Oinarrizko Hiztegi Juridiko-Parlamentarioa
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
OINARRIZKO HIZTEGI JURIDIKO-PARLAMENTARIOA OINARRIZKO HIZTEGI JURIDIKO-PARLAMENTARIOA Valeriano Sanchez-Famoso Departamento de Fundamentos del Análisis Económico II Universidad del País Vasco - Euskal Herriko Unibertsitatea Argitalpen honen fitxa katalografikoa eskuragarri duzu Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekako katalogoan: www.euskaltzaindia.eus/azkue La ficha catalográfica correspondiente a esta publicación está disponible en el catálogo de la biblioteca de la Real Academia de la Lengua Vasca: www.euskaltzaindia.eus/azkue Les données bibliographiques correspondant à cette publication sont disponibles sur le site de la Bibliothèque Azkue de l’Académie de la langue basque: www.euskaltzaindia.eus/ azkue A catalog record for this publication is available from the Azkue Biblioteka, Royal Aca- demy of the Basque Language: www.euskaltzaindia.eus/azkue Eskubide guztiak jabedunak dira. Ez da zilegi liburuki hau osorik edo zatika kopiatzea, ez sis- tema informatikoekin beronen edukia biltzea, ez inongo sistema elektroniko edo mekanikoz, fotokimikoz, magnetikoz, elektrooptikoz, fotokopiaz, erregistratuz edo beste bitartekoz berau transmititzea, aipamenetarako izan ezik, argitaratzailearen edo copyrightaren jabearen aldez aurreko eta idatzizko baimenik gabe. Lan hau Eusko Legebiltzarraren eta Euskaltzaindiaren arteko lankidetzaz egin da. Argitalpen hau Eusko Legebiltzarraren, Nafarroako Parlamentuaren, Arabako Batzar Nagusien, Bizkaiko Batzar Nagusien eta Gipuzkoako Batzar Nagusien lankidetzaz argitaratu da. Lanak egiteko testu-corpusak honako herri-erakundeek eman dituzte: Eusko Legebiltzarra, Nafarroako Parlamentua, Arabako Batzar Nagusiak, Bizkaiko Batzar Nagusiak eta Gipuzkoako Batzar Nagusiak. Hizkuntza-orrazketa: Euskaltzaindiaren Hizkuntza Kalitatearen Behatokia (HIZBEA). © Euskaltzaindia ISBN: 978-84-944512-9-4 Lege-gordailua: BI-196-2017 Euskaltzaindia Plaza Barria, 15 48005 Bilbo (Bizkaia) Tel. 944158155 - Fax. 944158144 [email protected] www.euskaltzaindia.eus Diseinua eta aurreinprimatzea: Fotocomposición Ipar, S. Coop. AURKIBIDEA Atarikoa / Presentación ............................................ 7 Euskara dugu ondare / El euskera nuestro bien patrimonial . 11 Sarrera . 15 Euskara-Gaztelania ............................................... 25 Gaztelania-Euskara ............................................... 67 5 ATARIKOA PRESENTACIÓN Esku artean duzun argitalpen honi Una de las preocupaciones buruz, irakurle, esan daiteke behinola fundamentales en la vida de una Axular zenak idatzi zuena: Aitzitik lengua es su presencia en los órganos dela obra bat ttipia delarik handia, que establecen las disposiciones por hitz gutiz anhitz erraiten duena, las que se rige la vida de la sociedad. ongi eskiribatua, eta merezi duena Lengua y Derecho son así dos variables ibil dadin iendartean, eta guztien que inciden directamente en lo social, eskuetan. máxime en el caso del euskara, de reciente utilización en estos quehaceres. Izan ere, halakoxea da hemen Este es el punto de partida de biltzen den testua. Askorentzat esta publicación, modesta para laburregia, beste batuentzat larregia. algunos, excesiva para otros. En todo Nolanahi ere, eskertzekoa, bertara caso, de indudable utilidad, porque ekarri baita, desberdintasun anitzen busca un espacio común que reporta gainetik, bateratze esanguratsua, non beneficios para todos en el proceso de eta euskararen erabilera esparruan, normalización y normativización de la lege eta araugintza alorrean. lengua vasca. Euskararen lurraldeetan badira En el ámbito territorial de utilización zenbait erakunde legegile eta de la lengua vasca, son varios los arau emaile. Eusko Legebiltzarra, órganos legisladores y normativos. El 7 Atarikoa / Presentación Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Parlamento Vasco, las Juntas Generales Batzar Nagusiak, eta Nafarroako de Álava, Bizkaia y Gipuzkoa y el Parlamentua dira, gaur egun, Parlamento de Navarra, son, hoy por halakoak egiteko ahalmena dutenak, hoy, quienes ejercen esas competencias arlo eta gai desberdinetan. Euren normativas, en diferentes ámbitos eguneroko lanetan, alabaina, competenciales y lo hacen en ambas errealitate hurbilak izendatzeko lenguas cooficiales, es decir, en euskara moldeak osterantzekoak izan dituzte y castellano. Es precisamente en euskara euskararen aldetik, hizkuntzaren donde la diversidad de denominaciones, sakabanatze irudia areagotuz. a la hora de designar los procesos y las instituciones, resulta más llamativa. Ezin uka horietako bakoitza Es innegable la competencia de dela halakoak euskaraz izendatzeko cada una de estas instituciones para jaun eta jabe. Hala egin dute azken «nombrar» en euskara sus realidades, urteetan, bakoitzari dagozkionak Así ha ocurrido estos últimos años, modu beregainean erabiliz. Guztietan, si bien se ha dado en todas ellas un hala ere, Euskaltzaindiarekiko aitortza, respeto al marco lingüístico establecido euskarari dagozkionetan berori delako por Euskaltzaindia-Real Academia erakunde aholku emaile ofiziala. de la Lengua Vasca, como institución consultiva oficial en esta materia. Euskaltzaindiak, berriz, Eusko Ha sido precisamente Euskal- Legebiltzarrari proposatu eta honen tzaindia la que ha propuesto al onespena eskuratu ondoren, beste Parlamento Vasco la realización de guztiei gonbita luzatu eta azkenean este trabajo y ha sido su aprobación ondu da, guztion adostasunarekin, por éste, lo que ha permitido guztiontzat aplikagarri eta erabilgarri invitar a los demás órganos den euskarazko formulazio legislativos y normativos que bateratua. utilizan el euskara como lengua de trabajo y comunicación a sumarse a esta iniciativa, hasta lograr una formulación de consenso que resulte aplicable y útil para todos ellos. 8 Atarikoa / Presentación Hona hemen, bada, lan horien He aquí uno de los méritos de este meriturik handiena eta zabalena, hain trabajo, es decir, el de la unidad, que zuzen ere, batasunarena, euskara respetando la pluralidad y sin caer bat eta bakarra delako, euskararen en la uniformidad, nos posibilita a esparru geografiko eta sozialean todos ver que el euskara es uno, sin antolakuntza, kolore eta doinu perjuicio de sus sonidos y colores diferenteak baditu ere. diferentes, en sus distintas realidades sociales y geográficas. Batasun hori erdiesteko, lan isila Para lograrlo, las instituciones baina eragingarria egin dute aipatu participantes han realizado un trabajo erakunde legegile eta araugileen callado pero eficaz, que después ordezkariek, lan txalogarria eta Euskaltzaindia ha hecho suyo eskertzeko modukoa, gerora mediante su revisión en sus plenarios Euskaltzaindiak bere egin duena mensuales, con el propósito de que Osoko bilkuraren bidez, aurrerantzean en lo sucesivo sea una herramienta ere hizkuntzaren aldetik guztiontzat lingüística válida para todos, y erabilgarri eta onuragarri izateko especialmente para la sociedad a la erabakimenarekin. que se dirige. Eskerrak eta zorionak, beraz, Agradecimiento y enhorabuena, eurei eta jakina, parte hartu duten por tanto, a quienes han participado, y erakunde guztiei. Bide berri zabala especialmente a las instituciones que han ireki duzue, ireki da oraingo facilitado los medios para alcanzar este honetan. Hala ere, bada zer jorratu consenso. Se abre aquí un camino que, oraindik, segida eman behar sin duda, habrá de traer nuevos frutos en baitzaio honi guztion laguntzarekin. la consolidación del euskara. En suma, Horra eginkizuna eta, aldi berean, un programa de acción y un programa etorkizunerako erantzukizuna! Ekin de futuro, como ya establecieron los eta jarrai! fundadores de Euskaltzaindia hace casi un siglo: Ekin eta jarrai! Andres Urrutia Euskaltzainburua Presidente de Euskaltzaindia 9 EUSKARA DUGU ONDARE EL EUSKERA NUESTRO BIEN PATRIMONIAL Guk ordezkatzen ditugun Las instituciones a las que erakundeok euskara dugu ondare representamos tienen el euskera eta elkarrekin dugun ondasun honek como bien patrimonial, y ese bien unean uneko mugak eta denboraz por todas compartido desborda denborako inguruabarrak gainditzen límites coyunturales y circunstancias ditu. Hori dela eta, erakundeok bat temporales. En consecuencia, egin nahi dugu nork bere eremuko nuestras instituciones han querido herritarrei ezinbestekoa den zerbitzu unirse para ofrecer un servicio bat emateko, alegia, euskararen indispensable a la ciudadanía normalizazioan eta estandarizazioan de nuestros diversos ámbitos aurrerabidea dakarren urratsa egitea, territoriales; para dar un paso más en gure gizartearentzat onuragarria la normalización y estandarización izango baita. del euskera que redundará en beneficio de nuestra sociedad. Izan ere, Oinarrizko hiztegi Ciertamente, es nuestro juridiko-parlamentario hau, gure deseo que este Diccionario erakundeetako legebiltzarkide, jurídico-parlamentario básico parlamentari eta batzarkide resulte útil no solo para miembros eta profesionalentzat ez ezik, y servicios de nuestras respectivas baliabide mesedegarria izango da cámaras, sino también para 11 Euskara dugu ondare / El euskera nuestro bien patrimonial gure profesionalentzat, eta, horren profesionales, y en definitiva para ondorioz, gure herritarrentzat ere bai. toda la ciudadanía. Hogeita hamabost urte baino Nuestras instituciones legislativas gehiagoko bidea egin dute gure llevan una andadura de más de treinta erakunde legegileek hizkera y cinco años en la elaboración, juridiko-parlamentarioa sortzen, desarrollo y fijación del lenguaje lantzen eta doitzen. Urte horietan jurídico-parlamentario. Tras ocuparnos guztietan zehar euskararen a lo largo de todos esos años de la hizkera egiten