11 19

KONDA MEDYA RAPORU Televizyonla Değişen Algılar, Sosyal Medyanın Yükselişi ve 10 Yıllık Medya Serüvenimiz 2008 - 2018

Kasım 2019

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 2 / 72

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ ...... 5

2. TELEVİZYONLA DEĞİŞEN ALGILAR VE 10 YILLIK MEDYA SERÜVENİMİZ ...... 7

Teknoloji ile İlişkiler / İnternet Algısı / Sosyal Medyadan Endişe ...... 7 Televizyon Haberlerine Güven ...... 11 Kapalı bir Dünya Algısı ve Yankı Fanusları ...... 19 Televizyon Toplumu Olma Halimiz ve Değişen Algılar ...... 20 Yetiştirme Kuramı Üzerinden Değişen Dünya Algımız ...... 22

3. SON 10 YILDA SOSYAL MEDYA KULLANIMI ...... 27

4. SONUÇ ...... 29

5. KAYNAKÇA ...... 31

6. ARAŞTIRMALARIN KÜNYESİ ...... 33

7. EK 1: YILLAR İÇİNDE SOSYAL MEDYA KULLANICI PROFİLLERİ ...... 35

WhatsApp ...... 36 Instagram ...... 37 YouTube ...... 39 Facebook ...... 41 Twitter...... 43

8. EK 2: YILLAR İÇİNDE HABER İZLENEN TV KANALLARININ İZLEYİCİ PROFİLLERİ ...... 45

Kanal D ...... 47 ATV ...... 48 Star TV ...... 50 TRT ...... 54 Show TV ...... 56 Kanal 7 ...... 58 NTV ...... 60 Habertürk ...... 63 Fox TV ...... 64 CNN Türk ...... 66 A Haber...... 68 Halk TV ...... 70

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 3 / 72

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 4 / 72

1. GİRİŞ

Prof. Dr. Aslı TUNÇ, İstanbul Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesi

Bir sosyal bilimci için on yıllık bir zaman diliminin iki ucundaki verileri kıyaslayabilme imkanı özellikle Türkiye gibi demografik anlamda dinamik, hızlı toplumsal değişimlerin ve siyasal çalkantıların yaşandığı bir ülkede son derece heyecan verici. KONDA’nın 5-6 Nisan 2008 tarihinde Hürriyet gazetesi için yaptığı Biz Kimiz? Hayat Tarzları Araştırması araştırması internetin Türkiye’de ilk kıpırdanmalarının hissedildiği, e-muhtıranın yaşandığı, medyadaki sermaye yapılanmasının sürekli değiştiği, gazetelerin, radyoların ve televizyonların el değiştirdiği ve siyasetin değişmeyen bir gerçek olarak medya sektörünün ana biçimlendiricisi olduğu, NTV ve CNNTürk gibi kanalların televizyon haberciliği bağlamında altın çağını yaşadığı, radyolarda sayı fazlalığı ve içerik çeşitliliğinin görüldüğü, dijital yayıncılık anlamında D-Smart gibi platformların medya hayatına girdiği bir zaman dilimidir. Yakın dönem medya tarihimizde makro düzeyde politik yetke-medya ilişkisini irdeleyen ve medyanın ekonomi politiği bağlamında derin analizler sunan sayısız çalışma mevcuttur (Adaklı, 2006; Sözeri, 2015; Sözeri ve Güney, 2015; Tunç, 2015). Ancak yazılı, görsel ve dijital medya tüketicisinin bu yapısal değişikliklere günlük kullanım pratikleri bağlamında yaklaşımı, uzun soluklu ve verilere dayalı olması gereken medya izleyicisi/haber tüketicisi araştırmalarından geçmektedir. 2008-2018 yılı arasında haber mecralarına yaklaşım, medyaya güven, televizyon ve internete yaklaşım nasıl bir değişim göstermiştir? 31 Mart-1 Nisan 2018 tarihlerinde Hayat Tarzları araştırmasında 5793 kişi ile Türkiye’nin 36 ilinde yapılan çalışma halkın yaşam tarzları, değerleri ve farklı konulardaki fikirlerini ölçerken Türkiye genelinde medya kullanım alışkanlıkları, teknolojiyle ilişkiler, haber mecralarına olan güven ve güvensizlikler gibi çok değerli verileri de bize sunmaktadır. KONDA’nın Ağustos 2008, Ocak 2011, Nisan 2014, Şubat 2015, Nisan 2016, Ocak 2018 ve Nisan 2018 tarihlerinde yaptığı başka araştırmaların bulguları da on yıllık medya kıyaslamasını daha zenginleştirmekte ve katmanlaştırmaktadır.

Bu rapor ise bu araştırmaların bulgularını kuramsal bir çerçeveye oturtarak anlamlandırmayı amaçlamaktadır.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 5 / 72

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 6 / 72

2. TELEVİZYONLA DEĞİŞEN ALGILAR VE 10 YILLIK MEDYA SERÜVENİMİZ

Teknoloji ile İlişkiler / İnternet Algısı / Sosyal Medyadan Endişe

2008 ve 2018 yılında yapılan her iki araştırmada da aynı biçimde sorulan yeni teknolojilerin kişisel hayatlara olumlu bir katkısı olup olmadığına ait bulgular on yılda büyük bir değişim göstermemiştir. 2008 yılında yeni teknolojilerin hayatlarına olumlu bir katkı getirdiğini söyleyenlerin oranı yüzde 73,4 iken, nötr kalanların oranı yüzde 20’dir. 2018 yılına gelindiğinde olumlu görüş yüzde 73, nötr yaklaşım ise yüzde 17,4’tür.

Bu on yıllık sürecin içine denk düşen Ocak 2011 ve Nisan 2016 tarihlerinde seçmen eğilimlerini ölçen Barometre araştırmalarında internetin topluma zarar getirdiğini söyleyenlerin oranı 2011 yılında yüzde 41,8 iken çekimser kalanların oranı yüzde 29,2’dir. 2016 yılında internetin zarar verdiğini düşünenlerin oranı yüzde 38’e düşerken çekimser kalanların oranı ufak bir düşme ile yüzde 27,3 olmuştur. Bu görüşe katılmayanların yani internetin toplumsal yararına inananların oranı ise 2011’de yüzde 29, 2016 yılında yüzde 34,6’ya yükselmiştir.

Yeni teknolojilerin hayatıma olumlu katkısı olacağına inanırım.

Nisan'08 1 5 20 56 18

Mart'18 3 7 17 52 21

0% 50% 100% Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru

İnternetin topluma yarardan çok zarar getirdiğine inanıyorum.

Ocak 11 7 22 29 33 9

Nis.16 23 11 27 13 25

% 0 % 50 % 100 Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru

2011-2016 yıllarında internetin toplumsal yararına olan inancın az da olsa artış göstermesi ve genel olarak teknolojiye olumlu bakışın on yıl boyunca değişmemesi yaşam içinde kullanılan cep telefonu, bilgisayar, ev aletlerinin artması ile paralellik göstermektedir. Bireylerin hayatı teknoloji yardımıyla kolaylaşmış, iletişim teknolojileri de büyük oranda günlük yaşamın parçası olmuştur. Ancak konu medya teknolojilerinin içeriklerine ve kullanım amaçlarına geldiğinde bu noktada endişe içeren bulgulara yansımaktadır. İnternete kuşkuyla yaklaşma

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 7 / 72

eğilimi internet üzerinden yapılan işlemlerin güvenli olmadığına olan inançla paralellik göstermektedir.

2018 Hayat Tarzları araştırmasında görüşülen kişilerin yarısından fazlası (yüzde 51,3) internette alışverişin güvenli olmadığını belirtmiştir. Çekimser kalan yüzde 31,3 iken online alışverişi güvenli bulanlar yüzde 17,4’tür. Bu verileri destekleyici anlamda online gıda alışverişinin azlığı ise dikkate çekicidir. Yüzde 85,8 asla gıda alışverişini internet üzerinden yapmazken internet bankacılığı için bu yanıtı verenler yüzde 60,6’dir. İnternet bankacılığının kullanımının görece olarak diğer alışveriş pratiklerinden daha yüksek olduğunu söylemek yanlış olmaz.

İnternetten alışveriş yapmak güvenlidir.

Mart'18 25 26 31 15 2

Şubat'15 32 32 24 11 1

% 0 % 50 % 100 Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne 'Yanlış Doğru Kesinlikle doğru

Evin gıda alışverişini internetten yaparız.

Nisan'08 91 3 3 21

Ocak'11 88 7 4 10

Şubat'15 86 8 4 21

Mart'18 86 8 5 11

Hicbirzaman Nadiren Bazen Sıksık Herzaman

Bankacılık işlemlerini internetten yaparım.

Nisan'08 84 5 5 3 3

Ağustos'08 82 7 5 4 3

Ocak'11 59 14 11 10 5

Mart'18 61 10 12 11 7

Hicbirzaman Nadiren Bazen Sıksık Herzaman

Bilgiye ulaşmada internete ve sosyal medyaya olan güven oranları da 2018 araştırmasında çarpıcı veriler sunmaktadır. Yüzde 34,9 internetin bir bilgiye ihtiyaç duyulduğunda ilk bakılacak yer olmadığını belirtmektedir. Bir anlamda yer üç kişiden biri internetin içeriğine

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 8 / 72

inanmamaktadır. Çekimser kalanlar ise yüzde 16,6’dır. Soru direkt olarak sosyal medya bağlamında sorulmamış olsa da bu yanıtları sosyal medya mecrasına güvensizlik olarak da yorumlamamız mümkündür. Katılımcılardaki bu güvensizlik ve yeni medya teknolojilerini zararlı görme hali siyasi iklim ve söylemlere uygunluk göstermektedir. Sosyal medyanın siyasetçiler tarafından şeytanlaştırılması özellikle 2013 Gezi Park olaylarından sonra ivme kazanmış ve 2018 yılına kadar ahlaki ve dini bir tonla sunulmuştur.

Bir bilgiye ihtiyaç duyduğumda ilk bakacağım yer internettir.

Şubat'15 25 21 14 32 8

Mart'18 17 18 17 38 11

0% 50% 100% Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne 'Yanlış Doğru Kesinlikle doğru

Piyasaya teknolojik ürünlerin çıkmasını takip ederim.

2008 30 20 24 15 11

2018 38 22 19 15 6

Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman

Teknolojik ürün olarak en son ne satın aldınız? *açık uçlu soruldu

36 Cep telefonu 39 15 Beyaz eşya 12 12 Televizyon 9 5 Küçük ev aletleri 5 7 Bilgisayar 4 2015 1 Bilgisayar, telefon gereci 4 2018 2 Akıllı telefon 4 3 Diğer 4 4 Tablet 4 16 Hiçbir şey / Cevap yok 16

0 20 40 İnternet ise haber alma bağlamında ilk sırada yer alsa da, dizi ve spor ve eğlence içerikleri toplamda internetin kullanma platformu olarak göze çarpmaktadır.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 9 / 72

İnternetten hangi içerikleri takip ediyorsunuz? (Mart 2018) Haberler 30 Diziler 25 Spor 15 Belgesel 14 Yarışmalar 10 Komedi, güldürü 9 Kadın Programları 5 Siyaset / Tartışma 4 Müzik / Eğlence / Magazin 4 Dini içerikler 3 Çizgi Film / Çocuk 3 Yeme-İçme 3

0 20 40 60 80

Yeni teknolojileri yaygın olarak kullanırken medya teknolojilerinin içeriklerine karşı endişeli hatta öfkeli kitleleri kuramsal olarak nasıl anlamlandırabiliriz? Bu bağlamda ahlaki panik (moral panic) kuramının açıklayıcı olduğu görülebilir. Ahlaki panik kavramı kişi, grup ya da durumların özellikle ana akım medya ve politik yetke tarafından toplumun ortak değer ve çıkarlarına tehdit olarak gösterilmesine işaret etmektedir (Cohen, 1972). Özellikle geleneksel medya bu ahlaki paniği yani endişeyi toplumun geneline nüfuz ettirmede başat bir rol üstlenmektedir. Baskın siyasal söylemdeki sosyal medya karşıtlığının on yıl boyunca farklı bağlamlarda vurgulandığı düşünüldüğünde toplumsal algı daha net görülecektir.1 Sosyal medya bu kuram çerçevesinde düşmanlaştırılmakta ve toplumsal çürümenin, politik olarak ülkenin karışmasının sorumlusu olarak sunulmaktadır. Sistematik olarak bu mesajın tekrarlanması ve normalleştirilmesi internet ve sosyal medya algısını kaçınılmaz olarak olumsuza doğru yöneltmektedir. 2014, 2016 ve 2018 yıllarında sosyal medyanın toplumun “başbelası” olarak algılanma oranının artması da bu argümanı desteklemektedir.

1 Siyasal söylemi tek başına biçimlendiren 2003-2014 arası Başbakan ve 2014 yılından beri Cumhurbaşkanı olan Recep Tayyip Erdoğan’ın sosyal medya üzerine farklı dönemlerde söyledikleri: “Twitter mivitır hepsinin kökünü kazıyacağız. Efendim işte uluslararası camia şöyle der, böyle der, hiç beni ilgi- lendirmiyor. Türkiye Cumhuriyeti devletinin gücünü görecekler.” 20.3.2013 “Twitter denilen bir bela var. Sosyal medya denilen şey: Bana göre toplumun baş belası.” 2.6.2013 “Bu milleti Youtube’a Facebook’a yediremeyiz. Atılması gereken adım neyse biz bu adımı en kesin hatlarla atacağız. Kapatılmaları da dahil”. 6.4.2014 "Biliyorsunuz ben bu sosyal medyaya karşıyım. Bundan dolayı da bana çok saldırı da oldu. Ben bu Twitter'a filan hepsine karşıyım ve bunları paylaşmıyorum. Kendim de kullanmıyorum.” 2.7.2016 “İnternetin, özellikle de sosyal medyanın kültürümüzü adeta yiyip bitirmesine göz yumamayız”. 3.3.2017 “Ne yazık ki denetimsiz ve alabildiğine serbest bir alan olan sosyal medya, son yıllarda bu operasyon- ların ana mecrası haline gelmiştir". 15.4.2018

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 10 / 72

Twitter, Facebook gibi sosyal ağlar tüm toplumların başbelasıdır. (Nisan 2014)

16,4 30,8 25,7 20,3 6,8

0% 50% 100% Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru Twitter, Facebook gibi sosyal ağlar tüm toplumların baş belasıdır.

NİSAN'16 27 12 11 11 12 27

NİSAN'18 18 13 14 11 17 29

% 0 % 50 % 100 Kesinlikle katılmıyorum Katılmıyorum Kısmen katılmıyorum Kısmen katılıyorum Katılıyorum Kesinlikle katılıyorum

Televizyon Haberlerine Güven

Dünyanın gelişmiş ülkelerinde de habere olan güvenin son yıllarda irtifa kaybettiğini ve sahte haber (“fake news”) ile mücadelenin hız kazandığını düşünürsek (Newman 2018: 17; Yanatma 2018: 21), Türkiye’de on yıl boyunca haber medyasına güvenin geldiği noktayı görmek önem taşımaktadır. 2018 bulgularında haber almak için en yüksek oranda (yüzde 72.3) televizyona güvenilmesi, internet haber sitelerine güvenin yüzde 14,7 ve sosyal medyanın yüzde 5,8’de kalması ülkede hâlâ ana akım haber mecralarının baskın olduğunu vurgulamaktadır. 2015 yılındaki bulguları ile kıyaslandığında haber kaynağı olarak televizyona olan güven yüzde 70,1’den yüzde 72,3’e artmış, gazeteye olan oran yüzde 10,5’tan yüzde 7,2’ye düşmüştür.

