T.C. Adiyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YAKINÇAĞ BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ YUSUF ZİYA PAŞA (SİYASİ VE ASKERİ FAALİYETLERİ) Neslihan SANSAR Danışman Doç. Dr. Seydi Vakkas TOPRAK Adıyaman-2019 ÖZET Yüksek lisans Tezi Yusuf Ziya Paşa ( Siyasi ve Askeri Faaliyetleri) Neslihan SANSAR Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Bilim Dalı Ağustos 2019 Son yıllarda Osmanlı tarihi üzerine yapılan araştırmalarda biyografi çalışmalarının gittikçe önem kazandığı ortadadır. Özellikle önemli devlet adamlarının hayatlarının araştırma konusu olması tarihe yeni bir bakış açısı kazandırmaktadır. Yusuf Ziya Paşa, Osmanlı Devleti için yapmış olduğu hizmetler itibariyle ender insanlardan biridir. Yusuf Ziya Paşa, III. Selim ve II. Mahmud dönemi sadrazamlarından olması dışında maden eminliği, çeşitli vilayet valilikleri ve ordu komutanlığı gibi önemli görevler yürütmüştür. III. Selim döneminde Napolyon’a karşı Mısır’a savaşmaya giden ordunun başında yer almış ve Napolyon bu durumda Mısır’ı terk etmek zorunda kalmıştır. Daha sonra yapılan savaşlar sonucu Fransızlar Mısır’ı terk etmişlerdir. Yusuf Ziya Paşa, bu başarılarından ve maden eminliği sırasındaki çalışmalarından dolayı adından söz ettiren bir devlet adamı haline gelmiştir. Yusuf Ziya Paşa, gerek eşkıyalık faaliyetlerine karşı durması ve gerekse valilikleri sırasında bıraktığı eserler ile adını yaşatmıştır. Yusuf Ziya Paşa’nın hayatı araştırılırken arşiv kaynaklarından yararlanılmakla beraber dönemin kronikleri ve araştırma eserlerden de yararlanılmıştır. Anahtar Kelimeler: Yusuf Ziya Paşa, Mısır, Napolyon, Maden-i Hümayun, Valilikler. IV ABSTRACT Master’s Thesis Yusuf Ziya Pasha (Political And Military Activities) Neslihan SANSAR Adıyaman University Graduate School of Social Sciences Department of History The Modern Times History Program August 2019 Advisor: Ass. Prof. Dr. Seydi Vakkas TOPRAK The biographical studies gradually become more important for the recent surveys on the Ottoman history. In particular, the history gets a new horizon through such surveys on the lives of the prominent statesmen. Yusuf Ziya Pasha was a noble man in terms of the services rendered by him for the Ottoman State. He did not only act as a mining trustee, a provincial governor as well as an army commander in addition of his main position as a premier in the eras of Selim III and Mahmud II. In the Selim III are, he led the army in a compaign onto Egypt against Napoleon, whereupon Napoleon had to leave Egypt. The subsequent wars resulted in a complete defeat of the French, who then ultimately left Egyqt. All such victories and his achievement in the mining operation made him a distinguished statesman. Yusuf Ziya Pasha is known of his strong struggle against the robber, and the works left by him in the course of his deployment as a governor are important. The evailable archives were used in search of the life of Yusuf Ziya Pasha and the studies were supported by the periodical chronicles and research works. Keywords: Yusuf Ziya Pasha, Egypt, Napoleon Imperial Mines, Governorships. V ÖNSÖZ Öteden beri bilim insanlarının ilgi gösterdiği Osmanlı tarihi, arşiv fonlarının araştırmaya açılmasıyla