Gmina Tarnów Opolski

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Tarnów Opolski 2013

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Spis tre ści:

1. Wst ęp (s. 3) 2. Podstawa prawna opracowania Programu (s. 4) 3. System ochrony zabytków w Polsce (s. 5) 3.1. Główne uwarunkowania prawne dotycz ące ochrony i opieki nad zabytkami 3.2. Organizacja organów ochrony zabytków 3.3. Pozostałe uwarunkowania prawne 4. Spójno ść Programu z krajowymi, wojewódzkimi i powiatowymi dokumentami strategicznymi w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego (s. 12) 4.1. Uwarunkowania na szczeblu krajowym 4.2. Uwarunkowania na szczeblu wojewódzkim 4.3. Uwarunkowania na szczeblu powiatowym i mi ędzygminnym 5. Spójno ść Programu z lokalnymi dokumentami strategicznymi (s. 22) 6. Charakterystyka zasobów i analiza stanu zachowania dziedzictwa kulturowego gminy Tarnów Opolski (s. 26) 6.1. Charakterystyka miejscowo ści 6.2. Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony 6.2.1. Zabytki wpisane do rejestru zabytków nieruchomych 6.2.2 Zabytki wpisane do rejestru zabytków ruchomych 6.2.3. Zabytki uwzgl ędnione w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego 6.2.4. Stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytków archeologicznych 6.3. Zabytki uj ęte w Gminnej Ewidencji Zabytków (GEZ) 7. Analiza szans i zagro żeń dla środowiska kulturowego gminy Tarnów Opolski (s. 57) 8. Zało żenia programowe (s. 59) 8.1. Priorytety i główne kierunki działa ń Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Tarnów Opolski 8.2. Zadania Programu w perspektywie długo- i krótkoterminowej 8.2.1. Priorytet 1 – Ochrona i zarz ądzanie dziedzictwem kulturowym 8.2.2. Priorytet 2 – Kształtowanie krajobrazu kulturowego 8.2.3. Priorytet 3 – Edukacja historyczna i promocja dziedzictwa kulturowego 9. Narz ędzia słu żą ce realizacji Programu (s. 65) 10. Źródła finansowania Programu (s. 66) 11. Realizacja i finansowanie przez Gmin ę zada ń z zakresu ochrony zabytków (s. 73)

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

1. Wst ęp

Zasoby zabytkowe oraz przyrodnicze gminy Tarnów Opolski tworz ą harmonijn ą przestrze ń krajobrazu kulturowego, która w pewnym stopniu oddaje charakter terminu „pi ękna wie ś opolska”. Dlatego te ż niezwykle wa żne jest opracowanie systemowej metody ich ochrony, w celu zachowania dla przyszłych pokole ń. Lokalne zabytki s ą cennym elementem historii i kultury, świadkami życia ludno ści wiejskiej, która przez wieki kształtowała przyjazne sobie otoczenie. Zabytki gminy Tarnów Opolski wraz ze śląsk ą tradycj ą i obyczajami buduj ą świadomo ść i to żsamo ść regionaln ą mieszka ńców. Celem Programu Opieki nad Zabytkami jest aktywne i skuteczne zarz ądzanie zasobami dziedzictwa kulturowego gminy poprzez wyznaczenie podstawowych kierunków działa ń i budowanie spójnej polityki ochrony zabytków w perspektywie wieloletniej. Oczekiwanymi rezultatami b ędą poprawa stanu zachowania zabytków, wyeksponowanie walorów krajobrazu kulturowego oraz wykorzystanie zabytków na potrzeby turystyczne, społeczne i gospodarcze. Program dzi ęki podejmowaniu planowych działa ń na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami ma słu żyć szeroko poj ętemu rozwojowi i promocji gminy, równie ż w zakresie planowania przestrzennego, turystyki czy ochrony środowiska. Głównymi adresatami Programu jest społeczno ść lokalna, bezpo średnio zainteresowana polepszeniem stanu zachowania materialnego dziedzictwa kulturowego. Dotyczy to obecnych oraz przyszłych wła ścicieli i u żytkowników obiektów zabytkowych, animatorów życia kulturalnego, lokalnych wspólnot, oraz przede wszystkim władz samorz ądowych gminy, posiadaj ących rzeczywiste instrumenty ochrony zabytków.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

2. Podstawa prawna opracowania Programu

Podstaw ę prawn ą opracowania Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Tarnów Opolski stanowi ą zapisy art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm., ostatnio nowelizowana 18 marca 2010 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 75, poz. 474) mówi ące, że wójt Gminy sporz ądza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami, który po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w formie uchwały przyjmuje Rada Gminy. Nast ępnie Program ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urz ędowym. Z realizacji programu wójt Gminy sporz ądza co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy.

Szczegółowe cele opracowania wymienione s ą w art. 87, ust. 2. cytowanej Ustawy : • wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, • uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, • zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, • wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, • podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami, • okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; • podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. Ustalenia gminnego program opieki nad zabytkami uwzgl ędnienia si ę nast ępnie w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (art. 19 ust. 2).

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

3. System ochrony zabytków w Polsce

3.1. Główne uwarunkowania prawne dotycz ące ochrony i opieki nad zabytkami

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Z 1997, Nr 78, poz. 483 z pó źn. zm.) Ustawa zasadnicza stanowi fundament m.in. systemu ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce: „Rzeczpospolita Polska […] strze że dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju (art. 5), […] stwarza warunki upowszechniania i równego dost ępu do dóbr kultury, będącej źródłem to żsamo ści narodu polskiego, jego trwania i rozwoju (art. 6. ust. 1), oraz że ka żdy jest obowi ązany do dbało ści o stan środowiska i ponosi odpowiedzialno ść za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialno ści okre śla ustawa (art. 86)”.

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.) Ustawa stanowi podstaw ę prawn ą ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce, okre śla polityk ę zarz ądzania zabytkami oraz wyznacza główne zadnia pa ństwa oraz obywateli (wła ścicieli i u żytkowników obiektów zabytkowych). Szczegółowe zapisy okre ślaj ą przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a tak że organizacj ę organów ochrony zabytków. Wprowadza poj ęcia ochrony i opieki. Ochrona zabytków (art. 4) polega w szczególno ści na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działa ń maj ących na celu : • zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; • zapobieganie zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków; • udaremnienie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków; • przeciwdziałanie kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę; • kontrol ę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; • uwzgl ędnienie zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Natomiast opieka nad zabytkami (art. 5) sprawowana przez jego wła ściciela lub posiadacza polega, w szczególno ści, na zapewnieniu warunków: • naukowego badania i dokumentowania zabytku; • prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych zabytku; • zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; • korzystania z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści; PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Opiece i ochronie podlegaj ą, bez wzgl ędu na stan zachowania (art. 6): • zabytki nieruchome – krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne i ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upami ętniaj ące wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji, • zabytki ruchome – dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcje stanowi ące zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporz ądkowanych, numizmaty oraz pami ątki historyczne, wytwory techniki, materiały biblioteczne, wytwory sztuki ludowej, r ękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne, przedmioty upami ętniaj ące wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji, • zabytki archeologiczne – pozostało ści terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ochronie ustawodawczej mog ą podlega ć równie ż nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.

Ustawa wskazuje formy ochrony zabytków (art. 7), do których nale żą : • wpis do rejestru zabytków (prowadzonego przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Do rejestru wpisuje si ę zabytek na podstawie decyzji wydanej przez WKZ z urz ędu b ądź na wniosek wła ściciela zabytku lub u żytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje si ę zabytek nieruchomy); • uznanie za pomnik historii (przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra wła ściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego); • utworzenie parku kulturowego (przez Rad ę Gminy na podstawie uchwały); • ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego.

Zapisy dotycz ące samorz ądu gminnego

Ochrona zabytków znajduj ących si ę na terenie gminy nale ży do jednych z obowi ązków i kompetencji samorz ądu lokalnego. Zadania stoj ące przed organami administracji publicznej (m.in. zarz ądami gmin), precyzuje wymieniony ju ż art. 4. Ustawy . Realizacji tych zada ń, obok sporz ądzenia gminnego programu opieki nad zabytkami (art. 87), ma słu żyć m.in.: • prowadzenie gminnej ewidencji zabytków (art. 22, ust. 4 i 5): „Wójt prowadzi gminn ą ewidencj ę zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. W gminnej ewidencji zabytków powinny by ć uj ęte: PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

1) zabytki nieruchome wpisane do rejestru; 2) inne zabytki nieruchome znajduj ące si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków; 3) inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta w porozu mieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków Ewidencja zabytków stanowi podstaw ę do sporz ądzenia gminnego programu opieki nad zabytkami. • utworzenie przez Rad ę Gminy, po zasi ęgni ęciu opinii WKZ, parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej (art. 16). Park kulturowy przekraczaj ący granice gminy mo że by ć utworzony i zarz ądzany na podstawie zgodnych uchwał Rad Gmin (zwi ązku gmin), na terenie których ten park ma by ć utworzony • uwzgl ędnianie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami si ę przy sporz ądzaniu i aktualizacji strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego (art. 18). • udzielanie przez organ stanowi ący gminy dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, na zasadach okre ślonych w podj ętej przez ten organ uchwale (art. 81). • powierzenie przez Wojewod ę, na wniosek WKZ, w drodze porozumienia, prowadzenia niektórych spraw z zakresu swojej wła ściwo ści, w tym wydawanie decyzji administracyjnych gminom, a tak że zwi ązkom gmin, poło żonym na terenie województwa (art. 96).

3.2. Organizacja organów ochrony zabytków

Organami ochrony zabytków s ą (art. 89): minister wła ściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków oraz wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Wojewódzki Konserwator Zabytków, który kieruje wojewódzkim urz ędem ochrony zabytków. Wojewódzkiego konserwatora zabytków powołuje i odwołuje wojewoda, za zgod ą Generalnego Konserwatora Zabytków (art. 91). Do zada ń wykonywanych przez WKZ nale ży w szczególno ści: 1) realizacja zada ń wynikaj ących z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2) sporz ądzanie, w ramach przyznanych środków bud żetowych, planów finansowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 3) prowadzenie rejestru i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz gromadzenie dokumentacji w tym zakresie; PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

4) wydawanie, zgodnie z wła ściwo ści ą, decyzji, postanowie ń i za świadcze ń w sprawach okre ślonych w ustawie oraz w przepisach odr ębnych; 5) sprawowanie nadzoru nad prawidłowo ści ą prowadzonych bada ń konserwatorskich, architektonicznych, prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i innych działa ń przy zabytkach oraz bada ń archeologicznych; 6) organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 7) opracowywanie wojewódzkich planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz koordynacja działa ń przy realizacji tych planów; 8) upowszechnianie wiedzy o zabytkach; 9) współpraca z innymi organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytków. Kolejnymi stopniami systemu ochrony zabytków w regionie byłoby ewentualne powołanie powiatowego konserwatora zabytków (na podstawie porozumienia Wojewody Opolskiego ze Starost ą Opolskim) oraz gminnego (porozumienie Wojewody z Wójtem Tarnowa Opolskiego). Takim lokalnym konserwatorom (np. na samodzielnym stanowisku ds. Ochrony Zabytków) zostałoby powierzone prowadzenie niektórych spraw z zakresu wła ściwo ści Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (wyst ępuj ącego w imieniu Wojewody Opolskiego), co w znacz ącym stopniu poprawiłoby jako ść zarz ądzania dziedzictwem w gminie oraz powiecie, a tak że w województwie.

3.3. Pozostałe uwarunkowania prawne

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z pó źn. zm.) Ustawa reguluje szczegółowy zakres zada ń zwi ązanych z ochron ą zabytków na poziomie lokalnym. Do zada ń własnych gminy nale ży wykonywanie zada ń w zakresie m.in. kultury, ochrony zabytków i opieki nad zabytkami a tak że ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomo ściami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej. Warto zwróci ć uwag ę, że zakres dotycz ący szeroko poj ętej ochrony zabytków, mie ści w sobie zarówno zapisy ści śle mówi ące o ochronie zabytków, jak równie ż pozostałe, dotycz ące ochrony środowiska, pr zyrody, turystyki, zieleni gminnej i zadrzewie ń a tak że promocji gminy. Takie cało ściowe, wielostronne podej ście pozwala skuteczniej chroni ć oraz lepiej wykorzystywa ć zasoby zabytkowe gminy co pozytywnie wpływa na pozostałe dziedziny działalno ści.

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. poz. 647, z pó źn. zm.) Ustawa precyzuje co powinno by ć uwzgl ędniane podczas sporz ądzania studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego. W interesuj ącym nas obszarze w planowaniu i zagospodarowaniu PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

przestrzennym uwzgl ędniania si ę „wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej” (art. 1), W studium uwzgl ędnia ć nale ży uwarunkowania wynikaj ące ze: […] „stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej, wielko ści i jako ści zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej” (art. 10). Studium oraz plany zagospodarowania przestrzennego winny okre śla ć […] „obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk, obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej”. Istotne jest nało żenie na wójtów obowi ązków zarówno zawiadomienia m.in. wojewódzkiego konserwatora zabytków o przyst ąpieniu do sporz ądzania studiów, planów zagospodarowania przestrzennego i wyst ępowania o opinie i wnioski, jak równie ż opiniowania (studia) lub uzgadniania.

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. nr 243 poz. 1623 z pó źn. zm.) Ustawa traktuje zabytki w sposób szczególny, podkre ślaj ąc, i ż obiekt budowlany nale ży projektowa ć i budowa ć, zapewniaj ąc: „ochron ę obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą”. Wymienione s ą rodzaje czynno ści w procesie budowlanym, równie ż w kontek ście obiektów wpisanych do rejestru zabytków, znajduj ących si ę na obszarze wpisanym do rejestru zabytków, obiektów i obszarów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a tak że uj ętych w gminnej ewidencji zabytków. Budynki podlegaj ące takiej ochronie prawnej nie wymagaj ą świadectwa charakterystyki energetycznej. W przypadku obiektów wpisanych do rejestru zabytków wymagane jest uzyskanie pozwolenia na remont tych obiektów lub ich rozbiórk ę (ale w tym wypadku dopiero po skre śleniu obiektu z rejestru zabytków przez Generalnego Konserwatora Zabytków). Podobnie jest w przypadku ch ęci zainstalowania na takim obiekcie tablic i urz ądze ń reklamowych. Ustawa nakazuje wprost wymóg uzyskania pozwolenia WKZ przed wydaniem pozwolenia na budow ę.

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ściami (Dz. U. Nr 115 poz. 741) Jednym z wymienionych celów publicznych jest „opieka nad nieruchomo ściami stanowi ącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami”. Kolejne zapisy precyzuj ą, jakie działania wymagaj ą pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. S ą to sprzeda ż, zamiana, darowizna lub oddanie w u żytkowanie wieczyste nieruchomo ści wpisanych do rejestru zabytków, stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa (tu wyj ątkiem s ą nieruchomo ści b ędące we władaniu Agencji Nieruchomo ści Rolnych) lub jednostki samorz ądu terytorialnego oraz PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

wnoszenie tych nieruchomo ści jako wkładów niepieni ęż nych do spółek, podział nieruchomo ści wpisanej do rejestru zabytków. Ponadto dopuszczono mo żliwo ść nało żenia na nabywc ę nieruchomo ści gruntowej, oddawanej w u żytkowanie wieczyste, obowi ązku (zapisanego w umowie) odbudowy lub remontu poło żonych na niej zabytkowych obiektów budowlanych. Taki sam obowi ązek mo żna nało żyć w decyzji o ustanowieniu trwałego zarz ądu. Wa żne dla wła ściciela zabytku i zarz ądcy nieruchomo ści b ędącej w trwałym zarz ądzie s ą zapisy mówi ące o obni żce o 50% ceny nieruchomo ści lub jej cz ęś ci wpisanej do rejestru zabytków, chocia ż dopuszczono tu tak że mo żliwo ść podwy ższenia lub obni żenia tej bonifikaty oraz o obni żce o 50% opłat z tytułu trwałego zarz ądu, która to bonifikata równie ż mo że by ć podwy ższona lub obni żona. Gminie przysługuje prawo pierwokupu w przypadku sprzeda ży „nieruchomo ści wpisanej do rejestru zabytków lub prawa u żytkowania wieczystego takiej nieruchomo ści.”

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62 poz. 627, z pó źn. zm.) W Ustawie zapisano, i ż prognoza oddziaływania na środowisko, sporz ądzana przy okazji opracowywania polityk, strategii, planów lub programów powinna „okre śla ć, analizowa ć i ocenia ć przewidywane znacz ące oddziaływania, [...] na środowisko, a w szczególno ści na […] zabytki, jak równie ż w przypadku odst ąpienia od przeprowadzenia post ępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, Ustawa nakłada obowi ązek sprawdzenia, czy decyzja o odst ąpieniu uwzgl ędnia: […] „cechy obszaru obj ętego oddziaływaniem na środowisko, w szczególno ści obszaru o szczególnych wła ściwo ściach naturalnych lub posiadaj ących znaczenie dla dziedzictwa kulturowego wra żliwe na oddziaływania, istniej ące przekroczenia standardów jako ści środowiska lub intensywne wykorzystywanie terenu. Niezwykle wa żne s ą przepisy dotycz ące planowanych przedsi ęwzi ęć mog ących zna cz ąco oddziaływa ć na środowisko i wymagaj ących sporz ądzenia „raportu o oddziaływaniu przedsi ęwzi ęcia na środowisko”. Dla ochrony dziedzictwa kulturowego przepis ten jest istotny w kontek ście budowy wie ż telefonii komórkowej oraz stosunkowo nowej inicjatywy, jak ą jest budowa farm wiatrowych i ich oddziaływanie na krajobraz kulturowy, a wi ęc przestrze ń historycznie ukształtowan ą w wyniku działalno ści człowieka, zawieraj ącą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze.

Ustawa o z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. nr 92 poz. 880) Ustawa okre ślenie „tereny zieleni” definiuje si ę jako „tereny wraz z infrastruktur ą techniczn ą i budynkami funkcjonalnie z nimi zwi ązanymi, pokryte ro ślinno ści ą, znajduj ące si ę w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełni ące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególno ści parki, ziele ńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a tak że ziele ń towarzysz ącą ulicom, placom, zabytkowym PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowymi przemysłowym” Zezwolenie na usuni ęcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomo ści wpisanej do rejestru zabytków wydaje WKZ; dotyczy to równie ż drzew owocowych. Ustawodawca posłu żył si ę równie ż poj ęciem „warto ści historycznych”, „kulturowych”, które s ą jednym z czynników wa żnych przy tworzeniu parków krajobrazowych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, ustanawianiu pomników przyrody i innych czynno ściach.

Ustawa z dnia 25 pa ździernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (Dz. U. z 1991 r. Nr 114, poz. 493, z pó źn. zm.) W Ustawie zapisano że „prowadzenie działalno ści kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorz ądu terytorialnego o charakterze obowi ązkowym”, natomiast pa ństwo, jako mecenas, wspiera t ę działalno ść , a minister wła ściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego mo że wspomóc finansowo realizacj ę planowanych na dany rok zada ń. Sprawowanie opieki nad zabytkami jest jednym z podstawowych zada ń instytucji kultury, szczególnie tych wyspecjalizowanych w opiece nad zabytkami (których celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami). Zatem szeroko poj ęta opieka nad zabytkami niekoniecznie musi oznacza ć bezpo średnie czynno ści przy zabytku, ale równie ż gromadzenie wiedzy o zabytkach, jej udost ępnianie poprzez np. organizacj ę wystaw, edukacj ę społecze ństwa dotycz ącą ochrony zabytków, u świadomienie istnienia odziedziczonych po dawnych mieszka ńcach dóbr kultury, uwra żliwienie na wyj ątkowy charakter tego dziedzictwa.

Do aktów prawnych dotycz ących ochrony i opieki nad zabytkami nale ży tak że:

• Rozporz ądzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 lipca 2011 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót budowlanych, bada ń konserwatorskich, bada ń architektonicznych i innych działa ń przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz bada ń archeologicznych (Dz. U. Nr 165, z 2011 r., poz. 987)

• Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic ę niez godnie z prawem (Dz. U. Nr 113 z 2011 r., poz. 661)

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

4. Spójno ść Programu z krajowymi, wojewódzkimi i powiatowymi dokumentami strategicznymi w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego

Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Tarnów Opolski powinien uwzgl ędnia ć wcze śniejsze ustalenia dokumentów strategicznych wszystkich szczebli. Pozwoli to na sprawn ą i pełnej realizacj ę Programu oraz na unikanie sytuacji konfliktowych w sferze planowania strategicznego.

4.1. Uwarunkowania na szczeblu krajowym

Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015 (dokument opracowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w 2006 r.) W Strategii, wieloletnim dokumencie strategicznym rozwoju społeczno- gospodarczego kraju, zwrócono uwag ę na walory środowiska naturalnego, potencjał kulturowy oraz korzystne poło żenie na kontynencie Polski. W rozbudowie infrastruktury turystycznej niezb ędne jest wsparcie inicjatyw lokalnych przez władze publiczne. Poło żenie nacisku na rozwój turystyki zgodne jest tak że z „Wizj ą Polski do roku 2015”. Zasada zrównowa żonego rozwoju oraz piel ęgnowanie i zachowanie dziedzictwa kulturowego pozwol ą równie ż na osi ągni ęcie głównego celu Strategii , jakim jest podniesienie poziomu i jako ści życia mieszka ńców Polski. W śród priorytetów Strategii wa żnych dla dziedzictwa kulturowego znajdujemy: wzrost konkurencyjno ści i innowacyjno ści gospodarki, popraw ę stanu infrastruktury technicznej i społecznej (kultura, sport i turystyka), rozwój obszarów wiejskich (rozwój agroturystyki), rozwój regionalny i podniesienie spójno ści terytorialnej.

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 i Uzupełnienie NSRK na lata 2004-2020 (dokumenty przyj ęte przez Rad ę Ministrów) Tworzy ramy dla mecenatu pa ństwa w sferze kultury, a przede wszystkim dla nowocze śnie pojmowanej polityki kulturowej pa ństwa, funkcjonuj ącej w warunkach rynkowych, a tak że dla wspólnoty Polski z Uni ą Europejsk ą. Głównym celem Strategii jest działanie na rzecz zrównowa żonego rozwoju kulturowego regionów w Polsce. Do priorytetów zaliczamy: • aktywne zarz ądzanie zasobem stanowi ącym materialne dziedzictwo kulturowe celem poprawy stanu zachowania zabytków, ich adaptacj ę i rewitalizacj ę oraz zwi ększenie dost ępno ści do mieszka ńców, turystów i inwestorów, • edukacj ę i administracj ę na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Dokumentem słu żą cym wdro żeniu Strategii w sferze materialnej spu ścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” , w którym wytyczone zostały strategiczne cele polityki pa ństwa w sferze ochrony zabytków: • przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierania ochrony i opieki nad zabytkami, PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

• podj ęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa, • poszukiwania instrumentów wzmacniaj ących efekty działalno ści słu żby konserwatorskiej, • ograniczenia uznaniowo ści konserwatorów poprzez nało żenie na nich odpowiedzialno ści za niezgodne z prawem post ępowania, • intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych.

