Nr. 10, oktober 2004

Vijftig jaar geleden verging De

De molen van Edens in Winschoten

Maandblad over molens en hun opvolgers 7de jaargang, nr. 10 Inhoud pagina

Molens Actueel 323

Grensmolens 333

COLOFON Zoeker 334

NVVM-molenmakers actief 336 Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle, Vijftig jaar geleden verging 338 Tel./fax: +31 (0)79-5931303 E-mail adres: [email protected] ‘t Betere werk: Nogmaals de molen van Edens in Winschoten 347 Verschijning: elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van de Papiermolen 349 maand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijnt één gecombineerd nummer Uitgave: Redactioneel De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting Molenwereld Benedenrijweg 521 2987 VA Op 28 juli 1954, een halve eeuw geleden, brandde in Tel.: 0180-411018 molen De Noord op het Oostplein af. Het was een geruchtmakende Uitgever: brand van wat misschien wel de bekendste molen van Nederland dhr. Sj. J. Veerman was aan de oostelijke invalspoort van oud-Rotterdam, het Rotter - Neptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d dam dat bij het bombardement van 14 mei 1940 werd wegge - Tel.: 0180-524509 E-mail adres: [email protected] vaagd. Dankzij heldhaftig in grijpen van molenaar Arie Kluit over - leefde de molen deze aanval. Des te tragischer was zijn ondergang Redactie: in 1954. In dit nummer treft u een terugblik op de gebeurtenissen dhr. J.S. Bakker aan. Moerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle, Tel/fax 079-5931303 Exact tien jaar later, op 28 juli 1964, was er weer een molenbrand die E-mail adres: [email protected] veel tongen in beweging bracht, die van De Koperslager in Zaan - dijk. Ook deze molen werd niet herbouwd. Een onderwerp voor dhr. B.H.J. Mols over tien jaar bij leven en welzijn? Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk, Tel.: 06-50283248 Verder geeft Martin E. Van Doornik in dit nummer zijn commentaar E-mail adres: [email protected] op de raadsels rond de molen van Edens. De raadsels blijven even - wel. JSB Advertenties: J. Ottevanger Molenviergang 2 2761 BK Zevenhuizen Afsluitdatum van de kopij voor het novembernummer van de Tel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 Molenwereld : 8 oktober 2004 . Nieuws voor ‘Molensactueel’ mag E-mail adres: [email protected] desnoods een weekje later.

Abonnementen: Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303 Nederland ( f 47,50) per jaar (incl. 6% BTW)

Overige landen Europa ( f 65,-) Andere landen prijs op aanvraag

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indien nog voorradig

Prijs losse nummers: in Nederland f6,-; overig Europa f7,- (exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van f 62,50 Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld is artikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing

Bankrelatie: Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867 Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij: ALMENUM Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Houthandel Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle Voor molenrestauraties Zagerij Lay-out en Druk: Import Vis Offset, Alphen aan den Rijn EikEn- En Bilinga stammEn in Voorraad ISSN 1387-2974 In te zagen volgens bestek en? teke

© COPYRIGHT 2004 Stichting Molenwereld Moerkapelle ning Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Verder: Iepen ¥ Bolletrie ¥ Steenbeuk ?¥ Dou

Kanaalweg 108 ¥ 8861 KJ Harlingen ¥ Tel. 0517 ? 41 33 77 ¥ Fax 0517 ? 41 48 73? ¥ www.houtcom pagnie.nl ACTUEEL Informatie voor deze rubriek: Redactie Molenwereld, p/a B.H.J. Mols, Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk. Tel.: 06-50283248 E-mail: [email protected]

25.000 euro door het VSB-fonds is een aan - jaren wel bewezen. De mensen hebben in gename impuls. Deze bijdrage nodigt wel - haar het volste vertrouwen dat het ook licht andere potentiële sponsoren uit. De deze keer wel goed komt. H. Noot. Slochter Molenstichting wil nu snel starten met de restauratie zodat zij de bewoners van Kolham kan laten zien dat het begin In memoriam Ab Middelkamp gemaakt is en de plannen niet alleen woorden zijn gebleven maar ook daden Op 3 september 2004 overleed in Birdaard zijn geworden. Inmiddels is door de stich - Albert Middelkamp op de leeftijd van bijna ting een bouw- en monumentenvergun - 67 jaar. Ab Middelkamp was een van de ning aangevraagd bij de gemeente molenaars op de koren-, pel- en hout - Steun VSB aanjager voor Slochteren. Deze moet nog worden goed - zaagmolen De Zwaluw in zijn woonplaats. herbouw molen Kolham gekeurd door de gemeente en de Rijks - dienst voor de Monumentenzorg. Tijdens Er komt schot in de op handen zijnde her - deze procedure, die circa zes weken in bouw van de op 19 juni 2000 afgebrande beslag neemt, is men begonnen met de Entreprise te Kolham ( Molenwereld 2000-7 aanbesteding van de werkzaamheden bij en 2000-9). Dankzij een financiële injectie molenmakersbedrijven. De eerste fase om - van het VSB-fonds kan de eerste fase van vat onder meer completering van de de restauratie dit jaar starten. Van de be - romp met de achtkante bovenbouw. grote kosten ad 530.000 euro wordt 70% gesubsidieerd. Voor het resterende deel groot circa 160.000 euro worden momen - Inzamelingsactie voor - teel acties uitgevoerd. De toekenning van molen Goliath groot succes

Vrijwillig molenaar/examinator Ida Wie - renga uit Roodeschool is begonnen met een inzamelingsactie voor nieuwe roeden voor ‘haar’ poldermolen Goliath te Uithui - zermeeden ( Molenwereld 2004-07/08- 0264). In haar streven om te komen tot drieduizend briefjes van 20 euro, heeft Ida een actie op touw gezet onder het motto Wie niet waagt wie niet wint, wie niets vraagt krijgt geen cent. Tot dusver heeft Ida middels allerlei acties ruim 26.000 euro Ab Middelkamp (foto: Fam. Middel - bijeen gebracht. Ook zijn er giften binnen - kamp). gekomen die variëren van 100 tot 1000 euro. Dat de Bremer-roeden uit 1971 ver - vangen moesten worden was bekend, maar de actie is toch nog vrij onverwachts De molen was op 11 november 1972 tij - begonnen doordat Ida eind januari van dens noodweer in brand geraakt. Vijftien dit jaar mensen uit Nieuw Zeeland op be - jaar later is de molen weer opgebouwd. In zoek had die graag iets wilden doneren. 1985 leidde dit tot de oprichting van Stich - Ze wilden het graag aan iets officieels be - ting Molen de Zwaluw te Birdaard. Ab steden. Toen heeft Ida bedacht dat het werd de eerste voorzitter. Het eerste doel een actie voor nieuwe roeden moest wor - van de stichting was om de laatste loodjes den. Onlangs nog is er zelfs vanuit Canada aan restauratiegelden bijeen te krijgen. een bedrag van vijftig Canadese dollars Acties werden op touw gezet zoals bazars De molen van Kolham na de brand op op de bankrekening gestort (SNS-bank en het heffen van bruggeld onder het 19 juni 2004. De brand ontstond door nummer 921571216 ten name van polder - motto ‘in gûne foar de mûne’(een gulden overwaaiende vonken van een bran - molen Goliath). Ida heeft veel vertrouwen voor de molen). Op 1 oktober 1987 werd dende varkensmesterij die het rietdek in het slagen van haar actie om de molen molen de Zwaluw na 15 jaar stilstand weer van de molen in vuur en vlam zetten. van nieuwe roeden te voorzien. Tijdens in werking gesteld. Reeds vanaf 1985 wer - Als het achtkant nog zijn oorspronke - een actie in 1994 heeft ze het voor elkaar den de molenaars opgeleid. In totaal ze - lijke, historische, houten bekleding had gekregen om de molen van een geheel ven voor het gehele complex. Ab Middel - bezeten dan was het wellicht beter af - nieuwe rieten kap en achtkant te voorzien. kamp slaagde in een keer voor het exa - gelopen! (foto Martin E. Van Doornik). Wat dat betreft heeft ze zich de afgelopen men.

7de jaargang 2004 nr. 10 323 MOLENSACTUEEL

Doordat op het korenmolengedeelte een wacht dat de oliemolen in Blauwhuis een beroepsmolenaar werd aangesteld, con - toeristische trekpleister van betekenis kan centreerde de vrijwilligers zich op het hout - worden. Ter plaatse heeft evenwel nimmer zaaggedeelte. Ab verrichtte veel werk - een oliemolen gestaan. zaamheden in de molen en op het mole - nerf. Vooral het metaalwerk had zijn aan - dacht. Met name de snelzaag in de hout - Westermolen Dalfsen in de stek werd door hem met Jan Schenk ge - verdrukking heel gereviseerd en weer geïnstalleerd. Ab was gezegend met een groot technisch in - Op basis van een onderzoek door TNO, te zicht. Maar ook aan het werk in de hout - hoge kosten en het willen handhaven van schuur zoals bomen rooien, slepen en za - De roeden arriveren op 13 september de molen op de historische plaats, heeft gen had Ab zijn deel. Naast molen- en in Greonterp (foto: S. Rypma 13-09- de gemeente Dalfsen het verzoek tot ver - technisch deskundige was Ab ook een 2004). plaatsing van de molen vooralsnog afge - kundig bestuurder. Dit betekende dat hij wezen ( Molenwereld 2004-07/08-0257). In later ook voorzitter van de stichting werd. aanvulling op het op 17 mei gepresen - Ook bij ander vrijwilligerswerk in zijn dorp teerde voorstel heeft de Stichting Wester - Birdaard werd vaak een beroep op hem bestaande molens en op een andere molen een schrijven gericht aan alle gedaan. Door zijn zachtmoedig karakter plaats wordt geld gezocht voor een nieuw raadsleden en het College van B & W. kon hij goed overleg voeren. De stichting op te richten molen. Tussen Bolsward en Hierin schetst men de huidige en toekom - Molen de Zwaluw heeft dan ook veel aan Sneek ligt Blauwhuis, gemeente Wymbrit - stige situatie van de Westermolen. Men Ab Middelkamp te danken. Twee jaar ge - seradiel. Zowel de plaatselijke gemeen - stelt vraagtekens bij het voortbestaan van leden werd een ernstige ziekte bij Ab ge - schap als de gemeente staan positief te - de molen als industrieel monument. Verder constateerd. Na een zware operatie en genover de plannen ten aanzien van een spreekt men de vrees uit dat de molen in aanvankelijk gunstige berichten bleek de te bouwen oliemolen aldaar. Ruim 93% de toekomst nauwelijks meer zichtbaar zal ziekte een niet stoppen proces. Voor zijn van het circa 300 huishoudens tellende zijn in het dorpssilhouet, wanneer de plan - vrouw Hennie, kinderen en kleinkinderen is Blauwhuis is inmiddels donateur van de nen als beoogd doorgang zullen vinden. het heengaan van Ab een groot verlies. Stichting Oliemolen Blauwhuis (Stifting Oal - De stichting vraagt nogmaals aandacht Mogen zij de kracht vinden dit verlies te jemole Blauhûs) geworden. De bouw van voor de nota ‘Westermolen: houd hem in verwerken. Sjerp de Jong. de molen zou op de plek moeten gebeu - de wind’, waarin alternatieven voor ver - ren van de voormalige poldermolen De plaatsing uitgewerkt zijn. Marmole, die vroeger de Lens- en Atse - Zware regenval leidt tot inzet buursterpolder bemaalde. De roeden die Friese molens gebruikt zullen gaan worden zijn de oude Sterrenwacht moet wijken voor (afgekeurde) roeden uit molen Nooitge - maalvaardige molen De Wippe Om het, ten gevolge van extreme regen - dacht in het Drentse Veenoord. Deze zijn val noodzakelijke, ontwateren van een aldaar op 13 september gestreken (zie ru - De Stichting Publiekssterrenwacht te Hel - aantal boven Leeuwarden extra briek in ’t kort ) en direct op transport ge - lendoorn zoekt een nieuw onderkomen. te ondersteunen zijn 26 augustus een vier - gaan naar Friesland. Aldaar zijn ze opge - De sterrenwacht is momenteel gevestigd in tal windmolens ingezet. Het betrof de mo - slagen op het terrein van Teerenstra Speci - de op 7 september 2002 in gebruik geno - lens van de Bullepolder, de Wynserpolder, aalbouw te Greonterp, de toekomstig men molen De Wippe (voorheen beter be - de Aldtjerksterpolder en molen De Rent - buurman van de molen. De stichting kon kend als de Molen van Fakkert) te Hellen - meester bij Menaldum. De molens zijn hier - de roeden gratis krijgen en ook het trans - doorn ( Molenwereld 2002-09- 0225/2002-10- toe bemand door vrijwillige molenaars. port naar het dorp kostte niets. Het is een Met behulp van deze molens en de gang - volgende stap in de richting van de bouw, bare elektrische gemalen hoopte het Wa - die als alles volgens de plannen verloopt terschap Friesland de polders sneller op gereed is op 1 januari 2007. Een compleet het normale peil te krijgen. Het inzetten achtkant, een kantsteen en spullen voor van de molen te Wyns is helaas van korte de werkplaats zijn reeds in het bezit van de duur geweest, aangezien door het verzet - stichting. De werkplaats wordt ingericht als ten van het water de voormalige mole - onderhoudswerkplaats voor alle molens in naarswoning ondergelopen is. Door het Wymbritseradiel. De stichting schat de to - aanleggen van een dam hoopt het wa - tale kosten op 1,6 tot 1,7 miljoen (!) euro en terschap dit in de toekomst te voorkomen. verwacht financiële middelen te werven De vijfde molen die ingezet zou worden, via het bedrijfsleven en de (provinciale) de Ypey-Molen te Ryptsjerk, moest verstek overheid. De feitelijke initiator achter de laten gaan vanwege opgelopen schade. plannen was toenmalig wethouder Van Tijdens het malen is een kam uit de onder - der Werff van Wymbritseradiel. Hij infor - bonkelaar gedraaid, die er vervolgens meerde bij de dorpen in de gemeente of voor zorgde dat de vijzelbalk vast is komen er interesse was voor het plaatsen van een te zitten. Door de plotselinge stilstand van molen waarvan het uit Duitsland afkom - de vijzelbalk zijn alle kammen uit de onder - stige achtkant door Simon Jellema was ge - bonkelaar gesneuveld. Stichting De Fryske red van de totale ondergang. Daar had Mole had vervanging van de kammen al Blauwhuis wel belangstelling voor (zie Mo - in voorbereiding in het kader van het groot lenwereld 2002-2-32). Het argument voor onderhoud, een klus die nu naar voren de bouw van een oliemolen is dat het een wordt gehaald. in Friesland ‘uitgestorven’ molensoort is ter - wijl er in de provincie in het verleden wel een flink aantal heeft gestaan. Men ver - Roeden voor oliemolen Blauwhuis

In de provincie Friesland smeekt men in de De Wippe in Hellendoorn (foto G.H. ene plaats om geld voor restauratie van Varwijk).

324 7de jaargang 2004 nr. 10 MOLENSACTUEEL

0265). De afspraak was om de eerste en noemde wijken hebben in juni en juli ter in - tweede etage gedurende een periode zage gelegen en hierop is geen bezwaar van tien jaar te huren van eigenaar Stich - door belanghebbenden gemaakt. Dit in ting De Helderse Möln. Plannen om de mo - tegenstelling tot het nieuwe bestemmings - len binnenkort maalvaardig te restaureren plan voor de Wipstrik, waar in het voorjaar doorkruisen deze afspraak. De sterren - wèl commotie was ontstaan over het kap - wacht heeft tot uiterlijk 1 augustus 2005 de pen van bomen en de biotoopeisen. Na beschikking over de ruimte in de molen, en definitieve goedkeuring door de ge - zal dan een andere locatie gevonden meente moeten de plannen en de toe - moeten hebben. Het zoeken naar een komstige biotoophandhaving nog door nieuwe locatie komt eerder dan ver - de provincie beoordeeld worden. Dit is wacht, maar men maakt direct van de echter een formaliteit, aangezien de pro - gelegenheid gebruik om een locatie te vincie reeds heeft aangegeven achter de vinden waar de sterrenwacht uitgebreid plannen te staan. De Passiebloem is in de kan worden. De sterrenwacht ziet in het toekomst min of meer beschermd tegen noodzakelijke vertrek derhalve een uitbreiding boven de maxima volgens de nieuwe uitdaging. biotooprichtlijnen van De Hollandsche Mo - len. Afgezien van de uitzonderingen die zijn gemaakt voor het te bouwen stadion Veiligheid molen Holten en hotel daargelaten, is deze ontwikkeling verbeterd weer een stap in de goede (wind)richting.