daha çok irdelenmeye başlanmış, vesikalar ışığında sosyal, siyasi ve iktisadi konularda ciddi eserler ortaya konulmaya başlanmıştır. Ancak bu süreçte, arşiv belgelerine dayalı biyografi çalışmaları nispeten azdır. Bu eksikliğin doğal sonucu olarak da dönemine yön veren çoğu devlet adamı hakkında ayrıntılı ve güvenilir bilgiye sınırlı kalmaktadır. XVIII. ve XIX. yüzyıl Osmanlı tarihi bir taraftan uzun savaşlar, diğer taraftan da reform sancılarıyla doludur. Reform kavramı başta padişah olmak üzere devlet adamlarının görüş, düşünce ve cesaretlerine bağlı olarak farklı şekillerde algılanmıştır. Reform döneminin aktörleri olan devlet adamlarının biyografileri, devrin karakteristiğinin önemli bir parçasıdır. Üç padişah döneminde devlet hizmetinde bulunmuş, valilik ve sadrazamlık yapmış, eşkıya gruplarına karşı mücadele etmiş, Fransa’ya karşı savaşta başkomutanlık yapmış bir devlet adamı olan Yusuf Ziya Paşa XVIII. yüzyıl sonu ve XIX. yüzyıl başı Osmanlı tarihi için önemli bir figürdür. Buradan hareketle Yusuf Ziya Paşa’nın biyografisi yüksek lisans tez konusu olarak incelenmiştir. Yusuf Ziya Paşa’nın biyografisi ele alınırken aynı zamanda dönemin siyasi, askeri, ekonomi, yapısı hakkında da bilgi verilmektedir. Çalışmanın hazırlanmasında arşiv kaynakları, dönemin kronikleri ve araştırma eserlerden yararlanılmıştır. Çalışma, giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında Osmanlı Devleti’nin iç ve dış politikadaki genel durumu, dönemin önemli gelişmeleri ve biyografi hazırlanırken karşılaşılan zorluklara yer verilmiştir. Birinci bölümde; Yusuf Ziya Paşa’nın hayatı, tarih sahnesine çıkmasını sağlayan Maden-i Hümayun eminliği ve valilik hizmetlerinden bahsedilmiştir. İkinci bölümde; sadrazamlık görevine getirilmesi ve bu dönemde yaşanan olaylardaki rolünden, üçüncü bölümde ise ikinci sadrazamlığı ve diğer bazı faaliyetleri ele alınmıştır. Dördüncü bölümde ise Yusuf Ziya Paşa’nın bıraktığı eserler incelenmiştir. Bu çalışmanın hazırlanmasında yol gösterici olarak yardımlarını esirgemeyen danışmanım Sayın Doç. Dr. Seydi Vakkas TOPRAK’a teşekkür ederim. Adıyaman Temmuz, 2019 Neslihan SANSAR VI ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ VE LİTARATÜRE KATKISI Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda itibaren devlet içerisinde üst düzey hizmetlerde bulunan tarihi şahsiyetler azımsanmayacak sayıdadır. Ancak bunlarla ilgili biyografik çalışmalar istenen düzeye gelememiştir. XVIII. ve XIX. yüzyılda çeşitli hizmetlerde bulunan Yusuf Ziya Paşa (Siyasi ve Askeri Faaliyetleri) adlı çalışmamız bu açığı kapatmak amacıyla hazırlanmıştır. Daha önce çalışılmamış bir konu olması, arşivler ve dönemin kronikleri taranarak hazırlanması çalışmamızın ilmi değerini artırmaktadır. Yusuf Ziya Paşa, III. Selim ve II. Mahmut dönmelerinde sadrazamlık başta olmak üzere yaptığı çeşitli hizmetler nedeniyle önemli bir şahsiyettir. Hizmet ettiği dönemde Osmanlı topraklarında meydana gelen isyan ve eşkıyalık faaliyetlerine karşı başarıyla mücadele etmiştir. Bu noktada Yusuf Ziya Paşa’nın faaliyetleri aktarılırken o dönemde meydana gelen olaylar hakkında da bilgi verilmektedir. Ayrıca sadrazamlığı dönemlerinde Fransa’nın Osmanlı toprağı olan Mısır’a saldırması ve bu