Ii. Meşrutiyet Dönemi'nde Erzurum'un Müslüman
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 T.C. ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI TAR YL 2015-0001 II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE ERZURUM’UN MÜSLÜMAN MİLLETVEKİLLERİNİN MECLİS-İ MEBUSAN’DAKİ FAALİYETLERİ HAZIRLAYAN Meryem AYDIN TEZ DANIŞMANI Yrd. Doç. Dr. Ayten CAN AYDIN-2015 2 T.C. ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI TAR YL 2015-0001 II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE ERZURUM’UN MÜSLÜMAN MİLLETVEKİLLERİNİN MECLİS-İ MEBUSAN’DAKİ FAALİYETLERİ HAZIRLAYAN Meryem AYDIN TEZ DANIŞMANI Yrd. Doç. Dr. Ayten CAN AYDIN-2015 4 Bu tezde görsel, işitsel ve yazılı biçimde sunulan tüm bilgi ve sonuçların akademik ve etik kurallara uyularak tarafımdan elde edildiğini, tez içinde yer alan ancak bu çalışmaya özgü olmayan tüm sonuç ve bilgileri tezde kaynak göstererek belirttiğimi beyan ederim. Adı Soyadı : Meryem AYDIN İmza : i AD SOYAD: Meryem AYDIN BAŞLIK: II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE ERZURUM’UN MÜSLÜMAN MİLLETVEKİLLERİNİN MECLİS-İ MEBUSAN’DAKİ FAALİYETLERİ ÖZET Meşrutiyet Hareketi, Osmanlıdan günümüze yalnızca parlamenter sistemin Anadolu topraklarında doğuşunun göstergesi değil, siyasal, hukuksal ve düşünsel hayatımızın da en önemli kaynaklarından biri olmuştur. 1908’de ikinci defa ilan edilen Meşrutiyet’in ortaya çıkışı, ülke yönetimine getirdiği yenilikleri, yeni oluşturulan kanun tasarıları, bu kanun tasarıları doğrultusunda yapılan uygulamalar, Erzurum İl’inin bu dönem içerisinde bulunduğu siyasi, sosyal, ekonomik ve idari özellikleri, Erzurum’un Müslüman Mebuslarının meclis içerisindeki faaliyetleri, müzakere edilen konular hakkında ki görüş ve uygulamaları, söz aldıkları birleşimlerin açıklamaları ve değerlendirmeleri genel olarak çalışmamızın çerçevesini çizmiştir. Meşrutiyet dönemlerinin genel yapısı ve faaliyetleri, İkinci Meşrutiyet Dönemi seçimleri ve meclisin genel özellikleri ile beraber yaptıkları faaliyetler, Erzurum’un sosyal, siyasal, idari özellikleri ve Erzurum mebuslarının meclis tutanaklarındaki konuşmaları ve bu konuşmaların değerlendirilmesi çalışmamızın esasını oluşturan üç ana konu olmuştur. ANAHTAR KELİMELER: Meşruti İdari, Meclis-i Mebusan, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Erzurum, Erzurum Mebusları. ii NAME: Meryem AYDIN TITLE: ACTIVITIES OF MUSLIM DEPUTIES OF ERZURUM IN NATIONAL ASSEMBLY OF SECOND CONSTITUTIONAL MONARCHY ERA ABSTRACT Constitutional monarchy movement is not just birth of parliamentary system in Anatolia, at the same time it is one of the most important sources on our political, jural and intellectual life. Occurance of Constitutional Monarchy that was declared second time in 1908 and novelties which Constitutional Monarchy brought to land management, new draft of law, application that was done according to these drafts, political, social, economic and administrative features of Erzurum, activities of Muslim Deputies of Erzurum, opinions and implementations about topics that were discussed, explanations and evaluations of sessions that deputies made speech usually have set our borders on this study. General structure and activities of Constitutional monarchy period, Second constitutional period elections, parliamentary activities with parliament’s general features, social, political, administrative