Aan molen De Hegeman te Holten-Dijker - hoek mankeert het een en ander qua vei - Horeca Muldershuis Eibergen ligheid. Uiterlijk in mei 2005 moeten alle mag van Raad van State kleine reparaties uitgevoerd zijn. De ge - meente heeft onlangs een aantal gebre - In het Muldershuis bij de Mallumsche Mo - ken aan de molen vastgesteld. Dit is ge - len te Eibergen is o.a. een horecagelegen - De Hoop te Lunteren in goede staat schied aan de hand van de risico-inventa - heid ingericht ( Molenwereld 2002-09- (foto: 1984). risatie en –evaluatie zoals die is opgesteld 0233/2002-06-0163). Naar aanleiding hier - door Vereniging . van heeft horecaondernemer Hoeks die De gemeente ziet het als haar taak te zor - een uitspanning drijft in buurtschap Zwolle gen voor een veilige (werk)omgeving voor (Gld.) in november 2002 bezwaar ge - De Hoop in Lunteren wordt de beheerder, de vrijwillig molenaar en de maakt. Onderwerp van het bezwaar was middelpunt in nieuwbouwwijk bezoekers van de molen. De werkzaam - concurrentievervalsing, doch Hoeks heden kunnen door de beheerder worden werd door de gemeente in het ongelijk Op 7 september is er een informatiebijeen - uitgevoerd en betreffen het aanbrengen gesteld ( Molenwereld 2002-11-0291/2003- komst gehouden, waarin het vooront - van noodverlichting, het plaatsen van slo - 02-0038).Vervolgens ging Hoeks verhaal werpbestemmingsplan voor de nieuw - ten op een hek bij de dieselmotor, het halen via de rechter. Die stelde hem even - bouwplannen bij de Molenpol te Lunteren weghalen van asbest, het plaatsen van eens in het ongelijk. Restte niets anders is gepresenteerd. In het nieuwbouwplan is waarschuwingsbordjes en het verhogen dan in beroep te gaan tegen deze beslis - sprake van de bouw van 85 woningen. van een trapgathek. Zo wordt met een mi - sing bij de Raad van State. De Raad van Molen De Hoop te Lunteren is het middel - nimum aan kosten tegemoet gekomen State heeft onlangs uitgesproken dat de punt van de nieuwe wijk; in het plan wordt aan de arbo - eisen zoals vastgesteld in de rechtbank in deze een juiste beslissing ruimte geboden aan de uit 1855 date - inventarisatie. heeft genomen. Hiermee komt een einde rende grondzeiler. De nieuwbouwwijk komt aan een twee jaar slepend gevecht en is in de plaats van het huidige verouderde het volkomen legaal dat in het Muldershuis bedrijventerrein. Voordat de bouw kan be - Windvang Zwolle vastgelegd horeca-activiteiten plaatsvinden, ondanks ginnen moeten de nodige procedures het feit dat restauratie van molen en Mul - doorlopen worden. Daarnaast zullen de Rond de biotoop van de Passiebloem te dershuis deels is gerealiseerd met een fi - thans op het terrein gevestigde bedrijven Zwolle is veel te doen. Om een optimale nanciële injectie van de gemeente. gehuisvest moeten worden. De verwach - windvang voor de Passiebloem te kunnen ting is dat de daadwerkelijk bouw in 2006 garanderen heeft de gemeente Zwolle de aan kan vangen. Vanuit alle hoeken van uitgangspunten voor (bouw)plannen in de Molendag Tielerwaard 2004 het bouwplan is voor de molen een cen - molenbiotoopzone planologisch gere - trale plaats ingeruimd om. Direct rond De geld. In navolging op het eerder genomen Wegens groot succes geprolongeerd! Op - Hoop wordt niet gebouwd, de meest besluit ( Molenwereld 2004-05-0189) ten nieuw vindt in november de Molendag Tie - dichtbij zijnde bebouwing is lage bebou - aanzien van het nieuwe bestemmingsplan lerwaard plaats, en wel op zaterdag 13 no - wing met een woonlaag, de volgende be - voor de wijk de Wipstrik, wordt de handha - vember a.s.. Juist door de verscheidenheid bouwing bestaat uit maximaal twee ving van de molenbiotoop in de toekomst aan molentypes in een relatief klein gebied woonlagen en de rest krijgt drie woonla - ook in bestemmingsplannen van andere is deze molendag aantrekkelijk voor (leer - gen. Uitgaande van de voorgenomen aan de molen grenzende gebieden op - ling)molenaars. Naast drie achtkante mo - plannen toont de gemeente Ede aan dat genomen. De gemeente ziet dus geen lens, een zeskante en twee wipmolens zijn het wel degelijk mogelijk is om zuinig om te aanleiding om de biotoopeisen ten be - een tweetal baliemolens, een beltmolen en gaan met het cultureel erfgoed. De molen hoeve van de vigerende bestemmings - een weidemolen te bezichtigen. Het gaat zelf staat vanwege achterstallig onder - plannen aan te passen. Dit betekent inte - om de molens in de volgende plaatsen: houd helaas al enige tijd stil. Het is te ho - grale overname in de huidige bestem - Wadenoijen, Geldermalsen (twee molens), pen dat er ook een oplossing voor gevon - mingsplannen van de wijken Dieze, Dieze- Deil, Waardenburg (twee molens), Haaften den wordt want een fikse restauratie is Oost en De Vrolijkheid, voor zover de ge - en Hellouw (twee molens). Alle molens zijn noodzakelijk. De lange schoren ontbreken, deeltes in de molenbiotoopzone gelegen minimaal van 10 uur tot 16 uur geopend en het rietdek is slecht en de staat van de zijn. Het besluit is formeel vastgelegd in het op de molen te Deil bestaat de mogelijk - lange en korte spruit laat te wensen over. voorontwerpbestemmingsplan ‘Thema - heid om pannenkoeken te eten. De stel - Als men niet uitkijkt heeft men in Lunteren tisch partiële herziening molenbiotoop’. lingmolen te Varik zal wel draaien, maar is straks de windvang gegarandeerd van De ontwerpbestemmingsplannen van ge - niet te bezichtigen. J. Knegt. een molen die niet meer kan draaien.

7de jaargang 2004 nr. 10 325 MOLENSACTUEEL

gehouden vergadering van de Commissie de aanwezige bezoekers te trakteren op grondgebied is al gebleken dat er weinig een glas champagne. Het Bezoekerscen - politiek draagvlak voor behoud van de trum De Venemansmolen kan zich verheu - molen bestaat. Met deze houding lijkt het gen op een toenemende belangstelling doek dan toch definitief te vallen. van geïnteresseerden uit de hele regio. Vooral de familie- en kinderarrangemen - ten, die bestaan uit een rondleiding met De Piepermolen brokkelt af na afloop zelf pannenkoeken bakken, zijn bijzonder in trek. Gerrit de Voer. Er moet nodig herstel plaats vinden aan het voeg- en metselwerk van De Pieper - molen in Rekken. In de winter van afgelo - Molen van Baas in Zevenaar op De Oostermolen en de eierhal; een pen jaar heeft de vorst er toe geleid dat, gemeentelijke monumentenlijst historisch ensemble. Een gehanteerd door binnengedrongen vocht, een groot argument voor de sloop van de molen deel van de bakstenen van de romp is af - De romp van de Molen van Baas in de is dat die het uitzicht op de eierhal gebrokkeld. Wanneer niet snel tot herstel voormalige buurschap Grieth, gemeente wegneemt! wordt overgegaan is de kans groot dat bij Zevenaar, is voorgedragen om op de ge - een volgende vorstperiode opnieuw meentelijke monumentenlijst te worden grote(re) schade zal ontstaan. De Rijks - geplaatst. In de molenromp is sinds 1973 dienst voor de Monumentenzorg heeft ge - de pottenbakkerij van L. Goldewijk geves - Definitief einde molenromp adviseerd onderzoek naar de staat van de tigd. Voordat Goldewijk de molen betrok Nijkerk in zicht! romp te laten doen, en hiertoe gespeciali - heeft de molenromp leeggestaan. De mo - seerd architect P. van Vliet in te schakelen. len was eigendom van de gemeente Ze - Alle kritiek en bezwaarschriften ten spijt lijkt Het bestuur van Stichting Eibergse Molens venaar en in gebruik als opslagplaats. De het er op dat de molenromp aan het Mo - heeft opdracht gegeven een restauratie - monumentencommissie heeft de molen lenplein te Nijkerk uit het straatbeeld dreigt plan op te stellen. De kosten voor het op - uitgekozen, aangezien het een voorbeeld te verdwijnen. Naar aanleiding van de op stellen van het plan zullen minimaal 4.000 is van de laatst overgebleven landelijke 27 januari gepresenteerde plannen heeft euro bedragen. Voor dit bedrag staat de bebouwing in het voormalige buurtschap Stichting De Oostermolen in februari een gemeente Eibergen garant. De stichting Grieth. De voormalige beltmolen uit 1885 is bezwaarschrift ingediend en was de ge - hoopt vervolgens in november van dit jaar in 1936 onttakeld, vanaf dat moment is er meente aan zet ( Molenwereld 2004-04- een compleet voorstel voor te kunnen leg - nog enige tijd met een dieselmotor gema - 00159/2004-03-0126). De gemeente heeft gen, zodat de uitvoering van de restaura - len. In de omgeving staat de molen beter inmiddels een definitief plan ontwikkeld. tie nog voor de winter ter hand genomen bekend als de Molen van Baas, vernoemd Dit plan is 26 augustus gepresenteerd. In kan worden. naar de laatste molenaar G. Baas. Eige - het nieuwe plan wordt het Molenplein be - naar Goldewijk is blij met deze ontwikkeling grensd door bestaande pakhuizen en de aangezien er zo wellicht extra subsidiemo - voormalige kazerne, waarin woningen Venemansmolen maakt de gelijkheden zijn voor o.a. herstel van het worden gerealiseerd. Nieuwbouw vindt 1 miljoen omwentelingen vol voeg- en metselwerk van de molenromp. plaats aan de kant van het Van Reenen - park, de Vetkamp en de Eierhal. Aange - Zaterdag 11 september -monumenten - zien de molenromp op haar huidige plaats dag- was in meerdere opzichten een bij - Krikken en wrikken voor her - in de weg staat, wordt deze gesloopt en zondere dag voor de vrijwillige molenaars bouw molen Amsterdam-Osdorp zal niet op een andere plaats terugkomen. van de Venemansmolen in Winterswijk. Het De gemeente kan met dit besluit opnieuw is precies 7 jaar geleden dat Prins Claus, als De stadsdeelraad van Amsterdam-Osdorp op veel kritiek rekenen. Tegen de herinrich - beschermheer van de Vereniging De Hol - heeft gevraagd de herbouwplannen van ting van het Molenplein hebben diverse landsche Molen, het molencomplex offi - De Oude Molen te bespoedigen. Aange - organisaties bezwaar gemaakt. Stadsge - cieel opende door de vang te lichten. zien zij zich achter de herbouwplannen zicht Nijkerk en de Stichting Oud Nijkerk ga - Sinds het moment dat de molen de eerste heeft opgesteld, is in de jaarlijkse begroting ven eerder aan de molenromp, al dan niet omwentelingen maakte, noteerde de tel - inmiddels in totaal een bedrag van circa op een andere plaats, te willen behouden. ler op 11 september jl. om precies 11.33 uur 69.000 euro gereserveerd. De deelraad De Stichting Oostermolen is verbaasd niet de 1.000.000-ste omwenteling. Trots pre - eist op korte termijn een concrete begro - te zijn gehoord, terwijl de wethouder aan - senteerden de molenaars Gerrit ter Haar ting en een werkplan. In 2000 is voor het geeft dat er nog voldoende ruimte is om te en Jan Venemans het bord met de histori - molenrestant een monumentenstatus discussiëren. Immers moeten eerst de be - sche tellerstand, vanaf de molenstelling, aangevraagd. In eerste instantie om de stemmingsplannen nog worden gewijzigd aan de talrijke bezoekers. Het passeren molen in zijn huidige vorm te beschermen, alvorens bouwvergunningen verstrekt kun - van de 1 miljoen omwentelingen was voor in een later stadium inclusief toekomstige nen worden. Tegen deze procedures kan het bestuur van de molen aanleiding om herbouw tot complete molen. De aan - volgens de wethouder alsnog bezwaar vraag is echter in de zomer van 2003 afge - worden gemaakt. In een laatste poging wezen door het Ministerie, vanwege een de molenromp te redden heeft de stich - aantal oneigenlijke gronden. Naar aanlei - ting alle politieke partijen een brief ge - ding hiervan hebben vertegenwoordigers stuurd. Hierin stelt zij voor een onafhankelijk van Stadsherstel NV, Stichting De Oude deskundige vast te laten stellen of herin - Molen en de Dorpsraad Sloten-Oud in april richting van het plein met behoud van de jl. het woord gevoerd tegenover een molenromp kans van slagen heeft. Mocht Commissie van bezwaarschriften van het dit niet zo zijn, dan zal ook de stichting zich Ministerie. Het wachten is nu op een even - bij de voorgestelde herinrichting neerleg - tueel aangepaste uitspraak. Dit is namelijk gen. Wanneer het tegengestelde wordt de voorwaarde die Stadsherstel heeft ge - bewezen, zal ze zich tegen de sloop blijven steld voordat zij tot herbouw van de molen verzetten zolang de mogelijkheden daar - over wil gaan. Donateurs en andere be - toe aanwezig zijn. De Nijkerkse gemeente - langstellenden wachten ongeduldig de raad heeft de plannen van het college tij - Na zeven jaar 1.000.000 omwentelingen voortgang van de plannen af terwijl de dens de raadsvergadering van 24 septem - voor de Venemansmolen (foto: G. de toestand van de molenromp achteruit ber besproken. Tijdens een 13 september Voer 11-09-2004). gaat. Achter de schermen gaan de werk -

326 7de jaargang 2004 nr. 10 MOLENSACTUEEL

molen van de Overwaard varen, zodat u teerde molen 6 kan door zijn ligging bij het makkelijk molen de Blokker en de molens polderwater en de (nog herkenbare) voor - van Nederwaard kunt bereiken. De Molen boezem ook alleen probleemloos in circuit van De Regt is gesitueerd langs de Lekdijk bemaling functioneren. Funderingsherstel bij de entree van Nieuw-Lekkerland (drie is evenwel het meest urgent. Door het minuten rijden van het -com - wegvallen van de boezems is de molen plex). Voor nadere inlichtingen: Arie Hoek: danig gaan verzakken en maatregelen zijn tel: 078-6918971 of Cock van de Berg: tel: dan ook gewenst. De nu toegekende be - 06-52083486. scherming biedt in ieder geval goede mo - gelijkheden daarvoor. jsb.