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r . (M.P. 2012, poz. 252). Jest to najwa żniejszy dokument dotycz ący ładu przestrzennego Polski. Jego celem strategicznym jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zró żnicowanych potencjałów rozwojowych do osi ągni ęcia: konkurencyjno ści, zwi ększenia zatrudnienia i wi ększej sprawno ści pa ństwa oraz spójno ści społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. KPZK 2030 kładzie szczególny nacisk na budowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego, poniewa ż decyduje on o warunkach życia obywateli, funkcjonowaniu gospodarki i pozwala wykorzystywa ć szanse rozwojowe. Koncepcja formułuje tak że zasady i działania słu żą ce zapobieganiu konfliktom w gospodarowaniu przestrzeni ą i zapewnieniu bezpiecze ństwa, w tym powodziowego. W dokumencie został wyznaczony nast ępuj ący cel strategiczny: „Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zró żnicowanych potencjałów rozwojowych dla osi ągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjno ści, zwi ększenia zatrudnienia, sprawno ści funkcjonowania pa ństwa oraz spójno ści w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie”. Ponadto wyznaczono cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju w horyzoncie roku 2030: 1. Podwy ższenie konkurencyjno ści głównych o środków miejskich Polski w przestrzeni europejskiej poprzez ich integracj ę funkcjonaln ą przy zachowaniu policentrycznej struktury systemu osadniczego sprzyjaj ącej spójno ści; 2. Poprawa spójno ści wewn ętrznej i terytorialne równowa żenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania si ę czynników rozwoju wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewn ętrznego wszystkich terytoriów; 3. Poprawa dost ępno ści terytorialnej kraju w ró żnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej; 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspieraj ących osi ągni ęcie i utrzymanie wysokiej jako ści środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski; 5. Zwi ększenie odporno ści struktury przestrzennej na zagro żenia naturalne i utrat ę bezpiecze ństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspieraj ących zdolno ści obronne pa ństwa; 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami (w trakcie opracowywania) Program okre śli cele i kierunki działa ń oraz zadania, które powinny by ć podj ęte w szczególno ści przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Jego ramy wyznaczaj ą tezy opracowane przez zespół powołany przez Ministra Kultury. W śród nich na szczególn ą uwag ę zasługuj ą zapisy odnosz ące si ę odpowiednio do działa ń o charakterze systemowym, dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania oraz kształcenia i edukacji. Cz ęść zawartych tam celów i kierunków działa ń powinna by ć uwzgl ędniona w lokalnych programach opieki nad zabytkami, co dotyczy w szczególno ści: 1. integracji ochrony dziedzictwa kulturowego, przyrodniczego, krajobrazu oraz stosownych zasad zagospodarowania przestrzennego, 2. promocji warto ści materialnych oraz warto ści niematerialnych dziedzictwa kulturowego, zwłaszcza zabytków w warunkach gospodarki rynkowej, 3. wzmocnienia roli dziedzictwa, zwłaszcza zabytków, w rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści, 4. ustalenia czytelnych kryteriów priorytetów oraz usprawnienie systemu rozdziału środków, 5. zorganizowania w skali kraju systemu i słu żb (równie ż na poziomie j.s.t.) dla monitorowania stanu dziedzictwa kulturowego, 6. kształcenia społecze ństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego dziedzictwa, 7. budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawno ści zabytków odczytywanych jako źródło to żsamo ści, wiedzy i dumy z przeszło ści, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków, poprzez m.in.: edukacj ę na wszystkich poziomach szkół, równie ż w śród kadr nauczycielskich i kadr samorz ądowych. W zało żeniach Program ma równie ż uporz ądkowanie działa ń w sferze ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: 1. zasada primum non nocere , 2. zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego warto ści (materialnych i niematerialnych), 3. zasada minimalnej, niezb ędnej ingerencji (powstrzymywania si ę od działa ń niekoniecznych), 4. zasada, zgodnie z któr ą usuwa ć nale ży to (i tylko to) co na oryginał działa niszcz ąco, 5. zasada czytelno ści i odró żnialno ści ingerencji, 6. zasada odwracalno ści metod i materiałów, 7. zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz ą wiedz ą i na najwy ższym poziomie.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

4.2. Uwarunkowania na szczeblu wojewódzkim

Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego na lata 2000-2015 (uchwała nr XXXIX/350/2005 Sejmiku Województwa Opolskiego z 11 pa ździernika 2005 r.) . Dokument jest najwa żniejszym elementem programowania strategicznego na poziomie regionu, stanowi podstaw ę realizacji polityki rozwojowej w regionie. Gmina Tarnów Opolski została przyporz ądkowana do centralnej strefy funkcjonalno- przestrzennej województwa opolskiego (razem z całym powiatem opolskim). Wizja województwa opolskiego : „Otwarty na świat, wielokulturowy region przyjaznego zamieszkania i konkurencyjnej gospodarki, uczestnicz ący we współpracy mi ędzynarodowej, z dobrze wykształconym i aktywnym społecze ństwem”. Misja województwa opolskiego : „Podejmowanie i wspieranie działa ń, które zapewni ą dynamiczny i zrównowa żony rozwój, konkurencyjno ść , spójno ść społeczno- gospodarczą i przestrzenn ą regionu przy zachowaniu to żsamo ści, specyfiki dziedzictwa kulturowego oraz walorów przyrodniczych Śląska Opolskiego”. Kwestie dziedzictwa kulturowego poruszane s ą w trzech obszarach Strategii : • Cel strategiczny II . Zapewnienie dogodnych warunków życia w regionie II. 5. Rewitalizacja miast i miasteczek Obejmuje kompleksowe działania na trzech poziomach: przestrzenno- funkcjonalnym, inwestycyjno-budowlanym i społeczno-gospodarczym. • Cel strategiczny VI . Wielofunkcyjne, ró żnorodne oraz atrakcyjne dla inwestycji i zamieszkania obszary wiejskie VI. 1. Zachowanie i wykorzystanie zasobów kulturowych oraz przyrodniczych wsi, poprawa stanu środowiska Realizacja celu powinna odbywa ć si ę przez zachowanie tradycyjnej wiejskiej zabudowy i rewitalizacj ę obiektów zabytkowych oraz równie wa żne zachowanie cennych b ądź charakterystycznych dla budownictwa wiejskiego obiektów gospodarczych przez ich adaptacj ę do nowych funkcji. VI. 4. Rozwój turystyki wiejskiej Zmierzanie do rewitalizacji zabytków techniki i architektury w celu zwi ększenia atrakcyjno ści turystycznej regionu. VI. 8. Powszechno ść odnowy wsi i podej ścia typu LEADER • Cel strategiczny VII . Rozwój wielokulturowej to żsamo ści oraz mi ędzynarodowej i krajowej współpracy regionalnej VII. 1. Tworzenie warunków do rozwoju wielokulturowej to żsamo ści regionalnej VII. 5. Tworzenie warunków do podtrzymywania i wzmacniania poczucia wi ęzi z regionem Realizacja celów poprzez wsparcie działa ń w zakresie ochrony i przywracania dziedzictwa kulturowego regionu, tak materialnego, jak i niematerialnego, popularyzowanie historii Śląska ze szczególnym uwzgl ędnieniem Śląska Opolskiego, jego znaczenia i dokona ń mieszka ńców na przestrzeni wieków. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Z uwagi m.in. na zmieniaj ącą si ę sytuacj ę formalno-prawn ą oraz uwarunkowania na terenie Unii Europejskiej w 2011 r. podj ęto działania maj ące na celu aktualizacje strategii (planowane zako ńczenie prac w 2013 r.).

Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego 2007-2013 (uchwała Zarz ądu Województwa Opolskiego nr 57/2006 z dnia 20 grudnia 2006 r.) Głównym celem RPO jest zwi ększenie konkurencyjno ści oraz zapewnienie spójno ści społecznej, gospodarczej i przestrzennej dla podniesienia atrakcyjno ści województwa opolskiego, jako miejsca do inwestowania, pracy i zamieszkania. Z zakresu ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego przyj ęto nast ępuj ące cele: • infrastruktura społeczna i szkolnictwo wy ższe – z rozwini ęciem na rozwój kultury oraz ochrony dziedzictwa kulturowego (Działanie 5.3), • aktywizacja obszarów miejskich i zdegradowanych – rewitalizacja obszarów miejskich oraz zagospodarowanych terenów zdegradowanych (Działanie 6.1 oraz 6.2).

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego (uchwała nr XLVIII/505/2010 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 wrze śnia 2010 r.) W Planie przyj ęto, że „celem polityki przestrzennej jest ochrona dóbr kultury materialnej i niematerialnej a kształtowanie środowiska kulturowego powinno generowa ć rozwój innych dziedzin życia regionu (np. turystyki i rekreacji, osadnictwa, le śnictwa, rolnictwa). Obiekty kultury materialnej winny by ć wykorzystane i u żytkowane z zapewnieniem opieki konserwatorskiej, rewaloryzacji i nadania im odpowiednich funkcji u żytkowych”. Dokument powołuje si ę przy tym na główne cele i priorytety ochrony dziedzictwa kulturowego zawarte w Programie Opieki nad Zabytkami Województwa Opolskiego na lata 2007-2010 (uchwała nr XIV/158/2007 SWO z dnia 20.12.2007 r.). Za główne zasady zagospodarowania przestrzennego w zakresie dziedzictwa kulturowego uznano: 1) zachowanie ładu przestrzennego na terenach zabudowy historycznej 2) obejmowanie prawną ochron ą dziedzictwa kulturowego poprzez opracowywanie MPZP z okre śleniem stref ochrony konserwatorskiej 3) nadawanie mocy prawnej Gminnym Ewidencjom Zabytków poprzez umieszczanie ich w MPZP. 4) kompleksow ą ochron ę obszarów i obiektów zabytkowych, 5) wykorzystanie obiektów i obszarów zabytkowych do pełnienia okre ślonych funkcji, zgodnych b ądź nie koliduj ących z ich zabytkowym charakterem, 6) oszcz ędne kształtowanie krajobrazu kulturowego, a tak że przeciwdziałanie rozpraszaniu historycznie ukształtowanej zabudowy, 7) harmonizowanie zabytkowych układów urbanistycznych w powi ązaniu z rozwojem osadnictwa i komunikacji, 8) zachowanie mieszkalno-usługowego charakteru centrów miast, 9) eksponowanie regionalnych cech środowiska kulturowego województwa opolskiego, PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

10) inicjowanie nowych form ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez tworzenie pomników historii i parków kulturowych w symbiozie z przyrod ą i wymogami rozwoju społeczno-gospodarczego. Główne kierunki polityki przestrzennej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego: 1) ochrona zabytkowego krajobrazu kulturowego 2) ochrona historycznych układów przestrzennych, 3) ochrona obiektów i miejsc dziedzictwa kulturowego, w tym dóbr kultury współczesnej, 4) ochrona dziedzictwa archeologicznego, 5) ochrona materialnych i niematerialnych przejawów tradycji kultury ludowej, 6) ochrona miejsc pami ęci narodowej i świadectw przeszło ści historycznej, 7) wykorzystanie elementów dziedzictwa kulturowego dla rozwoju regionu.

Program Opieki nad Zabytkami Województwa Opolskiego na lata 2011-2014 (uchwała Nr V/76/2011 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 29 marca 2011 r.) Dokument o charakterze strategicznym dla efektywnego zarz ądzania, zachowania i promocji dziedzictwa kulturowego w województwie opolskim. Zakłada trzy główne cele strategiczne ze szczegółowymi priorytetami: • Cel strategiczny I – Utrzymanie i zarz ądzanie zasobem regionalnego dziedzictwa kulturowego. Priorytet I: Realizacja zada ń własnych samorz ądu wojewódzkiego. Priorytet II: Odnowa wsi w kontek ście poprawy stanu zachowania krajobrazu i dziedzictwa regionalnego. Priorytet III: Rewaloryzacja miast Priorytet IV: Ochrona dziedzictwa archeologicznego. Priorytet V: Rozwój muzealnictwa i wystawiennictwa. Priorytet VI: Rozwój instytucji opieki nad zabytkami. • Cel strategiczny II – Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego. Priorytet I: Dziedzictwo kulturowe jako czynnik stymuluj ący rozwój gospodarczy. Priorytet II: Wstrzymanie procesu degradacji zało żeń pałacowo-parkowych. Priorytet III: Wspieranie inicjatyw maj ących na celu podniesienie rangi obiektów i zespołów zabytkowych. Priorytet IV: Wspieranie funkcjonowania istniej ących szlaków oraz inicjatyw na rzecz tworzenia nowych szlaków obejmuj ących charakterystyczne dla województwa cenne zespoły i obiekty zabytkowe. • Cel strategiczny III – Rozwój turystyki zwi ązanej z regionalnym dziedzictwem kulturowym i rozwój to żsamo ści regionalnej. Priorytet I: Podniesienie poziomu edukacji i wiedzy nt. regionalnego dziedzictwa kulturowego. Priorytet II: Powołanie nowych instytucji do spraw dziedzictwa kulturowego i współpraca z instytucjami ju ż istniej ącymi. Priorytet III: Współpraca mi ędzy regionami. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Opolskim na lata 2007-2013 (dokument nie przyj ęty stosownymi uchwałami) Dokument podaje perspektywy oraz cele strategiczne rozwoju turystyki w regionie m.in. powi ązane z szeroko poj ętą ochron ą i zarz ądzaniem dziedzictwem kulturowym. Dla obszaru gminy Tarnów Opolski szczególne znaczenie ma cel strategiczny: Rozwój produktu markowego – turystyka rekreacyjna, aktywna i specjalistyczna: • rozwój turystyki wodnej (obszar predestynowany) – rozwój na rzece Odra; • rozwój turystyki opartej o sporty ekstremalne (obszar predestynowany) – wyrobiska, tereny poprzemysłowe; • rozszerzenie oferty turystyki sentymentalnej (obszar wyst ępowania);

4.3. Uwarunkowania na szczeblu powiatowym i mi ędzygminnym

Program Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Opolskiego na lata 2012-2015 (Uchwała Nr XVIII/133/12 Rady Powiatu Opolskiego z dnia 31 maja 2012 r.) Podstaw ą do okre ślenia celów operacyjnych Programu były zapisy art. 87 ust. 2 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami , który wymienia główne priorytety m.in. dla powiatowych programów opieki nad zabytkami. W dokumencie ustanowiono nast ępuj ące cele operacyjne, do których nast ępnie przypisano planowane działania: I. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. II. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. III. Podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami. IV. Okre ślenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystywaniem tych zabytków. V. Podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opieka nad zabytkami.

Program Rozwoju Wspólnoty Opolskiej (uchwała Rady Powiatu Opolskiego nr XVIII/158/2001 z dnia 19 kwietnia 2001 r.) W Programie została okre ślona misja: „Wspólnota Opolska obszarem zgodnego współistnienia człowieka, środowiska i techniki, zamieszkałym przez ludzi świadomych swoich tradycji, z dynamiczn ą gospodark ą, atrakcyjnymi miejscami wypoczynku, wieloma instytucjami kulturalnymi oraz z silnie rozwini ętym o środkiem naukowo- badawczym i akademickim w Opolu”. Priorytetami Programu s ą: 1. Ochrona środowiska naturalnego. 2. Tworzenie warunków dla rozwoju przemysłu wysokich technologii. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

3. Rozwój przemysłu turystycznego. 4. Kultywowanie tradycji i tworzenie nowych warto ści kulturowych. W zakresie szeroko poj ętej ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego wyznaczono cel główny: F. Ochrona i wykorzystanie zespołów przyrodniczo-krajobrazowych w celach turystyczno-rekreacyjnych i naukowych. W ramach tego celu wyszczególniono cele operacyjne: F 1. Rozpoznanie walorów przyrodniczych obszaru Wspólnoty F 2. Zagospodarowanie kompleksów przyrodniczo-krajobrazowych oraz jezior, stawów i zbiorników wodnych dla potrzeb turystycznych, rekreacyjnych i naukowych F 3. Wykorzystanie infrastruktury kolejowej do celów turystycznych F 4. Rozwój bazy turystycznej i agroturystycznej F 5. Uświadomienie społeczno ści lokalnej mo żliwo ści wynikaj ących z wykorzystania walorów turystyczno-rekreacyjnych regionu F 6. Dbało ść o porz ądek, ład oraz estetyk ę miejscowo ści i posesji F 7. Tworzenie miejsc pracy w obsłudze ruchu turystycznego F 8 . Promocja walorów przyrodniczych i turystyczno-rekreacyjnych regionu Dla Gminy Tarnów Opolski szczególne znaczenie maj ą nast ępuj ące zadania – idee projektów: F 1.1. Przeprowadzenie audytu walorów przyrodniczych i turystycznych Wspólnoty Opolskiej F 1.2. Opracowanie strategii turystycznej dla Wspólnoty Opolskiej F 1.3. Weryfikacja istniej ących obiektów zabytkowych obj ętych ochron ą konserwatorsk ą F 2.1. Opracowanie koncepcji wykorzystania walorów turystyczno-rekreacyjnych oraz naukowych Stobrawskiego Parku Krajobrazowego i innych kompleksów le śnych F 2.5. Przygotowanie planu zagospodarowania ł ęgów nadodrza ńskich F 4.1. Opracowanie tras turystycznych dla obszarów Wspólnoty (odr ębnie dla turystyki pieszej, rowerowej i samochodowej) F 4.5. Uruchomienie zielonej sieci noclegowej na terenie Wspólnoty (stanice harcerskie, pola namiotowe, baza agroturystyczna, itp.) F 5.1 Organizacja konkursów promuj ących turystyk ę i agroturystyk ę F 7.1. Opracowanie programu wspieraj ącego rozwój turystyki agroturystyki F 7.2. Stworzenie o środka doradczego (biznesplany, usługi marketingowe) dla potrzeb rozwoju turystyki i agroturystyki F 8.1. Opracowanie przewodnika turystycznego po regionie F 8.2. Utworzenie sieci punktów informacji turystycznej

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenia LGD „Kraina św. Anny” Lokalna Grupa Działania „Kraina św. Anny” jest stowarzyszeniem obejmuj ącym swoim zasi ęgiem gminy Gogolin, Izbicko, Jemielnica, Krapkowice, Le śnica, Walce, Strzelce Opolskie, Tarnów Opolski , Ujazd, Zdzieszowice. Powołano j ą do życia w celu przyst ąpienia do opracowania i realizacji Lokalnej Strategii Rozwoju w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007- 2013, dostosowuj ąc si ę do nowych wymogów. W LSR zostały sformułowane strategiczne dziedziny rozwoju, które odzwierciedlaj ą najwa żniejsze grupy zagadnie ń: I. Zrównowa żony rozwój gospodarki ze szczególnym uwzgl ędnieniem turystyki. II. Nowoczesna i oparta na tradycji edukacja i promocja bogactwa zasobów. III. Rozwój społeczny oparty na partnerstwie LSR okre śla cele ogólne i szczegółowe oraz wskazuje planowane przedsi ęwzi ęcia słu żą ce osi ągni ęciu poszczególnych celów szczegółowych, w ramach których b ędą realizowane operacje. W zasadzie wszystkie planowane przedsi ęwzi ęcia dotycz ą ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego, w szczególno ści zabytków: I. Przedsi ęwzi ęcie „Poznaj Krain ę św. Anny” II. Przedsi ęwzi ęcie „Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Krainy św. Anny”. III. Przedsi ęwzi ęcie „Nowoczesne obiekty i przestrzenie nawi ązuj ące do tradycji na obszarze Krainy św. Anny”. IV. Przedsi ęwzi ęcie „Aktywnie sp ędzamy czas”. Szczegóły dotycz ące aktualnych projektów i przedsi ęwzi ęć dost ępne s ą na stronie internetowej Stowarzyszenia: http://www.annaland.pl/

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Opolskiego na lata 2008-2011 z perspektyw ą do roku 2015 (uchwała nr XXIII/156/09 Rady Powiatu Opolskiego z dnia 25 czerwca 2009 r.) Program wyznacza kierunki ochrony środowiska w powiecie opolskim. W zakresie ochrony i rozwoju systemu obszarów chronionych oraz ochrony krajobrazu kulturowego w powiecie opolskim najwa żniejszymi celami s ą: - obj ęcie ochron ą prawn ą nowych obszarów, cennych przyrodniczo o znaczeniu regionalnym i mi ędzynarodowym oraz korytarzy ekologicznych stanowi ących powi ązanie z najwa żniejszymi strukturami przyrodniczymi na terenie powiatu; - ujmowanie w planach zagospodarowania przestrzennego konieczno ści ochrony cennych siedlisk przyrodniczych na terenie powiatu i krajobrazu kulturowego; - przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej poszczególnych obiektów na terenie powiatu, wskazanie obszarów i siedlisk najbardziej predysponowanych do ochrony prawnej; PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

- utrzymanie tradycyjnego, urozmaiconego krajobrazu lub przywrócenie ró żnorodnego użytkowania gruntów na terenach o intensywnej gospodarce rolnej; - rozwój rolnictwa ekologicznego, tworzenie ekologicznych gospodarstw, wspieranie agroturystyki; - ochrona i rewaloryzacja krajobrazu kulturowego, w szczególno ści na wyznaczonych obszarach rezerwatów i parków kulturowych; - ochrona walorów kulturowych, parków kulturowych, zabytkowych zało żeń zieleni, mi ędzy innymi jako rewaloryzacja parków, w tym podworskich i przypałacowych, piel ęgnacja zało żeń zieleni, kształtowanie zieleni zabytkowej. W zakresie ochrony przyrody głównymi priorytetami ekologicznymi dla powiatu s ą: Priorytet I – „Kształtowanie zrównowa żonego, ekologicznego modelu powiatu opolskiego, z poszanowaniem istniej ących walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych”; Priorytet II – „Kształtowanie funkcji rekreacyjnych o znaczeniu ponadlokalnym na bazie istniej ących zasobów przyrodniczych (przy zachowaniu równowagi ekologicznej w obszarach przyrodniczo cennych); Priorytet III – „Ochrona warto ści kulturowych, w szczególno ści zabytkowych zało żeń. Wśród działa ń proekologicznych w powiecie, wa żnych dla rozwoju i promocji poszczególnych gmin, wymienia si ę utworzenie szeregu tras turystycznych i rowerowych, które biegną przez tereny atrakcyjne przyrodniczo, cz ęsto w pobli żu historycznych ko ściołów, kapliczek, zabytkowych zało żeń zieleni, pomników przyrody, rezerwatów czy innych form ochrony przyrody.

