Ekonomicznego Gminy Oksa Preferowane Przez Jej Mieszkańców

Łukasz Popławski Akademia Rolnicza w Krakowie

Kierunki rozwoju społeczno- -ekonomicznego gminy Oksa preferowane przez jej mieszkańców

1. Wprowadzenie

Uwarunkowania rozwojowe obszarów chronionych wynikają zarówno z po- tencjału zasobów naturalnych, jak i z obiektywnych czynników zewnętrznych. Procesy rozwojowe powinny przebiegać w warunkach społecznej akceptacji dla programu rozwoju. Podmiotowa rola społeczności lokalnej w realizacji celów strategicznych opiera się na ocenie i analizie postaw, oczekiwań mieszkańców co do kierunków przyszłego rozwoju oraz uwarunkowań prawnych określają- cych reguły działania. Parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu mogą być naturalnymi enklawami ekorozwoju przy zachowaniu podstawowych zasad ochrony przyrody według obowiązujących przepisów prawnych. Przez ekorozwój określonych systemów przestrzennych rozumie się trwały rozwój zrównoważony ekologicz- nie, ekonomicznie, społecznie i technologicznie1. Każda gmina, zgodnie z usta- leniami globalnego programu działań – „Agendy 21”, stanowiącej dokument z międzynarodowej konferencji, która odbyła się w Rio de Janeiro w 1992 r., powinna opracować lokalny program ekorozwoju2. Program powinien zawierać wytyczne do opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzenne-

1 S. Łojewski, Ekonomia środowiska, Wydawnictwo ATR, Bydgoszcz 1998, s. 31–32. 2 K. Koreleski, K. Gawroński, G. Magiera-Braś, Ochrona i kształtowanie środowiska, Wy- dawnictwo AR w Krakowie, Kraków 1998, s. 79. 136 Łukasz Popławski go, określającego główne założenia polityki lokalizacyjnej i inwestycyjnej. Za- awansowanie i uspołecznienie procesu „Agendy 21” jest bardzo zróżnicowane, gdyż obejmuje politykę ekologiczną, strategię ekorozwoju generującą zrówno- ważoną politykę społeczno-gospodarczą i zróżnicowaną politykę przestrzenną3. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie kierunków rozwoju spo- łeczno-ekonomicznego preferowanych przez mieszkańców gminy Oksa, która w całości jest położona we Włoszczowsko-Jędrzejowskim Obszarze Chronio- nego Krajobrazu.

2. Zakres i metodyka badań

Badania, prowadzone przez autora od 1998 r., polegają na wyznaczeniu kie- runków rozwoju obszarów chronionych w województwie świętokrzyskim i obejmują m.in. rozpoznanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych obszarów chronionych w tym województwie. Wybór elementów środowiska ograniczony zastał do podstawowych czynników warunkujących wielofunkcyjny i zrównowa- żony rozwój wsi i rolnictwa, tj. rozpoznania gleb, warunków wodno-glebowych i szaty roślinnej. Podstawą publikacji są badania własne, w szczególności wyniki uzyskane na podstawie badań ankietowych oraz spotkań z mieszkańcami i władzami gminy Oksa. Badania zostały przygotowane pod kątem możliwości rozwoju terenów chronionych. Uczestniczyli w nich mieszkańcy gminy o różnym poziomie wy- kształcenia, w tym głównie osoby zaliczane do liderów, zgodnie bowiem z po- glądem, jaki prezentuje J. Siekierski, głównie takie osoby wyznaczają kierunki działań rozwojowych w danej społeczności wiejskiej4. Bezpośrednio do mieszkańców skierowano 230 ankiet, z których 173 zostały wypełnione, a poddane analizie 142, po przeprowadzeniu selekcji, gdzie odrzu- cono ankiety niewiarygodne, np. wypełnione częściowo. W grupie ankietowanych osób przewagę stanowiły kobiety, mężczyzn odpowiedziało 60. Wykształ- cenie zawodowe posiadało 25,4% badanych, 40,1% średnie, 24,6% wyższe, pozostali respondenci – podstawowe. Respondenci to głównie pracownicy umy- słowi (39,4%) i rolnicy (19,0%). W badaniach głównie uczestniczyły następują- ce gospodarstwa domowe: ze względu na liczbę osób w gospodarstwie: trzy

3 T. Borys, Wskaźniki ekorozwoju, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1999, s. 101. 4 J. Siekierski, Rola liderów wiejskich w absorpcji finansowych środków unijnych dla rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich [w:] Wpływ integracji europejskiej na przemiany strukturalne ob- szarów o wysokim bezrobociu, pod red. L. Pałasza, Wydawnictwo AR w Szczecinie, Szczecin 2004, s. 61–68. Kierunki rozwoju społeczno-ekonomicznego gminy Oksa... 137 osoby (2 dorosłe i dziecko) – 21,1%, cztery osoby (2 dorosłe i 2 dzieci) – 27,5%, pięć osób (2 dorosłe i 3 dzieci) – 20,4%; ze względu na liczbę osób zawodowo czynnych: jedna osoba – 33,1%, dwie osoby – 45,8%, trzy osoby – 13,0%. Na pytanie o korzystanie ze wsparcia finansowego tylko 1 osoba ankietowana od- powiedziała, że korzysta z funduszy ekologicznych. Jeżeli chodzi o inne fundusze, uzyskano następujące odpowiedzi: z funduszy na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw korzysta 1 osoba, z funduszy na rozwój wielofunkcyjny wsi – 2 osoby, z funduszy okołorolniczych – 4 osoby. Żaden ankietowany nie podał dokładnej nazwy funduszu, z którego korzysta. Najwięcej ankietowanych uwa- ża, że ich sytuacja majątkowa jest dostateczna (40,8%) bądź zadowalająca (27,4%), natomiast 14,1% ankietowanych ocenia swoją sytuację majątkową jako złą. Zdania ankietowanych na temat perspektyw rozwoju miejsca pracy stano- wiącego główne źródło utrzymania są następujące: trudno powiedzieć – 38,7%, bez wsparcia finansowego z zewnątrz nie ma szans na rozwój – 29,6%. Praca w sektorze państwowym jest głównym źródłem utrzymania dla 50,7% ankietowanych, a praca we własnym gospodarstwie rolnym dla 40,8%. Przeprowadzone badania ankietowe dotyczyły: preferowanych kierunków rozwoju terenu badań, świadomości ekologicznej, możliwości prowadzenia dzia- łalności rolniczej i turystycznej, problemów życia codziennego utrudniających rozwój gospodarczy, niektórych aspektów demograficznych, szans i barier rozwojowych. Dane statystyczne oraz materiały uzyskane z gminy, a w szczególno- ści miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, stanowiły element uzu- pełniający badania. Ponadto w części dotyczącej charakterystyki gminy wykorzystano projekt „Lokalnego planu rozwoju”, wykonanego przez Święto- krzyską Agencję Rozwoju Regionu SA w Kielcach.

