Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Amasya Milletvekilleri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI BİRİNCİ DÖNEM TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NDE AMASYA MİLLETVEKİLLERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN Tolgahan KARAİMAMOĞLU Niğde Haziran, 2016 T.C. NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI BİRİNCİ DÖNEM TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NDE AMASYA MİLLETVEKİLLERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN Tolgahan KARAİMAMOĞLU Danışman :Doç. Dr. Nevzat TOPAL Üye : Doç. Dr. Hamdi DOĞAN Üye : Yrd. Doç. Dr. Seyhun ŞAHİN Niğde Haziran, 2016 iii i ii ÖNSÖZ Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan, ‘’Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Amasya Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri’’ isimli bu çalışmamızda, Meclisin Birinci Dönemi’nde (23 Nisan 1920–16 Nisan 1923) Amasya Milletvekilleri ve faaliyetleri konu edilmiştir. Çalışmamız dört bölümden oluşmakta olup birinci bölümde; Mili Mücadele Döneminde, Amasya ve çevresinde meydana gelen olaylar değerlendirilmiştir. İkinci bölümde; TBMM’nin açılışı, Amasya yapılan seçim hazırlıkları, seçimlerin yapılması ve Birinci Meclisin genel durumu değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde; Amasya’dan seçilen beş milletvekili ile Osmanlı Mebuslar Meclisi’nden katılan iki milletvekilinin biyografileri verilmiştir. Dördüncü ve son bölümde ise Amasya milletvekillerinin Meclisteki çalışmaları ve faaliyetleri anlatılmıştır. Mondros Mütarekesi sonrası yapılan işgallere karşı teşkilatlanarak başarılı bir mücadele sergileyen ve tamamen “Milli Hakimiyete” dayalı yeni bir devlet kuran Birinci Meclisin Türkiye Cumhuriyeti tarihinde önemli bir yeri vardır. Bu çalışma ile Birinci Mecliste bulunan Amasya Milletvekillerinin kısa biyografileri verilerek yaptıkları faaliyetler incelenmiştir. Çalışma konumuz gereği Meclis Zabıt Cerideleri, Gizli Celse Zabıtları, Milletvekillerinin Kişisel Dosyaları, Nutuk temel başvuru kaynaklarımız olmuştur. Bunun dışında TBMM tarafından yayınlanan Meclis Albümleri vb. çalışmalar ile Milli Mücadele ve TBMM’ne iştirak edenler tarafından yazılan hatıralardan da istifade edilmiştir. Birinci Meclis’te Amasya Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri konulu bu çalışmada birçok kimse ve kuruluşun yardım ve katkıları olmuştur. Çalışma konumun seçimi ve her aşamasında benden yardımlarını esirgemeyen Danışman Hocam Doç. Dr. Nevzat TOPAL’a; bilgi ve tecrübeleriyle sürekli desteklerini gördüğüm, Hocalarım Prof. Dr. Musa ŞAŞMAZ, Doç. Dr. Hamdi DOĞAN ve Yrd. Doç. Dr. Gülin ERDEM ÖZTÜRK’e en içten duygularımla teşekkür ederim. Kaynak ve doküman temininde yaptıkları yardımlardan dolayı Amasya Belediyesi Özel Kalem Müdürü Hüseyin MENÇ’e teşekkürlerimi iletirim. Yine kaynak ve doküman temininde yardımlarını esirgemeyen Meclis Güvenlik Amiri Komiser Sabri İŞLER ve maddi, manevi desteklerini gördüğüm Yargıtay 3. Ceza Daire Başkanı Sayın Erdal GÖKÇEN’e teşekkür ederim. ii Varlıkları ile bana her zaman büyük güç ve destek veren, çok sevdiğim annem Hafize KARAİMAMOĞLU ve babam Mustafa KARAİMAMOĞLU’na başta olmak üzere tüm aile ve arkadaş çevreme en içten dileklerimle şükranlarımı sunarım. Tolgahan KARAİMAMOĞLU Niğde 2016 iii ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ BİRİNCİ DÖNEM TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NDE AMASYA MİLLETVEKİLLERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ KARAİMAMOĞLU, Tolgahan Tarih Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Nevzat TOPAL Haziran 2016, 274 sayfa Birinci Dünya Savaşı sonrasında mağlup devletler tarafında yer alan Osmanlı Devleti, İtilaf Devletlerinin dikte ettiği Mondros Ateşkes Antlaşması imzalamak zorunda kalmıştır. Ülke bütünlüğüne kast eden bu anlaşmanın 7. ve 24. Maddeleri ile İtilaf Devletleri askerlerini Anadolu’nun birçok yerine göndermeye başlamıştır. İngilizler Amasya bölgesinde gerek kendileri gerekse bölgede bulunan Rum ve Ermeni eşkıya çeteleri ile işgal girişimlerine başlamıştı. Ancak bu durum karşısında İstanbul Hükümeti yurt işgallerine sessiz kalarak hem meşruiyetini hem de millet vicdanındaki yerini kaybetmiştir. Türk milleti tarihinde esarete boyun eğmediği gibi kendi varlığına doğrudan yönelen azınlıkların ve İtilaf Devletlerinin işbirliğine karşı harekete geçmekte tereddüt etmemiştir. Bağımsızlıktan ve topraklardan ödün verilmeyeceğini Türk Milleti Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri kurarak göstermiştir. Amasya milleti de bu onurlu ve kutsal davada vatan ve millet için ne gerekirse hepsini layıkıyla yerine getirmiştir. Osmanlı Devletinin artık fiilen aktifliğinin kalmaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, kurtuluşun ancak milletin azmi ve kararı ile gerçekleştirileceğine inanarak Anadolu’da milleti arkasına alıp milli ruh ve milli devletin temellerini sağlam şekilde atmıştır. Bu amaçla Mustafa Kemal Paşa milletin içinden millet tarafından seçilecek yeni ve tek otorite olacak Meclis için adım atarak milleti arkasına almıştır. Ülkede 66 seçim bölgesi belirlenerek her seçim bölgesinden 5 vekilin Meclise katılması amaçlanmıştır. Bunun yanında Amasya vekillerinden Ömer Lütfi Yasan ve Bekir Sami Bey gibi Meclisi Mebussan da görev yapanlarda doğrudan yeni Meclise iv katılmışlardır. Bu olağanüstü şartlar içerisinde dahi millet tek vücut olmayı başararak temsilcilerini seçmesiyle beraber 23 Nisan 1920 tarihinde Meclis açılmıştır. Amasya’yı temsil etmek üzere Birinci Dönem TBMM‘ye 5 milletvekili seçilerek, iki vekilin ise Osmanlı Mebussan Meclisinden gelmesiyle toplamda 7 milletvekili Mecliste yerlerini almışlardır. 