Roczny program współpracy Powiatu Opolskiego z organizacjami pozarz ądowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 Ustawy o działalno ści po żytku publicznego i o wolontariacie na rok 2012 Ustalono zadania priorytetowe z zakresu zada ń publicznych o charakterze ponadgminnym, które mog ą by ć wspierane lub zlecane do realizacji przez Powiat. W dziedzinie kultury i sztuki wyszczególniono zakres: − wspierania imprez o charakterze powiatowym maj ących istotne znaczenie dla kultury i tradycji Powiatu; − wspierania akcji promuj ącej dziedzictwo kulturowe Powiatu Opolskiego; − upowszechniania i promocji twórczo ści kulturalnej mieszka ńców Powiatu w kraju i za granic ą; − edukacji kulturalnej i propagowania sztuki w śród dzieci, młodzie ży i dorosłych zamieszkałych na terenie Powiatu Opolskiego; − propagowania kultury mniejszo ści narodowych i etnicznych zamieszkałych na terenie Powiatu Opolskiego; − rozwijania zainteresowa ń kultur ą Powiatu Opolskiego; − organizowania wydarze ń artystycznych maj ących wpływ na promocj ę Powiatu Opolskiego na terenie kraju i za granic ą; − wspierania twórczo ści i edukacji artystycznej osób niepełnosprawnych.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

5. Spójno ść Programu z lokalnymi dokumentami strategicznymi

Na poziomie lokalnym równie wa żne są zapisy prawa miejscowego – z punktu widzenia gminy reguluj ące najistotniejsze dla niej obszary działalno ści. Ochrona zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy znalazła swoje miejsce w dokumentach o charakterze strategicznym dla gminy oraz opracowaniach wyznaczaj ących kierunki polityki przestrzennej gminy: studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin, programów i dokumentów dotycz ących ochrony przyrody.

Strategia Rozwoju Gminy Tarnów Opolski Dokument o charakterze strategicznym, podaje Misj ę Gminy: „Gmina Tarnów Opolski jest obszarem zgodnego współistnienia człowieka środowiska i techniki, z dobrze rozwini ętym rolnictwem, zapleczem gospodarczym, z atrakcyjnymi obszarami mieszkalnictwa, wypoczynku i rekreacji. Dobrze rozwini ęta infrastruktura techniczna i społeczna, oraz bliskie s ąsiedztwo miasta Opola warunkuje wszystkim mieszka ńcom zrównowa żony rozwój i godne warunki życia”. Strategia została uj ęta w 4 priorytety: 1. Ochrona środowiska naturalnego; 2. Tworzenie warunków do rozwoju gospodarczego; 3. Restrukturyzacja rolnictwa; 4. Zrównowa żony rozwój infrastruktury społecznej; Natomiast dziedzictwo kulturowe zostało uj ęte w celu głównym: dbało ść o zrównowa żony rozwój infrastruktury społecznej (kultura, tradycja, zabytki, ochrona zdrowia, bezpiecze ństwo szkolnictwo, sport).

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Tarnów Opolski na lata 2007-2009 z perspektyw ą do roku 2016 (uchwała nr XIII/91/07 Rady Gminy Tarnów Opolski z dnia 29 listopada 2007 r.) Celem Planu jest „zapewnienie koncentracji i efektywno ści wykorzystania środków na strategicznych działaniach samorz ądu”. Dokument w rozdziale po świ ęconym zasobom środowiska kulturowego i jego stanowi jedynie wzmiankuje zabytki architektury, techniki, stanowiska archeologiczne, historycznie ukształtowane układy przestrzenne wsi, zabytki ruchome. W śród zada ń polegaj ących na poprawie sytuacji na terenie Gminy Tarnów Opolski zagadnienia zwi ązane z szeroko poj ętym dziedzictwem kulturowym pojawiaj ą si ę na nast ępuj ących listach zada ń: C. W sferze środowiska i zasobów naturalnych: − rozwój agroturystyki, − promocja walorów krajobrazowych gminy. D. W sferze społecznej: − kultywowanie tradycji regionalnych, − rozwój zaplecza kulturalno-oświatowego (zabytki). PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Nie przewidziano konkretnych projektów i zada ń inwestycyjnych zawi ązanych z zabytkami planowanych w perspektywie zarówno krótkoterminowej jak i długoterminowej.

Program Odnowy Wsi – działa od roku 1997 w województwie opolskim. Jest najwi ększym i najdłu żej działaj ącym w Polsce regionalnym programem aktywizacji społeczno ści lokalnych. W jego ramach, po raz pierwszy w kraju wdro żono metodyk ę budowania strategii rozwoju na poziomie sołectwa. Jest one wa żnym narz ędziem promuj ącym opolsk ą wie ś. Na terenie gminy Tarnów Opolski do Programu przyst ąpiły nast ępuj ące sołectwa: 2003 – Kąty Opolskie, 2008 – Kosorowice, Tarnów Opolski, Nakło, 2011 – Miedziana, Raszowa. Trzy z nich (Tarnów Opolski, K ąty Opolskie i Kosorowice) opracowały własne Plany Odnowy Miejscowo ści.

Aktualizacja „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Tarnów Opolski na lata 2009-2012 z perspektyw ą 2013-2016” Naczeln ą zasad ą przyj ętą w Programie jest zasada zrównowa żonego rozwoju w celu umo żliwienia lepszego zagospodarowania istniej ącego potencjału gminy (zasobów środowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprz ętu, jak i ludzi oraz wiedzy). Program zarysowuje ogólny stan prawny ochrony zabytków w gminie, m.in. wymieniaj ąc zabytki wpisane do rejestru. Wśród celów średniookresowych do 2016 r. Program wyznacza zadanie opracowania planu awaryjnego na wypadek powodzi, uwzgl ędniaj ącego ochron ę obiektów wra żliwych na terenie gminy (m.in. terenów zabytkowych i przyrodniczo cennych).

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Tarnów Opolski (uchwała Nr XIV/91/99 Rady Gminy Tarnów Opolski z dnia 30 grudnia 1999 r.) Studium jest podstawowym dokumentem okre ślaj ącym polityk ę przestrzenn ą gminy oraz planowany sposób zagospodarowania całego obszaru gminy i stanowi podstaw ę do opracowania przez wójta miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Dokument ogranicza si ę jedynie do przedstawienia uwarunkowa ń środowiska kulturowego w gminie – studium zawiera rys historyczny osadnictwa w gminie, zwi ęzł ą charakterystyk ę poszczególnych miejscowo ści, tabelaryczne zestawienie zabytkowych zasobów: zabytki wpisane do rejestru, uj ęte w ewidencji, stanowiska archeologiczne, zabytkowe cmentarze, zabytki ruchome, zabytki techniki oraz zachowane fragmenty pierwotnych układów przestrzennych (wsi Raszowa, Nakło, Tarnów Opolski, Kosorowice, Przywory i K ąty Opolskie), które wymagaj ą ochrony (strefy konserwatorskie „B”), a jej zakres powinien by ć ustalony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gminy Tarnów Opolski. Jako akty prawa miejscowego stanowi ą podstaw ę planowania przestrzennego oraz ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu w gminie. Maj ą one wi ążą ce i nadrz ędne znaczenie dla gospodarki nieruchomo ściami. Ustalenia dotycz ące ochrony dziedzictwa kulturowego i krajobrazu w m.p.z.p. powinny sprzyja ć ochronie otoczenia zabytków przed zbyt intensywn ą działalno ści ą gospodarcz ą oraz umo żliwi ć unikni ęcie inwestycji, które mogłyby zubo żyć krajobraz kulturowy. W gminie Tarnów Opolski, obok obiektów wpisanych do rejestru zabytków, wi ększo ść pozostałych obiektów zabytkowych (uj ętych w gminnej ewidencji zabytków oraz stanowisk archeologicznych) posiada dodatkow ą form ę ochrony jak ą s ą ustalenia ochrony w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego: • uchwała Nr III/16/02 Rady Gminy Tarnów Opolski z dn. 30 grudnia 2002 r. ws. MPZP wsi Tarnów Opolski (zm. uchwał ą Nr X/66/03 z dn. 29 wrze śnia 2003 r. oraz uchwał ą Nr XXXVII/262/09 z dn. 21 grudnia 2009 r.); • uchwała Nr VI/32/03 Rady Gminy Tarnów Opolski z dn. 27 marca 2003 ws. MPZP wsi Przywory (zm. uchwał ą Nr XIII/89/07 z dn. 29 listopada 2007 r. oraz uchwał ą Nr XXX/215/09 z dn. 22 czerwca 2009 r.); • uchwała Nr XII/75/03 Rady Gminy Tarnów Opolski z dn. 27 listopada 2003 r. ws. MPZP wsi K ąty Opolskie (zm. uchwał ą XXII/170/08 z dn. 13 pa ździernika 2008 r.); • uchwała Nr VII/41/03 Rady Gminy Tarnów Opolski z dn. 28 kwietnia 2003 r. ws. MPZP wsi Miedziana; • uchwała Nr VI/33/03 Rady Gminy Tarnów Opolski z dn. 27 marca 2003 r. ws. MPZP wsi Kosorowice ; • uchwała nr IV/22/07 Rady Gminy Tarnów Opolski z dn. 25 stycznia 2007 r. ws. MPZP dla wsi Nakło, Raszowa, Walidrogi (zm. uchwał ą nr XIII/88/07 z dn. 29 listopada 2007 r.); • uchwała Nr XXXVIII/242/02 Rady Gminy Tarnów Opolski z dn. 5 czerwca 2002 r. ws. MPZP terenu górniczego „Tarnów Opolski” ; • uchwała Nr VI/34/03 Rady Gminy Tarnów Opolski z dn. 27 marca 2003 r. ws. MPZP trasy gazoci ągu oraz stacji gazowej dla potrzeb OPOLWAPU S.A. w Tarnowie Opolskim w obszarze wsi: Kosorowice – Tarnów Opolski • uchwała Nr IX/58/03 Rady Gminy Tarnów Opolski z dn. 28 sierpnia 2003 r. ws. MPZP terenu górniczego „Izbicko II” ; • uchwała Nr IV/23/07 Rady Gminy Tarnów Opolski z dnia 25 stycznia 2007 r. ws. MPZP terenu górniczego „Góra żdże II”; • uchwała Nr VI/22/11 Rady Gminy Tarnów Opolski z dnia 21 marca 2011 r. ws. MPZP terenów eksploatacji kruszywa naturalnego w Przyworach.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Program współpracy Gminy Tarnów Opolski z organizacjami pozarz ądowymi oraz innymi podmiotami prowadz ącymi działalno ść po żytku publicznego na 2012 r. (uchwała nr XIII/80/2011 Rady Gminy Tarnów Opolski z dnia 28 listopada 2011 r.) Przedmiotem współpracy Gminy z organizacjami pozarządowymi jest działalno ść w sferze zada ń publicznych w zakresie odpowiadaj ącym zadaniom gminy. W 2012 roku współpraca ta obejmowała nast ępuj ące obszary współpracy: 1) pomoc społeczna, 2) wspieranie grup mniejszo ści narodowych i etnicznych, 3) nauki, szkolnictwa wy ższego, edukacji, o światy i wychowania, 4) działalno ść na rzecz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji, 5) działalno ść na rzecz kultury fizycznej i sportu. W ramach działalno ści na rzecz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji, ustalono priorytetowe zadanie publiczne 2012 r., tj. wspieranie działalno ści zespołów artystycznych. Program nie wyklucza jednak mo żliwo ści współpracy w innych obszarach pozostaj ących w zakresie zada ń Gminy.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

6. Charakterystyka zasobów i analiza stanu zachowania dziedzictwa kulturowego gminy Tarnów Opolski

Gmina Tarnów Opolski poło żona jest w środkowej cz ęś ci województwa opolskiego, na piaszczystej równinie w południowo-zachodniej cz ęś ci Polski, na prawym brzegu rzeki Odry, na pograniczu Niziny Śląskiej i Wy żyny Śląsko- Krakowskiej. Wschodni ą cz ęść gminy stanowi mezoregion Równiny Opolskiej, w ąski pas wzdłu ż Odry w zachodniej cz ęś ci to mezoregion Pradoliny Odry. Natomiast cz ęść gminy poło żona na południe od Kosorowic i Tarnowa Opolskiego stanowi fragment Masywu Chełmskiego. Na terenie gminy, zajmuj ącej obszar 82 km², zamieszkuje niecałe 10 000 osób. W skład gminy wchodzi 8 sołectw: Tarnów Opolski, Nakło, Walidrogi, Raszowa, Kosorowice, Miedziana, Przywory i K ąty Opolskie. Najwi ększ ą miejscowo ści ą jest Tarnów Opolski, pełni on rol ę centrum administracyjnego gminy i o środka przemysłowego. W tej typowej rolniczo-przemysłowej gminie zabudowa skoncentrowana jest w o śmiu wymienionych wy żej sołectwach. Brak w niej zamków, zespołów pałacowo – folwarcznych, parków czy gotyckich ko ściołów, ale zadbane i w wi ększo ści dobrze utrzymane zabudowania wiejskie tworz ą jednorodny i spójny stylistycznie zespół. Wi ększo ść zabytków sakralnych w gminie powstała w XVIII w. lub na pocz ątku wieku XX. Wa żnym elementem tworz ącym dzisiejszy krajobraz kulturowy gminy jest maj ący długie tradycje przemysł wapienniczy. Chocia ż w wi ększo ści wsi od ko ńca XIX w. funkcjonowały cegielnie (w K ątach Opolskich były to trzy zakłady), to dominuj ącym materiałem budowlanym był kamie ń wapienny, pi ęknie kontrastuj ący na elewacjach z ceglanymi obramieniami i gzymsami. Z wapienia wznoszono tak że budynki gospodarcze (np. okazałe stodoły i spichlerze w Kosorowicach) i murki ogrodzeniowe. Niestety nie zachował si ę żaden z licznych, szczególnie w rejonie Tarnowa Opolskiego, pieców do wypału wapnia – zarówno dawniejszych szybowych, jak i bardziej wydajnych pieców kr ęgowych. Powstanie dwóch wa żnych odcinków linii kolejowych Opole – K ędzierzyn- Ko źle (1845 r.) ze stacj ą w Przyworach Opolskich, oraz Opole – Strzelce Opolskie (w 1878 r.) ze stacj ą w Tarnowie Opolskim, było elementem determinuj ącym dynamiczny rozwój gospodarczy gminy na długie lata. Od 2 poł. XIX w. przemysł wapienniczy na tych terenach funkcjonował i rozwijał si ę w ścisłej symbiozie z kolejami, w zasadzie a ż do schyłkowego okresu Polski ludowej. Obok działalno ści ludzkiej, która odcisn ęła spore pi ętno na zagospodarowaniu przestrzennym, krajobraz kulturowy gminy Tarnów Opolski współtworz ą bogactwa naturalne: lasy – zajmuj ące ponad 3,5 tys. ha (ok. 43% pow.), głównie sztucznego pochodzenia drzewostany sosnowe, zró żnicowane zespoły potencjalnej ro ślinno ści naturalnej (ukształtowanej bez ingerencji człowieka), oraz florystyczne zespoły ł ąki trz ęś licowej (stwierdzono tam 8 gatunków obj ętych ochron ą gatunkow ą).

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

6.1. Charakterystyka miejscowo ści

1. Kąty Opolskie

Wie ś wzmiankowana w 1295 r. ( Canthi) . Od 1308 r., kiedy to ksi ążę Bolesław darował j ą wraz z lasami Stanimirowi, wie ś nale żała do szlachty prószkowskiej. W 1725 r., gdy K ąty nale żały do prószkowskiego hrabiego, zamieszkiwało ją 8 kmieci, 11 zagrodników i karczmarz. W 1783 r. – 9 kmieci i 11 chałupników. W 1829 r. we wsi znajdowało si ę 36 domów. Pierwsi osadnicy zajmowali si ę hodowl ą bydła i rybołówstwem. W 1863 r. wie ś zamieszkiwało 10 kmieci, 10 zagrodników, 32 chałupników a tak że karczmarz, rze źnik, 2 handlarzy zbo żem i 3 łódkarzy. W 1930 r. we wsi znajdowały si ę 3 sklepy kolonialne, 3 cegielnie (du żo, jak na znaczny udział kamienia wapiennego w miejscowym budownictwie), piekarnia, 2 restauracje, rze źnia, fryzjer, skład w ęgla, kartofli i paszy. W 1946 r. wie ś miała 787 mieszka ńców, 1965 – 938, w 2006 – 952.

Kąty Opolskie, ko ściół parafialny pw. Naj świ ętszego Serca Pana Jezusa, 1926-27. Kąty Opolskie, kapliczka słupowa przy ul. Odrza ńskiej 19, pocz. XX w.

Parafi ę utworzono w 1925 r., wówczas do K ątów przybył ks. Józef Błock. W latach 1926-1927 wybudowano probostwo – budynek o willowym charakterze, z elementami modernistycznej stylistyki. W latach 1937-1939 we wschodniej cz ęś ci wsi powstał obecny, murowany budynek ko ścioła. Przyległy cmentarz zało żono w 1909 r., znajduj ą si ę na nim kaplica cmentarna, zabytkowe nagrobki, całość otoczona jest murem. Wszystkie kapliczki oraz krzy że na terenie wsi s ą zadbane i w dobrym stanie technicznym.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

NAZWA ADRES DATA OPIS Kapliczka ul. Ko ścielna 2 pocz. XX w. Poprzedzona schodkami, poro śni ęta wn ękowa bluszczem kapliczka przy ogrodzeniu posesji, we wn ęce figura NMP, nad trójk ątnym naczółkiem krzy ż. Odnowiona przy u życiu nowoczesnych materiałów. Krzy ż przy wje ździe 1909 Murowany, z marmurow ą tablic ą do wsi, na której inskrypcja „IHS In ul. Ko ścielna Cruce Salus”, na cokole data. W niewielkiej wn ęce figura NMP, na krzy żu pełnoplastyczna rze źba Jezusa. Kapliczka ul. Odrza ńska pocz. XX w. Murowana z cegły, ob. nietynkowana, słupowa 19 w dolnej kondygnacji dwie szkarpy o łukowym kształcie. W górnej kondygnacji figura NMP oraz trzy zamkni ęte łukiem ostrym otwory okienne. Cało ść zwie ńczona czterema trójk ątnymi szczycikami. Kaplica - ul. Odrza ńska 5 1737, Na rzucie kwadratu, trójkondygnacyjna, dzwonnica fundator: zwie ńczona czterema trójk ątnymi Mateusz szczycikami. otwór wej ściowy Recała prostok ątny, wn ęka zamkni ęta łukiem pełnym, górne otwory – łukiem odcinkowym. Pod gzymsem koronuj ącym tablica inskrypcyjna. Kaplica wymaga remontu. Kapliczka Na skraju wsi, 1881 Jednokondygnacyjna, kryta daszkiem komemora- od strony Odry dwuspadowym. Od frontu ostrołuczna tywna (dz. gr. wn ęka, wy żej ta blica fundacyjna, 592/153) w zwie ńczeniu krzy ż żeliwny. Wzniesiona w miejscu śmierci Petera Zaja. Kapliczka ul. Ceglana, pocz. XX w. Wzniesiona „na pami ątk ę Ofiarom Św. Michała poza wsi ą Wojny”, z nietynkowanej cegły, na rzucie prostok ąta, kryta dachem dwuspadowym, z sygnaturk ą nad wej ściem. Kapliczki na terenie wsi K ąty Opolskie, oprac. 2012

Wg map archiwalnych ok. 1880 roku zabudowa wsi rozci ągni ęte była wzdłu ż osi północ – południe (ob. ul. Szeroka) oraz osi wschód – zachód (ob. ul. Ko ścielna). Pierwsza z ulic zabudowana była niemal w dzisiejszych granicach, druga – tylko do PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

okolic dzisiejszego numeru 16. Przy ich przeci ęciu znajdowało si ę tak że dzi ś czytelne „nawsie”. Istniały tak że gospodarstwa w zachodniej cz ęść ul. Odrza ńskiej oraz prawie niezabudowana ul. Szkolna, na której w miejscu ob. szkoły znajdowała si ę otoczona murem obszerna działka, w jej przedniej cz ęś ci – do ść du ży budynek wolnostoj ący, za nim – dwa gospodarcze, z których wschodni istnieje do dzi ś. Do 1914 r. post ępował proces zabudowy ul. Szkolnej, a ż do jej przeci ęcia z ul. Szerok ą. Wytyczona została ul. Wyzwolenia, istniał otoczony murem cmentarz. Na mapie z 1931 r. zaznaczono ju ż cegielni ę przy ob. ul. Ceglanej. Dalszemu zag ęszczeniu ulegała przestrze ń pomi ędzy głównymi ulicami, wzdłu ż w ąskich, wewn ętrznych, równoległych uliczek. Cz ęść wsi na wschód od ul. Wyzwolenia pozostawała niezabudowana. W pocz ątkowym biegu ul. Ko ścielnej tworzy ona wraz z ul. G. Morcinka rodzaj nawsia, wypełniony zabudow ą mieszkaniow ą. W pobli żu zlokalizowany jest dawny budynek zajazdu (ul. Ko ścielna 13) oraz niewielki skwer.

Kąty Opolskie, ul. Odrza ńska 12. Kontrast architektury tradycyjnej ze współczesn ą. Kąty Opolskie, ul. Ko ścielna 13. Dawny zajazd nadal pełni sw ą funkcj ę.

Obecnie oprócz fragmentów ul. Odrza ńskiej – nie wyst ępuje typowa zabudowa zagrodowa, a wolnostoj ące, zwrócone frontem ku ulicy domy nie s ą zwi ązane z budynkami gospodarczymi. Charakterystycznym dla wsi elementem jest zabudowa ul. Szerokiej, gdzie w przedniej cz ęś ci działki znajduj ą si ę usytuowane kalenicowo, okazałe stodoły. Domy usytuowane szczytowo do drogi stanowi ą niewielki procent zabudowy. Dekoracyjnie opracowanych ścian szczytowych tak że jest niewiele, s ą to m.in. budynki przy ul. Odrza ńskiej 12 i 18, oraz przede wszystkim dom przy ul. Szkolnej 1 (1906), z zachowan ą ozdobn ą stolarka okienn ą i dekoracyjnym układzie okien. Cz ęś ciej spotyka si ę daty wybudowania budynku, umieszczone w plakietach lub opracowane w tynku. Z trzech działaj ących w 1930 r. na terenie wsi cegielni 1 zachowały si ę pozostało ści jednej, poło żonej przy ul. Ceglanej. Zastosowano w niej rozwi ązanie odmienne od najcz ęś ciej stosowanego kr ęgowego pieca Hoffmana, mianowicie opracowany w 1868 r. przez Bührera tzw. piec zygzakowy, nazywany tak od

1 Zapewne wszystkie zlokalizowane były na południowy zachód od wsi, przy bogatych zło żach iłu. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

załamuj ącej si ę za ka żdą komor ą linii kanału. Piece tego rodzaju nie znalazły nigdy szerszego zastosowania, a i ta przy ul. Ceglanej w du żej cz ęś ci uległa zniszczeniu. We wsi znajduje si ę niewielka ilo ść opuszczonych, popadaj ących w ruin ę gospodarstw (ul. Szkolna 4, Wyzwolenia 9), jednak kondycja wi ększo ści zabudowa ń jest bardzo dobra. W rejestrze zabytków nieruchomych powinny zosta ć uj ęte: kaplica- dzwonnica z 1737 r. przy ul. Odrza ńskiej 5 oraz budynek ko ścioła wraz z otoczeniem.

Kąty Opolskie, ul. Szeroka. Jedna ze stodół wzdłu ż ulicy. Kąty Opolskie, ul. Szkolna 10. Dobrze zachowana dekoracja ściany szczytowej.