3. Uwarunkowania rozwoju gminy Oksa

Gmina Oksa położona jest w województwie świętokrzyskim, w północno- -zachodniej części powiatu jędrzejowskiego i podzielona jest na 16 sołectw. Gmina Oksa zajmuje powierzchnię 90,26 km2, co stanowi 7,2% powierzchni powiatu oraz 0,8% powierzchni województwa. Gmina w całości znajduje się we Włoszczowsko-Jędrzejowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu, położna jest na terenie zlewni Wisły, w widłach two- rzonych przez Białą Nidę i Lipnicę. Wzdłuż południowej granicy gminy płynie rzeka Biała Nida (po połączeniu się z Czarną Nidą tworzy Nidę, będącą lewo- brzeżnym dopływem Wisły). Lipnica natomiast ogranicza gminę od północnego- -wschodu, łącząc się z Białą Nidą (teren gminy Małogoszcz). Na obszarze gminy wody podziemne występują na dwóch poziomach wodonośnych: kredowym 138 Łukasz Popławski i czwartorzędowym. Z poziomu czwartorzędowego zaopatrywane są w wodę lokalne studnie z okolic Oksy, Popowic, Błogoszowa i Rzeszówka. Wody z kre- dowego poziomu wodonośnego, tzw. zbiornik kredowy, należą do Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Niecka Miechowska. Z jego zasobów zaopatrywa- na jest komunalna sieć wodociągowa w gminie. Są to wody wysokiej jakości. Na terenie gminy nie ma znaczących złóż surowców mineralnych, a miejscowe surowce wykorzystywane są na potrzeby lokalnego budownictwa. W obrębie gminy występuje mozaika wielu typów i rodzajów gleb. Można stwierdzić, że warunki agrarne na terenie gminy lokują ją na poziomie średnim – minimalnie poniżej średniej wojewódzkiej. Gleb klasy IIIb i lepszych jest w sumie 18%. Wskaźnik bonitacji użytków rolnych wnosi 0,92 pkt., co oznacza, że „przeciętny hektar” w gminie charakteryzuje się klasą bonitacji nieco powyżej IVb.

Tabela 1. Klasy bonitacyjne gruntów ornych w gminie Oksa w 2003 r.

Grunty Klasy bonitacyjne Razem orne I II IIIa IIIb IVa IVb V VI w ha – 25,26 461,71 436,67 720,11 842,13 1555,15 1019,34 5060,37 w % – 1 9 8 14 17 31 20 100 Źródło: projekt „Lokalnego planu rozwoju”.

Tabela 2. Klasy bonitacyjne użytków zielonych w gminie Oksa w 2003 r.

Użytki Klasy bonitacyjne Razem zielone I II III IV V VI w ha 0,38 3,74 21,48 554,52 519,59 215,79 1315,50 w % – – 1 42 40 17 100 Źródło: projekt „Lokalnego planu rozwoju”.

Lasy na terenie gminy skoncentrowane są w jej centralnej części, w trzech większych kompleksach: na północy – fragment kompleksu lasów włoszczow- skich, w centrum – wyizolowany pas lasu, na wschodzie w rejonie Kanic No- wych – tworząc samodzielną biocenozę. W lasach oksieńskich dominuje sosna, rzadziej występuje olcha, dąb i brzoza. W dolinie Nidy występują liczne rośliny chronione: wawrzynek wilcze łyko, zawilec jaskrawy, kosaciec syberyjski, peł- nik europejski, lepiężnik biały, ciemiężnica zielona, długosz królewski i lilia złotogłów. Kierunki rozwoju społeczno-ekonomicznego gminy Oksa... 139

Teren, na którym obecnie znajdują się gminy Oksa i Nagłowice, należał w XVI i XVII w. do rodu Rejów. Samo miasto Oksa zostało założone przez Mi- kołaja Reja w 1554 r. Po powstaniu styczniowym odebrano mu jednak prawa miejskie za udział ludności w walkach wyzwoleńczych. Obecnie Oksa jest gminą wiejską o charakterze rolniczym z kilkoma zabyt- kami: we Wronie k. Zakrzowa znajduje się drewniany młyn z 1935 r., zachowa- ny w dobrym stanie; w Węgleszynie – kościół p.w. św. Andrzeja, wybudowany w 1367 r., z pięknym barokowym ołtarzem z początku XVIII w. z obrazem Mat- ki Boskiej Szkaplerznej; w Oksie – kościół parafialny (do 1678 r. zbór kalwiń- ski) z XVI-wieczną amboną w kształcie kielicha (na jego murach znajduje się kartusz z herbem Rejów – Okszą); zespół dworski w Rzeszówku z XIX w. (pozostałości parku przydworskiego w Zakrzowie) oraz kilka domów w Węgle- szynie. Na zaplecze turystyczne gminy składają się trzy gospodarstwa agrotury- styczne: dwa w Oksie i jedno w Popowicach, dysponujące w sumie 24 łóżkami. Lokale gastronomiczne to 4 bary zlokalizowane w Lipnie, Oksie i w Węgleszy- nie Ogrodach. Wypoczynkowi sprzyja obecność lasów na prawie 20% powierzchni gminy. Najcenniejszymi obiektami przyrody ożywionej na terenie gminy są pomniki przyrody ożywionej: 10 dębów w Zakrzowie, aleja modrze- wiowa w Oksie – 91 drzew, 22 dęby, 2 lipy i modrzew na terenie parku dwor- skiego w Rzeszówku. Atrakcję stanowi ponadto odsłonięcie geologiczne w dolinie Lipnicy, w Kanicach Starych oraz grupa głazów narzutowych w parku dworskim w Rzeszówku, pozostające pod ochroną jako pomniki przyrody nie- ożywionej. W gminie zwodociągowane jest centrum Oksa oraz miejscowości Węgle- szyn Wieś, Dębina i Ogrody, Rembiechowa, Nowe i Stare Kanice. Sieć obejmuje prawie 100% budynków mieszkalnych w tych sołectwach – podłączone do niej są 632 budynki na 640 zlokalizowanych na tym obszarze. Wskazane miejscowo- ści zasilane są z dwóch lokalnych ujęć wody: w Oksie i w Węgleszynie. W po- zostałych miejscowościach natomiast brak jest sieci wodociągowej. Podsumo- wując, w gminie 45% mieszkań podłączonych jest do zbiorczego wodociągu, o łącznej długości 27,6 km. Gmina jest zelektryfikowana w 100%, a stan sieci pozwala na zwiększenie dostarczanej mocy. Gmina zasilana jest liniami średniego napięcia 15 kV z GPZ Małogoszcz, Jędrzejów, Włoszczowa, a także pośrednio z Sędziszowa i Mysz- kowa. Przez teren gminy przebiega linia wysokiego napięcia 220kV relacji Ło- śnice-Różki zasilająca stację systemową „Kielce 400”, z której jedna gmina nie korzysta. W telefon stacjonarny wyposażonych jest 636 mieszkań, co stanowi 43,35% ich ogółu w gminie, przy czym pozostałe gospodarstwa pozbawione są dostępu do telefonii stacjonarnej, ale jest sygnał telefonii komórkowej. 140 Łukasz Popławski

