijk belang dat niet elders of op andere wijze gerealiseerd kan worden.

In de integrale gebiedsvisie Heel de Heuvelrug ‘Ontdek het Palet’ is het Henschotermeer aangewezen als een van de Poorten naar de Heuvelrug. Deze integrale visie is opgesteld voor de hele Heuvelrug van het Gooi tot aan Rhenen. Een Poort is bedoeld voor de opvang de boven- regionale bezoeker, dus is goed bereikbaar met auto en/of openbaar vervoer. Een Poort heeft een hoog voorzieningenniveau waaronder horeca en dagrecreatieve voorzieningen.

Pagina 9 van 56

De huidige situatie

Het Recreatieschap heeft samen met drie campings nabij het Henschotermeer een visie opgesteld voor de toekomst van het Henschotermeer als toeristische Poort. Hierin is ook de opname van een horecavoorziening ter ondersteuning van het dagrecreatieterrein voorzien. Deze visie is voor de gemeente Woudenberg aanleiding geweest in haar ontwerp bestemmingsplan een wijzigingsbevoegdheid op te nemen voor het hele gebied (Henschotermeer en campings) om aan de hand van een integraal gebiedsinrichtingsplan functies in het gebied te verschuiven onder voorwaarde van verbetering van de Heijgraafbeek en de natuur- en landschapswaarden.

De landgoedeigenaar van het Henschotermeer staat sinds 2009 onder voorwaarden zeer wel- willend tegenover uitbreiding van het huidige aanbod van voorzieningen.

2.2.2 Kwintelooyen

Typering Het terrein Kwintelooyen beslaat een oppervlakte van 74 hectare en is een voormalige zandafgraving. Het is gelegen op de noordflank van de Utrechtse Heuvelrug tussen Rhenen en de be- bouwde kom van Veenendaal. Het terrein is bestemd voor dagrecreatie en natuur. Het dagrecreatieterrein omvat speel- en tentweiden, parkeerplaatsen en sanitaire voorzieningen. Ook een motorcrossbaan maakt deel uit van het gebied. Deze baan wordt incidenteel gebruikt. Het terrein wordt veel gebruikt als startpunt voor een recreatieve dagtocht door wandelaars, fietsers en ruiters en is ook zeer populair onder mountainbikers.

Het natuurgebied is ingericht met een plas en moerasgebied, schraal grasland, hellingen met droge heidevegetatie en bos. Kenmerkend voor het terrein zijn de grote hoogteverschillen met schitterend uitzicht over de Gelderse Vallei. Er vindt begrazing plaats met Schotse Hooglanders.

Kwintelooyen is vrij toegankelijk. Er is geen horecavoorziening op het terrein, maar op mooie dagen is er een mobiele snackwagen aanwezig. Er zijn vergaande plannen om op Kwintelooyen een klimbos te realiseren. Het bedrijf Fun Forest heeft hiertoe een principeverzoek ingediend bij de gemeente Rhenen, waar de gemeente een positief besluit over heeft genomen. Het Recrea- tieschap heeft de weg hiertoe voorbereid via een samenwerkingsovereenkomst met Fun Forest. Ook heeft het Recreatieschap een natuurwaardenonderzoek laten uitvoeren en heeft het Re- creatieschap ambtelijk overleg gevoerd met gemeente Rhenen, provincie Utrecht en de rentmeester. Naar verwachting zal het klimbos in 2011 openen.

Eigendomsituatie Kwintelooyen is in eigendom bij twee verschillende eigenaren, te weten Maatschap Erven Ir. W. van der Tak (Landgoed Dikkenberg) en de familie Roghair van Rijn. Tussen de landgoedeigenaren en het Recreatieschap is een erfpachtovereenkomst afgesloten. De erfpacht voor Kwinte- looyen bedraagt een symbolische canon van 1 gulden per jaar (per landeigenaar), voor een contractperiode van 50 jaar. De canon voor de gehele contractperiode (2044) is voldaan. Bij een batig exploitatiesaldo van aanvullende voorzieningen zal dit saldo gelijk worden verdeeld tussen de landgoedeigenaar en het Recreatieschap.

Huidig gebruik Het bezoekersaantal van Kwintelooyen wordt voor 2010 op basis van tellingen en extrapolatie geschat op zo’n 133.400 bezoekers. Onder de bezoekers zijn in totaal 386 enquêtes afgenomen. 77% van de bezoekers komt met de auto, terwijl 21% met de fiets komt. De gemiddelde groepsgrootte waarmee men Kwintelooyen bezoekt ligt rond de 4 personen. 95% van de bezoekers komt van thuis, terwijl 5% van een vakantieadres komt. Van de bezoekers die van thuis komen, komt 67% uit de provincie Utrecht, waarbij de gemeente Veenendaal met maar liefst 49% van de bezoekers de belangrijkste herkomstgemeente is. Van alle bezoekers die van thuis komen, komt 66% uit één van de gemeenten die deelnemen aan het Recreatieschap. In bijlage 2 in het bijlagenrapport zijn de uitkomsten nader gespecificeerd.

Pagina 10 van 56

De huidige situatie

79% van de respondenten aangegeven op de kaart

Op Kwintelooyen is geen onderzoek gedaan naar de aanvullende wensen van de huidige gebruikers.

Randvoorwaarden voor ontwikkeling Ook Kwintelooyen valt binnen de grenzen van de EHS. Om ontwikkelingen mogelijk te maken zal daarnaast ook een wijziging van het bestemmingsplan moeten worden doorgevoerd. Voor gebieden van de Ecologische Hoofdstructuur geldt dat er geen aantasting mag plaatsvinden van de wezenlijke kenmerken van waarden van een gebied tenzij er sprake is van een zwaarwegend maatschappelijk belang dat niet elders of op andere wijze gerealiseerd kan worden.

Kwintelooyen is aangewezen als één van de Poorten naar Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Bij een Poort worden bezoekers van buiten de regio opgevangen. In de plannen voor de Poort Kwintelooyen zijn in ieder geval een bezoekerscentrum voor het Nationaal Park, een horecavoorziening en het klimbos voorzien. Ook in de integrale visie Heel de Heuvelrug wordt Kwinte- looyen een functie als Poort toebedacht. Provincie Utrecht heeft recentelijk besloten voor Kwin- telooyen een business case te gaan uitwerken.

In haar structuurvisie ziet de gemeente Rhenen een functie voor Kwintelooyen als Poort van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug met bezoekerscentrum, horeca en klimbos. Zij stelt hierbij de voorwaarde dat de ontwikkeling van een bezoekerscentrum pas gerealiseerd mag worden als er een directe verkeersontsluiting is op de N233. Voor de ontwikkeling van Kwintelooyen zal een bestemmingsplanwijziging moeten plaatsvinden.

De beide landgoedeigenaren staan positief tegenover aanvullende voorzieningen op Kwinte- looyen.

2.2.3 Doornse Gat

Typering Dit recreatieterrein ligt in een voormalige zandafgraving aan de noordzijde van de weg Doorn- Leersum. Het terrein Doornse Gat is 14 hectare groot en bestaat uit twee delen, een boven- en een benedendeel. Het terrein is vrij toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang. Vanaf het bovendeel starten verschillende wandelroutes door het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Het bovendeel van het terrein is één van de groene entrees van het Nationaal Park. Het benedendeel is ingericht als dagrecreatieterrein. Hier zijn zeven verschillende weiden, die geschikt zijn voor dagkamperen met tent en caravan en die met de auto toegankelijk zijn. Daarnaast zijn

Pagina 11 van 56

De huidige situatie

er speelvoorzieningen, een zandhelling/speelheuvel, een toilet- en drinkvoorziening en picknick- tafels. Bij het Doornse Gat is een kiosk aanwezig bij de entree. De exploitant zou deze horecagelegenheid graag uitbreiden, maar dit is niet mogelijk binnen het huidige planologisch regime.

Eigendomsituatie Doornse Gat is in eigendom bij Recreatieschap UHVK.

Huidig gebruik Het bezoekersaantal van het Doornse Gat wordt voor 2010 op basis van tellingen en extrapolatie geschat op zo’n 81.500 bezoekers. In totaal zijn er 927 enquêtes afgenomen. 95% van de bezoekers komt met de auto, terwijl 4% met de fiets komt. De gemiddelde groepsgrootte waarmee men Doornse Gat bezoekt ligt tussen de 4 en 5 personen. Doornse Gat trekt relatoef meer grotere groepen dan de andere terreinen. 97% van de bezoekers komt van thuis, terwijl 3% van een vakantieadres komt. Van de bezoekers die van thuis komen, komt 61% uit de provincie Utrecht, waarbij de gemeenten Utrechtse Heuvelrug (13%), Veenendaal (9%), Utrecht (8%) en Wijk bij Duurstede (7%) de belangrijkste herkomstgemeenten zijn. Van alle bezoekers die van thuis komen, komt 43% uit één van de gemeenten die deelnemen aan het Recreatieschap. In bijlage 2 in het bijlagenrapport zijn de uitkomsten nader gespecificeerd.

64% van de respondenten aangegeven op de kaart

Uit eerder onderzoek onder de gebruikers blijkt, dat er horeca gewenst is bij Doornse Gat.

Randvoorwaarden voor ontwikkeling Net als de andere terreinen ligt ook Doornse Gat binnen de grenzen van de EHS. De beperkingen die voor het Henschotermeer en Kwintelooyen gelden vanwege deze ligging, gelden ook voor Doornse Gat.

Doornse Gat is onderdeel van de zonering binnen Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug en is aangewezen als Groene Entree. Deze zijn bedoeld voor de opvang van lokale en regionale bezoekers. Het is een startpunt van routes met parkeerplaats, informatiezuil en eventueel kleinschalige horecavoorzieningen (basisvoorzieningenniveau). Ook is Doornse Gat opgenomen in de gebiedsvisie ‘Heel de Heuvelrug’ als Groene Entree.

Pagina 12 van 56

De huidige situatie

2.2.4 Gravenbol

Typering Het vrij toegankelijke Gravenbol ligt ten zuidoosten van Wijk bij Duurstede, dichtbij Amerongen. Het terrein is 43 hectare groot. Het terrein is vrij toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang. Het terrein is direct gelegen aan de Nederrijn, waardoor het te maken heeft met het fluc- tueren van de waterstanden. Bij hoog water in de winter komt het terrein onder water te staan.

Gravenbol biedt de mogelijkheid voor strand- en oeverrecreatie. Er zijn een strand met ligwei- den, speeltoestellen, een toilet- en watervoorziening en speeltoestellen. Op het terrein is een kiosk aanwezig. Ook zijn er aanlegsteigers voor plezierjachten. Op het eerste deel van Graven- bol is een hondenzwemplaats aanwezig (hondenhemel). Hier mogen honden zwemmen, op de rest van het terrein zijn honden verboden. Op de westelijke punt loopt een wandelpad. In de plas is het mogelijk te vissen. In de plas is het visrecht verhuurd aan de Federatie Randmeren, een samenwerkingsverband van een groot aantal hengelsportverenigingen. Iedereen, die lid is van een bij NVVS aangesloten hengelsportvereniging, kan hierdoor vrij vissen in de plas.

Gravenbol heeft last van blauwalg en strandafslag. Het Recreatieschap heeft ingezet op verondieping om deze problematiek te ondervangen. Deze verondieping zou gedurende 10 jaar extra inkomsten op kunnen leveren. Het bestemmingsplan van Wijk bij Duurstede maakte verondieping echter niet mogelijk.

Eigendomsituatie Gravenbol is in eigendom bij Recreatieschap UHVK.

Huidig gebruik Het bezoekersaantal voor Gravenbol wordt voor 2010 op basis van tellingen en extrapolatie geschat op zo’n 100.600 bezoekers getrokken. In totaal zijn er 664 enquêtes afgenomen. 92% van de bezoekers komt met de auto, terwijl 8% met de fiets komt. De gemiddelde groepsgrootte waarmee men Gravenbol bezoekt ligt tussen de 2 en 3 personen. 96% van de bezoekers komt van thuis, terwijl 4% van een vakantieadres komt. Van de bezoekers die van thuis komen, komt 91% uit Utrecht, waarbij de gemeenten Wijk bij Duurstede (31%), Utrechtse Heuvelrug (21%) en Veenendaal (18%) de belangrijkste herkomstgemeenten zijn. Van alle bezoekers die van thuis komen, komt 86% uit één van de gemeenten die deelnemen aan het Recreatieschap. In bijlage 2 in het bijlagenrapport zijn de uitkomsten nader gespecificeerd.

Pagina 13 van 56

De huidige situatie

90% van de respondenten aangegeven op de kaart

De gebruikers van Gravenbol geven aan dat aanvullende activiteiten als kleinschalige evenementen en de verhuur van fietsen en boten gewenst zijn.

Randvoorwaarden voor ontwikkeling Ook Gravenbol ligt binnen de grenzen van de EHS. Afwijkend is echter dat het westelijk deel aangewezen is als prioritair EHS gebied, voor nieuwe natuur. Gravenbol is tevens onderdeel van het Nationaal Landschap Rivierengebied en onderdeel van het Natura2000 gebied Uiter- waarden Neder-Rijn (Vogelrichtlijngebied). Voor beschermde Natura 2000-gebieden geldt dat er door projecten en handelingen geen verslechtering van de kwaliteit van de habitats, of een ver- storend effect op de soorten waarvoor het gebied is aangewezen, mag optreden.

Binnen de visie Het Rivierfront van de gemeente Wijk bij Duurstede is voor Gravenbol een ver- minderende recreatieve functie opgenomen. Aan de hand van een aantal maatregelen wordt het recreatieve gebruik afgebouwd en worden recreatieve voorzieningen verplaatst ten gunste van de natuurwaarden van het gebied. Gravenbol zal in de visie van de gemeente op termijn enkel geschikt zijn voor natuurgerichte, extensieve recreatie. Het Recreatieschap deelt deze mening niet.

2.3 Exploitatie: slechts beperkt ruimte voor verbetering Grontmij heeft bij het analyseren van de exploitatieresultaten van de vier recreatieterreinen de effectieve cijfers van 2007, 2008 en 2009 betrokken, alsook de begrotingen van 2010 en 2011. Dit vooral om de ontwikkeling van de exploitatieresultaten op afwijkingen te volgen.

Normaal gesproken analyseert Grontmij de cijfers van recreatieterreinen/-plassen (en ook bijvoorbeeld openluchtzwembaden) over ten minste drie actuele exploitatiejaren. Dit dringt -binnen de analyses- de weersinvloed op het exploitatieverloop terug (goed zomerweer, dan veel bezoekers en slecht zomerzomer, dan weinig bezoekers). Analyserend is echter naar voren gekomen, dat fluctuerende exploitatieresultaten vooral ontstaan door fluctuerende exploitatieopbrengsten bij het Henschotermeer en dat de exploitatielasten van de terreinen over de jaren heen redelijk stabiel blijven. Deze analyse richt zich daarom specifiek op de cijfers over 2009 - zijnde een representatief jaar en het laatste afgesloten volledige boekjaar- met apart aandacht voor de fluctuerende exploitatieopbrengsten van het Henschotermeer. De getoonde cijfers binnen deze analyses zijn exclusief BTW.

Pagina 14 van 56

De huidige situatie

De financiële analyses hebben ook als doel om een financieel vertrekpunt te formuleren, waaraan later in dit onderzoek uitgewerkte toekomstscenario’s kunnen worden gespiegeld. Zo ontstaat bij deze scenario’s een beeld van een financieel gunstiger dan wel ongunstiger perspectief dan de exploitatie van 2009. Bedacht moet hierbij worden dat de tijd voortschrijdt en dat het Recreatieschap inmiddels uiteenlopende exploitatieverbeterende maatregelen heeft genomen, die in dit onderzoek nog als potentiële mogelijkheden worden aangewezen.

Deze paragraaf toont alleen de belangrijkste resultaten. De volledige financiële analyses zijn opgenomen in bijlage 3 in het bijlagenrapport, inclusief uitgangspunten, specificaties, toelichtin- gen en gebruikte kengetallen ter vergelijking. Onderstaand tonen wij eerst de exploitatiecijfers van de vier terreinen over 2009, daarna gaan wij specifiek in op de exploitatieresultaten, - opbrengsten, -lasten en potentiële exploitatieverbeteringen ten opzichte van deze cijfers.

Exploitatieresultaten van de vier recreatieterreinen over 2009

2009 Henschotermeer Kwintelooyen Doornse Gat Gravenbol Totaal Opbrengsten huuropbrengsten € 34.200 € 8.200 € 7.000 € 1.800 € 51.200 parkeergelden € 281.400 € 0 € 0 € 0 € 281.400 overige € 9.800 € 2.800 € 400 € 1.700 € 14.700 totaal opbrengsten € 325.400 € 11.000 € 7.400 € 3.500 € 347.300 Lasten personeel € 225.200 € 44.000 € 26.500 € 33.300 € 329.000 huisvesting € 45.900 € 6.800 € 6.900 € 5.800 € 65.400 onderhoud € 79.700 € 14.800 € 19.200 € 17.900 € 131.600 beheer en algemeen € 51.600 € 5.000 € 1.300 € 6.700 € 64.600 overhead* € 164.800 € 24.900 € 20.400 € 23.100 € 233.200 huurvergoeding € 36.200 € 600 € 0 € 1.900 € 38.700 afschrijving en rente € 85.900 € 5.800 € 10.300 € 5.900 € 107.900 totaal lasten € 689.300 € 101.900 € 84.600 € 94.600 € 970.400 Exploitatieresultaat (afgerond) 1 € -365.000 € -91.000 € -78.000 € -86.000 € -620.000 * betreft lasten voor de terreinen vanuit ondersteunende diensten en beleidsafdelingen. Deze zijn niet direct toereken- baar en zij worden daarom uitgesmeerd over de exploitaties van de vier recreatieterreinen. Door het uitsmeren van deze lasten ontstaat per recreatieterrein een exploitatie, waarin alle opbrengsten en lasten zijn verwerkt.

Exploitatieresultaat Het exploitatieresultaat voor de vier terreinen samen is -€ 620.000,--. Een indicatie van goed of slecht exploiteren wordt normaal gesproken afgelezen door de dekkingsgraad van de terreinen te vergelijken met die van soortgelijke terreinen. De dekkingsgraad toont hierbij de mate waarin de exploitatieopbrengsten dekking geven aan de -lasten. De dekkingsgraad voor de terreinen: • Henschotermeer : 47% • Kwintelooyen : 11% • Doornse Gat : 9% • Gravenbol : 4% Vergelijkbare recreatieterreinen hebben een dekkingsgraad tussen 3% en 110%. Deze ruime bandbreedte wordt veroorzaakt door al dan niet aanwezige commerciële functies (horeca, evenementen, et cetera). Deze functies oefenen dus grote invloed uit op het exploitatieresultaat.

Deze paragraaf gaat niet in op exploitatieverbetering door het toevoegen van commerciële functies. Dat komt aan de orde in het hoofdstuk waarin mogelijke toekomstscenario’s zijn uitgewerkt. Deze paragraaf richt zich alleen op potentiële exploitatieverbeteringen bij gelijkblijvend beleid van het Recreatieschap.

1 Kleine verschillen worden veroorzaakt door financiële effecten herplanten.

Pagina 15 van 56

De huidige situatie

Kosten per bezoeker Een snelle indicatie van ‘Wat kost het en wat levert het op?’ ontstaat door beoordeling van de kosten per bezoeker. Het gaat hierbij om de kosten voor het Recreatieschap (exploitatietekort).

Henschotermeer Kwintelooyen Doornse Gat Gravenbol exploitatieresultaat -€ 365.000 -€ 91.000 -€ 78.000 -€ 86.000 bezoekaantal* 235.000 133.000 82.000 100.000 kosten per bezoeker € 1,55 € 0,68 € 0,95 € 0,86

Een vergelijking van deze uitkomsten met die van soortgelijke recreatieterreinen toont dezelfde grote verschillen (en bandbreedten) als hierboven onder ‘Exploitatieresultaat’.

Waar kunnen opbrengsten omhoog? • Henschotermeer - de huidige huuropbrengsten voor de horeca zijn € 34.000,--. Op basis van het aantal bezoeken en kengetallenvergelijking ramen wij potentiële opbrengsten van € 45.000,--. Een verbetering van de opbrengsten met € 11.000,-- komt in beeld na 2012 als de overeenkomst met de pachter afloopt en een nieuwe overeenkomst wordt afgesloten. - De 200 verkochte abonnementen leveren circa € 11.000,-- aan parkeergelden op. In samenspraak met het Recreatieschap taxeren wij een verkooppotentie van circa 500 tot 700 abonnementen. Dit aantal wordt door het Recreatieschap (wellicht te) hoog gevonden. De potentiële exploitatieverbetering ramen wij op € 11.000,--.

