Çorum Mebusu Ismet Bey'in Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI Yüksek Lisans Tezi ÇORUM MEBUSU İSMET BEY’İN BİRİNCİ TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NDEKİ FAALİYETLERİ Hazırlayan Mahmut ŞENER 2501050111 Tez Danışmanı PROF. DR. CEZMİ ERASLAN İstanbul 2008 ÖZ ÇORUM MEBUSU İSMET BEY’İN BİRİNCİ TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NDEKİ FAALİYETLERİ MAHMUT ŞENER Türk Parlamento tarihinde önemli bir yeri olan Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk milletini temsilen Kurtuluş Mücadelesi’ni gerçekleştirmek üzere kurulmuştur. Çok yönlü bir meclis olan Birinci TBMM, işgallere karşı verilen İstiklal Savaşı’nı yürütmekle beraber, yeni Türk Devleti’nin kuruluşuna da zemin hazırlamıştır. Osmanlı Mebusan Meclisi’nin III. ve IV. dönemlerinde mebusluk yapan İsmet Bey, Misak-ı Milli’nin ilan edildiği oturuma katılarak kabulünde etkili olmuştur. İsmet Bey, 21 Temmuz 1920’de Birinci Meclis’e katılmış ve mecliste oluşan “Birinci Grup”ta yer almıştır. Tezimizde, İsmet Bey’in Birinci TBMM’de yapmış olduğu çalışmaları, birinci dönem gizli ve açık celse zabıtları ve dönemin kaynakları ışığında inceledik. İsmet Bey, olağanüstü şartların yaşandığı Birinci Meclis Dönemi’nde, uzmanlık alanı olan mali konularda yapmış olduğu açıklamalarla ön plana çıkmıştır. Meclisteki görüşme usulleri üzerine yaptığı değerlendirmelerden dolayı, sonraki dönemlerde arkadaşları arasında “usul üstadı” olarak anıldığı söylenen İsmet Bey, kanun maddeleri hakkındaki konuşmalarında da, usule riayet vurgusu yapmıştır. İsmet Bey, ordunun ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için halktan alınacak vergilerde adil olunması gerektiğini söyleyerek “Halkçı” bir anlayışa sahip olduğunu göstermiştir. Daha önce Çorum’daki memuriyeti döneminde, Vakıflar Müdürlüğü’nde ve Tapu Dairesi’nde deki çalışmaları dolayısıyla tecrübe kazanan İsmet Bey, vakıflar ve tapu işleriyle alakalı meselelerde de görüş beyan etmiştir. İsmet Bey, Birinci TBMM’de yapmış olduğu çalışmalar neticesinde, İkinci meclisin başlarında, İkinci reis vekilliğine seçilerek bu görevi icra etmiştir. Bu vazifede iken, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin resmen kurulduğu 29 Ekim 1923’deki meclis oturumunu idare ederek ön plana çıkmıştır. iii ABSTRACT THE ACTİVİTİES OF İSMET EKER, WHO IS THE DEPUTY OF ÇORUM, IN THE FIRST TURKISH GRAND NATIONAL ASSEMBLY MAHMUT ŞENER The first Turkish Grand National Assembly, which had a great importance in the history of Turkish Parliament was established representing the Turkish Nation to make the Struggle of Independence real. Being a versatile assembly, Turkish Grand National Assembly not only operated the War of Independence, but also it helped the new Turkish Nation to be established. Having been a senator in the 3rd and 4th terms of the Ottoman Senator Assembly, he joined the session which National Border idea was accepted and he was effective at its acceptance. İsmet Eker joined the first Turkish Grand National Assembly in 21 July 1920 and he took place in the first group. In our thesis, we investigated the actions of İsmet Eker in the light of secret and open sessions of first epoch and sources of that time. İsmet Eker gained importance with his explanations on financial issues, which were his