Przez obszar gminy nie przebiegają szlaki komunikacyjne o znaczeniu kra- jowym, jednakże gmina znajduje się w niewielkiej, umożliwiającej łatwy dostęp, odległości od drogi krajowej E7 i od linii kolejowych Warszawa–Kielce–Kra- ków oraz Kielce–Częstochowa–Katowice. Na terenie gminy nie prowadzi się selektywnej zbiórki odpadów, a śmieci gromadzone są w indywidualnych pojemnikach, a następnie wywożone na wysypisko w Borszowie k. Sędziszowa. W gminie brak jest sieci kanalizacji sanitarnej. Ścieki gromadzone są w bez- odpływowych zbiornikach sanitarnych, a następnie wywożone do oczyszczalni ścieków w Jędrzejowie. Na terenie gminy nie ma sieci gazociągowej. Mieszkań- cy korzystają z gazu w butlach lub z kuchni węglowych. Brak jest także sieci elektrociepłowniczej. Budynki użyteczności publicznej, usługowej oraz pozosta- łe zakłady ogrzewane są przez lokalne kotłownie na paliwo stałe, nie wymagają- ce stref ochrony sanitarnej. Rolnictwo jest głównym miejscem zatrudnienia oraz głównym źródłem utrzymania dla większości mieszkańców gminy. Użytki rolne pokrywają 73% jej powierzchni. Liczba pracujących wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym w 2002 r. wyniosła 1054 osoby (w tym 512 kobiet), tj. 43% ogółu ludno- ści aktywnej zawodowo (2462 osoby), a 50% ludności pracującej (2112)5. Licz- ba gospodarstw rolnych w 2002 r. wyniosła 1122, z czego: prowadzących dzia- łalność rolniczą – 1013, prowadzących wyłącznie działalność pozarolniczą – 10, prowadzących działalność rolniczą i pozarolniczą – 76, nie prowadzących ani działalności rolniczej, ani pozarolniczej – 99. Działalność pozarolnicza to przede wszystkim handel – 31 gospodarstw, ponadto przetwórstwo przemysłowe – 7, budownictwo – 6. Działalność pozarolniczą w obrębie dwóch lub więcej sekcji prowadziło 5 gospodarstw6. Struktura gospodarstw rolnych w gminie Oksa ma charakter rozdrobniony (tabela 3). Najwięcej gospodarstw (37%) ma powierzchnię 2–5 ha. Gospodar- stwa o powierzchni większej niż 10 ha stanowią 8% (tabela 4)7. Gospodarstwa nastawione są głównie na uprawę zbóż, w tym przede wszystkim żyta. W 2002 r. 84,3% gospodarstw posiadało pole ze zbożem na 3273 ha, a 83,1% gospodarstw uprawiało także ziemniaki, ale już na znacznie mniejszej powierzchni: 593 ha. Uprawą warzyw w 2002 r. zajmowało się tylko 17 gospodarstw. Były to uprawy głównie na użytek własny. Sady zajmowały tylko

5 Podstawowe informacje ze spisów powszechnych 2002: Oksa, gmina wiejska, GUS, Kielce 2003, s. 37 i 41. 6 Ibidem, s. 54. 7 Różnica między liczbą gospodarstw podaną w tabeli 3 i w tabeli 4 wynika z kryterium, któ- rym posługiwano się, spisując gospodarstwa. W pierwszym przypadku spisano gospodarstwa we- dług ich użytkownika: jeden użytkownik – jedno gospodarstwo; w drugim według osób płacących podatek od gospodarstwa: jeden płatnik – jedno gospodarstwo. Kierunki rozwoju społeczno-ekonomicznego gminy Oksa... 141

6 ha, z czego 4 ha stanowiły sady, w których rosły jabłonie. Wśród zwierząt ho- dowlanych najwięcej było drobiu, trzody chlewnej (14% stanowiły lochy) i bydła (w tym 56% to krowy). Koni 3-letnich i starszych było tylko 85. Obsada zwierząt gospodarskich w sztukach dużych na 100 ha użytków rolnych wyniosła 658.

Tabela 3. Średnia wielkość gospodarstwa w 2003 r.

Liczba gospodarstw Powierzchnia ogólna Średnia wielkość Sołectwo rolnych gospodarstw (w ha) gospodarstwa (w ha) Błogoszów 68 556,81 8,19 Lipno 65 491,38 7,56 Nowe Kanice 21 156,91 5,06 Oksa 145 952,19 6,57 Pawęzów 18 118,35 6,58 Popowice 49 317,50 6,48 Rembiechowa 73 449,54 6,16 Rzeszówek 38 414,28 10,90 Stare Kanice 43 345,71 8,04 Tyniec 33 213,56 6,47 Tyniec Kolonia 55 469,53 8,54 Węgleszyn 111 724,09 6,52 Węgleszyn Dębina 59 422,79 7,17 Węgleszyn Ogrody 41 399,90 9,75 Zakrzów 50 405,82 8,12 Zalesie 34 292,33 8,60 Ogółem 913 6730,69 7,54 Źródło: projekt „Lokalnego planu rozwoju”.