• Kwintelooyen, Doornse Gat en Gravenbol - de opbrengsten worden bepaald door vaste (horeca)afspraken met huurders. Wij zien met het huidige aanbod en de huidige afspraken geen potentiële opbrengstenverhoging. - de potentiële rendementen voor betaald parkeren bij Doornse Gat en Gravenbol zijn circa +€ 12.000,-- tot +€ 16.000,-- per jaar. Eerder is betaald parkeren bij deze terreinen afgewezen in verband met hieraan verbonden investeringen en risico’s. Het rendement is hiermee onzeker.

Waar kunnen lasten omlaag? • Henschotermeer - in relatie tot het bezoekaantal, de aard en omvang van het terrein, alsmede de weten regelgeving beoordelen wij de huidige personeelsinzet als enigszins hoog. Uitgaande van een efficiënte personeelsinzet en parkeersysteem ramen wij een potentiële besparing op personeelskosten van afgerond € 25.000,--

• Vier terreinen - de lasten voor technische ondersteuning en diverse advisering (fundamentendiscussie medewerker tevredenheidonderzoek, et cetera) beoordelen wij niet als structureel noodzakelijk. Het betreft incidentele lasten. Wij ramen een potentiële exploitatiebesparing van circa € 15.000,--.

Wat valt verder op? • Vier terreinen - de gemiddelde personeelslasten zijn ruim € 48.000,-- per fte. Exploitanten voor sport en recreatie gaan uit van circa € 38.000,-- tot € 42.000,-- per fte. Met deze cijfers zouden de totale personeelslasten ruwweg € 50.000 per jaar lager zijn dan dat thans het geval is. Een besparing is bij gelijkblijvend beheer echter niet mogelijk, doordat de huidige arbeidsvoorwaarden bindend zijn. Op de medewerkers van het Recreatieschap is de cao Provincies van toepassing. - de overheadlasten zijn ruim € 233.000,--. Deze houden niet direct verband met de exploitatie van terreinen, maar deels wel met het ondersteunen van de bedrijfsvoering.

Pagina 16 van 56

De huidige situatie

Henschotermeer Kwintelooyen Doornse Gat Gravenbol totaal Overhead personeel indirect € 107.300 € 16.200 € 13.300 € 15.000 € 151.800 overig indirect € 57.500 € 8.700 € 7.100 € 8.100 € 81.400 totaal overhead € 164.800 € 24.900 € 20.400 € 23.100 € 233.200

De overhead bestaat uit aan terreinen toegerekende lasten in verband met personeelsinzet van het Recreatieschap en RMN, en vanwege de inzet van gebouwen en machines.

De directe ondersteuning aan de terreinen vanuit het Recreatieschap (beleid, administratie, et cetera) brengt € 38.000,-- aan kosten met zich mee (niet in de tabel getoond). Vragen we de markt om de ondersteuning aan de terreinen te verzorgen, dan kunnen we de lasten voor overhead + directe ondersteuning enerzijds (€ 233.000,-- + € 38.000,- - = € 271.000,--) vergelijken met een equivalent voor deze ondersteuning door de markt. Op basis van onze ervaringen met aanbestedingen en ingediende exploitatieaanbiedingen verwachten wij dat de markt voor deze ondersteuning ca € 80.000,-- tot € 140.000,-- rekent. Een besparing van € 271.000,-- -/- € 80.000,-- tot € 140.000,-- is bij gelijkblijvend beheer echter niet mogelijk. Een besparing komt wel in beeld bij ‘uitbesteed beheer’, onder voorwaarde van het afslanken van de huidige organisatie van het Recreatieschap. - het Recreatieschap heeft een Meerjaren Onderhoud Plan van de vier recreatieterreinen aangereikt. Op basis hiervan mag benodigd extra onderhoud voor de vier recreatieterreinen worden verwacht van circa € 25.000,-- per jaar (ten opzichte van 2009).

De potentiële exploitatieverbeteringen voor de vier recreatieterreinen zijn onderstaand samengevat. Zij gaan uit van optimaal management en beheer en het voortzetten van de (overige) exploitatieopbrengsten en -lasten in de lijn van het exploitatiejaar 2009.

Potentiële exploitatieverbeteringen

Opbrengsten • verhoging pachtsom horeca (Henschotermeer) (+€ 11.000,--, na 2012) • meer parkeerabonnementen door extra promotie +€ 11.000,-- • parkeeropbrengsten Doornse Gat en Gravenbol pm

Lasten • vermindering personele inzet Henschotermeer -€ 25.000,-- • adviezen en overige ondersteuning -€ 15.000,--

Totaal verbeteringen +€ 51.000,-- + pm

Het exploitatieresultaat van 2009 is -€ 620.000,--. Na exploitatieverbetering ontstaat een gunstiger resultaat (+€ 51.000,--), maar er moet ook rekening worden gehouden met benodigd extra onderhoud van € 25.000,--. Netto levert dit -€ 26.000,-- per jaar op.

2.4 Beheer: spanning neemt steeds verder toe Beheer en exploitatie van de vier recreatieterreinen worden verzorgd door het Recreatieschap, binnen een Gemeenschappelijke Regeling. Deze regeling zorgt ervoor dat binnen een samenwerkingsverband van gemeenten en Provincie recreatieterreinen beschikbaar zijn voor (dag)recreatie op het Henschotermeer, Kwintelooyen, Doornse Gat en Gravenbol.

De medewerkers van het Recreatieschap verzorgen de dagelijkse bedrijfsvoering van de vier recreatieterreinen en zij ondersteunen het bestuur. Naar voren komt dat deze taken binnen de huidige organisatie steeds moeilijker zijn te combineren, onder andere door het aantal interne opdrachten, spanning op de beschikbare budgetten, verscherpte weten regelgeving en veran- derende behoeften vanuit de markt met daarbij de noodzaak om het recreatieve aanbod op de

Pagina 17 van 56

De huidige situatie

terreinen te vernieuwen. Daarbij komt dat de bedrijfsvoering van de terreinen in toenemende mate slagvaardigheid en ondernemerschap vereist. Binnen de thans geldende voorwaarden (EHS, bestemmingsplan) en organisatie zijn deze vereisten maar moeizaam aan te wenden. Het adequaat vervullen van de dagelijkse bedrijfsvoering komt hierdoor steeds verder onder druk te staan.

2.5 Conclusies De belangrijkste conclusies zijn als volgt: • De recreatieterreinen vervullen een substantiële maatschappelijke functie op het gebied van dagrecreatie: het Henschotermeer trekt in 2010 met zo’n 235.000 bezoekers de meeste bezoekers van de vier terreinen. Maar ook de andere terreinen Kwintelooyen (ca. 133.000), Gravenbol (ca. 100.000) en Doornse Gat (ca. 82.000) trekken relatief veel bezoekers 2. • Met name Doornse Gat en Gravenbol worden met de auto bezocht, waar Kwintelooyen en Henschotermeer daarnaast ook door fietsers worden bezocht. • Het bezoek aan de terreinen is vooral regionaal georiënteerd. Men komt toch met name vanuit de omliggende gemeenten naar de terreinen toe. Zo is voor Kwintelooyen de gemeente Veenendaal de belangrijkste herkomstgemeente, voor Gravenbol de gemeente Wijk bij Duurstede en voor Doornse Gat de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Uitzondering is het Henschotermeer, waar het herkomstbeeld meer diffuus is. Eén op de vijf bezoekers komt van een vakantieverblijf. De bezoekers die vanaf thuis komen, zijn meer verdeeld over verschillende gemeenten dan bij de andere terreinen het geval is. • Gemeente Utrecht is zowel voor Henschotermeer als voor Doornse Gat een belangrijke herkomstgemeente (8% van het totaal aantal bezoekers), terwijl deze gemeente geen deel uit- maakt van het Recreatieschap. • De vier recreatieterreinen hebben ieder hun eigen profiel en bieden gezamenlijk een ruime variëteit aan recreatiemogelijkheden. • De recreatieterreinen zijn ingericht met laagdrempelige openbare voorzieningen en de commerciële uitbating is van kleinschalig niveau, ondergeschikt aan het openbaar belang. • Voor drie van de vier terreinen (Henschotermeer, Kwintelooyen en Doornse Gat) zijn de afgelopen jaren plannen ontwikkeld voor het toevoegen van commerciële voorzieningen aan het aanbod, waar niet of nauwelijks voortgang in zit door externe factoren. • Alle vier de recreatieterreinen vallen binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Dat betekent voor alle terreinen een ‘Nee, tenzij’-regime. • De bestemmingsplannen van de betrokken gemeenten zullen moeten worden aangepast als gekozen wordt voor aanvullende voorzieningen op de terreinen. • Drie van de vier terreinen (Henschotermeer, Kwintelooyen en Doornse Gat) vervullen een functie in de regionale zonering van recreatie en natuur. Door bezoekers op te vangen op de terreinen kunnen kwetsbare natuurgebieden worden ontzien. • Gebruikers van de terreinen geven aan dat ze horecavoorzieningen missen. Daarnaast zijn ook (kleinschalige) evenementen en boot- en fietsverhuur veel genoemde wensen van de huidige bezoekers • Ten opzichte van het exploitatieresultaat van -€ 620.000,-- (2009) bestaat er een potentiële exploitatieverbetering van € 51.000,--, bij gelijkblijvend beleid/beheer bij het Recreatieschap. Het Meerjaren Onderhoud Plan rekent echter met benodigd extra onderhoud: € 25.000,-- . Per saldo resteert een exploitatieverbetering van € 26.000,--. Na 2012 ontstaat uitzicht op verhoging van de pachtsom (horeca). Dit levert nog eens € 11.000,-- extra op. • De exploitatie wordt voor een substantieel deel bepaald door niet of nauwelijks beïnvloedba- re zware ‘vaste’ lasten, zoals lasten voor personeel (op basis van cao Provincies), overhead, afschrijving en rente, en onderhoud (nodig voor in standhouding van de terreinen). • Fluctuerende exploitatieresultaten worden met name sterk beïnvloed door fluctuerende opbrengsten bij het Henschotermeer (de opbrengsten van de andere terreinen alsmede de lasten van alle vier terreinen zijn over de jaren heen gemiddeld redelijk stabiel). Het stabiliseren van de resultaten ontstaat naar verwachting bij stabiele opbrengsten. Aanvullende voorzieningen met een ‘zeker’ financieel rendement bevorderen een stabiele opbrengsten voor de vier terreinen.

2 Deze bezoekersaantallen zijn gebaseerd op tellingen en extrapolatie voor de ontbrekende maanden

Pagina 18 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

3 Wat vindt de markt van de terreinen?

3.1 Inleiding Dit hoofdstuk toont de resultaten van de marktconsultatie. Deze marktconsultatie kan worden opgevat als een vrijblijvend contact tussen overheid en marktpartijen met als doel: inzicht ver- krijgen in de marktpotentie van de recreatieterreinen en de mogelijke rol, die marktpartijen bij de terreinen willen vervullen. Dit hoofdstuk toont daarnaast ook resultaten van gesprekken met: • de landgoedeigenaren van het Henschotermeer en Kwintelooyen; • de campings die in de omgeving van het Henschotermeer liggen; • andere recreatieschappen; • natuurbeherende instellingen.

Het hoofdstuk start met een beschrijving van relevante trends en ontwikkelingen ten aanzien van (buiten)recreatie.

3.2 Trends en ontwikkelingen in recreatiegedrag Veel recreatieterreinen zijn tientallen jaren geleden ontwikkeld en ingericht naar de wensen en behoefte van de recreant van die tijd. De tijden zijn inmiddels veranderd en de recreatieterreinen van toen voldoen niet meer aan de eisen van deze tijd. Deze paragraaf beschrijft enkele relevante trends die we vanuit de vraagkant signaleren.

Meer instantrecreatie dicht bij huis Er is steeds meer behoefte aan vrijetijdsbesteding die nauwelijks tijd kost en snel te regelen is. Door de steeds voller wordende agenda groeit de behoefte om dicht bij huis te recreëren. Activi- teiten die de recreant dan oppakt, zijn dichtbij gelegen, ze kunnen meermalen gedaan worden en zorgen dat we snel in de ontspanningsbehoefte worden voorzien.

Groei natuurlijke recreatie Het ontsnappen aan het lawaai en de drukte van het dagelijks bestaan is belangrijker geworden. Door te verblijven en te recreëren in de natuur, ontsnapt de recreant aan het dagelijks bestaan, komt men tot rust en is men gezond bezig. Dit kan zowel op een luxe manier als op een back-to-nature manier, met beperkte middelen.

Meer doen in minder tijd De eisen worden opgeschroefd: men moet meer presteren in minder tijd. Haast en snelheid zijn onderdeel geworden van onze cultuur. De recreant wil veel doen in weinig tijd. Aanbieders clus- teren daarom de vrijetijdsmogelijkheden; het combineren van afzonderlijke voorzieningen leidt tot een totaalproduct op maat.

Kritische consument De consument wordt steeds mondiger en kritischer. Door een steeds groter wordend aanbod van recreatiemogelijkheden is de keuze steeds groter. Daarmee komt ook de lat steeds hoger te liggen. Waar men vroeger nog tevreden was met een eenvoudige kiosk bij een recreatieterrein, wordt een uitgebreide horecavoorziening nu eerder als vanzelfsprekend geacht.

Emotie & beleving Sinds de jaren ’50 is het gemiddelde aantal vrijetijdsactiviteiten van de Nederlander verdubbeld. Het motto is: doe iets met je vrije tijd. Je moet alles meegemaakt hebben. Het aanbieden van beleving is big business geworden Beleving moet op zichzelf intens en intensief zijn.

Pagina 19 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

Een trend naar meer betekenis en zingeving manifesteert zich. Een entertainmentsausje over een merk of product gieten is niet meer voldoende. Het gaat om emoties, het groepsgevoel, men wil geraakt worden.

Dagtochten worden korter Dit is het gevolg van de wens naar meer variatie en een snellere, intensieve beleving. Boven- dien is het aanbod versnipperd en de doorsnee consument snel verveeld. Daarnaast speelt de toenemende tijdsdruk een rol, waardoor minder tijd overblijft voor een dagtocht.

Uitgaven aan dagtochten nemen toe Bestedingen zullen vooral toenemen doordat men bereid is en blijft te betalen voor goede pro- ducten, diensten en belevingen. Vrije tijd vindt men belangrijk waardoor een verschuiving plaatsvindt van een tijdsintensieve naar een geldintensieve vrijetijdsbesteding. Men zal ook in toenemende mate betaalde/commerciële activiteiten ondernemen in plaats van ‘gratis’ activiteiten.

Toenemende behoefte aan zwemwater in en om de stad Vanuit het Ministerie van VROM is in augustus 2010 een brief naar provincies gestuurd, waarin provincies het verzoek hebben gekregen om te kijken naar de mogelijkheden om het aanbod van zwemwaterlocaties in en om de stad uit te breiden. De mogelijkheid om in Nederland te zwemmen in meren, plassen, rivieren en de zee wordt als een kostbaar goed gezien. Om ook in de toekomst te kunnen voldoen aan deze behoefte zal het aanbod van voldoende omvang moeten zijn.

3.3 Aanpak marktconsultatie Op basis van een gesprek met vertegenwoordigers van het Recreatieschap zijn richtinggevende uitgangspunten voor toekomstig beheer en ontwikkeling van terreinen samengesteld. Daar- na is een presentatiedocument opgesteld. Dit presentatiedocument toont de karakteristieken van de recreatieterreinen en vragen voor beantwoording door marktpartijen, in de trant van ‘Wat is uw visie op beheer en ontwikkeling van de recreatieterreinen?’, ‘Welke rol ziet u hierbij voor uzelf weggelegd?’, ‘Welke voorwaarden stelt u hierbij?’. Het presentatiedocument vormde de basis voor de gesprekken met de marktpartijen en is opgenomen als aparte bijlage. De gespreksverslagen zijn opgenomen als bijlage 4 in het bijlagenrapport. De selectie voor de interviews is voortgekomen uit het netwerk van zowel Grontmij als het Recreatieschap.

3.4 Geconsulteerde (markt)partijen De marktconsultatie is uitgevoerd onder marktpartijen uit verschillende deelsectoren. Hierna volgt eerst een beschrijving van gesproken marktpartijen en daarna van de overige partijen.

Marktpartijen

- NV SRO – SRO is het verzelfstandigde sportbedrijf van de gemeente Amersfoort. Dit sportbedrijf beheert en exploiteert tientallen sport- en recreatievoorzieningen in Amersfoort, Bunschoten, Leusden, Nijkerk, Soest, alsook in Haarlem. SRO is een bekende van het Recreatieschap: het bedrijf verzorgt (deels) het badtoezicht van het Henschotermeer.

- Billy Bird - Billy Bird Park Hemelrijk is een dagattractiepark in Volkel (NB) met een strandbad (zwemmen en waterfietsen) en rondom het water diverse binnen- en buitenattracties. Naast het strand en de speeltuinen/survivaltoestellen ( Outback Challenge ) zijn er onder andere een klimrots met uitkijkpunt, een rondvaartboot, een kabelbaan, een waterglijbaan met bungee-bootjes en een energieneutrale familieachtbaan met een wachttoren. Ook is er een oeverzwaluwenwand.

Pagina 20 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

- Fun Forest – Fun Forest is exploitant van klimparken in Amsterdam en Tegelen en zij heeft een intentieovereenkomst ondertekend met het Recreatischap voor een nieuw klimpark op Kwintelooyen. Bij deze klimparken zijn uiteenlopende klimonderdelen in bomen geplaatst (op 4 tot 15 meter hoogte) en deze zijn met elkaar verbonden aan de hand van touwen, touwladders, bruggen en tok- kelbanen Deelnemers leggen bij hun klimactiviteiten een parcours af van boom naar boom via deze klimonderdelen.

- Pannenkoekenhuis Bergzicht – Pannenkoekenhuis Bergzicht ligt dicht bij het Henschotermeer. Eigenaar is de heer Plantagie, ook eigenaar van pannenkoekenhuis De Langenberg te Ede. De heer Plantagie is eerder door de rentmeester van landgoed Den Treek-Henschoten voorgedragen als potentiële ontwikkelaar/ exploitant van een horecavoorziening aan het Henschotermeer.

- ID&T – ID&T is één van de grootste evenementenorganisators van dance-feesten in Nederland en België. Door de jaren heen is ID&T verantwoordelijk geweest voor tientallen verschillende soorten evenementen in binnen en buitenland. ID&T ontwikkelt concepten voor feesten en organiseert deze feesten vervolgens zelf. Het gaat zowel om indoor- als om outdoor-dance- evenementen. Bekende outdoor-evenementen die door ID&T worden georganiseerd, zijn o.a. Dance Valley (Spaarnwoude), Welcome to the Future (Twiske) en Mystery Land (Floriade).

- ID&Concept Company ID&Concept Company is actief op het gebied van conceptontwikkeling tot en met het realiseren van evenementen en -locaties. Het bureau is betrokken (geweest) bij onder andere de realisatie van Beekse Bergen Outdoor & Event Park, Sportiom Den Bosch en ‘t Curiosahuys Nostalgic Event Centre te Kaatsheuvel.

- Parkeer Service Amersfoort – Parkeer Service is gespecialiseerd in parkeren. Het bedrijf beheert en exploiteert verschillende parkeergelegenheden in Amersfoort en in andere gemeenten. De dienstverlening bestaat uit ‘volledig beheer en exploitatie’ van parkeervoorzieningen, maar ook alleen ‘beheer op afstand’. ‘Beheer op afstand’ wordt momenteel uitgevoerd voor het Henschotermeer. Parkeer Service staat positief tegenover ‘volledig beheer en exploitatie’ van parkeren bij het Henschotermeer.

- Organisatie- en adviesbureau Sport Totaal – Sport Totaal uit Veenendaal organiseert sportieve binnen- en buitenevenementen voor bedrijven, verenigingen, scholen, winkelcentra en particulieren. Om teams beter te laten presteren, iets te vieren of gewoon voor de gezelligheid. Sport Totaal verhuurt tevens attracties en profes- sioneel sport- en spelmateriaal bij zelf georganiseerde evenementen.

- Stranders - Stranders heeft jarenlang de horeca van het strandpaviljoen op Aqua Best verzorgd. Basis hiervoor is een op recreatieterreinen toegespitst horecaconcept dat zich richt op strandbezoekers (vooral gezinnen), particulieren (bruiloften en feesten) en de zakelijke markt (groepsbijeenkom- sten en bedrijfsfeesten).

Overige partijen

- De Heigraaf – Vakantiepark De Heigraaf is een 4-sterren familie camping en zij ligt van alle campings het dichtst bij het Henschotermeer. Het vakantiepark heeft kampeerplaatsen, maar verhuurt en ver- koopt ook chalet en stacaravans. De Heigraaf heeft, anders dan de andere campings, belangstelling getoond voor beheer en exploitatie van het gehele Henschotermeer.

Pagina 21 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

- Laag Kanje - Allurepark Laag-Kanje is een 4-sterren camping met een hoog voorzieningenniveau, gelegen nabij het Henschotermeer. Het vakantiepark beschikt over seizoen- en jaarplaatsen en toeristische plaatsen. Ook zijn er trekkershutten en vrijstaande Finse bungalows.

