Celso Emilio Diante Da Casa De Curros. Técnico De Cultura Do
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Celso Emilio diante da casa de Curros. ANTONIO PIÑEIRO FEIJÓO da revista Auria. Ten acadado varios 1959 premios xornalísticos e publicado varios monográficos sobre aspectos Técnico de Cultura do Concello de diversos da historia de Celanova. É Celanova. Colaborador asiduo do dia- Secretario da Fundación Curros En- rio La Región de Ourense e director ríquez. Celso Emilio Ferreiro e Curros Enríquez ? a s V i d a s p a r a l e l ANTONIO PIÑEIRO «En Celanova el nombre de Manuel Curros chea de paralelismos entre a vida de andanza Enríquez, gran poeta, extraordinaria musa e calma de Celso Emilio e a de Manuel Curros. civil, lo es casi todo, incluso para los que lo Paralelismos atraintes e, ás veces, de por riba se combaten. Aún siendo su familia una familia se quer, pro condicionantes no intre de xulgar de iglesia, el poeta Curros Enríquez en aquella a vida e maila obra de Ferreiro. Tema este que casa es querido y respetado. Celso Emilio, aún compre escomenzar a rever». niño, lee a Curros por consejo de su madre, quien solamente le “prohíbe” (sin éxito) algu- E, máis adiante, continúan: nos poemas. Años después Celso Emilio será su biógrafo, su traductor, su panegirista, su admi- «Dixemos no denanterior apartado que hai que rador y su imitador». reve-lo tema das comparanzas entre Curros e Ferreiro xa que coidamos que se está a abusar Quen isto escribe é o profesor Xesús Alonso Montero dabondo do paralelismo establecido entre os no libro Celso Emilio Ferreiro (Estudio) (Edicions dous grandes poetas de Celanova, un parale- Júcar 1982), no que fai un completo repaso da bio- lismo teimoso que compre esquecer e desbotar grafía literaria do poeta celanovés, pouco despois da en proveito de ámbolos dous. Abofellas que a súa morte. comparanza foi de moita ventura e de feito non fai máis que salientar que as estruturas da nosa Pola súa banda, os xornalistas Xosé Antonio Perozo e sociedade en xeral, non sofriron ningún cambeo María Xosé Porteiro recollen no seu libro de conver- de fondo dende o nacemento de Curros deica os sas Celso Emilio Ferreiro. Compañeiro do vento e tempos de hoxe... Non estamos pondo en dúbi- das estrelas (Akal 1981), o seguinte: da a significanza do poeta decimonónico na existencia de Ferreiro, nin na súa obra, sinxela- «...a crítica, os comentaristas con boa intención mente cremos que ao lerio se lle ten dado unha e ós que non lle fallaba razón, establecen unha importancia sobranceira que reborda os lindei- 17 ~ Pois ben, sen pretender facer “causa” destas “solpre- sas” e sen tentar sacalas de contexto coa idea de que poidan significar merecementos para un e desmere- cementos para outro, e nin moito menos sen que isto deba supoñer alimento para os “críticos” co autor de Longa noite de pedra, vexamos pois, ata onde chegan estes paralelismos, algúns deles meramente circunstanciais e outros provocados non só polo momento que lles tocou vivir a ambos, senón polas reaccións vitais que ámbolos dous tiveron perante eses acontecementos. NA MESMA RÚA Para empezar é xusto sinalar que a primeira coinci- dencia ten razón de ser no momento xusto da che- gada ó mundo de Celso Emilio e no feito de que esta chegada se producise non só na mesma localidade, Celanova, senón na mesma rúa na que creceu e se forxou a personalidade iniciática de Manuel Curros Celso Emilio co neno José Benito Reza Enríquez. Unha circunstancia meramente casual, pero imitando a “pose” coa que Asorey inmortalizou que puido exercer una fonda influencia no menor dos a Curros en Celanova dous, tal e como Ferreiro recoñece a miúdo: ros reás do estimamento puramente referencial. «Aparte de la significación literaria, por la que hay Referimentos que xa serviron aos detractores de que considerarlo uno de nuestros grandes del siglo Celso Emilio para crticaren unha suposta parti- XIX, Curros Enríquez tiene para mí un importante cipación no drama de calcar a Curros nas súas significado personal. Fue vecino de mi misma calle, circunstancias políticas e vitais». en Celanova. No coincidí con él, porque Curros murió en 1908 y yo nací en 1912, pero mis padres E, como non podía ser doutro xeito, isto todo ten a sí lo trataron y yo oí hablar mucho de él, ya desde versión do propio Celso Emilio, que alén de facerse pequeño». [Conversas con Celso Emilio. Ramón Nicolás]. eco desta circunstancia en numerosas entrevistas (algunhas das cales estractou e transformou en forma E unha circunstancia que, por rara que pareza, a nivel de libro no ano 2009, Ramón Nicolás, Conversas con da literatura galega repítese noutros dous lugares, Celso Emilio Ferreiro) que lle fixeron ó longo da como son a Rúa Abaixo de Rianxo, onde contaron súa vida, no mesmo libro de conversas con Perozo- con casa familiar Alfonso Rodríguez Castelao, Manuel Porteiro, di: Antonio e Rafael Dieste, ou a rúa da Paz de Ourense, onde se concentran os espacios vitais de Vicente «Sen dúbida, a figura de Curros influíu en min Risco, Xaquín Lorenzo ou Ramón Otero Pedrayo. enormemente, non soio pola súa poesía, senón mesmo pola súa conducta. E, como cousa cho- No caso de Curros Enríquez é comunmente acep- cante, é certo que a vida me ten plantexado tado que el non naceu no número 37 da rúa que unha chea de problemas moi semellantes ós que hoxe leva o seu nome, xa que logo, o seu pai José se lle plantexaron a Curros ó longo da súa vida. María chegou a Celanova, procedente de Santiago de Naturalmente, isto non o fixen a drede para ter Compostela, para exercer nesta vila de escribano e, ditas semellanzas, foi que a vida ás veces ten polo tanto, durante un tempo residiu de aluguer no estas solpresas». mesmo lugar no que estaba a escribanía –é dicir, na 18 ~ rúa San Roque–, onde probablemente veu ó mundo mesmos costumes sociais, dos mesmos paisaxes e o neno Manuel. Sen embargo moi pouco despois de das mesmas xentes. ter nacido este, José María Curros merca xa a casa da Calle del Rollo e nela viviría Manuel as horas ledas e É certo que Curros Enríquez non puido estudar as horas amargas que marcaron a súa nenez e que o no colexio dos PP Escolapios, xa que el marcha de levaron a fuxir con tan só 15 anos para Madrid: Celanova con 15 anos –é dicir, no ano 1866– e os Escolapios instálanse no cenobio celanovés no curo «... porque yo, para mayor desgracia mía, adoro 1868/69, sen embargo é máis ca posible que o fixera aquella tierra en que tanto sufrí, aquel pueblo y nalgunha das aulas que durante eses primeiros anos aquella casa en que tanto lloré hasta los quince de socialización do edificio se instalaron nalgunhas años en que la abandoné huyendo del furor das súas dependencias e o que non é menos certo, paternal» [Carta a un amigo] é que algunhas delas tiveron que resultarlles certa- mente familiares pois o seu pai chegou a ter cando No caso de Celso Emilio, cando el naceu, o día 4 de menos unha alugada, probablemente como espazo xaneiro de 1912, xa a rúa levaba o nome do autor de para a escribanía. Aires da miña terra e, polo tanto, dende o mesmo momento en que o neno Celso Emilio empezou a coller conciencia dos nomes das cousas e dos sig- nificados dos nomes das cousas, o nome de Manuel Curros Enríquez empezoulle a ser familiar moito antes de achegarse aínda ás súas propias lecturas. Se a isto lle engadimos que entre a casa dos seus pais e a dos Curros Enríquez non hai máis ca outras catro edificacións intermedias, é perfectamente enten- dible o que Celso Emilio repite en multitude de ocasións, é dicir, que Curros non era un personaxe histórico para el, senón algo así coma un antepasado da súa familia. «Curros foi un personaxe na miña familia; a pesares de ser unha familia moi católica, a miña, tíñanlle a Curros moita lei. Eu lembro que a miña nai dábame, xa de neno, cando esco- menzaba a saber ler, o libro de Curros e, inocen- temente, marcábame as poesías que non debía ler, que naturalmente eran as primeiras que eu lía». [Celso Emilio, compañeiro do vento e das estrelas] A cuarta casa despois da de Curros, no fondo O AMBIENTE VILEGO E O MOSTEIRO da fotografía, é a de Celso Emilio Ferreiro Loxicamente, malia distancia temporal que separou a infancia e primeira xuventude de ámbolos dous (a de «Había en la torre unos soberbios y antiquísi- Curros podémola enmarcar entre 1851 e 1866 e a de mos tintinábulos, aquellas campanas que tanto Celso Emilio entre 1912 e 1930) o ambiente vilego e hemos amado nosotros, aquellas campanas comercial dunha Celanova capitalidade de comarca e que sólo tocaban al alba y cuyos dulces sones ó mesmo tempo fronteiriza mantense máis ou menos constituyeron toda la alegría de nuestra infan- inalterable e dalgún xeito ámbolos dous beben dos cia» [La Ilustración cantábrica. 1882] 19 ~ Celso Emilio, pola súa banda, si que estuda xa no das “iras” dun pai extremadamente recto, do que colexio dos PP Escolapios e, polo tanto, son moitas tódolos fillos varóns van fuxindo paulatinamente as horas que pasa no interior do edificio e que lle dan a medida que van collendo conciencia. No caso de pé para ir descubrindo pouco a pouco a súa longa Manuel, conta o propio Celso Emilio Ferreiro na historia. biografía sobre o autor de Aires da miña terra o momento de ruptura co pai «A miña nenez foi campesina porque Celanova é unha vila rural, un meio campesino, e des- «Se presentó un día cuando el escribano se acer- pois cando chegou a hora de ir á escola, entrei có a su hijo portando un legajo lleno de polvo del no colexio dos Escolapios, que entón estaban que extrajo un documento que el hijo debía copiar establecidos alí no mosteiro; alí estudei o fielmente y con las formalidades de rigor».