Tabela 4. Struktura gospodarstw rolnych w 2003 r.

Struktura gospodarstw 10 ha do 2 ha 2–5 ha 5–10 ha Razem rolnych i więcej Indywidualne gospodar- 351 492 379 108 1330 stwa rolnicze Udział w liczbie wszyst- 26 37 29 8 100 kich gospodarstw (w %) Źródło: projekt „Lokalnego planu rozwoju”.

8 Podstawowe informacje..., s. 55–57. 142 Łukasz Popławski

Tabela 5. Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych w 2002 r.

W tym w gospodarstwach Ogółem Wyszczególnienie indywidualnych w ha w % w ha w % Ogółem 7304 100,0 7153 100,0 Użytki rolne 6590 90,2 6443 90,1 Grunty orne, w tym: 5084 69,6 4937 69,0 – odłogi 222 3,0 222 3,1 – ugory 87 1,2 87 1,2 Sady 6 0,1 6 0,1 Łąki 1403 19,2 1403 19,6 Pastwiska 97 1,3 97 1,4 Lasy i grunty leśne 400 5,5 399 5,6 Pozostałe grunty 314 4,3 311 4,3 Źródło: projekt „Lokalnego planu rozwoju”.

Rolnictwo w gminie Oksa prowadzone jest tradycyjnymi metodami. Nie- wiele gospodarstw posiada nowoczesne urządzenia zwiększające higienę i skra- cające czas pracy. Poza rolnictwem zatrudnionych jest stosunkowo niewiele osób. Mało jest przedsiębiorstw małych i średnich. Małe przedsiębiorstwa to główni pracodawcy dla mieszkańców gminy nie zatrudnionych w rolnictwie. W 2002 r. pracę w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 9 osób znalazło 211 osób, z czego: w przemyśle 41, w budownictwie 7, w handlu i naprawach 2, w edukacji 44, w ochronie zdrowia i opiece społecznej 26, w transporcie, składowaniu i łączno- ści 69. Większość mieszkańców zatrudniona była w sektorze publicznym. Sektor ten daje zatrudnienie znacznej liczbie osób, mimo że na 227 podmiotów gospodarki narodowej, zarejestrowanych w rejestrze REGON w 2002 r., liczba jedno- stek publicznych wyniosła 1310. Z roku na rok zmienia się liczba małych pod- miotów gospodarczych. Pod względem formy prawnej podmiotów gospodarczych działających na terenie gminy najbardziej popularną formą jest samozatrudnienie. W 2002 r. było zarejestrowanych 188 takich przedsiębiorstw. Poza tym, we wskazanym roku, na terenie gminy działała 1 spółka prawa handlowego oraz 2 spółdzielnie11.

9 Rocznik statystyczny województwa świętokrzyskiego 2003, GUS, Kielce 2004, s. 356. 10 Ibidem, s. 475. 11 Ibidem, s. 246. Kierunki rozwoju społeczno-ekonomicznego gminy Oksa... 143

Struktura wiekowa mieszkańców gminy jest korzystna – ludności w wieku poprodukcyjnym jest mniej niż w przedprodukcyjnym (liczonym do 20 roku ży- cia). Natomiast niekorzystnie kształtuje się proporcja liczby ludności w wieku nieprodukcyjnym i produkcyjnym – prawie 1 do 1. Liczba mieszkańców Oksy wynosi ponad 5 tys. osób i od lat obserwuje się tendencję spadkową, spowodowaną ujemnym przyrostem naturalnym, który w 2003 r. wynosił –6,72 na 1000 osób, oraz ujemnym saldem migracji –2,17. Jest to tendencja charakterystyczna dla całego województwa świętokrzyskiego. Poziom wykształcenia kobiet jest wyższy od poziomu wykształcenia męż- czyzn. 32% z nich posiada wykształcenie co najmniej średnie, mężczyzn tylko 22%, przy czym 5,8% kobiet posiada wykształcenie wyższe, mężczyzn zaś tylko 3,9%. Należy jednak zaznaczyć, że mniejsza liczba mężczyzn w stosunku do liczby kobiet nie posiada nawet wykształcenia podstawowego. Na terenie gminy zlokalizowany jest jeden komisariat policji oraz 10 jedno- stek OSP. Najmłodsze dzieci mogą korzystać z opieki w przedszkolu mieszczą- cym się w Oksie. W roku szkolnym 2004/2005 korzystało z niego 19 dzieci. Starsze dzieci pobierają nauki w 6 szkołach podstawowych: w Błogoszowie, Lipnie, Nowych Kanicach, Oksie, Tyńcu Kolonii i Węgleszynie. W 2003 r. do szkół podstawowych uczęszczało 413 dzieci. Poza tym w Oksie i Węgleszynie zlokalizowane są gimnazja. W roku 2003 r. uczęszczało do nich 213 dzieci. Na terenie gminy nie ma szkolnictwa, które zapewniałoby wykształcenie na poziomie ponadgimnazjalnym. Uczniowie dojeżdżają do liceów i techników zlokalizowanych w Jędrzejowie, Małogoszczu i Włoszczowie, a także w Kielcach. Podstawowa opieka zdrowotna dla mieszkańców gminy Oksa świadczona jest przez Ośrodek Zdrowia w Oksie, w którym zatrudniono 2 lekarzy ogólnych, 1 stomatologa i 4 osoby pomocniczego personelu medycznego. Zaopatrzenie farmaceutyczne zapewnia 1 apteka. Najbliższy szpital, z którego korzystają mieszkańcy, znajduje się w Jędrzejowie, a usługi wysoko specjalistyczne wyko- nują placówki w Kielcach. Gminny Ośrodek Kultury w Oksie wraz z biblioteką i jej filią są placówkami kulturalnymi umożliwiającymi zaspokajanie potrzeb wyższych mieszkańcom gminy. Księgozbiór bibliotek zawiera 23 385 woluminów – korzysta z nich 778 czytelników. W 2002 r. wypożyczono 14 439 pozycji, tj. średnio18,6 na jednego czytelnika. Główną instytucją świadczącą pomoc finansową dla uboższej części ludno- ści gminy jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Najczęstszą przyczyną udzielania pomocy jest ubóstwo, bezradność i niepełnosprawność. Większość niepełnosprawnych pozostaje bierna zawodowo: 481 osób. Spośród ogólnej liczby osób aktywnych zawodowo prawie wszyscy pracują (191 osób z 196)12.

