De 'Beeldenstorm' Rondom Het Klimaatakkoord

2019 DE ‘BEELDENSTORM’ RONDOM HET KLIMAATAKKOORD Een exploratief onderzoek naar metafoorgebruik over het ‘super wicked problem’ klimaatverandering door fractievoorzitters in de Tweede Kamerdebat- ten rondom het Klimaatakkoord (2018/2019) Communicatie, Beleid en Management (MA) Juliëtte van de Beld De ‘Beeldenstorm’ rondom het Klimaatakkoord Masterscriptie | Juliëtte van de Beld DE ‘BEELDENSTORM’ RONDOM HET KLIMAATAKKOORD Een exploratief onderzoek naar metafoorgebruik over het ‘super wicked problem’ klimaatverandering door fractievoorzitters in de Tweede Kamerdebatten rondom het Klimaatakkoord (2018/2019) Document: Masterscriptie Datum van publicatie: 21-06-2019 Student: J.H. van de Beld (Juliëtte) Studentnummer: 5648521 E-Mail: [email protected] Master: Communicatie, Beleid en Management Departement: Bestuurs- en Organisatiewetenschap Onderwijsinstelling: Universiteit Utrecht Begeleider: Prof. Dr. Eugène Loos Tweede Lezer: Dr. Madelinde Winnubst 2 De ‘Beeldenstorm’ rondom het Klimaatakkoord Masterscriptie | Juliëtte van de Beld Voorwoord Voor u ligt mijn masterscriptie, getiteld: ‘’De ‘beeldenstorm’ rondom het Klimaatakkoord: Een exploratief onderzoek naar metafoorgebruik over het ‘super wicked problem’ klimaatverandering door fractievoorzitters in de Tweede Kamerdebatten rondom het Klimaatakkoord (2018/2019).’’ Een masterscriptie waarin ik mijn interesses voor taal, politiek én duurzaamheid eindelijk samen kon laten komen. Een masterscriptie waarvoor ik dan ook met veel plezier uren aan politieke debatten bekeek. En een masterscriptie waarbij ik met veel gedrevenheid heb gezocht naar gemeenschappelijkheden en structuren binnen de daadwerkelijke ‘beeldenstorm’ die er in de Tweede Kamer rondom het Klimaatakkoord leek te bestaan. Maar ook een scriptie waarbij frustraties kwamen kijken. Frustraties over taalgebruik, over politiek en bepaalde over visies op duurzaamheid. Gelukkig waren er voldoende mensen om mij heen waarmee ik ten eerste al mijn frustraties kon delen en vervolgens ook nog eens door gerust gesteld kon worden. Daarom allereerst dank aan mijn scriptiebegeleider, Eugène Loos, voor zijn supersnelle feedback, altijd motive- rende woorden en vertrouwen. Ook dank aan de tweede lezer, Madelinde Winnubst. Anne ter Vrugt, enorm bedankt voor je opbouwende feedback: ons buddysysteem was een bijzonder goede uitvinding. Dank aan mijn gezin, bij wie ik mij altijd op mocht sluiten om te schrijven. En tot slot dank aan mijn dispuutsgenoten, familie en andere (scriptie)lotgenoten die mij hielpen enthousiast te blijven en mijn frustraties te relative- ren. Het heeft me verrast hoeveel inzichten ik heb gekregen door de vijf maanden waarin ik me heb mogen verdiepen in de literatuur rondom metafoorgebruik in het dagelijks leven. Ik zal dan ook nooit meer een metafoor kunnen gebruiken zonder hierbij na te gaan welke onderliggende conceptuele structuren hier de oorzaak van zijn. En dat allemaal door een masterscriptie. Veel leesplezier! Juliëtte van de Beld Utrecht, juni 2019. 3 De ‘Beeldenstorm’ rondom het Klimaatakkoord Masterscriptie | Juliëtte van de Beld Samenvatting Zoals de titel van de masterscriptie aangeeft, is er in mijn onderzoek gekeken naar de ‘beeldenstorm’ die er door middel van het metafoorgebruik door fractievoorzitters van politieke partijen uit de Tweede Kamer tijdens de debatten rondom het Klimaatakkoord (2018/2019) is ontstaan. Daarbij was het belangrijkste doel om inzicht te krijgen in de wijze waarop de politieke partijen door middel van metafoorgebruik een beeld vormden rondom het ‘super wicked problem’ van klimaatverandering. Aangezien het onderzoek daarbij werd uitgevoerd terwijl het officiële Klimaatakkoord nog niet gesloten was, nam het onderzoek een exploratief perspectief in. In een samenleving waarbij er tijdens het schrijven van de masterscriptie [december 2018 t/m juni 2019] maar liefst drie verschillende nationale ‘klimaatmarsen’ in zowel Amsterdam, Den Haag als Utrecht plaats- vonden, is het relevant om aandacht te schenken aan de manier waarop de politiek omgaat met dit maat- schappelijke thema. Daarom is ervoor gekozen om onderzoek te doen naar de wijze waarop er binnen de wetgevende macht van de Nederlandse samenleving, de Tweede Kamer, over het klimaatverandering werd gesproken. Specifiek is er hierdoor gekeken naar de manier waarop er door politici werd gesproken over het Klimaatakkoord dat eind 2018 in de Tweede Kamer werd gepresenteerd om aan de internationale kli- maatafspraken die in 2015 bij het Akkoord van Parijs waren gemaakt, te voldoen. Het feit dat dit Klimaat- akkoord binnen de Tweede Kamer als een ‘hoofdpijndossier’ werd gezien, had deels te maken met de metaforische uitspraken die er door de fractievoorzitters rondom dit Klimaatakkoord werden