- ’t Boerenerf - Camping en Kampeerboerderij 't Boerenerf is een gezinscamping met jaar-, seizoens- en toeristische plaatsen, voor senioren en jonge gezinnen. De kampeerboerderij richt zich vooral op kin- derkampen tot 80 personen, waarbij wordt overnacht op een voormalige hooizolder.

- Landgoed De Treek Henschoten (Schoutenhuis) - Landgoed De Treek Henschoten heeft de eigendomsrechten van het Henschotermeer. Haar belangen worden behartigd door de rentmeester van het Schoutenhuis.

- De erven Roghair van Rijn (Schoutenhuis) - De eigendomsrechten van Kwintelooyen zijn deels in handen van de erven Roghair van Rijn. Hun belangen worden behartigd door de rentmeester van het Schoutenhuis.

- De erven Van der Tak (Noorderstaete Rentmeesters) - De erven Van der Tak hebben de eigendomsrechten van het andere gedeelte van Kwintelooyen en hun belangen worden behartigd door Noorderstaete Rentmeesters.

- Recreatieschap Drenthe - Recreatieschap Drenthe is een gemeentelijk samenwerkingsverband voor recreatie en toerisme in de provincie Drenthe en de gemeente Ooststellingwerf (Frl). Het Recreatieschap ontwikkelt en beheert routestructuren, maar houdt zich niet bezig met beheer van recreatieterreinen.

- Recreatieschap Uit®waarde - Uit®waarde beheert, exploiteert en onderhoudt recreatieterreinen (in eigendom) en recreatieve routegebonden infrastructuur. Haar werkgebied ligt globaal tussen Arnhem en Gorinchem. Inzet van Uit®waarde is: het publieke domein kwalitatief en duurzaam in stand houden en -zo mogelijk- uitbreiden.

- Recreatie Gemeenschap Veluwe (RGV) - RGV beheert en exploiteert (dag)recreatieve voorzieningen in voor een breed publiek in Gelder- land en Noord-Limburg. Haar werkgebied ligt globaal tussen Zwolle en Nijmegen. RGV wil in samenwerking met overheid en bedrijfsleven een zo groot mogelijke variatie aan recreatie- en wa- tergerelateerde activiteiten realiseren in een natuurlijke omgeving en daarmee een toonaange- vend aanbieder en platform worden voor gezonde, duurzame recreatie in de buitenlucht. De recreatieterreinen zijn in eigendom bij RGV.

- Staatbosbeheer - Staatsbosbeheer beheert in opdracht van de Rijksoverheid in totaal 250.000 hectare natuur. Het grootste deel (92%) hiervan is toegankelijk voor het publiek. Staatsbosbeheer kiest voor duurzaam beheer van natuur die meerdere functies vervult. Dat betekent niet alleen aandacht voor natuur maar ook voor recreatie, landschap en cultuurhistorische waarden.

- Natuurmonumenten - Natuurmonumenten is een vereniging met meer dan 800.000 leden, met een gezamenlijk doel: zorgen voor natuur in Nederland. Natuurmonumenten beheert in totaal 355 natuurterreinen met een gezamenlijke oppervlakte van ruim 100.000 hectare.

- Het Utrechts Landschap - Stichting Het Utrechts Landschap beschermt natuur en cultureel erfgoed in de provincie Utrecht. Sinds 1927 heeft Het Utrechts Landschap ruim 4.700 hectare natuurgebied en vele boerderijen, kastelen, landgoederen en molens in beheer genomen.

Pagina 22 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

- Gebruikersplatform Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug – Het Gebruikersplatform NPUH bestaat uit 14 leden, die de belangen vanuit verschillende typen gebruikers vertegenwoordigen. Zo zijn wandelaars, fietsers en ruiters vertegenwoordigd. Maar ook vanuit onderwijs, minder validen en de VVV is vertegenwoordiging aanwezig. Het Gebrui- kersplatform komt enkele keren per jaar bijeen.

3.5 Resultaten van de marktconsultatie Deze paragraaf vat de resultaten van de marktconsultatie samen. Gespreksverslagen van geconsulteerde marktpartijen zijn als bijlage 4 in het bijlagenrapport opgenomen.

Visie op beheer en exploitatie van recreatieterreinen NV SRO toont belangstelling voor het overnemen van beheer en exploitatie van alle vier recreatieterreinen. Het Henschotermeer trekt daarbij de grootste aandacht, doordat vooral dit terrein zich leent voor het benutten van ondernemerschap. NV SRO sluit Doornse Gat en Gravenbol niet uit van een overname. De inspanningen blijven dan beperkt tot toezicht en onderhoud tegen een (vaste) vergoeding.

NV SRO wenst duidelijke kaders voor het beheren en exploiteren van de recreatieterreinen, zodat zij weet welke ‘speelruimte’ zij kan benutten en welke verplichtingen zij moet nakomen. NV SRO wenst grip te kunnen (blijven) houden op de bedrijfsvoering en het exploitatieverloop. Dit wordt bemoeilijkt door de weersafhankelijkheid en de vrije toegankelijkheid van terreinen, wat negatieve spanning oplevert voor de financiële resultaten, ondanks adequate beheersing van exploitatiekosten. Aanvullende horecavoorzieningen bij het Henschotermeer en Kwinte- looyen kunnen de exploitatie gedeeltelijk stabiliseren, bij voorkeur aangevuld met een wellnessvoorziening bij het Henschotermeer. NV SRO ziet geen belemmeringen in het mede huisvesten van een langlaufvereniging, daarover dienen dan nadere afspraken te worden gemaakt.

Camping De Heigraaf ligt direct naast de recreatieplas. De campingeigenaar heeft belangstelling voor het beheren en exploiteren van alleen het Henschotermeer, inclusief het realiseren en exploiteren van een horecavoorziening, enkele kleine winkeltjes ( shops ) en enige aanvullende recreatieve functies (zie ook de paragraaf over gesprekken met campingeigenaren).

Visie op de ontwikkeling van recreatieterreinen / toekomstige marktconcepten De geconsulteerden hebben allen hun visie op de recreatieterreinen gegeven. Deze visies wij- ken onderling van elkaar af, doordat partijen een uiteenlopende achtergrond hebben (beheer van sport- en recreatievoorzieningen, horeca, outdoor activiteiten, et cetera). Waar het een overall visie betreft, hebben wij deze samengevat.

Gewezen wordt op het ontstaan van de terreinen, inmiddels tientallen jaren geleden. Recreatie- behoeften en -gedrag zijn in de loop der tijd ingrijpend veranderd. Uitstapjes duren korter, re- creanten willen (snel) meer beleven, horeca is vanzelfsprekend, bereidheid bestaat om bestedingen te doen en bij tegenvallend weer moeten er alternatieven zijn. Gezamenlijk gedragen wordt dat de vier terreinen zijn achtergebleven bij de hedendaagse ontwikkelingen.

Vrij vertaald benoemen de geconsulteerden de volgende marktconcepten voor de terreinen: • Henschotermeer: ‘intensieve (water)recreatiebeleving’. Vooral NV SRO en de omliggende campings gaan hierop in. Een concept dat zich vooral richt op intensieve recreatie, bestaand uit strandrecreatie, multifunctionele horeca, outdoor voorzieningen (klimtoren, klimpark, outdoor gaming ), lichte evenementen en regelmatig spelen sportactiviteiten. Het Henschoter- meer mag geen overlast bezorgen aan de omgeving, laten de campingeigenaren weten; • Doornse Gat en Gravenbol: ‘rustieke natuur’. Extensieve recreatie is hierbij de meest verre- gaande vorm van recreatie, low profile en met incidenteel eventueel ‘lichte’ activiteiten zoals excursies en educatie-speldagen; • Kwintelooyen: ‘spannend en divers’. Gebruik maken van de potentie van het afwisselende terrein. NV SRO benadrukt extensieve recreatie met (ondersteunende) horeca, Fun Forest en Sport Totaal vullen dit aan met outdoor activiteiten, Billy Bird ziet mogelijkheden voor een themapark, ID&T heeft grootschalige evenementen voor Kwintelooyen in gedachten. Dit

Pagina 23 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

laatste loopt wellicht erg uit de pas. Als beoogde Poort naar het Nationaal Park wordt Kwin- telooyen een intensievere en meer toegespitste recreatieve functie toegeschreven dan dat nu het geval is.

Visie op aanvullende horecavoorzieningen Het Henschotermeer en Kwintelooyen staan in de belangstelling van marktpartijen voor aanvullende horecavoorzieningen. Deze horecavoorzieningen zijn onderling afwijkend: • Henschotermeer NV SRO, pannenkoekenhuis Bergzicht en camping De Heigraaf tonen belangstelling voor het realiseren en exploiteren van een (multifunctionele) horecavoorziening, bij voorkeur dicht bij de ingang. Ofschoon de visies van de partijen onderling afwijken, zijn daar de volgende overeenkomsten, op hoofdlijnen: de horecavoorziening richt zich tijdens het hoogsei- zoen op strandbezoekers en tijdens het laagseizoen op zakelijke bijeenkomsten, bedrijfsfeesten, particuliere partijen en passanten. Deze passanten maken gebruik van bijvoorbeeld een (buffet) restaurant. In verband met de verschillende doelgroepen wijst Stranders op de noodzaak van een doordacht flexibel horecaconcept, dat passend aan de behoeften van de verschillende doelgroepen tegemoet te komen. Afhankelijk van de visie (accent op strandbezoek of juist zakelijk en met feesten) en het ambitieniveau meet de horeca 400 m 2 tot maximaal circa 1200 m 2. Meer volume biedt hierbij meer mogelijkheden voor multifuncti- oneel gebruik. NV SRO en De Heigraaf willen de horecavoorziening alleen realiseren in combinatie met het beheer van het gehele recreatieterrein. NV SRO denkt daarbij aan het integreren van één of enkele andere functies (zoals wellness ) bij de horeca. Pannenkoe- kenhuis Bergzicht heeft geen belangstelling voor de exploitatie van het gehele recreatieterrein, dat laat deze onderneming aan anderen over. Niet gedacht wordt overigens aan een pannenkoekenhuis. Een voorwaarde voor het investeren in horeca bij het Henschotermeer is voor alle drie partijen: geen andere horeca-exploitant op het terrein. • Kwintelooyen Pannenkoekenhuis Bergzicht heeft belangstelling voor horeca op Kwintelooyen. NV SRO staat hier ook positief tegenover, mits gekoppeld aan beheer van het gehele recreatieterrein en desgewenst in combinatie met een bezoekerscentrum, onder nader te bepalen voorwaarden. Partijen zijn van mening dat de horecavoorziening volledig zelfstandig moet kunnen functioneren en niet ondergeschikt mag zijn aan het bezoekerscentrum of een motor- crossvereniging. Het gedachte ambitieniveau ligt op dat van een pannenkoekenhuis tot een eenvoudig a la carte restaurant . Partijen hechten zeer aan een verbeterde ontsluiting van de N233 naar het recreatieterrein.

Visie op outdoor voorzieningen Fun Forest en Sport Totaal hebben interesse in outdoor activiteiten bij het Henschotermeer en Kwintelooyen. Voor een klimpark op Kwintelooyen is inmiddels een intentieovereenkomst ondertekend door het Recreatieschap en Fun Forest. Voor het Henschotermeer wordt gedacht aan een klimpark/-toren, kabelbaan en/of outdoor gaming . Fun Forest en Sport Totaal wijzen erop dat outdoor activiteiten substantiële meerwaarde toevoegen aan de basisfunctie van recreatieterreinen en zo bijdragen aan een eigentijds marktconcept. Zij geven ook aan dat outdoor voorzieningen arbeidsintensief zijn en in slechts bescheiden opbrengsten resulteren voor het Recreatieschap (en soms zelfs geld kunnen kosten).

Visie op evenementen ID&Concept Company noemt als voorwaarde voor een succesvolle evenementenlocatie de koppeling van een overdekte evenementenruimte ( eventcenter ) aan horeca (restaurant/café), outdoor mogelijkheden en verblijfsmogelijkheden. Een gunstig financieel perspectief is er vooral bij evenementenlocaties die zich op zowel publieke als besloten evenementen richten. ID&T heeft vooral belangstelling voor grootschalige evenementen op Kwintelooyen, wat verband houdt met het afwisselende landschap van bos, open ruimte en aanzienlijke hoogteverschillen. Het bureau geeft aan ‘daar goed voor te willen betalen’. Wij vertalen dit naar € 25.000,-- tot € 50.000,-- per evenement, afhankelijk van onderhandeling tussen partijen. Voor grootschalige evenementen op het Henschotermeer bestaat in mindere mate belangstelling bij ID&T. Dat hangt vooral samen met het terrein. ID&Concept Company en ID&T zijn van mening dat incidentele evenementen het marktconcept van een recreatieterrein kunnen versterken.

Pagina 24 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

Visie op parkeren (Henschotermeer) Parkeer Service verricht in opdracht van het Recreatieschap momenteel ‘beheer op afstand’ ten behoeve van betaald parkeren bij het Henschotermeer. Haar visie: parkeren moet niet worden beoordeeld als ‘Dat doe ik er even bij’, maar als zelfstandige bedrijfsactiviteit met enerzijds effectieve inspanningen en anderzijds efficiënte kosten. Parkeer Service is bereid om haar dienstverlening aan het Recreatieschap van ‘beheer op afstand’ uit te breiden tot ‘volledig beheer en exploitatie’. Hieraan zijn extra kosten verbonden. Of Parkeer Service hiermee besparingen kan realiseren voor het Recreatieschap, is tijdens het gesprek niet bevestigd.

3.6 Resultaten van gesprekken met landgoedeigenaren Kwintelooyen kent twee landgoedeigenaren, zij worden vertegenwoordigd door Noorderstaete Rentmeester en het Schoutenhuis. Het Schoutenhuis vertegenwoordigt ook de landgoedeigenaar van het Henschotermeer.

Kwintelooyen Noorderstaete Rentmeesters en het Schoutenhuis zijn positief over aanvullende voorzieningen en/of evenementen op dit recreatieterrein. Noorderstaete Rentmeesters geeft echter aan dat de voorkeur van de landgoedeigenaar uitgaat naar het beëindigen van de erfpachtovereenkomst, waarbij de rechten terugvallen naar de eigenaar. De eigenaar wil het gebied (zelf) beheren en ontwikkelen, inclusief enkele rode ontwikkelingen. Dagrecreatie blijft daarbij mogelijk en er is ruimte voor horeca en een bezoekerscentrum, onder nader te bepalen voorwaarden. Vanwege deze ‘herziene’ visie staat de landgoedeigenaar niet (meer) positief tegenover ontwikkelingen door het Recreatieschap. Indien het Recreatieschap besluit om Kwintelooyen niet meer zelf te beheren, verwacht de landgoedeigenaar dat deze als eerste wordt gevraagd om deze taak over te nemen.

Henschotermeer Het Schoutenhuis wijst op een clausule in de overeenkomst tussen de landgoedeigenaar en het Recreatieschap. Deze clausule bepaalt dat het Recreatieschap zich heeft verplicht om binnen 2 jaar na 2005 een horecavoorziening te realiseren en jaarlijks € 13.750,-- ten gunste te laten komen van de landgoedeigenaar. Aan deze verplichting is tot dusverre niet voldaan. Het Schou- tenhuis is hier niet positief over, maar heeft nog niet nadrukkelijk op deze extra financiële afdracht gestaan (dit kan veranderen). Bij het nalaten van de inspanningsverplichting is de landgoedeigenaar vrij om zelf een horecagelegenheid te ontwikkelen (desnoods op het gehuurde terrein van het recreatieschap). Het Schoutenhuis spreekt zich positief uit over: • aanvullende voorzieningen bij het Henschotermeer, zolang deze renderend zijn voor de landgoedeigenaar. De rentmeester eist vooraf instemming bij deze aanvullende functies; • het volledig naar het Henschotermeer laten terugvloeien van toeristenbelasting, geïnd bij de omliggende campings van het Henschotermeer; • het betalen van een vergoeding door de omliggende campings aan het Recreatieschap in verband met het ‘gratis’ gebruik van het Henschotermeer door campinggasten.

3.7 Resultaten van gesprekken met campingeigenaren De campingeigenaren van De Heigraaf, Laag Kanje en ’t Boerenerf hebben samen met het Re- creatieschap een visie opgesteld voor het Henschotermeer als toekomstige toeristische poort voor sport en spel. Onderstaand volgen relevante hoofdlijnen van deze visie, daarna de resultaten van de gesprekken met de campingeigenaren.

Visie Toeristische Poort Henschotermeer Campingeigenaren en het Recreatieschap willen het gebied recreatief ontwikkelen en de uitstraling geven van een Toeristische Poort. In verband hiermee moet de toegankelijkheid worden verbeterd en is een forse impuls nodig in aanvullende voorzieningen bij het Henschotermeer, zoals een jaarrond te exploiteren horecavoorziening, een klim-/speelbos, een uitzichttoren met klimwand, een tokkelbaan en uiteenlopende speelvoorzieningen. De belangrijkste aanvullende voorziening bestaat uit een nieuw te realiseren horeca, op de locatie van het huidige beheerkantoor en indien dit niet mogelijk is, als onderdeel van een nieuwe centrumvoorziening op het

Pagina 25 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

grondgebied van De Heigraaf. Partijen staan open voor evenementen, onder andere op de par- keerterreinen, en zolang deze geen overlast bezorgen voor de omgeving.

Gesprekken met de campingeigenaren De campingeigenaren van De Heigraaf, Laag Kanje en ’t Boerenerf zijn van mening dat de gewenste ontwikkeling naar de Toeristische Poort niet van hen worden verwacht, dit is niet hun directe belang en verantwoordelijkheid. De bijdrage van de campings bestaat uit de afgedragen toeristenbelasting en, voor zover gewenst, het meedenken bij het proces naar de gewenste Toeristische Poort. Binnen het werkveld van Henschotermeer en campings dienen partijen elkaar te versterken (bijvoorbeeld via gezamenlijke arrangementen) en elkaar niet te bijten (bijvoorbeeld door geluidsoverlast bij evenementen).

Betrokkenheid bij beheer Henschotermeer De Heigraaf heeft -anders dan de andere campingeigenaren- belangstelling voor het beheren en exploiteren van het Henschotermeer, inclusief het realiseren en exploiteren van een horecavoorziening. De Heigraaf stelt zich bereid om hiervoor een plan op te stellen. Het Recreatie- schap en De Heigraaf hebben aan de hand van een intentieovereenkomst verklaard toe te werken naar helderheid over de mogelijke invulling van hun toekomstige samenwerking, uiterlijk per 1 december 2010 (op deze datum loopt de intentieovereenkomst af).

3.8 Resultaten van gesprekken met andere recreatieschappen Vanuit de klankbordgroep is aangedrongen op inzicht in de wijze waarop andere recreatieschappen met beheer, exploitatie en ontwikkeling van recreatieterreinen omgaan. Daarvoor zijn gesprekken aangegaan met deze recreatieschappen. Onderstaand volgen hiervan de resultaten, waarbij ook inzicht wordt gegeven in de achtergrond van deze recreatieschappen en hun ontwikkeling in de afgelopen decennia.

- Recreatieschap Drenthe – Recreatieschap Drenthe is een gemeentelijk samenwerkingsverband op het gebied van Re- creatie en Toerisme in de provincie Drenthe en de gemeente Ooststellingwerf (Frl). Om deze samenwerking zo goed mogelijk te coördineren zijn al in 1974 drie Recreatieschappen gevormd die in 1998 tot één Recreatieschap Drenthe zijn gefuseerd. En in 2007 is ook de Friese gemeente Ooststellingwerf bij het Recreatieschap Drenthe aangesloten. Recreatieschap Drenthe heeft geen terreinen in eigendom en beheer. Haar takenpakket wordt onderverdeeld in: • Advisering • Voorlichting en kennisontwikkeling • Planontwikkeling • Projectontwikkeling en uitvoering • Ontwikkeling en beheer van routestructuren • Kwaliteitsbewaking

Jaarlijks wordt door de aangesloten gemeenten een bedrag voor dit fonds beschikbaar gesteld. Dit bedrag is gebaseerd op een component dagrecreatie (een vaste bijdrage per gemeente) en een variabele component (gebaseerd op de toeristische overnachtingen in een gemeente). Met andere woorden: een deel van de toeristenbelasting wordt feitelijk via het Recreatieschap Dren- the ingezet. De omvang van het fonds 2009 bedraagt € 350.000. Inmiddels heeft het fonds zijn effectiviteit bewezen. Gemiddeld wordt ruim € 1.000.000,- per jaar geïnvesteerd.

- Recreatieschap Uit®waarde - Sinds begin jaren '70 waren de recreatieschappen ‘Lingegebied’, ‘Nederrijn, Lek en Waal’ en ‘Over-Betuwe’ als Gemeenschappelijke Regeling betrokken bij toeristische en recreatieve ontwikkelingen. Binnen deze regeling werkten 16 gemeenten samen aan belangenbehartiging op het gebied van openluchtrecreatie, toerisme, natuur en landschapschoon. Vanuit de wens om niet langer belast te zijn met beleid en uitvoering is een verzelfstandigingsproces ingezet.