Haberleri televizyondan takip ederim.

Nisan'08 3 3 16 35 43

Hicbirzaman Nadiren Bazen Sıksık Herzaman

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 11 / 72

Haber için hangi kaynağa güvenirsiniz?

Şubat'15 70 11 13 7

Mart'18 72 7 15 6

0% 50% 100%

Televizyon Gazete İnternet siteleri Sosyal medya

Haber seyrettiği TV kanalı (2018) Fox TV 20 İzlemiyor 16 ATV 15 TRT 13 AHaber 8 Kanal D 7 Show TV 5 Diğer kanallar 4 STAR 3 NTV 2 Kanal 7 2 CNN Türk 2 Habertürk 2 Halk TV 2 Ulusal 0 Haberleri TV’den takip etmiyorum. 0 0 20 40

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 12 / 72

Haber için hangi kaynağa güvenirsiniz? / Haber seyrettiği TV kanalına göre (Mart'18)

Kanal 7 96 40 A Haber 90 3 7 0 TRT 87 4 7 2 ATV 86 5 6 3 Diğer kanallar 80 7 8 4 Kanal D 79 8 10 3 Show TV 79 5 11 6 Star TV 78 8 10 3 Haber Türk 77 12 8 3 NTV 75 5 16 4 Fox TV 71 9 14 6 CNN Türk 66 6 22 6 Ulusal Kanal 65 15 20 Halk TV 58 19 11 11 Haberleri TV’den takip etmiyorum. 30 10 40 20 İzlemiyorum 26 11 45 19

%0 %50 %100

Televizyon Gazete İnternet siteleri Sosyal medya

2018 Hayat Tarzları araştırmasındaki bulgular bize medya tüketicilerinin haber kaynağı için hangi televizyon kanallarını tercih ettiklerini gösterirken diğer haber mecralarıyla ilişkilerini de sergilemektedir. Örneğin Kanal 7, A Haber, TRT ve ATV gibi iktidara yakın kanalları tüketenler haber kaynağı olarak sosyal medya ve internete başvurmamakta ve dünya algısını sadece bu kanalların haber ve bilgi akışıyla biçimlendirmektedir. Haberlerini televizyondan almayanların daha çeşitli bir mecra kullanımına başvurdukları da görünmektedir. Bu grafik bile toplumdaki medya tüketim pratiklerinin siyasal görüş bağlamında ne derece ayrıştığını ortaya koymaktadır. KONDA’nın “hayat tarzı kümeleri” olarak araştırmalarda temel olarak aldığı üçlü toplumsal katman olan “modern, geleneksel muhafazakâr ve dindar muhafazakâr” ayrımı özellikle televizyon haber tüketiminde kendini göstermektedir. A Haber ve ATV ile FOX TV ve Halk TV izleyicilerindeki tercih kutuplaşması net olarak görünürken NTV ve CNN Türk’teki değişim ise çarpıcıdır. Bu kırılımların benzerini parti tercihlerinde de görmekteyiz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 13 / 72

A Haber izleyenlerin hayat tarzları 2012 2013 2014 2015 2016 10 47 2017 2018 11 46 43 2019 8 47 46 %0 %50 %100 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

ATV izleyenlerin hayat tarzları 2012 23 50 27 2013 21 51 28 2014 18 49 33 2015 14 50 36 2016 14 50 36 2017 12 48 39 2018 12 49 39 2019 12 50 38

%0 %50 %100 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

Fox TV izleyenlerin hayat tarzları 2012 22 50 28 2013 26 47 27 2014 29 48 23 2015 38 46 16 2016 41 45 14 2017 43 43 14 2018 45 43 12 2019 43 44 13 %0 %50 %100 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

Halk TV izleyenlerin hayat tarzları 2012 2013 71 26 3 2014 52 37 12 2015 64 32 4 2016 61 34 4 2017 61 34 5 2018 67 27 6 2019 63 34 3 %0 %50 %100 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 14 / 72

CNN Türk izleyenlerin hayat tarzları

2012 53 35 12 2013 55 38 6 2014 51 38 11 2015 54 36 11 2016 52 39 9 2017 47 41 12 2018 45 44 11 2019 37 46 17

%0 %50 %100 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

NTV izleyenlerin hayat tarzları

2012 52 39 9

2013 40 44 16

2014 43 45 12

2015 39 44 17

2016 36 48 16

2017 35 49 16

2018 34 51 15

2019 28 52 20

%0 %50 %100 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

Televizyon kanallarına güven ile bir bilgiye ihtiyaç duyulduğunda ilk bakılacak yerin internet olması halini birlikte ölçümlediğimizde siyasal kutuplaşmanın sağlamasını da yapmış olmaktayız. Bu durum bizi “yankı odası” kavramına yönlendirmektedir.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 15 / 72

Bir bilgiye ihtiyaç duyduğumda ilk bakacağım yer internettir. / Haber seyrettiği TV kanalına göre (Mart'18) CNN Türk 3,3 Fox TV 3,2 NTV 3,2 Haber Türk 3,2 Ulusal Kanal 3,2 Star TV 3,1 Kanal D 3,1 Show TV 3,0 Diğer kanallar 3,0 Halk TV 2,9 A Haber 2,9 ATV 2,9 TRT 2,8 Kanal 7 2,1 Haberleri TV’den takip etmiyorum. 3,8 İzlemiyorum 3,5 1 3 5 < Yanlış Doğru >

TRT, ATV ve A Haber izleyicileri: Ak Parti seçmenlerinin yüzde 20’si haberleri TRT’den, yüzde 20’si ATV’den ve yüzde 15’i de A Haber’den izlemektedir.

Parti tercihine göre haber için TV kanalı tercihi (Ocak’18)

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 16 / 72

Toplumun farklı demografik kümelerinin aralarındaki ilişkiyi incelemenin bir yolu Çoklu Mütekabiliyet Analizi (Multiple Correspondence Analysis). Bu analiz varolan her değişkenin (demografik kümeler, yaş, eğitim vb.) diğer tüm değişkenlerle ilişkisine bakarak, aralarındaki ilişkinin yakınlık ve uzaklığına göre 2 boyutlu bir düzleme yerleştirilmesine olanak veriyor.

Bu yöntemle Ocak’18 Barometresi’nin demografik değişkenlerini analiz ettiğimizde ortaya çıkan ve toplumun topografik haritası adını verdiğimiz tabloda x-y eksenleri üzerine yerleştirilmiş demografik kümeleri yer almaktadır. Yukarıdan aşağıya doğru okuma yapıldığında, eğitim durumu ve gelirin azaldığını, yaş ve dindarlığın arttığını, örtünme durumunun örtünmeyenden çarşaf, peçe kullanana doğru ilerlediği gözlemlenir. Dikey ekseni, kişilerin sosyo-ekonomik statüsünün, yatay ekseni ise etnik kökeni ve siyasi tercihlerinin şekillendirdiğini belirtmek mümkündür.

Toplumun topografik haritası (Ocak’18)

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 17 / 72

Tabii unutmamak gerekir ki tabloda yer alan konumlar kümelerin kesin ve sabit konumları değil, kümeyi oluşturan tüm bileşenlerin ağırlık merkezidir. Örnek olarak geliri 5001 TL veya üzeri olan tüm kişiler üniversite eğitimli, Modern ve inançlı kategorisinde değildir. Tüm değişkenlere bir arada bakıldığında yüksek gelirliler yüksek eğitimlilere, Modernlere veya daha düşük dindarlık seviyesindekilere toplumun diğer bileşenlerinden daha yakın durmaktadır.

Tüm bu demografik veriler ışığında aynı analize en çok izlediği, haberleri takip ettiği ve asla güvenmediği televizyon kanallarını ekleyerek aşağıdaki grafikte gösterildiği gibi toplumun hangi kesimlerinin hangi kanallara yakın durduğunu görebiliriz.

FOX TV, CNN Türk ve Halk TV’den haber izlemeyi tercih edenler TRT ve ATV haberlerine; TRT ve ATV izleyenler ise FOX, CNN Türk ve Halk TV haberlerine güvenmemektedir.

Toplumun topografik haritasında kanal tercihleri (Ocak’18)

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 18 / 72

Kapalı bir Dünya Algısı ve Yankı Fanusları

Yankı Fanusu ya da Yankı Odası (Echo Chamber) kavramı özellikle sosyal medya çağının bir olgusu olsa da Türkiye’de haber alma sürecinde televizyonun baskın olması üzerinden yeniden tanımlanabilmektir. Yukarıda belirtildiği gibi araştırma bulguları ışığında sadece kendi dünya görüşünü, siyasal tercihini ve inandığı fikirleri destekleyen televizyon kanallarını izleyen medya tüketicileri görmekteyiz. Kısacası sadece kendi söylediğinin yankısını dinlemekten öteye geçemeyen, karşıt görüşten haberdar olmayan ve belki de olmak istemeyen kitlelerin yarattığı yankı odaları bunlar. Fikir çeşitliliğine karşı bu körleşme hali anlayış, empati ve karşı görüşü dinleyip makul ve sağduyulu bir sonuca varma noktasını imkansız kılmaktadır. Bu algısal yanılsama toplumda siyasal kutuplaşmaya yol açmakta, karşı tarafa karşı öfke ve husumet yaratmakta ve tek tip bir siyasal anlatıyı kabullenmeyi getirmektedir. Bu düşünsel model, farklı seçmen kitlelerinin izledikleri televizyon kanallarındaki keskin ayrımla örtüşmektedir. İdeolojik yarılma, farklı hayat tarzları kümelerinin medya tüketiminde de kendini net bir biçimde ele vermektedir.

Televizyon haber tüketiminin yanısıra günlük yazılı basına olan güven yüzde 7,2’dir. Gazetelerin tirajının düşüklüğü ve gazetelere olan güvenin de iyice azaldığı diğer bulgularla da desteklenmektedir. 2018 araştırma bulguları katılımcıların yüzde 73,9’unun gazete okumadığını göstermekte, okunan gazeteler ise toplumdaki ideolojik yarılma ve siyasal kutuplaşma ile paralellik göstermektedir. Sözcü (yüzde 4,5), Posta (yüzde 4,3) ve Sabah (yüzde 3,5) geri kalan yüzde 26,1’lik dilimde yerlerini almaktadır.

Hangi gazeteyi okuyorsunuz? Mart'18 Okumuyor 73,9 Sözcü 4,5 Posta 4,3 Sabah 3,5 Hürriyet 3,2 Diğer 2,5 Cumhuriyet 1,3 Milliyet 1,2 Habertürk 1,1 Spor gazeteleri 0,8 Türkiye 0,7 Yeni Şafak 0,5 Takvim 0,5 Akşam 0,5 Akit 0,5 Birgün 0,4 Star 0,3 Güneş 0,2 Vatan 0,1 Aydınlık 0,1 0 10 20 30 40 50 60 70 80

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 19 / 72

Benzer bir eğilim televizyon kanallarında da görülmektedir. FOX TV (yüzde 19,7), ATV (yüzde 14,6) ve TRT (yüzde 13,1) haber kaynağı olarak gösterilen televizyon kanallarıdır. Sadece yüzde 15,8 televizyon izlemediğini, yüzde 0,2 ise haberleri televizyondan almadığını iletmiştir. 2015 yılında yapılmış olan Hayat Tarzları araştırması bulgularında hangi televizyon kanallarına güvenildiği sorulduğunda benzer bulgulara rastlanmıştır. Sosyal medya güvenirlilik bağlamında az da olsa değer yitirmiştir (yüzde 6,7’den yüzde 5,8’e).

Bir bilgiye ihtiyaç duyduğumda ilk bakacağım yer internettir. (Nisan'18)

Türkiye 17 18 17 38 11

Lise altı 27 24 16 27 6

Lise 6 13 18 49 14

Üniversite 5 7 16 53 19

0% 50% 100%

Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru

Medya kullanımı ve bilgiye ihtiyaç duyulan ilk mecranın internet olması eğitim düzeyiyle bağlantılıdır. Üniversite eğitimiyle birlikte televizyona güven düşmekte ve internet kullanımı artmaktadır.

Televizyon Toplumu Olma Halimiz ve Değişen Algılar

2018 verilerine göre de kitle iletişim araçlarının kullanımında dikkat çeken ilk temel nokta televizyonun halen hayatlarımızda baskın bir rol oynadığıdır.

Haber alma anlamında en çok güven duyulan mecra olmasının ötesinde kültürel bir iklim olarak da televizyonun evlerin hâlâ başköşesinde olduğu gerçeği KONDA bulgularıyla birlikte Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) 2018 Televizyon İzleme Alışkanlıkları Araştırmasında da görülebilmektedir.2 Söz konusu araştırmada günlük ortalama televizyon izleme süresi 3 saat 34 dakika olarak belirtilmekte, hafta sonu bu ortalama 3 saat 45 dakikaya çıkmaktadır. Bu araştırmaya katılanların yüzde 40,9’u televizyon izlerken yemek yediklerini belirtmişlerdir.

Radyo Televizyon Yayıncıları Meslek Birliği’nin (RATEM) hazırladığı 2018 Türkiye Radyo Televizyon Yayıncılığı Sektör Raporunda ise bu süreyi 5 saat 30 dakika olarak göstermektedir. TÜİK 2017 rakamları bu süreyi ortalama günde 6 saate kadar çıkarmaktadır. Farklı araştırmaların ortak noktası televizyonun hâlâ Türkiye’de hanelerde son derece etkili bir haber ve eğlence kaynağı olduğudur. Beklendiği üzere tüm bu çalışmalarda eğitim düzeyi yükseldikçe ve yaş ortalaması gençleştikçe bu süre düşmektedir.

2https://www.rtuk.gov.tr/assets/Icerik/AltSiteler/televizyonizlemeegilimleriarastirmasi2018.pdf

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 20 / 72

Televizyonda farklı içerik tüketimi bağlamında kadın ve erkek izleyiciler arasında fark görülmektedir. Haber tüketimi erkeklerde daha fazlayken, dizi izleme alışkanlığı kadınlar arasında daha yaygın görünmektedir.

Günde ortalama kaç saat televizyon seyrediyorsunuz?