expertise, in the first Turkish Grand National Assembly which was in extraordinary conditions. Because of his evaluations on the methods of discussion in trhe Assembly, it is said that İsmet Eker was called as “the master of methods” by his friends later on and he also emphasized the obedience tomedthods while he was talking about law orders. Having showed his “Democratic” side, he emphasized that the taxes which had to be taken from the common people to cover the needs of Turkish Army should be fair.When he was an officer in Çorum, he gained experience working in Foundation Management and Land Register Office on these issues and gave his opinion on foundations and land register concepts. At the beginnig of the Second Assembly, as a result of his actions in the First Assembly, he was elected as a secondary minister and when he was in charge, he directed the election on 29 October 1923 when the Turkish Republic was formally established. iv ÖNSÖZ Osmanlı Mebusan Meclisi’nin, Sultan Vahdettin’in yayınladığı 11 Nisan 1920 tarihli iradesiyle feshedilmesi; Mustafa Kemal Paşa’ya, milli esaslara dayalı bir meclis oluşturma düşüncesini eyleme dönüştürme fırsatı vermiştir. Bu doğrultuda tüm vilayet ve bağımsız sancaklara gönderilen bildiri doğrultusunda seçimler yapılmış ve İstanbul’dan gelen mebusların da katılımıyla “Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi” 23 Nisan 1920 Cuma günü Ankara’da açılmıştır. Olağanüstü şartlarda, olağanüstü faaliyetler ortaya koyarak, hem emperyalizme karşı İstiklal Harbi’ni gerçekleştiren hem de yeni Türk Devleti’nin kuruluş hazırlıklarını tamamlayarak buna zemin hazırlayan Birinci Meclis, Türk milletinin kalbinde müstesna bir yer edinmiştir. Osmanlı Mebusan Meclisi’nden gelerek Birinci Meclis’e katılan İsmet Bey’in bu mecliste yapmış olduğu çalışmaları tespit etmek ve öne sürdüğü fikirlerle Milli Mücadele’ye katkısını ortaya koymak; bu tezin amacını oluşturmaktadır. Ancak tezi hazırlarken, İsmet Bey’in konuşmalarına odaklanarak bir sonuç çıkarmak yerine, İsmet Bey’in konuşma yaptığı hususlar hakkında diğer mebusların neler söyledikleri ve İsmet Bey’in söylemlerinin bu genel tablo içerisinde nasıl bir yerinin olduğunu belirlemeye çalıştık. Bunu yaparken de konu bütünlüğünü bozmama çabası içerisinde hareket ettiğimizden dolayı, tezde yer yer İsmet Bey’in konuşmadığı meseleler hakkında da tespitlerde bulunarak, Birinci Meclis hakkında yapılacak çalışmalarla alakalı genel bir fotoğraf ortaya çıkarmaya gayret ettik. Tez çalışmamız esnasında karşılaşılan en önemli zorluğumuz, hiç kuşkusuz İsmet Bey’in dönemle alakalı yazılı hiçbir hatırasının bulunmamasıdır. Gerek mebusluğu döneminde gerekse siyasi hayatının sona ermesinin ardından, Milli Mücadele döneminde şahit olduğu ve duyduğu hatıralarını yazması yönündeki ısrarlara olumsuz yanıt vermesi ve bu hususta her hangi bir çaba içerisine girmemesi, bu eksikliğin en mühim sebebidir. Tezimizde, çoğunlukla TBMM Açık ve Gizli Celse Zabıtlarını, çok az olarak da Mebusan Meclisi Zabıt Ceridesi’ni kullandık. Bununla beraber, özellikle giriş kısmında ve birinci bölümün ilk kısmında olmak üzere, araştırma eserlerinden, arşiv belgelerinden yararlandık. v “Çorum Mebusu İsmet Bey’in Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki Faaliyetleri” adlı tezimiz girişle birlikte