12 Podstawowe informacje..., s. 36. 144 Łukasz Popławski

Według najnowszych danych dotyczących bezrobocia, pochodzących z 2003 r., zarejestrowanych jest 336 bezrobotnych, z czego tylko 138 posiada prawo do zasiłku. Większa część bezrobotnych to kobiety – 184, absolwentów szkół ponadpodstawowych jest 25. W 2002 r. stopa bezrobocia w gminie wynosiła 14,2%, przy czym liczba osób bezrobotnych wzrasta. W 2002 r. zarejestrowanych w urzędzie pracy było 269 bezrobotnych mieszkańców gminy, z czego po- zostających bez pracy powyżej 12 miesięcy – 100, w tym 158 bezrobotnych kobiet, 25 absolwentów szkół ponadpodstawowych i 57 bezrobotnych z prawem do zasiłku13. Największą liczbę stanowią bezrobotni z wykształceniem średnim. Drugą z kolei pod względem liczebności grupą bezrobotnych są osoby z wykształce- niem zasadniczym zawodowym, ale mieszkańców o takim wykształceniu rów- nież jest dużo. W efekcie udział bezrobotnych w grupie osób z tym wykształce- niem jest podobny jak udział bezrobotnych w grupie osób z wykształceniem wyższym. Uwzględniając strukturę wykształcenia, najmniej jest osób bezrobotnych z wykształceniem podstawowym – 3%. Biorąc pod uwagę główne (przynoszące największe dochody) źródło utrzymania, większość ludności gminy Oksa utrzymuje się z pracy w swoim gospodarstwie rolnym – 37,2%. Emerytura stanowi główne źródło utrzymania dla 22,9% ludności, renta dla 8,7%, przy czym należy zaznaczyć, że tylko 8% eme- rytów ma na swoim utrzymaniu inne osoby, a 17,8% rencistów utrzymuje także inne osoby. Podobnie kształtuje się struktura źródeł utrzymania dla gospodarstw domowych: 33% z nich utrzymuje się z pracy we własnym gospodarstwie rolnym, 21,4% z pracy najemnej, a 3,4% z pracy na własny rachunek poza rolnictwem. Renciści i emeryci utrzymywali 38,4% gospodarstw domowych. W tabeli 6 przedstawiono wydatki gminy w latach 2000–2003. Należy za- znaczyć, że największą część wydatków stanowią fundusze na cele oświatowe i wychowawcze. Najwięcej inwestycji poczyniono w dziedzinie rolnictwa i le- śnictwa, oświaty i wychowania oraz transportu. Inwestycje stanowią niewielki odsetek budżetu gminy – dochody wydatkowane są na bieżące potrzeby. Fundusze przeznaczone na inwestycje w latach 2000–2003 kształtowały się następująco: rolnictwo i leśnictwo 783 000 zł, transport 405 912 zł, gospodarka komunalna 51 697 zł, gospodarka mieszkaniowa 3420 zł, oświata i wychowanie 539 185 zł, bezpieczeństwo publiczne 27 935 zł, administracje rządowa i samo- rządowa 5813 zł, co w sumie wyniosło 1 816 962 zł.

13 Rocznik statystyczny województwa świętokrzyskiego, s. 147. K ier u

Tabela 6. Wydatki gminy w latach 2000–2003 n ki

2000 2001 2002 2003 r o z

wydatki wydatki wydatki wydatki w Wyszczególnienie wydatki % % wydatki % % wydatki % % wydatki % % na inwe- na inwe- na inwe- na inwe- o

ogółem budżetu stycje budżetu ogółem budżetu stycje budżetu ogółem budżetu stycje budżetu ogółem budżetu stycje budżetu ju

Rolnictwo połecz 247 468 5,21 180 000 3,79 100 370 1,92 74 714 1,43 74 649 1,31 37 703 0,66 531 678 8,17 490 583 7,54 i leśnictwo Transport 183 566 3,86 90 982 1,91 304 968 5,83 111 169 2,12 297 248 5,23 78 488 1,38 306 383 4,71 125 273 1,92 n o

Łączność 98 618 2,08 – – – – – – – – – – – – – – - e ko Gospodarka 171 728 3,61 30 379 0,64 20 063 0,38 21 318 0,41 962 0,02 – – 11 742 0,18 – – n

komunalna o micz Gospodarka 178 235 3,75 – – 37 100 0,71 – – 510 0,01 – – 177 669 2,73 3 420 0,05 mieszkaniowa n eg Oświata 2 475 028 52,08 4 980 0,10 2 744 941 52,47 59 483 1,14 3 318 926 58,39 11 000 0,19 3 738 949 57,44 463 722 7,12 o

i wychowanie g min Kultura i sztuka 47 274 0,99 – – 56 607 1,08 – – 58 369 1,03 – – 62 487 0,96 – –

Ochrona zdrowia 19 100 0,40 – – 30 454 0,58 – – 27 260 0,48 – – 61 358 0,94 – – y Oks Opieka społeczna 450 437 9,48 – – 466 084 8,91 – – 456 689 8,03 – – 413 376 6,35 – – a Kultura fizyczna ... 1 876 0,04 – – 2 774 0,05 – – 4 789 0,08 – – 4 212 0,06 – – i sport Bezpieczeństwo 5 000 0,11 – – 134 288 2,57 – – 155 069 2,73 27 935 0,49 137 201 2,11 – – publiczne Administracja rządowa 864 921 18,20 – – 924 162 17,67 – – 1 077 590 18,96 5 813 0,10 998 740 15,34 – – i samorządowa Finanse 1 302 0,03 – – 140 915 2,69 – – 76 926 1,35 – – 49 791 0,76 – – Różna działalność 8 003 0,17 – – 268 799 5,14 – – 205 460 3,61 – – 15 168 0,23 – – Ogółem 4 752 556 100,00 306 341 6,45 5 231 525 100,00 266 684 5,10 5 684 447 100,00 160 939 2,83 6 508 754 100,00 1 082 998 16,64

Źródło: projekt „Lokalnego planu rozwoju”. 145 146 Łukasz Popławski

Tabela 7. Dochody gminy w latach 2000–2003

Podatki i opłaty lokalne Dochody własne gminy Rok od nieru- od środka od osób ogółem rolny ogółem chomości transportu fizycznych 2000 4 924 567 198 449 177 095 11 850 300 174 298 700 2001 5 111 477 195 842 287 682 16 875 134 094 133 431 2002 3 252 183 201 014 370 104 31 582 133 470 133 098 2003 6 468 820 210 280 366 341 28 970 244 504 234 279 Źródło: projekt „Lokalnego planu rozwoju”.