Besloten is destijds voor het voortbestaan van de Recreatieschappen, maar met een ingrijpend veranderde rol: niet langer belast met beleid en uitvoering, maar het vervullen van aandeelhou-

Pagina 26 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

derschap en zo nodig gebruikmaken van hun verordenende bevoegdheid. Tevens fungeren zij als platform voor discussies over ontwikkelingen op het gebied van recreatie en toerisme.

De verzelfstandiging is vormgegeven door het oprichten van enkele vennootschappen met elk een taak en een geminimaliseerde gemeenschappelijke regeling voor de Recreatieschappen: een vennootschap voor uitvoeringszaken, een vennootschap voor eigendommen (overdracht van onroerend goed) en een vennootschap voor tijdelijk personeel (fungeert als detacheringbu- reau). Bij de verzelfstandiging is een afkoopsom betaald voor het toen toekomstige beheer.

De wijze waarop Uit®waarde in deze tijd met beheer en exploitatie van haar recreatieterreinen omgaat, is als volgt: Uit®waarde werkt vanuit haar strategische visie (‘beleidsplan’). Daarbij richt zij zich op kostendekkend exploiteren (voor zover mogelijk) en grondwaarde ontwikkeling. Voor dat laatste gaat zij samenwerking aan met het bedrijfsleven (niet zelf doen), dat grond kan overnemen en zelf voor ontwikkeling zorgt. Zo gaat de grondwaarde omhoog en komen extra opbrengsten binnen met een positief effect op het exploitatieresultaat van de recreatieterreinen. Binnen de exploitatie doet ‘Uit®waarde’ steeds minder zelf: beheer, toezicht en onderhoud van terreinen, al zijn er ook meerjarige onderhoudscontracten met derden afgesloten. Cruciaal zijn: • eigendomsverhoudingen (grond in volledig eigendom van ‘Uit®waarde’); • een sterke financiële positie (ten behoeve van investeringsmogelijkheden); • managementcapaciteit (met handelingsvrijheid binnen de gestelde kaders); • ruimtelijke en planologische mogelijkheden (bestemmingsplannen en EHS). Eerder organiseerde Uit®waarde ook zelfstandig evenementen, maar per 1 januari 2010 is haar evenementenbedrijf overgegaan naar een private partij ‘Omnivents’.

Geconfronteerd met het scenario over het afstoten van een of enkele recreatieterreinen door het Recreatieschap UHVK maakt ‘Uit®waarde’ kenbaar positief te staan tegenover het overnemen van (een of enkele van) deze terreinen. Bij voorkeur binnen een model van eigendoms- overdracht, ontwikkelingsmogelijkheden en een eenmalige afkoopsom, en anders binnen een model van algemeen beheer en onderhoud gekoppeld aan een daartoe strekkende structurele bijdrage. De recreatieve bestemming van de terreinen kan daarmee worden zeker gesteld.

- Recreatieschap RGV – RGV is per 31 december 1998 verzelfstandigd. Drijfveer hiervoor was de ontwikkeling naar vraaggericht werken vanuit een marktgericht bedrijf in plaats van aanbodgericht werken vanuit een subsidiegedreven organisatie. RGV heeft als kernactiviteit het laten exploiteren van dagrecreatieve voorzieningen voor een breed publiek.

De wijze waarop RGV met beheer en exploitatie van recreatieterreinen omgaat, is als volgt: RGV werkt vanuit de filosofie dat permanente innovatie cruciaal is voor de continuïteit van recreatieterreinen. Voor het realiseren van deze innovatie schakelt zij waar mogelijk het bedrijfsleven in. Voor algemene beheertaken zoals onderhoud en (waar mogelijk) toezicht, maar vooral voor ontwikkeling van recreatieterreinen. Dit, gecombineerd met een marktgerichte en zakelijke aanpak, heeft geleid tot verbeterde financiële resultaten en meer continuïteit. Voor de toekomst handhaaft RGV deze strategie, maar zij is kritischer in haar afwegingen rond investeringen. Dit houdt vooral verband met de economische recessie en de relatief lage directe toegevoegde financiële waarde van investeringen in de recreatiesector.

Geconfronteerd met het scenario over het afstoten van een of enkele recreatieterreinen door het Recreatieschap UHVK, wijst RGV op de noodzakelijke schaalgrootte als voorwaarde voor RGV voor de middellange termijn. Vrij vertaald staat RGV niet onwelwillend tegenover het overnemen van het beheer van een of enkele recreatieterreinen op de Utrechtse Heuvelrug.

3.9 Resultaten van gesprekken met natuurbeherende instellingen In de consultatie van de gesprekken met natuurbeherende organisaties is met name ingegaan op de terreinen Gravenbol en Doornse Gat. Henschotermeer en Kwintelooyen lenen zich in onze ogen minder voor inrichting als natuurgebied vanwege de huidige recreatieve voorzieningen en de plannen voor de ontwikkeling van de terreinen. Provincie Utrecht heeft in haar beleid be-

Pagina 27 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

paald welke gebieden onder de invloedssfeer vallen van welke natuurbeherende organisatie. Voor Gravenbol geldt dat dit in de invloedssfeer valt van Het Utrechts Landschap, Doornse Gat ligt in de invloedssfeer van Natuurmonumenten. Voor de volledigheid hebben we ook Staats- bosbeheer geconsulteerd.

- Het Utrechts Landschap - Het Utrechts Landschap staat open voor overname van het beheer en onderhoud van het terrein Gravenbol, mits het beheer wordt afgekocht. Zij geven aan dat zij een natuurdoelstelling hebben, wat betekent dat zij het als zodanig zullen inrichten en dat mogelijk een deel van de recreatieve mogelijkheden op het terrein zal verdwijnen. In ieder geval zullen zij het inrichten voor extensief recreatief medegebruik (wandelen), tenzij dit conflicteert met de natuurdoelstel- lingen. Zij sluiten echter niet uit dat de andere recreatieve voorzieningen mogelijk behouden blijven. Het Utrechts Landschap wil alleen beheer overnemen als zij ook de grond in eigendom krijgen. Dit heeft te maken met de veiligheidsdoelstelling, die zij hanteren: zij willen verzekeren dat het terrein duurzaam als natuurgebied blijft ingericht.

- Natuurmonumenten - Natuurmonumenten staat open voor overname van beheer en onderhoud van het terrein Doornse Gat. Natuurmonumenten heeft nu al veel terreinen in eigendom rondom Doornse Gat en het terrein kent hoge natuurwaarden. Het behoud van de huidige functie is daarbij ook mogelijk. Op de Utrechtse Heuvelrug is Natuurmonumenten al veel bezig met recreatie. Natuur- monumenten wil het beheer en onderhoud overnemen onder voorwaarde van het maken van goede afspraken over financiën. Natuurmonumenten heeft geen gelden beschikbaar om het terrein te kopen. Voor het beheer en onderhoud zou een vergoeding moeten worden gegeven, overdracht van het terrein in de vorm van een afkoopsom. In algemene zin heeft Natuurmonu- menten haar terreinen in eigendom. Ze werken echter ook met erfpachtconstructies voor beheer en onderhoud.

- Staatsbosbeheer - Staatsbosbeheer staat open voor overname van beheer en onderhoud van een van beide terreinen. Vanwege een ruil in invloedssferen waar nu over wordt gesproken met Het Utrechts Landschap zal mogelijk in de toekomst Gravenbol in de invloedssfeer van Staatsbosbeheer komen te liggen. Staatsbosbeheer heeft, naast een natuurdoelstelling ook een doelstelling ten aanzien van recreatie. Staatsbosbeheer geeft aan dat zij alleen willen praten over beheer en onderhoud van terreinen wanneer de overdracht vergezeld gaat van een beheersbudget. Ook zij hebben te maken met financiële tekorten ten aanzien van het beheer en onderhoud van hun gebieden.

3.10 Resultaten van enquête onder Gebruikersplatform NPUH In hoofdstuk 2 hebben we per terrein beschreven wat de aanvullende wensen zijn vanuit het Gebruikersplatform NPUH. In algemene zin zien we dat men tevreden is over de huidige inrichting van de terreinen. Voor ruiterrecreatie en minder validen is er in een aantal terreinen nog wel verbetering mogelijk. Maar over het algemeen is men over de aanwezige voorzieningen en de staat van het beheer en onderhoud wel tevreden.

Per terrein variëren de verbetersuggesties van het Gebruikersplatform. Het aanbod van verhar- de paden bij het Henschotermeer en de mogelijkheden om je fiets te stallen worden als verbe- terpunt genoemd. Evenals de wandelvoorzieningen (routes, startpunt, ontbrekende paaltjes) en eenvoudige aanbindvoorzieningen / stands bij Kwintelooyen, de horeca bij Doornse Gat en de toegankelijkheid voor minder validen en hengelaars bij Gravenbol.

De vrije toegankelijkheid van de vier recreatieterreinen wordt door het Gebruikersplatform belangrijk geacht. Commercialisering van de terreinen wordt dan ook als onwenselijk gezien. Het Gebruikersplatform voorziet dat, bij de intrede van marktpartijen in de exploitatie van de terreinen, de openbare toegankelijkheid in het gedrang komt. Het gevolg kan zijn dat de kwaliteitsbewaking negatief beïnvloed wordt door de focus op kostenbesparing.

Pagina 28 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

Enkele vertegenwoordigers vanuit het Gebruikersplatform zien in de toekomst een rol voor de eigen organisatie weggelegd in het beheer en (klein) onderhoud van de terreinen.

3.11 Conclusies

• De markt beoordeelt het aanbod van de recreatieterreinen als achtergebleven bij de ontwikkelingen. Zij ziet voor de toekomst de volgende kansrijke marktconcepten: - Doornse Gat en Gravenbol: ‘rustieke natuur’. Beide terreinen worden door de markt geschikt geacht voor extensieve vormen van recreatie, zoals wandelen, fietsen en vissen. Intensief gebruik verstoort de natuurlijke uitstraling van de terreinen. Kleinschalige activiteiten, zoals excursies en educatie-speldagen voor scholen passen hier ook goed; - Kwintelooyen: ‘spannend en divers’. De hoogteverschillen in Kwintelooyen vormen het unieke karakter van het terrein, waardoor een spannend en gevarieerd landschap ontstaat voor intensievere recreatie. Naast wandelen en fietsen, is dit terrein met name geschikt voor de meer actievere outdoor-activiteiten als recreatieve paardensport en mountainbiken. Bij dit intensievere gebruik past ook een kwalitatief hoogwaardige horecagelegenheid, passend bij het terrein (dus niet grootschalig). Het terrein leent zich voor middelgrote evenementen (mede afhankelijk van de toekomstige ontsluiting van het terrein) en aanvullende ‘spannende’ outdoor-voorzieningen als een klimpark, kabelbaan, highlandgames, survivalbaan etc; - Henschotermeer: ‘intensieve (water)recreatiebeleving’. Het Henschotermeer kenmerkt zich door de strand- en waterbeleving. Toekomstige ontwikkelingen dienen hierop in te spelen. Bij het intensieve gebruik past een grootschalige horecagelegenheid die qua concept aansluit op de strand- en waterbeleving van het terrein. Het terrein leent zich bij uitstek voor een totaalbeleving, waarbij de natuur en de recreatieve activiteiten en voorzieningen samensmelten tot één uniek concept. Hoewel het Henschotermeer aan een aantal randvoorwaarden voldoet (zoals parkeergelegenheid) leent het terrein zich volgens de markt, door haar weinig variërende landschap, in mindere mate voor (grotere) evenementen. Het terrein leent zich juist wel voor aanvullende voorzieningen voor alle leden van het gezin (levend tafelvoetbal, luchtkussens, etc.). Daarnaast biedt de grote aantrekkingskracht van het terrein ook mogelijkheden voor bijvoorbeeld een (thematische) wellnessvoorziening.

• Vanuit de markt bestaat belangstelling voor het volgende: - het overnemen van beheer en exploitatie van alle vier recreatieterreinen. Exploitanten verwachten meer van een overname van het Henschotermeer en in mindere mate Kwintelooyen, doordat zij bij deze terreinen hun ondernemerschap meer kunnen benutten. Exploitanten zullen maatregelen nemen om de exploitatieopbrengsten te stabiliseren, zodat zij grip krijgen op de bedrijfsvoering en het exploitatieverloop. De wens voor het omheinen van een recreatieterrein komt dan in beeld; - het voor eigen rekening en risico realiseren en jaarrond exploiteren van multifunctionele horecavoorzieningen bij het Henschotermeer en Kwintelooyen. Dit maakt combinaties met verenigingruimte (Henschotermeer) en bezoekerscentrum (Kwintelooyen) mogelijk, zij het onder nader te bepalen voorwaarden; - het realiseren van outdoorvoorzieningen bij het Henschotermeer en Kwintelooyen. Vooral de laatste is in trek bij marktpartijen. Outdoorvoorzieningen versterken het pro- ductaanbod, maar zij leveren naar verwachting slechts een beperkte financiële bijdrage aan het Recreatieschap; - het organiseren van (grootschalige) evenementen op Kwintelooyen (groot rendement). Voor lichtere evenementen komt het Henschotermeer in aanmerking (klein rendement).

• De Recreatieschappen Drenthe, Uit®waarde en RGV noemen de hiernavolgende cruciale factoren voor optimaal beheer, exploitatie en ontwikkeling van recreatieterreinen: - voldoende ‘speelruimte’ en handelingsvrijheid op basis van richtinggevende kaders; - passende eigendomsverhoudingen. Grond in eigendom van het Recreatieschap dan wel verhoudingen die positief kunnen worden beïnvloed voor ontwikkelingsmogelijkheden; - een sterke financiële positie van het Recreatieschap met investeringsmogelijkheden;

Pagina 29 van 56

Wat vindt de markt van de terreinen?

- managementcapaciteit. Zowel voor beheer als voor ontwikkeling van terreinen; - ruimtelijke en planologische mogelijkheden. Bestemmingsplannen en EHS; - schaalgrootte. Voor effectief en efficiënt heer en ontwikkeling van terreinen.

• Het Schoutenhuis (als vertegenwoordiger van de landgoedeigenaar van het Henschoter- meer) en Noorderstaete Rentmeesters tonen weinig geduld (meer) bij initiatieven van het Recreatieschap voor het realiseren van aanvullende voorzieningen op de recreatieterreinen. Dit houdt verband met het uitblijven van ontwikkelingen op de terreinen in combinatie met hun focus op ‘ontwikkelen van landgoed’. Ongeacht wat de toekomst biedt, Noorder- staete Rentmeesters en het Schoutenhuis dienen nadrukkelijk bij ontwikkelingen door het Recreatieschap te worden betrokken.

• Natuurbeherende organisaties geven aan open te staan voor overnemen van de terreinen. Zij geven aan een natuurbehouddoelstelling te hebben en mogelijk de recreatieve functie anders in te gaan vullen. Verder willen zij gecompenseerd worden voor hun inspanningen.

• Het Gebruikersplatform NPUH ziet met name mogelijkheden voor verbetering van de inrichting van de terreinen als het gaat om ruiterrecreatie en de toegankelijkheid voor minder- validen. Het behoud van de vrije toegankelijkheid vindt men van belang. Voor het beheer en klein onderhoud kan mogelijk een beroep gedaan worden op een aantal gebruikersgroepen.

Pagina 30 van 56

4 De balans opmaken

Op basis van de belangrijkste conclusies ten aanzien van het gebruik van de recreatieterreinen, de ontwikkelingen in de markt, het vigerende beleid, de financiële analyse en de marktconsultatie maken we in dit hoofdstuk de balans op.

De recreatieterreinen vervullen een substantiële maatschappelijke dagrecreatieve functie De terreinen hebben aanzienlijke bezoekaantallen: op basis van tellingen van dit jaar en extrapolatie schatten we de bezoekersaantallen voor het Henschotermeer in 2010 op 235.000 bezoekers (waar dit volgens onze ramingen in 2009 zelfs 300.000 bezoekers zijn geweest). Maar ook de andere terreinen Kwintelooyen (ca. 133.000), Gravenbol (ca. 100.000) en Doornse Gat (ca. 82.000) trekken relatief veel bezoekers.

Een groot deel van de bezoekers komt uit de directe omgeving, dat wil zeggen binnen zo’n 30 kilometer afstand van de terreinen. De aanwezigheid van de terreinen voorziet in de behoefte van mensen om dichtbij huis te recreëren. Het aanbod van de recreatieterreinen voorziet daarnaast ook in de behoefte van de overheid om beweging te stimuleren. Veel mensen uit de omgeving maken immers gebruik van deze terreinen om sportief te recreëren.

Daarnaast wordt het belang van zwemwaterlocaties in de stedelijke omgeving door het (voormalige) Ministerie van VROM onderkend. Daarmee hebben ook Gravenbol en Doornse Gat een belangrijke maatschappelijke dagrecreatieve functie.

De recreatieterreinen bieden de mogelijkheid om dagrecreatief gebruik van natuur te reguleren en te zoneren. Drie van de vier terreinen hebben een zogenaamde poort-functie toebedeeld gekregen voor de Utrechtse Heuvelrug. Dit benadrukt de regulerende functie van deze terreinen als het gaat om bezoekersstromen in het Nationaal Park.

De alternatieven zijn in dit deel van de provincie Utrecht in mindere mate aanwezig. De recreatieterreinen aan de westkant van Utrecht liggen op een (te) grote afstand voor de bevolking aan de oostkant kan Utrecht.

Kortom, de recreatieterreinen op de Utrechtse Heuvelrug vervullen op meerdere fronten een belangrijke maatschappelijke en dagrecreatieve functie voor de regionale bevolking.

Financiële noodzaak tot verandering De inkomsten die op de vier recreatieterreinen worden gegenereerd, wegen niet op tegen de kosten voor het beheer en onderhoud van de terreinen. De directe, indirecte en toegerekende overheadlasten van de vier recreatieterreinen bedragen in totaal € 970.000,-- op jaarbasis, terwijl de opbrengsten in totaal uitkomen op € 350.000,--. Dat betekent een tekort van € 620.000,-- per jaar (betreft representatief exploitatiejaar 2009). Omdat het Recreatieschap niet beschikt over een financiële reserve betekenen tegenvallende inkomsten direct hogere kosten voor de deelnemers. Dit is een ongewenste situatie vanuit de deelnemers.

Uit de analyse van de exploitatieresultaten van de vier recreatieterreinen komt naar voren dat substantiële besparingen binnen de huidige exploitaties niet realistisch zijn, bij gelijkblijvend beheer en beleid van het Recreatieschap. Als de deelnemersbijdragen worden teruggedrongen ontstaat er financiële spanning bij het Recreatieschap.

Pagina 31 van 56

De balans opmaken

Het is ook lastig om op korte termijn te komen tot substantiële kostenbesparingen. De exploitatie wordt voor een substantieel deel bepaald door niet of nauwelijks beïnvloedbare zware ‘vaste’ lasten, zoals lasten voor personeel (op basis van cao Provincies), overhead, afschrijving en rente, en onderhoud (nodig voor instandhouding van de terreinen). Er moet vanuit gegaan worden dat pas na een aantal jaren besparingen worden gerealiseerd die ertoe bijdragen dat de exploitatie van de terreinen financieel gunstiger wordt.

Hieruit volgt de noodzaak om op een andere manier tegen de terreinen aan te kijken. Een nieuwe aanpak is gewenst.

Recreatieve noodzaak tot vernieuwing en kwaliteitsverbetering Naast de financiële noodzaak tot verandering, zien we ook vanuit recreatieve invalshoek een noodzaak tot vernieuwing en kwaliteitsverbetering van de huidige terreinen. De vier terreinen voldoen namelijk niet meer aan de eisen en wensen van de huidige recreant. De recreant van nu is op zoek naar beleving en vraagt om kwaliteit. Er is een zeer groot aanbod aan vrijetijdsactiviteiten, dat onderling met elkaar concurreert. Elders in Nederland zien we dat terreinen een ontwikkeling doormaken naar een combinatie van publieke en private commerciële voorzieningen en het toevoegen van beleving aan het publieke recreatieve aanbod. Er is op de Utrechtse Heuvelrug sprake van verouderd aanbod, waarbij de kwaliteit van enkele voorzieningen te wensen over laat. Vernieuwing en kwaliteitsverbetering van het huidige aanbod is van groot belang om ook in de toekomst de bezoekers te trekken en tevreden te houden. Dit geldt met name voor het Henschotermeer en Kwintelooyen, vanwege het intensievere recreatieve gebruik.