Nisan'08 11 24 22 15 12 15 2

Şubat'15 13 23 22 14 10 14 4

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

1 saat 2 saat 3 saat 4 saat 5 saat 6+ saat Seyretmiyor Cevap yok

Televizyonda ne tür içerikteki programlar izliyorsunuz? (Mart'18)

Haberler 62 Diziler 49 Spor 19 Belgesel 15 Kadın Programları 11 Yarışmalar 11 Siyaset / Tartışma 10 Komedi, güldürü 9 Müzik / Eğlence / Magazin 8 Dini içerikler 6 Çizgi Film / Çocuk 5 Yeme-İçme 3 TV var ama ben izlemiyorum. 6 Televizyonum yok. 1 0 40 80

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 21 / 72

Televizyonda ne tür içerikteki programlar izliyorsunuz? (Mart'18) 71 Haberler 53 33 Diziler 66 35 Spor 3 19 Belgesel 10 1 Kadın Programları 22 8 Yarışmalar 14 15 Siyaset / Tartışma 4 9 Komedi, güldürü 9 5 Müzik / Eğlence / Magazin 10 Erkek Kadın 5 Dini içerikler 7 2 Çizgi Film / Çocuk 8 1 Yeme-İçme 6 0 40 80

Yetiştirme Kuramı Üzerinden Değişen Dünya Algımız

Yetiştirme kuramı (Cultivation Theory) ABD’de televizyonun en yoğun olarak tüketilmeye başlandığı yıllarda yani 1960’ların sonunda başlayan en özgün eleştirel kitle iletişim teorilerinden biridir. George Gerbner ve ekibinin “Kültürel Göstergeler Projesi” (Cultural Indicators Project) adıyla yola çıktığı ve televizyon izlemenin toplumsal algıları nasıl yavaş yavaş biçimlendirdiği üzerine kuramsal bir çerçevedir. Argümanın temelinde televizyonun bir hikaye anlatıcısı olması yatar. Artık çocuklarımız dünyayı televizyonun sarıp sarmaladığı bir ortama doğmakta ve dünyayı onun anlatılarıyla algılamakta ve biçimlendirmektedir. Televizyon artık oturma odalarının baş köşesindedir ve bize özellikle popüler kültür temsiliyetleriyle “reel” dünyayı nasıl anlamlandırmamız gerektiğini söylemektedir.

Gerbner ve arkadaşlarına göre televizyon, görece durağan ve ortak imgeleri insanların zihnine ekmektedir. En çok izlenilen zaman kuşağındaki (prime-time) diziler, televizyon izleyicileri tarafından uzun zaman süresince düzenli olarak takip edilmektedir. Kurgu anlatılara sahip olan bu televizyon programları bir “televizyon dünyası” (television world) yaratmaktadır (Gerbner vd., 1973, 1986 ve 1994). Biz buna haber programlarının anlatılarını da ekleyebiliriz. Televizyon dünyası, her ne kadar olguları temsiliyetler üzerinden sunduğunu iddia etse de “objektif gerçekliği” sunmaktan uzaktır. Bu kurama göre televizyon çoğunlukla egemen söylem ve baskın değerleri dayatmaktadır (Shanahan ve Morgan, 1999).

Yetiştirme Kuramı, az (günde ortalama 0-4 saat) ve çok (4 saat ve üstü) televizyon seyredenler arasındaki verilerin “farklılığında” ortaya çıkar. Çok seyredenler televizyonun “sembolik çevre”sine (symbolic environment) daha çok maruz kalmakta ve bu “sembolik çevre” giderek

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 22 / 72

gerçek önceliklerin yerini almaktadır. Türkiye’deki televizyon izleme süreleri, Türkiye toplumunu rahatlıkla “çok seyredenler” (heavy viewer) sınıflandırmasına dahil etmektedir.

Dünya/yaşam anlamlandırmasında televizyonu çok seyredenler (heavy viewer) ile az seyredenler (light viewer) arasında ortaya çıkan “sistematik farklılıklar” dünyayı algılamada göze çarpmaktadır. Çok fazla televizyon izleyenler yaşama ilişkin bilgi, değer ve imgeleri televizyonda anlatılan hikâyelerdeki gibi içselleştirmekte ve norm kabul etmektedir. Bu nedenle televizyon hem sosyalleşmenin biricik aracı hem de kitleselliği ortaya çıkarması nedeniyle kişilerin dünya algılarının homojenleşmesinin başat enstrümanıdır (Signorielli ve Morgan, 1990: 123).

Dünyanın gerçekliğinden kopan izleyici, televizyondan yayılan kurgusallığı giderek bir gerçeklik olarak algılamaya başlar (Gerbner, 1996: 2). Kaldı ki, televizyondan yayılan bu kurgu hikayeler (fantezi/ler) gerçeklikten ayırt edilmesi imkansız biçimde sunulmaktadır. İzleyici açısından “yetiştirme” gerçekleştikçe, dünyaya ilişkin kaygılar artar (“kötü dünya sendromu”). Bu süreç son derece yavaş, aşama aşama meydana gelir. Gerçekler, yerine göre eğilip bükülür, deforme edilir ya da flulaşır (Signorielli ve Morgan, 1990; 1996). Bu, televizyon izleyicisini basit bir etkileme değil, dönüştürme sürecidir (Morgan, Shanahan ve Signorielli, 2012: 2)

Yararlanılan farklı araştırmaların bulguları ve toplum olarak 10 yıllık medya serüvenimiz yetiştirme kuramı çerçevesinde irdelenmeye uygun görünmektedir. Türkiye’de algılar elbette ki ABD’den farklı biçimlerde değişip evrilmekte ve medya mecralarını tüketen gruplarda farklılık göstermektedir. Örneğin televizyon gerek popüler kültür anlatıları gerekse haber söyleminde yarattığı yankı odalarıyla bir iyimserlik yaratmaktadır. Sosyal medya tüketicileri bireysel yaşamlarına ve ülkenin geleceğine ilişkin çok daha karamsarken televizyon izleyicilerinde bunun tam aksi görülmektedir. Televizyon izleyenler için farklı endişeler söz konusu olmaktadır. Örneğin özgürlüklerinin kısıtlanmasından değil “Türkiye’nin bölünmesinden” daha fazla korktukları göze çarpmaktadır. Milliyetçi kaygılar sosyal medya ve internet kullanıcılarınkinden daha fazladır.

Kurgu metinlerde yani diziler gibi çok tüketilen popüler kültür anlatılarında “toplumsal sorunların ele alması” ve izleyicinin “kendi kültürünü yansıtıyor olması” önem kazanmaktadır. Bu dikkate değer bir bulgudur çünkü dizilerde gerçekliğe yakınlığın izleyici için önemli bir ölçüt olduğu görülmekte ve zaman içinde gerçekliğe yakın “televizyon dünyası” algıların değişimini (cultivation differential) daha da hızlandırmaktadır. İzleyicinin televizyondaki dizilerde en fazla “hikaye”ye ve “verilen mesaja” önem vermesi de bu yetiştirme (cultivation) sürecinin önemini ortaya koymaktadır.

Televizyon izleme pratikleri de en az yaydığı içerik kadar yetiştirme kuramının bir parçasıdır. Televizyon ev mekanındaki yeri ve doldurduğu fiziksel alanla da toplumsal bir ortam yaratmaktadır. Televizyon bir araç olarak bir yaşama alanı oluşturmakta, arka planda bir ses yaratmakta ve kitleler için olmazsa olmaz bir mecraya dönüşmektedir. Bulgular bize özellikle dizi izlerken seyircilerin farklı ev işlerini de yaptıklarını göstermektedir.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 23 / 72

Algı ve beklentiler / Haber için hangi kaynağa güvendiğine göre ( Mart'18) 3,2 3,0 Televizyon 3,3 3,1 2,9 2,6 Gazete 3,1 2,8 2,9 2,6 İnternet siteleri 3,2 3,0 2,6 2,3 Sosyal medya 3,1 2,7 1 3 5 << Yanlış Doğru >> Türkiye’de genel hayat şartları 5 yıl sonra daha iyi olacak. Türkiye’de genel hayat şartları son 5 yılda iyiye gitti. Benim hayat şartlarım 5 yıl sonra daha iyi olacak. Benim hayat şartlarım son 5 yılda iyiye gitti.

Korkular / Haber için hangi kaynağa güvendiğine göre (Mart'18)

3,9 Televizyon 3,6 3,9 Gazete 3,8 3,9 İnternet siteleri 4,0 3,8 Sosyal medya 4,1

1 3 5 << Yanlış Doğru >>

Türkiye'nin bölünmesinden korkuyorum. Özgürlüğümün kısıtlanmasından korkuyorum.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 24 / 72

En çok izlediğiniz diziyi seçmenizde bunlar ne kadar önemlidir? (Ocak'18)

Dizide anlatılan karakterleri beğeniyor olmam 4 10 12 54 19

Çok kaliteli çekimi, sahneleri, yapımı olması 5 13 15 54 13

Dizide çok beğendiğim bir oyuncu olması 5 17 15 47 16

Toplumsal sorunları ele alması 8 15 17 42 18

Kendi kültürümüzü yansıtması 8 16 19 42 14

Etrafımdaki herkesin seyretmesi 13 29 22 29 6

Sürekli izlediğim kanalda yayınlanması 12 34 20 29 5 Dizide olanlar geçmişimle ilgili anılarımı 15 35 21 24 5 canlandırması Dizide anlatılan hayat benim hayatıma benzemesi 13 38 21 23 5

Dizinin geçtiği yerin benim için çok önemli olması 16 37 22 21 4

Dizide anlatılan hayatı yaşamak istiyor olmam 18 40 20 18 4

0% 50% 100% Çok önemsiz Önemsiz Ne önemli ne önemsiz Önemli Çok önemli

Bir diziyi tercih ederken en çok hangisine dikkat edersiniz? (Ocak'18)

Hikayesi 46

Verdiği mesaj 13

Oyuncu kadrosu 11

Karakterleri 8

Dini, kültürel yanı 2

Yayınlandığı kanal 1

Hakkında konuşuluyor olması 1

Yayın günü 1

Mekanları 1

Dizi izlemiyorum. 15

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 25 / 72

Dizi izlerken ne yapar? (Ocak'18)

17 21 43 10 8 5 2

0% 50% 100% Dizi izlemiyorum. Hiçbir şey yapmam, sadece dizimi izlerim. Bir şeyler yiyip, içerim. Bilgisayar, tablet veya telefonla ilgilenirim. El işi Ev işleri Diğer

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 26 / 72

3. SON 10 YILDA SOSYAL MEDYA KULLANIMI

Televizyon, toplumsal algıları biçimlendirip, ideolojik yarılmayı perçinlerken görsel ve yazılı haber medyasına olan güvensizlik son on yılda sosyal medyanın yükselişini de kaçınılmaz kılmaktadır. Sosyal medya kullanımına ilişkin veriler 2011 yılından itibaren en azından belirli bir kitlenin habercilikte farklı sesleri arayışına karşılık gelmeye başladığını görüyoruz. Kullanıcı sayısından çok kamuoyunu biçimlendiren tartışmaların sosyal medya mecralarından çıkması da tesadüfi değildir. İfade özgürlüğü alanının kısıtlanmasıyla ana akım medya kuruluşlarında çalışması mümkün olmayan yetkin ve nitelikli gazetecilerin habercilik reflekslerini sosyal medyaya taşımaları da bu anlamda etkili olmuştur. Yalan ve gerçeğin, manipülasyon ve tanıklığın iç içe geçebildiği sosyal medya ortamının eleştirel analizi anlamlı olsa da Twitter, Instagram, YouTube, Facebook, WhatsApp’ın son dönem haber evreninde kalıcı birer aktör olduğu açıktır.

Twitter 100

75

50

25

0

Whatsapp 100

75

50

25

0

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 27 / 72

Instagram 100

75

50

25

0

Youtube 100

75

50

25

0

Facebook 100

75

50

25

0

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 28 / 72

4. SONUÇ

Bu çalışmanın ilk ayağı, farklı araştırmaların bulgularından yararlanarak Türkiye’nin 2008-2018 arasındaki 10 yıllık medya kullanımının izini sürmekten oluşmaktadır. İkinci ayağı ise bir kitle iletişim kuramı olan Yetiştirme Teorisi üzerinden Türkiye’deki yoğun televizyon kullanımının kitlelerin algılarının evrilmesinde yeri olup olmadığı üzerine bir analizdir. Türkiye’nin 2008- 2018 arasındaki süreçte farklı medya mecralarıyla kurduğu ilişkide televizyonun hâlâ başat bir rol oynadığı görülmektedir. Haber alma bağlamına günlük yazılı basına olan güven yıllar içinde irtifa kaybederken televizyon 2018 yılına gelindiğinde de halen en fazla tüketilen ve güvenilen mecradır. Sosyal medya kullanımı eğitim düzeyiyle ve kentleşmeyle doğru orantılı bir artış gösterse de sanal ortama hâlâ belli bir mesafeyle yaklaşılmakta, sıklıkla internet ve yeni teknolojileri şeytanlaştırma eğilimi göze çarpmaktadır. İnternet en fazla bankacılık alanında hızla yaygınlaşmış olsa da özellikle siyasal söyleme paralellik gösteren internetin topluma zarar veren bir mecra olduğu algısının yaygın olduğu görülmektedir.

Farklı televizyon kanal tercihleri bize siyasal ayrışmanın ve kutuplaşmanın en kristalize olmuş halini sunmaktadır. Gerek haber gerekse eğlence içeriklerinde ideolojik yarılma derhal kendini belli etmektedir. Özellikle siyasal parti çizgisinde tüketilen televizyon haberleri kitlelerin sadece kendi seslerini duydukları kapalı bir dünya algısına yol açmaktadır. Bu bağlamda sosyal medyanın medya çalışmaları literatürüne kazandırdığı yankı fanusları (echo chambers) tartışmalarını Türkiye’de televizyona uyarlamak mümkün görünmektedir. Kişiler gittikçe gerçeklikten kopmakta, kendi sesinin adeta yankısını dinlemekte ve sonuç olarak dünya algısını da bu kapalı evrende kurmaktadır.

Televizyon önünde geçirilen saatlerin uzunluğu Türk izleyicisini adeta 1970’lerin Amerikan izleyici profiline yaklaştırmaktadır. Dünya algıları haberler kadar popüler kültür anlatılarına (özellikle dizilere) uzun süre maruz kalmanın sonucu olarak değişim göstermekte, kimi zaman daha milliyetçi, ülkeye dair endişe ve korkularla dolu ancak bireysel olarak iyimser bir hal alabilmektedir. Elimizdeki bu bulgular Amerikan toplumu üzerine 1970-2000’ler arasında yapılan televizyon odaklı eleştirel modelle yani Yetiştirme Kuramı (Cultivation Theory) ile uyum sağlamaktadır.

İnternet ve sosyal medya kullanımının habercilik ve bilgi akışı anlamında 2011 yılından bu yana keskin bir yükselişe geçtiğini görmekteyiz. 2011 yılında Türkiye genelinde her 10 kişiden ancak 4’ü internet kullanırken bugün bu rakam her 10 kişiden 8’idir. Farklı sosyal medya mecraları kısılan muhalif seslerin ve ötelenen toplumsal ve siyasal kimliklerin temsiliyeti için gittikçe önem kazanmaktadır. Habercilik alanında açılan bireysel YouTube kanalları, farklı iş modelleri deneyerek ana akım medyaya alternatif üretmeye çalışan bağımsız haber ve analiz platformları, anlık sanal haberleşme ağları Türkiye’nin medya evrenine çeşitlilik ve derinlik getirmektedir.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 29 / 72

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 30 / 72

5. KAYNAKÇA

Adaklı, Gülseren. Türkiye’de Medya Endüstrisi. Ankara: Ütopya Yayınları, 2006.

Cohen, S. 1972. Folk Devils and Moral Panics: The Creation of the Mods and Rockers. London: MacGibbon and Key Ltd.

Gerbner, George (1973). “Cultural Indicators: The Third Voice”, içinde Communication Technology and Social Policy, Ed. George Gerbner vd., John Wiley and Sons: 555-73.

Gerbner, George ve Lary Gross 1976. Living with Television: The Violence Profile”, Journal of Communication, 26(2): 173-99

Gerbner, George 1990. “Epilogue: Advancing on the Path of Righteouness (Maybe)”, içinde Cultivation Analysis: New Directions in Media Effects Research, Ed. Nancy Signorielli ve Michael Morgan, Sage Publication: 249-62.