Proces planowania rozwoju gminy ma na celu ustalenie, w jakim kierunku powinna zdążać gmina w okresie najbliższych kilkunastu lat. Wskazanie oraz dokładne zdefiniowanie działań pozwala na wybór kierunków i optymalnych rozwiązań. Wśród zidentyfikowanych problemów wymienia się: – niską lesistość – obniżenie rangi ochrony zlewni chronionej Białej Nidy, – brak infrastruktury wodno-ściekowej w pasie Błogoszów–Lipno–Kanice– Tyniec oraz intensywne użytkowanie rolnicze terenu – migracja zanieczyszczeń oraz skażeń komunalnych i rolniczych do GZWP Niecka Miechowska, – brak infrastruktury wodno-ściekowej – skażenie wód powierzchniowych w gminie i na terenach, przez które przepływa Biała Nida, – niekontrolowaną (rabunkową) eksploatację surowców mineralnych – wy- robiska poeksploatacyjne, które często zamieniane są na nielegalne wysypiska odpadów, co narusza walory estetyczne krajobrazu oraz stanowi zagrożenie dla jakości wód gruntowych.

4. Kierunki rozwoju gminy w opinii mieszkańców

Rozpatrując czynniki zewnętrzne, zapytano o wpływ instytucji na rozwój gminy, który w opinii respondentów przedstawia się następująco: najkorzystniej- szy wpływ mają władze samorządowe na szczeblu gminnym (64,4%) i powia- towym (46,7%) oraz ośrodki doradztwa rolniczego – 39,8%. Instytucje, takie jak partie polityczne i związki zawodowe, w opinii respondentów mają wpływ nie- korzystny. Spośród wszystkich ankietowanych tylko 7,7% ma świadomość tego, że mieszka w obszarze chronionym. Mieszkańcy gminy Oksa, według własnej opinii, odznaczają się obojętną po- stawą społeczną, zwłaszcza w zakresie umiejętności organizacyjnych (61,2%), w stosunku do przedsiębiorczości (54,4%) i inicjatyw władz (52,5%), a 43,5% Kierunki rozwoju społeczno-ekonomicznego gminy Oksa... 147 badanych uważa, że mieszkańcy gminy są obojętni, jeżeli chodzi o dbałość o este- tykę otoczenia. Należy zaznaczyć, że 54,5% ankietowanych uważa, iż mieszkańcy gminy są pracowici i wytrwali (choć 40,2% uważa tę cechę za obojętną). Jeżeli chodzi o wpływ struktury przestrzennej na rozwój gminy, to 65,2% ankietowanych uznało, że pozytywny wpływ ma estetyka krajobrazu, a 53%, że dostępność terenów. Natomiast 42,9% ankietowanych uznało, że osadnictwo gminy i zróżnicowanie przestrzenne (52,7%) mają wpływ obojętny (odpowiednio, 39,8% i 34,1% stwierdziło, że korzystny). Większość wymienionych w ankiecie kierunków działań władz gminy ankietowani uznali za problemy najpilniejsze do rozwiązania w obecnym czasie, a procentowy udział odpowiedzi jest następujący: ochrona zdrowia i opieka społeczna – 54,2%, kształtowanie świadomości i postaw społecznych – 42,4%, rozbudowa potencjału gospodarczego gminy – 58,1%, kształtowanie i ochrona środowiska oraz bezpieczeństwo mieszkańców – po 53,0%. W zakresie współpracy z innymi gminami ankietowani uważają, że należa- łoby podjąć działania zwłaszcza dotyczące planowania i budowy wspólnych inwestycji (64,1% ankietowanych) oraz budowy i eksploatacji wysypisk odpadów (71,6%) i organizacji turystyki, sportu i rekreacji (60,5%). Za najistotniejsze kierunki rozwoju gospodarczego, które powinny stanowić priorytetowy zakres działalności gminy, ankietowani uważają: rolnictwo – 72,5%, przetwórstwo rolno-spożywcze – 60,6%, turystyka – 55,7%, ochrona przyrody – 54,8%, usługi – 52,8%, rzemiosło – 45,8%, kultura i twórczość lu- dowa – 42,6%, przemysł i drobna wytwórczość – 51,9%. W dalszej kolejności respondenci odpowiadali na pytania dotyczące barier i szans rozwojowych wyżej wymienionych kierunków. Respondenci za główne bariery wpływające na rozwój turystyki w gminie uznali: – brak instrumentów ekonomicznych wspierających taki rozwój – 39,8%, – brak środków finansowych na taki rozwój – 76,1%, natomiast szansą mogłaby być pomoc w zakresie bezpłatnego doradztwa ekonomiczno-prawnego (38,2%). Główne bariery wpływające na rozwój usług w gminie według ankietowanych to: – brak instrumentów ekonomicznych wspierających rozwój usług – 70,7%, – brak środków finansowych na taki rozwój – 73,9%, a szansą mogłaby być pomoc w zakresie bezpłatnego doradztwa ekonomiczno- -prawnego (36,4%). Z kolei za główne przeszkody wpływające na rozwój rzemiosła w gminie ankietowani uznali: – brak instrumentów ekonomicznych wspierających rzemiosło – 36,1%, – brak środków finansowych na taki rozwój – 38,9%, 148 Łukasz Popławski szansą zaś mogłaby być pomoc w zakresie bezpłatnego doradztwa ekonomiczno-prawnego (34,6%). Główne destymulanty rozwoju przemysłu i drobnej wytwórczości w gminie według ankietowanych to: – brak środków finansowych na taki rozwój – 41,7%, – brak inwestorów rozwijających przemysł – 40,7%, – brak instrumentów ekonomicznych wspierających taki rozwój – 32,8%, natomiast szansą mogłaby być również pomoc w zakresie bezpłatnego doradztwa ekonomiczno-prawnego (32,0 %). Respondenci za najważniejsze bariery wpływające na rozwój ochrony przyrody w gminie uznali: – brak należytej świadomości ekologicznej – 34,5%, – brak opłacalności działalności na rzecz ochrony przyrody – ponad 50% wskazań, – brak środków finansowych na taki rozwój – 37,7%. Ankietowani wymienili następujące przyczyny utrudniające rozwój prze- twórstwa rolno-spożywczego: – brak środków finansowych na taki rozwój – 40,4%, – brak zainteresowania rozwojem przetwórstwa w gminie – 51,2% wskazań, – brak instrumentów ekonomicznych wspierających taki rozwój – 40,5%. Respondenci wskazywali na następujące bariery utrudniające rozwój rolnictwa w gminie: – brak preferencyjnych kredytów dla rolnictwa – 39,6%, – brak zorganizowanych rynków zbytu na płody rolne – 36,4%, – brak odpowiednich pozytywnych wzorców – 44,5%. Za najważniejsze cele strategiczne gminy, możliwe do zrealizowania w obecnych warunkach, ankietowani uznali: – zwiększenie opłacalności produkcji rolnej – 62,9%, – możliwości przekwalifikowania zawodowego – 55,6%, – zwiększenie czynnego i biernego bezpieczeństwa drogowego – 56,0%. Za cele, które gmina może zrealizować najmniejszym kosztem w obecnych warunkach, ankietowani uznali: – zwiększenie czynnego i biernego bezpieczeństwa drogowego – 34,4%, – zapewnienie większego bezpieczeństwa publicznego – 41,7%. Za najważniejszy cel, realny do zrealizowania obecnie w gminie, ankietowani uznali możliwość przekwalifikowania zawodowego – 34,6%. Najistotniejsze zadania do zrealizowania w zakresie rozwoju potencjału gospodarczego gminy według respondentów to: – zorganizowany zbyt produktów i płodów rolnych – 68,6%, – rozwój drobnego przetwórstwa rolno-spożywczego – 62,3%, Kierunki rozwoju społeczno-ekonomicznego gminy Oksa... 149