2. Kosorowice Data zało żenia wsi nie jest znana, istnieje natomiast legenda o ksi ążę cym zamku pod Kosorowicami, a na południowy zachód od centrum wsi znajduje si ę stanowisko archeologiczne ze śladami osadnictwa pochodz ącymi z XIII-XIV w., co wskazuje na długie tradycje osadnicze w tym miejscu. Oprócz daty lokowania, historia wsi zawiera kolejn ą zagadk ę – wg urbarza z 1618 r. mieszka ńcy Kosorowic mieli prawo do użytkowania Tarnowca, zaginionej w pó źniejszym czasie osady. W tym że 1618 r. we wsi mieszkało 11 kmieci, 6 zagrodników i chałupników z rodzinami, w 1783 r. Kosorowice zamieszkiwało 11 kmieci i 2 chałupników. W 1829 r. mieszka ńcy zajmowali 49 budynków, w 1844 r. – 61.

Kosorowice, kaplica – dzwonnica przy ul. Opolskiej. Kosorowice, zabudowa ulicy Opolskiej. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Wa żną dla wsi dat ą jest rok 1852, kiedy po żar strawił prawie doszcz ętnie jej zabudowania. Od tej pory nowe budynki powstawały w wi ększo ści z kamienia. Temu zdarzeniu Kosorowice zawdzi ęczały uwieczniony na fotografii przez Maxa Glauera charakterystyczny układ zabudowy zachodniej cz ęś ci wsi- po południowej stronie ulicy kapliczka – dzwonnica oraz budynki trzech najwi ększych gospodarstw, usytuowane kalenicowo, z dachami dwuspadowymi. Po stronie północnej – jednakowej wielko ści budynki usytuowane szczytowo, dwu i jednoosiowe, równolegle do nich poło żone spichlerze, poł ączone murkami z wjazdami i półkolistymi furtami. Wschodnia cz ęść wsi posiadała mniej regularne rozplanowanie, co czytelne jest tak że w dzisiejszym planie.

Kosorowice, spichlerze przy ul. Opolskiej 90 oraz 92. Kosorowice, budynek mieszkalny i spichlerz przy ul. Opolskiej 86.

W tym czasie w Kosorowicach znajdowały si ę 54 domy mieszkalne i 30 zabudowa ń gospodarczych, mieszka ńcy nale żeli do parafii tarnowskiej i tam te ż kontynuowali edukacj ę. W 1925 r. ilo ść domów mieszkalnych wzrosła do 107. W 1930 r. we wsi działały dwa warsztaty kowalskie, dwie karczmy, sklepy, piekarnia, stolarnia, itp. W 1965 r. Kosorowice zamieszkiwało 857 osób, w 2011 – 1027. Na rozległych terenach poło żonych na zachód od wsi znajduje si ę żwirownia, pozostawiaj ąc w ju ż nieczynnych wyrobiskach malownicze stawy.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Widok Kosorowic ok. 1937 r., fot. M. Glauer.

To samo miejsce 75 lat pó źniej. Drzewa wzdłu ż drogi zast ąpił rz ąd słupów.

Układ zabudowy, cho ć nadal czytelny w ogólnym zarysie, został znacznie przekształcony. Główn ą przyczyn ą tego procesu jest utrata substancji zabytkowej oraz wprowadzanie w jej miejsce współczesnej zabudowy, wymiana pokry ć dachowych (ze zmian ą k ąta nachylenia połaci), przebudowa ścian szczytowych i zburzenie wi ększo ści bram. Niemniej – zlokalizowane przy ul. Opolskiej spichlerze i historyczne budynki, wpisane do gminnej ewidencji zabytków, nadal zasługuj ą na obj ęcie ich ochron ą. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Zachowanym z po żaru elementem (by ć mo że wówczas jedynym murowanym) jest pochodz ąca z XVIII w. kapliczka – dzwonnica: trójkondygnacyjna, o kolejnych kondygnacjach znacznie si ę zmniejszaj ących, kryta dwuspadowym daszkiem. Przy przedniej cz ęś ci dolnej kondygnacji dostawiono współczesn ą dobudówk ę z prostok ątnym otworem wej ściowym, cało ść otoczona jest murkiem. Ko ściół we wsi jest budowl ą współczesn ą, konsekrowan ą w 1985 r. Niewielkie, przydomowe kapliczki znajduj ą si ę m.in. przy ul. Opolskiej 27 i Opolskiej 80, krzy ż – przy ul. Opolskiej 72.

Kosorowice, ul. Opolska 71, dom wzniesiony z najpopularniejszego materiału – wapienia. Kosorowice, ul. Opolska 53, budynek dawnej szkoły polskiej.

W budynku przy ul. Opolskiej 53 w latach 1924-1927 działała polska szkoła, obecnie – szkoła podstawowa. Wa żnym obiektem we wsi był zajazd, wybudowany w poł. XIX w. na skrzy żowaniu dróg (ob. ul. Opolska 67). Jest to podłu żny budynek z wej ściem w bocznej elewacji od strony ul. Opolskiej, obecnie pozbawiony zewn ętrznych elementów dekoracyjnych, o gładkich elewacjach. Najcenniejsza zabudowa zgrupowana jest w zachodniej cz ęś ci biegu ul. Opolskiej. Pozostałe budynki s ą w wi ększo ści murowane z kamienia wapiennego, tynkowane, jednokondygnacyjne z u żytkowym poddaszem, usytuowane zarówno kalenicowo jak i szczytowo wzgl ędem drogi, z elewacjami pozbawionymi dekoracyjnych elementów. Uwag ę zwracaj ą okazałe, nietynkowane budynki gospodarcze przy ul. Powsta ńców Śląskich 1 oraz Św. Jacka 7.

3. Miedziana

Wie ś zało żona w 1773 r., z królewskiego polecenia jest przykładem tzw. wsi fryderycja ńskiej. Now ą osad ę zasiedlili osadnicy pochodz ący w wi ększo ści z austriackiej cz ęś ci Śląska i Moraw. Otrzymali oni do dyspozycji urz ądzone ju ż gospodarstwa, jednak przynale żne grunty były nieurodzajne i trudne w uprawie. Zapewne z tego powodu wie ś nie rozrosła si ę znacznie na przestrzeni lat. W 1783 r. w Miedzianej znajdowało si ę 20 gospodarstw, do 1865 r. przybyły jedynie trzy kolejne. W 1783 r. powstała kaplica, ko ścioła nie zbudowano nigdy. Miedzian ą zamieszkiwali głównie rzemie ślnicy, w 1930 r. odnotowano istnienie piekarni, dwóch karczm i trzech PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

sklepów. W 1960 r. 508 mieszka ńców zajmowało 107 budynków, w 2009 r. wie ś posiadała 623 mieszka ńców.

Miedziana, kaplica przy ul. Wiejskiej. Miedziana, ul. Wiejska 68, szkoła, ob. dom kultury.

Charakterystycznym dla Miedzianej budynkiem jest kaplica, usytuowana w środkowej cz ęś ci ul. Wiejskiej, wzniesiona na rzucie prostok ąta, jednokondygnacyjna, z ni ższ ą cz ęś ci ą mieszcz ącą prezbiterium, kryt ą dachem dwuspadowym. Nad „naw ą” kaplicy góruje baniasty hełm z o śmioboczn ą latarni ą, obity blach ą. Wn ętrze przykryte jest sklepieniem kolebkowym, otwory okienne i drzwiowy zamkni ęte łukiem falistym. Kapliczka jest w bardzo dobrym stanie technicznym, ma wymienione pokrycie dachowe oraz odnowione elewacje. Spo śród zabudowy wyró żniaj ą si ę: szkoła (ob. dom kultury) przy ul. Wiejskiej 68 oraz remiza. Szczególnie budynek szkoły, zarówno ze wzgl ędu na wa żną funkcj ę społeczn ą, jak i du żą rol ę w kształtowaniu wygl ądu wsi, powinien by ć remontowany z d ąż eniem do zachowania bryły i wygl ądu elewacji. Na przedłu żeniu ul. Wiejskiej, w rejonie dzisiejszego „Łowiecka” znajdował si ę domek my śliwski.

Miedziana, ul. Wiejska 6, dom z zachowan ą dekoracj ą ściany szczytowej. Miedziana, ul. Wiejska 68, elewacja szkoły, widok od strony południowej. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Zabudowa mieszkaniowa wsi rozplanowana jest regularnie, po obu stronach głównej drogi. Domy w wi ększo ści s ą usytuowane kalenicowo i zwrócone frontem w kierunku drogi, wzdłu ż której biegnie cz ęś ciowo zachowana aleja lipowa. Elementem dysharmonizuj ącym jest du ża ró żnorodno ść form stosowanych ogrodze ń, w wi ększo ści masywnych, o betonowych lub ceglanych słupach.

4. Nakło

Wie ś wzmiankowana po raz pierwszy w 1293 r., pó źniej w1297 r. W 1361 r. we wsi był sołtys – Stanco, który otrzymał od ksi ęcia opolsko-strzeleckiego Alberta 7 łanów, młyn (by ć mo że zlokalizowany na dzisiejszym Grabówku) oraz karczm ę. W 1534 r. we wsi było 11 kmieci – gospodarzy, w 1610 r. liczba zwi ększyła si ę o cztery osoby, w śród nich byli garncarz i szewc. W 1618 r. we wsi było 13 kmieci i 3 ogrodników, w latach 1723/25 – 13 kmieci (wie ś podlegała wówczas wła ścicielowi zamku w Opolu, którym był cesarz austriacki), w 1783 – 14 gospodarstw i kilku chałupników – przez blisko 250 lat liczba ludno ści utrzymywała wi ęc na zbli żonym poziomie. Rozwój miejscowo ści był nast ępnych latach był ju ż szybszy - w1829 r. wie ś miała 42 domy, w 1844 – 54 domy oraz szkoł ę (stara szkoła została zniszczona w 1822 r., nowa działała od 1836 r.). Działalno ść prowadzili karczmarze, kowale, rze źnik, krawiec, szewc itp. - bran że rzemie ślnicze były wi ęc szeroko reprezentowane, a wie ś tętniła życiem. W 1890 r. 571 mieszka ńców u żywało na co dzie ń j ęzyka polskiego, a 34 mówiło w j ęzyku niemieckim, podczas plebiscytu w 1921 r. przewa żaj ąca część opowiedziała si ę za przynale żno ści ą do Polski. W 1925 r. we wsi było 121 domów, w 1960 liczba ta wzrosła do 244. Na cmentarzu w Nakle znajduje si ę postawiony w 1994 r. pomnik po świ ęcony pami ęci ofiar drugiej wojny światowej. W dniu 24 lipca 1938 r. poło żono kamie ń w ęgielny po budow ę ko ścioła. Nakło nale żało wówczas do parafii w Raszowej, której proboszczem był ksi ądz Kurt Czieschlik. Budowa ko ścioła, trudna ze wzgl ędów finansowych, zako ńczyła si ę po świ ęceniem go w 1940 r. Ko ściół otrzymał wyposa żenie dzi ęki mieszka ńcom wsi, budow ę wspierał wła ściciel wapienników w Tarnowie Opolskim – Paweł Ogórek, przekazuj ąc m.in. kamie ń i wapno.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Nakło, ko ściół parafialny pw. śś . Piotra i Pawła, widok od strony ul. Strzeleckiej oraz fasada – widok od strony ul. Ko ścielnej.

Nakło jest obecnie wsi ą zajmuj ącą rozległ ą powierzchni ę, zabudowa mieszkaniowa skupiona jest wzdłu ż licznych ulic, nie tworz ących regularnego planu. Najcenniejszym elementem układu ruralistycznego jest rejon ul. Ko ścielnej wraz z najbli ższym jej fragmentem ul. Strzeleckiej – na archiwalnej mapie z 1883 r. zabudowa minimalnie przekracza ten obszar. Perspektyw ę ulicy Ko ścielnej otwiera trójkondygnacyjna kapliczka słupowa z towarzysz ącym jej drzewem, kolejnymi elementami pionowymi s ą zlokalizowany za kapliczk ą transformator oraz wie ża ko ścioła ulokowanego w pierzei. Środkow ą cz ęść układu zajmuje ziele ń.

Nakło, kaplica – dzwonnica pw. NMP Nakło, zabudowa zachodniej strony ul. Ko ścielnej.

Zachodni ą pierzej ę ulicy tworz ą ozdobne elewacje szczytowo usytuowanych domów oraz równoległych do nich wycugów lub budynków gospodarczych. Tak że rozplanowanie budynków na działkach jest bardzo regularne –zgrupowane s ą przy jej kraw ędziach, a okazałe stodoły zamykaj ą podwórze od strony pól. Zamykaj ące od północy ul. Ko ścieln ą tak że szczytowo usytuowane budynki tworz ą z niej zamkni ęte PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

wn ętrze. Po wschodniej stronie znajduj ą si ę kolejne gospodarstwa, z racji s ąsiedztwa równoległej ul. Raszowskiej o skromniejszych budynkach gospodarczych oraz ko ściół z towarzysz ącą mu zieleni ą.

Nakło, północna cz ęść ul. Ko ścielnej, budynki nr 10, 11, 12. Nakło, ul. Ko ścielna 3. Zło żone z czterech budynków, obszerne gospodarstwo usytuowane naprzeciwko wyj ścia z ko ścioła wymaga generalnego remontu.

Zachowanie tej spójnej kompozycji zagro żone jest z powodu pogarszaj ącego si ę stanu technicznego poszczególnych budynków (całe gospodarstwo nr 3 – budynki mieszkalne i gospodarcze), które ulegaj ą wyburzeniu (nr 13, stodoły w poszczególnych gospodarstwach), a pó źniej zast ępowane s ą budynkami o współczesnej formie, dysharmonizuj ących z otoczeniem. Najcenniejszymi obiektami sakralnymi we wsi s ą: kamienny ko ściół pw. śś . Piotra i Pawła, wzniesiony w stylu neoroma ńskim, o proporcjonalnej bryle i efektownych elewacjach z wapiennych ciosów. Przed wej ściem dobudowana jest arkadowa przybudówka, cało ść znajduje si ę w bardzo dobrym stanie technicznym. Kaplica – dzwonnica pw. NMP, znajduj ąca si ę w przedniej cz ęś ci ul. Ko ścielnej, powstała na przełomie XIX i XX w. Jest to trójkondygnacyjna budowla, o elewacjach kontrastuj ących biel ą tynku i ceglanymi obramieniami poszczególnych płaszczyzn i otworów. Zachowana w dobrym stanie, wymaga bie żą cej piel ęgnacji. Poza ni ą we wsi znajduje si ę tylko niewielka kapliczka słupowa przy ul. Strzeleckiej 80, kapliczka wn ękowa zdobi szczyt domu przy ul. Strzeleckiej 66. Nie zachowała si ę kapliczka przy ul. J. Kani 25. Obiekty słu żą ce wi ększej ilo ści mieszka ńców zazwyczaj wyró żniały si ę spo śród zabudowy rozmiarami i usytuowane były w centralnej cz ęś ci wsi. W Nakle nale ży do nich przede wszystkim szkoła (ul. Strzelecka 49), wzniesiona na pocz ątku XX w., by ć mo że z wykorzystaniem fragmentów poprzedniej, wybudowanej w 1836 r. Jest to budynek wieloczłonowej bryle, z cz ęś ci ą środkow ą zwrócon ą kalenicowo do ul. Wyzwolenia, zamkni ętą prostopadłymi, krótszymi skrzydłami bocznymi, z których południowe ma kształt litery L i reprezentacyjn ą elewacj ą zwrócone jest w kierunku ul. Strzeleckiej. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Nakło, ul. Strzelecka 49, szkoła.

Przy zbiegu ul. Ko ścielnej i ul. Strzeleckiej poło żona jest okazała dawna karczma (nr 37) powstała ok. 1920 r., z dwóch równoległych budynków: zachodniego jednokondygnacyjnego, z wysokimi prostok ątnymi oknami i flankowanym kolumienkami wej ściem w skrajnej osi oraz wschodniego, pełni ącego funkcj ę mieszkaln ą. Budynek przy ul. Strzeleckiej 33, dziesi ęcioosiowy, kalenicowy, z wej ściem w dwuosiowej, zwie ńczonej naczółkiem cz ęś ci środkowej, w bocznej cz ęś ci mie ści funkcje usługowe. Tak jak i poprzedni dom, został zmodernizowany w sposób obni żaj ący jego walory estetyczne i warto ści zabytkowe.

Nakło, ul. Strzelecka 33 Nakło, ul. Strzelecka 37

Budynki mieszkalne o bogato zdobionych elewacjach (najcz ęś ciej szczytowych), usytuowane s ą głównie przy ul. Ko ścielnej (4, 5, 11, 12, 16, 17) oraz ul. Strzeleckiej (25, 52, 66, 86). Wart ochrony układ oraz dekoracj ę elewacj ą posiadaj ą budynki przy ul. Dzier żona 1 (1910), Jakuba Kani 7 i 9 (1874, wyj ątkowa, barwna dekoracja stiukowa). Przy ul. Raszowskiej 2 znajduje si ę b ędący w trakcie remontu budynek z jedyn ą zachowan ą we wsi laub ą oraz murowanym ogrodzeniem z ozdobnymi słupkami. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Nakło, pi ękne ściany szczytowe budynków przy ul. Ko ścielnej 4 i 5.

Murowane z kamienia i cegły murki, z masywnymi słupkami zwie ńczonymi dekoracyjnymi elementami były tradycyjn ą form ą grodzenia posesji. Cz ęś ciowo zachowały si ę m.in. przy ul. Strzeleckiej 15 i 57, stopniowo s ą jednak zast ępowane ró żnorodnymi ogrodzeniami o współczesnych formach.

Nakło, ul. Raszowska 2 i ul. Ko ścielna 2. Zachowane tradycyjne formy ogrodzenia posesji.

5. Przywory

Legendy lokuj ą pocz ątki wsi ok. połowy XII w., najwcze śniejsze wzmianki pochodz ą dopiero w 1531 r. Od 1687 r. nale żała do parafii Groszowice. Istnienie młyna Bistritz, nale żą cego do M. Piechoty, jest po świadczone w dokumentach od 1627 r. W latach 1723-25 wie ś zamieszkiwali wraz z rodzinami – sołtys, 9 kmieci, ogrodnik i 9 chałupników, do młynarza nale żała tak że miejscowa karczma. W 1783 r. Przywory składały si ę zaledwie z 10 domów i szkoły, do 1829 r. trwał szybki rozwój wsi – wówczas istniało ju ż 40 domów. W 1845 r. działały browar, gorzelnia i ku źnia. W 1863 r. wie ś tworzyło 9 gospodarstw, 33 chałupników, 2 dró żników kolejowych, sklep, młyn i stara katolicka szkoła. Na pocz ątku XX w. powstała stacja (kolejowa linia kolejowa Opole – K ędzierzyn-Ko źle przeci ęła Przywory ju ż w 1845 r.) oraz poczta. W 1930 r. we PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

wsi znajdowało si ę około 100 domów, młyn, 3 restauracje, piekarnia, tartak, fabryka proszków do prania, stolarnia, rze źnia, sklep, dwóch kowali i poło żna, a wi ęc miejscowo ść musiała nale żeć do stosunkowo zasobnych.

Przywory, ko ściół parafialny pw. MB Anielskiej, ul. Wiejska 88. Przywory, fragment zabudowy głównej ulicy.

Najstarszymi obiektami we wsi jest figura św. Jana Nepomucena, ufundowana w 1719 r. przez Józefa, hrabiego Tenczyn, kanonika katedralnego wrocławskiego i opolskiego. Jest to pos ąg barokowy, posadowiony na dwustrefowym cokole uj ętym płaskimi spływami w kształcie esownicy. Tak że z XVIII (lub z pocz ątku XIX w.?) pochodzi słupowa kapliczka. Ko ściół parafialny pw. Matki Bo żej Anielskiej powstawał w latach 1922 – 1923, przy du żym wsparciu mieszka ńców. Wymurowany z cegieł i kamienia, z obszern ą naw ą w kształcie prostok ąta i krótkim prezbiterium. Do boków prezbiterium przylegaj ą jednokondygnacyjne przybudówki, a do południowo – zachodniej cz ęś ci nawy – smukła wie ża na planie kwadratu, zwie ńczona cebulowym hełmem. Ko ściół znajduje si ę w bardzo dobrym stanie technicznym.

Przywory, budynek dworca kolejowego, 1912.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Ciekawsz ą architektur ę prezentuje dworzec w Przyworach, oddany do u żytku w 1912 r., a wi ęc w tym roku obchodz ący swe setne urodziny, jeden z najładniejszych dworców w woj. opolskim. Oprócz zgrabnej bryły posiada zachowany bogaty detal architektoniczny – ró żnorodn ą stolark ę okienn ą i drzwiow ą (koniecznie do zachowania!), dekoracyjny szkieletowy szczyt, kamienne obramienia otworów wej ściowych i cokół. Dworzec oraz przyległa do niego ziele ń zasługuj ą na wpis do rejestru zabytków, a wszelkie inicjatywy prowadz ące do przywrócenia mu dawnej świetno ści – na wsparcie.

Przywory, porównanie budynków na fotografiach archiwalnych oraz obecnie. W górnym rz ędzie: restauracja przy ul. Dworcowej 2, w dolnym: szkoła przy ul. Wiejskiej 85

Zabudowa mieszkaniowa wsi rozwijała si ę wzdłu ż głównej, biegn ącej w osi północ – południe ulicy. Wynikało to mi ędzy innymi z ogranicze ń naturalnych – dawnym korytem Odry po stronie zachodniej i technicznych – lini ą kolejow ą po stronie wschodniej. Historyczne budownictwo skupione jest wzdłu ż ul. Wiejskiej, wi ększe fragmenty szczytowej zabudowy znajduj ą si ę od skrzy żowania z ul. Dworcow ą w kierunku południowym oraz do skrzy żowania z ul. Zakładow ą (numery nieparzyste). Przy ul. Wiejskiej 85 znajduje si ę przebudowany budynek szkoły, przy ul. Dworcowej 2 – równie ż zmodernizowana, dawna restauracja „Dworcowa”. Pozostała cz ęść budynków nie reprezentuje jednorodnego typu – wyst ępuj ą zarówno domu usytuowane kalenicowo, ze środkow ą osi ą zaakcentowan ą nadbudówk ą; wzniesione w okresie mi ędzywojennym domy o maksymalnie uproszczonej, zgeometryzowanej formie oraz obiekty współczesnej. Niewielki procent zabudowy stanowi ą obiekty gospodarcze, je śli ju ż - to o niewielkiej kubaturze. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

6. Raszowa

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 16 wrze śnia 1297 r. i dotyczy dziesi ęciny na rzecz nowego ko ścioła w Raszowej. Wg urbarza we wsi w 1618 r. znajdowało si ę 10 kmieci, 2 młynarzy, 5 ogrodników; w 1783 r. – 11 kmieci, 7 zagrodników i 43 chałupników. W 1829 r. zabudow ę wsi tworzyło 60 domów, szkoła oraz młyn wodny. Tradycje szkolnictwa w Raszowej si ęgaj ą 1301 r. i nale żą do najdłu ższych w okolicy. Kolejny ko ściół drewniany został wzniesiony w 1687 r. i spłon ął ju ż w 1781, wówczas wybudowano obecn ą, murowan ą świ ątyni ę. W 1900 r. wie ś posiadała trzy sklepy, cegielni ę, 2 restauracje, skład w ęgla, warsztat krawiecki i ślusarski, 2 rze źnie, młyn i piekarni ę.

Raszowa, ko ściół pw. Opatrzno ści Bo żej oraz budynek przy ul. Nakielskiej 3.