saldırı sonucunda Yusuf Ziya Paşa’nın serasker olarak görevlendirilmesi ve başarıyla mücadele ederek Fransa’yı tahliye etmiştir. Bu nedenle Osmanlı Devleti’nin dış politikası hakkında da bilgi vermektedir. Ele aldığımız çalışma Osmanlı topraklarında meydana gelen isyanlar, eşkıyalık faaliyetleri, Anadolu ve Rumeli’nin genel durumu ve Osmanlı Devleti’nin askeri ve mali durumu hakkında bilgi verilmesi nedeniyle de öneme sahiptir. VII İÇİNDEKİLER ÖZET………………………………………………………………………… .... .IV ABSTRACT………………………………………………………………… ..... …V ÖNSÖZ……………………………………………………………………… .... ..VI ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ VE LİTARATÜRE KATKISI……………… .... VII KISALTMALAR LİSTESİ…………………………………………………. .... .XI GİRİŞ ........................................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM YUSUF ZİYA PAŞA’NIN HAYATI VE SİYASET SAHNESİNE ÇIKIŞI 1.YUSUF ZİYA PAŞA’NIN HAYATI ................................................................. 10 1.2. YUSUF ZİYA PAŞA’NIN MADEN-İ HÜMAYUN EMİNLİĞİ ................ 14 1.2.1. Maden-i Hümayun Eminliğine Atanması .................................................. 14 1.2.2. Yusuf Ziya Paşa’nın Maden-i Hümayun’daki Faaliyetleri ..................... 15 1.3. DİYARBEKİR VALİLİĞİ ............................................................................ 22 1.4.BİRİNCİ ERZURUM VALİLİĞİ .................................................................. 24 1.5. BİRİNCİ TRABZON VALİLİĞİ .................................................................. 32 1.6. ÇILDIR VALİLİĞİ ........................................................................................ 33 İKİNCİ BÖLÜM YUSUF ZİYA PAŞA’NIN SİYASET SAHNESİNDE YÜKSELİŞİ 2.BİRİNCİ SADRAZAMLIĞI ............................................................................. 35 2.1.Napolyon’un Mısır’ı İşgali ve Osmanlı Devleti’nin Gösterdiği Tepkiler ... 35 2.2.Yusuf Ziya Paşa’nın Sadrazamlığa Getirilmesi ............................................ 37 2.3.Yusuf Ziya Paşa’nın Mısır Seferi ................................................................... 39 2.4.Yusuf Ziya Paşa’nın Fransa’ya Karşı Mücadelesi ....................................... 45 2.5.Mısır İşgalinin Sonuçları ve Yusuf Ziya Paşa’nın Faaliyetleri ................... 58 2.6.Mısır Savaşı Sonrası Fransa ile Paris Barış Anlaşması’nın İmzalanması .. 62 2.7. Mısır Seferi Sırasında Karşılaşılan Sorunlar .......................................... 65 2.7.1. Yusuf Ziya Paşa ile Cezzar Ahmed Paşa Arasının Bozulması ........... 65 2.7.2. Arnavut Askerlerinin Çıkardığı Olaylar .............................................. 67 2.7.3. Abdulfettah Bey Olayı ............................................................................ 67 2.7.4. Antep Mütesellimi Deli Hüseyin Paşa’nın İdam Edilmesi ................. 68 2.7.5. Ordunun Yafa’da Çektiği Sıkıntılar ................................................... 68 VIII 2.7.6. Yeniçeri Askerlerinin Çıkardığı Olaylar ............................................ 69 2.7.7. Fransa’nın İşgali Sonrasında Mısır’da Çıkan Sorunlar ................... 70 2.8. YUSUF ZİYA PAŞA’NIN ASİLER VE EŞKIYALARLA MÜCADELESİ…………………………………………………………..…… .... 73 2.9. İKİNCİ ERZURUM VALİLİĞİ