1920- 1923 yılları arasında Mecliste görev yapan Amasya milletvekilleri; Ahmet Hamdi Bey (Apaydın), Dr. Asım Bey (Sirel), Ali Rıza Efendi (Özdarende), Mehmet Ragıp Bey (Topala), Ömer Lütfi Bey (Yasan), Ali Rıza Bey (Topçu) ve Bekir Sami Bey (Kunduh)’dir. Çalışmamızın ağırlık noktası olarak Amasya milletvekillerinin biyografileri, siyasi hayatları ve görüşleri yer almıştır. Anahtar Sözcükler: Amasya, Mondros Mütarekesi, Milli Mücadele, Birinci Meclis, Amasya Milletvekilleri. v ABSTRACT MASTER THESIS IN THE FIRST PARLİAMENTARY DEPUTİES AND POLİTİCAL ACTİVİTİES AMASYA KARAİMAMOĞLU, Tolgahan Department of History Supervisor: Assit. Prof. Nevzat TOPAL June 2016, 274 pages Located defeated Ottoman Empire in the First World states party after the war, he was forced to sign the Armistice Treaty dictated by the Allies. This agreement meant that our country's unity and 7. and 24. of the Anatolian troops Allies began sending many into place. The British began to occupy themselves need in Amasya venture with Greek and Armenian bandit gangs in the area either. But in this case against the Istanbul government remained silent as to the legitimacy of the occupation country has lost its place in the nation as well as conscience. As the Turkish people in the history of slavery subordination of minorities who did not hesitate to act against direct themselves to their existence and cooperation of the Allies. Turkish people will not compromise the independence and territorial demonstrated by establishing the Defence of the Law Society. Amasya what people in this honorable and necessary for the country and nation in the holy cause has fulfilled all adequately. Fundamentals of Mustafa Kemal Pasha, believing that salvation is only accomplished by the nation's determination and decision of the people to take back the Anatolia national spirit and national government on the activity of the Ottoman Empire no longer have actually took securely. For this purpose, Mustafa Kemal Pasha, to be elected by the people and the nation by stepping inside the nation for a new Parliament will be the only authority has taken back. For this purpose 66 electoral districts is determined from each electoral district attorney is intended to participate in the Assembly 5. The next Lutfi Omar from Amasya deputy in law and Bekir Sami Bey, who acts as the Assembly of Deputies Zealand participated directly vi in the new parliament. Even in these exceptional circumstances people opened parliament on April 23, 1920 with the selection of a single representative body. First Period elected to Parliament to represent Amasya 5 seats, if they get their place in parliament with a total of 7 deputies coming from the Ottoman Parliament two deputies. Who served in Parliament between 1923 and 1920 Amasya deputies; Ahmet Hamdi Bey (Apaydın), Dr. Asim Bey (Sirel), Ali Rıza Efendi (Özdarende), Mehmet Ragıp Bey (Topala), Ömer Lutfi Bey (Yasan), Ali Rıza Bey (Topçu) and Bekir Sami Bey (Kunduh). Biographies of Amasya as lawmakers focus of our work has taken place in political life and views. Keywords: Amasya, Mondros Ceasefire Agreement, National Struggle, the First Assembly, Amasya Members of Parliament vii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.......................................................................................................................... ii ÖZET ........................................................................................................................... iv ABSTRACT ................................................................................................................. vi İÇİNDEKİLER ........................................................................................................ viii KISALTMALAR ..................................................................................................... xxii GİRİŞ ............................................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE AMASYA ve ÇEVRESİNİN GENEL DURUMU 1. AMASYA’NIN GENEL DURUMU ......................................................................... 5 2.AMASYA ve ÇEVRESİNDE AZINLIKLARIN FAALİYETLERİ ........................ 11 2.1Amasya ve Çevresinde Pontuscu