– promowanie dobrze zorganizowanych, specjalistycznych gospodarstw – 56,8%. Za niedostatecznie rozwinięte elementy infrastruktury w gminie Oksa, sta- nowiące największą uciążliwość dla mieszkańców i wymagające pilnej poprawy, ankietowani uznali: – infrastrukturę techniczną (drogi, wodociągi, kanalizacja, telefony) – 59,7%, – infrastrukturę rolniczą (punkty skupu płodów rolnych, weterynaryjne, napraw sprzętu rolniczego – 62,2%. W opinii mieszkańców niedostatecznie rozwinięte i wymagające pilnej poprawy elementy infrastruktury ekonomicznej w gminie to: – punkty napraw sprzętu i maszyn rolniczych – 47,4%, – punkty skupu i zaopatrzenia – 50,8%. Niedostatecznie rozwinięte według mieszkańców elementy infrastruktury technicznej to: – drogi (budowa nowych, modernizacja istniejących) – 62,3%, – budowa kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków (rozbudowa) – 61,9%, – budowa lub rozbudowa sieci gazowniczej – 58,8%. Natomiast wśród bolączek w zakresie infrastruktury społecznej ankietowani wymienili brak dostępu do domu kultury (46,5%). Potrzeby w zakresie zdrowia i opieki społecznej, które ankietowani wymie- niają najczęściej, to: – powszechny i łatwy dostęp do lecznictwa otwartego – 71,2%, – pełny zakres usług w lecznictwie otwartym – 74,3%. Za najbardziej uciążliwe dla mieszkańców gminy problemy społeczne ankietowani uznali: – bezrobocie wśród dorosłych – 79,9%, – bezrobocie wśród młodzieży – 80,0%, – brak perspektyw rozwoju gospodarczego – 71,2%. Za najmniej uciążliwe mieszkańcy uważają problemy narodowościowe i et- niczne (67,9%). Według mieszkańców najważniejsze są następujące potrzeby w zakresie kształtowania i ochrony środowiska: – utrzymanie czystości środowiska naturalnego – 68,3%, – zorganizowanie odbioru śmieci – 80,3%, – zlikwidowanie dzikich wysypisk śmieci – 75,7%. Ankietowani ocenili w następujący sposób wpływ obszaru chronionego – Włoszczowsko-Jędrzejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu – na rozwój gminy: obojętnie w aspekcie społecznym (56,6%) i rolniczym (60,0%), natomiast korzystnie w aspektach: kształtowania i ochrony środowiska (52,1%) oraz turystycznym (49,2%). 150 Łukasz Popławski

Najważniejsze potrzeby w zakresie postaw i świadomości według mieszkań- ców gminy to: – dostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy – 68,7%, – dostępność różnorodnych form rozwoju młodzieży – 72,0%, – uczestnictwo młodzieży w życiu gminy – 70,9%. Respondenci zapytani o zdolność do mobilizacji i zorganizowania się w mia- rę potrzeby odpowiedzieli, że społeczeństwo w ich gminie skłonne jest do mobilizacji tylko w obliczu klęsk żywiołowych (powódź, pożar) – 49,3% oraz że skłonne jest do mobilizacji zawsze, gdy występuje potrzeba – 50,7%. Ankietowani uważają, że na decyzje podejmowane w gminie największy wpływ mają: wójt – 78,2%, radni – 71,1% oraz władze powiatowe – 27,5%. Na pytanie o zainteresowanie miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy ankietowani udzielili następujących odpowiedzi: 28,2% osób widziało plan przypadkowo w Urzędzie Gminy, o ile był wywieszony w wi- docznym miejscu, 30,3% ankietowanych nie widziało go do tej pory, ale wie, o jaki dokument chodzi, natomiast 12,0% interesuje się nim zawsze i analizuje go po wyłożeniu, przy czym 20,4% respondentów widziało plan przy okazji ubiegania się o decyzję wymagającą wglądu w ten dokument, a 9,2% przyznaje, że nie wie, co to jest. Następujące problemy są zdaniem ankietowanych najistotniejsze i powinny stanowić priorytetowy zakres działalności gminy: – budowa urządzeń kanalizacyjnych – 67,7%, – uporządkowanie gospodarki odpadami (wysypisko śmieci) – 65,2%, – rozbudowa i naprawa dróg – 75,6%, – tworzenie nowych miejsc pracy i walka z bezrobociem – 71,4%, – podniesienie efektywności rolnictwa (melioracje, scalenia gruntów) – 64,3%. W ramach oceny aktualnego potencjału gminy za niekorzystne aspekty ankietowani uznali: – wielkość zasobów pracy – 54,2%, – przemysł – 62,0%, – budownictwo – 46,7%. Jedynie w rolnictwie i środowisku naturalnym ankietowani dostrzegli korzystny potencjał gminy. Stwierdziło tak, odpowiednio, 44,4% i 42,3% ankietowanych. W ocenie wpływu tego potencjału na rozwój gminy jedynie rolnictwo uważane jest za potencjał mający korzystny wpływ na rozwój gminy. Takiego zdania jest 47,5% ankietowanych osób. Wpływ pozostałych elementów na po- tencjał gminy respondenci ocenili jako obojętny. Kierunki rozwoju społeczno-ekonomicznego gminy Oksa... 151