Stevige interesse vanuit de markt Er wordt op dit moment te weinig rendement behaald op de vier recreatieterreinen. Zeker met de bezoekersaantallen van het Henschotermeer moet het naar onze mening mogelijk zijn om meer rendement te behalen. De terreinen hebben door de centrale ligging in een dichtbevolkt gebied een enorme recreatieve potentie. De inrichting sluit echter niet goed aan op de wensen van de huidige gebruikers, die aangeven vooral horecavoorzieningen te missen. De markt toont belangstelling voor aanvullende voorzieningen en activiteiten op de recreatieterreinen. Met name het Henschotermeer en Kwintelooyen zijn interessante terreinen voor marktpartijen vanuit verschillende invalshoeken. Vooral de ontwikkeling van een horecavoorziening bij het Henschotermeer wordt door de markt als zeer kansrijk geacht. De huidige weten regelgeving werpen echter belemmeringen op ten aanzien van de commerciële ontwikkeling van de vier recreatieterreinen.

Tegenstrijdig beleid Wanneer je de diverse beleidsnotities en –visies tegen elkaar afzet en daar de weten regelgeving naast legt, valt op dat er nogal wat tegenstrijdigheid is te constateren. Neem bijvoorbeeld de ligging van de vier terreinen in de Ecologische Hoofdstructuur en de uitgangspunten binnen de bestemmingsplannen van de betrokken gemeenten. Deze kaders bieden weinig tot geen ruimte voor (commerciële) ontwikkelingen. Aan de andere kant zien we dat in de visie ‘Heel de Heuvelrug: Ontdek het Palet’ het Henschotermeer en Kwintelooyen als ‘Poort’ worden aangewezen, waar een hoog voorzieningenniveau gewenst is, waaronder horeca en dagrecreatieve voorzieningen. Dit is in strijd met de uitgangspunten van de EHS en de vigerende bestemmingsplannen. Binnen deze kaders is het dan ook lastig ondernemers te vinden die aan de slag willen met een ontwikkeling op één van de terreinen.

Moeilijke positie Recreatieschap Het Recreatieschap heeft van het bestuur de opdracht gekregen om meer marktgericht te gaan werken met haar terreinen, zodat er meer verdiend kan worden en de kosten voor de terreinen kunnen worden teruggedrongen. Gebleken is dat verschillende ideeën die het Recreatieschap hiervoor heeft uitgewerkt vervolgens worden tegengehouden door gemeenten, waar de terreinen in liggen, vanwege planologische onmogelijkheden. Op geen van de recreatieterreinen wordt bijvoorbeeld door gemeenten planologische ruimte geboden voor grotere evenementen (met significante opbrengsten). Het Recreatieschap heeft diverse ontwikkelingen geïnitieerd, maar deze initiatieven zijn in het oosten van de provincie Utrecht vaak door externe factoren

Pagina 32 van 56

De balans opmaken

gestrand, waar zij in het westen van de provincie Utrecht wel tot succesvolle ontwikkelingen hebben geleid.

Eigendomsverhoudingen zorgen voor beperkt rendement Het feit dat het Henschotermeer en Kwintelooyen niet in eigendom zijn van het Recreatieschap maakt het lastig om een hoog rendement te halen op toekomstige commerciële ontwikkelingen op deze terreinen. Contractueel is vastgelegd dat een deel van de extra opbrengsten terugvloeit naar de eigenaar van het terrein. De door het Recreatieschap geleverde inspanningen leveren uiteindelijk dus maar een beperkte bijdrage aan het dichten van het huidige exploitatietekort. Ook bij andere recreatieschappen zien we dat het in eigendom hebben van de terreinen een belangrijke voorwaarde is voor succes.

Investeringskapitaal ontbreekt: de kost gaat voor de baat uit Uit gesprekken met andere recreatieschappen is gebleken dat het hebben van investeringskapitaal een belangrijke voorwaarde is om ontwikkelingen (zoals een horeca/bezoekerscentrum/ verenigingsruimte) of veranderingen (zoals alternatief beheer) gerealiseerd te krijgen. ‘De kost gaat voor de baat uit’ is hier zeer van toepassing, ook al worden er vooral financiële injecties van het bedrijfsleven verwacht. Risicomijdend gedrag met afwezigheid van investeringsbereid- heid levert een recreatieschap echter minder profijt op dan wanneer er wordt mee-geïnvesteerd: degene die bereid is te investeren en risico te lopen, maakt immers het meeste aanspraak op te behalen rendementen. Het Recreatieschap doet er daarom goed aan financiële middelen te reserveren voor het in gang zetten van de gewenste ontwikkelingen/veranderingen.

Recreatieschappen anno 2010: commercieel vakmanschap vereist In de jaren zestig is door de Rijksoverheid recreatiebeleid ontwikkeld, dat de basis vormt voor de wijze waarop veel recreatieschappen tot aan de eeuwwisseling waren georganiseerd. Ge- meenten werden gevraagd om samen te werken in Gemeenschappelijke Regelingen voor recreatie: de recreatieschappen. De omstandigheden van toen zijn inmiddels echter veranderd, waarmee ook de rol van recreatieschappen verandert. Recreatie is steeds meer van het publieke domein verschoven naar het private domein. De concurrentie van recreatief aanbod is enorm en de recreant wordt steeds kieskeuriger. Dit vraagt om een vraag- en marktgerichte aanpak. In een aantal gevallen is het verzelfstandigen van het Recreatieschap hieraan verbonden.

Er wordt van het Recreatieschap dus steeds meer verwacht. Het gaat niet meer alleen om het beheer en onderhoud van terreinen. Parkeren, aanbestedingen, nieuwe weten regelgeving, gesprekken met marktpartijen, het is maar een greep van de aanvullende werkzaamheden van het Recreatieschap.

We zien dan ook dat het beheer, maar met name ook de exploitatie van recreatieterreinen, in veel andere gebieden in Nederland niet meer in handen is van een recreatieschap. Zeker de exploitatie van recreatieterreinen vergt een bepaalde mate van commercieel vakmanschap dat niet per definitie kan en mag worden verwacht van een overheidsorganisatie als een recreatieschap. Veel recreatieschappen, zoals RGV en Uit®waarde, zoeken om deze reden samenwerking met marktpartijen bij beheer, exploitatie en ontwikkeling van hun recreatieterreinen. Ge- vraagd naar cruciale factoren, worden genoemd: • “voldoende ‘speelruimte’ en handelingsvrijheid op basis van richtinggevende kaders; • passende eigendomsverhoudingen: grond in eigendom van het Recreatieschap dan wel verhoudingen die positief kunnen worden beïnvloed voor ontwikkelingsmogelijkheden; • een sterke financiële positie van het Recreatieschap met investeringsmogelijkheden; • managementcapaciteit (omvang en kwaliteit): zowel voor beheer als voor ontwikkeling van terreinen; • ruimtelijke en planologische mogelijkheden; • schaalgrootte: voor effectief en efficiënt beheer en ontwikkeling van terreinen.

Ook vanuit de eigen ervaring binnen Recreatie Midden-Nederland kan men leren dat deze factoren noodzakelijk zijn. Aan de westzijde van Utrecht is men wel succesvol bij het ontwikkelen van terreinen omdat aan deze factoren beter is voldaan.

Pagina 33 van 56

De balans opmaken

Exploitanten willen grip op exploitaties. Is omheining van een terrein aanvaardbaar? Marktpartijen voor beheer en exploitatie van (dag)recreatieve voorzieningen sturen aan op grip op door hen uitgevoerde bedrijfsvoeringen en exploitaties. Dit om hun financiële risico’s zoveel mogelijk terug te dringen. De grip richt zich vooral op het gedrag van bezoekers binnen hun voorzieningen, het terugdringen en maximaliseren van fluctuerende opbrengsten en het beheersen van kosten. Tegen deze achtergrond zijn scenario’s denkbaar, waarbij exploitanten aansturen op het omheinen van een recreatieterrein. Bezoekers krijgen dan toegang tot dit terrein tegen een vergoeding. Vandalisme (buiten openstellingtijden) is beter te beheersen. En in het geval Henschotermeer kunnen financiële afspraken met campingeigenaren worden afge- dwongen. Het is logisch dat het bestuur van het Recreatieschap zich wenst uit te spreken over het al dan niet toelaten van een omheining rond een recreatieterrein (en daarna geldende entreetarieven) 3. Dit is in onze optiek aan de orde zodra uitgangspunten en eisen worden geformuleerd voor uitbesteed beheer van recreatieterreinen, voorafgaand aan een aanbestedingsprocedure. Exploitanten zijn dan bekend met de hen geboden ‘speelruimte’, op basis waarvan zij aanbiedingen voor het beheer kunnen doen. Van toepassing is overigens: hoe meer ‘speelruimte’ wordt geboden, des te financieel gunstiger dit (ook) voor het Recreatieschap kan zijn.

3 Onze directe opdrachtgever heeft aangegeven, dat het bestuur eerder niet positief was over het omheinen van een recreatieterrein.

Pagina 34 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

5 Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

5.1 Inleiding Op basis van de gesprekken en analyses heeft Grontmij een aantal logische toekomstscenario’s voor nadere uitwerking beschreven. Deze toekomstscenario’s zijn op 24 juni 2010 voorgelegd aan de klankbordgroep, die positief op deze scenario’s heeft gereageerd, maar een aanvulling wenste in de vorm van ‘model Laagraven’. Hierna volgen eerst beschrijvingen van de uitgewerkte scenario’s en daarna per scenario uitwerkingen in financiële, maatschappelijke en organisatorische consequenties, alsmede aan scenario’s verbonden risico’s en aandachtspunten. Het uitgangspunt bij de beoordeling van de scenario’s is, dat er door het Recreatieschap op termijn een robuuste en duurzame begroting kan worden gerealiseerd ten aanzien van het beheer en de exploitatie van de vier recreatieterreinen.

5.2 Beschrijving van scenario’s De volgende scenario’s zijn uitgewerkt: 1. ongewijzigd doorexploiteren; 2. aanvullende voorzieningen; 3. uitbesteed beheer; 4. model Laagraven; 5. afstoten Doornse Gat en Gravenbol. Hierna volgt een toelichting op deze scenario’s.

1. Ongewijzigd doorexploiteren Scenario 1 gaat uit van ongewijzigd beheer en exploitatie door het Recreatieschap, waarbij de exploitatieverbeteringen uit de financiële analyses worden doorgevoerd en rekening wordt gehouden met benodigd extra onderhoud. Dit scenario is het Nulscenario.

2. Aanvullende voorzieningen Volgens de lijn ‘intensieve (water)recreatiebeleving’ bij het Henschotermeer, ‘spannend en divers’ bij Kwintelooyen en ‘rustieke natuur’ bij Doornse Gat en Gravenbol gaat scenario 2 uit van het toevoegen van passende aanvullende rendementverhogende voorzieningen aan deze recreatieterreinen. Hierbij worden ook (lichte) evenementen betrokken. Aanvullingen zijn:

a. Henschotermeer b. Kwintelooyen c. Doornse Gat d. Gravenbol • Horeca/div.ruimte • Horeca, met een • Lichte activiteiten • Lichte activiteiten • Outdoorvoorziening bezoekerscentrum • Lichte evenementen • Outdoorvoorziening • Diverse activiteiten • (lichte) evenementen a. Henschotermeer Op de locatie van het huidige beheerderkantoor komt een horecavoorziening van circa 400 m 2 tot 600 m 2. Deze horecavoorziening richt zich primair op strandbezoekers en wordt in het laagseizoen ingezet voor passanten en partijen. Afhankelijk van de mogelijkheden bij het Recreatie- schap worden hieraan een vervangend beheerkantoor en verenigingsruimte toegevoegd (pm). Outdoorvoorzieningen bestaan uit een klimbos, klimtoren of waterrecreatievoorzieningen (waterspeeltuin, waterskibaan, et cetera). Kleinschalige evenementen worden toegevoegd, deze doen beperkt aanslag op hun omgeving (theater, filmavond, et cetera). Diverse activiteiten zoals beachsport, levend tafelvoetbal, luchtkussens zijn passend bij het terrein.

Pagina 35 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

b. Kwintelooyen Aan dit terrein wordt een klimbos toegevoegd, hiervoor is een intentieovereenkomst ondertekend door het Recreatieschap en Fun Forest. Op Kwintelooyen is verder een horecavoorziening gedacht, gecombineerd met een bezoekerscentrum. Op termijn zijn aanvullingen denkbaar in de vorm van een kabelbaan, survivalbaan of andere ‘spannende’ outdoorvoorzieningen. Andere mogelijkheden liggen op het gebied van thematische ontwikkeling en (grootschalige) evenementen. Omdat voor Kwintelooyen op korte termijn een business case wordt opgestart voor de ontwikkeling naar een Poort, met een verbeterde ontsluiting vanaf de N233 als voorwaarde, blijven deze aanvullingen bij de uitwerking van dit scenario buiten beschouwing. c en d. Doornse Gat en Gravenbol Uitgegaan wordt alleen van enkele aanvullende kleinschalige activiteiten, zoals excursies en educatie, speldagen voor scholen en dergelijke. Hierin wordt geen actief beleid gevoerd. Doornse Gat en Gravenbol lenen zich op basis van hun aard (‘rustieke natuur’, geschikt voor extensieve recreatie) minder voor commerciële aanvullende voorzieningen en activiteiten.

3. Uitbesteed beheer Scenario 3 gaat uit van: • beheer en exploitatie van het Henschotermeer en Kwintelooyen door een marktpartij; • beheer en exploitatie van Doornse Gat en Gravenbol door het Recreatieschap.

Het Recreatieschap treedt terug als exploitant van het Henschotermeer en Kwintelooyen. Zij neemt ten opzichte van deze terreinen een beleidsvormende, voorwaardenscheppende en controlerende rol in. Zo blijft het Recreatieschap invloed uitoefenen op de recreatieve functie van deze terreinen.

Voor beheer en exploitatie van het Henschotermeer en Kwintelooyen wordt een marktpartij inge- schakeld. Toegankelijkheid voor (dag)recreatie is daarbij een minimumeis. Betaalde entree, en daarmee het omheinen van een recreatieterrein wordt niet uitgesloten, vooral omdat exploitanten zo grip kunnen houden op hun exploitatie 4.

Dit scenario gaat uit van betaalde entree bij het Henschotermeer, omdat verwacht wordt dat exploitanten zullen aansturen op het terugdringen van de financiële risico’s binnen hun exploitaties. Deze financiële risico’s hebben vooral betrekking op de exploitatieopbrengsten bij het Henscho- termeer. Het ligt voor de hand dat betaald parkeren hiermee komt te vervallen. Voor Kwintelooy- en wordt niet uitgegaan van betaalde entree. Gelet op de ontwikkelingen rond dit terrein verloopt de beheeraanpak van Kwintelooyen bij uitbesteed beheer vergelijkbaar met het huidige beheer.

Naar verwachting zullen marktpartijen aansturen op het zo snel mogelijk ontwikkelen en realiseren van aanvullende voorzieningen, ten einde aanvullende rendementen mogelijk te maken en de continuïteit van de exploitaties te verbeteren. Scenario 3 gaat echter niet uit van aanvullende voorzieningen, omdat het realiseren hiervan op korte termijn op belemmeringen stuit (bestemmingsplan, EHS). Dit mag mogelijke financiële voordelen bij uitbesteed beheer niet in de weg liggen. Uitgangspunt is dus uitbesteed beheer op korte termijn, aanvullende voorzieningen daarna, voor zover oplossingen kunnen worden gevonden voor bovengenoemde belemmeringen. Binnen een aanbesteding kan hiermee rekening worden gehouden zodat het Recreatieschap van aanvullende voorzieningen kan meeprofiteren.

Uitbesteed beheer kan alleen financieel voordeliger zijn dan het huidige beheer van terreinen, indien wordt onderkend dat beheertaken bij het Recreatieschap vervallen en naar aanleiding hiervan de organisatie van het Recreatieschap kan worden afgeslankt. Wet- en regelgeving dient hierbij te worden gerespecteerd. Zo is bij eventuele overname van het uitvoerende personeel (beheerders, onderhoudsmedewerkers) de Wet op de Bedrijfsovergang van toepassing die be-

4 Het omheinen van een recreatieterrein en het profiteren van eventuele rendementen daarvan is in beginsel ook mogelijk bij scenario 2 ‘Aanvullende voorzieningen’. Uitgangspunt is echter dat de lasten voor de terreinen bij het Recreatieschap afnemen en geen extra risicovolle investeringen worden gedaan. Eventueel omheinen van een recreatieterrein bij scenario 2 vervalt hiermee.

Pagina 36 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

paalt dat primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden van medewerkers met een vast dienstver- band moeten zijn zeker gesteld. Ten aanzien van de ontvlechting van het beheer uit de organisatorische structuren van het Recreatieschap wordt een afbouwperiode aangenomen van 6 jaar.

Uitbesteed beheer volgens scenario 3 rekent niet met rode ontwikkelingen (zoals nieuwe horeca), grootschalige evenementen of andere ingrijpende ontwikkelingen. Scenario 3 gaat wel uit van financiële gebruiksafspraken met de omliggende campings bij het Henschotermeer, aanvullende marketingacties en -budgetten en een verwachte financiële afdracht aan de landgoedeigenaar.

4. Model Laagraven ‘Model Laagraven’ is geïnspireerd op een vrijwel onbewerkt terrein bij Nieuwegein, dat in juli 2009 door het Recreatieschap aan een private partij is overgedragen. Deze partij heeft het overgedragen terrein voor eigen rekening en risico ontwikkeld tot een volwaardig recreatieterrein met daarbij een strandbad, horeca, telewaterskibaan en diverse aanverwante voorzieningen. Beheer en exploitatie van het recreatieterrein verlopen ook voor rekening en risico van de ondernemer.

Scenario 4 gaat uit van: • beheer en exploitatie van het Henschotermeer en Kwintelooyen door een marktpartij; • beheer en exploitatie van Doornse Gat en Gravenbol door het Recreatieschap.

Dit is vergelijkbaar met scenario 3. Aanvullend hierop: • het ontwikkelen van een multifunctionele horecavoorziening, wellnessvoorziening en enkele kleinere aanvullende voorzieningen bij het Henschotermeer; • het beschikbaar stellen van het Henschotermeer en/of Kwintelooyen voor in totaal ten minste 2 tot 4 grootschalige evenementen per jaar 5.

Uitgangspunt is dat de marktpartij de aanvullende voorzieningen voor eigen rekening en risico realiseert en exploiteert. Ten aanzien van de horeca geldt dat deze een hoger ambitieniveau heeft dan bij scenario 2 en steviger inzet op zakelijke bijeenkomsten, bedrijfsarrangementen, particuliere en bedrijfsfeesten buiten het strandseizoen. De horecavoorziening is gedacht op de locatie van het huidige beheerderkantoor, wordt gecombineerd met een wellnessvoorziening, kleine winkeltjes ( shops, onder andere voor strand-, sport- en spelartikelen ) en eventueel verhuurmogelijkheden. Het complex meet 800 m2 tot 1200 m 2, waaraan een vervangend beheerkantoor en verenigingsruimte worden toegevoegd, afhankelijk van de mogelijkheden bij het Re- creatieschap (pm). Daarnaast zijn outdoorvoorzieningen toe te voegen in de vorm van een klimbos, klimtoren of watervoorzieningen (waterspeeltuin, waterskibaan, et cetera).

5. Afstoten Doornse Gat en Gravenbol Doornse Gat en Gravenbol worden afgestoten aan een natuurbeherende instelling. Omdat Gravenbol in de invloedssfeer ligt van Het Utrechts Landschap en Doornse Gat in die van Na- tuurmonumenten zal het volgens deze lijn afstoten van de terreinen de eerste optie zijn. Ook Staatsbosbeheer en andere recreatieschappen staan niet onwelwillend tegenover het overnemen van deze recreatieterreinen. De beschikbaarheid voor (dag)recreatie van deze terreinen is bij overdracht onbekend. Deze is afhankelijk van de visie en ambities van de overnemende instelling en de financiële afwikkeling tussen organisaties.

5.3 Financiële consequenties: wat gaat het kosten? Grontmij heeft voor de vijf uitgewerkte scenario’s richtinggevende exploitatiebegrotingen opgesteld. Deze exploitatiebegrotingen tonen per scenario exploitatieresultaten in een regulier exploitatiejaar (dit is geen opstartjaar, maar exploitatiejaar 2 of 3 en de jaren daarna). Vertrekpunt is het Nulscenario, waarbij vanuit het laatste afgesloten volledige boekjaar 2009 is gerekend en waarbij exploitatieverbeteringen uit de financiële analyses zijn doorgevoerd. Ter oriëntatie zijn ook de exploitatiecijfers van 2009 in beeld gebracht ( cursief ). De financiële consequenties zijn

5 Grootschalige evenementen zijn binnen de huidige voorwaarden (bestemmingsplan, EHS, et cetera) niet mogelijk op de vier recreatieterreinen. Daarom zijn deze evenementen niet meegenomen binnen de andere scenario’s.

Pagina 37 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

indicatief, alhoewel deze zich baseren op gedetailleerde berekeningen. Volledige exploitatiebegrotingen zijn opgenomen als bijlage 5 in het bijlagenrapport.