Najwa żniejszym architektonicznie budynkiem we wsi jest usytuowany na wzniesieniu, otoczony murem ko ściół parafialny pw. Opatrzno ści Bo żej. W kierunku południowym od ko ścioła rozpo ściera si ę cmentarz, na nim zabytkowe nagrobki zachowane in situ oraz w niewielkim lapidarium. Spośród zabudowy wyró żniaj ą si ę pełni ący funkcje budynek przy ul. Nakielskiej 1, dawny zajazd przy ul. Ozimskiej 31. Kilka domów posiada dekoracj ę ścian szczytowych w postaci wn ęk w ceglanym obramieniu, krzy ży, dat itp., lub jak dom przy ul. Krótkiej 1 – efektowne kamienne elewacje. Przy ul. Ozimskiej 18 usytuowany jest jeden z nielicznych na terenie gminy budynków z uło żonym z barwnych dachówek ornamentem, zdobi ącym połacie dachu. Niestety dewastacji uległ zespół zabudowa ń mły ńskich poło żonych na zachód od wsi, przy ul. Mły ńskiej.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Raszowa, ul. Ozimska 56 oraz kapliczka przy zbiegu ulic Ozimskiej i Podle śnej.

7. Tarnów Opolski

Wie ś lokowana w 1293 r. W 1783 r. wie ś posiadała katolick ą szkoł ę, 19 kmieci, 13 zagrodników i 16 chałupników. W 1829 r. zabudowa składała si ę 95 domów. Około połowy XIX w. we wsi działali: 1 rymarz, 4 rze źników, bednarz, kołodziej, stolarz, 2 kowali, 5 krawców, 3 szewców a tak że murarze i wypalacze wapna. Po przeprowadzeniu linii kolejowej z przystankiem w Tarnowie Op., rozpocz ęto budow ę nowoczesnych wapienników – w 1900 r. było ich ju ż 7. W 1960 r. wie ś liczyła 2178 mieszka ńców zamieszkuj ących 372 budynki. Wie ś w prezentuje owalnicowy typ układu ruralistycznego, widoczny w planie w przebiegu ulic św. Marcina i ks. Klimasa. Zabudowane nawsie mie ści otoczony murem ko ściół, plac (dawniej zabudowany), remiz ę, szkoł ę, zabudow ę mieszkaln ą i gospodarcz ą oraz stawek. Dalszy rozwój przestrzenny wsi post ępował głównie w kierunku północnym oraz, w mniejszym stopniu, południowym.

Tarnów Opolski, ko ściół parafialny pw. św. Marcina Biskupa. Tarnów Opolski, ul. ks. Klimasa 18. Neogotycka plebania oraz bramka. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Ko ściół parafialny pw. św. Marcina Biskupa wzmiankowany w 1447 r., powstał zapewne w pierwszej połowie XV w., w latach 1653-64 rozbudowany (?). W latach 1913-14 miała miejsce ponowna rozbudowa, z wyburzeniem cz ęś ci starego ko ścioła i wykorzystaniem jego pó źnogotyckiego prezbiterium jako kaplicy bocznej nowego ko ścioła. Dobudowano wówczas czworoboczn ą wie żę zwie ńczon ą hełmem oraz przestrzenn ą naw ę zako ńczon ą prosto zamkni ętym prezbiterium.

Tarnów Opolski, ul. Dworcowa 16, dawny zajazd. Tarnów Opolski, zabudowa ul. św. Marcina.

Wg urbarza strzeleckiego, w 1640 r. trwał ju ż wypał wapna z miejscowych złó ż. W sprawozdaniu urz ędniczym z 1748 r. odnotowano wypał w wielkim piecu tarnowskim, który zawalił si ę pod koniec XVIII w. W latach 1825 i 1845 w okolicach Tarnowa działał 1 dominialny i 3 chłopskie piece, a w 1860 – 10 pieców, pó źniej 16, głównie wzdłu ż granicy z Kamieniem Śląskim. Rozwój wapiennictwa nast ąpił po przeprowadzeniu w 1878 r. linii kolejowej Opole – Bytom i po uzyskaniu w 1893 r. przez tarnowski dworzec funkcji towarowej. W 1882 r. radny Josef Reiss (wła ściciel tzw. willi „Rajsówki”, dawniej „Josefsruh”) kupił kilka działek w Tarnowie, w pobli żu stacji w Kamieniu i wybudował tam piec do wypału wapna. Pod koniec XIX w. w sąsiedztwie dworca powstały trzy kr ęgowe piece do wypału wapna. W 1890 r. firma Ogórek i Sp. wybudowała w Tarnowie i Nakle dwa piece kr ęgowe wraz z poł ączeniem kolejowym. W owym czasie wyburzano piece szybowe, zast ępowane przez nowocze śniejsze – kr ęgowe. W okresie mi ędzywojennym w Tarnowie działały dwa przedsi ębiorstwa zajmuj ące si ę produkcj ą wapna, w nast ępnych latach przekształcane w kolejne spółki i stopniowo modernizowane.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Tarnów Opolski , dekoracyjny detal umieszczany na elewacjach domów: ul. ks. Klimasa 52a, ul. ks. Klimasa 19, ul. Kopernika 19.

Skromn ą pozostało ści ą po działalno ści przemysłowców jest zabudowa „Ogórka” na południowy wschód od Tarnowa, na granicy gmin. Nie zachowały si ę piece do wypału wapna, słabo czytelna jest cała infrastruktura kolejowa i drogowa. Stan techniczny pozostałych budynków, nieco zagubionych w lesie, systematycznie si ę pogarsza.

Tarnów Opolski, widok ku źni przy rozwidleniu ul. św. Marcina i ks. Klimasa. Tarnów Opolski, zabudowa ul. ks. Klimasa 18, 20, 22.

Najlepiej zachowana historyczna zabudowa znajduje si ę wzdłu ż ul. św. Marcina, której pierzeje tworzy regularny ci ąg szczytowo usytuowanych budynków mieszkalnych i gospodarczych. Przy ul. ks. Klimasa 18 znajduje si ę zespół zabudowy plebanii z ko ńca XIX w., w którego skład wchodz ą plebania usytuowana w gł ębi działki, zwrócony dekoracyjnym szczytem w kierunku drogi budynek gospodarczy oraz ceglana bramka. Obiektami szczególnie istotnymi w zabudowie wiejskiej ze wzgl ędu na swoj ą funkcj ę i kubatur ę, a jednocze śnie posiadaj ące warto ść zabytkow ą s ą ob. przedszkole przy ul. ks. Klimasa 15 (trzy południowe osie – dobudowane) , przy ul. Dworcowej – dworzec kolejowy, przy ul. Dworcowej 9 – dawny budynek kierownictwa tarnowskich zakładów wapienniczych (obecnie z niewła ściwie dobran ą stolark ą okienn ą oraz pokryciem dachowym), przy ul. Dworcowej 2 – zajazd z pocz ątku XX w. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Tarnów Opolski, widok od strony stawu w kierunku kościoła: na fotografii archiwalnej i współcze śnie.

Ochron ą powinny by ć obj ęte tak że budynki tworz ące charakterystyczne dla wsi widoki, np. od strony torów kolejowych w kierunku ko ścioła: zaokr ąglony mur ogrodzenia, ku źnia z charakterystycznym oknem, dalej sylweta domu przy ul. Klimasa 3; widok od strony ul. św. Marcina na staw, zabudowania gospodarstwa nr 2, wie żę i neobarokowy szczyt ko ścioła. W widokach wsi z zewn ątrz zachowana powinna by ć rola ko ścioła jako dominanty.

8. Walidrogi

Wie ś zało żona, tak jak Miedziana, w 1773 r. w ramach akcji kolonizacyjnej. Budow ę domów zako ńczono w tym samym 1773 r., budynki gospodarcze ko ńczono do 1778 r. Na miejsce przybyli koloni ści z Karniowa, Czech, Moraw i Norymbergii, w śród nich – kowal. W 1783 r. 20 budynków zamieszkiwało 112 mieszka ńców, a liczba ta stopniowo ulegała zwi ększeniu. W 1824 r. powstała szkoła.

Wal idrogi, restauracja przy ul. Opolskiej 48 oraz ku źnia przy ul. Opolskiej 86.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Zabudowa wsi ci ągnie po północnej stronie głównej ulicy, w południowej znalazła si ę kaplica ewangelicka oraz murowana z nietynkowanej cegły szkoła. Budynki mieszkalnie pierwotnie usytuowane były kalenicowo, w do ść du żych odst ępach i kryte były gontem. Poza nimi na działce znajdowała si ę zazwyczaj stodoła. W północnej cz ęś ci wsi znajdowała si ę le śniczówka, w pó źniejszych latach powstała restauracja – zajazd. Obecnie historyczna zabudowa zachowała si ę w niewielkim stopniu, s ą to m.in. budynki przy ul. Opolskiej 68 (budynek gospodarczy z krzy żykowym ornamentem na połaciach dachowych), Opolskiej 80, Opolskiej 86 (budynek gospodarczy oraz ku źnia).

Walidrogi, ko ściół pw. św. Krzysztofa oraz budynek przy ul. Opolskiej 68.

Wybudowany w pocz ątku XX w. jako kaplica ko ściół pw. św. Krzysztofa jest niewielk ą budowl ą, wzniesion ą na rzucie prostok ąta (nawa) z przyległa półokr ągł ą absyd ą. W ścianach nawy znajduj ą si ę triforia; otwory okienne zamkni ęte s ą łukiem pełnym. Biegn ąca wzdłu ż wsi droga krajowa wpłyn ęła negatywnie na układ ruralistyczny.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

6.2. Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony

6.2.1. Zabytki wpisane do rejestru zabytków nieruchomych

Na terenie gminy Tarnów Opolski znajduj ą si ę 2 zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków.

NUMER LP. MIEJSCOWO ŚĆ OBIEKT I O BECNY ADRES REJESTRU ko ściół parafialny pw. Opatrzno ści 1130/66 1. Raszowa Bo żej, 1791, 1938 z 9.02.1966 ko ściół parafialny pw. św. Marcina, 1989/73 2. Tarnów Opolski (XV), 1853-1864, 1913 z 15.01.1973

Tarnów Opolski, ko ściół parafialny z kaplic ą – kostnic ą oraz murowanym ogrodzeniem.

Tarnów Opolski. Ko ściół parafialny pw. św. Marcina Biskupa wzmiankowany w 1447 r., powstał zapewne w pierwszej połowie XV w., w latach 1653-64 rozbudowany (?). W latach 1913-14 miała miejsce ponowna rozbudowa, z wyburzeniem cz ęś ci starego ko ścioła i wykorzystaniem jego pó źnogotyckiego prezbiterium jako kaplicy bocznej nowego ko ścioła. Przed przebudow ą był to ko ściół niewielkich rozmiarów, orientowany, z krótk ą, prostok ątn ą naw ą przykryt ą stromym dwuspadowym dachem. Wzdłu ż kraw ędzi obu szczytów nawy ci ągn ęły si ę wysokie sterczyny. Do południowej ściany nawy dostawiona była niewielka kruchta mieszcz ąca prostok ątne wej ście, po jej bokach znajdowały si ę okna zamkni ęte łukiem pełnym (tak jak i obecnie prezbiterium). Ko ściół nie posiadał wie ży, przy zachodniej elewacji znajdowały si ę proste szkarpy. Kamienne prezbiterium (ob. kaplica) zło żone jest z dwóch prz ęseł, zamkni ęte trójbocznie oraz przekryte sklepieniem krzy żowo – PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

żebrowym. T ęcza zamkni ęta była łukiem ostrym. Niewielkie fragmenty murów starego ko ścioła zachowały si ę by ć mo że tak że po stronie południowej, przy obecnym głównym wej ściu. W 1913 r. ko ściół rozbudowano w kierunku północnym o trójnawowy korpus zako ńczony prostok ątnym prezbiterium, z dobudowan ą do jego wschodniego boku zakrysti ą. Mniej wi ęcej w miejscu pierwotnego zako ńczenia ko ścioła dostawiono czterokondygnacyjn ą wie żę na rzucie zbli żonym do kwadratu, zwie ńczon ą cebulowym hełmem z latarni ą. Nowa świ ątynia otrzymała neobarokowy wystrój elewacji, szczególnie widoczny na fasadzie, zwie ńczonej naczółkiem z wolutowymi spływami po bokach. Wokół ko ścioła ci ągnie si ę kamienny mur, w którym znajduj ą si ę dwa wej ścia - północnym w kształcie zamkni ętej półkoli ście bramki nakrytej daszkiem, południowe – uj ęte kwadratowymi słupkami zako ńczonymi kulami (pierwotnie po tej stronie tak że znajdowała si ę zamkni ęta łukiem bramka). W cz ęś ci południowo wschodniej zlokalizowana kaplica- kostnica z przełomu XVIII i XIX w., wzniesiona na rzucie kwadratu i kryta namiotowym daszkiem. Ko ściół oraz jego otoczenie znajduj ą si ę w dobrym stanie technicznym. Konieczne jest zamontowanie w ko ściele odpowiedniej instalacji antywłamaniowej.

Raszowa, ko ściół parafialny pw. Opatrzno ści Bo żej. Sylweta ko ścioła od strony południowej oraz wie ża z głównym wej ściem w przyziemiu.

Obecny ko ściół parafialny w Raszowej został wzniesiony w 1791 r., w 1938 r. rozbudowano go o obecn ą południow ą naw ę oraz zakrysti ę. Główna nawa ko ścioła wzniesiona jest na planie prostok ąta, z przyległ ą drug ą naw ą. Prezbiterium tak że jest prostok ątne, o zaokr ąglonych wschodnich naro żnikach, star ą zakrysti ą przylegaj ącą do niego od strony wschodniej i now ą – od strony południowej. Czworoboczna wie ża wtopiona jest w dolnej cz ęś ci w korpus ko ścioła, wy żej poł ączona z elewacj ą nawy spływami wolutowymi. Okna i otwory drzwiowe w elewacjach uj ęte w opaski stiukowe, cokół ko ścioła wykonany z nietynkowanego kamienia. Ko ściół jest w dobrym stanie technicznym. Renowacji wymaga mur otaczaj ący wzniesienie z budynkiem. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

6.2.2. Zabytki wpisane do rejestru zabytków ruchomych

Na terenie gminy Tarnów Opolski znajduj ą si ę 2 zespoły zabytków ruchomych (wyposa żenia ko ściołów) oraz 2 obiekty obj ęte indywidualn ą ochron ą w postaci wpisu do rejestru zabytków.

LP. MIEJSCOWO ŚĆ OBIEKT NUMER REJESTRU

kapliczka słupowa, ul. Odrza ńska Ks.B.t.VI-963/97 1. Kąty Opolskie i Szeroka z 19.11.1997 r . rze źba św. Jana Nepomucena Ks.B.t.I-187/59 2. Przywory z 29.11.1959 r. wyposa żenie ko ścioła parafialnego Ks.B.t.IV-695/1-15/77 3. Raszowa pw. Opatrzno ści Bo żej z 14.10.1977 r. wyposa żenie ko ścioła parafialnego Ks.B.t.IV-679/1-20/77 4. Tarnów Opolski pw. św. Marcina z 03.05.1977 r.

• kapliczka słupowa w K ątach Opolskich – poło żona w okolicy budynku przy ul. Odrza ńskiej 19. Murowana z cegły, obecnie nietynkowana. W dolnej kondygnacji posiada dwie szkarpy o łukowym kształcie. W górnej kondygnacji znajduje si ę figura NMP oraz trzy zamkni ęte łukiem ostrym otwory okienne. Cało ść zwie ńczona czterema trójk ątnymi szczycikami. • rze źba św. Jana Nepomucena w Przyworach – kamienna, barokowa rze źba z 1719 r. ustawiona na dwustrefowym cokole, uj ętym płaskimi esownicowymi spływami z kampanul ą. Figura świ ętego ufundowana przez Josepha, hrabiego na Tenczynie, kanonika katedralnego wrocławskiego i opolskiego.

Tarnów Opolski, wyposa żenie kaplicy bocznej w ko ściele parafialnym. Przywory, rze źba św. Jana Nepomucena. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

• wyposa żenie ko ścioła par. pw. Opatrzno ści Bo żej w Raszowej – wystrój wn ętrza ko ścioła jednolity, rokokowo-klasycystyczny, z ko ńca XVIII w. W skład zabytkowego wyposa żenia wchodzi: − ołtarz główny, z drewnianymi rze źbami ŚŚ . Piotra i Pawła − dwa ołtarze boczne, w tym jeden z pó źnorenesansowym retabulum, 1. poł. XVII w.; − ambona z płaskorze źbionymi personifikacjami cnót Wiary, Nadziei i Miłości na parapecie oraz baldachimem zwie ńczonym Dekalogiem, − chrzcielnica, klasycystyczna (uszkodzona na strychu), − prospekt organowy o dekoracji grzebykowej, kratownicowej oraz wst ęgami i wazonami, − krucyfiks ludowy, z ok. poł. XIX w., uszkodzony, − monstrancja rokokowa z 3 ćw. XVIII w. z Arma Christi i popiersiem Boga Ojca, − lichtarz na paschał barokowy z XVIII w., − siedem lichtarzy cynowych, pó źnobarokowych, z k. XVIII w., − dzwon odlany w 1781 r. z fryzem ro ślinnym i plakietk ą z postaci ą podtrzymuj ącą krzy ż i klepsydr ę.

• wyposa żenie ko ścioła par. pw. św. Marcina w Tarnowie Opolskim – elementy wyposa żenia cz ęś ciowo pochodz ą z dawnego ko ścioła: − ołtarz barokowy z 3 ćw. XVII w. (odnowiony w 1858 r.), w dawnym prezbiterium, z dekoracj ą chrz ąstkow ą i rze źbami ŚŚ . Michała, Józefa, Jadwigi oraz Piotr i Pawła – w ołtarzu obrazy św. Jana Chrzciciela i św. Marcina bpa, zapewne z czasów renowacji (1858 r.) − ambona barokowa z 3 ćw. XVII w., z dekoracj ą chrz ąstkow ą, z malowanymi postaciami ewangelistów na parapecie i rze źbą Chrystusa Dobrego Pasterza na baldachimie, − chrzcielnica rokokowa z 2. poł. XVIII w. − konfesjonał z ok. poł. XVIII w., z rze źbą św. Jana Nepomucena w zwie ńczeniu, − obrazy: św. Walentego (barokowy z XVIII w.), św. Anny nauczaj ącej Mari ę (barokowy z XVIII w.), św. Jana Nepomucena (z ok. poł. XIX w.) − rze źby: św. Anny Samotrze ć (pó źnogotycka z pocz. XVI w.), św. Mikołaja (barokowa z XVII/XVIII w.), Grupa Ukrzy żowania (barokowa z XVII/XVIII w.), − dwa lichtarze cynowe z XVIII w., − paj ąk mosi ęż ny z ok. poł. XIX w.

Ponadto zabytki ruchome, materialne ślady przeszło ści – głównie dawne wyposa żenie domów, warsztatów, pami ątki po przodkach – gromadzone i otaczane opiek ą s ą w dwóch instytucjach. Prowadzone przez lokalnych pasjonatów i animatorów kultury wypełniaj ą luk ę wobec braku profesjonalnych instytucji muzealnych w Gminie. Wszystkie te pami ątki maj ą wielkie znaczenie dla miejscowej społeczno ści i całej PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

gminy, w procesie poznawania historii i dziedzictwa kulturowego dawnych mieszka ńców.

• Izba Tradycji w Kosorowicach – zało żona w 1989 r. • Muzeum Wiejskie w Raszowej – otwarte 30 pa ździernika 2008 r.

Izba Tradycji w Kosorowicach ( źródło: www.syronie.pl ) Muzeum Wiejskie w Raszowej ( źródło: www.gbp-tarnowopolski.wbp.opole.pl )

Przykładem ekspozycji zabytku ruchomego na terenie gminy jest dawna sikawka konna, dzi ś stoj ąca przy remizie OSP w Raszowej – zachowana w bardzo dobrym stanie.

6.2.3. Zabytki uwzgl ędnione w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego

Wi ększo ść obszaru gminy Tarnów Opolski posiada opracowane i uchwalone miejscowe plan zagospodarowania przestrzennego. S ą to akty prawa miejscowego zawieraj ące szczegółowe zapisy wynikaj ące równie ż z potrzeb ochrony dziedzictwa kulturowego, zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Ustalenia dotycz ą przede wszystkim zabytkowych obszarów i obiektów wpisanych do rejestru zabytków, uj ętych w gminnej ewidencji zabytków (dawniej w ewidencji WKZ) a tak że stanowisk archeologicznych. W zakresie ochrony konserwatorskiej obiektów uj ętych w gminnej ewidencji zabytków miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zazwyczaj obliguj ą do zachowanie niezmienionej bryły obiektu, geometrii dachu, zachowania podziałów elewacji oraz form stolarki okiennej, drzwiowej oraz detalu architektonicznego. Prace PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

projektowe, remontowe oraz zamiar rozbudowy i przebudowy tych obiektów podlegaj ą opiniowaniu przez Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W miejscowych planach ustanowione zostały również strefy ochrony konserwatorskiej, które nakazuj ą uzgadnianie z OWKZ projektów budowlanych w zakresie budowy nowych obiektów, zmiany traktów ulicznych, zmiany bryły budynku. Dla poszczególnych miejscowo ści zostały utworzone ponadto dodatkowe formy ochrony zabytków: • Tarnów Opolski – strefa ochrony konserwatorskiej obszaru układu ruralistycznego 2 – osady ukształtowanej historycznie (ochronie podlegaj ą zachowane elementy dawnego układu z uwzgl ędnieniem zasad zagospodarowania terenu i kształtowania zabudowy); • Kąty Opolskie – strefa ochrony konserwatorskiej obszaru zabytkowego układu ruralistycznego – osady ukształtowanej historycznie (od lokacji z ko ńca XIII w. do ko ńca XVIII w. i pocz ątku XX w.) (ochronie podlegaj ą zachowane elementy dawnego układu z uwzgl ędnieniem zasad zagospodarowania terenu i kształtowania zabudowy); • Kosorowice – strefa ochrony konserwatorskiej obszaru zabytkowego układu ruralistycznego w orientacyjnych granicach (ochronie podlegaj ą zachowane elementy dawnego układu z uwzgl ędnieniem zasad zagospodarowania terenu i kształtowania zabudowy); – ochrona konserwatorska sylwety wsi Kosorowice. • Przywory – strefa „B” ochrony konserwatorskiej (ochronie podlegaj ą zasadnicze elementy historycznego rozplanowania, w tym przede wszystkim układ dróg, podział i sposób zagospodarowania działek. Wymienione s ą te ż szczegółowe kierunki działalno ści konserwatorskiej) – strefa „K” ochrony krajobrazu, obejmuj ąca obszar stanowi ący zabezpieczenie wła ściwego eksponowania zespołów obiektów zabytkowych, natomiast zasi ęg strefy „K” pokrywa si ę z zasi ęgiem strefy „B” ochrony konserwatorskiej. • Nakło – strefa „B” ochrony konserwatorskiej układu przestrzennego najstarszej zabudowy wsi Nakło (m.p.z.p. szczegółowo wymienia nakazy obowi ązuj ące w strefie ochrony). • Miedziana – strefa „B” ochrony konserwatorskiej (ochronie podlega historyczny układu przestrzennego, zasadnicze jego elementy, m.p.z.p. wymienia równie ż obowi ązki wzgl ędem dostosowania nowej zabudowy). Postuluje si ę by w przypadki opracowywania zmian do m.p.z.p. zweryfikowa ć obiekty widniej ące w gminnej ewidencji zabytków, a tak że zweryfikowa ć dane adresowe. W perspektywie kilku lat nale żałoby równie ż ujednolici ć form ę zapisów odnosz ących si ę do stref ochrony konserwatorskiej.