5. Podsumowanie

Gminy na obszarach chronionych, mimo wielu ograniczeń wynikających z ochrony przyrody oraz braków w infrastrukturze, dają szansę rozwoju miesz- kańcom wsi. Przede wszystkim umożliwiają wielofunkcyjny rozwój, w tym zwłaszcza poprzez turystykę oraz produkcję zdrowej żywności. Działania takie wymagają specyficznej formy wspierania, np. w pierwszej kolejności gminy powinny otrzymywać środki finansowe na rozwój wielofunkcyjny, a zwłaszcza na tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem i infrastruktury ochrony śro- dowiska oraz na przemiany strukturalne w rolnictwie. Ponadto, podmioty go- spodarcze powinny mieć szansę otrzymywania subwencji z tytułu ograniczania produkcji konwencjonalnej na rzecz sprzyjającej środowisku na obszarach chronionych. Instrumenty takie już istnieją, np. programy rolno-środowiskowe wprowadzone od września 2004 r., lecz konieczne jest zintensyfikowanie działań w celu większego pozyskiwania środków z innych źródeł na ten cel. Ponadto istnieje potrzeba wprowadzenia programu promującego działania na rzecz ochrony przyrody, aby zainteresowani mieszkańcy mogli uzyskać informacje dotyczące możliwości pozyskania środków na ten cel. Wiedza na ten temat w terenie jest bowiem bardzo mała. Podstawowym i strategicznym celem działania władz samorządowych i spo- łeczności lokalnej gminy Oksa jest poprawa jakości życia mieszkańców, ochrona środowiska naturalnego i rozbudowa potencjału gospodarczego. Gmina z uwagi na swoje położenie w stosunku do ośrodków gospodarczych regionu posiada niewielkie możliwości zatrudnienia poza rolnictwem, co jest czynnikiem niesprzyjającym jej rozwojowi. W wyniku przeprowadzonych badań można stwierdzić, że rolnictwo jest preferowanym kierunkiem działalności go- spodarczej na terenie gminy. Szansą na wielofunkcyjny rozwój może być prze- twórstwo rolno-spożywcze oraz turystyka, które to kierunki są wymieniane przez ankietowanych w dalszej kolejności. Kierunek i typ proponowanego rolnictwa na terenie gminy jest jednoznacznie proekologiczny, czyli oparty na rolnictwie ekologicznym, natomiast mieszkańcy za najpilniejsze kierunki działania władz uznali rozbudowę potencjału gospodarczego gminy.

Literatura

Borys T., Wskaźniki ekorozwoju, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1999. Koreleski K., Gawroński K., Magiera-Braś G., Ochrona i kształtowanie środowiska, Wydawnic- two AR w Krakowie, Kraków 1998. Łojewski S., Ekonomia środowiska, Wydawnictwo ATR, Bydgoszcz 1998. Podstawowe informacje ze spisów powszechnych 2002: Oksa, gmina wiejska, GUS, Kielce 2003. 152 Łukasz Popławski

Rocznik statystyczny – Ochrona środowiska 2002, GUS, Warszawa 2003. Rocznik statystyczny województwa świętokrzyskiego 2003, GUS, Kielce 2004. Siekierski J., Rola liderów wiejskich w absorpcji finansowych środków unijnych dla rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich [w:] Wpływ integracji europejskiej na przemiany strukturalne ob- szarów o wysokim bezrobociu, pod red. L. Pałasza, Wydawnictwo AR w Szczecinie, Szczecin 2004.

Trends in Social and Economic Advancement of Oksa Gmina Preferred by its Inhabitants

The protected areas in Poland account for 33.1% of its territory, which varies from region to region. Świętokrzyskie has the highest share of such areas – 62%. In 49 out of 72 rural gminas, the total area is under protection. One of them is Oksa, which is located in the area of the protected landscape. The paper presents those aspects of the gmina’s sustainable development which are favoured by its inhabitants. The conducted research was based on surveys. The number of respon- dents was 230, out of which 142 expressed their opinions in the way which rendered them useful for analytical purposes. The investigated expansion areas included tourism, services, handicraft, manufacturing, farming, food processing and environmental protection. Additionally, the inhabitants were asked to name the most urgent activities carried out by the authorities among the following areas: provision of financial resources, health care and social security, social awareness and related attitudes, expansion of the gmina’s economic potential, environmental development and protection, spatial development, and inhabitants’ security. The results obtained on the basis of the conducted surveys indicate that the preferred development areas include agriculture and food processing, while the expansion of the gmina’s economic potential is regarded as the most urgent activity to be undertaken by the local government.

Łukasz Popławski – adiunkt w Katedrze Ekonomii na Wydziale Rolniczo-Ekonomicznym Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. Studia wyższe ukończył w 1997 r. na Wydziale Ekonomii Akademii Ekonomicznej w Krakowie, uzyskując tytuł magistra, a następnie w 1999 r. na Wydziale Inżynierii Środowiska i Geodezji Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, również uzy- skując tytuł magistra. W 2002 r. uzyskał stopień doktora nauk rolniczych na podstawie rozprawy nt. „Możliwości rozwoju terenów wiejskich w gminie Imielno na obszarze Nadnidziańskiego Parku Kra- jobrazowego”. Zainteresowania naukowo-badawcze: ekonomia środowiska, rozwój obszarów wiejskich i chronionych. Kontakt: Akademia Rolnicza im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Wydział Rolniczo-Ekonomiczny, Katedra Ekonomii, al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków, tel.: 0-12 662-43-53, e-mail: rmpoplaw@ cyf-kr.edu.pl.