Molen Moerkapelle ‘opgewaar - deerd’ Rijnlandse Molendag

In het kader van de door Monumenten - Voor de zevende keer organiseren de mo - zorg uitgevoerde inhaalslag voor de be - lenaars van de Rijnlandse molenstichting scherming van molens en molenrestanten op zondag 24 oktober de Rijnlandse mo - (zie het special nummer Molenwereld lendag. Het is de bedoeling dat op deze 2004-2) werd molen No.6 van de polder De dag een groot aantal van de 42 molens De Oude Molen in Amsterdam Osdorp Honderd Morgen of Wilde Veenen bij van de stichting bij voldoende wind zullen bij de sloop in 1921. Moerkapelle, de oudste als vijzelmolen ge - draaien van 10 tot 17 uur. Nieuw dit jaar is bouwde molen van Nederland, voorge - de geheel gerestaureerde en verplaatste dragen als beschermde ‘molenromp’ (zie Bosmolen, nu Lagenwaardse molen, in de Molenwereld 2004-2-101). Gelet op het bij - Lagenwaardsepolder te Koudekerk aan zaamheden onverminderd voort, waaron - zondere karakter van deze molen als de de Rijn. De molen staat links van de weg der het opstellen van ontwerptekeningen bijzondere waterloopconstructie en an - tussen Woubrugge en Hoogmade aan de voor enerzijds een volledig te herbouwen dere eigenaardigheden zoals de aanwe - N446. Ook nieuw zijn de vijzelgewelven molen en anderzijds voor een in de huidige zigheid van veel getrokken merken vond van de Lijkermolens 1 en 2 met twee vorm te handhaven en te conserveren de eigenaar dat bescherming als ‘molen - nieuwe vijzels. Verder is de Doeshofmolen molen. De Stichting De Oude Molen heeft romp’ dat bescherming als ‘incomplete bij Hoogmade voorzien van een binnen - haar donateurs geïnformeerd omtrent de molen’ beter op zijn plaats was, zeker ook werk en een buiten de molen staand actuele staat en voortgang. gelet op de potenties van de molen. Hij scheprad, de Vlietmolen is ook weer maal - maakte dan ook bezwaar tegen de be - vaardig gemaakt met een heel bijzondere scherming als ‘molenromp’ bij Monumen - overbrenging. Dit is een extra draaidag, Molendag Kinderdijk tenzorg en bepleitte de status ‘incomplete speciaal voor molenaars, want de molens molen’. Zijn zienswijze werd door de ge - draaien bij voldoende wind al iedere eer - Op zaterdag 20 november a.s hoopt de meente Zevenhuizen-Moerkapelle ge - ste zaterdag van de maand. Molens die Stichting Werelderfgoed Kinderdijk in sa - deeld en de gemeenteraad bracht advies dit jaar meedoen zijn: alle molens in Al - menwerking met Stichting herstel koren - aan Monumentenzorg uit om de molen als kemade-Jacobswoude-Warmond; Noord - molen de Regt een open dag te organise - ‘incomplete molen’ te beschermen, een wijk - Hogewegse molen; Voorhout - Hoop ren. Vanaf 10 uur ‘s-ochtends t/m 5 uur ‘s- zienswijze die door Gedeputeerde Staten Doet Leven; Leiderdorp - Achthovense middags bent u welkom om een aantal van Zuid-Holland werd gedeeld. Vanwege molen en Doeshofmolen; Koudekerk a/d molens te bezichtigen en bij voldoende de onderlinge samenhang met bovenmo - Rijn- Hondsdijkse molen en Lagenwaardse wind zullen zoveel mogelijk molens malend len No. 5 besloten beide colleges ook de Molen; Zoeterwoude/Rijndijk - Meerburger - te zien zijn. Voor alle duidelijkheid, bij ge - bovenmolen voor te dragen als ‘incom - molen; Hazerswoude/Rijndijk – Groenen - bleken belangstelling ligt het in het voor - plete molen’. Op 20 augustus besloot dijkse molen. Aad Toet. nemen om één keer in de drie jaar een staatssecretaris Medy van der Laan Molen molendag te organiseren, dus beslist geen No. 6 inderdaad als ‘incomplete molen’ te jaarlijks terugkerend evenement! De open beschermen. Natuurlijk is deze status, zoals Geen biotoopverbetering voor dag is bedoeld voor molenaars, deskundi - in al dit soort gevallen, nu nog een wissel De Graankorrel in Delfshaven gen en belangstellenden. De volgende op de toekomst. De eventueel gecomple - molens zijn opengesteld en te bezichtigen: De Vrienden van De Graankorrel zetten Overwaard no.4 (recentelijk zijn in deze zich al twintig jaar in voor het behoud en molen opgravingen verricht ten behoeve mogelijk toekomstig herstel van in 1921 van een restauratie en is een gedeelte van onttakelde De Graankorrel in Delfshaven. het de waterlopen blootgelegd, een De vrienden van de molen zouden het lief - unieke kans om dit te zien!) ; De Blok - ste zien dat de op enkele meters afstand weerse wipmolen; Nederwaard no.5; Ne - van de molen staande aanleunwoningen derwaard no.2; Restant van Korenmolen gesloopt worden, waardoor ruimte voor de Regt in Nieuw-Lekkerlad; Overwaard, de molen zou kunnen worden gecreëerd. het Wisboomgemaal. Gratis parkeergele - De aanleunwoningen horen bij het te slo - genheid is er volop bij het gemaal van Ne - pen zorgcomplex De Schans. Het uit 1974 derwaard, hiervandaan kunt u (via de dijk) daterende zorgcentrum maakt plaats naar het Wisboomgemaal lopen. In het voor nieuwbouw. In het door architecten - gemaal kunt u gratis koffie en een route - bureau Kuhne en Co opgestelde nieuw - beschrijving van het gebied verkrijgen. bouwplan blijven de bedoelde aanleun - Voor de hongerige magen is er op het mid - woningen echter gehandhaafd. Het plan daguur een kop erwtensoep te verkrijgen. voorziet voorts o.a. in de bouw van een 34 Degene met de grote trek, in Kinderdijk meter hoog centraal complex. Hiermee langs de dijk, is er een café-restaurant op De scheefgezakte molen 6 van De wordt alle hoop op een toekomstig herstel korte afstand van het molengebied, uiter - Honderd Morgen bij Moerkapelle; his - tenietgedaan, aangezien er geen reke - aard hier tegen betaling. Op de open dag torisch bijzonder waardevol als de oud - ning wordt gehouden met de aanwezige zijn de molenkaden vrij toegankelijk, en zal ste gebouwde, nog bestaande vijzelmo - molenromp. Tijdens een inspraakavond er een bootje in de boezem bij de vierde len in Nederland (foto jsb). van de deelgemeente Delfshaven is ge -

7de jaargang 2004 nr. 10 327 MOLENSACTUEEL

naderd om de restauratie uit te voeren. De september door de firma Klapwijk opgele - werkzaamheden vinden met name plaats verd. Terwijl de metselaars nog druk bezig aan het bovenhuis, wiekenkruis en het waren is ook de balie aangebracht. Vrijwil - gaande werk. Hergebruik van licht aange - ligers hebben de afgelopen maanden in taste balken wordt niet uitgesloten. Gelijk - de werkplaats van Verbij te Hoogmade al tijdig worden een aantal andere onder - het hout voor de buitenkant in de grond - houdswerkzaamheden ter hand geno - verf gezet en twee keer gelakt. De vloer men, dit zal een extra bedrag van 100.000 voor de bijgebouwen is 3 september ge - euro kosten. Deze werkzaamheden ston - stort. Half september is de steiger verwij - den voor de brand reeds gepland. De to - derd en zijn het metselwerk en de balie in taal geschatte kosten belopen hiermee volle glorie te bewonderen ! Eind augustus dus 370.000 euro en de werkzaamheden is nog een mijlpaal bereikt. De samenwer - zullen ongeveer een half jaar in beslag ne - king tussen Stichting Molen Kortenoord, men. De voorbereidende werkzaamhe - Woningstichting Ons Huis en ASVZ Zuid den zijn inmiddels begonnen en men ver - heeft geresulteerd in een eigendomsover - wacht de molen in het voorjaar van 2005 dracht. De woningstichting is voor 90% ei - opnieuw in gebruik te kunnen nemen. genaar geworden van de molen, en met de verkoop is een bedrag van 452.880 euro gemoeid. In de te realiseren bijge - Behoud Hargmolen Kethel? bouwen zullen ruimtes aan ASVZ Zuid wor - den verhuurd. Stichting molen Kortenoord. Ondanks de aangekondigde aanwijzi - gingsstop voor rijksmonumenten ( Molen - wereld 2004-09-0287) en bezwaren van de Kritiek op bouwplannen bij eigenaar van het molenrestant in de Harg - d’Heesterboom in Leiden blijft polder ( Molenwereld 2004-07/07-0261) heeft de gemeente Schiedam een ver - De aangepaste plannen voor het terrein zoek in behandeling genomen het restant van Noordman ( Molenwereld 2003-10- als rijksmonument aan te laten wijzen. Dit 0280), waarop ook molen d’Heesterboom op verzoek van de Historische Vereniging staat, zijn niet met gejuich ontvangen. Ster - Schiedam. De eigenaar probeert al twee ker nog, de bezwaren tegen de bouw - jaar toestemming te krijgen om het als wo - plannen op het terrein van Noordmans ei - De Graankorrel in Delfshaven met ning ingerichte molenrestant en bijbeho - gen houthandel in Leiden zijn sinds de aan - daarachter de gewraakte flats (foto jsb). rende schuur te mogen verbouwen. Als passingen alleen maar toegenomen. On - noodkreet hiertoe diende hij een sloopver - danks aanpassing van bouwhoogtes, gunning is, doch hij is niet voornemens daar gebruik van te maken. Mocht het tot bleken dat een zogenaamde artikel-19 een besluit komen de Rijksdienst voor de procedure gevolgd gaat worden om vrij - Monumentenzorg positief te adviseren, stelling te krijgen van de in het bestem - dan zal de eigenaar in beroep gaan te - mingsplan vastliggende eis dat er niet ho - gen deze beslissing. Hij ziet geen heil in ger dan 25 meter gebouwd mag worden. deze ontwikkelingen en stelt dat het te - Dit is de hoogte van de bestaande aan - genover zijn molen staande restant van de leunwoningen. Biotoopbepalingen ten West-Abtmolen beter in aanmerking kan aanzien van een molenromp, waarvan de komen. Bovendien is in het bestemmings - completering allerminst zeker is, blijkt ook plan opgenomen dat de Hargmolen niet geen soelaas te bieden. Het is een streep hoger dan zes meter mag worden, dus door de rekening van de Vrienden van De toekomstige completering is sowieso uitge - Graankorrel en haar plannen voor toe - sloten. Tot de besluitvorming definitief komstige restauratie van de uit 1716 date - plaats heeft gehad geldt in elk geval een rende molen. Samen met de herbouw van voorbescherming voor de molen, dat wil het in 1914 gesloopte tolhuis had men ge - zeggen dat er niets aan de molen veran - dacht een markante cultuurhistorische derd mag worden. De tot heden niet af - plek in Delfshaven te kunnen herinrichten. gegeven vergunning tot verbouwing heeft ook betrekking op de schuur naast de mo - len. Daarvan geeft de eigenaar aan deze Spoedige start restauratie Hei- in stijl met de omgeving te willen verbou - en Boeicop wen, maar de gemeente weigert voorlo - pig ook daarvoor een vergunning af te ge - De op 20 maart door brand beschadigde ven. Het laatste wat de eigenaar wil is de Hoekmolen te Hei- en Boeicop ( Molenwe - Hargmolen daadwerkelijk slopen, dus dat reld 2004-04-0168/0170) zal nog dit jaar mag op z’n minst een positieve ontwikke - worden gerestaureerd. Er is nagenoeg ling worden genoemd. overeenstemming bereikt tussen het Hoogheemraadschap en de verzekering. De verzekeraar heeft een expert gestuurd Plaatsing kap molen Kortenoord om het definitieve schadebedrag vast te stellen en inmiddels is hierover gerappor - Dinsdag 5 oktober is de splinternieuwe, teerd aan de eigenaar van de molen, het rietgedekte kap op de romp van de Wind - Hoogheemraadschap van de Alblasser - lust gehesen. Het steken van de roeden waard en de Vijfheerenlanden te Gorin - heeft op dezelfde dag plaatsgevonden. chem. De restauratiekosten van de opge - De buitenkant van de uit ijsselsteen opge - lopen schade zijn vastgesteld op circa bouwde romp is inmiddels helemaal klaar. Het verbouwingsplan voor de Harg- 270.000 euro en de Firma De Gelder is be - Het metselwerk, voegwerk en stucwerk is 6 molen uit 1925.

328 7de jaargang 2004 nr. 10 MOLENSACTUEEL wordt door omwonenden bezwaar ge - ook het beheer van De Koornbloem te meente Noord-Beveland hebben ze toe - maakt tegen de hoogte van te bouwen Goes bij dezelfde stichting kan worden on - stemming gekregen de begane grond, villa’s en vindt men dat onjuist wordt om - dergebracht. Het voorstel waarin de mo - aanbouw oude motorhok incluis, en eerste gesprongen met het cultureel erfgoed. Te - len van Kloetinge voorkomt is op 16 sep - verdieping in gebruik te nemen als woon - vens roepen een te bouwen restaurant en tember in de gemeenteraad behandeld. ruimte. De bewoners willen de woonruimte de voorgenomen versmalling van de Rijn echter zo beperkt mogelijk houden, ten - weerstand op. Dit is de conclusie uit een in - einde de inrichting van de molen zo au - spraakavond op 26 augustus. Het huidige Herstelplannen voor molenromp thentiek mogelijk te kunnen herstellen. De plan zou in strijd zijn met het gemeentelijk van Kortgene vorige eigenaar L.W. Kokee heeft in de ja - monumentenbeleid, dat ervan uitgaat om ren ‘70 een aanvang gemaakt met het de molen te handhaven in haar omge - Over het verbouwen van molenrompen herstel van de zolders en het gaande ving. De raadscommissie heeft zich half en –restanten in het licht van monumen - werk. Pogingen tot verder herstel te komen september over het plan gebogen en tenbehoud is in het verleden al veel ge - liepen op niets uit, o.a. vanwege de reces - wordt dus vervolgd. zegd en geschreven, ook in de kolommen sie ( De Molenaar 1996–18). Het wiekenkruis van Molenwereld . Met name in het Bra - en de kap waren inmiddels verwijderd. In bantse zijn die verbouwingen nogal eens de tussenliggende periode heeft het werk Aeolus in de steigers verkeerd uitgepakt, maar ook Zeeland dat door de vorige eigenaar gedaan is kent zo’n voorbeeld in Grijpskerke. Deson - wederom veel te lijden gehad, zodat feite - Korenmolen Aeolus te Vlaardingen aan de danks verdient elk initiatief een molen op lijk van voor af aan begonnen moet wor - Kortedijk staat sinds eind augustus in de een passende wijze te behouden en ver - den. Een uitdaging vinden de nieuwe ei - steigers. De molen wordt momenteel ge - der verval tegen te gaan een eerlijke kans. genaars, die de molen dit voorjaar betrok - restaureerd. De voornaamste werkzaam - Sinds 2003 zijn G. en L. de Boer eigenaar ken. Men is bereid mee te werken aan vol - heden bestaan uit het herstel van vloeren, van het restant van de voormalige molen ledige restauratie, maar dat kan niet uit ei - het gaande werk en renovatie van het De Korenbloem te Kortgene en zij streven gen middelen geschieden. Voor de molen voegwerk van de molen. De restauratie zal de redding voor de eens zo markante mo - is momenteel geen subsidie te verkrijgen zo’n negen maanden in beslag nemen en len na ( Molenwereld 2001-03-065). De mo - aangezien deze noch een gemeentelijk wordt bekostigd door de gemeente, rijk en len werd in 1972 onttakeld en in 1979 ge - monument noch een rijksmonument zou provincie. Na beëindiging van het bedrijf deeltelijk gesloopt, nu resteert alleen nog zijn. Men begint met het begaanbaar ma - van de firma Boekestijn is de molen weer de stenen romp uit 1873. Van de ge - ken en herstellen van alle vloeren in de eigendom geworden van de gemeente. Sindsdien wordt de molen op vrijwillige ba - sis in gebruik gesteld. Aan de voet van de molen zal een nieuwe woonwijk verrijzen. Dit heeft echter geen nadelige gevolgen; in de plannen is rekening gehouden met de aanwezigheid van de molen.

Geld over voor Kloetingse molen

De korenmolen van Kloetinge staat al se - dert 1999 te koop ( Molenwereld 1999-09- 0181). In de verkoop zit echter nog geen schot, de vraagprijs van de in 1998 nog ge - restaureerde molen bedroeg destijds ruim 600.000 euro. De gemeente Goes wil in verband met het behoud van de molen een bedrag van 55.000 euro in de molen steken, aangezien zij zich het lot van de molen aantrekt. Er dient zich voorlopig geen particuliere koper aan en om de mo - len te beschermen heeft deze wel onder - houd nodig. Wanneer de gemeente Goes de aankoop en het onderhoud kan en wil financieren ontstaan ten aanzien van het beheer van de molen andere perspectie - ven. Dan is de actieve Stichting Molen Nooitgedacht, die de molen te Einde - wege beheert, bereid ook het beheer in Kloetinge op zich te nemen. Aangezien de gemeente Goes nog beschikbare midde - len uit het stadsvernieuwingsfonds heeft, overweegt zij momenteel wèl om de mo - len aan te kopen. In een eerder stadium werd daarvan afgezien, aangezien het volgens de gemeente Goes niet tot de kerntaken van een gemeente behoort om een molen te onderhouden en beheren. Vervolgens wil de gemeente bekijken of

De molen van Kortgene in het verle - den als sieraad van Zeeland, nu een kale romp en in de toekomst...?