Bij het relateren van financiële consequenties van scenario’s ten opzichte van de exploitatie van 2009 brengen wij het volgende in herinnering: de tijd schrijdt voort en het Recreatieschap heeft inmiddels uiteenlopende exploitatieverbeterende maatregelen genomen. De exploitatieresultaten van 2010 en 2011 zullen mede hierdoor afwijken van 2009, terwijl juist dit jaar als vertrekpunt is genomen.

De financiële consequenties van scenario’s hangen nauw samen met: • de geboden commerciële “speelruimte”. Meer commerciële “speelruimte” bij beheer en ontwikkeling van terreinen biedt meer perspectief op een financieel gunstiger resultaat, het om- gekeerde is ook waar. Uitgangspunt is in ieder geval onverminderde beschikbaarheid van terreinen voor (dag)recreatie. Uitzondering hierop is scenario 5, waar wordt uitgegaan van het afstoten van Doornse Gat en Gravenbol, waarbij op voorhand onbekend is welke functie deze terreinen na overdracht vervullen; • exploitatievaardigheden, ontwikkelingsvaardigheden en het accent dat een ondernemer hierbij legt. Iedere ondernemer heeft een eigen visie en aanpak. Resultaten van exploitaties en van aanvullende voorzieningen verschillende daarom van ondernemer tot ondernemer. De exploitatiebegrotingen gaan daarom uit van een ‘reguliere’ exploitatieaanpak, de resultaten van aanvullende voorzieningen spitsen zich alleen toe op hun rendementen; • het organisatieverloop bij veranderingen. Dit raakt de vraag in hoeverre het Recreatieschap in staat is om haar af te slanken bij ‘uitbesteed beheer’, ‘model Laagraven’ en ‘afstoten Doornse Gat en Gravenbol’ en op welke termijn. Binnen dit onderzoek gaan wij uit van een afbouwtermijn van 6 jaar. Natuurlijk zijn er nog talloze andere aspecten die meespelen bij de uiteindelijke exploitatieresultaten van scenario’s (sociaaleconomische ontwikkelingen, economische markt, et cetera). Deze aspecten hebben wij globaal bij de berekeningen betrokken.

Ter herinnering, de uitgewerkte scenario’s: 1. ongewijzigd doorexploiteren; 2. aanvullende voorzieningen; 3. uitbesteed beheer; 4. model Laagraven; 5. afstoten Doornse Gat en Gravenbol. Hierna volgen de financiële consequenties per scenario.

Pagina 38 van 56

Financiële consequenties van scenario’s: exploitatiebegrotingen 6

1. 2. 3. 4. 5. 2009

Ongewijzigd Aanvullende Uitbesteed Model Afstoten Doornse doorexploiteren voorzieningen beheer Laagraven Gat & Gravenbol Opbrengsten entreegelden € 0 € 0 € 385.000 € 385.000 € 385.000 € 0 huuropbrengsten € 51.200 € 17.000 € 62.000 € 17.000 € 53.200 € 51.200 parkeergelden € 292.400 € 292.400 € 0 € 0 € 0 € 281.400 campings € 0 € 0 € 30.000 € 30.000 € 30.000 € 0 voorzieningen, activiteiten € 0 € 80.200 € 12.000 € 144.000 € 12.000 € 0 overige € 14.700 € 14.700 € 14.700 € 114.700 € 12.600 € 14.700 totaal opbrengsten € 358.300 € 404.300 € 503.700 € 690.700 € 492.800 € 347.300 Lasten personeel € 304.000 € 314.000 € 336.900 € 336.900 € 277.100 € 329.000 huisvesting € 65.400 € 65.400 € 65.400 € 65.400 € 52.700 € 65.400 onderhoud € 156.500 € 158.500 € 163.400 € 163.400 € 120.200 € 131.600 beheer algemeen € 49.700 € 49.700 € 43.900 € 43.900 € 37.600 € 64.600 overhead € 233.200 € 233.200 € 56.700 € 56.700 € 13.200 € 233.200 equivalent € 0 € 0 € 115.000 € 115.000 € 115.000 € 0 huurvergoeding € 38.700 € 52.500 € 52.500 € 52.500 € 50.600 € 38.700 afschrijving en rente € 107.900 € 107.900 € 107.900 € 107.900 € 91.700 € 107.900 extra afschrijving ivm inv. € 0 € 0 € 78.500 € 78.500 € 78.500 € 0 taakstellende besparing € 0 € 0 € -20.900 € -20.900 € -20.900 € 0 totaal lasten € 955.400 € 981.200 € 999.300 € 999.300 € 815.700 € 970.400 Exploitatieresultaat 7 € -594.000 € -573.000 € -492.000 € -305.000 € -319.000 € -620.000

6 Geen opstartjaar, maar exploitatiejaar 2 of 3 en de jaren daarna 7 Inclusief resultaatsbestemming (niet getoond). Deze resultaatbestemming veroorzaakt kleine verschillen tussen opbrengsten en lasten, voortkomend uit financiële effecten van herplanten

Pagina 39 van 56

1. Ongewijzigd doorexploiteren Het exploitatieresultaat is -€ 594.000,--. Dit is € 26.000,- gunstiger dan in 2009. Dat komt doordat rekening is gehouden met exploitatieverbeteringen uit de financiële analyses: meer parkeerabonnementen (+€ 11.000,--), verminderde personele inzet Henschotermeer (+€ 25.000), minder technische ondersteuning e.d. (+€15.000,--), maar ook met benodigd extra onderhoud (-€ 25.000,--). Bij onderhoud in de lijn van 2009 is het exploitatieresultaat -€ 569.000,--, € 51.000,-- gunstiger dan in 2009.

2. Aanvullende voorzieningen Aanvullende activiteiten leveren het Recreatieschap naar verwachting € 78.000,-- extra opbrengsten op, waarvan € 43.000,-- voor het Henschotermeer, na aftrek van de vervallen huidige horecapacht. Op basis van de bezoekcijfers van het Henschotermeer, kengetallen en ervaringen verwachten wij bij een horeca met een laag/gemiddeld ambitieniveau, gericht op primair strandbezoekers in het laagseizoen passanten en partijen, potentiële horecaopbrengsten van circa € 750.000,-- tot € 1.200.000,--. In verband met een ‘huurdrukkend’ effect bij de ondernemer (hij heeft lasten voorkomend uit de financiering van de bouw van het horecacomplex en moet daarnaast een financiële afdracht doen aan het Recrea- tieschap) taxeren wij een potentiële vergoeding (voor exploitatierecht van de horecavoorziening) aan het Recreatieschap van maximaal € 75.000,-- (dit is 10% van € 750.000,--). De overige € 5.000,-- zijn een stelpost vanwege aanvullende outdoorvoorzieningen, lichte evenementen en activiteiten op het Henschotermeer en Kwintelooyen.

Het exploitatieresultaat van scenario 2 is slechts € 21.000,-- gunstiger dan scenario 1. Dat komt doordat het Recreatieschap: • vanwege de aanvullende horeca € 13.750,-- moet afdragen aan de landgoedeigenaar (als vermeld in de huurovereenkomst, jaarlijks te indexeren); • extra personele kosten heeft voor het begeleiden van het proces naar aanvullende voorzieningen (horeca, outdoor) en overige activiteiten; Een tussentijdse conclusie is dat scenario 2 extra inspanningen vraagt die de druk op het Recreatie- schap vergroten, een beperkt rendement heeft en enige risico’s meebrengt.

Wat wij het Recreatieschap niet willen onthouden Substantiële kostenbesparingen komen naar voren bij het toelaten van grootschalige evenementen. Vooral Kwintelooyen leent zich hiervoor, zo blijkt uit de marktconsultatie. Op dit moment wordt jaarlijks op Kwintelooyen een motorcrossevenement georganiseerd, met een rendement van zo’n € 6.000,--. Wij sluiten niet uit dat enkele grootschalige evenementen op dit terrein € 100.000,-- tot € 150.000,-- oplevert, afhankelijk van de aard en omvang van eventueel te organiseren evenementen. Het te behalen rendement zal moeten blijken uit aanbiedingen van evenementenbureaus. Deze kunnen worden aangevraagd zodra mogelijkheden voor evenementen zich serieus voordoen. Deze potentiële kostenbesparing is overigens ook van toepassing op de andere scenario’s en bij scenario 4 ‘Laagraven’ in de berekeningen betrokken.

Bij de bijeenkomst met de klankbordgroep op 23 september 2010 is gevraagd om separaat en op hoofdlijnen indicatieve rendementen van aanvullende voorzieningen voor het Recreatieschap te tonen

Voorziening Opbrengsten Recreatieschap Rendement Recreatieschap (risicovol) Horeca (per voorziening) - 400 m2 tot 600 m2 € 75.000 tot € 120.000 Max. € 26.000 tot € 71.000* - 800 m2 tot 1400 m2 € 135.000 tot € 180.000 Max. € 86.000 tot € 131.000* Evenement (per evenement) - klein € 500 tot € 2.000 Negatief tot € 1.500 - grootschalig € 25.000 tot € 50.000 € 20.000 tot € 40.000 Outdoor (per voorziening) - klimpark, gaming, etc. € 5.000 tot € 15.000 € 5.000 tot € 10.000

Verhuur (per voorziening) - boten, fietsen, etc. Minder € 5.000 Minder dan € 5.000

* Na financiële afdracht aan landgoedeigenaar en rekening houdend met vervallen van pacht huidige horecaondernemer, exclusief personeelsinzet Recreatieschap voor begeleiding proces naar aanvullende voorzieningen

Pagina 40 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

3. Uitbesteed beheer Een ondernemer stuurt naar verwachting aan op grip op de bedrijfsvoering en exploitatie van het Hen- schotermeer en in mindere mate op Kwintelooyen. Deze grip richt zich op het beheersen van de kosten, maar zeker ook op het terugdringen en maximaliseren van de momenteel fluctuerende opbrengsten van het Henschotermeer. De exploitatiebegroting houdt rekening met een investering van de exploitant in het omheinen van het Henschotermeer, zodat hij het recreatiegedrag op het terrein kan beheersen èn entree kan heffen, waardoor stabielere opbrengsten ontstaan, onder andere door camping eigenaren een gebruiksvergoeding in rekening te brengen in verband met ‘gratis’ entree aan het Hen- schotermeer voor campingbezoekers. Het maximale toegangstarief is vastgesteld op € 1,95 per bezoeker en kan desgewenst binnen de invloedsfeer blijven van het Recreatieschap, om de toegankelijkheid van het terrein ook in de toekomst betaalbaar te houden. Naast investeringen in de omheining houdt de begroting rekening met extra onderhoud voor hekwerk en extra personeelsinzet voor het bemannen van meer ingangen. Daarnaast verwachten wij dat de exploitant zijn ondernemerschap zal aanwenden voor allerlei bezoeken opbrengstenverhogende activiteiten. Binnen scenario 3 is vooralsnog geen rekening gehouden met aanvullende voorzieningen (nieuwe horeca, et cetera), omdat deze naar verwachting pas op termijn in beeld kunnen komen. Afspraken zijn wenselijk om het Recreatieschap te zijner tijd te laten meeprofiteren.

Wat binnen de begroting opvalt, is dat nog steeds zware lasten op de exploitatie blijven rusten. Deze wordt vooral bepaald door: • blijvend hoge personeelslasten. Dit houdt verband met de arbeidsvoorwaarden van het over te nemen personeel. Aan voorwaarden op het niveau van de cao-Provincies moet worden tegemoet- gekomen (gemiddeld € 48.000,-- in plaats van € 38.000,-- tot maximaal € 42.000,-- per fte); • blijvend hoge lasten voor dienstgebouwen en machines (€ 70.000,--). Mogelijk zijn deze bij een aanbesteding te betrekken waarbij ze aan een exploitant worden overgedragen, inclusief hiermee samenhangende lasten; • blijvend hoge onderhoudlasten. Het Recreatieschap voert dit onderhoud uit op basis van een Meerjaren Onderhoud Plan. Niet gezegd is, dat dit volledig efficiënt plaatsvindt (binnen dit onderzoek niet onderzocht). Overigens gaat dit over onderhoud van het Henschotermeer en Kwintelooy- en, waar het Recreatieschap geen eigenaar is (afwentelen op de eigenaar is op basis van de overeenkomsten niet aan de orde). Mogelijk heeft een exploitant andere opvattingen over adequaat onderhoud voor de terreinen. Hij beschikt normaal gesproken over collectieve afspraken voor onderhoudscontracten en dergelijke; • hoge lasten voor afschrijvingen en rente. Deze komen op termijn te vervallen. Normaal gesproken worden zij echter weer vervangen door nieuwe investeringen voor vernieuwingen en innovaties. De op de exploitatie rustende zware lasten zijn overigens ook van toepassing op de andere scenario’s.

Los van het bovengenoemde wordt een forse kostenbesparing binnen deze exploitatie verwacht door het wegvallen van de overhead en directe ondersteuning vanuit het Recreatieschap (€ 271.000,--). De- ze ondersteuning wordt naar verwachting vervangen door een equivalent van de exploitant, zijnde ingebrachte dienstverlening en expertises (management, administratie & accountancy, personeel & organisatie, onderhoud & techniek, et cetera). Op basis van onze ervaringen met exploitatieaanbiedingen voor sport- recreatievoorzieningen ramen wij de kosten hiervoor op € 115.000,--, inclusief toeslagen voor de exploitant voor winst en risico. Een exploitatiebijdrage kan hiermee worden ‘vastgelegd’, waarbij zowel financiële overschrijdingen als overschotten voor rekening van de exploitant komen (risicodragende exploitatie).

Het in de markt zetten van beheer en exploitatie van sport- en recreatievoorzieningen verloopt normaal gesproken via een aanbestedingsprocedure. Door deze procedure ontstaat marktwerking die aanbieders dwingt om financieel scherp te schrijven. In relatie hiermee is het niet ongebruikelijk om de in- schrijvers een taakstellende bezuiniging op te leggen.

Het exploitatieresultaat ramen wij op -€ 492.000,--, dit is € 128.000,-- gunstiger dan het exploitatieresultaat van 2009.

Pagina 41 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

Uitbesteed beheer voor alleen Henschotermeer Omdat Kwintelooyen momenteel onderdeel is van een ontwikkelingsproces naar een Poort, met een verbeterde ontsluiting vanaf de N233 als voorwaarde, denken wij dat alleen het beheer van het Hen- schotermeer moet worden uitbesteed en beheer van Kwintelooyen (vooralsnog) bij het Recreatie- schap blijft. Zo ontstaat ruimte voor het maken van nadere overwegingen en besluitvorming. Bij alleen uitbesteed beheer voor het Henschotermeer verwachten wij een exploitatieresultaat van -€ 485.000,--. Dit is zelfs gunstiger dan uitbesteed beheer voor beide terreinen. Dat komt doordat de door de ondernemer ingebrachte dienstverlening in Kwintelooyen zich niet terugverdient.

4. Model Laagraven Daar waar scenario 3 vanwege uiteenlopende belemmeringen nauwelijks rekening houdt met aanvullende ontwikkelingen, wordt bij scenario 4 uitgegaan van ruime bewegingsruimte voor het realiseren van recreatiegelieerde voorzieningen. Verblijfsrecreatie is hiervan uitgesloten, maar dat geldt niet voor grootschalige evenementen. Het gaat ook om mogelijkheden voor het realiseren van een horecavoorziening met een gemiddeld tot bovengemiddeld ambitieniveau bij het Henschotermeer, gecombineerd met een wellnessvoorziening, kleine winkeltjes ( shops, onder andere voor strand, sport- en spelartikelen ) en eventueel verhuurmogelijkheden. Teven wordt uitgegaan van het toevoegen van outdoorvoorzieningen aan dit recreatieterrein. Wellicht ten overvloede: belemmeringen in de vorm van bestemmingsplannen, EHS en instemming van de landgoedeigenaar blijven buiten beschouwing.

Op basis van bezoekcijfers van het Henschotermeer, kengetallen en ervaringen verwachten wij dat een horecavoorziening met bovengenoemd ambitieniveau, ook gericht op zakelijke bijeenkomsten, bedrijfsarrangementen, particuliere en bedrijfsfeesten buiten het strandseizoen, inclusief andere bovengenoemde voorzieningen, indicatieve (horeca)opbrengsten heeft van circa € 1.350.000,-- tot € 1.800.000,--. Het ‘huurdrukkende’ effect bij de ondernemer, als uitgelegd bij scenario 2, is ook hier van toepassing. Rekening houdend hiermee taxeren wij een potentiële vergoeding (voor exploitatierecht van de (horeca)voorziening) aan het Recreatieschap van maximaal € 135.000,-- (dit is 10% van € 135.000,--). De overige € 9.000,-- zijn een stelpost vanwege aanvullende outdoorvoorzieningen en dergelijke, € 7.000,-- vanwege het Henschotermeer en € 2.000,-- vanwege Kwintelooyen.

Het exploitatieresultaat ramen wij op -€ 305.000,--, dit is € 315.000,-- gunstiger dan het exploitatieresultaat van 2009. Dat oogt gunstig, maar omgekeerd gedacht, concluderen wij dat in het scenario met de meeste bewegingsvrijheid nog steeds substantiële lasten voor het Recreatieschap resteren.

5. Afstoten Doornse Gat en Gravenbol Het exploitatieresultaat van scenario 5 eindigt op -€ 319.000,-- maar is alleen van toepassing op beheer en exploitatie van het Henschotermeer en Gravenbol. Rekening moet ermee worden gehouden dat natuurbeherende instellingen alleen bereid zijn om verliesgevende exploitaties over te nemen bij een passende compensatie. Bij het afstoten van terreinen worden de toekomstige kosten voor voorzieningen vaak afgekocht. Een vaak gehanteerde formule komt neer op 20 x de jaarlijkse kosten voor onderhoud en beheer. Vertaald naar Doornse Gat en Gravenbol moet rekening worden gehouden met een indicatieve afkoop som van 20 x (€ 59.000,-- voor Doornse Gat + € 41.000,-- voor Gravenbol) = € 2.000.000,--.

Financiële consequenties van scenario’s: de invloed na ontvlechtingkosten Bij een onderlinge vergelijking van scenario’s moet rekening worden gehouden met ontvlechtingkosten, van toepassing bij uitbesteed beheer, ofwel de scenario’s 3, 4 en 5. Ontvlechtingkosten ontstaan indien beheertaken uit de structuren van het Recreatieschap worden gelicht. Deze kosten bestaan uit: • Desintegratiekosten Dit zijn kosten in verband met bij het Recreatieschap achterblijvende overhead en (in)directe kosten. De hoogte hiervan wordt bepaald door de mogelijkheid voor kostenreductie binnen het Recre- atieschap en de doorberekening. Bij dit onderzoek gaan wij uit van een afbouwperiode van 6 jaar; • Sociaal Plan Dit zijn kosten in verband met het compenseren van financiële verschillen tussen de oude en nieuwe rechtspositie van het over te nemen personeel. Bij dit onderzoek gaan wij uit overname van al-

Pagina 42 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

leen beheerders en onderhoudsmedewerkers, extra lasten bovenop hun huidige voorwaarden van € 3.000,-- per fte en een afbouwperiode van 6 jaar; • Implementatiekosten Dit zijn eenmalige kosten onder andere voor het oprichten van een BV, het opstellen van statuten, contracten, Sociaal Plan, et cetera. De kosten zijn hoger of lager, afhankelijk van uitbesteden of zelf doen. Vooralsnog gaan wij uit van € 30.000,-- tot € 40.000,--. • Afkoopsom Veelal 20 keer de jaarlijkse kosten voor beheer en onderhoud. De hoogte van de ontvlechtingkosten is per scenario verschillend (zie ook bijlage 5 in het bijlagenrapport). Deze kosten zijn onderstaand in relatie gebracht met de exploitatieresultaten van scenario’s. Op basis hiervan kan nader worden beoordeeld of uitbesteed beheer na ontvlechtingkosten gunstig is of niet.