gedaan. Door onderzoek te doen naar deze metaforische uitspraken, zou dan ook mogelijk inzicht worden verkregen in de taal en de onderliggende structuren die de taaluitingen van de politici structureerden. Om tot dit inzicht te komen, is er in dit onderzoek met behulp van de leidende concepten super wicked problem en [conceptuele] metaforen op twee aspecten van het probleem ingegaan. Door het probleem van klimaatverandering vanuit de wetenschappelijke literatuur als een super wicked problem te beschouwen, kon allereerst de ontwikkeling van klimaatverandering in de wetenschappelijke literatuur worden ge- toond. Door naast de opvattingen rondom de wetenschappelijke consensus rondom het probleem ook in te gaan op de [conceptuele] metafoor als een manier om deze opvattingen te kunnen doorgronden, bleek daarnaast dat metaforen in de politiek zowel als een bewust communicatiemiddel, maar ook als onderdeel van het dagelijks taalgebruik, kunnen worden ingezet. De metafoor bleek daarin bepaalde aspecten van een concept te kunnen benadrukken, terwijl andere aspecten juist werden verborgen (‘hiding and high- lighting’). Door het opstellen van onderliggende conceptuele metaforen, waarbij het ene concept gestruc- tureerd wordt door middel van het andere concept, kon daarbij systematiek in deze functie van metafoorgebruik worden gebracht. Concreet konden deze theoretische inzichten worden toegepast door het metafoorgebruik van vier Tweede Kamerdebatten rondom het Klimaatakkoord (2018/2019) te analyseren. Allereerst werd een descriptieve analyse gedaan van het metafoorgebruik door alle twaalf aanwezige politieke partijen tijdens deze vier debatten. Daaruit bleek dat er in de 1.186 metaforen die er werden geïdentificeerd, veel nieuwe woorden 4 De ‘Beeldenstorm’ rondom het Klimaatakkoord Masterscriptie | Juliëtte van de Beld rondom ‘klimaat’ werden geopperd, waarbij de coalitie voornamelijk woorden met positieve connotaties opbracht en de oppositie juist woorden met negatieve connotaties. Deze negatieve insteek ging niet over klimaatverandering zelf, maar over het Klimaatakkoord en de coalitie. Tot slot werden de nieuw geïntro- duceerde metaforische concepten ook niet overgenomen of herhaald door andere politieke partijen, waar- door er als het ware een ‘beeldenstorm’ aan verschillende opinies over het Klimaatakkoord ontstond. Hierna werd het onderzoeksobject toegespitst op de vier politieke partijen die tijdens deze debatten de meeste metaforen hadden gebruikt. De metaforen van de VVD, D66, GroenLinks en Forum voor Democratie werden zodoende op een interpretatief niveau nogmaals geanalyseerd, waarbij de gebruikte metaforen per politieke partij werden ondergebracht in een aantal onderliggende conceptuele metaforen. Hierbij werd er een onderscheid gemaakt tussen enerzijds de VVD en D66 als coalitiepartijen en mede-indieners van het concept-Klimaatakkoord en anderzijds GroenLinks en Forum voor Democratie als oppositiepartijen in de Tweede Kamerdebatten rondom het Klimaatakkoord (2018/2019). Door dit tweede niveau van analyse kon er ook dieper worden ingegaan op de semantische velden waaruit de politieke partijen hun metaforen putten en de manier waarop deze konden leiden tot onderliggende conceptuele metaforen per politieke partij. Zodoende bleek dat de VVD vooral naar het Klimaatakkoord verwees als een relatief rustig ‘bouw- proces’ en naar diens kosten als ‘een rekening’. D66 bracht voornamelijk conceptuele metaforen met positieve associaties naar voren in de vorm van ‘groen’, het doel van ‘een reis (naar Parijs)’ en de ‘schone’ con- sequenties voor de samenleving van deze reis. GroenLinks bracht als oppositiepartij een meer strijdend karakter naar voren in haar metafoorgebruik: daar werden de conceptuele metaforen van het klimaatakkoord als een ‘fysieke strijd’ en een ‘hardloopwedstrijd’ gevonden. De politieke partij Forum voor Demo- cratie toonde ten slotte als enige aan dat zij het hechten van belang aan het Klimaatakkoord door middel van hun metafoorgebruik als een ‘psychische ziekte’ omschreven, waarbij de uitkomsten van de voorge- stelde klimaatmaatregelen zouden leiden tot een ‘horrorscenario’. Uit de gevonden gemeenschappelijkheden tussen de politieke partijen kon een aantal conclusies worden getrokken. Zo bleek zowel uit de descriptieve als de interpretatieve analyse dat het probleem van klimaatverandering door alle politieke partijen werd erkend, al was er wel een grote diversiteit in de mate waarin de politieke partijen door middel van hun metafoorgebruik het belang van het probleem aankaartten. Er leek dan ook geen eenduidig beeld, maar eerder een ‘beeldenstorm’ aan verschillende opvattingen over het belang van het probleem van klimaatverandering, te bestaan. Uit de interpretatieve analyse kon vervolgens worden geconcludeerd

Load more