2 Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego podaj ą okre ślenia („układ urbanistyczny”) odno śnie układów przestrzennych dla wsi Tarnów Opolski, K ąty Opolskie i Kosorowice. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

6.2.4. Stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytków archeologicznych

Na terenie gminy Tarnów Opolski 6 stanowisk jest wpisanych do rejestru zabytków archeologicznych, kolejne 60 stanowisk archeologicznych znajduje si ę w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu. Obszary te podlegaj ą ochronie konserwatorskiej i prawnej zgodnie z Ustaw ą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wszystkie prace planowane w obr ębie stanowisk archeologicznych i ich s ąsiedztwie mo żna prowadzi ć po uzyskaniu pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Naruszenie stanowiska archeologicznego jest mo żliwe tylko po wcze śniejszym przebadaniu go na koszt inwestora, po uprzednim uzyskaniu pozwolenia OWKZ. Nawarstwienia kulturowe i przedmioty o cechach zabytku (znaleziska archeologiczne) odkryte w trakcie robót ziemnych podlegaj ą ochronie na mocy przepisów szczególnych – w razie ich odkrycia nale ży wstrzyma ć roboty mog ące je uszkodzi ć oraz niezwłocznie zawiadomi ć Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków lub Wójta Gminy Tarnów Opolski

Kosorowice, widok stanowiska archeologicznego nr 8. W miejscu tym zachowane s ą ślady osadnictwa sprzed około 1700 lat oraz z XIII- XIV w. Pozbawione wymiernej warto ści materialnej fragmenty glinianych naczy ń itp. przynosz ą wiele informacji o historii okolicy dzisiejszych Kosorowic

Kąty Opolskie, widok stanowiska archeologicznego nr 8. W latach siedemdziesi ątych w tej okolicy, na terenie piaskowni odnaleziono pozostało ści pieca do wytopu żelaza sprzed ok. 1800 lat.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Zestawienie stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków województwa opolskiego.

NR TYP NR LP. MIEJSCOWO ŚĆ NR. DZIAŁKI CHRONOLOGIA STAN. STANOWISKA REJESTRU

1. Kosorowice pradzieje i kultura przeworska (okres wpływów 8 450-454 osada A-748/87 rzymskich), średniowiec ze XIII-XIV w.

2. Kosorowice 699-713 oraz kultura łu życka (V okres 12 Tarnów Op. 2, 5, osada, punkt epoki br ązu / halsztat); A-877/90 6, 9, 10, 13, 14, osadniczy pó źne średniowiecze 17 3. Kosorowice pradzieje i kultura 17 1069 osada przeworska (pó źny okres A-875/90 rzymski), pó źne średniowiecze

4. Kąty 577/107, punkt osadniczy pradzieje, Opolskie 8 1173/107, i osada kultura przeworska (okres A-366/73 852/107, 374/107 produkcyjna wpływów rzymskich)

5. Miedziana 193/11 -196/11, 3 osada kultura przeworska (faza D) A-749/87 77/6, 78/6, 80/6 średniowiecze 6. Raszowa kultura przeworska (okres 73, 276/123, 12 osada wpływów rzymskich), A-685/86 277/123, 278/123 pó źne średniowiecze

List ę stanowisk archeologicznych uj ętych w ewidencji WKZ w Opolu, a tak że ich lokalizacj ę, typ oraz chronologi ę zawiera zał ącznik nr 3 . Zgodnie z zawartymi w nim informacjami ilo ść stanowisk w poszczególnych miejscowo ściach kształtuje si ę nast ępuj ąco:

Nazwa miejscowo ści Ilo ść stanowisk Nazwa miejscowo ści Ilo ść stanowisk Tarnów Opolski 24 Miedziana 6 Kąty Opolskie 7 Nakło 4 Kosorowice 14 Raszowa 10 Walidrogi 1 - -

Wi ększo ść stanowisk stanowi ą punkty i ślady osadnicze, pochodz ące z kolejnych faz zasiedlenia terenu i o du żej rozpi ęto ści w chronologii - najstarsze z nich si ęgaj ą epoki kamienia i neolitu, bardziej współczesne pochodz ą z pó źnego średniowiecza, z XV w. Rzadziej wyst ępuj ą cmentarzyska (na terenie gminy pochodz ące głównie z okresu rzymskiego) oraz osady, w tym jedna produkcyjna. Dalsze informacje dotycz ące stanowisk (m.in. o wynikach bada ń weryfikacyjnych, okoliczno ściach odkrycia i losach zabytku) znajduj ą si ę na Kartach Ewidencji Stanowisk Archeologicznych, wykonanych dla ka żdego ze stanowisk i przechowywanych w archiwum WKZ w Opolu. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

6.3. Zabytki uj ęte w Gminnej Ewidencji Zabytków (GEZ)

Gmina Tarnów Opolski posiada Ewidencj ę Zabytków, w której znajduje si ę 80 obiektów 3. Dodatkowych 119 obiektów proponowanych jest do uj ęcia Ewidencji (stan na 2012 r.) w dogodnym dla Gminy terminie. (zał. nr 2) GEZ stanowi podstaw ę do sporz ądzanie niniejszego Programu oraz do ustalania zapisów w Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz form ochrony zabytków w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Nie jest to dokument zamkni ęty i powinien podlega ć okresowej aktualizacji, polegaj ącej m.in. na uzupełnianiu jej o kolejne budynki oraz na wykre śleniu z Ewidencji obiektów nieistniej ących, zdegradowanych oraz gruntownie przebudowanych (zmiana bryły budynku, układu i wielko ści otworów okiennych, skucie wystroju elewacji itp.). Po nowelizacji ustawy o ochronie zabytków w 2010 r. zmienił si ę charakter prawny Gminnej Ewidencja Zabytków, z materiału wył ącznie informacyjno- dokumentacyjnego na materiał stanowi ący podstaw ę ochrony zabytków w ustawowych jej formach. Ewidencja powinna uwzgl ędnia ć zabytki wpisane do rejestru, uj ęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz inne zabytki nieruchome wyznaczone przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do uj ęcia w wojewódzkiej ewidencji zabytków. Zmiany w Gminnej Ewidencji Zabytków nie powoduj ą niewa żno ści ustale ń studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz gminnego programu opieki nad zabytkami. Przy obiektach uj ętych w ewidencji zabytków oraz posiadaj ących zapisy w m.p.z.p. ochronie zazwyczaj podlega forma architektoniczna obiektu (gabaryty wysoko ściowe, forma dachu i rodzaj pokrycia, kompozycja i wystrój elewacji, forma stolarki okiennej i drzwiowej). Wykaz zabytków uj ętych w gminnej ewidencji zabytków (stan na grudzie ń 2012 r.) zamieszczony jest w Zał ączniku nr 1 do Programu .. Obiekty proponowane do uj ęcia w Gminnej Ewidencji Zabytków przedstawiono w zał ączniku nr 2.

3 Obiekt przy ul. Marcina 9 w Tarnowie Opolskim nie istnieje. Budynek przy ul. Koraszewskiego 2 w Tarnowie Opolskim znajduje się w stanie ruiny. Dom przy ul. Strzeleckiej 76 w Nakle nie istnieje. Pozostałe budynki znajdujące się w dotychczasowej gminnej ewidencji zabytków zachowały wartości dla których zostały w niej ujęte. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

7. Analiza szans i zagro żeń dla środowiska kulturowego gminy Tarnów Opolski

W celu okre ślenia priorytetów i kierunków działa ń Programu Opieki nad Zabytkami oraz mo żliwo ści w zakresie ochrony zabytków gminy Tarnów Opolski opracowano analiz ę SWOT ( Strenghts, Weaknesses, Opportunities, Threats). Okre ślono w niej słabe i mocne strony (czynniki wewn ętrzne) oraz szanse i zagro żenia (czynniki zewn ętrzne) maj ące realny wpływ na stan dziedzictwa kulturowego gminy i perspektywy jego ochrony. Pod uwag ę wzi ęto czynniki oddziałuj ące nie tylko na same zabytki i ich bezpo średnie otoczenia, ale te ż na promocj ę gminy, turystyk ę, przyrod ę.

MOCNE STRONY ŚRODOWISKA KULTURO WEGO

• zachowany w znacznym stopniu historyczny układ wsi oraz tradycyjny układ gospodarstwa; • dbało ść mieszka ńców o wygl ąd swoich miejscowo ści, porz ądek i estetyk ę domów i obej ść ; • wysokie walory środowiska przyrodniczego (zasoby le śne, bogactwo zwierzyny łownej, runa le śnego, zbiorniki wodne, rzeki); • du że kompleksy le śne o walorach turystycznych (43,4% powierzchni); • silne poczucie to żsamo ści kulturowej w śród mieszka ńców, wysoka świadomo ść lokalnej historii, tradycji i obrz ędów; • aktywna działalno ść instytucji kulturalnych na terenie gminy (Gminny Ośrodek Kultury, świetlice, izby regionalne) oraz organizacji pozarz ądowych; • atrakcyjne tereny do uprawiania agroturystyki; • korzystne poło żenie komunikacyjne, (droga krajowa E 40, wojewódzka nr 423; dwie linie kolejowe, spławna Odra, blisko ść do autostrady A4);

SŁABE STRONY ŚRODOWISKA KULTUROWEGO

• znikoma ilo ść zabytków o wybitnych warto ściach historycznych i artystycznych – zabytki o znaczeniu lokalnym; • brak nagród i wyró żnie ń w konkursie „Pi ękna Wie ś Opolska” (jedynie uczestnictwo K ąty Opolskie – 2001, i Kosorowice – 2009); • nieład przestrzenny i architektoniczny w niektórych miejscowo ściach; • niekontrolowane „rozlewanie si ę” miejscowo ści, rozproszenie osadnictwa; • słabo rozwini ęta infrastruktura turystyczna – brak oznakowania atrakcji turystycznych; • niewystarczaj ąca promocja regionu i informacja turystyczna; • migracja młodszych pokole ń i zwi ązane z tym zatracanie wi ęzi z regionem; • okresowe powodzie i podtopienia; • ogólny niski poziom edukacji ekologicznej i kulturalnej; PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

• du że nat ęż enie ruchu, szczególnie samochodów ci ęż arowych, hałas, zanieczyszczenie powietrza; • niewystarczaj ąca ilo ść ście żek rowerowych;

SZANSE DLA OCHRONY ZABYTKÓ W

• uwzgl ędnienie w wi ększym stopniu zagadnie ń z zakresu ochrony zabytków w programach rozwojowych gminy, w planowaniu przestrzennym oraz turystyce; • powi ększenie listy zabytków wpisanych do rejestru; • opracowanie „produktu turystycznego” Gminy – wykorzystanie posiadanych walorów przyrodniczo-krajobrazowych i zasobów zabytkowych dla rozwoju edukacji, rekreacji, turystyki (w tym agroturystyki) oraz budownictwa letniskowego; • maksymalne korzystanie z wszelkich programów pomocowych, finansuj ących remonty i adaptacje obiektów zabytkowych oraz rozwój turystyki; • zwi ększanie poziomu edukacji i świadomo ści kulturalnej poprzez wydawane informatorów, folderów, publikacji oraz przeprowadzanie lekcji muzealnych; • oznakowanie tras turystycznych pod k ątem zabytków i atrakcji turystycznych; • wzrost aktywno ści społecznej (np. rozwój instytucji pozarz ądowych); • promocja gminy poprzez zespoły artystyczne w kraju i za granic ą; • budowa ście żek rowerowych realizowane dzi ęki ponadgminnym inicjatywom;

ZAGRO ŻENIA DLA OCHRONY ZABYTKÓW

• post ępuj ąca urbanizacja i modernizacja wsi, prowadzona bez poszanowania zabytkowej substancji; • wzrost liczby opuszczonych i niezamieszkałych obiektów zabytkowych i gospodarstw, cz ęsto z nieuregulowanym statusem prawnym; • odchodzenie od miejscowej tradycji w budownictwie przy budynkach nowopowstałych lub modernizowanych; • brak profesjonalnej i ci ągłej informacji o zabytkach oraz dostatecznego oznakowania zabytków; • odpływ ludno ści, szczególnie młodzie ży; • negatywne nastawienie cz ęś ci wła ścicieli zabytków do ich ochrony, postrzeganej nie jako szansa zachowania wspólnego dziedzictwa, a źródło represji i ogranicze ń; • malej ące pa ństwowe oraz samorz ądowe nakłady finansowe przewidziane na ochron ę zabytków oraz działalno ść kulturaln ą; • naturalny proces niszczenie zabytków; • zwi ększenie zanieczyszczanie powietrza wskutek zwi ększania si ę uci ąż liwego transportu samochodowego i ogólnej liczby samochodów; • wzrost zanieczyszczenia Odry i problem zabezpieczenia przeciwpowodziowego.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

8. Zało żenia programowe

8.1. Priorytety i główne kierunki działa ń Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Tarnów Opolski

Polityka Gminy w zakresie ochrony zabytków w perspektywie długofalowej powinna by ć przede wszystkim nakierowana z jednej strony na zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, jego ochron ę przed degradacj ą, systematyczn ą popraw ę stanu technicznego (remonty, odbudowy, adaptacje i rewitalizacje), a z drugiej na wielotorow ą edukacj ę kulturaln ą, która jest kluczem do ogólnej poprawy sytuacji w przestrzeni publicznej. Pełna realizacja celu nadrz ędnego uzale żniona jest z jednej strony od czynników zewn ętrznych (polityki pa ństwa, sytuacji gospodarczej, uwarunkowa ń prawnych), z drugiej za ś od planowych i konsekwentnych działa ń samorz ądu lokalnego w zakresie ochrony zabytków i wł ączenia tej problematyki do systemu zada ń strategicznych gminy, promocji oraz wykorzystania zabytków w rozwoju turystki i gospodarki. Priorytety, kierunki działa ń i zadania sformułowane w Programie Opieki nad Zabytkami Gminy Tarnów Opolski zostały wytyczone w oparciu o trzy filary: zarz ądzania zabytkami, ochrony krajobrazu kulturowego oraz edukacji i promocja , które na ka żdym etapie realizacji Programu musz ą si ę dopełnia ć i uzupełnia ć:

PRIORYTET 1 – OCHRONA I ZARZ ĄDZANIE DZIEDZICTWEM KULTUROWYM

KIERUNKI DZIAŁA Ń:

• Zahamowanie procesu degradacji lokalnych zabytków • Poprawa stanu zachowania krajobrazu kulturowego terenów wiejskich • Ochrona dziedzictwa archeologicznego

PRIORYTET 2 – KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU KULTUROWEGO

KIERUNKI DZIAŁA Ń:

• Podnoszenie rangi obiektów i zespołów zabytkowych • Ochrona zabytkowych układów ruralistycznych w poł ączeniu z ochron ą przyrody • Stymulowanie rozwoju gospodarki i turystyki z wykorzystaniem zasobów dziedzictwa kulturowego

PRIORYTET 3 – EDUKACJA HISTORYCZNA I PROMOCJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

KIERUNKI DZIAŁA Ń:

• Podnoszenie poziomu edukacji i wiedzy nt. historii i lokalnego dziedzictwa kulturowego • Promocja lokalnych walorów zabytkowych, turystycznych i przyrodniczych • Działania zwi ększaj ące atrakcyjno ść zabytków na potrzeby społeczne, turystyczne i edukacyjne

Nakło, fragmenty zabudowy ul. Ko ścielnej

8.2. Zadania programu w perspektywie długo- i krótkoterminowej 8.2.1. Priorytet 1 – Ochrona i zarz ądzanie dziedzictwem kulturowym

Zadania w perspektywie długoterminowej • planowe i systematyczne realizowanie zada ń samorz ądu w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; • monitoring realizacji Programu ; • nadzór nad rewitalizacj ą terenów wiejskich; • obj ęcie ochron ą konserwatorsk ą w MPZP wszystkich obiektów uj ętych w GEZ; • kontrola i administracyjne egzekwowanie zapisów zawartych w MPZP; • utrzymywanie w dobrym stanie, prowadzenie robót budowlanych i prac konserwatorskich w obiektach zabytkowych nale żą cych (w cało ści lub tylko w cz ęś ci) do Gminy Tarnów Opolski; • ści ślejsza współpraca z OWKZ oraz innymi jednostkami samorz ądu terytorialnego w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego; • podejmowanie działa ń umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami, szkolenie rzemie ślników reprezentuj ących tzw. „gin ące zawody”; • tworzenie lokalnych izb o charakterze muzealnym i promocja ju ż istniej ących; • ochrona dziedzictwa archeologicznego w ścisłym poł ączeniu z ochron ą środowiska kulturowego i przyrodniczego; PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Zadania w perspektywie krótkoterminowej • uchwalenie trybu i zasad udzielania dotacji do prac konserwatorskich; • coroczne rezerwowanie środków w bud żecie gminnym przeznaczonych na dofinansowania prac konserwatorskich i remontów dla wła ścicieli zabytków; • rozpocz ęcie wspierania finansowego prac konserwatorskich i robót budowlanych przy zabytkach w formie przyznawanych dotacji z budżetu Gminy; • wzmo żenie prac renowacyjnych przy budynkach komunalnych; • systematyczne prowadzenie i aktualizacja Gminnej Ewidencji Zabytków wraz z kartami zabytków – wspólnie z wojewódzkim konserwatorem zabytków; • nadzorowanie prac przy obiektach wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków, ze szczególnym naciskiem na zachowanie bryły i historycznej elewacji; • szkolenie pracowników Urz ędu Gminy odpowiedzialnych za ochron ę zabytków oraz za zagospodarowanie przestrzenne; • promowanie i nagradzanie „dobrych praktyk” konserwatorskich przy obiektach będących własno ści ą prywatn ą; • pokazywanie udanych realizacji, informowanie o mo żliwo ściach pozyskania środków finansowych; • monta ż zabezpiecze ń antypo żarowych i antywłamaniowych ko ściołów z terenu gminy; • uzupełnianie dokumentacji konserwatorskiej – kart ewidencyjnych zabytków ruchomych i nieruchomych, • proponuje si ę rozpocz ąć prace nad wpisaniem do rejestru zabytków nast ępuj ących obiektów: ° ko ścioła parafialnego pw. ŚŚ . Piotra i Pawła w Nakle, wraz z wyposa żeniem, ° ko ścioła parafialnego pw. Naj świ ętszego Serca Pana Jezusa w K ątach Opolskich, wraz z wyposa żeniem i otoczeniem (1926-1927), ° kaplicy-dzwonnicy przy ul. Odrza ńskiej 5 w K ątach Opolskich (1737 r.), ° kaplicy – dzwonnicy przy ul. Opolskiej 71 w Kosorowicach (XVIII w.), ° kaplicy – dzwonnicy przy ul. Wiejskiej w Miedzianej (XVIII w.), ° kaplicy – dzwonnicy przy ul. Ko ścielnej w Nakle (k. XIX w.), ° dworca kolejowego w Przyworach (1912);

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Nakło, ko ściół parafialny oraz kaplica – dzwonnica na pocz ątku ul. Ko ścielnej. • dbało ść o zachowanie linii zabudowy, niezale żnie od ochrony pojedynczych, najcenniejszych budynków, d ąż enie do utrzymania układu przestrzennego wsi, a wi ęc skali zabudowy, układu budynków, wyeksponowanie istotniejszych budynków u żyteczno ści publicznej (szkoły, remizy, gospody, itp.) i charakterystycznych dla miejscowo ści, jako elementów wyró żniaj ących wie ś spo śród innych osad i nadaj ących jej niepowtarzalny charakter; • zachowanie najcenniejszych kompozycji i dekoracji ścian szczytowych ( pierwotny układ otworów okiennych, niewielkie kapliczki, inicjały wła ścicieli itp.) • zachowanie detalu architektonicznego przy remontach elewacji budynków, wtórne wykorzystanie detalu; • ujednolicenie ogrodze ń, renowacja tzw. małej architektury; • specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych zwi ązane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym;

Przykłady dekoracji ścian szczytowych: Nakło, ul. Jakuba Kani 9 oraz Kosorowice, ul. Szeroka 10.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

8.2.2. Priorytet 2 – Kształtowanie krajobrazu kulturowego

Zadania w perspektywie długoterminowej • integracja ochrony dziedzictwa kulturowego, przyrodniczego i krajobrazu w strategii rozwoju gminy oraz dokumentach planistycznych; • uwzgl ędnianie dziedzictwa kulturowego jako potencjału rozwojowego gminy; • wspieranie projektów po średnio zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami i zagospodarowaniem obiektów zabytkowych. • wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych w zabytkowych obiektach budownictwa wiejskiego i dworskiego; • ochrona układów ruralistycznych na obszarach wiejskich; • opracowanie „Planu ochrony zabytków Gminy Tarnów Opolski na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych”.