Gerbner, George 1996. “The Hidden Side of Television Violence”, içinde Invisible Crisis, Ed. Herbert Schiller vd., Colorado Westview Press: 27-34.

Gerbner, George 1996. “Foreword: Invasion of The Story Sellers”, Roy F. Fox. Harvesting Minds: How TV Commercials Control Kids, Westport: Praeger, ix-xiii.

Gerbner, George 2000. “Cultivation Analysis: An Overview”, Mass Communication & Society. 1: 3-12.

Media Ownership Monitor 2016. Bianet ve Sınır Tanımayan Gazeteciler Raporu. https://turkey.mom- rsf.org/fileadmin/rogmom/output/turkey.mom-rsf.org/turkey.mom-rsf.org-tr.pdf

Morgan, Michael ve Nancy Signorielli 1990. “Cultivation Analysis: Conceptualization and Methodology”, içinde Cultivation Analysis: New Directions in Media Effects Research, Ed. Nancy Signorielli ve Michael Morgan, Sage Publication: 13-34.

Morgan, Michael, James Shanahan ve Nancy Signorielli 2012. Living with Television Now. Advances in Cultivation Theory & Research, Peter Lang.

Newman, N. 2018a. ‘Executive Summary and Key Findings’, in Reuters Institute Digital News Report 2018. Oxford: Reuters Institute for the Study of Journalism, 8–31.

Shanahan, James ve Michael Morgan 1999. Television and its Viewers Cultivation Theory and Reseearch, Cambridge University Press.

Signorielli, Nancy ve Michael Morgan 1996. “Cultivation Analysis: Research and Practice”, içinde An Integrated Approach to Communication Theory and Research, Ed. Michael B. Salven ve D.W. Staks, Lawrance Earlbaum Associates Publishers: 111-26.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 31 / 72

Sözeri, Ceren. Türkiye’de Medya İktidar İlişkileri. İstanbul: İstanbul Enstitüsü Yayınları, 2015.

Sözeri, Ceren ve Zeynep Güney. Türkiye’de Medyanın Ekonomi Politiği: Sektör Analizi http://tesev.org.tr/wp- content/uploads/2015/11/Turkiyede_Medyanin_Ekonomi_Politigi_Sektor_Analizi.pdf

Tunç, A. Media Ownership and Finances in Turkey: Increasing Concentration and Clientelism. South East European Media Observatory Report, 2015. http://mediaobservatory.net/sites/default/files/Media%20Ownership%20and%20Finances%20in%20Tur key.pdf

Yanatma, S. Reuters Institute Digital News Report 2018 Turkey Supplementary Report. Oxford: Reuters Institute for the Study of Journalism.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 32 / 72

6. ARAŞTIRMALARIN KÜNYESİ

Gidilen Görüşülen kişi Araştırma Türü Saha tarihleri sayısı İl İlçe Mahalle Televizyon 30 – 31 Ağustos Ağustos 2008 36 - 573 3437 araştırması 2008 5 - 6 Nisan Nisan 2008 Hayat Tarzları 41 328 1116 6482 2008 8 - 9 Ocak Ocak 2011 Barometre 36 115 154 2728 2011 12 - 13 Nisan Nisan 2014 Barometre 30 113 149 2621 2014 14 - 15 Şubat Şubat 2015 Hayat Tarzları 39 284 997 5222 2025 2 - 3 Nisan Nisan 2016 Barometre 28 96 147 2544 2016 6 - 7 Ocak Ocak 2018 Barometre 29 116 158 2745 2018 31 Mart – Nisan 2018 Barometre 32 110 150 2580 1 Nisan 2018 31 Mart – Nisan 2018 Hayat Tarzları 36 291 951 5793 1 Nisan 2018

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 33 / 72

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 34 / 72

7. EK 1: YILLAR İÇİNDE SOSYAL MEDYA KULLANICI PROFİLLERİ KONDA olarak toplumun sosyal medya ile ilişkisini uzun yıllardır takip ediyoruz. Yaptığımız araştırmalarda görüştüğümüz kişilere Youtube, Facebook ve Twitter platformlarından hangilerini kullandıklarını 2011 yılından beri düzenli olarak soruyoruz. Yakın zamanlarda kullanımı yaygınlaşan WhatsApp ve Instagram’ı da daha sonraki yıllarda araştırmalarımıza dahil ettik. Bulgular 18 yaş üstü nüfusun sosyal medya kullanımını yansıtıyor.

Sosyal medya kullanım oranları

Whatsapp Instagram 100 100

75 75

50 50

25 25

0 0

Youtube Facebook 100 100 75 75 50 50 25 25 0 0

Twitter 100 75 50 25 0

Yukarıdaki grafikte görüldüğü gibi WhatsApp, Instagram ve YouTube halen en popüler olan ve gittikçe yaygınlaşan sosyal medyalar. Buna karşılık Facebook belli bir yaygınlığa ulaştıktan sonra kısmen gerilemiş durumda. Twitter ise hiçbir zaman diğerleri gibi yaygınlaşmamış olan bir sosyal medya kanalı.

Aşağıda yer verdiğimiz grafiklerde WhatsApp, Instagram, YouTube, Facebook ve Twitter kullanıcılarının profillerini yaş, eğitim, hayat tarzları ve siyasi tercihlere göre ele alacağız. Sosyal medya kanallarını kullanan kişilerin profillerinde son 10 yılda ne gibi değişiklikler olduğunu inceleyeceğiz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 35 / 72

WhatsApp 2015 yılından beri incelediğimiz WhatsApp kullanıcı profillerinde öncelikle yaş grubu demografilerindeki değişim göze çarpıyor. 2015 yılında 18-32 yaş aralığındaki gençlerin WhatsApp kullanıcıları arasındaki oranı yüzde 57 iken, bugün bu oran yüzde 43’e düşmüş gözüküyor. Orta yaş grubunda ise çok fazla değişim gerçekleşmese de, yıldan yıla arttığını görüyoruz. Bugün, her 10 WhatsApp kullanıcısının 4’ü 33-48 yaş aralığında yer alıyor. 49 yaş ve üzeri yaş grubunda WhatsApp kullanımı ise bugün, 2015’teki oranın iki katına ulaşmış bulunuyor. Toplumda WhatsApp kullananların yüzde 17’si 49 yaş ve üzeri yaş grubunda yer alıyor. WhatsApp / Yaş Grupları

2015 57 35 8 2016 56 35 10 2017 51 37 12 2018 47 38 15 2019 43 40 17

%0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

WhatsApp kullanıcıları, diğer sosyal medya kanallarında görüldüğü gibi, lise altı eğitime sahip olanların daha fazla bulunduğu, üniversite mezunlarının daha az bulunduğu bir platform haline gelmiş bulunuyor. 2015’te yüzde 21 olan lise altı eğitimliler bugün WhatsApp kullanıcılarının yüzde 35’ini oluşturuyor. 2015’te yüzde 34 orana sahip olan üniversite mezunları ise bugün WhatsApp kullanıcılarının yüzde 25’lik dilimini oluşturuyor. Lise mezunlarının oranı ise çok fazla değişmeden her 5 kullanıcının 2’sini teşkil ediyor. Whatsapp / Eğitim Durumu

2015 21 45 34

2016 31 41 28

2017 33 40 27

2018 35 40 25

2019 35 39 25

%0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Yaş ve eğitim durumuna göre demografik yapısı değişim gösteren WhatsApp kullanıcılarının hayat tarzları bakımından son yıllarda aynı kalması araştırmamızın önemli bulgularından birini oluşturuyor. 2016’dan beri her 10 WhatsApp kullanıcısının 4’ü Modern, 4’ü Geleneksel Muhafazakâr ve 2’si de Dindar Muhafazakârlardan oluşuyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 36 / 72

WhatsApp / Hayat Tarzı

2016 39 42 19

2017 39 43 18

2018 38 44 18

2019 37 45 18

%0 %50 %100

Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

Siyasi eğilimler yıllar içinde seçim dönemi olup olmamasına ve güncel siyasi konjonktüre bağlı olarak oldukça değişim gösterebilse de sosyal medya kullanıcılarının profilleri hakkında bilgiler sunuyor. Siyasi tercihlere göre WhatsApp kullanımında Ak Parti ve MHP seçmenlerinin azalma eğiliminde olduğunu gözlemliyoruz. Bugün WhatsApp kullananların yüzde 31’i olası bir seçimde Ak Parti’ye, yüzde 7’si ise MHP’ye oy vereceğini söylüyor. CHP seçmeninin WhatsApp kullanımı ise 2016 yılından bu yana artmış gözüküyor. Her 4 WhatsApp kullanıcısının 1’i olası bir seçimde CHP’ye oy vereceğini söylüyor.

WhatsApp / Genel Milletvekili Seçimi

2015 24 21 14 7 22 10

2016 40 16 11 7 17 8

2017 36 18 9 6 1 20 8

2018 34 19 8 5 6 20 7

2019 31 26 7 5 4 18 6

%0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

Instagram Yaş gruplarına göre Instagram kullanıcılarının profillerini incelediğimizde, diğer sosyal medya platformlarında olduğu gibi kullanıcılar arasında genç oranının düştüğünü; orta ve üst yaş gruplarında yer alan kullanıcıların oranının yükseldiğini görüyoruz. Yine de Instagram kullanıcı profiline dair bir “yaşlanma” durumunun olmadığını belirtmeliyiz. 2013 yılında her 10 Instagram kullanıcısının 8’i gençlerden oluşuyorken, bugün bu rakam yaklaşık 6 olarak gözüküyor. Orta yaş grubu ise Instagram kullanıcıları arasında 2013’ten bu yana iki katına ulaşmış durumda. Bugün Instagram kullananlar arasında orta yaş grubu yüzde 34’lük bir dilimi oluşturuyor. 49 yaş ve üzerinde olan kullanıcılar ise 2013’te yalnızca yüzde 1’lik kesimi oluşturuyorken, bugün her 10 kullanıcıdan 1’i bu yaş grubunda yer alıyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 37 / 72

Instagram / Yaş Grupları

2013 82 17 1 2014 78 19 3 2015 66 27 6 2016 69 25 5 2017 64 29 7 2018 60 32 9 2019 56 34 9 %0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Instagram kullanımını eğitim durumuna göre incelediğimizde ise üniversite mezunlarının Instagram kullanıcıları arasında çok fazla değişmeyen oranlarda yer almaya devam ettiklerini; buna karşın lise altı düzeyde eğitime sahip olanların oranının epey yükseldiğini, lise düzeyine sahip olanlarınsa azaldığını saptıyoruz. Lise altı düzeyde eğitime sahip olanların oranı 2013’ten bu yana yüzde 9’dan yüzde 26’ya yükselmiş gözüküyor. Instagram / Eğitim Durumu

2013 9 57 34 2014 12 54 33 2015 16 47 37 2016 23 46 31 2017 26 44 30 2018 26 45 29 2019 26 43 31

%0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Instagram kullanıcılarının profilinde hayat tarzlarına göre değişim daha çok yaş gruplarındaki değişimi andırıyor. Ancak yaş gruplarında olduğunu gibi bir demografik grubun baskınlığından burada söz etmemiz mümkün değil. 2013 yılında Instagram kullanıcıları arasında hayat tarzını Modern olarak niteleyenlerin oranı yüzde 73 gibi yüksek bir seviyedeyken bugün bu oran yüzde 45’e gerilemiş bulunuyor. Geleneksel Muhafazakârların Instagram’daki oranı yüzde 20’den yüzde 41’e; Dindar Muhafazakârların oranı da yüzde 6’dan yüzde 14’e yükselmiş gözüküyor. Bugün hayat tarzlarına göre Instagram kullanıcılarının profilinde Modernler ile Geleneksel Muhafazakârların çok yakın oranlarda yer aldığını belirtmeliyiz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 38 / 72

Instagram / Hayat Tarzı

2013 73 20 6 2014 61 33 6 2016 47 38 15 2017 45 40 15 2018 46 41 14 2019 45 41 14

%0 %50 %100 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

Siyasi eğilimlere göre Instagram kullanıcılarının profilinde 2013’ten bu yana Ak Parti’ye eğilimi olanların iki katına çıkmış olması dikkat çekiyor. CHP’li kullanıcıların oranı ise 2018’e kadar düşme eğilimi gösterirken, bugün Ak Partili’lerle aynı oranlara ulaşmış bulunuyor. Bugün her 10 Instagram kullanıcısının 3’ü olası bir seçimde Ak Parti’ye, 3’ü de CHP’ye oy vereceğini söylüyor.

Instagram / Genel Milletvekili Seçimi 2013 13 35 13 2 14 17 2014 17 45 19 2 12 3 2015 22 21 14 6 23 12 2016 34 18 12 7 19 9 2017 32 20 10 6 1 21 9 2018 31 21 9 5 6 20 8 2019 27 28 8 5 4 19 7

%0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

YouTube Yaş gruplarına göre son 10 yılda dalgalı bir demografik değişim yaşamış olsa da YouTube da giderek orta ve üst yaş gruplarının daha fazla kullanmaya başladığı bir sosyal medya platformu haline gelmiş gözüküyor. 2011 yılında YouTube kullananların yüzde 67’si gençlerden oluşuyordu. Ancak YouTube’da gençlerin oranı 2015 yılına kadar düşme eğilimi göstermiş, 2016 yılında tekrar yükselse de yine 2019 yılına dek giderek düşmüş ve yüzde 55 seviyesine gelmiş. Gençlerin YouTube kullanıcıları arasındaki oranının düşmesi, buna karşın orta yaş ve 49 yaş üzeri gruplarda kullanıcı oranlarının yükselmesine rağmen Facebook’ta göreceğimiz bir “yaşlanma” durumunun olmadığını da belirtmeliyiz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 39 / 72

YouTube / Yaş Grupları

2011 67 27 6 2013 61 29 11 2014 60 30 10 2015 57 34 9 2016 64 29 7 2017 60 31 9 2018 57 32 10 2019 55 35 11 %0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Eğitim durumlarına göre YouTube kullanıcılarında üniversite mezunlarının oranının son 10 yıllık dönemde pek fazla değişim göstermediğini görüyoruz. Her 10 YouTube kullanıcısından 3’ü üniversite mezunlarından oluşuyor. Ancak lise altı eğitime sahip olanların oranının artmasıyla, lise mezunlarının YouTube kullanıcıları arasındaki oranı azalmış bulunuyor. Lise mezunları yüzde 44’lük oran ile eğitim durumu bakımından en fazla kullanıcı grubunu oluşturuyor. Her 4 YouTube kullanıcısından 1’inin ise lise altı eğitim düzeyine sahip olduğunu görüyoruz.

YouTube / Eğitim Durumu 2011 18 55 27 2013 24 47 28 2014 24 49 27 2015 23 46 31 2016 24 43 32 2017 25 44 31 2018 25 45 30 2019 25 44 31 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Hayat tarzları bakımından YouTube kullanıcılarının daha çok Modern eğilimlere sahip olduğu geçmiş yılların aksine bugün, Modernler ve Geleneksel Muhafazakârlar YouTube’da birbirine yakın oranlarda bulunuyorlar. YouTube kullanıcıları arasında 2013’te yüzde 53 olan Modernlerin oranı 2019’da yüzde 44’e düşmüş; Geleneksel Muhafazakârların oranı ise bu yıllarda yüzde 35’ten yüzde 42’te yükselmiş bulunuyor.