7de jaargang 2004 nr. 10 329 MOLENSACTUEEL molen en daarna is het voeg- en metsel - penisse worden de mogelijkheden voor werk aan de beurt. Wind- en waterdicht Sint-Philipsland bekeken. maken is de eerste opdracht. Veel werk - zaamheden zullen door de eigenaars zelf worden uitgevoerd. Men ontvangt veel Renovatie Franse Molen toch positieve reacties uit de omgeving en de gestart inwoners van Kortgene zijn blij dat er weer activiteit is rond de molen. Hangende een conflict met de buurman en de uitspraak over de voorgenomen aanpassingen aan de Franse Molen te Val - Nieuwe jas voor molen Nieuwer - kenburg ( Molenwereld 2004-09-0296) is kerk bouwbedrijf Coppes uit Houthem in de eerste week van september begonnen Begin september is gestart met groot on - met de renovatie. De eigenaar heeft voor - derhoud aan de molen van Nieuwerkerk lopige toestemming en is in afwachting (Zld.); oplevering hiervan wordt deze van de aangevraagde bouw- en monu - maand verwacht. De stenen molenromp mentenvergunning. Coppes is begonnen heeft last van bovenmatige vochtvor - met het dak, aangezien langer uitstel niet ming, het vochtgehalte bedraagt circa 40 verantwoord is. Coppes wil hierbij behou - tot 50 procent. Dit is aanleiding geweest den wat er te behouden is. Voordat de re - om begin september de gehele coating alisatie van de appartementen plaats kan van de molen af halen. Door het opnieuw vinden moeten de bouw- en monumen - behandelen van de molenromp beoogt tenvergunning definitief verstrekt zijn. Dit is men de zwamvorming op de romp te nog niet het geval en als het aan de buur - stoppen. Door het lek zijn van de be - man ligt, komen die ook niet. De Raad van staande coating, kan het vocht wel in de State zal eind oktober uitspraak doen in romp trekken maar komt het er niet meer deze kwestie. Wanneer Coppes in het ge - uit. Van de onderste vier meter zal eerst het lijk wordt gesteld, staat niets de verdere voegwerk onder handen worden geno - procedure voor de verbouwing van de men. Dit is het gedeelte dat tijdens de wa - In 1985 draaide de molen van Scherpe - rest van het complex meer in de weg. De tersnoodramp in 1953 onder water heeft nisse zonder zorgen over herstel (foto: gemeente hoopt op een positieve uit - gestaan. De nieuw aan te brengen 06-1985). spraak in het voordeel van Coppes. De coating is een uit België afkomstig pro - gemeente juicht de renovatie, en behoud duct, dat tegen trillingen bestand is en zou in historische stijl van de in erbarmelijke moeten voorkomen dat er opnieuw haar - staat verkerende molen toe. scheurtjes ontstaan. Aangetekend moet thoden behandeld worden. Desalniette - worden dat de vochthuishouding van een min hoopt men dat de molen van Nieu - stenen molen een regelmatig terugkerend werkerk er weer enige jaren tegen kan. Oprichting Weerter molen - probleem kan zijn, zeker wanneer de oor - stichting vlotgetrokken spronkelijke coating respectievelijk het oude voegwerk met hedendaagse me - Toch restauratie Sint-Annaland Het is inmiddels zes jaar geleden dat F. en Scherpenisse Geurts, als toegevoegd secretaris van de Molenstichting Limburg, contact heeft op - De gemeente Tholen heeft restauratie - genomen met de gemeente Weert over plannen voor de molen in Sint-Annaland een convenant betreffende de molenbio - en Scherpenisse ingediend bij de Rijks - toop en het oprichten van een Weerter dienst voor de Monumentenzorg. De mo - molenstichting. Het convenant is inmiddels len van Sint-Philipsland krijgt voorlopig geregeld maar het idee van de stichting geen prioriteit ( Molenwereld 2004-09- stagneerde ( Molenwereld 2004-07/08- 0293), een lot dat in eerste instantie ook 0264). Eind juli is op initiatief van P. van den Scherpenisse was beschoren ( Molenwe - Bercken (Molenbouw Adriaens) en F. reld 2004-04-0163). Aan de standerdmolen Weerts (Oudheidkundige Kring ‘De Alden - in Sint-Annaland moeten werkzaamheden borgh’) de impasse doorbroken en een aan de fundering gebeuren, de kast en nieuwe start gegeven aan de ontwikkeling het gaande werk krijgt de nodige aan - van een molenstichting. Dit biedt vele dacht. Van de geschatte kosten ad voordelen zoals het beter en gezamenlijk 200.000 euro heeft de gemeente 50.000 kunnen waarborgen van onderhoud, res - euro beschikbaar. De te ontvangen subsi - tauratie en biotoop. Het is nu een kwestie die bedraagt maximaal 70% van het goed van tijd voor verdere uitwerking. Een inte - te keuren restauratieplan, dus de ge - ressante vraagstelling vanuit de initiatief - meente heeft nog een financieel tekort te nemers is of deelname open zou moeten dekken. De kosten voor restauratie van De staan voor molens in Belgische buurge - Korenbloem te Scherpenisse zullen circa meenten. Dit kan mogelijkheden bieden 560.000 euro bedragen, hiervan is reeds ten aanzien van Europese subsidies. Daar - 300.000 euro beschikbaar. De molen die al naast houdt de vraag of de stichting eige - enige jaren stilstaat is verzakt en moet naar moet worden van de vier molens in rechtgezet worden. Daarnaast moet het Weert de gemoederen bezig. Vooralsnog hekwerk, de balie en een groot gedeelte wordt hier niet vanuit gegaan bij de op - van het staartwerk vervangen worden. stelling van de plannen. Een werkgroep Wanneer de plannen goedgekeurd zijn en onderzoekt momenteel statuten van mo - de resterende financiële middelen gere - lenstichtingen elders in het land, ten einde geld kan gestart worden met de uitvoering voor het einde van het jaar een molen - De Nieuwerkerkse molen in de tachti - van de werkzaamheden. Pas na voltooiing stichting op te kunnen richten. Dit is een ger jaren. van de molens te Sint-Annaland en Scher - voorwaarde die gesteld is door de ge -

330 7de jaargang 2004 nr. 10 MOLENSACTUEEL meente Weert en die is gekoppeld aan de beschikbaarstelling van financiële steun ter hoogte van 424.000 euro voor de res - tauratie van de vier molens die momen - teel in eigendom van de gemeente zijn.

Nieuwe molenkaarten Van Steenbergen

De heer H. van Steenbergen heeft weer enige molenkaarten uitgegeven. Deze keer van De Jonge Sophia in Groot-Am - mers, De Passiebloem in Zwolle en de ko - renmolen van Vilsteren. De kaart kosten 0,50 euro per stuk, te ver - meerderen met portokosten (0,39 euro bij maximaal vijf stuks). Ze zijn te bestellen door het bedrag over te maken op Post - bankrekening 747404 van H. van Steenber - gen, Kardeel 133, 4741 LR Raamsdonks - veer onder vermelding van het gewenste (en bij overschrijving via een bankrekening het adres vermelden). Voor nadere infor - matie: tel. 0162-516602.

In ’t kort

- Zaterdagavond 30 oktober is het voor het derde achtereenvolgende jaar weer zover! De Wilhelmina te Noorderhooge - brug gaat ‘s avonds malen en is van bin - nen en buiten sfeervol verlicht. Bij ver - trouwd weer en voldoende wind wordt er gemalen. Er worden pannenkoeken gebakken en er vindt meelverkoop plaats. Belangstellenden zijn welkom tus - sen 18.00 uur en 22.00 uur. - Op 13 september zijn de roeden van mo - len Nooitgedacht in Veenoord gestreken. Een dag later heeft molenmaker Vaags de kap afgenomen en naast de molen gezet. Deze zal o.a. worden voorzien van een nieuw rietdek. Daarna worden ook de nieuwe roeden met nummer 96 en 97 (productie 2004) gestoken. - Burgemeester Stigter van Winterswijk heeft 15 september een erepenning uit - gereikt aan Willem Elting, vanwege zijn in - zet voor het behoud en de restauratie van Sevink Mölle in buurtschap Meddo . Molen Vogelzicht in Kuitaart bij de ingebruikstelling op 5 september (foto H. van - Het College van B & W van de gemeente Steenbergen). Hof van Twente is niet bereid in te gaan op het verzoek van Stichting de Overijs - selse Molen. Zij hebben alle gemeenten gevraagd de jaarlijkse subsidie aan de de nieuwe roeden voor molen De Leijen voor de eerste keer een Doetinchemse stichting te verhogen tot 75 euro per in te Staphorst opgehekt. Ze liggen in de molendag georganiseerd. bezit zijnde molen. Voor het Hof van werkplaats van molenmaker Vaags klaar - Op woensdag 18 augustus is De Walder - Twente zou deze verhoging van 100% in om gestoken te worden. veensemolen te Walderveen ontdaan drie jaar tijd neerkomen op een jaarlijkse - Op 25 september is de rosoliemolen in van kap en wiekenkruis als start van een bijdrage van in totaal 375 euro. het Openluchtmuseum te Arnhem offi - restauratie die circa zeven weken in be - - Op 4 september is door de gemeente Ol - cieel in gebruik genomen. slag zal nemen. denzaal aan de firma Reerink te Olden - - Het op 1 september 2001 geopende - Gedeputeerde Staten van Noord-Hol - zaal een erepenning uitgereikt, vanwege Landgoed De Bruchemse Molen ( Molen - land hebben een subsidie van circa haar 100-jarig bestaan. De firma begon wereld 2001-10-251) staat (nog) te koop. 60.000 euro afgewezen ten behoeve van destijds in een standerdmolen, welke Het landgoed met daarop de als kan - de aanleg van een plasdrasgebied, pa - 1913 vervangen werd door een acht - toor/gastenverblijf ingerichte molen - den en een educatiesteiger bij Molen kante baliemolen die eerder als Het An - stomp van de uit 1740 daterende d’Oude Knegt te Akersloot . Vanwege ker in Weesp stond. Het achtkant van de Bruchemse Molen moet 995.000 euro op - reeds gegenereerde eigen middelen inmiddels verdwenen molen is gebruikt brengen (in 2001 was de vraagprijs komt het project niet in gevaar. bij de herbouw van de molen in Harder - 1.356.800 euro. - Beheersstichting Het Twiske heeft bij de wijk. - Het bestuur van de Stichting Doetin - gemeente Landsmeer een subsidiever - - In de tweede week van september zijn chemse Molens heeft op 21 augustus zoek ingediend voor de Twiskemolen.

7de jaargang 2004 nr. 10 331 MOLENSACTUEEL

Door barsten in de keerkuip is de molen cultuur de monumentenprijs 2004 uitge - nauwelijks nog te kruien. Doordat het rol - reikt gekregen. De ploeg onder leiding lenkruiwerk niet meer centraal gehouden van Piet van Rijswijk kreeg de prijs voor de wordt is ook slijtage aan de overring ont - wezenlijke bijdrage aan het toeristisch staan. product van de gemeente. - Vanwege de slechte staat van de ge - - Begin september hebben wateras en laste stalen roeden (Wijnveen 1937) is de waterrad van De Volmolen te Waalre Obdammermolen te Obdam in septem - averij opgelopen ten gevolge van een ber stilgezet. Het zijn de eerste gelaste stuk drijfhout. De schade is inmiddels her - roeden in Nederland geweest, gemaakt steld. voor het aan de molen toegepaste wiek - systeem Bilau. - Op 6 september stelde loco-burgemees - Molenkalender 2004 ter Pauwels van de gemeente Hulst de gerestaureerde molen Vogelzicht in Kui - 9-10 oktober: Molenweekend Noord-Hol - taart in bedrijf. land Zuid - Op 7 september overleed in Leende op 17 oktober: Provinciale Molendag Oost- 91 jarige leeftijd Adrianus Hubertus Kees, Vlaanderen (België) oud-molenaar en molensteenfabrikant 23 oktober: Molendag Lopiker- en Krimpe - aldaar. Op 13 september vond de be - nerwaard grafenis plaats op het kerkhof te Leende. 24 oktober: Rijnlandse Molendag - De ronde stenen beltkorenmolen Anne - 6 november: Molenruilbeurs Utrecht (Bet - mie (1891) te Eindhoven-Acht staat te helkerk) koop voor een bedrag van 424.000 euro. 13 november: Molendag Tielerwaard - Vrijdag 10 september heeft de maal - 20 november: Open dag Kinderdijk De standerdmolen in Oldenzaal waar - ploeg van De Doornboom in Hilvaren - uit de firma Reerink ontstond. beek uit handen van de wethouder van

‘t Betere werk Gerechtelijke uitspraak procedure schuur bij mole nDeZandhaas

Naar aanleiding van een gerechtelijke afgegeven (vanwege tijds - uitspraak voortkomend uit een bezwaar - overschrijding). Deze is door schrift van de Stichting Santpoort, moet de bezwaarhebbende de procedure voor de bouw van een Stich ting Santpoort aange - schuur bij molen De Zandhaas te Sant - vochten met onder andere poort helemaal van voor af aan begin - het punt dat de aanvrager nen. De daadwerkelijke aanleiding tot van de bouwvergunning. het proces is in de media onjuist ver - Ook de monumentenver - woord, hetgeen heeft geleid tot twee gunning moet aanvragen. verschillende berichtgevingen in Molen - Alleen dit punt is door de wereld . In Molenwereld 2004-07/08-261 rechtbank bekeken. Be - werd uitgegaan van het gegeven dat zwaarhebbende is hierom - de verstrekte monumentenvergunning trent in het gelijk gesteld, ter discussie stond, terwijl in Molenwereld waarbij dus de monumen - 2004-09-292 op basis van de uitspraak tenvergunning nietig is ver - werd verondersteld dat er juist géén mo - klaard wegens een onjuiste numentenvergunning was verstrekt en procesgang. Feit is en blijft deze door de gemeente Velsen aange - dat Jos Kors na 5 jaar we - vraagd had moeten worden. De juiste in - derom terug bij af is. bhjm. formatie, na overleg te hebben gehad met Jos Kors, is echter de volgende: de aanvraag voor de monumentenvergun - De molen van Santpoort ning is door de gemeente Velsen ge - omstreeks 1930. De molen daan, nadat hier aan voorafgaand door heeft nog een op de kap Jos Kors een bouwvergunning was aan - staande bliksemafleider, gevraagd. De Gemeente Velsen is eige - zoals men in Duitsland naar van zo wel de molen als de schuur. nog wel ziet. De bliksem - De aanvraag voor de monumentenver - afleider bleef tot omstreeks gunning is door de gemeente gepubli - 1965 intact. Het was waar - ceerd, er is een hoorzitting betreffende schijnlijk de laatste oor - bezwaren tegen het verlenen van de spronkelijke bliksemaflei - vergunning geweest. De plannen zijn ge - der van die aard in neder - toetst door de gemeentelijke welstand - land. Wel heeft de uit commissie en na een wijziging goedge - Duitsland afkomstige mo - keurd. Hierna is de monumentenvergun - len van Nijeveen nu weer ning door de gemeente van rechtswege z’on bliksemafleider.

332 GRENSMOLENS

De beschadigde en inmiddels Duitsland herstelde balie (foto H. Noot). NORDRHEIN-WESTFALEN

Herstel molenhuis molen Südlohn De vleugel - Bij de Molen van Menke in Südlohn (even lamme molen ten oosten van Winterswijk, net over de van Papenburg grens, staat een juweel van een molen - (foto H. Noot). huis. De goten moeten vernieuwd wor - den en dat is bij dit huis een dure klus. De gemeente neemt een derde van de derij. In het bijgebouw staat een zaagma - kosten voor haar rekening, maximaal chine uit 1919, een dorsmachine (breed - i 1491,95. dorser) van het bouwjaar 1914, een De molen van Menke, een achtkante stoomketel uit het jaar 1905, een koppel beltmolen, werd in 1812 gebouwd. Oor - stenen en een 110-volt gelijkstroomdy - spronkelijk was de molen met spanen ge - namo. Twee Herforder dieselmotoren uit dekt. Sinds 1865 is de molen eigendom de jaren 1934 en 1951 zorgen voor de van de familie Menke. Hij heeft twee kop - aandrijving. Alles is bedijfsvaardig. pel stenen en sinds 1866 ook een zaag - In 1998 kreeg de windmolen de Anne - werk. Dit werd ook met windkracht aan - liese-Schükingprijs van het Deutsche Ge - gedreven. Om meer ruimte voor het sellschaft für Mühlenkunde und Mühlener - zaagwerk te krijgen werd later de molen - haltung e.V. In het jaar 2000 kreeg de Mo - belt afgegraven en vervangen door een len van Menke de Felix-Sümmermannprijs aanbouw rond de molen waarvan het van de kreis Borken, een driejaarlijkse prijs dak als balie dient. voor bijzondere verdiensten voor monu - Omstreeks 1900 liet Menke een gebouw mentenbehoud van de kreis Borken. De bij de molen plaatsen waarin hij een familie Menke heeft de molen tientallen stoommachine plaatste en sindsdien jaren uitstekend onderhouden, ook na dreef hij dus een stoom- en windmolen. het staken van het maalbedrijf en de er - Niedersachsen In 1926 werd de windmolen stilgezet en in aan verbonden handel, terwijl ze er geen de daaropvolgende jaren werd het enkel economisch voordeel van trekt. De maalwerk uitgesloopt. In 1933 werd de windmolen is beeldbepalend en een der Roedenbreuk Meyers Mühle Papenburg eerste walsenstoel gekocht. Om de mo - belangrijkste in zijn soort in Westmünster - len niet aan het verval prijs te geven liet land. Ze maakt deel uit van de ‘agri-cul - Op zondagmiddag 8 augustus brak de eigenaar Menken in 1949 en enige jaren tura’ een landelijke en gastvrije route, ini - binnenroede van Meyers Mühle in Papen - later ook de regenkant van de romp met tiatief van de gemeenten Aalten, Borken, burg. Toen de roe brak, draaide de molen koperen platen bekleden. Eibergen, Gescher, Lichtenvoorde, Süd - en er waren ook bezoekers op de stelling De Molen van Menke is ook nu nog inge - lohn, Velen en Winterswijk. Bernhard Frit - en op de begane grond buiten onder de richt met machines voor de bloemmaal - sche. stelling. Wonder boven wonder is het alle - maal goed afgelopen. Toen de roe brak, is deze ter hoogte van een binnensluiting aan de noord-oostzijde door de stelling geramd waar hij is blijven steken. Een bin - nensluiting en twee stellingplanken zijn hierbij vernield ook nam de roe nog een gedeelte van het achtkantbekleding en een stuk goot gedeeltelijk mee. Inmiddels is dit gerepareerd. De roeden zijn geleverd door molenma - ker Haß uit Norden. Haß heeft gezegd dat de roeden door een Nederlandse roe - denmaker zijn gefabriceerd. Het is wel merkwaardig dat er op de zittende roede geen roedenplaatje is bevestigd. Ook op de gebroken roe zat geen plaatje vol - gens de vrijwillig molenaar. Haß gaat kosteloos de roe repareren en weer opnieuw steken. Hij maakt tegen - Molenhuis en molen in Südlohn (foto Bernhard Fritsche). woordig zelf roeden. H. Noot.