Zadania w perspektywie krótkoterminowej • wykonanie iluminacji świetlnej ko ściołów oraz kaplic przydro żnych • rewitalizacja uj ętego w ewidencji zabytków układu ruralistycznego wsi Nakło • wyst ąpienie do WKZ z pro śbą o opracowanie kart ewidencyjnych układów ruralistycznych wsi Nakło, Tarnów Opolski, Kosorowice • opracowanie studium historyczno-ruralistycznego dla wsi Nakło i Tarnów Opolski • współpraca z placówkami o światowymi, stowarzyszeniami, organizacjami społecznymi, fundacjami, ko ściołami i innymi instytucjami w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami • aktywne uczestnictwo w pracach Zespół Doradczy Wojewody ds. Zachowania Dziedzictwa Kulturowego Wsi i Ochrony Wiejskiego Krajobrazu (szczegóły na stronie: www.dziedzictwowsiopolskiej.pl); • promowanie i wspieranie działa ń lokalnych stowarzysze ń działaj ących na rzecz rozwoju kultury i ochrony zabytków;

Murowane z wapienia budynki gospodarcze w Kosorowicach: ul. Powsta ńców Śl. 1 oraz ul. Św. Jacka 7.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

8.2.3. Priorytet 3 – Edukacja historyczna i promocja dziedzictwa kulturowego

Zadania w perspektywie długoterminowej • wykorzystanie walorów zabytkowych, kulturowych i przyrodniczych jako czynnika wpływaj ącego na rozwój i promocj ę gminy; • podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść przestrzeni gminy oraz zabytków dla potrzeb edukacyjnych, społecznych i turystycznych; • zach ęcanie mieszka ńców do prowadzenia działalno ści agroturystycznej poł ączonej ze zwiedzaniem regionu; • wspieranie bada ń i dokumentacji dziedzictwa kulturowego gminy;

Zadania w perspektywie krótkoterminowej • utworzenie profesjonalnego Punktu Informacji Turystycznej; • działania promocyjne, edukacyjne, kulturalne i wydawnicze zwi ększaj ące świadomo ść w śród mieszka ńców i go ści gminy, m.in. wydanie albumu ze starymi pocztówkami i archiwalnymi fotografiami miejscowo ści, opracowanie przewodnika Gminy Tarnów Opolski po zabytkach (poł ączonego z atrakcjami turystycznymi, szlakami, tradycjami i legendami lokalnymi itp.); • udział Gminy a tak że lokalnych społeczno ści w Europejskich Dniach Dziedzictwa (wrzesie ń) oraz Mi ędzynarodowym Dniu Ochrony Zabytków; • propagowanie w śród mieszka ńców zabytkowych domów (nie tylko tych wpisanych do rejestru!) wiedzy o warto ści detalu architektonicznego, np. poprzez odpowiednie broszurowe opracowania, konkursy na poprawnie przeprowadzone prace konserwatorskie, artykuły w prasie lokalnej i internecie; • ak tywna współpraca z regionalnymi mediami w celu promocji zabytków i upowszechnienia działa ń zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami; • edukacja mieszka ńców, pocz ąwszy od poziomu przedszkolnego i szkoły podstawowej, polegaj ąca na pokazywaniu dziejów regionu, historii Tarnowa Opolskiego i poszczególnych wsi na przykładzie zachowanych zabytków; • prowadzenie szlaków rowerowych przy odpowiednio oznakowanych obiektach, istotnych ze wzgl ędu na histori ę lub układ miejscowo ści; • rozpowszechnianie informacji o obiektach uj ętych w gminnej ewidencji zabytków; • utworzenie strony internetowej po świ ęconej historii, tradycji i dziedzictwu kulturowemu gminy; • organizacja wspólnych spotka ń i warsztatów mi ędzy społeczno ściami gmin partnerskich.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Elementem tworz ący współczesny krajobraz kulturowy s ą oprócz wie ż ko ścielnych tak że wszechobecne słupy linii energetycznych czy infrastruktura kolejowa. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

9. Narz ędzia słu żą ce realizacji Programu

W celu efektywnej realizacji Programu zadania w nim okre ślone powinny by ć wykonywane w oparciu o nast ępuj ące instrumenty:

• instrumenty prawne – wynikaj ące z przepisów ustawowych, np. uchwalenie zasad i trybu udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i budowlane przy zabytkach, zmiany miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, tworzenie parków kulturowych, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów b ędących własno ści ą gminy, wykonywanie decyzji administracyjnych np. wojewódzkiego konserwatora zabytków.

• instrumenty finansowe – korzystanie z programów finansowanych z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania, nagrody, zach ęty finansowe lub ulgi podatkowe dla wła ścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych,

• instrumenty koordynacji – realizacje projektów i programów dotycz ących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., współpraca z o środkami naukowymi i akademickimi, współpraca z organizacjami pozarz ądowymi, ko ściołami i zwi ązkami wyznaniowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami,

• instrumenty społeczne – działania edukacyjne, promocyjne, współdziałanie z organizacjami społecznymi, działania prowadz ące do tworzenia miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami, kultur ą, turystyk ą.

• instrumenty kontrolne – aktualizacja gminnej ewidencji zabytków, monitoring stanu zachowania dziedzictwa kulturowego oraz monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego, sporz ądzanie co dwa lata sprawozdania z realizacji Programu oraz aktualizacja Programu zwi ązana z ustawowym czteroletnim okresem obowi ązywania, a przede wszystkim zwi ązana z nowymi wymogami formalnymi dotycz ącymi Programu , dostosowania go do nowych zapisów prawnych oraz możliwo ści finansowania głównie z funduszy europejskich (od 2014 r. obowi ązywa ć b ędą nowe zasady finansowania). Zmiany Programu powinny by ć zatwierdzane uchwałami Rady Gminy.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

10. Źródła finansowania Programu

Jednym z najwa żniejszych elementów Programu s ą źródła finansowania ochrony dziedzictwa kulturowego, a w szczególno ści rewitalizacji, konserwacji, restauracji, prac budowlanych przy zabytkach, a także opracowywania dokumentacji. Środki z wi ększo ści źródeł przeznaczane s ą wył ącznie na obiekty wpisane do rejestru zabytków, beneficjentami za ś najcz ęś ciej s ą ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe, organizacje pozarz ądowe, jednostki samorz ądu terytorialnego, rzadziej wspólnoty mieszkaniowe czy osoby prywatne. Natomiast wła ściciele zabytków nie wpisanych do rejestru mog ą skorzysta ć z dotacji np. na remonty czy prace konserwatorskie w ramach funduszy lub programów zwi ązanych z obecn ą funkcj ą budynków i miejsc, realizuj ąc projekty bezpo średnio nie zwi ązane z ochron ą zabytków. Dotyczy to głównie placówek o światowych (szkoły, przedszkola, biblioteki) lub zwi ązanych z turystyk ą i ulokowanych w obiektach zabytkowych. Środki przeznaczone na ochron ę zabytków pochodzi ć mog ą z bud żetów jednostek samorz ądów terytorialnych, bud żetu pa ństwa lub funduszy europejskich. W ostatnich latach zauwa ża si ę pozytywn ą tendencj ę uaktywniania nowych źródeł oraz do zwi ększania kwot na dotacje w śród ju ż funkcjonuj ących. Dotacje przeznaczane mog ą by ć na prace wymienione w art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami , na szczegółowych zasadach i w trybie ustalonym przez podmioty dotuj ące (oczywi ście w ramach obowi ązuj ącego prawa). Wła ściciele lub u żytkownicy obiektów zabytkowych poło żonych na terenie gminy Tarnów Opolski mog ą ubiega ć o dofinansowanie z nast ępuj ących źródeł:

• Środki Gminy Tarnów Opolski - brak Postuluje si ę aby Rada Gminy w Tarnowie Opolskim w drodze uchwały okre śliła tryb i zasady udzielania dotacji na dofinansowanie prac budowlanych, konserwatorskich i restauratorskich przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, a nast ępnie w uchwale bud żetowej ka żdego roku rezerwowała środki przeznaczane na ten cel.

• Środki Powiatu Opolskiego Zasady i tryb udzielania dotacji okre śla uchwała Nr XXVII/191/09 Rady Powiatu Opolskiego z dnia 21 grudnia 2009 r. Wniosek nale ży zło żyć do dnia 30 marca roku, w którym dotacja ma by ć udzielona. Po tym terminie wnioski s ą rozpatrywane w miar ę posiadanych środków. Ponadto dotacja nie mo że przekroczy ć 85% nakładów koniecznych na wykonanie prac przy zabytku. Z terenu gminy Tarnów Opolski do tej pory nie pozyskano żadnej dotacji z bud żetu Powiatu Opolskiego.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

• Środki Województwa Opolskiego Samorz ąd Województwa Opolskiego udziela dotacji celowych na prace konserwatorskie i budowlane w drodze konkursu. Zasady i tryb udzielania dotacji okre śla uchwała nr XXXII/345/2009 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 26 maja 2009 r. (zm. uchwał ą Nr XL/398/2009 SWO z dnia 17 grudnia 2009 r.). Wniosek nale ży zło żyć w terminie wyznaczonym przez Zarz ąd Województwa Opolskiego (I kwartał) w ramach corocznie ogłaszanego konkursu. Z terenu gminy Tarnów Opolski do tej pory nie pozyskano żadnej dotacji z bud żetu Samorz ądu Województwa Opolskiego.

• Środki Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Zasady udzielania dotacji okre śla Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków . Wniosek nale ży zło żyć do 28 lutego roku, w którym ma by ć udzielona dotacja na dofinansowanie prac, które zostan ą przeprowadzone lub do 30 czerwca roku, w którym dotacja ma by ć udzielona na dofinansowanie prac przeprowadzonych w okresie 3 lat poprzedzaj ących rok zło żenia wniosku. Z terenu gminy Tarnów Opolski do tej pory nie pozyskano równie ż żadnej dotacji z bud żetu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Została ponadto opracowana „Instrukcja w sprawie przyjmowania i rozpatrywania wniosków oraz udzielania i rozliczania dotacji celowej udzielanej przez OWKZ na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane (…)” www.wuozopole.neostrada.pl/dotacje/instrukcja_dotacje.pdf .

• Środki Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu Wnioski o dofinansowanie zada ń ze środków Funduszu mo żna składa ć w dowolnym terminie. Rada Nadzorcza w uchwale Nr 45/2007 z dnia 12.10.2007 r. okre śliła kryteria wyboru przedsi ęwzi ęć finansowanych ze środków Funduszu. Jednym z kryterium selekcji według którego jest „Ochrona przyrody oraz krajobrazu i le śnictwo – zachowanie cennych elementów przyrody oraz krajobrazu przez przywracanie walorów zabytkowym zało żeniom parkowym, pałacowo-ogrodowym i ogrodom”. Realizowane b ędą przede wszystkim zadania słu żą ce osi ąganiu celów strategicznych i operacyjnych w zakresie ochrony i kształtowania środowiska, wynikaj ących z Planu zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego . W 2013 r. priorytetem obj ęto przedsi ęwzi ęcia zmierzaj ące do realizacji celów średniookresowych obejmuj ących m.in. „Ochron ę przyrody i krajobrazu” (ochrona i rozwój systemów obszarów chronionych, ochrona krajobrazu kulturowego).

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

• Środki Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Programem Ministra dofinansowuj ącym ochron ę zabytków jest „Dziedzictwo kulturowe” Priorytet 1 „Ochrona zabytków”. W ostatnim roku wnioski nale żało zło żyć w nast ępuj ących terminach: do 30 listopada 2012 r. – wył ącznie dla prac planowanych do przeprowadzenia w roku udzielenia dofinansowania; do 31 marca 2013 roku – dla prac planowanych oraz przeprowadzonych w okresie trzech lat poprzedzaj ących rok zło żenia wniosku. Prognozowany bud żet Programu wynosił 82 mln zł. Szczegółowe zasady okre ślał Regulamin dost ępny na stronie: http://www.mkidn.gov.pl/media/po2013/dokumenty/20121025Dziedzictwo_kulturowe- priorytet_1-Ochrona_zabytkow.pdf Drugim Programem wspieraj ącym materialne dziedzictwo kulturowe był Priorytet 5 „Ochrona zabytków archeologicznych” (Instytucja Zarz ądzaj ąca – Narodowy Instytut Dziedzictwa). Prognozowany bud żet Programu wynosił 2 mln zł. Szczegółowe zasady okre śla Regulamin dost ępny na stronie: http://www.mkidn.gov.pl/media/po2013/dokumenty/20121025Dziedzictwo_kulturowe- priorytet_5-Ochrona_zabytkow_archeologicznych.pdf Ponadto funkcjonuje Program „Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego”, którego celem jest zwi ększenie efektywno ści wykorzystania środków europejskich na rzecz rozwoju kultury. Program polega na dofinansowaniu przez Ministra wkładu krajowego do wybranych projektów kulturalnych, realizowanych ze środków europejskich. Prognozowany bud żet Programu wynosił 5 mln zł. Szczegółowe zasady okre śla Regulamin dost ępny na stronie: http://www.mkidn.gov.pl/media/po2013/dokumenty/20121025Promesa_Ministra_Kultu ry_i_Dziedzictwa_Narodowego.pdf

• Środki Funduszu Ko ścielnego Fundusz, b ędący obecnie w dyspozycji Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji (Departament Wyzna ń Religijnych oraz Mniejszo ści Narodowych i Etnicznych) powstał w oparciu o art. 9 ust. 1 Ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przej ęciu przez Pa ństwo dóbr martwej r ęki, por ęczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Ko ścielnego i § 1 Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1990 r. w sprawie rozszerzenia celów Funduszu Ko ścielnego (Dz. U. Nr 61, poz. 354). Jednak od 2010 r. ze środków Funduszu Ko ścielnego nie przyznano żadnej dotacji na ochron ę zabytków sakralnych. Dotacje te były udzielane wył ącznie na remonty i konserwacj ę zabytkowych obiektów o charakterze sakralnym i to tylko na wykonywanie podstawowych prac zabezpieczaj ących sam obiekt (w szczególno ści remonty dachów, stropów, ścian i elewacji, osuszanie i odgrzybianie, izolacj ę, remonty i wymian ę zu żytej stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej, przeciwwłamaniowej i przeciwpo żarowej itp.).

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

• Środki Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich – Program „Leader” Działania w ramach Osi IV zakładaj ą mo żliwo ść wspierania dziedzictwa kulturowego wsi opolskiej poprzez realizowanie Lokalnych Strategii Rozwoju i sukcesywnie podpisywane przez Zarz ąd Województwa Opolskiego umów z Lokalnymi Grupami Działania. Środki na ochron ę i promocj ę zabytków w gminie Tarnów Opolski można pozyskiwa ć poprzez Stowarzyszenie „Kraina św. Anny” z siedzib ą w Krapkowicach, ul. Kili ńskiego 1, które opracowało i realizuje Lokaln ą Strategi ę Rozwoju. Zapisano w niej cele ogólne i szczegółowe oraz wskazano planowane przedsi ęwzi ęcia. Nabory wniosków odbywaj ą si ę w ramach działania „Małe projekty”, „Odnowa i rozwój wsi”, „Ró żnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej” i „Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw”. Ostatnie nabory wniosków planowane s ą na I kwartał roku 2013 oraz 2014. Szczegóły dotycz ące wniosków mo żna znale źć na stronie internetowej: http://www.annaland.pl W ramach działania 4.1/413 „Wdra żanie lokalnych strategii rozwoju – odnowa i rozwój wsi” Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Marcina w Tarnowie Opolskim pozyskała środki na remont dachu ko ścioła w kwocie ok. 280 000 zł.

• Środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 Głównym celem Programu jest współpraca transgraniczna i rozwój czesko- polskiego pogranicza. W ramach Programu realizowany jest tzw. ci ągły nabór wniosków. Oznacza to, że Partnerzy wiod ący mog ą składa ć wnioski projektowe w przeci ągu całego okresu realizacji Programu . W stosunku do programu Interreg IIIA Czechy – Polska m.in. zwi ększono dost ępne środki do 219,46 mln EUR, zwi ększono maksymaln ą wysoko ść dofinansowania do 85 %, ustalono minimaln ą wysoko ść dofinansowania z EFRR wy ższ ą ni ż 30 000 EUR. Szczegółowe informacje znajduj ą si ę na stronie: www.cz-pl.eu/pl .

• Środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego Obecnie zako ńczyły si ę nabory w ramach Działania 5.3, Działania 6.1, Działania 6.2, które to w latach 2007-2013 głównie dotyczyły finansowania ochrony dziedzictwa kulturowego . Z kolejnych dotacji najprawdopodobniej będzie mo żna skorzysta ć w latach 2014-2020 w ramach nowego okresu programowania RPO, nad którym obecnie trwaj ą prace.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

• Środki Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego 10 czerwca 2011 r. podpisano memorandum wdra żania Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego na kolejny okres programowania. Na jego mocy w latach 2012-2016 Polska w formie bezzwrotnej pomocy finansowej otrzyma od trzech krajów EFTA nale żą cych równie ż do EOG (Islandii, Liechtensteinu i Norwegii) 578 mln euro na realizacj ę 19 programów. Jednym z priorytetów Mechanizmów b ędzie: Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego (bud żet 70 mln euro). W jego ramach wdra żane b ędą dwa programy: • Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego i naturalnego – program inwestycyjny (60 mln euro) • Promowanie ró żnorodno ści kulturowej i artystycznej w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego – wsparcie przedsi ęwzi ęć kulturalnych (10 mln euro). Operatorem programów b ędzie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ponadto na stypendia z zakresu kultury zostanie przeznaczonych 10% z 5 mln euro przeznaczonych na wdra żanie Funduszu Stypendialnego, którego Operatorem b ędzie Fundacja Systemu Rozwoju Edukacji. Pierwsze nabory przewidziane s ą na rok 2012. Szczegóły na stronie: http://www.eog.gov.pl/ .

• Fundacja Grupy Góra żdże „Aktywni w Regionie” Fundacja „Aktywni w Regionie” rozpocz ęła działalno ść na pocz ątku 2012 roku. Jej zało życielami są trzy spółki wchodz ące w skład Grupy Góra żdże: Góra żdże Cement SA, Góra żdże Kruszywa sp. z o.o. i Góra żdże Beton Sp. o.o. Celem powołania Fundacji jest stałe wspieranie lokalnych społeczno ści, mieszka ńców miast i gmin, na terenie których prowadz ą swoj ą działalno ść Fundatorzy czyli spółki Grupy Góra żdże, ze szczególnym uwzgl ędnieniem mieszka ńców województwa opolskiego oraz gmin sąsiaduj ących z Góra żdże Cement SA. Działalność Fundacji przede wszystkim skupia si ę na wspieraniu przedsi ęwzi ęć o znaczeniu lokalnym i regionalnym w zakresie: • ochrony środowiska, ochrony biologicznej ró żnorodno ści; • nauki i o światy; • kultury i sztuki (ochrona dóbr kultury i tradycji); • kultury fizycznej i sportu; • opieki nad zabytkami; • działalno ści wspomagaj ącej rozwój społeczno ści lokalnych; • ochrony i promocji zdrowia; • pomocy ofiarom katastrof i kl ęsk żywiołowych; • pomocy społecznej oraz z szeroko poj ętej dobroczynno ści. Fundacja przyznaje środki finansowe w ramach własnego programu grantowego na podstawie regulaminu zamieszczonego na stronie: http://www.heidelbergcement.com/pl/pl/gg_foundation/wnioski_o_dotacje/index.htm

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

• Fundacja Wspomagania Wsi Zało życielem był ks. Kardynał Józef Glemp. Misj ą Fundacji jest wspieranie inicjatyw gospodarczych, społecznych i kulturalnych mieszka ńców wsi i małych miast oraz inicjatyw zwi ązanych z popraw ą infrastruktury technicznej obszarów wiejskich. Fundacja prowadzi m.in. cykliczne konkursy dotacyjne dla organizacji pozarz ądowych i grup nieformalnych działaj ących na terenach wiejskich, internetowe konkursy dla młodzie ży, a tak że warsztaty, podczas których mo żna zdoby ć wiedz ę z zakresu: planowania i realizacji projektów społecznych, zarządzania projektami społecznymi czy ksi ęgowo-prawnych podstaw zarz ądzania lokaln ą organizacj ą pozarz ądow ą. Fundacja zaanga żowała si ę równie ż w proces poprawiania przepisów dotycz ących inwestycji na terenach wiejskich. W ubiegłych latach realizowano kolejne edycje konkursu „Kultura Bliska. Chronimy nasze dziedzictwo kulturowe”. Szczegółowe informacje znajduj ą si ę na stronie fundacji: www.fundacjawspomaganiawsi.pl.

• Fundacja Bankowa im. L. Kronenberga Fundacja udziela wsparcia w ramach zada ń dotycz ących edukacji i rozwoju lokalnego. W zakresie edukacji i rozwoju lokalnego finansuje m.in. inicjatywy dotycz ące dziedzictwa kulturowego i tradycji oraz twórczo ści artystycznej dzieci i młodzie ży. O dofinansowanie mog ą ubiega ć si ę fundacje, stowarzyszenia, szkoły, domy kultury, biblioteki oraz jednostki samorz ądu terytorialnego działaj ące na rzecz dobra publicznego. Szczegółowe informacje znajduj ą si ę na stronie fundacji: www.citibank.com/poland/kronenberg/polish/index.htm

• Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej Jedn ą z dziedzin, b ędących w kr ęgu zainteresowania Fundacji jest ochrona i zachowanie wspólnego dziedzictwa kulturowego. Od 2012 r. wnioski o dotacj ę mog ą by ć przesyłane za pomoc ą Internetowego Systemu Obsługi Wniosków (ISOW) z zachowaniem poni ższych terminów: • wnioski o dotacj ę do 10 000 PLN / 2 500 EUR mo żna składa ć na bie żą co, jednak nie pó źniej ni ż 2 miesi ące przed terminem rozpocz ęcia projektu; • wnioski o dotacj ę powy żej 10 000 PLN / 2 500 EUR mo żna składa ć maksymalnie raz na 3 miesi ące, jednak nie pó źniej ni ż 4 miesi ące przed terminem rozpocz ęcia projektu. Fundacja finansuje projekty, które s ą realizowane w ramach współpracy pomi ędzy polskimi i niemieckimi partnerami. Jednym z priorytetów jest: „Kultura – Wspieranie wzajemnego porozumienia poprzez kultur ę (w szczególno ści poprzez działalno ść literack ą i artystyczn ą, dotycz ącą Polski, Niemiec i UE) oraz działania na rzecz zachowania wspólnego dziedzictwa kulturowego”. Fundacja jednak nie wspiera robót budowlanych. Szczegółowe informacje znajduj ą si ę na stronie fundacji: www.fwpn.org.pl .

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

• Środki prywatne Sektor prywatny jest istotnym, ale mało wykorzystanym źródłem wspomagania zada ń publicznych sfery ochrony i opieki nad zabytkami, co jest uwarunkowane odpowiednimi rozwi ązaniami prawnymi. Do zwi ększenia udziału środków prywatnych w tym zakresie mog ą przyczyni ć si ę działania pa ństwa realizowane za pomoc ą tzw. partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) i pomocy publicznej (na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym ). Istot ą PPP jest współdziałanie w uzgadnianiu wspólnych celów i w skutecznej ich realizacji. Wspieranie działa ń przedsi ębiorców na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami przez udzielenie pomocy ze środków publicznych jest dopuszczalna w Unii Europejskiej, lecz podlega zasadniczym ograniczeniom. Pomoc publiczna to okre ślone zasady wsparcia podmiotu gospodarczego przez pa ństwo, władze samorz ądowe lub np. organizacje, które oferuj ą pomoc na podstawie zlece ń pochodz ących od organów pa ństwowych w jakiejkolwiek formie (np. dotacji, rozłożenia spłaty podatku na raty, zwolnienia z zaległo ści podatkowych, udzielenia preferencyjnej po życzki lub kredytu).

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

11. Realizacja i finansowanie przez Gmin ę zada ń z zakresu ochrony zabytków

Z uwagi na to, że Gmina Tarnów Opolski nie posiada obiektów wpisanych do rejestru, nie przeznaczała te ż do tej pory środków finansowych na remonty i prace konserwatorskie we własnych obiektach zabytkowych. Natomiast kilka budynków nale żą cych do Gminy jest uj ętych w gminnej ewidencji zabytków. Stan zachowania tych obiektów jest zadowalaj ący, wymaga jednak prowadzenia bie żą cych prac konserwacyjnych oraz drobnych remontów – szczególnie dotyczy to obiektów w cz ęś ci Tarnowa Opolskiego o nazwie Ogórek. Samorz ąd gminny równie ż do tej pory nie przyznawał żadnych środków dla wła ścicieli zabytków wpisanych do rejestru zabytków. Postuluje si ę aby w przyszłych latach w gminnym bud żecie uwzgl ędni ć finansowe wsparcie przy zadaniach z zakresu opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego (prace konserwatorskie i budowlane przy zabytkach), które w miar ę mo żliwo ści finansowych utrzymywałoby si ę w ka żdym roku na stałym poziomie (np. procentowym udziale w corocznie uchwalanym bud żecie). Pocz ątkowo wsparcie takie w formie dotacji celowej mogło by dotyczy ć tylko najpilniejszych potrzeb konserwatorskich lub remontów zwi ązanych z nieszcz ęś liwymi wypadkami. Rada Gminy mo że ustali ć zasady i tryb udzielania takich dotacji w formie uchwały, opieraj ąc si ę na zapisach ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (rozdział 7, art. 71-83). W kompetencji Rady Gminy jest natomiast ustalenie szczegółowych zasad, najkorzystniejszych z perspektywy lokalnej społeczno ści oraz samorz ądu (art. 81 ust. 1). W zwi ązku z powy ższym niezwykle cenn ą inicjatyw ą s ą plany Gminy wsparcia finansowego w roku 2013 remontu muru oporowego przy ko ściele pw. Opatrzno ści Bo żej w Raszowej (w kwocie ok. 70 000 zł). Zadanie b ędzie polegało na remoncie muru oporowego zabezpieczaj ącego skarp ę wzdłu ż ogrodzenia od strony drogi powiatowej przy ko ściele. Prace te poprawi ą stan techniczny zabytku, jak równie ż wpłyn ą na bezpiecze ństwo terenów w najbli ższym otoczeniu zabytku.