1. 2. 3. 4. 5. Ongewijzigd Aanvullende Uitbesteed Model Afstot. Doornse doorexploiteren voorzieningen beheer Laagraven Gat & Gravenbol

Exploitatie 2009 opbrengsten € 347.300 € 347.300 € 347.300 € 347.300 € 347.300 lasten € 970.400 € 970.400 € 970.400 € 970.400 € 970.400 exploitatieresultaat € -620.000 € -620.000 € -620.000 € -620.000 € -620.000

Scenario's opbrengsten € 358.300 € 404.300 € 503.700 € 690.700 € 492.800 lasten € 955.400 € 981.100 € 999.200 € 999.200 € 815.700 exploitatieresultaat € -594.000 € -573.000 € -492.000 € -305.000 € -319.000

Gunstiger dan 2009 € 26.000 € 47.000 € 128.000 € 315.000 € 301.000

Break even ontvlechtingkosten € 689.000 € 689.000 € 1.005.000 afkoopkosten € 0 € 0 € 2.000.000 gunstiger exploitatieresultaat € 128.000 € 315.000 € 301.000 Gunstig na circa <..> jaar 5,4 jaar 2,2 jaar 10,0 jaar

Op basis van het bovenstaande komt indicatief het volgende naar voren: • Scenario 1 ‘Ongewijzigd doorexploiteren’ heeft een structureel exploitatieresultaat van -€594.000,-; • Scenario 2 ‘Aanvullende voorzieningen’ heeft een structureel exploitatieresultaat van -€ 573.000,--; • Scenario 3 ‘Uitbesteed beheer’ heeft een structureel exploitatieresultaat van -€ 492.000,--, maar moet € 689.000,-- aan ontvlechtingkosten goedmaken. Op basis van een jaarlijks gunstiger exploitatieresultaat van € 128.000,-- ten opzichte van 2009 wordt het break-even punt bereikt na circa 5 tot 6 jaar (€ 689.000,-- / € 128.000,--). Daarna is de exploitatie structureel € 128.000,-- gunstiger dan in 2009; • Scenario 4 ‘Model Laagraven’ heeft een structureel exploitatieresultaat van -€ 305.000,-- en moet ook € 689.000,-- aan ontvlechtingkosten goedmaken. Het break-even punt wordt bereikt na ruim 2 jaar (€ 689.000,-- / € 315.000,--). Daarna is de exploitatie structureel € 315.000,-- gunstiger dan in 2009; • Scenario 5 ‘Afstoten Doornse Gat en Gravenbol’ heeft een structureel exploitatieresultaat van -€ 319.000,--, maar moet € 3.005.000,-- aan ontvlechtingkosten en afkoopkosten goedmaken. Op basis van een jaarlijks gunstiger exploitatieresultaat van € 301.000,-- ten opzichte van 2009 wordt het break-even punt bereikt na circa 10 jaar (€ 3.005.000,-- / € 301.000,--). Daarna is de exploitatie structureel € 301.000,-- gunstiger dan in 2009.

Pagina 43 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

Omdat eerder in dit onderzoek is gebleken dat de variant ‘Uitbesteed beheer voor alleen het Henschoter- meer’ interessant kan zijn, tonen we onderstaand de financiële consequenties van dit scenario, na verre- kening van ontvlechtingkosten: • ‘Uitbesteed beheer voor alleen het Henschotermeer’ heeft een structureel exploitatieresultaat van -€ 485.000,-- met ontvlechtingkosten van € 595.000,--. Op basis van een jaarlijks gunstiger exploitatieresultaat van € 135.000,-- ten opzichte van 2009 wordt het break-even punt bereikt na circa 4 tot 5 jaar (€ 595.000,-- / € 135.000,--). Daarna is de exploitatie structureel € 135.000,-- gunstiger dan in 2009.

5.4 Maatschappelijke consequenties: wat levert het op? Het beoordelen van maatschappelijke consequenties van scenario’s verloopt aan de hand van een globale toetsing aan criteria. Onderstaand volgt eerst een uitleg over deze criteria, daarna de resultaten van de toetsing van scenario’s aan criteria en afsluitend een toelichting op de toetsing. Toetsingscriteria:

A. Bezoek, qua aard en omvang : effecten van scenario’s op het bezoek aan recreatieterreinen, zowel qua aard als qua omvang

B. Recreatieve aantrekkelijkheid : effecten van scenario’s op de recreatieve aantrekkelijkheid van recreatieterreinen. Betrokken worden hierbij ook de gedachte toekomstige concepten van ‘intensieve (water)recreatiebeleving’ (Henschotermeer), ’spannend en divers’ (Kwintelooyen) en ‘rustieke natuur’ (Doornse Gat en Gravenbol)

C. Openbare toegankelijkheid : effecten van scenario’s op de openbare toegankelijkheid van recreatieterreinen. Belemmeringen hierbij worden meegewogen

D. Effecten op de natuur : effecten van scenario’s op de natuur. Natuurontwikke- ling wordt positief beoordeeld, Rode ontwikkelingen negatief

E. Verenigingen : effecten van scenario’s op het gebruik van recreatieterreinen door verenigingen

Maatschappelijke consequenties van scenario’s Onderstaand volgt de globale toetsing van scenario’s aan de genoemde toetsingscriteria. Bij deze toetsing worden de scenario’s gewaardeerd ten opzichte van de huidige situatie. Waarderingen verlopen aan de hand: -- = zeer negatief, - = negatief, o = neutraal, + = positief en ++ = zeer positief.

1. 2. 3 4 5 Ongewijzigd Aanvullende Uitbesteed Afstot. Doornse Model Laagraven doorexploiteren voorzieningen beheer Gat & Gravenbol Bezoek, qua aard en om- - A o + ++ +/- vang B Recreatieve aantrekkelijk- - o + ++ +/- heid C Openbare toegankelijkheid ++ ++ + + +/- D Effecten op de natuur ++ + + -- +/++ E Verenigingen o/- o/+ o/+ ++ +/- Eindwaardering o/- o/+ + -/++ +/-

Pagina 44 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

1. Ongewijzigd doorexploiteren Bij waardering van dit scenario volgt een score van o/-. Dat komt doordat de recreatieve aantrekkelijkheid van de recreatieterreinen bij ongewijzigd beleid terugloop. Dit heeft negatieve consequenties voor het bezoek. Ongewijzigd doorexploiteren betekent geen verbetering maar eerder een verslechtering op termijn van de verenigingsruimte voor de langlaufvereniging. Voor de andere verenigingen blijft de situatie naar verwachting ongewijzigd. Zeer positief scoort dit scenario op ‘Openbare toegankelijkheid’ en ‘Effecten op de natuur’.

2. Aanvullende voorzieningen Ten opzichte van ‘Ongewijzigd doorexploiteren’ wordt dit scenario gunstiger gewaardeerd. Dat volgt vooral uit de stimulans voor het verhogen van de recreatieve aantrekkingskracht. Dit heeft ook een gunstig effect op het bezoek. Voor de langlaufvereniging van het Henschotermeer bestaat perspectief op een verbeterd clubgebouw. De openbare toegankelijkheid van terreinen scoort weer ++.

3. Uitbesteed beheer Wij waarderen ‘Uitbesteed beheer’ met een + (positief). Verwacht wordt dat de exploitant bezoekge- richte activiteiten zal ondernemen en zal aansturen op ontwikkeling van terreinen, al doen mogelijkheden hiervoor zich pas op termijn voor. Dit komt ten goede van de recreatieve aantrekkelijkheid en het bezoek. Minder gunstig scoort dit scenario vanwege het omheinen van het Henschotermeer. Een negatieve waardering blijft uit, doordat een gemiddeld laag toegangstarief als aanvaardbaar mag worden gekenmerkt.

4. Model Laagraven Model Laagraven scoort het hoogst van de vijf voorliggende scenario’s. Ten opzichte van ‘Uitbesteed beheer’ onderscheidt dit model zich door het realiseren van aantrekkelijke recreatieve ontwikkelingen bij het Henschotermeer. Het scenario heeft wel een lage score tot gevolg voor ‘Effecten op de natuur’ in verband met de inbreuk die wordt gedaan op de natuur, zeker als gevolg van het toelaten van grootschalige evenementen.

5. Afstoten van Doornse Gat en Gravenbol De waardering voor dit scenario is vergelijkbaar met ‘Uitbesteed beheer’. Onbekendheid met het al dan niet beschikbaar blijven van Doornse Gat en Gravenbol voor (dag)recreatie heeft een negatieve invloed op de score.

Uit de waarderingsmatrix komt ‘Model Laagraven’ als hoogst scorend scenario naar voren, gevolgd door ‘Uitbesteed beheer’. De minst gunstige score is voor ‘Ongewijzigd doorexploiteren’.

5.5 Organisatorische consequenties: Hoe regelen we het? Organisatorische consequenties hebben vooral betrekking op het beantwoorden van de vragen ‘Hoe regelen we het te zijner tijd organisatorisch?’ en ‘Wat komt er bij kijken?’. Sommige scenario’s hebben enigszins gunstiger consequenties dan andere scenario’s. Onderstaande tabel toont een waardering van scenario’s, een toelichting volgt daarna.

1. 2. 3 4 5 Ongewijzigd Aanvullende Afstoten Doornse Uitbesteed beheer Model Laagraven doorexploiteren voorzieningen Gat en Gravenbol

Waardering - -- + -- +/-

1. en 2. Ongewijzigd doorexploiteren en Aanvullende voorzieningen De organisatorische beheerstructuur blijft bij de scenario’s ‘1’ en’2’ ongewijzigd. De huidige ervaren druk op de uitvoeringsorganisatie blijft hierdoor onverminderd groot en neemt bij ‘Aanvullende voorzieningen’ zelfs toe, als gevolg van de aanvullende opdracht van ‘marktpartijen werven’ en ‘ontwikke-

Pagina 45 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

lingen begeleiden’. ‘Aanvullende voorzieningen’ is organisatorisch op korte termijn niet realistisch, want dit scenario wordt belemmerd door het huidige bestemmingsplan en de EHS. Het begeleiden van het proces om belemmeringen voor ontwikkelingen op de recreatieterreinen weg te nemen kost tijd en vraagt een doordachte aanpak.

3. Uitbesteed beheer ‘Uitbesteed beheer’ verlicht de organisatie van het Recreatieschap, doordat de exploitatieopdracht van het Henschotermeer en/of Kwintelooyen naar een specifiek daartoe ingerichte externe organisatie verschuift. Met deze partij worden contractafspraken gemaakt over gebruik en toegankelijkheid van terreinen, onderhoud, tarieven (voor zover van toepassing), verantwoording van bestede gelden, et cetera. Afspraken over rendementdeling bij aanvullende ontwikkelingen kunnen hierbij worden betrokken. Gebruikelijk is dat de ondernemer voor haar exploitatietaak een aparte rechtspersoon opricht, die als contractpartner van het Recreatieschap optreedt en de (financiële) resultaten naar het Recreatie- schap kan verantwoorden.

Het overnemen van de exploitatie van het Henschotermeer en/of Kwintelooyen door derden betekent dat de exploitatietaak bij het Recreatieschap vervalt. Een exploitant neemt deze taak over. Voor het zekerstellen van dagrecreatie op deze terreinen kan het Recreatieschap een beleidsvormende, voorwaardenscheppende en controlerende positie innemen ten opzichte van de exploitant. Zo behoudt het Recreatieschap grip de recreatiefunctie van het Henschotermeer en/of Kwintelooyen en kan zij de regie behouden over eventuele ontwikkelingen op deze terreinen. Deze positie heeft een dwingend karakter door de onvermijdelijke exploitatiebijdrage bij het Henschotermeer en/of Kwintelooyen. Per- spectief: de exploitant fungeert, onder de voorwaarden van het Recreatieschap, als een leverancier van het Recreatieschap.

Een alternatief is dat de exploitant in de plaats treedt van het Recreatieschap in een rechtstreekse relatie met de landgoedeigenaar, indien de landgoedeigenaar daarmee instemt. De (huur/erfpacht) verplichtingen jegens de landgoedeigenaar zouden dan van het Recreatieschap overgaan naar de exploitant. Niet uitgesloten is dat de grip van het Recreatieschap op de recreatiefunctie van de terreinen dan terugloopt.

Het vervallen van beheertaken betekent dat er minder personele capaciteit binnen het Recreatieschap nodig is. Deze verminderde capaciteit betreft functies op het gebied van financiën, technische advisering, personeelszaken, beleid, et cetera. Voor het afslanken van de organisatie is een afbouwperiode van 6 jaar gedacht. Ten aanzien van de buitendienst wordt er vanuit gegaan dat beheerders en onderhoudsmedewerkers in dienst treden bij de exploitant. De Wet op de Bedrijfsovergang bepaalt hierbij dat personeelsovername dient plaats te vinden met behoud van primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden.

Het betrekken van de markt bij ‘Uitbesteed beheer’ verloopt normaal gesproken aan de hand van een aanbestedingsprocedure.

Op basis van het bovenstaande waarderen wij dit scenario met een +. Het proces naar ‘Uitbesteed beheer’ vereist de nodige zorgvuldigheid, maar is goed te organiseren, waarbij de onderlinge verhoudingen tussen alle betrokken partijen na afronding van dit proces positief zijn aangescherpt.

4. Model Laagraven Een ondernemer die voor eigen rekening en risico investeert in horeca, wellness en andere voorzieningen bij het Henschotermeer, wenst zekerheid over eigendomsverhoudingen. Grond in eigendom bij de ondernemer kan een voorwaarde voor hem zijn. Is dit niet aan de orde, dan zou een erfpachtcon- structie wellicht kunnen volstaan. De huidige eigendomsverhoudingen worden bepaald door een huurovereenkomst met als contractpartijen de landgoedeigenaar en het Recreatieschap. Tegen bovenstaande achtergrond is bij de gedachte ontwikkelingen een herziening nodig van de onderlinge verhoudingen tussen de landgoedeigenaar, de investerende ondernemer en het Recreatieschap.

Pagina 46 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

Het betrekken van de markt bij ‘model Laagraven’ verloopt normaal gesproken aan de hand van een aanbestedingsprocedure, waarbij enerzijds beheer en exploitatie van het Henschotermeer en anderzijds het realiseren van de horeca en andere voorzieningen op dit terrein in één keer op de markt wordt gezet. De procedure hiervoor is complex en vereist een optimale voorbereiding.

Het ‘model Laagraven’ voorlopig niet te realiseren. Daarvoor zijn er teveel belemmeringen. Model Laagraven scoort hierdoor een --.

5. Afstoten van Doornse Gat en Gravenbol Het afstoten van Doornse Gat en Gravenbol impliceert dat het eigendomsrecht van deze terreinen overgaat naar een natuurbeherende organisatie en dat het beheer van deze terreinen wegvalt uit de structuren van het Recreatieschap. Het vervallen van deze beheertaak betekent dat minder personele capaciteit nodig is. Het afslanken van de organisatie van het Recreatieschap ligt voor de hand.

5.6 Risico’s: aanvaardbaar of onaanvaardbaar? Wat zijn aan scenario’s verbonden risico’s? Zijn deze risico’s onaanvaardbaar of zijn we bereid om deze risico’s in te calculeren? Onderstaande tabel toont een beoordeling, een toelichting volgt daarna.

1. 2. 3 4 5 Ongewijzigd Aanvullende Afstoten Doornse Uitbesteed beheer Model Laagraven doorexploiteren voorzieningen Gat en Gravenbol

Waardering -- -- o/- - o

1. Ongewijzigd doorexploiteren Bij ongewijzigd doorexploiteren ontstaat ‘onbetaalbaarheid’ van recreatieterreinen: de kosten voor deze terreinen nemen verder toe door het sneller stijgen van exploitatielasten dan -opbrengsten en door benodigd extra onderhoud en. De spanning op (samenwerking tussen) de deelnemers aan de Ge- meenschappelijke Regeling neemt verder toe.

2. Aanvullende voorzieningen De belangstelling vanuit de markt voor aanvullende voorzieningen ‘verdampt’, indien weten regelgeving onverminderd van toepassing blijven en perspectief op commerciële ‘speelruimte’ uitblijft.

Aanvullende voorzieningen dienen te worden gerealiseerd binnen gecompliceerde verhoudingen. De gevraagde extra inspanningen en expertises voor het proces naar aanvullende voorzieningen zijn sterk afhankelijk van ingebrachte managementkwaliteiten

De belangstelling vanuit de markt voor aanvullende voorzieningen valt mogelijk tegen: naast investeringen in de voorzieningen dient een gegadigde afdracht te doen aan de landgoedeigenaar en aan het Recreatieschap.

3. Uitbesteed beheer Een exploitant dringt aan op een exploitatieovereenkomst met een looptijd van ten minste 5 jaar, maar bij voorkeur langer. Zo kan hij zijn investeringen terugverdienen en op termijn profijt ondervinden van zijn inspanningen. Bestaat bij het Recreatieschap de bereidheid om een dergelijke overeenkomst aan te gaan?

4. Model Laagraven Een exploitant/investeerder dringt naar verwachting aan op een overeenkomst met een looptijd van ten minste 25 jaar, maar bij voorkeur langer. Zo kan hij zijn investeringen terugverdienen. Bestaat bij het Recreatieschap de bereidheid om een dergelijke overeenkomst aan te gaan?

Pagina 47 van 56

Wat zijn mogelijke toekomstscenario’s?

Grootschalige evenementen kunnen snel veel opleveren. Het niet doorgaan van deze evenementen resulteert echter in substantiële financiële tekorten ten opzichte van de begroting.

5. Afstoten Doornse Gat en Gravenbol Risico’s bestaan vooral ten aanzien van het vervallen van de dagrecreatieve functie op deze terreinen.

5.7 Aandachtspunten Het tussentijds beëindigen van de huurovereenkomst van het Henschotermeer is niet zonder meer mogelijk. De overeenkomst kan worden opgevat als een zakelijke overeenkomst tussen contractpartijen, waarbij beiden zijn gebonden aan de contractduur. Indien de huurder het contract wil ontbinden, treedt hij in contact met de verhuurder waarbij onderhandelingen over een afkoopsom of het doorleg- gen van het huurrecht aan de orde kunnen komen.

Tussentijdse beëindiging van de erfpachtovereenkomst van Kwintelooyen is evenmin mogelijk. Nota- rieel is vastgelegd dat het Recreatieschap het terrein in erfpacht heeft genomen voor de duur van deze overeenkomst. Indien het Recreatieschap de overeenkomst wil beëindigen, treedt deze in contact met de eigenaar om het recht terug te verkopen of te verkopen aan derden. Het is aan de eigenaar of deze hiermee instemt.

Bij ‘uitbesteed beheer’ is nadere beoordeling wenselijk van de in gebruik zijnde dienstgebouwen en machines ten behoeve van de recreatieterreinen. Mogelijk ontstaan extra opbrengsten voor het Re- creatieschap bij overdracht hiervan aan derden.

Bij het Henschotermeer ligt een perceel dat in gebruik is bij de Nederlandse Caravan Club. Bij ingrijpende wijzigingen rond het Henschotermeer is afstemming met deze club nodig.

Pagina 48 van 56

6 Conclusies en advies

6.1 Samenvatting Onderstaand tonen wij eerst een samenvatting van de belangrijkste maatschappelijke, financiële en organisatorische consequenties van mogelijke scenario’s voor de toekomst en van de aan de scenario’s verbonden risico’s. Daarna volgen de belangrijkste conclusies.

Scenario’s 1. ongewijzigd doorexploiteren; 2. aanvullende voorzieningen; 3. uitbesteed beheer; 4. model Laagraven; 5. afstoten Doornse Gat en Gravenbol.

Samenvattend overzicht van consequenties De financiële consequenties van scenario’s zijn berekend ten opzichte van het exploitatiejaar 2009.

1. 2. 3 4 5 Ongewijzigd Aanvullende Uitbesteed beheer Model Laagraven Afstoten Doornse doorexploiteren voorzieningen Gat & Gravenbol Financieel Exploitatieresultaat 8 € -594.000 € -573.000 € -492.000 € -305.000 € -319.000 Gunstiger dan 2009 € +26.000 € +47.000 € +128.000 € +315.000 € +301.000

Ontvlechting € 689.000 € 689.000 € 3.005.000 Gunstig na <..> jaar circa 5 tot 6 jaar Circa 2 jaar circa 10 jaar

Maatschappelijk waardering o/- o/+ + -/++ +/-

Organisatorisch waardering - -- + -- +/-

Risico’s waardering -- -- o/- - o

8 Inclusief resultaatsbestemming (niet getoond)

Pagina 49 van 56

Conclusies en advies

6.2 Conclusies

Conclusie 1. Ongewijzigd doorexploiteren is in onze optiek onaanvaardbaar Scenario 1 (nulscenario) gaat weliswaar uit van het doorvoeren van uiteenlopende exploitatieverbeteringen, maar dit levert onvoldoende op. Het is een negatief scenario voor de toekomst om de volgende redenen: • De ontwikkeling van een eigentijds recreatief aanbod blijft uit. De terreinen sluiten steeds minder aan op de vraag en verliezen in toenemende mate aan aantrekkingskracht; • Het scenario is financieel ongunstig en biedt geen uitzicht op financiële verbetering. Meer voor de hand liggen steeds verder toenemende kosten voor de recreatieterreinen; • Bestuur en uitvoerende organisatie komen verder onder druk te staan.