7de jaargang 2004 nr. 10 333 Z O EKER

De Friese ‘Zoeker’ heeft helaas geen enkele reactie opgeleverd. Dat geeft deze keer dus weinig meer te melden dan een nieuwe onbekende. Wel bewijst de heer Keunen van Monumentenzorg met foto’s en kaartmateriaal dat de ‘zoeker’ in het juninummer onomstotelijk de Boterhuismolen is.

De nieuwe ‘Zoeker’ heeft ge - staan is een windmotor. Windmo - toren hebben wel veel, maar niet altijd dienst gedaan voor bema - ling. Deze ‘Heracles’ windmotor (N.B. geen ‘Herkules’!) zal wel een bedrijf gediend hebben, maar welk en waar?

Reacties a.u.b. te richten aan de redactie van de Molenwereld , Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moer - kapelle, fax 079-5931303, e-mail: [email protected].

334 7de jaargang 2004 nr. 10 Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring. Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers. De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor..... kwaliteit en deskundigheid.

Doornbosch B.V. Adorp 050-3061724 Fa. Dunning-Bremer B.V. Adorp 050-3061221 Jellema CV Birdaard 0519-332357

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440 Kistemaker & Korver Middenbeemster 0299-683743 Wintels Denekamp 0541-351210

Saendijck B.V. Zaandijk 075-6285602 Groot Roessink VOF Voorst 0575-501272

De Gelder Favier B.V. Verbij Hoogmade B.V. Nieuw Lekkerland Groot Wesseldijk B.V. Hoogmade 071-5018478 0184-688109 Laren 0573-421568

Vaags Coppes Aalten 0543-473359 Bergharen 0487-531239

Herrewijnen VOF Spijke - nisse Bos 0181-634558 Almkerk 0183-401218 Gebr. Straver v/h M. Straver Beijk B.V. Almkerk 0183-401415 Afferden 0485-531910

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

7de jaargang 2004 nr. 10 335 NVVM-molenmakers actief Fabyan Mill in Geneva (Ill.-VS) zijn voltooid en inmiddels draaien de vrijwilligers volop met de molen. Aan diverse molens is het jaarlijks onder - houd uitgevoerd. In Aarlanderveen heb - ben we de Middenmolen voorzien van vier nieuwe fokken en de Putmolen van twee nieuwe fokken. In totaal zijn er daar tien fokken aan de diverse molens ver - vangen! In Veenendaal is aan De Nieuwe Molen het schilderwerk afgemaakt, zodat het herstel na de asbreuk nu geheel is af - gerond. Van molen De Hoop in Loenen Ondanks de vakanties is er toch nog veel a/d Vecht is de vang weer in orde ge - werk verzet in augustus. De watermolens maakt. Ook aan molen De Dikkert in Am - in Lage (D) en Azelo werden bezocht stelveen wordt gewerkt: de roeden zijn voor diverse onderhoudswerkzaamhe - doorgeschoven, een lange schoor ver - den. De molen in Aschwarden (D) kreeg nieuwd, twee nieuwe stellingdeuren, her - de gerestaureerde kap weer terug en de stel betimmering van de weeg en diverse nieuwe wieken werden aangebracht. kleine werkzaamheden. Na uitvoering Ook werd in augustus afgereisd naar Is - van het molenwerk, zal de schilder de ge - raël. De nieuwe natuurstenen romp stond hele molen boven de stelling opnieuw daar in Tefen (ongeveer halverwege tus - schilderen. Tevens wordt er voorzichtig sen de kust en het meer van Galilea, niet over nagedacht om de molen in de toe - ver van Libanon) klaar om afgebouwd te komst weer krui- en draaibaar te maken. worden met de onderdelen die wij in Ne - derland gemaakt hadden. Omdat de wind nagenoeg altijd uit één richting komt, heeft de molen geen draaibare kap. Met een vlucht van dertien meter 3. heeft de molen voldoende kracht om di - Door ons bedrijf zijn de onderhoudswerk - verse authentieke houtbewerkingmachi - zaamheden aan de molens Bonrepas te nes aan te drijven die in de molen komen Vlist en de eerste fase van de Prinsenmo - te staan. In vier dagen tijd was alles geïn - len te Rotterdam-Hillegersberg afgerond. stalleerd en draaide de molen de eerste Bij de korenmolen De Hoop te Oud-AIb - rondjes. Een plaatselijke aannemer zal Jes van E. de Groot werden de twee roe - nog een dak aanbrengen. den vervangen en het gehele hekwerk en de fokken weer nieuw aangebracht. Onderhoudswerk werd gedaan aan en - kele molens van de SIMAV, o.a. de Peil - molen in Oud-Alblas; de Oudendijkse mo - len te Noordeloos (schilderwerk); de Oude Weteringmolen te (schil - derwerk) en de Tiendwegmolen te Streef - Van de Windlust in Nieuwerkerk a/d IJssel kerk (schilderwerk}. is het metselwerk aan de buitenkant van de romp gereed en ook de stelling is klaar. De steiger is afgevoerd zodat de romp al weer in volle glorie is te bewon - deren. De kap is in de werkplaats zo goed als klaar en wordt naar Nieuwerkerk vervoerd om daar gerietdekt te worden. Ook het bovenwiel is inmiddels gereed, evenals de vang. Er wordt nu gewerkt aan bovenschijf, koningspil, vangbalk en ezel: allemaal zaken die voor het plaat - Na de vakantie zijn de werkzaamheden sen van de kap in de molen worden ge - aan molen Aeolus te Vlaardingen gestart, hesen. Wanneer het oktobernummer van de hele molen is in de steigers gezet voor Molenwereld de lezers bereikt, staat de herstel aan het metsel- en voegwerk. Te - kap inmiddels op de molen en zijn ook de vens worden aan de balklagen 61 kop - roeden gestoken. pen aangegoten en diverse vloeren ver - Van de Murphy Mill in San Fransisco is de nieuwd. Het kapbeschot wordt ver - as in de kap geplaatst na het herstel van nieuwd, ook de penbalk en diverse an - de bovenas en het afdraaien van het dere molenmakerswerkzaamheden wor - halslager. Vanwege het enorme gewicht den uitgevoerd. Van molen De Zwaan te (13 ton!) lukte dit niet met de kraanbaan Ouddorp (ZH) is de afgelopen week de in de werkplaats. Om de as te kunnen buitenroede vernieuwd waarbij de be - plaatsen is een mobiele kraan in de werk - staande fokken zijn overgezet. Juist op plaats opgesteld, welke de as bij de as - Open Monumentendag kon deze molen kop optilde. Het achterstuk werd opge - weer draaien. hesen door een zware laadkraan op de Aan diverse molens vindt lopend onder - vrachtauto en samen hebben ze de as in houd plaats. de kap gelegd. 5. De restauratiewerkzaamheden aan de

336 7de jaargang 2004 nr. 10 2.

4.

1. Molen Aeolus in Vlaaardingen in de steigers (foto Herrewijnen).

2. De herstelde molen in 1. Aschwarden (foto Vaags Molen - werken). 5. Het leggen van de as in de kap van de Murphy Mill 3. Het plaatsen van (foto Verbij Hoogmade BV). de ‘kap’ in de molen van Israël. (foto Vaags Molen - 6. De kap voor de werken). molen van Nieuwerkerk a/d IJssel in de werkplaats (foto Verbij Hoogmade BV). 4. Een merkwaardige molen in Israël (foto Vaags Molen - werken).

6.

7de jaargang 2004 nr. 10 337 Vijftig jaar geleden verging De Noord

De Noord op het Oostplein in Rotterdam is welhaast In 1943 maakte de dienst gemeente - werken een opmetingstekening van een legendarische molen. Het was op 28 juli precies een De Noord, bestaande uit een halve eeuw geleden dat deze molen in een zee van vlammen doorsnede tekening en plattegronden van de zolders. ten onder ging. Dat lot was hem op 14 mei 1940 wonder Bas Koster nam deze over van een boven wonder bespaard. Het bleek in 1954 evenwel koffiebruine lichtdruk met dit resultaat. Uiteraard geeft de tekening de situatie uitstel van executie te zijn. van juni 1943 weer. Zo had de molen vroeger meer stenen en ontbraken de jacobsladder en het ls zoveel Hollandse steden was Rotterdam omgeven door een krans van molens. In motorluiwerk. De pelsteen is niet voor A1617 telde de stad veertien windkorenmolens en tien roskorenmolens. Verder wa - het pellen van haver en gerst geweest, ren er drie rosmolens en een windmolen die boekweit maalden. De windmolens waren maar voor het ‘schuren’ van tarwe om uiteraard standerdmolens. In 1622 worden er nog twee windmolens aan de kop van de zo blank mogelijke bloem te maken Leuvehaven bijgebouwd. Aan het eind van de zeventiende eeuw begint men de stan - (zie Molenwereld 1998-4-79). derdmolens te vervangen door stenen molens. Door deze ontwikkeling ontstaat over - Een pelsteen voor hetzelfde doel is productie, ondanks de groei van de stad. Het molenaarsgilde koopt dan met steun van nog aanwezig in de molen Het Fortuin het stadsbestuur molens uit. Rotterdam gaat dan uiteindelijk met tien grote stenen ko - in het Openluchtmuseum in Arnhem). renmolens de negentiende eeuw in, maar komt er door de bekende oorzaken met maar drie weer uit. Na de sloop van De Hoop aan de Coolsingel in 1920 bleef De Noord (Tekening Bas Koster). als enige stadsmolen over, maar hij zal de 21 e eeuw niet halen.

Bouw

De naam van De Noord is op zijn zachtst gezegd merkwaardig. Hij stond niet aan de noord-, maar aan de uiterste oost - kant van de oude stad, bij de Oostpoort! Nu stonden er omstreeks 1600 drie stan - derdmolens bij deze poort, waarvan De Noord wel de noordelijkste was. Het is ook niet onmogelijk dat de molen een van de rond die tijd verdwenen stan - derdmolens aan de noordkant van de Coolsingel is geweest waarvan de naam mee is verhuisd. De Noord stond op de punt waar de Goudschevest (Goudsesingel) en het Achterklooster samenkwamen. Op de kaart van Jacob van Deventer van om - streeks 1562 komt op die plaats nog geen molen voor. De molen zou dan ook in of kort voor 1577 zijn gebouwd. Een kaart van 1599 laat dan ook een stan - derdmolen op die plaats zien. Een kaart Kaartje met de situatie omstreeks 1830. De Noord staat op exact dezelfde plaats als uit 1626 laat deze molen ook zien, een zijn voorganger, de standerdmolen. De gebouwen naast het sluisje rechtsboven De gewone standerdmolen op een molen - Noord staan op de plaats van het allereerste stoomgemaal dat in Nederland werd berg achter de muur. Een halve eeuw la - gebouwd: in 1776. In de Kolk mondt midden boven de Hooge Boezem van Schie - ter, in 1674, staat er een standerdmolen land uit. Acht watermolens bij Hillegersberg maalden het water van de Rotte in met een balie, welke echter vervangen deze boezem dat via de Kolk op de Maas werd gespuid. De Kostverlorenmolen was wordt door een stenen baliemolen. Die de grootste watermolen van Nederland, oorspronkelijk gebouwd in 1742 voor het molen zou volgens sommige bronnen bemalen van de Rotteboezem. Na de bouw van de acht boezemmolens in 1772 verscheidene malen zijn verhoogd en in kreeg de molen een nieuwe functie als bovenmolen voor de molens van de polder 1711 - volgens het jaartal op de baard - Kralingen die uitsloegen op de Slaakvaart. Toen de bemaling van de Rotteboezem zijn uiteindelijke vorm hebben gekregen. in 1899 werd overgenomen door een nieuw stoomgemaal aan de Oostzeedijk werd Wat hiervan klopt is de vraag. De schitte - de Kolk gedempt en ontstond op die plaats het eigenlijke Oostplein. Al het water rende stadskaart van De Vou uit 1694 op het kaartje werd gedempt, op de Boezem na. Aan het eind ervan staat nu het laat in ieder geval nog de standerdmo - moderne boezemgemaal van Schieland.

338 7de jaargang 2004 nr. 10 Geschiedenis Vijftig jaar geleden verging J.S. Bakker De Noord

7de jaargang 2004 nr. 10 339 De bekende topografische tekenaar Cornelis Pronk (1691-1759) maakte een schitte - De Noord als stenen molen omstreeks rende tekening van de standerdmolen: ‘De Noordmolen, Aan de Oostpoort, tot 1800, nog voor de laatste verhoging. Rotterdam’. Het is een kopie van een oudere tekening uit juni 1674 (tekening Rechts van de molen de in het voor - Gemeentearchief Rotterdam). jaar van 1836 gesloopte Oostpoort. (tekening D. Langendijk, Gemeente - archief Rotterdam). len op een stenen toren zien. Daardoor nen molens deden er dan ook vier dienst gens in 1920 verhuurd aan de Goid - lijkt het aannemelijk dat 1711 het bouw - als moutmolen, waaronder De Noord. schalksoordse molenaar A. Kluit sr. die jaar van de stenen molen is en dat de De eigendomsverhouding was merk - daarop naar Rotterdam vertrok en van veronderstelde verhogingen na 1711 waardig. De molen was eigendom van de molen weer een bloeiend bedrijf wist hebben plaats gevonden. Een tekening het korenmolenaarsgilde. Onder dit te maken. Ook de molenwinkel was een van plus-minus 1810 laat een nog aan - gilde vielen nog zeven andere korenmo - begrip. (Volgens Arie Kluit hadden de zienlijk lagere molen zien, zodat De lens. De eigenaars van die zeven molens Rotterdamse korenmolens alle een win - Noord waarschijnlijk in de eerste helft waren elk voor een zevende eigenaar kel waarin meel en grutterswaren wer - van de negentiende eeuw zijn uiteinde - van De Noord. Ook na de opheffing van den verkocht. De winkel in De Noord be - lijke vorm heeft gekregen. het korenmolenaarsgilde bleef die ver - stond dan ook al voor de komst van de De sporen van de verhoging bleven tot houding nog tot ver in de negentiende familie Kluit.) De gemeente Rotterdam aan de brand in 1954 duidelijk. Op de eeuw zijn sporen trekken in de geschie - zorgde uitstekend voor de molen. De derde zolder vallen vrij grote ramen op. denis van de molen. toekomst van De Noord leek na 1919 ver - Dat waren, overeenkomstig de ge - Waarschijnlijk ging De Noord pas in de zekerd. noemde tekening, restanten van de oor - negentiende eeuw definitief dienst doen spronkelijke baliedeuren. Aan de binnen - als gewone korenmolen. kant was dat ook goed te zien, zo ver - In 1873 kocht molenaar W. van Vliet De Op het nippertje het vuur telde Arie Kluit mij. De baliehoogte moet Noord. Hij was eerder eigenaar van De ontkomen dus omstreeks 1800 9,26 m moet zijn ge - Hollandsche Tuyn aan de Schiekade, weest. In 1943 was de baliehoogte 16,2 maar die was op 5 juli 1873 afgebrand. 10 mei 1940: de Duitse inval in Nederland m, zodat de totale verhoging een zes De familie Van Vliet kwam oorspronkelijk begint. Vier dagen later, op 14 mei vallen meter moet zijn geweest bij gelijkblij - van de molen van Oud-Kralingen, op de tegen half twee vallen 1300 Duitse bom - vende vlucht. Men kan namelijk bij deze hoek van de Kralingsekerklaan en de ‘s- men op Rotterdam. De explosies richten (of een andere verhoging; volgens Kluit Gravenweg. enorme schade aan, de daarop vol - was de molen meer dan eens verhoogd) In 1918 kocht de stad Rotterdam De gende brand nog veel meer. Er vallen de vlucht ook hebben laten ‘groeien’. Noord en weldra circuleerde het gerucht tussen de 600 en de 900 doden en bijna Die vlucht loog er niet om: 28,24 m. De dat de gemeente de molen wilde laten 80.000 mensen raken dakloos. Van de verhoging was heel fraai uitgevoerd: de slopen. In augustus 1919 schreef dr. Wier - oude stadsdriehoek binnen de vroegere metselaars bleven de lijn van de romp sum hierover in het toen bekende tijd - stadsvesten en de naaste omgeving blij - volgen en pas even onder de kuip werd schrift ‘Buiten’ . De gemeenteraad was ven maar een handjevol gebouwen min die verbreed zodat men de oude kap van de sloopplannen niet op de hoogte. of meer onbeschadigd staan. Molen De kon gebruiken. Al met al ontstond er zo Dit was de aanleiding voor de bekende Noord is er een van. Dat is nog verwon - een mooie, ranke en grote molen. De architect J. Verheul Dzn, tevens gemeen - derlijker als men bedenkt dat in de di - gemetselde romp was in 1943 in totaal teraadslid, om op 2 september 1919 een recte omgeving van de molen een paar 28,41 m hoog. interpellatie in de raad te houden. (Een belangrijke strategische punten waren interpellatie is een officiële vraag aan als het Maasstation en de Marinierska - het College, als regel afgesloten met zerne, welke al op 12 mei, eerste Pink - Op het nippertje de sloop een motie; politiek een vrij zwaar pressie - sterdag, rond het middaguur, het doelwit ontkomen middel.) Toen bleek dat de molen al waren geweest van een bombarde - voor sloop (onttakeling?) aan de firma ment. Het station kreeg toen een vol - De Noord was van oorsprong geen bak - Burg & Romein was verkocht; zelfs de treffer, de Marinierskazerne brandde die kersmolen. De jenever- en likeurstokerij sloopprijs was al betaald! B&W nam de dag af door overslaand vuur. De molen vormden in het oude Rotterdam een be - interpellatie van Verheul ter harte en de bleef toen onbeschadigd. Twee dagen langrijke bedrijfstak. Dat gold ook voor sloopplannen werden teruggedraaid. later, op 14 mei vielen de meeste bom - de brouwerij. Van de tien genoemde ste - De molen werd nu hersteld en vervol - men in een strook tussen Kralingen (bij de

340 7de jaargang 2004 nr. 10 De Noord in 1930 in het stadsgewoel. Het huizenblok links van de molen is het - zelfde als dat links op het hofje op de foto met de situatie omstreeks 1890! In dit blok was de bekende juwelier Heetman gevestigd. Na het bombardement vroeg Heetman molenaar Kluit of hij een getuigenis wilde afleggen dat de juwelierszaak niet door bommen maar door brand was vernield in verband met de afwikkeling voor de verzekering. Uiterst links nog een hoekje van de Marinierskazerne.

Oostzeedijk) en het Hofplein. In die strook hitte. Als de andere dag de brand onder stond De Noord... controle raakt dan zijn vrijwel alle pan - De jonge molenaar, Arie Kluit, dan 40 den in de omgeving vernield met uitzon - jaar oud, is niet bang uitgevallen. Zijn dering van een rij tussen de Oostzeedijk zwager Fré Kodde zei dan ook: ‘Arie was en het Boerengat; ze staan er nog. nergens bang voor’. Toen jaren later in Arie Kluit kan dan ook de molen stilzet - Terbregge een bekende dorpsfiguur, Dirk ten. Hij zet hem dan in de rouw, van - S., hem probeerde te intimideren zei Kluit wege de verschrikkelijke ramp die Rotter - dan ook heel rustig, op het onverschillige dam toen trof. Wonder boven wonder is af, tegen hem: ‘Je kunt me wel blij ma - de molen vrijwel onbeschadigd en zo ken, maar niet bang’. wordt De Noord als het ware een sym - Moed toont hij ook op die dinsdag in mei bool van het overlevende Rotterdam. 1940. De ongetroffen molen dreigt dan De gemeente Rotterdam laat, ondanks een prooi te worden van overslaand andere en veel grotere zorgen, de vuur. De molen staat stil. Arie Kluit gaat schade aan de molen direct herstellen met een paar man de molen in om die en eind juni 1940 maalt De Noord weer, proberen te redden met ‘vonken ma - als vanouds. Ter herinnering aan deze len’. De molen staat dan al vol rook, zo - episode laat de gemeente in maart 1952 dat de mannen halverwege terugdein - een smeedijzeren uithangbord aan de zen. Even later waagt hij het nog eens molen bevestigen beschilderd door kun - met vier anderen. Zij kruien de molen op stenares Agnes Canta met een stilleven de wind en dan gaan er twee zeilen en een gedichtje: voor. De wieken ‘maaien’ nu het vuur weg. De mannen verlaten de molen en Door alle stormen onverstoord zoeken een veilig heenkomen. Twee Maalt deze molen rustig voort broers Slieker zijn door hun moedige Aan God is immers ‘t laatste woord! daad niet meer in staat om hun eigen Vanouds de grutterij ‘De Noord’ spullen te redden... Arie Kluit blijft alleen achter en brengt zo de middag en die In de oorlog bewees de molen bijzonder nacht door in de molen terwijl vrijwel al - goede diensten, ook voor het malen van les om de molen heen in de loop van de klussen graan dat mensen op de kop middag begint te branden. De vlammen hadden getikt bij hongertochten. De uit - naderen de wieken tot op een halve breiding van het molenaarsbedrijf ging meter. Kluit houdt de molen ‘brandvrij’ gestadig door. Aanvankelijk had de door alle brandend materiaal dat op de firma Kluit als handicap dat men niet be - balie valt te verwijderen. Als er delen van schikte over een zogenaamde bloem - de balie toch in brand raken dan slaat hij vergunning, noodzakelijk om bloem te die met een koevoet weg. In de loop mogen maken. Voor dit doel kochten de van de avond begint de wind te Gebr. Kluit in 1951 de meelfabriek van P. draaien. Die was aanvankelijk west, Molenaar & Zn in Amsterdam; niet voor Omstreeks 1890 stond De Noord nog waardoor de grote brand als het ware in de fabriek zelf maar om de bloemver - rustig op een soort hofje tussen de oostelijke richting de stad in ‘vreet’. Dan gunning. De Franse stenen uit deze fa - huizen achter de Kolk. Na de sloop loopt de wind om naar het oosten en briek werden uitgesloopt en in De Wal - van de huizen rechts ontstond het Kluit kruit in zijn eentje de molen om. Dat visch gelegd, de molen die de firma Oostplein (foto coll. Gemeentearchief gaat ongelooflijk zwaar, ook door de vanaf 1952 huurde van De Hollandsche Rotterdam).

7de jaargang 2004 nr. 10 341 De laatste storm

In de nacht van dinsdag 27 op woens - dag 28 juli 1954 rinkelt in alle vroegte, om precies te zijn om 3.43 uur de telefoon bij de brandweer aan de Zaagmolenkade. Aan de telefoon is nachtwaker Van Zijl van lijstenfabriek Darco aan het Haring - vliet die brand in De Noord meldde: er was een vlammenschijnsel achter de ra - men te zien. De brandweer gaf onmid - dellijk groot alarm en binnen twee minu - ten rukten een gereedschapswagen, twee autospuiten en een ladderwagen uit. Om 3.48 uur waren ze bij de molen en troffen daar al mensen van de vrijwillige brandweer aan en ook twee bluseenhe - den van de vrijwillige brandweer ver - schenen. De hoofdman van de brand - weer geeft dan het bevel de molen bin - nen te gaan en de grote molendeuren worden opengebroken. Een brandmees - ter en drie manschappen gaan de mo - len in en komen tot op de tweede ver - Luchtfoto van het Oostplein omstreeks 1930. Het plantsoen is de gedempte kolk. dieping. De derde zolder brandt en De Noord staat op de punt tussen Goudsesingel en het Achterklooster. Tussen het brandend hout en vonken vallen naar Achterklooster en de Hoogstraat het huizenblok met de juwelierszaak van Heetman beneden. Twee slangen worden op de en nog meer naar links, op de hoek met de Nieuwe Haven, de op 12 mei 1940 tweede verdieping gebracht en men vernielde Marinierskazerne. Het blokhuizen rechtsonder staat op de hoek van de spuit op de derde: het bluswater stroomt Boezem. Alleen het blok huizen links onder op de kop van de Oostzeedijk bestaat heet terug. nog. Voor de rest is alles weg! Het blussen wordt bemoeilijkt doordat in die tijd het Oostplein werd gereconstru - eerd en daardoor overhoop lag. De brandweer kon met haar materieel de In het Duitse vakblad Die Mühle van Molen en het domein werd van broer molen maar moeizaam benaderen. 31 mei 1940 verscheen dit bericht met Gerrit. Men had zelfs plannen om in deze Inmiddels is ook molenaar Arie Kluit ge - een foto van De Noord. De vertaling molen een kleine complete en moderne alarmeerd. Hij woont op Boezemsingel van dit stukje nazi-propaganda luidt: bloemfabriek in te richten met walsen - 20, een 750 m bij de molen vandaan. De Windmolen op het slagveld Rotterdam. stoelen en alles wat daarbij hoort. Ook in dag tevoren, dinsdag, is hij op zakenreis De Hollandse regering heeft een zware De Noord ging het moderniseringsproces geweest en niet in de molen, waar zijn schuld op zich geladen, toen zij de grote verder: de ‘molen maalde rustig voort’ jongste broer die dag het bewind havenstad Rotterdam, ondanks meer - totdat... voerde. Als hij na een vermoeiende dag voudige sommering tot ontruiming, tot vesting maakte. Een zodanige misdadige vermetelheid, die slechts in de kortzich - tigheid van de verdedigers van Wars - chau zijn parallel heeft, wreekte zich dan ook in zeer korte tijd op zijn bitterst voor de beklagenswaardige bevolking. In Rot - terdam waren reeds op de eerste dag van de opmars parachutisten geland, die onder meer een brug bezetten. De Hollanders maakten de stad zelf tot een slagveld, toen zij daarna probeerden de brug weer in bezit te krijgen. Toen de vij - and tot 13 mei gevraagd werd de noordoever te ontruimen om de stad een verwoesting te besparen, volgde een weigering. Op 14 mei werd een ter - mijn van overgave en ontruiming van de stad gesteld, waarop de commandant tot onderhandelingen bereid was, die hij toen echter plotseling vertraagde. Na verstrijking van de gestelde termijn land - den op 14 mei enkele Duitse echelons op de Maas en bezetten de huizenblok - ken op de kade, waarbij zij op barrica - des en veldstellingen stietten. Door Hol - landse bommen en brandgranaten werd de oude stad in brand gezet. Te midden van een wirwar van puinhopen staan he - den slechts onbeschadigd een bioscoop en de slanke hoog reikende Oostmolen, die onze foto toont.

342 7de jaargang 2004 nr. 10 De fatale storm: aan de Coolsingel

De brand roept een stortvloed aan emo - ties op. Het is voorpaginanieuws in bijna alle kranten. Het spreekt vooral Rotter - dammers enorm aan. De Noord was als het ware een symbool voor de stad; het grote bombardement van 14 mei 1940 overleefd en nu toch nog ....? Hoe emotioneel deze brand ligt blijkt wel uit de reactie van het gemeentebestuur. Nog dezelfde ochtend komt het Rotter - damse College van B&W bijeen in een bijzondere vergadering over de toe - komst van de molen. Iets definitiefs rolt er niet uit omdat men eerst een rapport moet hebben over de staat van de uit - gebrande molenromp. Wel blijkt de mo - len, zeker voor de begrippen van toen, goed verzekerd te zijn: voor 175.000 gul - den. Ook blijkt dat de molenromp onder de brand heel erg heeft geleden. De In de morgen van 15 mei, de capitulatiedag, zet Arie Kluit de molen stil in de romp was door het vuur gebarsten en rouw. De foto is genomen van vrijwel hetzelfde punt als de afbeelding uit 1930. stond bovendien al bijna een meter uit Vergelijk ter oriëntatie de straatnaambordjes op beide foto’s links. het lood. Nieuwbouw leek onontkoom - baar en daar was het verzekerde be - drag te laag voor. Een dag na de brand stellen B&W dat de molen herbouwd thuiskomt dan is er familie uit Duitsland. den: vanaf een aanwezige ladderwa - moet worden. Er verschijnt dan ook een Hij wil dan ‘s avonds, als iedere dag, nog gen de balie op en vandaar, van bo - oproep, ondertekend met klinkende na - even zijn gebruikelijke ommetje naar de venaf de brand bestrijden. Hij doet dit men in het toenmalige Rotterdam als mr. molen maken en even zijn neus om de voorstel aan de brandweercomman - J. Dutilh, mr. K.P. van der Mandele, W.H. deur steken om te kijken of alles in orde dant, maar die weigert: te gevaarlijk. de Monchy waarin zij steun vragen voor is. Uitgerekend die avond gebeurt dit Ook zat de bovenleiding voor de tram in de herbouw van De Noord. Burgemees - vanwege de visite niet: Gerrit zal alles de weg. Arie Kluit doet dan het voorstel. ter Van Walsum vertelt hoe er op de wel naar behoren hebben achtergela - ‘Laat mij dan maar gaan; ik durf dat wel avond van de brand een klein meisje he - ten. Zo’n vijftien jaar later zei hij tegen aan’. Hij krijgt geen toestemming en lemaal van Hillegersberg naar de burge - mij: ‘Als ik ergens in mijn leven spijt van daarmee is in zijn molenaarsogen De meesterswoning aan de Hoflaan in Kra - heb dan is het wel dat ik die ene keer Noord reddeloos. Hij wendt zich af van lingen was komen lopen en daar een niet naar de molen ben gegaan’. Of de brand en bemoeit zich nergens meer gulden was komen brengen voor de her - daarmee de brand voorkomen zou zijn mee. bouw van de molen. of in de kiem gesmoord blijft natuurlijk Het is zijn vrouw die dan op een enorm Op 31 juli komt ‘Het Vrije Volk’ evenwel een vraag. gevaar wijst. De brand trekt, ondanks het Als de geschrokken molenaar bij de mo - vroege uur enorm veel belangstelling en len komt dan is zijn eerste gedachte: ‘Die honderden mensen staan te kijken naar redden ze nog wel’. Het vuur is nog niet de eindstrijd van de molen, waaronder boven de balie uit. Als hij dichterbij komt ook burgemeester Van Walsum. Blijkbaar dan slaat hem evenwel de schrik rond houdt men er geen rekening mee dat het hart. De grote deuren staan open aan het einde van die strijd het kruis uit waardoor de molen als een schoorsteen de molen zal vallen: roeden van goed 28 begint te trekken. De bijzonder harde m en dat van een hoogte van zo’n der - wind die er staat helpt nog een handje tig meter. Zowel het publiek als de mee. In de molen treft hij de blussende brandweer staan veel te dicht op de brandweerlieden aan. Kluit vreest het molen. Het is mevrouw Kluit die dan op ergste. Op de zolder erboven staan wal - de burgemeester, formeel ook hoofd senstoelen en hij is bang dat deze zware van de brandweer, afgaat en hem be - gietijzeren gevaarten ieder moment zweert maatregelen te nemen. De men - door de zolder kunnen vallen. De gevol - sen en de brandweer moeten achteruit. gen voor de brandweermensen op de Burgemeester van Walsum grijpt dan zolder eronder laten zich raden. ‘Eruit!!!’. persoonlijk in en zegt tegen de brand - De brandweermensen, ook de comman - weercommandant dat de mensen ach - dant, willen zich niet laten gezeggen. teruit moeten. Het kost Arie Kluit al zijn overredings - Tegen half vijf raakt de molen los en be - kracht (en die was groot) om de brand - gint te draaien. Het is een macaber weer te overtuigen dat hun situatie le - schouwspel: de als een fakkel bran - vensgevaarlijk is. Als ze dan goed en wel dende molen, draaiend. Dat duurt on - de molen hebben verlaten dan zakken begrijpelijk lang: bijna een half uur. Dan de walsenstoelen met groot geraas door zakt het gevlucht voorover en komt tot de zolder. De brandweermensen zijn op stilstand tegen de balie. Later, om tien het nippertje aan de dood ontsnapt. Het voor half zes, valt het kruis voorover de is dan tien over vier. molen uit. Om vijf over negen valt nog In de ogen van de molenaar is er nog een deel van de balie. De laatste storm Arie Kluit in de roe van De Noord, maar een middel om de molen te red - is voorbij. 1940.