specialities of Erzurum and Erzurum Deputies’ speechs in parliamentary minutes, assesment of these speeches are three main topics which forms the basis of our study. KEYWORDS: Constitutional Administration, Parliament Deputes, the Committee of Union and Progress, Erzurum Deputes are. iii ÖNSÖZ II. Meşrutiyet Dönemi, Osmanlı Devlet’i yönetimi adına parlamenter sisteme geçişte ilk adım olmasının yanı sıra görev alan milletvekilleri içinde adeta parlamento okuludur. Meşrutiyet dönemine kadar, yalnızca yerelde, görevli oldukları il adına hizmet eden bu milletvekilleri, meşrutiyet yönetimi ile birlikte genel anlamda ülkenin tamamının sorunlarını ve sorumluluğunu kapsayan meclis görevini üstlenmelerinin ardından, yerel değil ülke geneli hizmet anlayışını öğrenmişler ve yapmaya çalıştıkları milletvekilliği görevlerinde de bunu sergilemeye çalışmışlardır Ele aldığım bu çalışmada Erzurum Milletvekillerinin yerel yönetim anlayışından genel yönetim anlayışına geçiş aşamalarındaki meclis faaliyetlerine yer verirken, bana bu çalışmayı yapmamda her zaman maddi manevi büyük desteğini esirgemeyen sevgili babam Saadettin Aydın’a, çalışmalarımın ilerleyiş safhasını benden daha büyük bir titizlikle takip eden ve teşvikini esirgemeyen sevgili annem Zehra Aydın’a, yorucu günlerimin ağırlığını zaman sınırı olmadan paylaşmaktan kaçınmayan sevgili kardeşlerim Özlem ve Betül Aydın’a, yaptığım tez çalışmasının her safhasında desteği ve ilgisi ile her zaman yanımda olan sevgili Ünal Korkmaz’a teşekkürümü ve minnettarlığımı sunmaktan gurur duyuyorum. Tez çalışmamız süresince yönlendirmeleri ve takip etmem gereken safhaları titizlikle anlatan ve takip eden Sayın Danışman Hocam Yrd. Doç. Dr. Ayten CAN’A ve çalışmamız süresince değerli fikirleri ve yapıcı eleştirileri ile desteğini esirgemeyen Sayın Yrd. Doç. Dr. Aysun SARIBEY HAYKIRAN ve Sayın Yrd. Doç. Dr. Tuncay Ercan SEPETÇİOĞLU hocama yardımlarından dolayı çok teşekkür ederim. iv İÇİNDEKİLER ÖZET i ABSTRACT ii ÖNSÖZ iii İÇİNDEKİLER iv EKLER LİSTESİ vii KISALTMALAR LİSTESİ viii GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM I. VE II. MEŞRUTİYET DÖNEMLERİNDE MECLİS-İ MEBUSAN 4 1.1. I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE MECLİS-İ MEBUSAN’IN GENEL ÖZELLİKLERİ VE FAALİYETLERİ 4 1.2. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE MECLİS-İ MEBUSAN’IN GENEL ÖZELLİKLERİ VE FAALİYETLERİ 14 1.2.1. II. Meşrutiyet’in İlanı 17 1.2.2. II. Meşrutiyet Dönemi’nde Yapılan Seçimler 21 1.2.3. II. Meşrutiyet Dönemi Yasama Faaliyetleri 25 1.2.4. II. Meşrutiyet Dönemi’nin Siyasi Partileri 29 1.2.5. II. Meşrutiyet’in İdeolojisi 32 1.3. İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ 34 İKİNCİ BÖLÜM 19. YÜZYILIN SONU VE 20. YÜZYILIN BAŞLARINDA ERZURUM 43 2.1. TARİHİ SÜREÇ İÇERİSİNDE ERZURUM’UN GENEL YAPISI 43 2.1.1 Erzurum’un Tarihi Coğrafyası 43 v 2.1.2. Erzurum’un İdari Yapılanması 46 2.1.3. Erzurum’un Sosyo-Ekonomik Yapısı 47 2.2. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ VE I. DÜNYA SAVAŞI’NDA ERZURUM 54 2.3. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ ERZURUM MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞLERİ 67 2.3.1. Celalettin Arif Bey 67 2.3.2. Ahmet Ziya Efendi 69 2.3.3. Şevket Efendi 69 2.3.4. Seyfullah Efendi 69 2.3.5. Ziya –Mehmed Ziyaeddin- (Gözübüyük) Bey 70 2.3.6. Hüseyin Avni (Ulaş)Bey 70 2.3.7. Süleyman Necati (Güneri) Bey 72 2.3.8. Zihni (Orhan) Bey 73 2.2.9. Gayrimüslim Vekiller 74 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE ERZURUM’UN MÜSLÜMAN MİLLETVEKİLLERİNİN MECLİS-İ MEBUSAN’DA KONUŞMA YAPTIKLARI MESELELER 76 3.1. POLİTİK VE SİYASİ MESELELER 80 3.1.1. Kürt Meselesi 80 3.1.2. Askeri Kanun Layihaları 86 3.1.3. Siyasi Kanun Layihaları 93 3.1.4. İdari Kanun Layihaları 102 3.2. SOSYO-EKONOMİK MESELELER 141 vi 3.2.1. Bütçe 141 3.2.2. Vergi 165 3.2.3 Belediyeler Hakkında Yapılan Görüşmeler ve Şahısların Alacakları Maaş ve Yardım Meseleleri 169 3.3. TOPLUMSAL MESELELER 177 3.3.1. Doğal Afetler ve Mülteci Meselesi 177 SONUÇ VE ÖNERİLER 184 KAYNAKÇA 186 EKLER 191 SÖZLÜK 197 ÖZGEÇMİŞ 209 vii EKLER LİSTESİ EK 1: Ahmet Ziya Bey 1. Dönem, 6. Cilt, 26. Birleşim, Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri EK 2: Ahmet Ziya Efendi 1. Dönem, 6. Cilt, 115. Birleşim, Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri EK 3: Celalettin Arif Bey 4. Dönem, 1. Cilt, 2. Birleşim, Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri EK 4: Hacı Lütfullah Vehbi Efendi 2. Dönem, 1.Cilt, 6. Birleşim, Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri viii KISALTMALAR LİSTESİ a.g.e.: adı geçen eser a.g.m: adı geçen makale a.g.t.: adı geçen tez bk.: bakınız c.: cilt çev.: çeviren İTC: İttihat ve Terakki Cemiyeti s.: sayfa TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi TDK: Türk Dil Kurumu TTK: Türk Tarih Kurumu Vb.: ve benzeri Vs: vesaire Yay.: yayını, yayınlayan 1 GİRİŞ Osmanlı Devleti, 1876’da Kanun-ı Esasi’yi kabul etmesiyle birlikte, parlamento hayatına da ilk adımı atmıştır. Bu, yalnızca parlamenter sisteme geçiş hareketi olmamış, halkın devlet idaresine ortak olma bilincinin de oluşmasında atılan büyük adımın başlangıcı haline gelmiştir. Yüzyıllarca bir aileye mensup, tek kişinin idaresi ile yönetilen Osmanlı Devleti, yeni sisteme geçiş mücadelesinde ortaya çıkan sancılarını, yönetici kadro ve halk nazarında fazlasıyla hissetmiştir. İlk parlamento denemesi ile birlikte yönetimde iktidarını paylaşma taraftarı olmayan hükümdarın, yaşadığı bu paylaşım sıkıntısı sonucu, parlamento sürekli kapanışlara maruz kalmış ve bu nedenle de görevini tam olarak yerine getirememiştir. İlk parlamento, yaşadığı tüm olumsuzluklara rağmen az da olsa parlamento geleneğinin oluşmasında etkili olmuştur. Osmanlı Devleti’nin yıkılışa sürüklendiği bu dönem içerisinde, kurtuluşun İstibdadın yıkılışında olduğunu savunan İttihat ve Terakki Cemiyeti zamanla halkında desteğinin alarak 1908’de yeniden Meşruti sisteme geçilmesini sağlamıştır. Halk siyasi parti kavramına henüz çok yabancı olduğu için, bu hareketin başlamasını sağlayan İttihat ve Terakki Cemiyetini, kurtuluşa götürecek yol olarak görmüş ve desteklemiştir. Her ne kadar zaman içerisinde İttihat ve Terakki Partisi içerisinde sorunların çıkması ve oluşan güçlü muhalefet partileri nedeni ile siyasi çekişmeler yaşanmış olsa da, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu sıkıntılı süreç nedeni ile meclis üzerine düşen görevi yapmaya çalışmış ve siyasi, hukuki, ekonomik, toplumsal, askeri meseleler üzerine birçok müzakerelerde bulunarak, önemli kanun düzenlemeleri ve alınan kararların uygulanması yönünde büyük çaba göstermiştir. Ele aldığımız bu çalışmada, II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan’ında görev alan Erzurum Vilayeti Müslüman Mebuslarının aktif oldukları meclis gündem konuları