YouTube / Hayat Tarzı

2013 53 35 12 2014 53 38 9 2016 45 39 16 2017 46 38 15 2018 46 39 15 2019 44 42 14

%0 %50 %100 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 40 / 72

Kullanıcılarının siyasi eğilimleri ise YouTube’u yıldan yıla farklı eğilimlerin baskın çıktığı bir mecra haline getirmiş gözüküyor. Yine de YouTube kullanıcıları 10 yıl önce hangi oranlarda siyasi eğilimlere sahipse, bugün de hemen hemen benzer bir tablo karşımıza çıkıyor. Olası bir seçimde her 10 YouTube kullanıcısının 3’ü Ak Parti’ye, 3’ü de CHP’ye oyunu vereceğini söylüyor.

YouTube / Genel Milletvekili Seçimi

2011 30 32 11 7 12 5 2013 26 23 13 7 17 10 2014 25 37 17 8 10 2 2015 24 19 15 8 21 10 2016 36 18 12 7 17 9 2017 32 20 10 5 2 20 9 2018 30 21 9 6 7 20 7 2019 27 29 7 6 4 18 7

%0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

Facebook Facebook kullanıcılarının profillerinin yaş ortalamasında 2011 yılından bu yana bir artış gözlemliyoruz. 2011 yılında Facebook kullanan her 10 kişiden 6’sı 18-32 yaş aralığında yer alıyorken; 2019 yılında bu rakam 4’e düşüyor. Facebook kullanıcıları arasında gençlerin oranı düşerken, orta ve üst yaş gruplarının oranının yükselmiş olduğunu görüyoruz.

Facebook / Yaş Grupları

2011 58 32 9 2013 48 38 14 2014 48 38 15 2015 44 40 16 2016 50 37 12 2017 48 39 14 2018 43 40 17 2019 39 42 19 %0 %50 %100

18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Facebook kullanıcılarının eğitim durumlarında ise lise altı eğitim seviyesine sahip olanların oranındaki artış göze çarpıyor. Buna karşın lise mezunu olan Facebook kullanıcılarının oranı azalmış gözüküyor. Yine de her 10 Facebook kullanıcısından 4’ü lise mezunu olarak toplumda en büyük Facebook kullanıcısı kitleyi oluşturuyor. Üniversite mezunlarının oranında zaman zaman küçük değişiklikler olsa da son 10 yıllık dönemde çok fazla değişim olmadığını görüyoruz. Toplumda her 4 Facebook kullanıcısından 1’inin üniversite düzeyinde eğitime sahip olduğunu saptıyoruz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 41 / 72

Facebook / Eğitim Durumu

2011 24 51 25 2013 31 46 22 2014 33 45 21 2015 32 41 27 2016 35 40 25 2017 36 39 25 2018 35 40 24 2019 36 40 24 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Son 10 yıllık dönemde Facebook kullanıcılarının hayat tarzlarında da genel bir değişim söz konusu. Hayat tarzını Modern olarak tanımlayanların Facebook kullanıcıları arasında azalmış olduğunu; buna karşın Geleneksel Muhafazakârların Facebook kullanıcıları arasındaki oranının yükselmiş olduğunu tespit ediyoruz. 2013 yılı verilerimizde Facebook kullanıcıları arasında yüzde 46 oranıyla daha fazla Modern bulunurken, Geleneksel Muhafazakârların oranı yüzde 39 olarak görülüyordu. Bugün ise her 2 Facebook kullanıcısından 1’i kendini hayat tarzı bakımından Geleneksel Muhafazakâr olarak tanımlıyor.

Facebook / Hayat Tarzı

2013 46 39 15 2014 40 46 14 2016 36 45 19 2017 38 44 19 2018 38 45 17 2019 35 48 17 %0 %50 %100 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

Siyasi eğilimler açısından ise son 10 yıllık dönemde, Facebook kullanıcılarında pek fazla değişim gerçekleşmediğini görüyoruz. Ak Partili kullanıcıların oranı zaman zaman yükselme eğilimi gösterse de bugün yüzde 32 seviyesiyle 2011’deki oranın biraz üzerinde yer alıyor. CHP’li kullanıcıların oranı ise 2011’den bu yana 5 puanlık bir düşüşle yüzde 27’ye seviyesine gelmiş gözüküyor. Ancak yeni kurulan İyi Parti’nin de Facebook kullanıcıları arasında yüzde 4’lük bir dilimi oluşturduğunu belirtmeliyiz. Facebook kullanıcıları arasında HDP’yi tercih edenlerin oranı ise ele aldığımız yıllar arasında pek bir değişiklik göstermeyip, yüzde 5’lik dilimi oluşturuyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 42 / 72

Facebook / Genel Milletvekili Seçimi

2011 30 32 10 5 17 4 2013 33 20 14 5 18 9 2014 34 31 14 6 11 3 2015 28 18 14 7 22 9 2016 41 16 10 7 18 7 2017 36 19 9 6 1 20 8 2018 34 20 8 5 6 19 7 2019 32 27 7 5 4 17 6 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

Twitter Twitter gençlerin ağır bastığı bir sosyal medya platformu olarak dikkat çekiyor. Son 10 yıllık dönem açısından bakıldığında ise yaş gruplarına göre Twitter kullanıcılarının oranlarında pek fazla değişim gerçekleşmemiş durumda. Toplumda Twitter kullanıcısı olan her 10 kişiden 6’sını gençler oluşturuyor. Twitter / Yaş Grupları

2011 61 33 7 2013 62 27 10 2014 62 30 8 2015 58 33 9 2016 64 28 8 2017 61 30 10 2018 60 30 10 2019 59 31 10 %0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Eğitim durumu bakımından Facebook kullanıcıları arasında gördüğümüz eğilimi Twitter’da da gözlemliyoruz. Lise altı eğitime sahip olan kullanıcılar son 10 yılda iki katına çıkmış durumda. Her 5 Twitter kullanıcısından 1’i lise altı eğitime sahip gözüküyor. Üniversite mezunu kullanıcı oranının düştüğü 2013 ve 2014 yıllarında yükselme eğilimi gösteren lise mezunlarının bugünkü oranı da 2011’deki orana yakın gözüküyor. Bugün, her 5 Twitter kullanıcısının 2’sinin lise mezunu, 2’sinin de üniversite mezunu olduğunu saptıyoruz. Sosyal medyada en eğitimli kümenin Twitter kullanıcıları olduğunu belirtebiliriz. Twitter / Eğitim Durumu

2011 10 44 46 2013 16 53 30 2014 20 50 30 2015 15 47 38 2016 20 44 36 2017 21 43 36 2018 19 44 37 2019 19 42 40 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 43 / 72

Hayat tarzları bakımından Twitter, 2013 yılından bu yana azalma eğilimine sahip olsa da Modern hayat tarzına sahip olanların daha çok kullandıkları sosyal medya kanalı olarak öne çıkıyor. Her 2 Twitter kullanıcısından 1’inin Modern hayat tarzına sahip olduğunu görüyoruz. Buna karşın Geleneksel Muhafazakâr ve Dindar Muhafazakârların oranında da yıldan yılda artış gerçekleştiği görülüyor. 2013 yılında yüzde 32 olan Geleneksel Muhafazakârlar 2019 yılında yüzde 36’ya; yüzde 8 olan Dindar Muhafazakârlar da yüzde 11’e ulaşmış durumda.

Twitter / Hayat Tarzı

2013 60 32 8 2014 54 37 9 2016 49 36 14 2017 51 36 14 2018 54 35 12 2019 53 36 11 %0 %50 %100 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar

Twitter kullanıcıları arasında CHP eğilimi kendini baskın şekilde gösteriyor. Her 10 Twitter kullanıcısından 3’ü olası bir seçimde CHP’ye oy vereceğini söylüyor. Ancak son 10 yıllık dönemde CHP’lilerin oranının azalma eğilimi gösterip, 2019 yılında tekrar yükseldiğini de belirtmeliyiz. Twitter kullanıcıları arasında Ak Partililerin oranı ise 2016 yılı haricinde hep yüzde 30 seviyesinin altında kalmış gözüküyor. Bugün her 10 Twitter kullanıcısının yalnız 2’si olası bir seçimde Ak Parti’ye oy vereceğini belirtiyor. Twitter’da MHP’lilerin oranı ise 2014 yılına kadar yükselip, daha sonra düşme eğilimi göstermiş ve bugün yüzde 8 düzeyine gelmiş bulunuyor.

Twitter / Genel Milletvekili Seçimi

2011 27 39 6 9 13 3 2013 25 25 13 4 18 11 2014 24 36 16 7 12 4 2015 22 21 13 7 23 12 2016 33 20 12 8 17 9 2017 28 22 10 6 2 21 10 2018 25 24 8 6 7 19 8 2019 22 32 8 6 5 18 7

%0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 44 / 72

8. EK 2: YILLAR İÇİNDE HABER İZLENEN TV KANALLARININ İZLEYİCİ PROFİLLERİ

Barometre araştırmalarımızda 2010 yılından beridir “Haberleri seyretmek için en fazla hangi TV kanalını tercih ediyorsunuz?” sorusunu düzenli olarak soruyoruz. Bu soruya verilen cevaplar kişilerin hem siyasi eğilimi, hem de hayat tarzı hakkında bize dolaylı bilgi sağladığı gibi, haber kaynaklarındaki değişimleri de ortaya koyuyor.

Kanalların haber için izlenme oranları

Kanal D ATV 25 20 15 10 5 0

Star Samanyolu 25 20 15 10 5 0

TRT Show TV 25 20 15 10 5 0

Kanal 7 NTV 25 20 15 10 5

0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2011

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 45 / 72

Habertürk Fox TV 25 20 15 10 5 0

CNN Türk A Haber 25 20 15 10 5 0

Halk TV Tüm diğer kanallar 25 20 15 10 5

0

2018 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2010

Haber için tercih edilen televizyon kanalları yıllar içinde değişirken, aynı zamanda haberleri televizyondan takip etmeyen kitle görünüyor olmaya ve hızla artmaya başladı.

Haberleri TV’den takip etmiyorum. 80

60

40 14 20 5 0 0 0 0 0 0 0

0

2017 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2018

Yukarıdaki grafikler televizyon kanallarını 2010 yılında haber için en çok izlenenden en az izlenene doğru sıralıyor. Biz de bu bölümde izleyicilerin profillerini bu sırayla ele alıyoruz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 46 / 72

Kanal D Kanal D izleyici profilinin demografik değişiminde yaş belirleyici bir etmeni oluşturuyor. 10 yıl önce Kanal D izleyenlerin her 2’sinden 1’i gençlerden oluşuyorken, bugün her 10 Kanal D izleyicisinin yalnız 3’ü gençleri temsil ediyor. Geride bıraktığımız 10 yıllık dönemde gençlerin izleyiciler arasındaki oranının azalması karşısında, orta yaş ve üst yaş gruplarının oranlarının da yükseldiğini söylemeliyiz. Bugün yüzde 38 oranıyla orta yaş grubundaki kişiler, Kanal D’nin izleyici profilindeki baskın kümeyi oluşturuyor.

Kanal D / Yaş Grupları 2010 50 34 16 2011 51 28 21 2012 46 34 21 2013 46 34 20 2014 43 35 22 2015 43 35 22 2016 43 35 22 2017 39 36 24 2018 37 36 28 2019 33 38 29 %0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Eğitim durumu ise Kanal D’nin izleyici profilinin demografik değişimine dair belirleyici bir etmen olarak karşımıza çıkmıyor. Lise altı eğitimlilerin oranının azalması karşısında lise ve üniversite düzeylerinde eğitime sahip olanların izleyiciler arasındaki oranının arttığını görüyoruz. Ancak bu değişimin çok yüksek düzeyde gerçekleşmemiş olduğunu belirtmeliyiz. Kanal D’nin bugünkü izleyici profilinde eğitim durumuna göre baskın olan kümeyi ise yüzde 56 oranıyla lise altı eğitimlilerin oluşturduğunu saptıyoruz.

Kanal D / Eğitim

2010 61 29 9 2011 57 31 12 2012 57 30 12 2013 57 32 12 2014 56 32 12 2015 56 30 14 2016 55 34 11 2017 54 31 15 2018 57 30 14 2019 56 32 11 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Hayat tarzları bakımından Kanal D’nin izleyici profilinin Geleneksel Muhafazakârların baskınlığı ile oluştuğunu görüyoruz. Son 10 yılda Modernlerin izleyiciler arasındaki oranı yüzde 34’ten yüzde 19’a gerilerken, Dindar Muhafazakârların oranı yüzde 20’den yüzde 29’a yükselmiş

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 47 / 72

bulunuyor. İzleyici profilinde baskın kümeyi oluşturan Geleneksel Muhafazakârların oranın ise yıldan yıla yükselerek yüzde 45’ten yüzde 52’ye çıkmış olduğunu saptıyoruz.

Kanal D / Hayat Tarzı 2012 34 45 20 2013 35 45 21 2014 28 50 22 2015 30 48 21 2016 29 48 23 2017 28 49 23 2018 24 51 25 2019 19 52 29 %0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

Siyasi tercihlere göre ise Kanal D izleyici profilindeki demografik değişim, izleyiciler arasında Ak Partili’lerin yıldan yıla yükselme eğiliminde olduğunu gösteriyor. Geride bıraktığımız 10 yıllık dönemde, olası bir seçimde Ak Parti’ye oy vereceğini söyleyen kişilerin oranı yüzde 27’den yüzde 44’e yükselmiş; CHP’ye oy vereceğini söyleyenlerin oranı ise yüzde 29’dan yüzde 13’e kadar gerilemiş gözüküyor.

Kanal D / Genel Milletvekili Seçimi 2010 27 29 11 3 2 23 6 2011 35 34 8 2 2 14 4 2012 33 25 9 3 2 21 7 2013 33 23 9 7 1 20 7 2014 37 22 13 6 1 17 4 2015 29 25 12 12 1 16 3 2016 35 19 11 7 1 20 7 2017 32 16 11 6 11 24 8 2018 34 15 9 6 5 1 26 6 2019 44 13 8 4 21 21 5 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

ATV ATV izleyicilerinin son 10 yıldaki yaşa göre demografik değişiminde, izleyici profilinin giderek yaşlanma eğilimi gösterdiği görülüyor. Gençler 2010 yılında ATV izleyicilerinin yüzde 33’ünü oluşturuyorken, bugün bu oranda 10 puanlık bir düşüş gerçekleşmiş gözüküyor. Buna karşın izleyiciler arasında üst yaş gruplarında yer alanların oranı yüzde 25’ten yüzde 39’a yükselmiş. Orta yaş grubunda yer alanlarda ise çok büyük bir farklılık yaşanmazken, son 10 yılda her 10 ATV izleyicisinin 4’ünün bu yaş grubunda yer almış olduğunu görüyoruz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 48 / 72

ATV / Yaş Grupları

2010 33 42 25 2011 37 38 25 2012 37 37 25 2013 35 39 26 2014 33 40 27 2015 32 38 30 2016 32 38 30 2017 29 37 35 2018 26 38 36 2019 23 38 39

%0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Eğitim bakımından ise ATV izleyici profilinin son 10 yılda aynı kaldığını saptıyoruz. Lise altı eğitimliler ile lise düzeyinde eğitime sahip olanların oranlarında küçük değişiklikler yıldan yıla gerçekleşmişken, bugün bu eğitim seviyelerine sahip kişilerin 10 yıl önceki oranlarla aynı düzeye geldiğini görüyoruz. Bugün lise altı eğitimliler ATV izleyicilerinin yüzde 67’sini oluştururken, lise mezunları yüzde 24’ünü oluşturuyor. Her 10 ATV izleyicisinin 1’i ise üniversite mezunu.

ATV / Eğitim

2010 68 23 9 2011 61 30 9 2012 63 28 9 2013 62 28 10 2014 64 26 9 2015 65 26 9 2016 65 26 10 2017 67 24 9 2018 68 24 8 2019 67 24 9 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

ATV izleyici profilinin hayat tarzları bakımından demografik değişimini incelediğimiz aşağıdaki grafikte ise geride bıraktığımız 10 yılda izleyiciler arasında Modernlerin oranının yarı yarıya azaldığı, Dindar Muhafazakârların oranının ise arttığı görülüyor. Her 2 ATV izleyicisinin 1’i ise kendini Geleneksel Muhafazakâr olarak tanımlıyor. ATV izleyicileri arasında Geleneksel Muhafazakârların bu oranının 2012 yılından bu yana değişiklik göstermediğini de eklemeliyiz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 49 / 72

ATV / Hayat Tarzı

2012 23 50 27 2013 21 51 28 2014 18 49 33 2015 14 50 36 2016 14 50 36 2017 12 48 39 2018 12 49 39 2019 12 50 38 %0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

Siyasi tercihlere göre ATV izleyici profilini incelediğimizde, Ak Partili’lerin izleyiciler arasındaki oranının son 10 yılda giderek arttığını tespit ettik. Bugün her 10 ATV izleyicisinin 7’si olası bir seçimde Ak Parti’ye oy vereceğini söylüyor. CHP seçmenleri ise 2010 yılında ATV izleyicilerinin yüzde 12’lik dilimi oluşturuyorken, bugün CHP’lilerin oranı yüzde 4’e kadar gerilemiş bulunuyor.

ATV / Genel Milletvekili Seçimi 2010 51 12 6 3 2 21 5 2011 57 13 9 2 2 14 3 2012 10 7 2 2 21 5 2013 51 11 10 3 1 20 5 2014 64 9 7 4 1 13 3 2015 70 6 7 2 1 11 3 2016 73 4 5 11 13 4 2017 72 3 5 1 15 4 2018 70 3 6 11 16 4 2019 69 4 6 11 15 4 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

Samanyolu 2010-2016 yılları arasında Samanyolu kanalının izleyici profilini yaş gruplarına göre incelediğimizde, izleyiciler arasındaki gençlerin baskınlığının önce orta yaş grubuna, daha sonraki yıllarda ise üst yaş grubuna evrildiğini görüyoruz. 2010 yılında izleyicilerin yüzde 39’u gençlerden oluşurken, bu oranın 2016’ya gelindiğinde yüzde 22’ye gerilediği görülüyor. 2011-2015 yılları arasında Samanyolu izleyen her 10 kişiden 4’ü 33-48 yaş aralığında yer alıyorken, bu yaş grubunun izleyiciler arasındaki oranı da 2016 yılında yüzde 32’ye gerilemiş. 2010’dan 2016’ya kadar 49 yaş ve üzerinde yer alanların ise yüzde 29’dan yüzde 46’ya kadar yükseldiğini görüyoruz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 50 / 72

Samanyolu / Yaş Grupları 2010 39 33 29 2011 30 38 32 2012 27 39 34 2013 25 39 36 2014 28 40 32 2015 26 37 36 2016 22 32 46

%0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Eğitim bakımından Samanyolu’nun izleyici profilinde ise yaşa göre izlediğimiz değişimden daha küçük çaplı değişimlerin gerçekleştiği görülüyor. Lise altı eğitimliler, 2016’da 10 puanlık bir düşüşle yüzde 68 düzeyine gerilemişken, Samanyolu’nun baskın izleyici kümesini güçlü bir şekilde oluşturmaya devam etmiş. Buna karşın lise mezunları ile üniversite mezunlarının izleyiciler arasındaki oranlarının çok yüksek olmayan farklarla arttığını görüyoruz.

Samanyolu / Eğitim

2010 78 17 6 2011 76 17 7 2012 75 18 7 2013 74 19 7 2014 72 21 7 2015 77 15 8 2016 68 22 10

%0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Hayat tarzlarına göre demografik değişimi incelediğimizde ise Samanyolu izleyici profilinin ele aldığımız yıllar aralığında pek fazla değişime uğramadığını saptıyoruz. Dindar Muhafazakârların izleyiciler arasındaki oranı 2014-2015 yıllarında düşme eğilimi gösterse de 2016 yılında yüzde 54’e ulaşmış bulunuyor. Geleneksel Muhafazakârlar da 2016 yılında Samanyolu izleyicilerinin yüzde 39’unu oluşturuyordu. Samanyolu / Hayat Tarzı

2012 7 41 52

2013 7 43 50

2014 13 42 46

2015 9 49 42

2016 7 39 54

%0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 51 / 72

Siyasi tercihlere göre Samanyolu izleyici profilindeki demografik değişimi ele aldığımızda ise yaş, eğitim ve hayat tarzlarında izlediğimiz değişimlerden daha yoğun bir değişimi görme şansı yakalıyoruz. 2010 yılından 2013 yılına kadar her 10 Samanyolu izleyicisinin yaklaşık 8’i Ak Parti’ye oy verdiğini söylerken, Ak Partili’lerin izleyiciler arasındaki oranı 2014 yılı ile birlikte düşmeye başlamış. Ancak yine de 2016 yılında her 2 Samanyolu izleyicisinden 1’i oyunu Ak Parti’ye vereceğini söylemiş. Ak Partili’lerin izleyiciler arasındaki oranının düşmesine karşın MHP’lilerin oranı ise yükselmiş gözüküyor. 2010 yılında yüzde 3 düzeyinde olan MHP’lilerin oranının 2016 yılında yüzde 10’a ulaştığını görülüyor.

Samanyolu / Genel Milletvekili Seçimi

2010 75 2 3 4 13 2 2011 81 2 3 2 4 6 1 2012 75 2 4 1 2 13 3 2013 75 2 5 1 2 12 3 2014 52 12 10 3 3 16 4 2015 36 12 17 7 6 19 3 2016 48 3 10 5 15 15 5

%0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

Star TV Yaş grupları bakımından Star TV’nin izleyici profilinde diğer kanallarda gördüğümüz gibi bir değişime rastlamıyoruz. Son 10 yıllık dönemde Star TV izleyicileri arasında gençlerin oranı bir yükselme eğilimi gösterse de bugün 10 yıl önceki seviyeye geri gelmiş gözüküyor. Bugün izleyicilerin yüzde 34’ü gençlerden oluşuyor. Orta yaş grubunun da aynı şekilde izleyiciler arasındaki 10 yıl önceki oranının çok az oranda üzerine çıktığını görüyoruz. Kanalın izleyicileri arasında yaş grupları bakımından en büyük kümeyi oluşturan orta yaş grubunun ise her 10 izleyiciden 4’ünü temsil ettiğini söyleyebiliriz. Üst yaş grubunun oranında da durum çok farklı değil. Bugün her 4 Star TV izleyicisinin 1’i üst yaş grubunda yer alıyor. Star TV / Yaş Grupları

2010 35 36 28 2011 36 34 30 2012 44 33 23 2013 41 37 21 2014 45 37 19 2015 43 38 19 2016 43 37 20 2017 43 35 22 2018 38 39 22 2019 34 39 26 %0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 52 / 72

Eğitim durumu bakımından ise Star TV izleyici profilinde lise altı eğitimlilerin azalmış olduğu, lise mezunlarının az bir farkla yükseldiğini ve üniversite mezunlarının oranının aynı kaldığını görüyoruz. Bugün lise altı eğitimliler Star TV’nin her 2 izleyicisinden 1’ini oluşturuyor. Lise mezunlarının izleyiciler arasındaki oranı yüzde 34, üniversite mezunlarının oranı ise yüzde 13 olarak görülüyor. Star TV / Eğitim 2010 58 31 12 2011 55 30 15 2012 56 31 13 2013 56 33 11 2014 51 34 15 2015 55 32 12 2016 53 33 14 2017 52 35 13 2018 47 38 15 2019 52 34 13 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Star TV izleyici profilinin hayat tarzlarına göre demografik değişiminde ise yaş ve eğitim parametrelerine göre daha fazla değişim görülüyor. İzleyiciler arasında Modernlerin oranı yüzde 37’den yüzde 21’e gerilemiş; buna karşın Geleneksel Muhafazakârlar ile Dindar Muhafazakârların izleyiciler arasındaki oranı yükselmiş gözüküyor. Özetle, bugün her 10 Star TV izleyicisinin 2’si hayat tarzını Modern, 5’i Geleneksel Muhafazakâr ve yaklaşık 3’ü de Dindar Muhafazakâr olarak tanımlıyor.

Star / Hayat Tarzı

2012 37 44 19 2013 31 44 25 2014 32 49 19 2015 28 50 22 2016 26 52 22 2017 25 52 22 2018 26 55 19 2019 21 53 26

%0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

Star TV izleyicilerinin siyasi tercihleri ise geride bıraktığımız 10 yılda epey değişmiş gözüküyor. 10 yıl önce parti tercihlerine göre kanalın baskın izleyici grubunu CHP’liler oluşturuyorken, bugün Ak Partili’lerin izleyiciler arasında hakimiyeti söz konusu. 10 yıl içinde Ak Partili’lerin izleyiciler arasındaki oranı yüzde 17’den yüzde 35’e ulaşmış durumdayken, CHP’lilerin oranı yüzde 40’tan yüzde 11’e kadar gerilemiş görülüyor. Kanalın izleyicileri arasında MHP’lilerin oranı da yüzde 14 oranıyla diğer kanalların aksine daha yüksek bir seviyede yer alıyor. Aynı zamanda MHP’lilerin izleyiciler arasındaki oranının son 10 yılda çok fazla değişim göstermediği belirtmeliyiz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 53 / 72

Star TV / Genel Milletvekili Seçimi 2010 17 40 13 1 21 5 2011 21 49 11 1 14 3 2012 30 10 2 19 7 2013 40 19 12 18 6 2014 37 21 15 7 15 4 2015 37 22 16 5 16 3 2016 43 15 16 3 16 6 2017 38 10 13 4 1 24 9 2018 38 9 14 2 6 24 5 2019 35 11 14 2 3 27 8 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

TRT İzleyici kitlesi geçmişte de düşük oranlarda gençlerden oluşan kanalların başında TRT geliyor. 2010 yılında TRT izleyicileri arasında gençlerin oranı yüzde 29 düzeyindeyken, bugün bu oran yüzde 19’a gerilemiş bulunuyor. Orta yaş grubunda yine pek fazla bir değişim gerçekleşmemişken, üst yaş grubunun yıldan yıla daha fazla düzeyde TRT izleyici profilini oluşturmaya başladığını görüyoruz. Yüzde 45’lik oranla üst yaş grubunun TRT izleyicileri arasında bir baskınlığı bulunuyor.

TRT / Yaş Grupları 2010 29 39 33 2011 25 35 39 2012 26 36 38 2013 26 37 37 2014 24 36 40 2015 24 33 42 2016 25 36 39 2017 23 37 40 2018 23 34 43 2019 19 36 45 %0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Eğitim durumuna göre TRT’nin 10 yıllık demografik değişimini incelediğimizde ise ilk olarak üniversite mezunlarının son 10 yılda pek değişmediğini ve izleyiciler arasında eğitim bakımından en küçük kümeyi oluşturduğunu görüyoruz. Her 10 TRT takipçisinden yalnızca 1’i üniversite mezunu görünüyor. Lise mezunlarının ise son 10 yılda her zaman her 4 izleyicinin 1’ini temsil etmiş olduğunu görüyoruz. TRT izleyicilerinin çok büyük bir bölümünü ise lise altı eğitimliler oluşturuyor. Her 5 TRT izleyicisinin 3’ünün lise altı eğitimlilerden oluştuğu görülüyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 54 / 72

TRT / Eğitim 2010 71 21 8 2011 64 26 11 2012 64 24 11 2013 63 24 13 2014 65 25 10 2015 64 24 11 2016 62 25 13 2017 62 25 13 2018 61 26 13 2019 63 24 13 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

TRT izleyici profilinin hayat tarzları bakımından değişiminde ise Modernlerin oranının azaldığını, buna karşın Dindar Muhafazakârların oranının yükseldiğini görüyoruz. 2012 yılından bu yana izleyiciler arasında Modernlerin oranı yüzde 17’den yüzde 10’a gerilemiş; Dindar Muhafazakârların oranı ise yüzde 30’dan yüzde 37’ye yükselmiş görünüyor. Bu süreçte Geleneksel Muhafazakârlar aynı oranda kalırken, bugün yüzde 53 oranıyla kanalın hayat tarzı bakımından baskın izleyici profilini oluşturuyorlar.

TRT / Hayat Tarzı

2012 17 53 30 2013 17 55 28 2014 13 53 35 2015 12 50 38 2016 11 51 38 2017 12 49 39 2018 11 50 39 2019 10 53 37 %0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

Son 10 yıllık dönemde TRT izleyicilerinin parti tercihlerinde Ak Partili izleyicilerin oranı hep yüksek düzeyde kendini göstermiş. Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçildiği 2014 yılından bu yana ise TRT izleyicileri arasında Ak Partili’lerin oranı hep yüzde 60 seviyesinin üzerinde yer almış görünüyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 55 / 72

TRT / Genel Milletvekili Seçimi 2010 45 12 9 1 4 23 6 2011 58 10 10 6 14 2 2012 53 8 10 2 21 6 2013 51 8 12 1 2 21 5 2014 60 8 9 3 2 14 5 2015 63 7 9 2 2 14 3 2016 66 4 8 11 15 5 2017 63 4 8 1 18 5 2018 61 3 10 1 2 1 18 4 2019 60 5 9 11 1 19 5 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

Show TV Show TV izleyici profilindeki demografik değişimde yaş grubu önemli bir parametreyi oluşturuyor. Son 10 yılda Show TV izleyicilerinde gençlerin oranı düşerken, orta ve üst yaş gruplarının oranı artmış. Bugün kanalın izleyicileri arasında gençlerin ve üst yaş grubunun oranına yakın bir orana sahip olmakla birlikte 33-48 yaş aralığındaki kişilerin baskın izleyici profilini oluşturduğunu söyleyebiliriz.

Show TV / Yaş Grupları 2010 48 36 16 2011 49 31 20 2012 48 33 19 2013 47 34 20 2014 45 33 21 2015 46 37 17 2016 44 36 20 2017 43 36 21 2018 42 36 22 2019 35 38 27 %0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Eğitim durumu bakımından Show TV izleyici profilinde ise çok büyük bir değişiklik görülmüyor. Lise altı eğitimlilerin oranı yıldan yıla azalma eğilimi gösterirken, bugün kanalın her 10 izleyicisinden 6’sını oluşturuyorlar. Lise mezunlarının izleyiciler arasındaki oranı ise son 10 yılda kayda değer bir değişim göstermezken, üniversite mezunlarının oranının az bir farkla yükseldiği görülüyor. Bugün her 10 Show TV izleyicisinin 6’sının lise altı eğitimli, 3’ünün lise mezunu, ancak 1’inin üniversite mezunu olduğunu görüyoruz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 56 / 72

Show TV / Eğitim

2010 65 28 8 2011 56 32 12 2012 58 31 12 2013 59 31 10 2014 57 33 10 2015 61 29 10 2016 61 30 9 2017 63 29 9 2018 59 31 10 2019 60 29 11 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Hayat tarzlarına göre Show TV izleyici profilini incelediğimizde ise yıldan yıla gerçekleşen bir demografik değişimin yaşandığı görülüyor. Modernlerin izleyiciler arasındaki oranı bu dönemde neredeyse yarı yarıya düşerken, yüzde 18 seviyesine gelmiş bulunuyor. Buna karşın Dindar Muhafazakârların oranı yüzde 22’den yüzde 36’ya ulaşmış durumda. Geleneksel Muhafazakârların izleyiciler arasındaki oranında son 10 yılda çok büyük değişiklik gerçekleşmese de kanalın baskın izleyici profilini oluşturmaya devam ediyor. Bugün her 2 Show TV izleyicisinin 1’i hayat tarzı bakımından kendini Geleneksel Muhafazakâr olarak tanımlıyor.

Show TV / Hayat Tarzı 2012 34 44 22 2013 30 44 25 2014 30 47 24 2015 22 49 29 2016 21 50 29 2017 21 49 30 2018 20 51 29 2019 18 47 36

%0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

Siyasi tercihlere göre Show TV izleyici profilindeki değişimde ise ilk olarak Ak Partili’lerin oranının arttığını görüyoruz. 2010 yılında Ak Partili’lerin izleyiciler arasındaki oranı yüzde 32 düzeyindeyken, bugün izleyicilerin yüzde 43’ü olası bir seçimde Ak Parti’ye oy vereceğini söylüyor. CHP’liler izleyiciler arasındaki oranı ise geride bıraktığımız 10 yılda yarı yarıya azalmış durumda. Bugün her 10 Show TV izleyicisinin ancak 1’inin olası bir seçimde CHP’ye oy vereceğini görüyoruz. MHP’lilerin izleyiciler arasındaki oranında ise son 10 yılda bir değişiklik göze çarpmıyor. MHP’liler son 10 yılda her zaman kanalın her 10 izleyicisinin 1’ini oluşturmuş olduğunu görüyoruz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 57 / 72

Show TV / Genel Milletvekili Seçimi 2010 32 23 12 2 3 22 7 2011 40 25 11 1 3 17 3 2012 38 23 10 2 2 19 7 2013 39 17 12 3 2 20 8 2014 37 23 12 6 1 15 4 2015 44 15 13 5 2 17 4 2016 50 9 12 3 1 18 7 2017 48 8 9 4 01 23 7 2018 44 8 10 3 4 1 24 6 2019 43 10 9 2 3 1 23 8 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

Kanal 7 Geride bıraktığımız 10 yıllık dönemde Kanal 7 izleyici profilindeki değişimde ilk olarak kanalın yaşa göre baskın izleyici kümesinin değiştiği görülüyor. 2015 yılına kadar Kanal 7 izleyicileri arasında orta yaş grubu baskın kümeyi oluştururken, 2015’ten sonra üst yaş grubu yaşa göre baskın kümeyi oluşturur hale gelmiş. Bugün Kanal 7’nin her 2 izleyicisinden 1’i 49 yaş ve üzeri yaş grubunda yer alıyor. Bununla birlikte son 10 yılda gençlerin izleyiciler arasındaki oranı da yüzde 25’ten yüzde 13’e kadar gerilemiş gözüküyor.

Kanal 7 / Yaş Grupları 2010 25 42 33 2011 32 34 34 2012 26 36 38 2013 25 38 37 2014 28 37 36 2015 20 36 44 2016 23 35 42 2017 18 35 48 2018 14 38 48 2019 13 31 55 %0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Kanal 7’nin eğitime göre demografik değişiminde ise lise altı eğitimlilerin oranının son 10 yılda arttığını; lise mezunlarının oranının ise azaldığını görüyoruz. Üniversite mezunlarının izleyiciler arasındaki oranı ise son 10 yılda pek bir değişim geçirmeden, oldukça düşük düzeylerde kaldığı görülüyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 58 / 72

Kanal 7 / Eğitim

2010 81 16 4 2011 78 16 5 2012 78 16 6 2013 75 17 7 2014 72 21 7 2015 81 15 4 2016 83 14 3 2017 85 12 3 2018 91 7 2 2019 87 9 4 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Hayat tarzlarına göre Kanal 7 izleyici profilinin son 10 yılda pek fazla değişmediğini görüyoruz. Dindar Muhafazakârlar her zaman kanalın baskın izleyici kümesini oluşturmuş ve bugün de izleyiciler arasındaki oranları yüzde 55 düzeyinde gözüküyor. İzleyiciler arasında dar bir kümeyi oluşturan Modernlerin ise geride bıraktığımız yıllarda daha da gerileyerek yüzde 3 düzeyine kadar düştüğünü görüyoruz. Geleneksel Muhafazakârların oranı ise yıldan yıla küçük değişiklikler göstermişse de bugün yüzde 42 oranıyla kanalın 2012 yılı izleyici profiline yakın gözüküyor.

Kanal 7 / Hayat Tarzı

2012 8 40 52 2013 11 36 53 2014 15 44 41 2015 5 41 55 2016 4 49 47 2017 6 42 52 2018 5 46 48 2019 3 42 55 %0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

Siyasi tercihlere göre Kanal 7’nin izleyici profilinde ise Ak Partililerin her zaman baskın geldiğini saptıyoruz. Ancak son yıllarda izleyiciler arasında Ak Partili’lerin oranının da giderek düştüğünü belirtmeliyiz. Yine de bugün her 2 Kanal 7 izleyicisinin 1’i olası bir seçimde Ak Parti’ye oy vereceğini söylüyor. Ak Partili’lerin oranının düşmesine karşın ise genel siyasi tercihini “kararsız” olarak beyan edenlerin oranında bir artış görülüyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 59 / 72

Kanal 7 / Genel Milletvekili Seçimi

2010 74 3 3 1 4 13 2 2011 78 3 3 1 5 9 2 2012 74 2 4 02 14 3 2013 69 5 5 3 2 13 4 2014 66 10 7 2 1 12 2 2015 74 3 6 3 2 11 2 2016 70 3 5 2 3 13 4 2017 68 2 2 3 01 18 5 2018 63 4 3 3 2 21 6 2019 55 3 3 21 3 27 6 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

NTV Geride bıraktığımız 10 yılda NTV izleyicilerinin yaş gruplarına göre değişimi de oldukça dikkat çekiyor. Çoğu kanalda gördüğümüz eğilimi NTV’de de görüyoruz. Öyle ki 10 yıl önce her 2 NTV izleyicisinin 1’ini gençler oluşturuyorken, bugün ancak 4 NTV izleyicisinin 1’ini gençler temsil ediyor. Orta yaş grubunda daha az bir artış eğilimi kendini göstermişken; izleyiciler arasında üst yaş gruplarını oluşturanlar bugün 3 katına ulaşmış bulunuyor. Bugün her 10 NTV izleyicisinin 3’ü üst yaş grubundaki kişilerden meydana geliyor.

NTV / Yaş Grupları

2010 51 39 11 2011 48 31 21 2012 46 35 19 2013 41 37 21 2014 44 34 23 2015 38 36 27 2016 36 38 26 2017 36 36 28 2018 32 39 29 2019 25 43 32

%0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

NTV izleyicilerinin son 10 yıllık dönemdeki demografik değişiminde eğitim düzeylerini incelediğimizde ise pek fazla değişimin gerçekleşmemiş olduğunu görüyoruz. Yalnızca 2013 yılında üniversite düzeyinde eğitime sahip olanların oranının azalmış olduğunu tespit etmiştik. Bunda Gezi Parkı protestolarının yaşandığı 2013 yılının siyasal konjonktürün böyle bir eğilimi ortaya çıkarmış olduğunu varsayabiliriz. Bugün birbirine yakın oranlarda lise altı eğitimliler, lise mezunları ve üniversite mezunları NTV izleyici profilini oluşturuyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 60 / 72

NTV / Eğitim 2010 33 36 31 2011 31 36 32 2012 29 39 32 2013 38 36 26 2014 29 40 31 2015 35 34 31 2016 35 33 32 2017 36 34 30 2018 35 32 33 2019 34 34 32

%0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

NTV izleyici profilinde yaş gruplarında gördüğümüz demografik değişimi hayat tarzlarında da görüyoruz. 2012 yılında her 2 NTV izleyicisinden 1’i Modern iken, bugün her 2 izleyicinin 1’i Geleneksel Muhafazakâr olarak görülüyor. Bu arada Dindar Muhafazakârların oranının da son 10 yılda iki katına ulaştığını belirtmeliyiz. Bugün her 5 NTV izleyicisinin 1’i hayat tarzını Dindar Muhafazakâr olarak tanımlıyor.

NTV / Hayat Tarzı

2012 52 39 9 2013 40 44 16 2014 43 45 12 2015 39 44 17 2016 36 48 16 2017 35 49 16 2018 34 51 15 2019 28 52 20 %0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

Parti tercihlerine göre NTV izleyici profilinin değişen demografik yapısını incelediğimiz aşağıdaki grafikte ilk olarak Ak Partili’lerin oranının artmasıyla, CHP’lilerin oranının giderek azaldığını görüyoruz. NTV izleyicileri arasında Ak Partililer ve CHP’liler arasındaki dengenin kırılma noktasını 2013 ve 2015 yıllarının oluşturduğu tahmin ediyoruz. Bu yıllara kadar genel bir eğilimle CHP’liler daha yüksek oranda NTV izleyici kitlesini oluşturuyorken, bugün Ak Partililer yüzde 37 oranıyla siyasi tercihe göre izleyici profilinde en yüksek kümeyi oluşturuyor. CHP’lilerin oranı ise bugün yüzde 14’e kadar gerilemiş durumda.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 61 / 72

NTV / Genel Milletvekili Seçimi

2010 24 32 8 7 3 18 8 2011 24 30 11 7 6 16 6 2012 20 29 5 3 23 10 2013 29 24 11 6 2 20 8 2014 26 27 14 6 2 18 7 2015 30 23 16 5 2 19 4 2016 32 19 12 4 2 22 9 2017 31 15 13 4 2 1 24 11 2018 32 12 12 3 7 2 25 8 2019 37 14 9 3 6 23 7 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

NTV izleyicilerinin demografik yapısındaki değişimde etnik köken de belirleyici etmenlerden birini temsil ediyor. 10 yıl önce haberleri NTV’den takip edenler arasında Kürtler nispeten daha fazla kendini gösterirken, 10 yıllık dönem sonunda izleyiciler arasında Kürtlerin oranının yarı yarıya düşmüş olduğu görülüyor. Bugün NTV izleyicilerinin yüzde 89’u etnik kökenini Türk olarak tanımlarken, yalnızca yüzde 7’si Kürt olarak tanımlıyor.

NTV / Etnik Köken

2010 80 15 4 2011 79 16 5 2012 85 10 4 2013 82 11 2 4 2014 83 10 2 3 2015 86 9 1 4 2016 84 9 2 4 2017 84 10 1 3 2018 85 10 1 3 2019 89 7 1 2 % 0 % 50 % 100

Türk Kürt Zaza Arap Diğer

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 62 / 72

Habertürk Habertürk, yaşa göre demografik değişimin çok fazla görülmediği kanallardan birini oluşturuyor. Aşağıdaki grafikte son 10 yılda gençlerin izleyiciler arasındaki oranı yüzde 37’den yüzde 28’e düştüğü; orta yaş grubunun oranı aynı kaldığı; üst yaş grubunun izleyiciler arasındaki oranının ise yüzde 25’ten yüzde 35’e çıktığı görülüyor. Görüldüğü üzere, bugün Habertürk izleyicileri arasında yaş gruplarına göre hemen hemen eşit bir dağılımın var olduğunu söyleyebiliriz.

Habertürk / Yaş Grupları 2010 37 38 25 2011 43 33 24 2012 44 32 24 2013 47 31 22 2014 41 35 25 2015 41 33 25 2016 40 36 25 2017 38 36 27 2018 30 38 32 2019 28 37 35 %0 %50 %100

18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Eğitim durumuna göre incelediğimizde ise Habertürk izleyicilerinin profilinde üniversite mezunlarının oranının artması karşısında lise altı eğitimlilerin oranının azaldığını görüyoruz. Bugün her 4 Habertürk izleyicisinin 1’i üniversite mezunu. Lise mezunlarının oranı ise yüzde 35 düzeyinde yer alıyor ve bu oranla lise mezunlarının izleyiciler arasındaki durumunun son 10 yıllık dönemde pek fazla değişime uğramadığı görülüyor. Eğitime göre Habertürk’ün baskın izleyici kümesini ise yüzde 39 oranla lise altı eğitimliler oluşturuyor.

Habertürk / Eğitim

2010 45 35 19 2011 41 33 25 2012 40 35 25 2013 36 39 24 2014 49 32 20 2015 46 29 25 2016 40 33 28 2017 44 31 25 2018 42 34 24 2019 39 35 26 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Habertürk izleyici profilinin hayat tarzlarına göre demografik değişiminde ise yaş ve eğitim parametrelerine göre daha fazla değişimin gerçekleştiği görülüyor. Son yıllarda Modernlerin oranı yüzde 40’tan yüzde 23’e gerilerken; Geleneksel Muhafazakârların izleyiciler arasındaki oranı yüzde 44’ten yüzde 57’ye, Dindar Muhafazakârların oranı ise yüzde 16’dan yüzde 20’ye yükseliyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 63 / 72

Habertürk / Hayat Tarzı

2012 40 44 16 2013 37 47 16 2014 25 52 23 2015 28 49 23 2016 29 50 21 2017 29 45 26 2018 30 48 22 2019 23 57 20 %0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

Siyasi tercihler de Habertürk izleyici profilinde bir değişime işaret ediyor. 2010 yılında Habertürk izleyicilerinin yüzde 28’i Ak Partili iken, bu oranın yıldan yıla arttığı ve bugün yüzde 43’e ulaştığını görüyoruz. Buna karşın CHP’lilerin izleyiciler arasındaki oranının düştüğü görülüyor. 2010 yılında izleyiciler arasında yüzde 27’lik dilimi oluşturan CHP’liler, bugün yüzde 14 düzeyine gerilemiş bulunuyor. MHP’lilerin izleyiciler arasındaki oranı ise son 10 yıllık dönemde pek bir değişiklik göstermeyerek, bugün izleyicilerin yüzde 12’sini oluşturuyor.

Habertürk / Genel Milletvekili Seçimi

2010 28 27 11 4 6 20 5 2011 32 28 13 4 4 14 4 2012 29 25 3 3 21 7 2013 31 21 14 3 18 8 2014 39 19 14 5 2 16 4 2015 36 19 16 8 3 15 4 2016 39 14 17 2 2 18 8 2017 40 12 13 4 11 20 8 2018 33 14 12 2 8 1 22 8 2019 43 14 12 3 2 1 21 5 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

Fox TV Fox TV’ye geldiğimizde ise yaş gruplarındaki değişimde ilk olarak gençlerin oranının diğer kanalların aksine daha az bir eğilimle düştüğünü, orta yaş grubunun oranının hemen hemen aynı kaldığını, üst yaş grubunun ise daha yüksek düzeyde kanalın izleyici kitlesini oluşturur hale geldiğini saptıyoruz. Bugün, Fox TV izleyicilerinin yaş gruplarına göre neredeyse eşit oranlarda 3’e bölünmüş olduğunu görüyoruz.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 64 / 72

Fox TV / Yaş Grupları 2010 46 37 18 2011 46 41 14 2012 45 34 21 2013 43 37 20 2014 38 35 27 2015 37 34 29 2016 35 35 30 2017 32 34 34 2018 32 34 33 2019 33 35 31 %0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Geride bıraktığımız 10 yılda Fox TV’nin demografik yapısında eğitim düzeyindeki yükselme oldukça dikkat çekiyor. 2010 yılında üniversite düzeyinde eğitime sahip olanların izleyiciler arasındaki oranı yalnızca yüzde 5 düzeyindeyken, bugün bu oran yüzde 23’e ulaşmış bulunuyor. Aynı zamanda lise mezunlarının oranında da 10 puanlık bir artış gerçekleşmiş ve Fox TV izleyenler arasında lise mezunlarının oranı yüzde 33’e ulaşmış bulunuyor.

Fox TV / Eğitim 2010 72 23 5 2011 72 22 5 2012 68 26 6 2013 66 26 8 2014 59 28 12 2015 53 31 17 2016 48 32 19 2017 49 31 20 2018 45 33 22 2019 44 33 23 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Fox TV izleyici profili hayat tarzları bakımından da son 10 yılda epey değişmiş gözüküyor. 2012 yılında izleyiciler arasında Modernlerin oranı yüzde 22 iken, bugün bu oran iki katına ulaşarak yüzde 46 seviyesine gelmiş gözüküyor. Geleneksel Muhafazakârların oranında çok büyük bir değişiklik olmasa da Dindar Muhafazakârların oranı yarı yarıya azalmış bulunuyor.

Fox TV / Hayat Tarzı 2012 22 50 28 2013 26 47 27 2014 29 48 23 2015 38 46 16 2016 41 45 14 2017 43 43 14 2018 45 43 12 2019 43 44 13 %0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 65 / 72

Fox TV izleyicilerinin parti tercihlerini incelediğimiz aşağıdaki grafikte, her 2 Fox TV izleyicisinin 1’inin CHP’li olduğunu görüyoruz. Ancak CHP’lilerin Fox TV’deki bu baskınlığı 2015’ten sonra gerçekleşmiş gözüküyor. Bu tarihe kadar Ak Partililer yüzde 40 seviyesinin üzerinde bir oranla kanalın baskın izleyici kitlesini oluşturuyorken, Ak Partili’ler bugün yalnızca yüzde 7’lik bir dilimi temsil ediyor. Ak Parti’ye paralel şekilde parti tercihini MHP olarak belirtenlerde de benzer bir eğilimi görüyoruz. HDP’lilerin Fox TV içindeki oranının ise son 10 yıllık dönemde fazlasıyla yükseldiğini belirtmeliyiz. Bugün her 10 Fox TV izleyicisinin 1’i olası bir seçimde oyunu HDP’ye vereceğini söylüyor.

Fox TV / Genel Milletvekili Seçimi 2010 42 14 12 2 2 21 6 2011 54 16 10 2 3 12 4 2012 44 14 9 2 2 22 7 2013 41 17 12 2 2 19 8 2014 33 25 15 3 1 17 6 2015 17 41 15 5 1 17 3 2016 15 40 11 5 1 19 8 2017 9 40 7 10 3 1 22 8 2018 8 40 4 10 10 1 22 6 2019 7 50 3 11 6 1 17 5 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

Fox TV açısından önemli bir demografik değişim de izleyicilerinin etnik kökenlerinde görülüyor. 2017 yılına dek düşük düzeylerde kalan Kürt izleyiciler, bugün her 5 Fox TV izleyicisinin 1’ini temsil ediyor.

Fox TV / Etnik Köken 2010 86 11 12 2011 81 15 2 2 2012 87 9 2 2 2013 86 9 12 2 2014 87 8 11 3 2015 87 8 11 3 2016 84 10 2 2 3 2017 75 18 1 3 3 2018 75 18 1 3 2 2019 73 21 1 2 2 % 0 % 50 % 100 Türk Kürt Zaza Arap Diğer

CNN Türk CNN Türk izleyicilerinde ise son 10 yıllık dönemde gençlerin izleyiciler arasındaki oranının yüzde 43’ten yüzde 26’ya kadar gerilemiş olduğunu saptadık. Orta yaş grubunun izleyiciler arasındaki oranı bu dönemde aynı düzeyde kalırken, üst yaş grubunun oranı ise neredeyse iki katına ulaşmış durumda. Bugün her 10 CNN Türk takipçisinin yaklaşık 3’ü gençlerden, 4’ü orta yaş grubundan, 3’ü ise üst yaş grubundan oluşuyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 66 / 72

CNN Türk / Yaş Grupları 2010 43 40 17 2011 32 43 25 2012 41 33 26 2013 39 38 23 2014 43 34 23 2015 36 37 27 2016 35 40 25 2017 33 37 31 2018 32 37 31 2019 26 42 32 %0 %50 %100

18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

CNN Türk izleyicilerinin profilinde eğitim düzeyi bakımından en yüksek demografik değişim üniversite mezunlarının oluşturduğu kümede görülüyor. 2010 yılında CNN Türk izleyicileri arasında yüzde 23 olan üniversite mezunlarının oranı, 2019 yılına gelindiğinde yüzde 35’e ulaşmış bulunuyor. Buna karşın CNN Türk izleyici profilinde lise altı eğitimliler ile lise düzeyinde eğitime sahip olanların oranının azalmış olduğunu da belirtmeliyiz.

CNN Türk / Eğitim 2010 41 36 23 2011 38 38 23 2012 32 37 31 2013 28 36 36 2014 33 36 31 2015 31 33 36 2016 27 34 39 2017 32 33 36 2018 31 35 34 2019 33 32 35 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

CNN Türk izleyicileri hayat tarzı bakımından geçmişte daha çok Modern eğilime sahipken, bugün bu eğilim Geleneksel Muhafazakârlarda görülüyor. Modernlerin CNN Türk izleyicileri arasındaki oranı 2011 yılında yüzde 53’ken, bu oran bugün yüzde 37’ye düşmüş gözüküyor. Geleneksel Muhafazakârların oranı ise yüzde 35’ten yüzde 46’ya yükselmiş durumda.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 67 / 72

CNN Türk / Hayat Tarzı

2012 53 35 12 2013 55 38 6 2014 51 38 11 2015 54 36 11 2016 52 39 9 2017 47 41 12 2018 45 44 11 2019 37 46 17 %0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

CNN Türk izleyicilerinin genel siyasi eğilimleri 10 yıl önceki eğilimlerle neredeyse paralellik gösterse de geride bıraktığımız 10 yıllık dönemde dalgalanmalı değişimin olduğunu görüyoruz. 10 yıllık dönemde CNN Türk izleyicilerini daha çok CHP’liler oluşturmakla beraber, izleyiciler arasında CHP’lilerin en yüksek oranda kendini gösterdiği yıl 2015 olmuş. Aynı yıl HDP’ye oy verenlerin de yüzde 25’lik bir oranla izleyiciler arasında kendini göstermesi dikkat çekiyor. Şüphesiz Ak Parti’nin ilk kez baraj altında kaldığı ve ardından ikinci bir genel seçimin gerçekleştirildiği 2015 yılının siyasal konjonktürünün böyle bir eğilimi ortaya çıkardığı düşünebiliriz. Ancak 2015 yılından bu yana izleyiciler arasında Ak Partili’lerin oranı artmaya devam etmiş bulunuyor. Bugün her 10 CNN Türk izleyicisinin 2’si olası bir seçimde Ak Parti’ye, 3’ü ise CHP’ye oyunu vereceğini söylüyor.

CNN Türk / Genel Milletvekili Seçimi 2010 23 29 6 9 4 21 6 2011 24 38 9 6 3 14 6 2012 16 39 7 5 4 18 10 2013 16 36 11 3 17 9 2014 16 37 13 11 2 15 6 2015 9 40 9 25 2 13 2 2016 14 31 9 13 2 21 10 2017 15 30 6 15 2 2 23 8 2018 15 27 8 13 10 2 19 7 2019 21 28 6 8 8 3 20 6 %0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

A Haber Yaş gruplarına göre A Haber izleyici profilindeki demografik değişimi incelediğimizde, gençlerin oranının yıldan yıla azalmış olduğunu, buna karşın üst yaş grubunun izleyiciler arasındaki oranın yükselmiş olduğunu görüyoruz. Orta yaş grubu ise aynı oranda kanalın izleyici profilini oluşturmaya devam etmiş gözüküyor. Bugün her 10 A Haber izleyicisinin 4’ü orta yaş grubundan, 4’ü üst yaş grubundan, ancak 3’ü gençlerden oluşuyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 68 / 72

A Haber / Yaş Grupları

2016 31 39 30 2017 29 40 31 2018 27 37 36 2019 25 38 38

%0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Eğitim durumu bakımından ise lise altı eğitim düzeyine sahip olanların A Haber izleyicileri arasındaki oranının giderek arttığını görüyoruz. Bugün, A Haber izleyicilerinin yüzde 67’si lise altı eğitim düzeyine sahip. Ayrıca üniversite mezunlarının izleyiciler arasındaki oranının ise oldukça düşük düzeyde kaldığını belirtmeliyiz. İzleyicilerin ancak yüzde 7’sinin üniversite mezunu olduğunu görüyoruz.

A Haber / Eğitim

2016 59 29 12 2017 64 24 12 2018 63 27 10 2019 67 26 7

%0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite Hayat tarzlarına göre değerlendirildiğinde A Haber izleyici profilinin son yıllarda pek bir değişime uğramadığını görüyoruz. Hayat tarzını Modern olarak niteleyenlerin oranı son yıllarda yüzde 10 seviyesinde seyrederken, izleyici profilinde Muhafazakârların kesin bir baskınlığı söz konusu. Ancak Geleneksel Muhafazakârlar ile Dindar Muhafazakârların da kanalın izleyici profilinde birbirine yakın oranlarda dağılıma sahip olduğunu görüyoruz.

A Haber / Hayat Tarzı

2016 10 47 42 2017 10 45 45 2018 11 46 43 2019 8 47 46

%0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

Siyasi eğilimlere göre A Haber takipçilerinin baskın bir şekilde Ak Partili’lerden meydana geldiğini görüyoruz. Ayrıca Ak Partili’lerin izleyiciler arasındaki oranının son yıllarda pek fazla değişmediğini de belirtmeliyiz. A Haber izleyicilerinin yüzde 82’si olası bir seçimde oyunu Ak Parti’ye vereceğini söylüyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 69 / 72

A Haber / Genel Milletvekili Seçimi

2016 84 1 4 1 7 3

2017 83 1 3 9 3

2018 79 1 7 1 8 3

2019 82 2 4 1 8 3

%0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

Halk TV Halk TV izleyici profilinin demografik değişiminde yaş belirleyici etmenlerin başında geliyor. İzleyici kitlesi içinde gençlerin oranı 2013 yılında yüzde 36’yken, 2019 yılına geldiğimizde bu oranın yüzde 11’e gerilediğini görüyoruz. Orta yaş grubunun oranı da yıldan yıla azalırken, bugün her 4 Halk TV izleyicisinin 1’ini bu grupta yer alan kişiler oluşturuyor. Üst yaş grubunun izleyiciler arasındaki oransal değişimi ise Halk TV’nin izleyici profilini büyük oranda dönüştürmüş bulunuyor. Öyle ki 2013 yılında her 10 Halk TV izleyicisinin 3’ü üst yaş grubunda yer alırken, bugün her 10 izleyicinin 6’sı bu grupta yer alıyor.

Halk TV / Yaş Grupları 2013 36 32 31 2014 29 30 42 2015 19 27 54 2016 20 24 56 2017 19 25 56 2018 16 23 61 2019 11 25 64

%0 %50 %100 18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

Eğitim bakımından Halk TV izleyici profilindeki demografik değişimi incelediğimizde ise eğitim etmeninin daha az belirleyici bir değişim parametresi olduğunu görüyoruz. Lise altı eğitimlilerin izleyiciler arasındaki oranının 2013 yılından bu yana artmış; lise mezunlarının oranının ise azalmış olduğunu saptıyoruz. Bugün her 10 Halk TV izleyicisinin 4’ü lise altı eğitim seviyesine; 3’ü ise lise seviyesinde eğitime sahip. İzleyiciler arasında üniversite mezunlarının oranı ise 2014-2016 yılları arasında düşüş eğilimi gösterse de bugün, 2013 yılındaki yüzde 28 düzeyine geri gelmiş bulunuyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 70 / 72

Halk TV / Eğitim 2013 32 41 28 2014 46 33 21 2015 46 30 24 2016 46 32 22 2017 42 31 27 2018 41 31 28 2019 39 33 28 %0 %50 %100 Lise altı Lise Üniversite

Hayat tarzları kümelerine göre Halk TV izleyici profilini ve son yıllardaki değişimini incelediğimizde ise Modernlerin her zaman baskın kümeyi oluşturduğunu görüyoruz. Bugün her 10 Halk TV izleyicisinin 6’sı kendini Modern olarak tanımlıyor. Geleneksel Muhafazakârların izleyiciler arasındaki oranı ise son yıllarda pek bir değişikliğe uğramamış olsa da 2013’ten bu yana 8 puanlık artışla yüzde 34 düzeyine ulaşmış gözüküyor. Dindar Muhafazakârlar ise izleyici kitlesinin ancak yüzde 3’lük dilimini oluşturuyor. Halk TV / Hayat Tarzı

2013 71 26 3 2014 52 37 12 2015 64 32 4 2016 61 34 4 2017 61 34 5 2018 67 27 6 2019 63 34 3 %0 %50 %100 Modern Geleneksel Muhafazakâr Dindar Muhafazakâr

Siyasi tercihlere göre Halk TV izleyici profilinde ise CHP’lilerin baskın kümeyi oluşturduğunu görüyoruz. Bugün her 10 Halk TV izleyicisinin 8’i olası bir seçimde CHP’ye oy vereceğini söylüyor. Parti tercihlerine göre demografik değişimde ise kayda değer bir değişim dinamiğini izleyiciler arasında MHP’lilerin oranının düşüşünde görüyoruz. 2013’te her 10 Halk TV izleyicisinin 1’i MHP’liyken, bugün izleyiciler arasında olası bir seçimde MHP’ye oy vereceğini söyleyenler yüzde 1’e kadar gerilemiş bulunuyor.

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 71 / 72

Halk TV / Genel Milletvekili Seçimi 2013 3 69 8 5 9 6

2014 16 62 6 2 2 10 2

2015 1 84 4 3 2 5 1

2016 1 76 3 3 2 9 5

2017 1 76 1 3 2 2 8 6

2018 2 76 1 5 4 1 8 4

2019 1 83 1 3 3 1 6 3

%0 %50 %100 Ak Parti CHP MHP BDP / HDP İyi Parti Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

KONDA Hayat Tarzları 2018 Araştırması 72 / 72 Yıldız Posta Caddesi Çiğdem Apt. No:11 / 6 Esentepe, 34349 Şişli İstanbul [email protected] +90 212 275 17 66 (pbx) +90 212 275 17 68 (fax)