7de jaargang 2004 nr. 10 343 Nadat het puin was geruimd: van de oude stadsdriehoek is vrijwel niets overgeble - ven. Op deze foto uit 1946 is de Hoogstraat al verbreed. Weldra komt de wederop - bouw op gang. De molen staat er nog en geen mens twijfelt aan zijn voortbestaan, symbool van overlevend Rotterdam. (foto Nationaal Archief).

uit met een artikel dat zware kritiek uit op die met geld over de brug wil komen: de brandweer. Volgens de krant had de met een symbolische bedrag van/100,-. brandweer, vooral in het beslissende be - Rijk en provincie weigeren bij te dragen ginstadium zwaar gefaald. in de herbouw omdat dit een nieuwe De uitgebrande romp blijft nog twee molen betreft. Desondanks besluit de De brand op zijn hoogtepunt, maar de maanden staan. Op 25 september 1954 meerderheid van het College van B&W molen draait dan nog niet. Dat gebeurt begint het slopersbedrijf Joh. Lekkerker - toch een voorstel te doen aan de ge - even later Van deze foto, gemaakt door ker met de afbraak en op 14 oktober meenteraad voor herbouw. Dit wordt op fotograaf D.J.H. v.d. Ven voor Het Rot - kwam de plaats van de molen na eeu - 24 november 1955 in de raad behan - terdamsch Parool werd deze ansicht - wen leeg; veel Rotterdammers geloof - deld. Het debat over de herbouw duurt kaart gemaakt die verkocht werd voor den voor tijdelijk. De inzamelingsactie twee uur. De scheidslijn tussen voor- en de herbouw van de molen. heeft dan al 14.500 gulden op gebracht, voor toen, in de magere naoorlogse ma - gere jaren, een enorm bedrag. Architect F. Posthuma krijgt van B&W de opdracht een nieuwe molen te ontwerpen. In 1943 heeft de dienst gemeentewerken De Noord opgemeten en een natuurge - trouwe reconstructie behoort zeker tot de mogelijkheden. In de nazomer van 1955 komt de besluit - vorming op gang. In verband met de toegenomen windbelemmering door de nieuwe stad wil het gemeentebestuur de molen twee meter hoger maken dan voor de brand. De kosten voor de her - bouw van de grote molen liegen er niet om. Ze worden geraamd op 275.000 gul - den. Als het tot herbouw zou komen dan is dit hoogste bedrag tot dan ooit aan een molen besteed. Dat betreft dan nog een molen zonder binnenwerk. Wel wordt er rekening mee gehouden dat het maalwerk in een later stadium nog zal worden ingebouwd. De verzekering keert 160.000 gulden uit De Noord op het Oostplein omstreeks 1950 te midden van een wirwar van tram - en de teller van de inzamelingsactie draden die de molen in 1954 mede noodlottig zal worden. De herbouw van de ver - staat op 20.000 gulden. Er is dus een gat woeste stad is in volle gang. Rechts van de molen het blok huizen op de hoek van van 95.000 gulden. Om dat gat te vullen de Goudsesingel en de Goudsewagenstraat, links van de molen de nieuwbouw aan doet de gemeente Rotterdam een be - het Bloemendaal. De kaart werd uitgegeven in verband met de herbouw van de roep op rijk, provincie en De Hollandsche molen. Achterop staat: ‘Gespaard in de Meidagen van 1940, werd deze molen in de Molen, omdat die onmiddellijk na de ochtend van 28 juli 1954 door brand totaal verwoest. Door spontaan aangeboden brand ongevraagd zich voor het be - hulp van Rotter dam’s ingezetenen kon reeds na enkele dagen tot herbouw worden houd van de molen hadden uitgespro - besloten, waardoor dit vertrouwde monument in het stadsbeeld zal kunnen worden ken. De Hollandsche Molen is de enige behouden.’ Tikkeltje voorbarig...

344 7de jaargang 2004 nr. 10 tegenstanders gaat dwars door de par - tijen heen. De voorstanders benadruk - ken de rol van de molen als symbool voor de stad in oorlogstijd. De tegen - standers vonden dit sentimenteel en stel - den dat een nieuwe molen een kitsch- achtig ornament zou zijn op het Oost - plein in nieuwe en moderne stijl. Wellicht speel onbewust ook mee, dat de molen al een jaar helemaal weg is: velen zijn aan de lege plaats gewend geraakt. Met 22 tegen 18 stemmen wordt de her - bouw verworpen. De Nieuwe Rotter - damsche Courant, dat in 1954 bijna twee pagina’s aan de brand besteedde en dan bijna automatisch uitgaat van herbouw, komt nu met het volgende commentaar: ‘Goed, de molen komt dus niet terug. Wij kunnen niet zeggen, dat wij dit hevig betreuren. Sinds de mo - len, waarin wij nooit een bouwwerk van ontroerende architectonische schoon - heid hebben kunnen zien, uit het stads - De Noord, gezien richting Oostzeedijk, kort voor de brand. Uiterst links het water beeld is verdwenen, hebben wij ons le - van de boezem met daarachter het gebouw van Het Vrije Volk aan de Slaak. De ren verzoenen met de leegte, die hij malende molen heeft dan zijn fokwieken; de kleppen kieren. Het Oostplein is een heeft achtergelaten. Bovendien hebben grote bouwput. Uitgerekend dan breekt brand uit. (foto Gemeentearchief Rotter - wij Don derdag de maquette van het dam).

1956 door de Gebr. Kluit de molen van Terbregge gehuurd door de gemeente Rotterdam. Die wordt dan het domicilie van Arie, terwijl broer Gerrit in Schiedam blijft. De Terbregse molen wordt dan voor een groot deel uitgesloopt (drie van de vier koppel stenen verdwijnen) voor de inrichting van een gortpellerij onder in de molen die door Arie Kluit tot omstreeks 1965 wordt gedreven. Daarna wil hij

Na de brand deden allerlei geruchten de ronde. Zo zou het gemeentebestuur de molen kwijt willen en zou de brand kwaadwilligheid zijn. Daar is geen enkele grond voor. Voor de wederopbouw van de stad maakte de Dienst van Stadsontwik - keling en Wederopbouw deze maquette, waarop de molen keurig ingepland staat. Zo zou het dus moeten worden en is het gerealiseerd; zonder de molen dan.

nieuwe Oostplein, die voor deze gele - len. Bovendien heeft hij een hele nare genheid van de zolder in het Stadstim - nasmaak over de brand. Niet alleen om - merhuis naar de raadzaal was verhuisd, dat in zijn ogen de molen niet verloren nog eens aandachtig bekeken en daar - had hoeven te gaan, maar ook over bij het gevoel gekregen, dat er ge - diefstal van bijzondere gildepenningen schikte andere middelen gevonden kun - en meer na de brand. Al in de zomer van nen worden om de lege plaats op te vul - 1955 huurt hij de korenmolen in Maas - len. Daar is, zo geloven wij, beslist niet al - sluis, die ter wille van het maalbedrijf dan leen en uitsluitend een slank en 37 meter het wieksysteem Ten Have krijgt. Onenig - hoog bouwwerk voor nodig.’ heid met de gemeente Maassluis over De molenaars zijn gedesillusioneerd, aanpassingen van de molen zorgt er De Noord draait voor het laatst, bran - vooral Arie is verbitterd. Hij waagde im - voor dat de vestiging in Maassluis niet dend als een fakkel, een foto die in veel mers in mei 1940 zijn leven voor de mo - doorgaat. In plaats daarvan wordt in kranten werd gepubliceerd.

7de jaargang 2004 nr. 10 345 Voor deze foto van het uit de molen vallend kruis kreeg fotograaf H. Ak - kersdijk van Het Vrije Volk de Zilveren Camera, de jaarlijkse wisselprijs voor Na de brand bleef een uitgebrande romp over die weldra onder slopershand zou de beste persfoto van de Vereniging van vallen. Het verdwijnen van de romp, de lange duur tussen de brand en het Nederlandse Foto-journalisten. De prijs herbouwbesluit en het gat van een ton in de begroting hebben ongetwijfeld de werd op 11 december 1954 uitgereikt beslissing over de herbouw in november 1955 nadelig beïnvloed. Als maar een van door burgemeester Van Walsum die ook deze drie factoren anders was geweest dan zou waarschijnlijk de beslissing de bij de brand aanwezig was. andere kant opgevallen zijn.

weer tarwe gaan malen en raakt dan ook betrokken bij de pogingen van hoof - redacteur Rijnenberg van De Molenaar voor een ambachtelijke korenmole - naarsorganisatie. Dit loopt op niets uit. Wel richt Kluit in de molenschuur een kleine maalderij in met twee koppel ste - nen en een walsenstoel. Die heeft eigen - lijk nooit gewerkt omdat de gemeente Rotterdam bezwaar maakte tegen het motorvermogen in verband met de ver - zekering. Vervolgens kocht Kluit een kleine maalstoel van de Delftse mole - naar Niek de Vreede (‘Gist- en Spiritus - stad’) en liet daarvoor bij Rutges in Wa - geningen een speciaal koppel tarweste - nen maken. Tot gebruik ervan komt het niet. Ook zou de windmolen weer maal - vaardig gemaakt worden met één kop - pel stenen, maar dat bleek geen succes. Ziekte verijdelt het verder ten uitvoer brengen van de plannen. Op 1 juni 1971 overlijdt Arie Kluit, op enige weken na 71 jaar oud. Het Oostplein krijgt zijn molen niet terug. De mensen die geld hebben geschon - ken voor de herbouw van de molen kun - nen dat terug krijgen. De niet opge - vraagde gelden zullen met instemming Luchtfoto met de situatie omstreeks 1950, een onmisbaar hulpmiddel om nu de van de schenkers gebruikt worden voor preciese plaats van de molen terug te vinden in de nieuwe stad. De weg met de een te maken verzetsmonument. bomen is de Goudsesingel. De weg rechts is de Boezemweg. Het water daaronder is Wie nu op het Oostplein komt moet heel de Boezem. Het nieuwe verkeersplein ligt op een andere plaats dan het oude. Het goed op de hoogte zijn met de situatie oude lag ten oosten van de molen, zoals nog op de foto, terwijl het nieuwe ten voor 1954 in vergelijking met nu om pre - zuiden van de molen werd gesitueerd. De Boezemweg werd ten westen van de cies vast te kunnen stellen waar De molen langs doorgetrokken en zo is de situatie nu nog. Aan de molen herinnert Noord heeft gestaan. Arie Kluit was door niets meer. Hij zou gestaan hebben aan de oostkant van de Boezemweg, in het zijn opvoeding vertrouwd met de Psal - verlengde van de zuidelijke bebouwing van de Goudsesingel. In de raadsvergadering men. Hij haalde ze vaak aan, zoals in dit waar de herbouw werd besproken werd gesuggereerd om de molen een paar meter geval toepasselijk Psalm 103: ‘... Dan noordelijker te plaatsen zodat hij op de zichtas van de Goudsesingel kwam te staan. knakt haar steel, haar schoonheid gaat Die suggestie werd meegenomen, maar hoefde niet toegepast omdat het herbouw - verloren, Men kent en vindt haar stand - voorstel werd verworpen. Op de gesuggereerde plaats staat nu een hoog flatgebouw plaats zelfs niet meer.’ met een rond grondvlak. Een ander rond bouwwerk zou mogelijk toch meer aangesproken hebben. (foto Nationaal Archief).

346 7de jaargang 2004 nr. 10 ‘t Betere werk Nogmaals de molen van Edens in Winschoten Het pogen in Molenwereld 2004-9 om de raadsels rond de molen van Edens in Winschoten te doorgronden deed auteur Martin E. van Door - nik van het basisartikel in Molenwereld 2004-6 naar zijn pc grijpen. Hij schrijft:

‘Het is verbazingwekkend hoe mijn artikel over Molen Edens in Molenwereld 2004-6 nu als een schop in een mierenhoop zoveel vragen en reacties over zich heeft afgeroepen. Molen Edens is inderdaad een zeer mysterieus geval. Toch neem ik graag de vrijheid om een aantal zaken, dat in Molenwereld 2004-9 wordt besproken, te weerspreken.

Molen Edens in restauratie; datum op - name 6 augustus 1984.

als de stenen boven de richel en daar ver - moedelijk in 1870 zijn bijgemetseld. Een bij - Molen Edens bij de bevrijding in april 1945. zondere uitzondering is het achtkant van de korenmolen Eben Haëzer te Enumatil. Zijn achtkant, van Friese afkomst met de ty - pische gekantelde legeringsbalken (zie Luias van Bas Koster kloppen de balken onder Molenbouw van Anton Sipman), is daar in de huidige dustgroep niet (op ca. 72 me - 1907 na de brand van de voorganger op Het gat in het noordelijke veldkruis heeft ter hoogte in de peilschaal). Op de foto een te smalle onderbouw geplaatst, waar - volgens mij echt wel gediend voor een (2004-6-240) rechtsboven zijn de vaste en bij de achtkantstijlen letterlijk alleen op de luias, want het kopse uiteinde van die as losse legeringsbalken boven elkaar ge - pilasters rusten, met het gevaar voor af - heeft een slijtagespoor van 4 à 5 cm keept, terwijl die op de tekening in één brokkelen vandien! Het stenen tussenstuk is rondom het gat op het kruis veroorzaakt, vlak halfhouts zijn ingewerkt. daar in de hoeken extreem dun uitge - hetgeen op de foto (2004-6-242 en 310) spaard. Geen gezicht eigenlijk. Ik neem vaag zichtbaar is. Doordat het veldkruis mijn molen in Den Andel als voorbeeld: de wat hellend in het achtkant is aange - Peulstenen stenen onderbouw is van buiten achtkan - bracht, is er geen slijtage onder het gat te tig, daarentegen is hij van binnen zestien - zien. Het klopt inderdaad dat dit gat nogal Op pagina 312 zouden de natuurstenen kantig: achter de pilasters zijn de muren laag boven de vloer zit, daar heb ik geen blokken volgens JSB gediend hebben als dus dikker. Dit zijn in feite de dragende ele - verklaring voor. Misschien gaat het om een peulhouten onder de achtkantstijlen. Bij menten voor het bovenachtkant. Zoals verplaatst veldkruis? Een luiwerk hoort op een noordelijke stellingmolen gaan de veel Groninger molens heeft De Jonge geringe hoogte onder de kapvloer te han - veldmuren van het onderstuk direct over in Hendrik geen ondertafelement en de gen met daaronder het spoorwiel, dat in een vertikaal houten of stenen tussenstuk. achtkantstijlen rusten daar op eiken peul - het noorden van ons land vaak laag bo - Alleen bij de Wilhelmina in Noorderhooge - houten, die op enkele centimeters vrij van ven de middelste bintbalken (waarom brug maakt het tussenstuk dezelfde helling het tussenstuk liggen. Ik kan me moeilijk noemt JSB steeds bindbalken?) in een als de onderbouw. Daardoor is het uitge - voorstellen dat de door JSB bedoelde na - achtkant hangt. Bij een sleepluiwerk is de sloten dat de achtkantstijlen op de pilas - tuurstenen peulhouten onder het tussen - situatie uiteraard anders, met in veel ge - ters rusten, men vindt ze namelijk binnen stuk ver naar buiten doorschieten. Ook vallen een sleepring op het spoorwiel. Dit het tussenstuk. Ik wijs erop dat de bakste - steekt de linker achtkantstijl op de teke - komt in het naburige Drenthe wel meer nen die op de foto (2004-6-242, rechts) ning van Bas Koster op pag. 312 door het voor, o.a. te Gieten. Ik mag nu wel te laat aan weerszijden van de natuurstenen tussenstuk heen te ver naar buiten, zo lek - reageren, maar op de doorsneetekening blokken hetzelfde steenformaat hebben ker blootgesteld aan het hemelwater!

7de jaargang 2004 nr. 10 347 ‘t Betere werk

zocht. Gezien de neergelaten (zeer van de last). De as kan ook een ander lange!) vangstok staat de molen op werktuig hebben aangedreven; bijvoor - noordwestenwind te malen. Rechtsonder beeld een koekenbreker. Een luiwerk lijkt zijn terugtrekkende Duitse troepen te zien mij zeer onwaarschijnlijk. (met geallieerde auto’s? -jsb). Molen Berg Mijn gebruik voor bindbalken met een ‘d’ (midden op de foto) staat stil en rechts is spruit voort uit hun functie: ze verbinden de Molen Dijkstra ook aan het malen. Inder - twee tegenover elkaar liggende achtkant - daad is er met een scherp oog een rietdek stijlen en daarom bindbalken. waar te nemen, ook op de kap. Het oude Voor wat betreft de hardstenen blokken: riet zal wel niet zo ver meer over de ach - Een van de problemen is dat de 18 e- terkeuvelens heen steken. Op mijn foto eeuwse pelmolens in Groningen alle exit van 6 augustus 1984 is Molen Edens tijdens zijn en vergelijkingsmateriaal dus ont - de restauratie met de oude kap erop te breekt. Het is in mijn ogen op zijn zachtst zien en het verschil in diameter met het gezegd twijfelachtig of je een pelmolen in achtkant spreekt hier voor zich. Ik ben die Winschoten uit 1763 zo maar mag vergelij - dag ook boven in de kap geweest, maar ken met een molen in Den Andel uit 1875. alles lag dik onder de duivenstront en op Daar zit meer dan een eeuw tussen. Om de oude kapconstructie met het 18e die reden verwees ik naar enige zeer oude eeuwse jaartal (volgens Bé Oomkens) had Oostfriese pelmolens. Zo heeft de pelmo - ik eigenlijk beter moeten letten. Twee len van Accum, gebouwd in 1746 en dus maanden later, in oktober 1984, heb ik de een tijdgenoot van de molen van Edens, nieuwe kap naast de molen gezien. Daar inderdaad zulke peulstenen en om in Ne - heb ik ook een foto van. Een bestudering derland te blijven: de Westermolen in Dalf - van het restauratiebestek voor de kap zou sen uit 1818 heeft weliswaar geen peulste - misschien uitkomst bieden. Bij het doorne - nen, maar wel houten peulblokken. Er is men van Molenwereld 2004-9 op mijn werk dus niets op tegen om te veronderstellen liep een collega langs. Hij hield direct stil bij dat de hardstenen blokken in de molen het herkennen van de foto uit 1937 op pa - van Edens eenzelfde functie hebben ge - gina 311. Opgewonden vertelde hij dat hij had. Bij Zaanse industriemolens en Noord- Achtkantstijl op peulhouten in de in Winschoten is geboren (1950) en opge - Hollandse watermolens vind je trouwens Westermolen in Dalfsen (foto jsb). groeid. Daarbij wees hij met zijn vinger wat op de penanten ook hardstenen platen, hardhandig de verschillende plekken op die buiten het achtkant steken. Daar is de foto aan, zodat mijn bureau iets mee - niets mis mee. Dat de linker achtkantstijl op trilde. ‘Ik heb als jongetje vaak gespeeld bij de tekening van Bas Koster op pag. 312 Bovenwiel die molen en op de brug op de voor - door het tussenstuk heen te ver naar bui - grond. Die molen was toen nog in bedrijf ten en zo lekker blootgesteld is aan het he - In Den Andel bedraagt de diameter van met draaiende wieken. Het riet op de mo - melwater bestrijd ik. Het onderste deel van het bovenwiel 2,69 meter bij een vlucht len kan ik me nog goed herinneren. Wel het houten achtkant is vanzelfsprekend af - van 22 meter. Is zo’n grote diameter mis - jammer voor de sfeer is het Winschoter - getimmerd. schien klaarblijkelijk noodzakelijk voor pel - diep gedempt, maar het water maakte Voor wat betreft de verhouding tussen bo - molens om de vereiste overbrengingsver - toen een erge stank!’ Dit zal wel de reden venwiel en vlucht: Het ging hier om de ver - houding te bereiken? Had men het bo - zijn geweest van de demping in 1960. Zo - houding bij Hollandse watermolens om te venwiel op de verhouding van 1: 10 met veel auto’s reden er toen nog niet be - kijken of voor de bouw van de molen van de vlucht gemaakt, dan dient het spoor - paald door de huidige Nassaustraat. Ik wil Edens soms een Hollandse watermolen is wiel corresponderend groter te zijn. Met als wel benadrukken dat mijn conclusies wei - gebruikt. Hoe de verhouding bij de Gronin - nadeel dat er veel minder ruimte is voor de nig afwijken van het rapport van de heer ger molens ligt weet ik niet en was gelet op schijflopen tegen het achtkant aan en dat A.J. de Koning van De Hollandsche Molen, de vraag ook niet relevant. de kamdruk van het spoorwiel op de sta - die de molen in kwestie al in een eerder De wijdte van de kap voor en na de res - ven tijdens het pellen heviger zal worden. stadium heeft onderzocht, waar ik op het tauratie: Bé Oomkens heeft de maten aan Ik heb ook eraan gedacht dat de eerste Winschoter stadhuis inzage in de papieren Bas Koster en mij gegeven en schreef dat en tweede zoldervloer in Molen Edens niet mocht hebben. Wellicht zou een veel de voeghouten 6.10 m lang waren en af - origineel zouden kunnen zijn: de eerste zol - diepgaander sporenonderzoek, al dan of stand voorkant kap - kruiring 1.20 m, aan dervloer ligt iets lager dan de boog van de niet compleet met dateringsonderzoek de achterkant is het ongeveer 1.30 m. De ingangsdeuren. Een man op de bok van van de jaarringen in het ‘verstoorde’ acht - kap steekt dus ruim een meter over! paard-en-wagen zou in de doorvaart on - kant, meer resultaten bieden. Al met al Bas Koster dacht eerst aan een meetfout, derin de molen zijn hoofd ertegenaan sto - blijft het een mysterieuze en verstoorde maar alles klopte. Toch heeft hij dit nog ten! molen die ons allemaal, tot en met zweet - speciaal nagevraagd bij Bé Oomkens om - druppels op het voorhoofd, druk bezig dat zijn inziens de kap veel te groot was. houdt!’ Op de foto uit 1937 is de kruiring te zien en Kap Graag wil ik (jsb) nog even op deze op - de kap steekt bij lange na niet zover over merkingen ingaan; allereerst op de veron - als nu, ongeacht het riet. Het is ook simpel Tot slot twijfel ik aan de grotere nieuwe kap derstelde luias. Dat in dit veldkruis een as te controleren door op de tekening in Mo - dan de oude. Bij het verwijderen van het gedraaid heeft is uiteraard onmiskenbaar. lenwereld 2004-6-238 de rietlaag te den - oude riet in 1960 wordt het achtkant zicht - Maar moet dat per se een luias zijn? Een ken. Ook dan blijkt dat de kap veel meer baar slanker ten opzichte van de kap. Ik luias 40 cm boven de vloer van de luizol - oversteekt dan op de foto uit 1937. Het is heb contact opgenomen met een riet - der, want daar praat je dan namelijk over, natuurlijk ook mogelijk dat de kap tussen dekker, hij antwoordde mij dat het riet lijkt mij ondenkbaar, vooral ook omdat er 1937 en 1984 eens flink onderhanden ge - standaard nieuw 28 cm dik hoort te zijn. geen enkele hinderpaal zou zijn geweest nomen is. Men spreekt hier dus over een verschil van om het luiwerk op die zolder op normale Dat neemt allemaal niet weg dat de mo - zowat een halve meter onder de kap. Een hoogte te brengen (zie tekening Bas Kos - len tot de opmerkelijkste molens van Gro - paar centimeter dikte voor het kleedhout ter, Molenwereld 2004-9-312, linkerdeel). ningen, ja van Nederland behoort. en de asfaltbekleding lijkt hierbij verwaar - Hoe langer de slag van het luitouw ten op - jsb. loosbaar. Ik heb in de archiefbakken een zichte van het luiwerk is des te makkelijker foto van Molen Edens uit april 1945 opge - werkt het (makkelijker zijwaartse beweging

348 7de jaargang 2004 nr. 10 Papiermolen Geschiedenis Adriaens Weert

Het hoeft in dit blad geen toelichting wie met die Adriaens wordt bedoeld: uiteraard de bekende molenmaker uit Weert. Dit jaar bestaat de Wilhelmus Hubertusmolen in Weert precies een eeuw. De molen is vernoemd naar Willem Adriaens en het hoe en waarom van de naamgeving wordt in de recent verschenen brochure over de familiegeschie - denis van de molenmakers Adriaens Wat jammer dat hij geen naam heeft uit de doeken gedaan. De brochure is geschreven door Jan Adriaens die dit kennelijk met liefde en res - pect heeft gedaan, zowel voor de mensen als voor het vak. Namen als Willem, Sjors, Jan, Hubert Adriaens; je komt ze regelmatig tegen in de geschiedenis van de molens, vooral in het zuiden van het land. Maar wie is nu wie? In dat opzicht vult de brochure duidelijk een lacune. Natuurlijk kan men in een 32 pagina’s tellende brochure geen volledige fa - milie- en molenkroniek verwachten. Toch is Jan Adriaens ondanks deze beperking er in geslaagd om een evenwichtig verhaal te maken met een scherp oog voor de mense - lijke situatie. De brochure is niet alleen goed geschreven, maar ook keurig uitgevoerd en rijk geïllustreerd. De meeste foto’s zijn in kleur. De eerste oplage is inmiddels uitverkocht, een tweede staat op stapel. Wat jammer dat hij geen naam heeft kan besteld worden bij Adriaens Molenbouw BV Weert, Oude Steeg 1c, 6002 SG Weert, tel. 0495-531064, fax 0495-526298, e-mail [email protected]. De prijs bedraagt inclusief verzendkosten i 4,-

N.a.v. Jan Adriaens: Wat jammer dat hij geen naam heeft, Honderd jaar Wilhelmus Hubertus Molen, (Weert 2004), 32 bladzijden op A5-formaat, prijs i 4,-.

De Nationale MOLENGIDS

Molens moeten het hebben van mensen en molens hebben mensen wat te bie - den. De optelsom vormt een draagvlak voor molens en dat is onmisbaar om mo - lens in stand te houden. Het aantal mensen dat daadwerkelijk betrokken is bij molens is zo groot niet en gaat ongetwijfeld de paar duizend niet te boven. Het is voor het behoud van de molens dan ook van levensbelang dat dit draag - vlak niet alleen in stand blijft, maar zelfs wordt versterkt. Daarom moeten meer mensen bij molens betrokken worden, opdat dat het zorgvuldig behoud van molens als het ware vanzelfsprekend is. Ten dienste van dit doel heeft de Ver - eniging De Hollandsche Molen de Nationale MolenGids uitgebracht in com - binatie met een MolenPas. De pas geeft korting op de toegangsprijs voor sommige molens en musea en op de aanschaf van speciale molenproduc - ten. De 94 pagina’s tellende gids in full colour biedt allerhande informatie en wetenswaardigheden over molens gerangschikt per provincie. Per provin - cie wordt van een aantal molens extra informatie gegeven. Lijsten met molenmusea en molenorganisaties sluiten de brochure af. Duidelijk is dat deze gids niet zo zeer bedoeld is voor de door de wol ge - verfde molenliefhebber, maar vooral voor de ‘buitenwacht’ die in deze brochure vooral wordt aangesproken. Het is te hopen dat de brochure aan zijn doel beantwoord, want het afbrokkelen van het genoemde draagvlak zal ongetwijfeld negatieve consequenties hebben voor het molenbehoud en het is niet moeilijk om in dit verband mogelijkheden te opperen of zelfs te signaleren. Daarom is de aanschaf van de gids plus de pas toch een goede zaak. Is het niet zozeer aan u zelf besteed, dan kunt u wellicht iemand in uw familie- of kennissenkring er voor interesseren. Helaas komen in de brochure enige slippertjes voor als een spinnen - kop die geen spinnenkop is en Bilau die geen vliegtuigbouwer was. Ze zijn hooguit ontsierend en doen geen afbreuk aan de bedoeling van het boekje. De Nationale MolenGids en MolenPas kosten gezamenlijk i 10,- (in - clusief verzendkosten) en zijn bij de vereniging te bestellen, via de website: www.molens.nl, schriftelijk: De Hollandsche Molen, Zee - burgerdijk 139, 1095 AA AMSTERDAM of telefonisch: 020- 623 87 03. Na ontvangst van pas en gids kan uitsluitend met gebruik van de meege - zonden acceptgirokaart het bedrag van i 10,- worden overgemaakt. jsb.

7de jaargang 2004 nr. 10 349 Papiermolen De Middelste Molen van Lopik en meer

Een terugblik hoort bij een jubileum. Van - daar, dat het 550-jarig bestaan van de windbemaling in het waterschap Lopik, Lopikerkapel en Zevenhoven de aanlei - ding is geweest voor Rob Alkemade en Rob Alkemade, Erik Erik Stoop om de geschiedenis van de Stoop: molens van deze polder op schrift te stel - De Middelste Molen len, met name geconcentreerd rond de bij Cabauw, enige, nog bestaande molen van deze vijfhonderdvijftig jaar polder, de Middelste Molen die door Erik molens in het waterschap Stoop als vrijwillig molenaar wordt bema - Lopik, Lopikerkapel en len. Zevenhoven (Uitgeverij De bouw van de eerste molen in 1454 is THOTH, natuurlijk het begin van een nieuwe epi - Bussum 2004), 80 blz. sode in de waterbeheersing van de pol - gebonden, geïllustreerd. der. Ook voor 1454 eiste het polderpeil ISBN 90 6868 366 7 maatregelen. Vandaar, dat de auteurs te - Prijs: i9,90. recht (en leerzaam) ingaan op de ontgin - Verkrijgbaar bij de ningsgeschiedenis van het gebied, waar - boekhandel en aan de voor bemaling in de vijftiende eeuw on - molen. ontkoombaar werd. De eerste molen kreeg versterking. In 1532 blijken er drie molens te staan. Dit aantal bleef zo tot aan de sloop van de Voorste Molen in 1933. De Achterste Molen werd in 1961 gesloopt. De molens zijn natuurlijk ook wel eens geheel of gedeeltelijk vernieuwd: na brand of wegens bouwvalligheid. De wipmolens in de Vlist-regio behoren/ - behoorden mijns inziens tot de mooiste van Nederland. Die van Lopik vormen er geen uitzondering op zoals ook wel blijkt uit de foto’s in dit boek. molenaars van de drie molens sluit het wel voor een leek als een specifieke mo - De geschiedenis van de Middelste Molen boekje af. lenliefhebber. wordt als het ware exemplarisch geno - De auteurs zijn niet bezweken voor de ver - De Middelste Molen bij Cabauw, vijfhon - men voor de windbemaling. De schrijvers leiding van het opnemen van een soort derdvijftig jaar molens in het waterschap plaatsen die geschiedenis wel in zijn con - (korte) cursus molenkunde die de lees - Lopik, Lopikerkapel en Zevenhoven telt 80 text. Zo is er uiteraard aandacht voor de baarheid van veel van dit soort boeken pagina’s en is gebonden in een harde lotgevallen van de molenaars in hun vaak vaak nadelig beïnvloedt. Ook wordt de kaft. De uitvoering is voortreffelijk, ook moeizame verhouding met het polderbe - lezer de verdrinkingsdood in allerlei tech - vanwege de foto’s en het kaartmateriaal. stuur. Dat bestuur krijgt trouwens ook aan - nische details bespaard. Al met al is het Dankzij de steun van sponsors is de prijs dacht met name de in de streek invloed - een goed leesbare en interessante ge - laag te noemen, afgehaald op de molen rijke (Cambier) Van Nootens. Een lijst van schiedenis van een polderbemaling, zo - i 9,90.-

De Twee Gebroeders in Roosendaal

De vereniging De Westbrabantse Molens publiceert regelmatig brochures over de afzonderlijke molens in haar werkgebied. Inmiddels zijn er verschenen over De Heense Molen bij Nieuw-Vossemeer, De Hoop in Roosendaal en De Hoop in Den Hout. Recent is het vierde deeltje uitgekomen dat gaat over De Twee Gebroeders in Roosendaal. De opzet is als van de andere deeltjes met algemene, histori - sche, technische en genealogische gevens. De auteur bewijst in deze brochure dat de molen gebouwd is met onderdelen van de bovenmolen van de polder Middelburg bij Wad - dinxveen, een van de talloze Hollandse watermolens die een tweede carrière als korenmolen in het zuiden des lands doorliep. De brochure over De Twee Gebroeders telt 44 pagina’s op A5-formaat en is geïllustreed met met foto’s en tekeningen.

De brochures zijn te bestellen door het overmaken van i 3,- per exemplaar op postgirorekening 1138065 t.n.v. H. van Velzen, Assumburgstraat 38, 3834 KP Breda onder vermelding van het gewenste. jsb.

350 7de jaargang 2004 nr. 10 Doe mee! Win een abonnee!!

Als u een abonnee werft voor de Molenwereld dan doen wij ook wat voor u! Iedere nieuwe abonnee, dat wil zeggen iemand die voor het eerst abonnee op de Molenwereld wordt, levert de aanbrenger een bonus op. U kunt dan kiezen uit:

* de poster Molens bij Dordrecht van een zeer bijzondere foto uit augustus 1866, formaat 63 bij 29 cm, afgedrukt op zwaar papier en ongevouwen toegezonden in een koker, * een ringband met magiclips voor het bewaren van tijdschriften, zoals weergegeven in Molenwereld 2002-12, * Een premie van ƒ 5,- te verrekenen met het abonnementsgeld over 2005.

De poster of de ringband wordt u zo snel mogelijk toegezonden nadat de betaling van de nieuwe abonnee is ontvangen. Vanzelfsprekend geldt deze aanbieding voor iedere abonnee die u aanbrengt. BON Ik geef als nieuwe abonnee op voor de Molenwereld :

Naam: ...... voorl.: ...... (m/v) Te koop Adres: ...... Oude dieselmotor MOES- Postcode: ...... Plaats: ...... 1 cilinder verticaal-300 t/min. Als bonus ontvang ik: Bwj.1930 - goede staat - Prijs o 5000; Tel. 0032-51635098 - fax 0032-51635196 J de poster Molens bij Dordrecht, augustus 1866. J een ringband met magiclips voor het bewaren van tijdschriften. J Een premie van ƒ 5,- te verrekenen met het abonnementsgeld over 2004. Bij de omslag voorzijde: Verdwenen (Aankruisen hetgeen wordt gewenst) Rotterdam: molen De Noord op het Oostplein. Het stadsbeeld aan de ooste - Afzender lijke invalspoort van Rotterdam wordt Naam: ...... voorl.: ...... dan nog beheerst door de hoge en slanke molen De Noord, de laatste van Adres: ...... de stadsmolens; niet alleen molen, maar ook reclamezuil: voor Postcode: ...... Plaats: ...... kleding, kachelglans en nog veel meer. Deze Bon - of een kopie ervan - kan, desgewenst portvrij, ingestuurd worden aan: Bij de omslag achterzijde: De herfst doet zijn intrede, de dagen worden Stichting MOLENWERELD korter: ‘we gaan de nachtschuit weer Antwoordnummer 12104 in’ pleegt mijn moeder te zeggen. Molen De Windotter in IJsselstein NL-2740 WD MOERKAPELLE steekt desondanks duidelijk af in het duister (foto J. Vendrig).