Mur przy ko ściele w Raszowej.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Aby efektywnie poprawi ć stan obiektów zabytkowych w gminie, powy ższe działania musz ą i ść w parze z jednoczesnym rozpocz ęcie stara ń o poszerzenie listy wpisów do rejestru zabytków obiektów zarówno nale żą cych do samorz ądu, jaki i nale żą cych do osób prywatnych. Pozwoli to na pozyskiwanie środków równie ż z innych źródeł. Kolejnym rozwi ązaniem polepszaj ącym stan zachowania lokalnych zabytków byłoby wyst ępowanie Gminy w roli partnera przy projektach unijnych lub ministerialnych, w których beneficjenci (wła ściciele zabytków) cz ęsto nie s ą w stanie zapewni ć wkładu własnego. Zadania Programu Opieki nad Zabytkami mog ą te ż by ć realizowane przez instytucje kultury podległe Gminie lub funkcjonuj ące na jej terenie (np. Gminny Ośrodek Kultury w Tarnowie Opolskim, Gminn ą Bibliotek ę Publiczn ą, izby regionalne) w ramach działalno ści bie żą cej. Ponadto (w zakresie ustawy o działalno ści po żytku publicznego i wolontariacie ) gminy mog ą wspiera ć działalno ść kulturaln ą zwi ązan ą z ochrona zabytków i tradycji prowadzon ą przez organizacje pozarz ądowe (m.in. stowarzyszenia, parafie), np. przez Stowarzyszenie Nasze Przywory.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Zał ącznik nr 1 Wykaz obiektów uj ętych w ewidencji zabytków gminy Tarnów Opolski (2012)

Lp. Miejscowo ść Obiekt Adres Uwagi 1. Kąty Opolskie ko ściół parafialny pw. Naj św. Serca Pana Jezusa ul. Ko ścielna 25 2. Kąty Opolskie kaplica dzwonnica 3. Kąty Opolskie kapliczka ul. Odrza ńska / nr rej. zabytków ruchomych Szeroka 963/97 4. Kąty Opolskie kapliczka przy drodze nad Odr ą 5. Kąty Opolskie dom ul. Odrza ńska 12 6. Kąty Opolskie dom ul. Odrza ńska 17 7. Kosorowice układ ruralistyczny wsi 8. Kosorowice kaplica dzwonnica przy ul. Opolskiej przy budynku nr 71 9. Kosorowice dawna szkoła polska ul. Opolska 53 10. Kosorowice dawna karczma ul. Opolska 67 11. Kosorowice dom ul. Opolska 71 12. Kosorowice dom ul. Opolska 75 13. Kosorowice dom ul. Opolska 84 14. Kosorowice dom ul. Opolska 86 15. Kosorowice spichlerz ul. Opolska 86 16. Kosorowice spichlerz ul. Opolska 88 17. Kosorowice dom ul. Opolska 90 18. Kosorowice spichlerz ul. Opolska 90 19. Kosorowice spichlerz ul. Opolska 92 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

20. Miedziana kaplica 21. Nakło układ ruralistyczny wsi 22. Nakło ko ściół parafialny pw. śś . Piotra i Pawła ul. Raszowska 3 23. Nakło kaplica dzwonnica p.w. NMP ul. Ko ścielna 24. Nakło dom ul. Ko ścielna 3 25. Nakło budynek gospodarczy ul. Ko ścielna 3 26. Nakło dom ul. Ko ścielna 3a 27. Nakło dom ul. Ko ścielna 5 28. Nakło budynek gospodarczy ul. Ko ścielna 9 29. Nakło dom ul. Ko ścielna 11 30. Nakło dom ul. Ko ścielna 13 31. Nakło dom ul. Ko ścielna 17 32. Nakło dom ul. Ko ścielna 18 33. Nakło dom ul. Raszowska 2 34. Nakło dom ul. Strzelecka 33 35. Nakło dom z restauracj ą ul. Strzelecka 37 36. Nakło szkoła ul. Strzelecka 47-49 37. Nakło dom ul. Strzelecka 57 38. Nakło dom ul. Strzelecka 64 39. Nakło dom ul. Strzelecka 66 40. Nakło dom "Rajsówka" ul. Kani 55 41. Nakło dom ul. Strzelecka 86 42. Nakło budynek gospodarczy ul. Strzelecka 86 43. Nakło spichlerz ul. Strzelecka 86 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

44. Przywory ko ściół parafialny pw. MB Anielskiej ul. Wiejska 88a 45. Przywory dom ul. Dworcowa 2 46. Przywory dworzec ul. Dworcowa 10 47. Przywory dom ul. Wiejska 17 48. Raszowa ko ściół Parafialny pw. Opatrzno ści Bo żej nr rej. 1130/66 49. Raszowa młyn wodny ul. Mły ńska 50. Raszowa dom ul. Mły ńska 51. Raszowa dom ul. Krótka 1 52. Raszowa budynek gospodarczy ul. Ozimska 23 53. Raszowa dom ul. Ozimska 26 54. Raszowa karczma ul. Ozimska 31 55. Raszowa dom ul. Ozimska 42 56. Raszowa dom ul. Ozimska 44 57. Tarnów Opolski ko ściół parafialny pw. św. Marcina ul. Klimasa 18 nr rej. 1989/73 58. Tarnów Opolski ogrodzenie z kostnic ą ul. Klimasa 59. Tarnów Opolski kapliczka przydro żna ul. Powsta ńców Śląskich 60. Tarnów Opolski dom ul. Dworcowa 9 61. Tarnów Opolski zajazd ul. Dworcowa 16 62. Tarnów Opolski plebania ul. Klimasa 18 63. Tarnów Opolski budynek gospodarczy ul. Klimasa 18 64. Tarnów Opolski dom ul. Koraszewskiego 3 65. Tarnów Opolski dom ul. Koraszewskiego 4 66. Tarnów Opolski dom ul. Koraszewskiego 8 67. Tarnów Opolski dom ul. Koraszewskiego 24 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

68. Tarnów Opolski dom ul. Ko ściuszki 13 69. Tarnów Opolski dom ul. św. Marcina 5 70. Tarnów Opolski dom ul. św. Marcina 11 71. Tarnów Opolski dom w gł ębi działki za domem ul. św. Marcina 11 72. Tarnów Opolski budynek gospodarczy ul. św. Marcina 13 73. Tarnów Opolski dom ul. św. Marcina 19 74. Tarnów Opolski dom ul. św. Marcina 23 75. Tarnów Opolski dom ul. Torowa 1 76. Tarnów Opolski dom ul. Torowa 1a 77. Tarnów Opolski dom ul. Torowa 2 78. Walidrogi ko ściół pw. św. Krzysztofa 79. Walidrogi dawna szkoła ul. Opolska 1 80. Walidrogi dom ul. Opolska 48

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Zał ącznik nr 2 Wykaz obiektów proponowanych do uj ęcia w ewidencji zabytków gm. Tarnów Opolski (aktualizacja z 2012)

Lp. Miejscowo ść Obiekt Adres Uwagi 1. Kąty Opolskie krzy ż koniec ul. Ko ścielnej 2. Kąty Opolskie plebania ul. Ko ścielna 25 3. Kąty Opolskie transformator pocz ątek ul. Szerokiej 4. Kąty Opolskie dom ul. Szeroka 10 5. Kąty Opolskie budynek gospodarczy ul. Szeroka 5 6. Kąty Opolskie budynek gospodarczy ul. Szeroka 20a 7. Kąty Opolskie budynek gospodarczy ul. Szeroka, przy placu zabaw 8. Kąty Opolskie dom ul. Ko ścielna 1 9. Kąty Opolskie dom ul. Ko ścielna 2 10. Kąty Opolskie zajazd ul. Ko ścielna 13 11. Kąty Opolskie dom ul. Ko ścielna 17 12. Kąty Opolskie dom ul. Ko ścielna 19 13. Kąty Opolskie budynek gospodarczy ul. Ko ścielna 25 14. Kąty Opolskie dom ul. Szkolna 1 15. Kąty Opolskie budynek gospodarczy ul. Szkolna 8 16. Kąty Opolskie dom ul. Szkolna 13 17. Kąty Opolskie dom ul. Szkolna 15 18. Kąty Opolskie dom wycu żny ul. Odrza ńska 18 19. Kąty Opolskie dom ul. Odrza ńska 26 20. Kosorowice krzy ż ul. Opolska 72 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

21. Kosorowice dom ul. Opolska 73 22. Kosorowice kapliczka ul. Opolska 80 23. Kosorowice dom ul. Opolska 94 24. Kosorowice spichlerz ul. Opolska 94 25. Kosorowice budynek gospodarczy ul. Powsta ńców Śląskich 1 26. Kosorowice dom ul. Powsta ńców Śląskich 1 27. Kosorowice transformator ul. Powsta ńców Śląskich 1 28. Kosorowice dom ul. Powsta ńców Śląskich 1a 29. Kosorowice spichlerz ul. Św. Jacka 7 30. Kosorowice dom ul. Zapłotna 20 31. Miedziana dom ul. Wiejska 6 32. Miedziana dom ul. Wiejska 50 33. Miedziana szkoła ul. Wiejska 68 34. Nakło dom ul. Dzier żonia 1

35. Nakło dom ul. J. Kani 1 36. Nakło dom ul. J. Kani 7 37. Nakło dom ul. J. Kani 9 38. Nakło dom ul. Ko ścielna 4 39. Nakło dom ul. Ko ścielna 6 40. Nakło dom ul. Ko ścielna 12 41. Nakło dom ul. Ko ścielna 15 42. Nakło transformator ul. Ko ścielna PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

43. Nakło dom ul. Raszowska 6 44. Nakło dom ul. Strzelecka 15 45. Nakło dom ul. Strzelecka 25 46. Nakło dom ul. Strzelecka 29 47. Nakło remiza ul. Strzelecka 39 48. Nakło dom ul. Strzelecka 41 49. Nakło dom ul. Strzelecka 51/51a 50. Nakło budynek gospodarczy ul. Strzelecka 52 51. Nakło kapliczka ul. Strzelecka 80 52. Przywory dom ul. Dworcowa 1 53. Przywory dom ul. Dworcowa 5 54. Przywory dom ul. Dworcowa 6 55. Przywory dom ul. Krapkowicka 7 56. Przywory dom ul. Wiejska 8 57. Przywory dom ul. Wiejska 54 58. Przywory kapliczka ul. Wiejska 55 59. Przywory przedszkole ul. Wiejska 56 60. Przywory dom ul. Wiejska 66 61. Przywory dom ul. Wiejska 70 62. Przywory dom ul. Wiejska 75 63. Przywory dom ul. Wiejska 77 i 77a 64. Przywory figura św. Nepomucena ul. Wiejska 77a nr rej. zabytków ruchomych 187/59 65. Przywory dom ul. Wiejska 85 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

66. Przywory dom ul. Wiejska 87 67. Przywory dom ul. Wiejska 105 68. Raszowa dom ul. Nakielska 1 69. Raszowa dom ul. Ozimska 16 70. Raszowa dom ul. Ozimska 18 71. Raszowa dom ul. Ozimska 56 72. Raszowa dom ul. Ozimska 60 73. Raszowa dom ul. Ozimska 65 74. Raszowa transformator ul. Ozimska 75. Raszowa kapliczka ul. Ozimska / ul. Podle śna 76. Tarnów Opolski kaplica ul. Cmentarna 77. Tarnów Opolski krzy ż ul. Cmentarna 78. Tarnów Opolski dworzec ul. Dworcowa 4 79. Tarnów Opolski dom ul. Dworcowa 10 80. Tarnów Opolski dom ul. Dworcowa 11 81. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 3 82. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 11 83. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 15 84. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 18 85. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 19 86. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 21 87. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 22a PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

88. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 23 89. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 26 90. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 33 91. Tarnów Opolski budynek gospodarczy ul. Klimasa 33 92. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 43 93. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 44 94. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 50 95. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 52a 96. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 54 97. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 56 98. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 63 99. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 65 100. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 76 101. Tarnów Opolski dom ul. Klimasa 78 102. Tarnów Opolski dom ul. Kopernika 5 103. Tarnów Opolski dom ul. Kopernika 19 104. Tarnów Opolski dom dziecka ul. Korczaka 1 105. Tarnów Opolski dom ul. Ko ściuszki 2 106. Tarnów Opolski dom ul. św. Marcina 2 107. Tarnów Opolski dom ul. św. Marcina 15 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

108. Tarnów Opolski budynek gospodarczy ul. św. Marcina 17 109. Tarnów Opolski budynek gospodarczy ul. św. Marcina 19 110. Tarnów Opolski dom ul. św. Marcina 31 111. Tarnów Opolski domek dró żnika ul. Ogórkowa 2 112. Tarnów Opolski dom ul. Ogórkowa 5 113. Tarnów Opolski dom ul. Ogórkowa 7 114. Tarnów Opolski transformator Ogórek 115. Tarnów Opolski mur kamienny wokół działki 766/201 Ogórek 116. Tarnów Opolski dom ul. Powsta ńców Śląskich 6 117. Walidrogi dom ul. Opolska 68 118. Walidrogi dom ul. Opolska 80 119. Walidrogi budynki gospodarcze (m. in. ku źnia) ul. Opolska 86

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

Zał ącznik nr 3 Lista stanowisk archeologicznych w ewidencji WKZ w Opolu

NR LP. MIEJSCOWO ŚĆ NR. DZIAŁKI TYP STANOWISKA CHRONOLOGIA STAN.

1. Tarnów Opolski 294, 295, 1 601/306, 602/305 punkt osadniczy pradzieje, X-XII i XIV w. 2. Tarnów Opolski 2 w lesie k. budki cmentarzysko okres rzymski dró żnika, nr 137 3. Tarnów Opolski osada VIII-IX w.

3 1767/270 cmentarzysko okres rzymski pradzieje, kultura łu życka, punkt osadniczy pó źne średniowiecze ź 4. Tarnów Opolski 4 1101/305, punkt osadniczy pradzieje i pó ne 1102/308 średniowiecze 5. Tarnów Opolski na płn. od wsi, 7 pod lasem, na cmentarzysko okres rzymski wsch. od szosy do Walidróg 6. Tarnów Opolski 180, 187, 188, ś 9 195 punkt osadniczy redniowiecze 7. Tarnów Opolski 10 1495/433, punkt osadniczy średniowiecze 1524/429 8. Tarnów Opolski kultura przeworska, okres 722/496, ślad osadniczy 11 1543/499, rzymski 729/507 punkt osadniczy średniowiecze

9. Tarnów Opolski 9, 10, 13, 14, 17 , 18, 21, 22, 25, 26, 29, 30, 33, 34, 35, 38, 41, pradzieje, neolit, kultura 12 42, 45, 46, 49, punkty osadnicze łu życka, kultura przeworska, 50, 53, 54, 57, 58, 61, 62, 65, pó źne średniowiecze 66, 69, 70, 73, 74, 77, 78, 81, 534/82

10. Tarnów Opolski 13 29, 30, 33 punkty osadnicze pradzieje, pó źne średniowiecze

11. Tarnów Opolski 554/167, 1890/165, 565/162, 566/161, 1526/159, kultura przeworska, XI-XII w., 14 1527/158, punkty osadnicze 1525/159, pó źne średniowiecze 1528/158, 674/158, 574/157, 1889/165 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

12. Tarnów Opolski 1478/114, ź ś 15 1477/114 punkt osadniczy pó ne redniowiecze 13. Tarnów Opolski 8, 11, 1686/12, 1689/15, 16 1692/16, 20, 23, punkty osadnicze XI-XII w. oraz XIV w. 1690/16, 1687/15, 1685/15 14. Tarnów Opolski 84, 677/87, ź ś 17 678/87, 88, 91 punkty osadnicze pradzieje, pó ne redniowiecze 15. Tarnów Opolski 1638/143, ź ś 18 770/144, 772/145 punkty osadnicze pradzieje, pó ne redniowiecze 16. Tarnów Opolski 1711/223, XI-XII w., pó źne 19 2016/271, punkty osadnicze 2015/273 średniowiecze 17. Tarnów Opolski 2004/280, kultura przeworska, pó źne 20 2002/281, punkty osadnicze 2000/282 średniowiecze 18. Tarnów Opolski 2117/289, kultura przeworska, IX-X w., 21 1551/288, punkty osadnicze 1618/217 pó źne średniowiecze 19. Tarnów Opolski 2083/290, ź ś 22 2117/289 punkty osadnicze pradzieje, pó ne redniowiecze 20. Tarnów Opolski kultura przeworska, pó źne 23 1960/291 punkty osadnicze średniowiecze

21. Tarnów Opolski 24 547/171 punkt osadniczy późne średniowiecze

22. Tarnów Opolski 25 22, 227/27 punkt osadniczy późne średniowiecze

23. Tarnów Opolski 26 207, 208 punkt osadniczy późne średniowiecze

24. Tarnów Opolski 885/283, ź ś 27 884/282, 271/270 punkt osadniczy pó ne redniowiecze 25. Kosorowice wg mapy arch. 1 przy torze cmentarzysko V okres epoki br ązu kolejowym, k. budki dró żnika 26. Kosorowice przy wybierzysku w cmentarzysko, tzw. 3 pobli żu placu okres nowo żytny zabaw (obecnie cmentarz szwedzki boisko) 27. Kosorowice k. zabudowa ń Jana Ciołka przy ż 5 drodze do punkt osadniczy kultura łu ycka Miedzianej 28. Kosorowice osada i kultura przeworska i 7 - punkt osadniczy pó źne średniowiecze

29. Kosorowice pradzieje i kultura przeworska (A-748/87) 8 450-454 osada (okres wpływów rzymskich), średniowiec ze XIII-XIV w.

30. Kosorowice 9 953/2, 954/2 ślad osadniczy , epoka kamienia, XIII-XIV w. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

punkt osadniczy

31. Kosorowice 10 1116/2, 1117/2, punkt osadniczy średniowiecze 1115/2

32. Kosorowice 11 500 ślad osadniczy późne średniowiecze

33. Kosorowice 699-713 oraz kultura łu życka (V okres epoki 12 Tarnów Op. 2, 5, osada, punkt br ązu / halsztat) , (A-877/90) 6, 9, 10, 13, 14, osadniczy 17 pó źne średniowiecze

34. Kosorowice 1076, ź ś 14 1077 punkt osadniczy pó ne redniowiecze

35. Kosorowice 15 726 punkty osadnicze XI-XII w. i poł. XIV w.

36. Kosorowice 16 465 punkt osadniczy - 37. Kosorowice pradzieje i kultura przeworska 17 1069 osada (pó źny okres rzymski), pó źne (A-875/90) średniowiecze

38. Kosorowice 18 - ślad osadniczy neolit

39. Kosorowice 19 683, 686 osada XIV w.

40. Miedziana 1 359, 360, 362 ślad osadniczy VI-IX w. i XIV-XV w.

41. Miedziana 2 371 ślad osadniczy kultura przeworska

42. Miedziana 193/11 -196/11, 3 osada kultura przeworska (faza D) (A-749/87) 77/6, 78/6, 80/6 średniowiecze 43. Miedziana 84/6, 85/6, 200/6, 4 199/6, punkt osadniczy pradzieje, kultura przeworska 88/6, 89/6, 86/6 44. Miedziana 446, 445, 110/6, 111/6, 112/6, kultura przeworska i XIV-XV 5 113/6, 114/6, punkt osadniczy 115/6, 116/6, w. 117/6

45. Miedziana 6 220/13 punkt osadniczy XIV-XV w.

46. Nakło 4 6, 7, 10, osada późne średniowiecze 456/3

47. Nakło 5 40/112, 401/112 punkt osadniczy późne średniowiecze 48. Nakło pradzieje, kultura przeworska, 6 68, 69 punkty osadnicze pó źne średniowiecze

49. Nakło 7 27, 44 osada późne średniowiecze

przy płd.-zach. 50. Kąty Opolskie neolit, epoka br ązu i okres granicy wsi w 1 pobli żu wału punkty osadnicze wpływów rzymskich Odry na S od wys. 180 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

51. Kąty Opolskie na płd. od wsi, na terenie b. osada, neolit, epoka br ązu, I-V w. i 3 wyblerzysk cegielni (w punkty osadnicze średniowiecze kierunku wsch. i zach.) 52. Kąty Opolskie 232, ś ź ś 4 1147/234 lad osadniczy pó ne redniowiecze 53. Kąty Opolskie blisko granicy z 5 Chorul ą, na zach. punkt osadniczy neolit od drogi K ąty – Chorula 54. Kąty Opolskie na płd. od wsi, ok. 100 m na płn. 6 od granicy z punkt osadniczy - Chorul ą, obok stan. nr 5 55. Kąty Opolskie pradzieje i pó źne 7 300/104, 301/104 punkt osadniczy średniowiecze ą 577/107, 56. K ty Opolskie punkt osadniczy pradzieje, kultura przeworska 8 1173/107, (A-366/73) 852/107, osada produkcyjna (okres wpływów rzymskich) 374/107 57. Raszowa pradzieje i pó źne 4 408/18, 19 punkt osadniczy średniowiecze 58. Raszowa 35, 461/37, ź ś 5 466/37 punkt osadniczy pó ne redniowiecze 59. Raszowa późny okres wpływów 6 120 punkt osadniczy rzymskich

60. Raszowa 7 53 punkt osadniczy pradzieje

61. Raszowa 403/112, ź ś 8 600/112, 601/112 punkt osadniczy pó ne redniowiecze ź ś ź 62. Raszowa 9 191, 258/190, punkt osadniczy , pó ne redniowiecze, pó ny 259/190 osada okres wpływów rzymskich

63. Raszowa 10 140/16, 209/16 punkt osadniczy późne średniowiecze 64. Raszowa kultura przeworska i pó źne 11 300/63, 301/63 punkt osadniczy średniowiecze

65. Raszowa 73, 276/123, kultura przeworska (okres (A-685/86) 12 277/123, osada wpływów rzymskich), 278/123 pó źne średniowiecze

66. Raszowa 13 76 punkt osadniczy pradzieje 67. Walidrogi wg mapy arch. przy drodze pó źny okres wpływów 1 łącz ącej osada Tarnów Op. z rzymskich szos ą opolsk ą, PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW OPOLSKI NA LATA 2013-2016

około 4 km na płn.-wsch. od Tamowa