Conclusie 2. Alleen aanvullende voorzieningen toevoegen biedt binnen de huidige organisatie slechts beperkt rendement Ten opzichte van scenario 1 scoort scenario 2 ‘Voorzieningen toevoegen’, niet veel beter: • Vanuit de markt bestaat belangstelling voor het voor eigen rekening realiseren en exploiteren van aanvullende voorzieningen en evenementen. Op basis van de huidige uitgangspunten en complice- rende voorwaarden mag hiervan echter een beperkt rendement voor het Recreatieschap worden verwacht: - eigendomsverhoudingen, bestemmingsplannen, EHS en gewenst maatschappelijk medegebruik van voorzieningen werpen de nodige belemmeringen op voor de markt. - overeenkomsten bepalen dat financieel rendement van aanvullende voorzieningen moet worden gedeeld tussen ondernemer, landgoedeigenaar en Recreatieschap. Naar verwachting trekken de benodigde extra inspanningen voor het realiseren van aanvullende voorzieningen een zware (kostenverhogende) wissel op het Recreatieschap. De kost gaat immers voor de baat uit. Er dient gewerkt te worden aan het opheffen van de planologische belemmeringen voordat marktpartijen mee willen investeren, waar binnen de huidige organisatie geen capaciteit of financiële speelruimte voor is. • Voor eigen rekening en risico exploiteren van aanvullende voorzieningen en evenementen betekent dat het Recreatieschap moet ‘denken en doen’ als een ondernemer. Het is de vraag of dit van een overheidsorganisatie mag worden verwacht. Niet voor niets zien we bij andere recreatieschappen samenwerkingsovereenkomsten met de markt ontstaan. Daarnaast zorgt het in eigen rekening beheren en exploiteren van de terreinen ervoor, dat fluctuaties in de inkomsten blijven bestaan, en mogelijk zelfs worden versterkt, waardoor een duurzame en robuuste begroting moei- lijk te realiseren is. • Concluderend: Scenario 2 is geen aantrekkelijk alternatief, zij levert financieel niet voldoende op, is risicovol en zorgt voor onverminderde druk op het bestuur en de uitvoerende organisatie. Het blijkt dat het ontwikkelen van aanvullende voorzieningen op de terreinen op de Utrechtse Heuvelrug in- gewikkelder is dan aan de westzijde van Utrecht vanwege eigendomsverhoudingen en het planologisch regime. Dit scenario kan alleen werken wanneer ontwikkelmogelijkheden worden gecre- eerd bij het Recreatieschap. Het gaat dan om capaciteit in uren en financiën. Daarnaast kost een dergelijke ontwikkeling tijd en levert pas over een aantal jaar rendement op.

Conclusie 3. Het uitbesteden van beheer en exploitatie kan financieel gunstige perspectieven bieden Scenario 3 ‘Uitbesteed beheer’ biedt aanknopingspunten voor financiële verbetering. Een helder beeld van consequenties op hoofdlijnen en aandachtspunten is daarbij relevant: • Uitbesteed beheer is circa € 128.000,-- per jaar gunstiger dan de exploitatie van 2009. Daar staan echter ontvlechtingkosten tegenover. Per saldo zijn deze ontvlechtingkosten na circa 5 tot 6 jaar goedgemaakt (er vanuit gaand dat het Recreatieschap in 6 jaar navenant wordt afgeslankt). Daar- na is uitbesteed beheer structureel voordeliger. Ook bij uitbesteed beheer zal er echter altijd geld bij moeten; • Voordeel van het uitbesteden van beheer is dat dit op risicodragende basis voor de marktpartij gebeurt. Dit betekent dat tegenvallende resultaten voor rekening van de marktpartij komen en het Recreatieschap haar fluctuerende resultaten kwijt is. • De deelnemers van het Recreatieschap kunnen echter minder regie voeren in een kwetsbaar gebied. Ongewenste activiteiten van een marktpartij dienen vooraf te worden uitgesloten. Dit kan

Pagina 50 van 56

Conclusies en advies

door het vooraf zorgvuldig vaststellen van voorwaarden voor beheer en ontwikkeling, zodat een marktpartij wordt gedwongen om binnen kaders te opereren en verschillen van inzicht worden uitgesloten. Eventueel kunnen prestatieafspraken worden toegevoegd. De voorwaarden dienen voldoende commerciële speelruimte te laten aan de exploitant, omdat dit rendementverhogend is (met dus lagere kosten voor het Recreatieschap) en fluctuerende exploitatieresultaten terugdringt (continuïteit). • Een nadeel vormt de eigendomssituatie van het Henschotermeer. Aangezien het Henschotermeer niet in eigendom is bij het Recreatieschap, vloeien de inkomsten uit aanvullende voorzieningen bij uitbesteding aan derden ook deels naar de landeigenaar. • Bij uitbesteed beheer van het Henschotermeer wordt vernieuwing van het bestaande aanbod verwacht in de vorm van aanvullende eigentijdse voorzieningen, die beter aansluiten op de verande- rende behoefte van de hedendaagse consument. Deze voorzieningen resulteren immers in aanvullend financieel rendement, wat aansluit bij de primaire opdracht van marktpartijen. • Indien een marktpartij het beheer overneemt zal de rol van het Recreatieschap hierin nader worden bepaald. Het beheer kan aangestuurd worden vanuit het Recreatieschap, maar kan ook rechtstreeks onder aansturing van de landeigenaar plaatsvinden. Het voordeel van een aanstu- rende rol vanuit het Recreatieschap is de mogelijkheid om de regie op het gebruik en de aanvullende ontwikkelingen op het recreatieterrein te behouden.

Conclusie 4. Het is te vroeg om te beslissen over uitbesteed beheer Kwintelooyen Kwintelooyen vervult als toeristische Poort een centrale functie in de zonering van natuur en recreatie binnen Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Op dit moment is nog onduidelijk hoe de inrichting als Poort vorm gaat krijgen en hoe groot de invloed van marktpartijen hierin zal worden.

Conclusie 5. Het financieel meest aantrekkelijke, maar ook minst realistische scenario is uitbesteden van beheer en exploitatie in combinatie met ontwikkelmogelijkheden (model Laagraven) • Het uitbesteden van beheer in combinatie met ontwikkelingsmogelijkheden is circa € 315.000,-- gunstiger dan de exploitatie in 2009. Daar staan echter ontvlechtingkosten tegenover. Per saldo zijn deze ontvlechtingkosten na circa 2 jaar goedgemaakt (er vanuit gaand dat het Recreatieschap in 6 jaar navenant wordt afgeslankt). Daarna is uitbesteed beheer structureel voordeliger; • Voordeel van het uitbesteden van beheer is dat dit op risicodragende basis voor de marktpartij gebeurt. Dit betekent dat tegenvallende resultaten voor rekening van de marktpartij komen en het Recreatieschap haar fluctuerende resultaten kwijt is. • De deelnemers van het Recreatieschap kunnen echter minder regie voeren in een kwetsbaar gebied. Ongewenste activiteiten van een marktpartij dienen vooraf te worden uitgesloten. • Overeenkomsten bepalen dat financieel rendement van aanvullende voorzieningen moet worden gedeeld tussen ondernemer, landgoedeigenaar en Recreatieschap. • Dit scenario is echter binnen het huidige planologisch regime weinig realistisch. De ligging binnen de EHS en de huidige bestemmingsplannen bieden niet of nauwelijks de mogelijkheid voor ontwikkeling. Een marktpartij vinden die bereid is onder deze voorwaarden te investeren, zal niet eenvoudig zijn.

Conclusie 6. Afstoten Doornse Gat en Gravenbol vereist een financiële compensatie (afkoopsom) en maakt recreatieve invulling van deze terreinen onzeker. • Natuurbeherende instellingen tonen belangstelling voor het overnemen van de terreinen Doornse Gat en Gravenbol, waarbij zij worden gecompenseerd voor beheer en onderhoud (afkoopsom). • Uitgaande van afkoop aan de hand van 20 x de huidige jaarlijkse onderhoud- en beheerlasten van Doornse Gat en Gravenbol moet dan rekening worden gehouden met ontvlechtingkosten van circa € 3.005.000,--. Hoewel de afkoopsom onderhandelbaar is, zullen de ontvlechtingkosten fors blijven. Financieel oninteressant, ondanks een besparing op de jaarlijkse exploitatie van terreinen van € 301.000,-- ten opzichte van de exploitatie van 2009. • Natuurbeherende organisaties hebben primair een doelstelling op het gebied van natuurbehoud. Dit betekent mogelijk een beperking van de recreatieve mogelijkheden op de terreinen.

Pagina 51 van 56

Conclusies en advies

Conclusie 7. Om de openbare dagrecreatieve functie te behouden, is het wenselijk dat de overheid blijvend een positie inneemt ten aanzien van de terreinen. Zowel bij het afstoten van beheer aan een marktpartij als bij afstoten van beheer aan een natuurbeherende organisatie komt de laagdrempelige invulling van de terreinen voor dagrecreatie in het geding. Om als overheden een garantie te hebben dat deze functie behouden blijft, is een samenwerkingsverband als het Recreatieschap wenselijk. Het Recreatieschap kan dan vanuit een beleidsvormende, voorwaardenscheppende en controlerende positie ten opzichte van genoemde partijen de openbare dagrecreatieve functie op de terreinen zekerstellen. Deze positie heeft een dwingend karakter door de onvermijdelijke exploitatiebijdragen. Derden fungeren zo als een leverancier van het Recreatieschap en onder voorwaarden van het Recreatieschap.

Conclusie 8. Voorafgaand aan het uitbesteden van het beheer van een recreatieterrein moeten de uitgangspunten en eisen scherp gesteld worden Het is logisch dat het bestuur van het Recreatieschap, voorafgaand aan uitbesteed beheer, uitgangspunten en eisen stelt aan onder andere het gebruik van een recreatieterrein, de kwaliteit van geboden dienstverlening en het al dan niet toelaten van een omheining rond een recreatieterrein en de daarna geldende entreetarieven. Dit dient ten minste aan de orde te komen zodra uitgangspunten en eisen worden geformuleerd voor uitbesteed beheer van een recreatieterrein, voorafgaand aan een aanbestedingsprocedure. Van toepassing is: hoe meer ‘speelruimte’ aan een exploitant wordt geboden, des te financieel gunstiger dit voor het Recreatieschap kan zijn. Onze directe opdrachtgever heeft overigens aangegeven, dat het bestuur eerder niet positief was over omheining van een recreatieterrein.

Conclusie 9. Vanwege contractuele verplichtingen kan het Recreatieschap niet eenzijdig besluiten haar terreinen Henschotermeer en Kwintelooyen af te stoten. De contracten die lopen ten aanzien van de terreinen Henschotermeer en Kwintelooyen betekenen dat het Recreatieschap niet van vandaag op morgen van deze terreinen af kan. De contracten zijn langlopend en niet zonder meer per direct opzegbaar. Overleg met de landgoedeigenaren over een afkoopregeling is noodzakelijk, indien het Recreatieschap eerder dan de expiratiedatum van het contract af zou willen.

Conclusie 10. Grootschalige evenementen en horeca kunnen lucratief zijn Los van de uitgewerkte scenario’s, inclusief die over uitbesteed beheer, zou een substantiële exploitatieverbetering in beeld kunnen komen bij meer mogelijkheden voor grootschalige evenementen en horeca bij het Henschotermeer/Kwintelooyen. Indicatief kan worden gedacht aan een rendement van: • Evenementen (per evenement): € 20.000,-- tot € 40.000,--. Afhankelijk van de aard en omvang taxeren wij de potentiële opbrengsten voor grootschalige evenementen op € 100.000,-- per jaar; • Horeca (per voorziening): max. € 26.000,-- tot € 131.000,-- per jaar, afhankelijk van onder andere de aan de ondernemer geboden speelruimte, het ambitieniveau, de marktsituatie (risicovol). Vanwege de al eerder beschreven planologische beperkingen (EHS en bestemmingsplannen), achten we het realiteitsgehalte van intensieve recreatieve ontwikkelingen echter zeer laag.

6.3 Advies

Op basis van voorgaande conclusies komen we tot het volgende advies:

• Uitbesteden beheer en exploitatie van het terrein Henschotermeer aan een marktpartij; • Werken aan het oplossen van belemmeringen voor het ontwikkelen van commerciële voorzieningen voor het Henschotermeer, zodat in de toekomst hogere inkomsten zijn te verwachten. • Dit betekent het op korte termijn beschikbaar stellen van middelen en capaciteit om dit te be- werkstelligen; • Voorlopig in eigen beheer en exploitatie houden van Kwintelooyen in afwachting van de ontwikkeling tot Poort naar Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug; • In eigen beheer en exploitatie houden van Doornse Gat en Gravenbol; • Het nemen van de voorgestelde maatregelen voor exploitatieverbetering, voor zover deze nog niet zijn uitgevoerd.

Pagina 52 van 56

Conclusies en advies

Dit advies betekent: • Het behoud van de dagrecreatieve functie van de vier terreinen. • Het realiseren van enige kostenbesparingen op korte termijn van € 26.000,-- (ten opzichte van 2009). • Uitzicht op een financieel gunstiger perspectief op termijn (4-5 jaar) ° Een substantiële kostenbesparing (ten opzichte van 2009) van € 135.000,-- per jaar voor beheer en exploitatie Henschotermeer na afslanking van de organisatie. ° Mogelijkheid voor het realiseren van een substantiële aanvullende kostenbesparing uit de ontwikkeling van het recreatieterrein van € 50.000,-- tot € 100.000,-- per jaar. ° Mogelijkheid voor het realiseren van een aanvullende kostenbesparing na ontwikkeling van Kwintelooyen als Poort. • Het voor 2011 en 2012 beschikbaar stellen van 1.000 tot 1.500 extra manuren (€ 100.000,--) voor planvorming en procesmanagement voor de ontwikkeling Poort Henschotermeer.

Financieel perspectief lange termijn (exclusief aanvullende voorzieningen)

€ 1.000.000

€ 800.000

€ 600.000

€ 400.000

€ 200.000

€ - tijd ▬ Huidige lasten 4 recreatieterreinen ▬ Lasten 4 recreatieterreinen bij uitbesteed beheer Henschotermeer

In de tijd uitgezet: • Eind 2010/begin 2011: Besluitvorming over uitbesteed beheer Henschotermeer • Begin 2011 t/m eind 2011: Voorbereiden, starten en doorlopen aanbestedingsprocedure • Per 1 januari 2012: Start uitbesteed beheer van het Henschotermeer (en zoveel eerder als mogelijk: start maatregelen voor het gedeeltelijk afslanken van de huidige organisatie van het Recreatieschap) • Per 2016/2017: Teruggedrongen structurele lasten van € 485.000,--voor 4 recreatieterreinen (in plaats van € 620.000,-- als in 2009) • Zodra mogelijk: Ontwikkelen en realiseren van aanvullende horecavoorziening door marktpartij met, na ingebruikname, extra financieel gunstig rendement voor het Recreatieschap (ontwikkeling brengt enige risico’s mee): - maximaal € 26.000,-- tot € 71.000,-- per jaar - maximaal € 86.000,-- tot € 131.000,-- per jaar

Daarnaast adviseren wij voor de komende tijd: • Het meewerken aan de (verdere) ontwikkeling van het klimpark en de horeca met bezoekerscentrum op Kwintelooyen. • Het blijvend en voor zover mogelijk toewerken naar het realiseren van de zogenaamde succesfac- toren: ° “voldoende ‘speelruimte’ en handelingsvrijheid op basis van richtinggevende kaders; ° passende eigendomsverhoudingen: grond in eigendom van het Recreatieschap dan wel verhoudingen die positief kunnen worden beïnvloed voor ontwikkelingsmogelijkheden;

Pagina 53 van 56

Conclusies en advies

° een sterke financiële positie van het Recreatieschap met investeringsmogelijkheden; ° managementcapaciteit (omvang en kwaliteit): zowel voor beheer als voor ontwikkeling van terreinen; ° ruimtelijke en planologische mogelijkheden; ° schaalgrootte: voor effectief en efficiënt beheer en ontwikkeling van terreinen. • Het inzetten op een uitbreiding van de kioskfunctie bij het Doornse Gat, alsmede op lichte evenementen bij Doornse Gat en Gravenbol. Hiermee komen beperkt nog extra opbrengsten in beeld.

Binnen dit advies brengen we een balans aan tussen, aan de ene kant, de korte termijn en aan de andere kant de langere termijn. Enerzijds moet het Recreatieschap morgen direct aan de slag kunnen met dit advies. Dat betekent dat er op korte termijn kostenbesparingen moeten worden nagestreefd om aan de taakstellende bezuinigingen te voldoen. Anderzijds dient het Recreatieschap zich in te spannen om op de langere termijn te komen tot een robuuste en duurzame exploitatie die gunstiger is dan de huidige exploitatie. Dat betekent dat er voorinvesteringen nodig zijn om op de langere termijn structureel tot substantiële kostenbesparingen en extra inkomsten te komen, waarmee het exploitatietekort afneemt.

Op basis van dit advies is het van groot belang dat de gezamenlijke overheden binnen het Recreatie- schap op korte termijn de koers voor de komende jaren overeenkomen. De noodzaak tot vernieuwing en kwaliteitsverbetering is vanuit de markt gezien duidelijk aanwezig. Op de huidige voet doorgaan heeft als gevolg dat deze omslag niet gemaakt kan worden. Het is tijd voor een andere aanpak!

Pagina 54 van 56

7 Hoe nu verder?

Voor u ligt een advies over toekomstig beheer en ontwikkeling van het Henschotermeer, Kwintelooy- en, Doornse Gat en Gravenbol. In dit afsluitende hoofdstuk geven wij een doorkijk naar de stappen die gezet moeten worden om met dit advies aan de slag te gaan. In de volgende paragrafen lichten we deze kort toe.

7.1 Principebesluit De deelnemers van het Recreatieschap spreken zich uit voor het uitbesteden van het beheer van het Henschotermeer en het in beheer van het Recreatieschap houden van Kwintelooyen, Doornse Gat en Gravenbol. De deelnemers spreken zich tevens positief uit over het navenant afslanken van het Recre- atieschap in verband met afgenomen beheertaken. Niet uitgesloten wordt verder dat het beheer van Kwintelooyen op termijn ook wordt uitbesteed.

7.2 Werken aan ontwikkelruimte De deelnemers van het Recreatieschap gaan zich inspannen om meer commerciële ‘ontwikkelruimte’ te bieden voor het Henschotermeer. Belangrijk knelpunt voor de ontwikkeling van het Henschotermeer als Poort is de ligging binnen de EHS en de beperkte mogelijkheden voor ontwikkeling binnen het bestemmingsplan van de gemeente Woudenberg.

De provincie Utrecht kan bijdragen aan deze ontwikkelruimte door nauwkeuriger aan te geven onder welke voorwaarden zij mee wil werken aan ontwikkeling binnen de EHS en eventueel de ligging binnen de EHS nader te bezien. Op dit moment werkt de provincie Utrecht aan haar nieuwe structuurvisie. Wenselijk zou zijn dat binnen het opstellen van de structuurvisie gekeken gaat worden de aanwijzing van het recreatieterrein Henschotermeer als onderdeel van de EHS. Is dit een reële en valide keuze, gezien de 235.000 bezoekers per jaar en het intensieve gebruik op piekdagen in de zomerperiode?

Het nieuwe bestemmingsplan buitengebied van de gemeente Woudenberg is nog in ontwikkeling. Hoewel de gemeente recentelijk heeft aangegeven de mogelijkheden te willen verruimen, zou de ontwikkelruimte binnen het bestemmingsplan verder moeten worden opgerekt om het Henschotermeer nog beter als Poort te kunnen inrichten.

7.3 Aanbesteding Na het nemen van een besluit moet een aanbestedingsprocedure worden voorbereid, met een aanbe- stedingsdocument dat ter besluitvorming aan het bestuur kan worden voorgelegd. Na instemming van het bestuur kan dan een aanbestedingsprocedure worden gestart op basis waarvan private partijen aanbiedingen bij het Recreatieschap indienen. Wij gaan er vanuit dat beheer en exploitatie van het Henschotermeer in de markt worden gezet, inclusief voorwaarden voor ontwikkeling. Deze voorwaarden betreffen onder andere de termijn, waarop voorzieningen moeten zijn gerealiseerd, en de wijze van rendementsdeling.

Marktpartijen die slechts een bepaald deel van de aanbestedingsopdracht willen vervullen (bijvoorbeeld onderhoud of toezicht) worden geacht om bij de aanbesteding in samenwerking met andere marktpartijen (vorming consortium) in te schrijven. Zo worden partijen die niet de volledige opdracht kunnen uitvoeren, gestimuleerd om toch samen met anderen in te schrijven. Op basis van de aanbe-

Pagina 55 van 56

Hoe nu verder?

steding wordt een definitief voorstel voor beheer en exploitatie van het Henschotermeer aan het bestuur voorgelegd, met de zekerheid dat van ook van aanvullende voorzieningen wordt meegeprofi- teerd. Definitieve gunning van een exploitatieopdracht is aan het bestuur. De nieuwe beheersituatie start direct na een positief besluit.

Als eerder vermeld dienen in een eerste fase kaderstellende voorwaarden te worden samengesteld (en daarna bestuurlijk te worden vastgesteld, eerder wordt niet aanbesteed). Wij stellen ons voor dat dan ook het financieel kader wordt bepaald en gaan uit van een risicodragende exploitatie. Dat betekent, dat een marktpartij tegen een van tevoren overeengekomen vaste bijdrage in het exploitatietekort het recreatieterrein beheert en exploiteert. Om het ondernemerschap van de exploitant optimaal te benutten, wordt normaal gesproken uitgegaan van een contractperiode van ten minste 10 jaar. Voordelen hiervan zijn een optimaal exploitatieresultaat en financiële zekerheid over wat moet worden bijgedragen in het tekort.

Pagina 56 van 56