dört bölüm ve sonuç kısımlarından oluşmaktadır. Giriş kısmında, dönemin atmosferini daha anlaşılır hale getirmek için; Birinci Dünya Savaşı’nın sonu ve Mondros Mütarekesi, İstanbul Meclisi’nin açılması ve Misak-ı Milli’nin ilanı, Çorum’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kuruluşu ve İsmet Bey’in rolü ile Çorum’da Milli Mücadele faaliyetleri üzerinde durulmuş; böylelikle Birinci Meclis’in açılışından evvelki genel durum ve İsmet Bey’in durumu ortaya çıkarılmıştır. Birinci Bölümde, Osmanlı Mebusan Meclisi’nden TBMM’ye geçiş ve İsmet Bey’in meclisin çalışma usulüyle alakalı olarak yapmış olduğu konuşmalar değerlendirilmiştir. İkinci Bölümde, İsmet Bey’in uzmanlık alanı olan mali konulardaki çalışmaları ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde, İsmet Bey’in devlet idaresinde uzmanlığa verdiği önemle alakalı açıklamalarına yer verilmiştir. Dördüncü bölümde ise İsmet Bey’in Halkçılık anlayışı ve farklı alanlarda yapmış olduğu konuşma ve çalışmalar incelenerek bu husustaki hizmetleri ortaya çıkarılmıştır. Son bölümde ayrıca, İsmet Bey’in Türkiye Cumhuriyeti’nin resmen kurulduğu 29 Ekim 1923 tarihli meclis oturumunu İkinci reis vekili sıfatıyla idare etmesine de değinilmiştir. Cumhuriyet’in ilan edildiği tarihi oylamayı yönetme hususunda, isim benzerliğinden dolayı, İsmet (İnönü) Paşa ile karıştırılan İsmet (Eker) Bey’in hakkı böylelikle teslim edilmiştir. Tez çalışmamızın her aşamasında yardımlarını ve desteğini esirgemeyen hocam Sayın Prof. Dr. Cezmi Eraslan’a, yüksek lisans derslerindeki disiplinli eğitimleriyle, bizi bu sürece hazırlayan bölümdeki hocalarım Sayın Prof. Dr. Ali Arslan ve Sayın Doç. Dr. Halil Bal’a ve çalışmalarımdaki yardımları nedeniyle Sayın Ayşe Kaya’ya teşekkürlerimi sunarım. vi İÇİNDEKİLER ÖZ……………………………………………………………………………….…iii ABSTRACT………………………………………………………….....................iv ÖNSÖZ……………………………………………………………….....................v İÇİNDEKİLER………………………………………………................................vii KISALTMALAR……………………………………………….…………………xiv GİRİŞ I.İSMET BEY KİMDİR……………………………………………………………1 A. Doğumu, Ailesi ve Öğrenim Hayatı………………………………………….1 B. Memuriyeti……………………………………………………………………2 C. Siyasi Hayatı………………………………………………………………….2 D. İsmet Bey’in Vefatı………………………………………………………….. 5 E. İsmet Bey TBMM’de Nasıl Tanınıyordu?..………………………...…………6 II. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NIN SONU VE MONDROS MÜTAREKESİ…...7 III. OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN YENİDEN AÇILMASI VE MİSAK-I MİLLİ’NİN İLANI……………………………………………………..12 IV. ÇORUM’DA MÜDAFAA-İ HUKUK CEMİYETİ’NİN KURULMASI VE İSMET BEY……………………………………………………………………….16 A. Çorum’da İttihat ve Terakki Partisi’nin Kurulması………………….............16 B. İsmet Bey’in Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Yapmış Olduğu Çalışmalar…..17 1. İsmet Bey’in Eğitim Alanındaki Çalışmaları………………………........18 2. İsmet Bey’in Sağlık Alanında Yapmış Olduğu Çalışmalar……………..19 3. İsmet Bey’in Tasarruf Anlayışı………………………………………….20 4. İsmet Bey’in Sosyal Yardımlaşma Hususundaki Tavrı………................21 5-İsmet Bey’in Hüseyinabad’ın(Alaca) Çorum’a Bağlı Olması Yönündeki Israrı:…………………………………………………….......22 C. Çorum’da Milli Mücadele’nin Geç Başlamasının Nedenleri………………..23 D. Çorum’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin