400

LLYMA DTÍIOEDD YXYS PRYDAIN:'

SEP YDY.VT TKIOEDD COF A CHADW A f;WYBODAETII AM HYNODIOX O DDYNION AC BETIIAU A FUANT YN YNYS PRYDAIN AC AR DDAMWAIN A DAMCWYDD

I GENEDL Y CYMRY ER YN OES OESOEDD.

Cypres hi.

1. Tri enw a ddotled ar Ynys Prydain Tawcli y daethant hyd yn ynys Prydain a o'r dechreuad : Cyn ei cliyfanneddii y Llydaw lie ydd arhosasant. Ail, Prydain doded arni Clas Merddin, a gwcdi ei chyf- Ab Aedd Älawr, a wnaetli Wladoliaeth a anneddu y doded arui y Fol Yiiys, a gwcdi Theyrneddgyntaf arynys Prydain, achynn gynu Gwledigaetli aini gan Prydain ab no bynny nid oedd o lawn namyn a wnelid y | Aedd Mawr y doded arni Ynys Prydain. o Addwynder, na Deddf namyn y trecha Ac nid oes dylyed i neb arui namym i treisied. Tiydydd, Dyfnwal Moelmud, ac Genedl y Cyinry, can ys hwy ai gore.sgynas- efe a wnaeth Ddospaith gjTitaf ar Gyf- ant gyntaf, a cliynn no byuny nid oedd neb reithiau, a Deddfeu, a Defodau, a Breiniau o ddyuion yn byw yuddi, eithr llawn Eirth, Gwlad a Chenedl : ac achaws y pethau a Bleiddiau ac Efeinc, ac Ychain bannog hynny eu gelwid hwynt yn Dri phost ydoedd. Cenedl y Cymry. 2. Tair Prif Ardal Ynys Prydain: 5. Tair Ciwdawd Addwyn ynys Pryd-

Cymni, Lloegr, a'r Alban, a Braint Teyrn- ain : Cyntaf oeddynt Genedl y Cymry a e(ld a ddylid i bob im o'r Tair. A tiian ddaethant gyda Hu Gadarn i ynys Piyd- Unbennaeth a Rliaith Gwlad ai gwladoler ain, sef ni fyunai efe wlad a thiroedd o hei-wydd Dospartli Prydain Ab Aedd ymladd ac ymlid, eithr o gyfiawnder ac yn

Mawr, ac ar Genedl y Cymiy y mae dodi nhangnef ; Ail oeddynt AI y Lloegrwys a yr Unbennaeth wi-tli Raitli Gwlad a Cbeu- ddaethant o Dir Gwasgwyn ac a hanoedd- edl, herwydd Braint a Dyled gyssefin : ac ynt o brif Genedl y Cymry; Trydydd oedd- yn uawdd liynn o ddosparth y dylid Teyrn- ynt y Brython, ac o Dir Llydaw y doeth- edd ynihob Gwlad }ti Ynys Prydain, ac ant a'u hauas o gyssefin AI y Cymry, a'r yn nawdd Rliaitli Gwlad pob Teyi'nedd : Tail" Hedd-Giwdawd a'n gelwir, am ddyfod sef achavvs bynn}'- y dywedir ar ddihareb, o honynt y naill wi-th fodd y Hall ynhedd-

Trech Gwlad nag Arglwydd. wch a thangnef ; a'r Tair Ciwdawd hynny 3. Tair Colofn Gwladoldeb Ynys Piyd- a hanoeddynt o gyssefin Genedl y Cymry, ain : Ehaith Gwlad, Teyrnedd, ac Yng- a chyfiaith cyflafar y Tair Ciwdawd. neidiaetli, lierwydd Dospartb Prydain Ab G. Tair Ciwdawd Nawdd a ddaethant i Aedd INIawr. ynys Prydain, ac yn Nhanc a Chennad 4. Triphost Genedl Ynys Prydain : Cenedl Cymry y doethant, lieb arf heb os-

Cyntaf, Hu Gadarn a ddaetb a Chenedl y sawd : Cyntaf oeddynt Ciwdawd Celydd- i Cymry g}Titaf Ynys P)Tdain, ac o Wlad on yn y Gogledd ; Ail oedd jr AI Wyddyl,

yr Haf a elwir Deôrobani y daetbant : sef ac yn yr Alban y maent ; Trydydd Gwyr

y lie mae Constinoblys : a tbrwy For Galedin a ddaethant yn y llongau moelion hyd yn ynys Wyth ban foddes eu Gwlad, chael o Tir ' Y Trioedd canlynol a gynimerwyd allan o Lyfr a honynt Le gan Genedl y ysgrifeniedig y diweddar Barchedig Mr. Richards o Cymry ; ac nid oedd iddynt Fraint o Hawl Lanegwad yn Ystrad Tywi, a fu ym mentliyg gyda'r yn ynys Prydain, namyn y Tir a'r Nawdd Parchedig Mr. T. Walters o Landocha ym Morganwg. gennyf fi lolo Morganwg. a rodded iddynt dan derfyneu, a dodi . ;

TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 401

arnynt nas gellitl Braint Cjoiiry cynhenid awr honn, ac yn oes Gwrtheym Gwrthenau iddynt hyd ym mhen y tiawfed Ach. y buad hynny. i 7. Tair Ciwdawd Onncs a ddaetliant 10. Tri Difancoll ynys Prydain : Cyntaf

ynys Piydain, ac nid aetbant fyth ohoni : Gafran ab Aeddan a'i wfr a aethant i'r Cyntaf, oeddjTit y Con-aniaid, a ddaetliant mor ynghyrch y Gwerdonau Llion, ac ni

Ffichti, chlywyd ; o Wlad y Puyl ; Ail, y Gwyddyl mwach am danynt Ail Merdd- di-Avy Llyclilyn yn Bardd a'i addaetliant i'r Alban For ; Emrys Wledig naw Beirdd sef lie raae Cor- Cylfeirdd a i'r Trydydd, y Saeson ; y y aethant mor yn y Ty raniaid am Afon Hymyi- a Glann Mor Gwydrin, ac ni bu son i ba le ydd aethant

Tawch ; ac jti yv Alban y mae y Gwyddyl y Trydydd Madawg ab Owain Gwyncdd,

Ffichti, yng Nglann Mor Llycblyn : a a aeth i'r mor a thrichannyn gydag ef niyned yn nn a ^\^laethant y Corraniaid mewn deg Hong, ac ni wyddys i ba le ydd a'r Saeson, a dwjTi, Rbëal y Lloegrwys aethant. yn ogyfun a hwynt, o drais a gorf'od ar- 1 1 Tair Gormes a ddaethant ar ynys

nynt, a cbwedi liynny dwyn Coron yr Prydain ac a ddarfu am danynt : Cyntaf Unbennaeth oddiar Genedl y Cymry. Ac Gormes March Malaen, a elwir Gormes

nid oes o'r Lloegi'wys nad aethant yn Galanmai ; a Gormes Draig Prydain ; a

Saeson namyn a geir yng Ngherniw, ac Gormes y Gwr Lledrithawg : sef y cyntaf yng Nhwmmwd Carnoban yn Neifr a tramor, yr ail o Wynofaint Gwlad a Chen- Bryneich. A Cliiwdawd gyssefin y Cymry edl dan wasg anrhaith ac amrawd Teyrn-

a gadwasant eu Gwlad a'u Hiaith colli edd ; Dyfnwal Moel Mud ai diíFoddes Teyrnedd jniys Prydain a wnaethant aclios drwy wneuthur dosparth gyfiawn ar Frawd Brad y Ciwdodeu nawdd, ac anraitb y a Chymmrawd, ac ar Deyrn a Chytteyrn,

Tair Ciwdawd Ormes. ac ar Wlad a Gorwlad ; y Drydedd a fu 8. Tair Ciwdawd Ormes a ddaethant i yn amser Beli ab Manogan, a Bradgyfarfod

ynys Prydain ac a aethant o honi : Cyntaf ydoedd, ac efe ai diffoddes.

y Llychlynnwys, a gwedi dwyn o Urb 1 2. Tair Haint Echrys ynys Prydain : LIuyddawg y goreiion o Genedl y Cymry Cyntaf, Haint o Gelanedd y Gwyddyl a

o'r ynys honn : sef oeddynt eu rhif tairmil laddwyd ym Manuba gwedi gormesu o- a thiiigaint ac un mil o wyr cyfallawg honynt ugain mlynedd a naw a'r wlad meirch a rhyfel, a gyiTu y Llychlynnog- "Wynedd; Ail, Haint y Fad felen o Ros, ion drwy For hyd yng Ngwlad yr Almaen ac achos celaneddau lladdedigion y bu a wnaethant y Cymry ymhenn y drydedd honno, ac od elai neb o fewn eu gwynt

oes ; Ail y bn Llnoedd Ganfal Wyddel a cwympo'n farw yn ddioed a wnelai; a'r ddaethant i Wynedd, ac a fuant yno naw- drydydd Haint y Chws drewUyd achos mlynedd a'r hugain, hyd yn a'u gyrrwyd llygru yr yd gan wlybaniaeth yn amser hwynt i'r Mor y gan Gaswallawn ab Beli Gormes y Normeinwyr, y gan Wiliam y

ab Mynogan ; Trydydd y bu 'r Caisariaid Bastardd. a fuant o drais yn yr ynys honn amgen na 13. Tair Engir Ddichwain ynys Pryd-

phedwar canmlynedd yn ydd aethant i ain : Cyntaf Torriad Llynn Llion a myned wlad Rufain i wrthosod Cadgyffrwd yi- bawdd hyd wyneb yr holl diroedd yny Ormes ddu, ac ni ddaethant fyth yn ol i foddes yr holl ddynion namyn Dwyfan a

ynys Prydain ; ac o hynny nid arhoses yn Dwyfach, a ddianghasant mewn Hong yr ynys honn namyn Gwragedd a Phlant foel, ac o honynt hwy ydd adepiliwyd byehain y dan nawmlwydd oedran, a ynys Prydain; Ail fu Dychryn y Tan mjTied yii Gyniry a wnaethant y rhai rhyfei-thwy bann hoUtes y ddaear hyd hyny. , ac y difaëd y rhan fwyaf o bob

9. Tair Bradormes ynys Prydain : byw ; Trydydd, yr Haf Tesog, pan aethant Cyntaf y Gwyddyl Coch o'r Werddon, a y coedydd a'r Uysiau ar dan gan angerdd i'r ddaethant Alban ; Ail y Llychlynnwys; gwres yr haul, a cholli Uawer o ddynion a Thrydydd y Saeson, sef y daethant i'r ac anifeiliaid a rhywiau adar, a phryfed, a ynys honn yn Nhanc a Chennad Cenedl choedydd, a llysiau yn anesgorawl. y Cymiy, ac yn nawdd Duw a'i wirionedd, 14. Tair Cyforddwy a aethant o ynys ac yn nawdd Gwlad a Chcnedl, ac a Prydain : Cyntaf, yr un a aeth y gan Ur wnaethant ossawd o frâd a diriedi ar ab Erin Luyddawg o Llychlyn, ac efe a

Genedl y Cymry a dwyn i arnynt a ellynt ddaeth i'r ynys honn yn amser Gadial ab o gyfoeth Teyrnedd ynys Prydain, a chyd- Erin i erchi cymmorth yr ynys honn dan ymwerinaw a'u gilydd a wnaethant yn adduned na chaisiai o bob Prifgaer namyn Lloegr a'r Alban, lie yr arhosasant hyd yr y rhif a ddelai ganthaw iddi ; ac ni ddelai : ;

402 YSORIFENIADAU HANESYDDOL.

ganthaw amgen nag un i'r Gaer gyntaf, I difrawd a hwynt, a dwyn eu tiroedd oddiar namyn ei hûn a'i was Mathatta fawr, ac o y Cymry, a dwyn hefyd oddiarnynt eu honno cael dau, ac o'r eilgaer pedwar, ac braint a'u coron. A Thair Tjaha gadarn o'r drydygaer myned yn wyth, ac o'r nesaf Cenedl y Cymry y gelwir y Tair Cyfor- uuarbumtheg, a herwydd hynny o gyfedryd ddwy yma; a hefyd y Tri Arianllu, achos o bob Caer arall, hyd onid oedd o'r Gaer dwyn o honynt o'r ynys honn yr aur ddiweddaf nis gellid eu rhif yu yr hoU a'r ariant hyd y gellid eu cael o dwyll a ynya. A chydag ef y ddaeth teirmil a dichell a difrawd, yn gystal ac o iawn a

thrugaint, ac un mil, ac nis gellid iddaw bodd ; a'r Tair annoeth Luyddawd a'u fwy no hynny yn yr hoU ynys o wyr cyialleu gelwir, am wanhâu drwyddynt yr ynys gan nad oedd namyn plant a henawgwyr honn gymmaint ag y rhoed lie drwy hyny ar ei ôl. A llywra Uiiydd a fu erioed i'r Tair Gormes Gadarn, sef y Corraniaid,

oedd Ur ab Erin Luyddawg : ac ar ddi- a'r Caisariaid, a'r Saeson. ystyrdod y bu gan Genedl y Cymry roddi 15. Tair Gormes Gadarn Ynys Prydain hynny iddaw dan adduned anesgorawl, a gystlynasant yn un, ac o hynny ydd aeth- canys o hynny y cafas y Corrauiaid le ant yn un Ormes a ddug oddiar y Cymry

i ddwyn cyrch Gormes i'r ynys honn. Ac eu braint a'u coron a'u tiroedd : sef cyntaf o'r Gwyr hynny ui ddaethant drachefu yr y Coraniaid, ac ymgystlynu a wnaethant un onaddynt, nag o lin nag o epil iddynt. a'r Caisariaid onid aethant yn un; ac ail

Sef ydd aethant ar gyrch Gorddwy hyd or Tair y bu'r Caisariaid : Tr3'^dydd oedd- ym Mor Groeg, ac aros yno yn Nhir Galas ent y Saeson, ac ymgystlynu a'r ddwy Roegiait. ac Afena hyd heddy w, a myned yn eraill a wnaethant yn erbyn y Cymry : ac Ail Cyi'orddwy a ddyweiniwyd y gan o Dduw y bu hynn er dial y Tair I'raha Gaswallawu ab Beli ab Manogan a Gwen- Gadarn Cenedl y Cymry, can nas gellid o wynwyn a Gwanar meibion Lliaws ab gyfiawnder eu cynghyd. Nwyfre, ac Arianrod ferch Beli eu Mam. 16. Tm phrif Welyddon Cenedl y

Ac o Arllechwedd Galedin, ac Essyllwg, Cymry : y Gwenhwyson, sef Gwyr Essyll- ydd Gwyndydiaid, sef ac o Gydwelyddon y Bylweunwys wg ; y Gwyr Gwynedd

hanoeddynt ; a rhif y Gwyr hynny oeddynt a Phowys ; a Gwely Pendaran Dyfed, sef

driugaint ac un mil : a mjTied a wuaethant ydynt Gwyr Dyfed, a Gwyr, a Cheredig- y gyda Chaswallawn eu hewythr ar ol y iawn, ac arbenniccter ar y Gymraeg i bob Caisariaid drwy For hyd yn Nhir Geli un o naddynt.

Llydaw, a hanoeddyn o Rial y Cymry : ac 17. Tri Unbenn Rhaith Ynys Prydain ni ddaeth un o honynt na'u lieppil yn eu Un, Caswallawn ab Lludd ab Beli ab

hoi i'r ynys honn, eithr aros a wnaethant Mynogan ; Ail, Caradawc ap Bran ap Llyr yng Ngwlâd Gwasgwyn ym mysg y Caisar- Llediaith; Trydydd Owaiu ab Macsen

iaid, lie niiient hyd yn awi- ; ac ynghyrch Wledig : sef o Raith Gwlad a Chenedl y dial yr Orddwy honno y daeth y Caisariaid doded arnynt yr TJnbenuaeth, lie nad gyntaf i'r ynys honn. oeddent Hyneifiaid. Trydydd Cyforddwy a ddyweiniwyd o'r 18. Tair Gwelygordd Santaidd Ynys

ynys honn y gan Elen Luyddawg a Chynan Prydain : Gwelygordd Bi-an Fendigaid ap ei brawd, arglwydd Meiriadawc, hyd yn Llyr Llediaith, sef y Bran hwnnw a ddug y Llydaw, lie y cawsant Diroedd a Chyfoeth Fiydd yng Nghrist gyntaf i'r ynys honn o a Theyrnedd y gan yr ammherawdwr Rufain, lie y bu ef yngharchar drwy Frad Macaen Wledig, am ei ganllofi yn erbyii Aregwedd Foeddawg merch Afarwy ab

Gwyr Rhufain. A'r Gwp- hynny a han- Lludd ; Ail Gwelygordd Cynnedda Wledig, oeddynt o Dir Meiriadawc, ac o Dir a roddes Dir a Braint gyntaf i Dduw a'r Seisyllwg, ac o Dir Gwyr a Gorwennydd Saint yn Ynys Prydain; Trydydd ydoedd ac ni ddaeth yn eu hoi yr un o honynt, Brychan Brycheiniawg, a ddug ei blant a'i eithr aros yn Llydaw, ac yn Ystre Gyfael- wyrion ar ddysg a bonedd, fal y gallent wg a wnaethant hAvy gan Avladychu yno. ddangos y Flydd yng Nghrist i Genedl y Ac achos honn o Gyforddwy y bu wanhâd y Cymry, lie ydd oeddent yn ddiffydd. a diffyg Gwyr arfawc ar Genedl y Cymiy 19. Tri Gwesteion Gwynwyddedig Ynys

onid aethant y Gwyddyl Ffichti yn ormes Prydain : Dewi, Padarn, a Theilaw; sef arnynt; ac o hynny y gorfu ar Wrtheyrn au gelwid felly am ydd elynt yn Westeion Gwrthenau gyrchu Saeson i ladd yr ormes i Dai Bonedd, a Gwreng, a Brodor, ac honno, a'r Saeson yn gweled Gwendid y Aillt, heb gymmeryd na i-hodd na gobr, Cymry, a droesant yn Fradormes drwy na bwyd na llynn, eithr dysgu'r flfydd Gystlyniad y Gwyddyl Ffichti a'r Gwyr Ynghrist a wnaent i bawb heb na thai na :; :

TRIOEDD YNTS PRYDAIN. 403

diolch, eithr i dlawd ac anghenus yrhodd- hi ymgynghi'eiriaw a'r Saeson a orug, ac o ynt roddion o'u haur a'u liarian, a'u gwisg- achaws hynny y collasant y Cymry Goron oedd, a'u bwydydd. Lloegr a Theyrnedd ynys Prydain.

20. Tair Bradgj^farfod Ynys Piydain 22. Tair Brad ddirgel ynys Prydain : Cyfarfod Afarwy aì) Lludd a'r Gwyr Di- Cyntaf, bradychu Caradawc ap Bran y gan frawd a voddasant le av dir i Wvr Rhufein Aregwedd Föeddawg, ferch Afarwy ab yn Ynys Prydain ym Mhwyth Mein a Lludd, a'i roddi yn Gaethglud i'r Rhuf-

Glas, ac nid mwy ; a'r diwedd o hynny fa einiaid; a bradychu Arthur gan Iddawc ynnill o wyr Rhufaiu Ynys Prydain ; Ail, Corn Prydain a ddatrinwys ei Rin ef ; a C}"f;irfod Goi-eugwyr y Cymry ac Arddel- bradychu Tywysawg Llywelyn fab Gruff- •svyddiaid y Saeson ar Fynydd Caer Carad- udd gan Fadawg Mîn, ac o'r tair Brad awc, He bu Frad y Cylìyll hirion, o frad hynny y bu Iwyr ortrech a'r Genedl y Gwrthep-n Gwrthenau, sef o'i gynghor ef Cymry, ac nis gallasai namyn Brad eu yn gyfrin a'r Saeson y lias Dyledogion y gortrech. Cynary agos oil }tio; Trydydd, Cyfarfod 23. Tri glewion Unbennaid ynys Pryd-

Medrawd ac Iddawc Corn Prydain a'u ain : Cynfelyn Wledig, a Charadawc ab

Gwyr yn Xanhwynain, He y gwnaetliant Bran, ac Arthur : sef y gortrechaint ar eu Frad Arthur, ac o hynny Cadernyd i'r galon hyd nas gellid, namyn o frad a Saeson yn Ynys Prydain. chynllwyn, eu gorfod.

21. Tri Charnfradwr Ynys Prydain : 24. Tri phrif Gatteyrn ynys Prydain Afarwy ab Lludd ab a wahodd- Caswallawn ab Beli, Gweirydd fab Cyn- es Iwl Caisar a Gwyr Rhufain i'r ynys feljTi Wledig, a Charadawc ab Bran fab honn, ac a beris ormes y Rhufeiniaid Llyr Llediaith. sef yr ymroddes efe a'i wvr yn gyfarwedd- 25. Tri Gwyndëyrn ynys Prydain iaid i wvr Rhufain, a derbyn y ganddynt Rhun ab Maelgwn, Owain ab Urien, a ged o aur ac ariant bob blwyddyn, ac Rhuawn Befr ab Dewrath Wledig.

o hynny y daeth gorfod ar wyr yr ynys honn 26. Tri EiUdëyrn ynys Prydain : Gwrgai dalu tair mil o ariant bob blwyddyn yn fab Gwrein yn y Gogledd, a Chadafael fab

Deyrnged i wvr Rhufain hyd yn amser Cynfedw yng Ngwynedd, a Hyfaidd Hir Owain ab Macsen "Wledig, ac efe a om- fab Bleiddan Sant ym Morganwg: sef y meddes y Deyrnged honno, a than rith rhodded Teyrnedd iddynt am eu campeu boddlondeb i hynny o beth y tynnasant a'u cynnedfeu clodforion a rhadforion,

"Wyr Rhufain oreuon Gwyr ynys Prydain, 27. Tri Hueilogion Teulu ynys Prydain :

a ellid Gwyr Rhj^el o honynt i Wlad Teulu Caswallawn Lawhir, a Theulu Arafia a phell o Wledydd eraill, ac ni Rhiwallon ab Urien, a Theulu Belyn o

ddychwelasant yn eu hôl ; a Gwyi- Rhufain Lcyn : sef eu gelwid felly am nad oedd na a oeddent yn ynys Prydain a aethant hyd phenn na theyrnedd arnynt hyd y cerddei yr Eidal, hyd nad oedd o honynt namyn braint eu Teuluoedd a'u Cyfoeth, cyt bti

Gwragedd a Phlant bychain ar eu hoi ; ac a holid o fewn y terfyneu hynny, namyn fal hjTiny y gwanhëid y Bruttaniaid fal Rhaith Gwlad a Chenedl.

nas gelljTit wrthosod Gormes a Gormedd 28. Tri Aurhualogion ynys Prydain : eisiau GwvT a Nerth. Ailydoedd Gwrth- Rhiwallon wallt Banhadlen, a Rhun mab

eyrn Gwrthenau, ac efe wedi lladd Cys- Maelgwn, a Chadwaladr Fendigaid : sef y tenyn Fendigaid a dwyn Coron yr ynys o rhodded iddynt wisgaw hualeu euraid am drais ac anraith, a wahoddes y Saeson eu breicheu, ac am eu glinieu, ac am eii gyntaf i'r ynys honn yn amddiffynyddion gyddfeu, ac ar hynny y rhodded braint iddaw ac a briodes Alls Ronweu merch Teyi-nedd ymhob Gwlad a Chyfoeth yn Hengist, ac a roddes Goron yr ynys i'r ynys Prydain. mab a fu iddaw o honi, a'i enw of oedd 29. Tri Chadfarchawg Teyrn ynys Pryd-

Gotta, ac o achos hynny y gelwyr Brenhin- ain : Caradawc Freichfras, a Llyr Llu-

oedd Llundain yn Blant Alis : .sef achaws yddawg, a Mael ab Menwaed o Arllech-

Gwrtheym y coUasant y Cymry eu Tirocdd wedd ; ae Arthur a gant iddynt hynn a a'u Braint a'u Coron yn Lloegr. Trydydd Englyn,

y bu Medrawd ap Llew ap Cynfarch, pan Sef ynt fy Nliri Chadfarchawg, edewis Arthur Lywodraeth ynys Prydain Mnel hir a Myr iiluyddawg, A Chulofn Cyuiru Caiadawg. yn adneu y gydag ef, tra fu'n myned yn erbyn yr Ammherawdr yn Rhufein, ac Sef gorengwyr oeddynt o bawb ar feirch yna y dug Fedi-awd y Goron oddi ar Ar- cad a gosawd, ac yn hynny rhodded idd- thur o drais a llathlud, fal ac y cadwai efe ynt Teyrnedd er gallu a fynnynt ; a'u :

404 YSGRIFENIADAU llAXESYDDOL. cynnedJfau oeddyut ni wucdyut ouiJ a fai a wnaoth yr Eglwys gyntaf yn Llaudaf, a dosparthus a cliyüawii, ba wlad a cliyfoeth honuo fu'r gyntaf yn yuya Prydain, ac a bynuag ydd elyut. ddudes fraiut Gwlad a Chenedl a l>rawd a 3U. Tui Haelioii Teyrnedd ynys Pryd- briduw ar a fyddaint o'r flydd yng Nghrist; aiii : Rhyddeich Haul ab Tudwal Tudclud; Trydydd, Cadwaladr Feudigaid a roddes a Mordat" Had ab Sert'au ; a Nudd Had nawdd o'i diroedd a'i holl ddiioedd ei hun ab Seiiyllt ; a'u cyuneddfau ocddyiit ni i'r ll'yddloniaid a fibynt rag y Saeson di phellynt o uu jieth byunag o'r byd ac o grôd ar Ammrodorion a fyunaiut eu lladd. ryw i'r ueb ai ceiüiai liyd y bai ganddynt, 3G. Tri Baucewyddion Teyrnedd ynys nag a gaent yn rodd, ueu yu eclnvyn, ncu Prydain ; Prydain ab Aedd Mawr; Dyfn- o gyi'arch ; na char na dias na tbras nag wal Mod Mud ; a Bran ab Llyr Lled- estrou, ai ceisiau. iaith : sef goreu Trefn eu Trefn hwy ar

31. Tki Rhuddfannogion ynys Prydain : Deyrnedd ynys Prydain hyd onis beirnid Arthur, IMorgan Mwynfawr, a Rhuii fab hwy 'n bennorawl ar bob Trefneu eraill a

Bdi : sef pan ydd elyut i rytel ni iynuai wnaed yu holl ynys Prydain. neb aros gartref rhag maiut ai ceiid, ac 37. Tri Charnfeddwon ynys Prydain : nid oedd na rhyid na maes nas ynnUlynt Ceraiut, feddw breuin Essyllwg, a losges yn lie ni bai irad a chynllwyn, ac am hynuy ei feddwdod yr holl yd ym mhdl ac yn diarheb yw, Tri gwr a wnaint yi' lie 'dd agos hyd glawr gwlad, ac o hyiniy dyfod elyut : Arthur, Morgan Mwynfawr, a newyu bara ; Ail, Gwrtheyrn Gwrthenau, lihuu fab Beli : Triwyr a wnaint wyr lie a roddes ynys Daned yn ei ddiawd i i byddyut, Gwyr Arthur, Gwyr Morgan Hors, am gad ymodinebu a Rhonwen

Mwynfawr, a Gwyi- llhun i'ab Beli. ei ferch ef ; a rhoddi hawl hefyd a wnaeth

32. Tri Gal Olydd ynys Prydain : Gal efe i'r mab a enid o hynuy ar Goron Loegi- Ofydd Gi'ddiawl, ac Enfad mab Adran, a ac yu uu a hynuy Brad a Chynllwyn yn

Thry.stan ab Tallwcli ; a braiut iddyut nis erbyn Cenedl y Cymry ; Trydydd, Seith- gellid a elei yueu herbyn lie bynuag y inyn feddw ab Seithyn Saidi, brenin Dy- niyuynt yn ynys Prydaiu hyd nad elyut fed, a oUyugwy.s yn ei ddiawd y mor di'os yn aminrawd. Gantre'r Gwaelod, oni choUwyd o dai a 33. Tri Escemmydd Aerau ynys Pryd- daear y maiut ag oedd yna, lie cyu hyuy y ain: Gruduew, Heupeu, ac Eidnew; a'u caid un dinasdi"ef ar bymtheg yn oieuou cyuneddfau nad elyut o gad a rhyfel onid ar holl drefydd a dinasoedd Cymru, a ar eu heloreu, gwedi nas gellyut syimnud gadu yn amgen Caerlliou ar y.sg : a na bys na thafawd. chyfoeth Gwydnaw Garanhir, breuhin Cantre'r 34. Tri Unbeun Dygynnull ynys Pryd- Ceredigiawn ydoedd Gwadawd ; ain : Cyutaf, Prydaiu fab Aedd Mawr pan ac yn amser Emrys Wledig bu hynuy y ; rodded Teyrnedd ddosparthus ar ynys a'r Gwyr a ddianghasant y rag y bawdd

Prydaiu a'i rhagynysoedd ; Ail, Caradawc hynuy a diriasaut yn , a Gwlad ap Bran pan ddoded arnaw ef Gattëyrnedd Ari'ou, a myuyddoedd yr Eryri, a lleoedd holl ynys Prydain er attal Cyrch Gwyr ereill nad oeddynt gyfanuedd cyn no Ehulaiu; ac Owaiu ab Macsen Wledig tyny. 'r pan gawsaut y Cyiuiy Deyrnedd ym 38. Tri lleddf Unben ynys Prydain : nii'aint eu cenedl eu huuain y gau jt yui- ab Llyr Llediaith, gwedi herawdr Bhufein : sef a'u gelwir y rhain dwyu yngharchar tevdu Bran ab Llyr ei y Tri Unbenu Dyg}Tinull am eu breiuiaw frawd ; a Llywarch Hen ab Elidir Lydan- felly gan ddygynnull gwlad a gorwlad dan Gwrou ab Eleufer y wyn ; a Gwgawn Gos- holl derfynau Cenedl y Cymry, a chynnal gorddfawr ; a meib o feirdd oeddyut y tri; dygynnull ymhob C}eth, a Chwmmwd, ac ni cheisynt gyfbeth a theyi'uedd gwedi a Chantref yn ynys Prydaiu a'i I'hagynys- eu myned wx'th gerdd, cyd nas gellid ei oedd. lluddias iddynt ; sef achaws hynuy eu gelw- 35. Tri Meuwedigion Teyrnedd ynys id yn Dri Lleddf Unben ynys Prydaiu.

Prydain : Bran feudigaid ab Llyr Lled- 39. Tri Unben Deifr a Bryneich ; Gall iaith a ddygwys gyntaf íFydd yug Nghiist ab Dysgyfedawg, a Diifedel ab Dysgyfed- i Genedl y Cymry o Bufaiu, lie y bu efe awg, ac Ysgafnell ab Dysgyfedawg ; a meib saith mlyuedd yngwystl ei fab Caradawc a beirdd oeddyut y tri ; a gwedi eu myned ddug Gwyr Rhufaiu yug ugharchar gwedi wrth gerdd y rhoddwyd arnynt Unbeuaeth ei fradychu drwy hud a thwyll a chyullwyu Deifr a Bryuaich.

Aregwedd Foeddawg ; Ail, Lleii'wg ab 40. Tri Gwaywruddion Beirdd ynys Coel ab Cyllin Sant, a elwii' Lleuier Mawr, Prydain: Tristfardd, bardd Urien Rheged; ;

TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 405

Dygynnelw, bardd Owain ab Urieu ; ac 46. Triwyr o Feirdd a wnaethanfc y tair

Aiiiii Ferddig, bardd Cadwallawn ab Cad- madgyflafan ynys Prydain : Cyntaf, Gall tri hyun, ac iiis mab Dysgyfedawg a laddwys ddau ian ; a meib o foh-dd y Ederyn

gellid ai delioiai. Llychwin Gwenddoleu ap Ceidiaw : sef j 41. Tri Chynweisiad yuys Prydain : ydoedd iau o aur amddynt a dwy gelein J o'r Caradawc ab Bran, ab Llyr Llediaitli ; a Cymry a yssynt beunydd ar eu ciniaw, a Chawrdaf mab Cai-adawg FreicUfi-as ; ac dwy ar eu cwynos ; Ail, Ysgafnell mab gelwid Dysgyfedawg Owain fab Macsen Wledig ; sef a'u a laddwys Edelffled brenin

felly am fyned, o'u gwii- fodd, holl wyr Lloegr ; ac efe a fynnai bob nos dwy riain ynys Prydain o deyrn i aillt yn wyr ddyledawg o Genedl y Cymry, ac a wnelei idtiynt, wi-tb raid gwlad, rag rliuthr gal a anibdd arnaddynt, a thrannoeth y lladdei

triwyi- i efe wynt ac a'u hyssai ; difrawd ; a phan elynt y hyn Trydydd ydoedd lyfel nid oedd nebuu o wyr ynys Pryd- Diffedel mab Dysgyfedawg, a laddwys

ain nad elai yn eu gosgorddau ; ac ni fyn- Gwrgi Garwlwyd yttoedd briod a chwaer

uid aros ynghartref : A thri meib beirdd Edelffled, ac a wnaeth frad a chyflafan yn ungyrch ag Edelffled ai- Genedl oeddynt. y Cymiy ; 42. Tri Hnalogion Tep-nedd ynys a'r Gwrgi hwnw a laddei gelein o Gymro

Prydain : Morgan Mwynfawr o Forganwg a Chymraes bob dydd, ac ai hyssai, a dydd efe Elystan Glodiydd rhwng Gwy a Hafren ; sadwrn a laddei dwy gelein o fab a dwy ferch, a Gwaitlifoed bi-enin Ceredigion ; sef eu o rhag lladd ar y sul : A thri meib gelwid felly acliaws y gwisgynt hualaii yn o feii'dd oeddynt y triwyr hynn a wnelynt holl y gwneleint brif deyrnedd ynys Pryd- y tair madgyflafan.

ain, ac nid taleithiau, sef coronau. 47. Tair Anfad Gyflafan ynys Prydain : i

43. Tri Tlieyi-n Taleithiawg ynys Pryd- Eiddyn mab Einygan, a laddwys Aneurin / Gwawdrydd 1 ain : Cadell brenyn Dinefwr ; Anarawd mydeyrn beirdd ; a Llawgad J

brenin ; a Merfyn brenin Trwm Bargawd, a laddwys Afáon mab

Taliesin ; Mathrafal ; sef a'u gelwid y Tri thywysog a Llofan Haw dino, a laddwys

Taleithiog. Urien mab Cynfarch ; sef trimcib o feirdd

44. Tri Estron Deyrn ynys Prydain : oeddynt a las, gan y triwyr hynn3^ i Gwrddyled (rawi-, a Morien Farfawc, a 48. Tair Anfad Fwyellawd ynys Pryd-

Chystenyn Fendigaid. ain : bwyellawd Eiddyn ab Einygan ym

45. Tri Charnfradwi- a fuant achaws i'r mhen Aneurin Gwawdrydd ; a bwyellawd Saeson ddwyn Coron ynys Prydain oddiar a roddes Cadafael Wyllt yn mhen lago ap Beli a'r '' y Cymry : Un oedd Gwrgi Garwhv}^d, ac ; fwyellawd a rodded yn mlienn efe wedi cael bias ar gig dyiiion, yn llys Golyddan Fardd, achaws y balfawd a rodd- Edelfflcd, brenin y Saeson, ai carai gyni- es efe a'r Gadwaladr Fendigaid. i chig 49. Tair Engir maint ag nis bwyteai amgen na dyn balfawd ynys Prydain :

fyth gwedi hyny ; ac am hynny ymgyfun- palfawd Matliolwch Wyddel ar Fronwen efe a'i Edelifled brenin ferch Llyr a phalfawd aw a onig wyr ag y ; a roddes Wen- i Saeson : ac efe a wnai ossawd lladrad ar hwyfach Wenhwyfar, a honno a beris y Genedl y Cymry, ac ai dygai yn wryw ac Gad Gamlan ; a phalfawd Golyddan fardd yn fenyw y rhai ieuanc y maint ag a fvvyt- ar Gadwaladr Fendigaid.

ëai beunydd ; a phawb o'r gwyr difi-awd 50. Tair Ofergad ynys Prydain : Cyntaf o Genedl y Cymry a gyrchynt atto efe a'r oedd y Gad Goddeu, a honno achaws gast Saeson, lie caent braidd ac yspail eu gwala, a iwrch a choi-niccyll ; ac yn y Gad honno lias trugain mil a ddygid oddi ar frodorion yr ynys honn ; y o wyr ac unarddeg o

Ail ydoedd Medrawt, a roddes ei hun a'i filoedd ; ail y bu waith Arderydd, a nyth a'r Saeson er cadarnhau ehedydd a fu achaws honno, lie wyr yn un iddaw lladdwyd i at- ^ a Deyrnedd yn erbyn Arthur ; .ichaws pedwar ugain mil o wyr o Genedl y Cym-

hynny o frad ydd aethant lawerocdd iawn ry ; Trydydd fu'r Gad Gamlan y rwng

y'r Lloegrwys yn Saeson ; Tiydydd ydoedd Arthur a Medrawd, lie y lias Arthur a Aeddan Fradwr o'r Gogledd, a ymroddes, chydag ef cannmil o wyr yn oreuon Cenedl

efe a'i wyr, dan dei-fyneu ei Gyfoeth yn y Cymry : ac achaws y tair ofergad y bu Saeson, fel y ceffynt ymgynnal ar Annos- i'r Saeson ynnill Gwlad Loegr i ar Genedl

partli ac Anraith, yn nawdd y Saeson : ac y Cymry ; sef achaws nad oedd o wyr o achaws y tri charnfradwyr hynny y colics rhyfel a allai wrthosod y Saeson, a Brad

y Cymry eu tir a'u coron yn Lloegr ; a Gwrgi Garwlwyd, a Hud Eiddilic GoiT. phei na bua.ssei y bradeu hynny, ni alla.sent 51. Tri Anfad Gynghor ynys Prydain; y Saeson ynuill yr ynys oddiar y CymrJ^ Can hiadhau lie i Ul Caiaar a Gwyr ; ;

406 YSGRIFENIADAU HANESYDDOL.

Rhufein i flaencameueumeirch yn Mhwyth Ben Bendigeidfran fab Llyr, can mai bach sef o hjTiy Min y Glaâ yn ynys Daued ; y oedd ganthaw gadw yr ynys namyn oi

i ei cafas y Caisariaid le oresgyn ynys Pryd- Gadernyd hûn ; a gwedi 'r tri datgudd ain, ac i ymgystlynu a Brad Afarwy ab y cafas (íormes y goreu ar Genedl y Cymry. 0-4. Lludd ; sef y rhodded hyny o ganniadhad Taiu Gwrthrym Ardwy ynys Pryd- i'r Caisariaid am fod yn ofer gan Genedl y ain : Hu Gadarn yn dwyn Cenedl y Cym- Cymry araddifFyn eu gwlad namyn drwy ry o Wlad yr Haf, aelwir Deffrobani, hyd nertli arfau a gwroideb a chalondid gwlad, yn ynys Prydain ; a Phrydain ab Aedd lie nas gwyddid yn y byd am fradgyfarfbd Mawr yn gyrru Gwlad a Rhaith ar ynys

Afarwy ab Lludd a Gwyr Rhufain ; Ail Prydain ; a Rhitta Gawr a wnaeth iddaw anfad gynghor oedd gadael Hors a Hengist ei hun ysgin o farfau brenhinoedd a wnaeth a Rhonwen i ynys Prydain, gwedi eug}TU efe yn eillion am eu gormes a'u difrawd. drwy for i'r Wlad lie ydd hanoeddynt ; a'r 55. Tri Madorcilittiwr ynys Prydain : Trydydd, gadu i Arthur rannu ei wyr Prydain ab Aedd Mawr yn goreilid y a Medrawd deirgwaitb yn y Gad Gamlan, ddraig Ormes, sef oedd honno gormes an- ac o hynny y colles Arthur y maes a'i rhaith a difrawd a faged yn ynys Prydain; fy wyd ; lie ydd oedd Medrawd yn un a'r a Charadawg ab Bran ab Llyr, yn goreilid

Saeson. Gormes y Caisariaid ; a Rhitta Gawr yn

52. Tair Aerfa Ddrud ynys Prydain : goreilid Gormes ac Anraith y Brenhinoedd Cyntaf, pan aeth Medrawd i Gelliwig, ni annosparthus. edewis ef yn y llys na bwyd na diawd a 56. Tri Ciiyfarwysawg Cenedl y Cymry : borthai wybedyn, eithr ei yssu a'i dreuliaw Cyntaf Hu Gadarn, a ddangoses y ifordd i i gyd, ac a dynnes Wenhwyfar o'i rhiein- aru tir gyntaf i genedl y Cymry, pan gadair, ac a wuaeth anniweirdeb a hi oeddynt yng Ngwlad jr Haf, sef y lie y Ail ydoedd pan aeth Arthur i lys Med- mae Constinoblis yn awr, cyn no'u dyfod i rawd, ac yno ui edewis na bwyd na diawd ynys Prydain ; a ChoU ap Coll Frewi, a nas difethai, ac a leddis bob byw yn y ddaeth gyntaf a Gwenith a Haidd i ynya cantref, yn ddyn ac yn ysgrubl ; Trydydd, Prydain, lie nid oedd naniym Ceii'ch a pan aeth Aeddan Fradawg i lys Rhydd- Rhyg cyn no hynny ; ac Elldud farchawg erch Hael, ef a ddifethis y bwyd a'r Sant o Gor Dewdws, a welläes y modd a diawd oil }Ti y llys, heh adu a borthai ei'id Tir ac a ddysges well nag a wyddid ednogyn, ac nas gadai yn f}'"w na dyn na o'r blaen i Genedl y Cymry, ac a roddes llwdn, eithr difa 'r cyfan; a'r tair Aerfa iddynt y drefn a'r gelfyddyd ar aru tir ys- ddrud y gelwir y rhai hynny, am orfod ar ydd yu awr, canys cyn nog amser Elldud Genedl y Cymry, herwydd Deddf a Def- ni chyferid tir eithr a chaib ac arad arsang awd, atteb a dodi iawn am a wnaed yn yn unrhyw a ffordd y Gwyddelod. hynny o fodd annosparthus. ac annefodawl 57. Tri Chynofydd Cenedl y Cymry : ac anneddfawl. Hu Gadarn, a wnaeth Glud a Gosgordd

53. Tair Cudd a Datgudd ynys Prydain : gyntaf ar Genedl y Cymru ; a Dyfnwal Cyntaf, Pen Bendigeidfran ab Llyr, a Moel Mud, a wnaeth ddosparth gyntaf ar guddiawdd Owain ab Macsen WIedig yn y gyfreithiau, a breiniau, a defodau Gwlad

Gwynfryn yn Llundain ; a thra bai yn a Chenedl ; a Thydain Tad Awen, a hynny o ansawdd ni ddelai Ormes i'r ynys wnaeth drefn a dosbarth gj^ntaf ar Gof a honn ; Ail ydoedd Esgyrn Gwrthefyr chadw Cerdd Dafawd a'i pherthynasau Fendigaid, a gladdwyd ym mhrif borth- ac o'r drefn honno y dychymygwyd Brein- laddoedd yr ynys ; a thra baint yn eu cudd iau, a Defodau dosparthus ar Feirdd a analledig gormes i'r ynys honn ; Trydydd Barddoniaeth ynys Prydain gyntaf. oedd y dreigiau a guddiwyd gan Ludd ab 58. Tri Chyntefigion Beirdd ynys Pryd-

Beli yn ninas Pharäon yng Nghreigiau 'r ain : Plennydd, Alawn, a Gwron ; sef

Eryri : a'r tri chudd hynny a ddoded yn oeddynt y rhai hynny a ddychymygasant y nawdd Duw a'i riniau, ac anpoed Gwaeth Breiniau a'r Defodau y sydd ar Feirdd a o'r awr a'r un a'u datguddiai. Gwerth- Barddoniaeth ; ac am hynny eu gelwir y tri eyrn Gwrtheneu a ildatguddiawdd y dreig- chyntefigion; hagen ydd oedd cyn nohynny iau er dial anfodd y Cymry parth ag ei, ac Beirdd a Bai'ddoniaeth, ac nid oedd arnynt a wahoddes y Saeson dan rith gwyr porth ddosparth drwyddedawg, ac nid oedd idd- i ymladd a'r Gwyddyl Fficliti ; a gwedi ynt na Breiniau na Defodau, namyn a hyny y datguddiawdd efe Esgyrn Gwrth- gaid o addwynder a syberwyd, yn nawdd efyr Fendigaid, o serch ar Ronwen ferch Gwlad a Chenedlcyn nog amser y tri hynn :

Hengist Sais ; ac Arthur a ddatguddiawdd a rhai a ddywedant mai yn amser Prydain ; :::

TRIOEDD YNVS PRYDAIN. 407

; ac joiawr mae a ab Aedd Mawr y buant ; ac eraill y yn y Gogledd y Mynyw, ddywedant mai yn amser Dyfnwal Moel Chaerefrawc, a Chaer Gaint. 63. prif Orsedd ynys Mud ei fab ef y buant ; ac yn rhai o'r hen Tair Prydain Cyntaf, Llundain ail, Caerllion ar lyfrau y gelwir ef Dyfnfarth ab Prydain. ; Wysg; 59. Tri Mattëyin ynys Prydain : Pryd- a Thrydedd, Caer Efrawg. ain ab Aedd Mawr, a wnaeth ddospartli 64. Tri Lleithig Llwyth ynys Prydain Brodoriaeth gwlad a chenedl, a dosparth Un, Caerllion ar Wysg, ac yno Arthur yn ar wlad a gorwlad gyntaf yn ynys Prydain Beni'haith, a Dewi Sant ab Cunedda a Dyfnwal Moel Mud a wnaeth wellhad Wledig yn Benescob, a Maelgwn Gwyn- J a niwyhad ar Ddeddfau, a Chyfreithiau, edd yn Bennhynaif ; ail, yng a Breiniau, a Defodau Cenedl y Cymry, Ngherniw, ac yno Arthur yn Benrhaith, nial y bai iawn a chyfiawn i bawb yn a Bedwini yn Benescob, a Charadawg ynys Prydain a faent yn nawdd Duw a'i Freichfras yn Benn Hynaif ; a'r Trydydd, Peni-hyn Rliionydd yn Gogledd, ac dangnef, ac yn nawdd Gwlad a Chenedl ; y yno a Hy wel Dda fab Cadell ab Rhodri Mawr, Arthur yn Benn Rhaith, a Chyndeyrn brenin Cymru oil a wnaeth wellhad ar Garthwys yn Benn Escob, a Gwrthmwl Gyfreithiau ynys Prydain, mal y gofynnei Wledig yn Bennhynaif. y troion a'r trafodeu a fuant ar Genedl y 65. Tair Porthladd Freiniawl ynys Cymry, rhag myned ar goU a fai daionus, Prydain : Porth Ysgewin yng Ngwent, a rhag na chaffai a fai daionus ei le, a'i an- Porth Wygyr ym Mon, a Phorth Wyddnaw sawdd, a'i waith yn nosparth Gwlad a yng Ngheredigiawn.

Chenedl, a goreuon ar bob Deddfwyr y 66. Tair prif Afon ynys Prydain : buant y Triwyi- hynny. Hafren yng Nghymru, Tain yn Lloegr,

60. Tri Gyrddion ynys Prydain : Gwr- a Hymyr yn Nyfr a Bryneich. nerth Ergydlym, a laddes yr arth mwyaf 67. Tair Rhagynys Gyssefinynys Pryd-

ain : ac a wclwyd erioed a saeth wellten ; a Ore, Manaw, a Gwyth ; a gwedi Gwgawn Lawgadarn, a dreiglis Maen hynny y torres y môr y tir onid aeth Mon Maenarch o'r glpm i benn y mynydd, ac yn ynys ; ac yn unwedd ynys lore a dorred nid oedd llai na thrugain ych ai tynnai onid aeth yno liaws o ynysoedd, a myned ac Eidiol Gadarn, a laddes o'r Saeson yn ynysoedd a wnaeth mannau eraill o'r ym mrad Caei'sallawg chwechant a thri- Alban a Thir Cymru. gain a chogail gerdiu o fachlud haul yd yn 68. Tri Llynghesawg ynys Prydain nhywyll. mab Erbin ; Gwenwynwyn mab

61. Tri Theulu Teyrnedd a ddyged yng Naf ; a March mab Meirchion : a chwe- ngharchar o'r gorhendaid i'r gorwyrou, ugain Hong gan bob un o'r Llynghesogion,

heb adu yn nianc un o honynt : Cyntaf, a chweugain llongwyr ymhob Hong.

Teulu Llyr Llediaith a ddyged yng 69. Tri Thaleithiog Cad ynys Prydain : ngharchar hyd yn Rhufein y gan y Cais- Trystan mab Tallwch; Huail mab Caw ariaid; Ail, Teulu Madawg ab Medron, o Brydyn, arglwydd Cwm Cawlwyd; a gan Chai mab Cainfarfawc ac a fuant yugharchar y y Gwyddyl Cynyr ; un gwr

Ffichti yn yr Alban ; Trydydd, Teulu yn Daleithiawc y arnynt eill Tri, sef oedd Gair ap Geirion arglwydd Geirionydd, y liwnnw Bedwyr mab Pedrawc. gan Raith Gwlad a Chenedl yng ngharch- 70. Tri Deifnogion ynys Prydain ar Oeth ac Anoeth ; ac o'r rhai hynny nag Gwalchmai ab Gwyar ; a Llecheu ab Ar- un nag arall o honynt yn nianc ; a llwyraf thur ; a Rhiwallawn Wallt Banhadlen : ac carcharu a wybuwyd erioed a fu ar y nid oedd nas gwypyn ei ddefnydd a'iddeifn- Teuluoedd hynny. ogaeth, ai o ryw ai o i-ann, ai o ansawdd,

62. Tri Archescobawt ynys Prydain : ai o gyfanfawdd, ai o ddychymmod, ai o Cyntaf, Llan Daf, o ddawn Lleurwg ab ddychymmyg, ai o anian ai o aniad y byddei.

Coel ab Cyllin, yr hwn a roddes diroedd a 71. Tri phost Cad ynys Prydain : Dun- i'r rhai gystlynasant awd Ffur fab Post braint Gwlad gyntaf a Pabo Prydain ; Gwallawc gyntaf a'r ffydd yng Nghrist ; Ail, Caeref- fab Lleenawg; a Chynfelyu Drwsgl : sef y rawc, o ddawn Cystynin aniherawdr; sef medrynt Dosparth ar Gad a Chattcyrnedd oedd efe y cyntaf o'r amherodron yn yn oreuon o bawb oil ar a fuant erioed.

Rhufain a ymgystlynwys a'r ffydd yng 72. Tri Tharw Cad ynys Prydain :

Nghrist ; Trydydd, Llundain o ddawn yr Cynfar Cadgadwg ab Cynwyd Cyuwydion : /

amherawdr Macsen Wledig; a gwedi a Gwenddoleu ab Ceidiaw ; ac Urien mab

hynny y buant Gaerllion ar Wysg, a'r Cynfareh : sef y rhuthrynt ar eu galon yn

Gelliwig yng Ngherniw, a Chaer Rianedd ail i darw, ac ni ellid ai dehoraint. ;: :;

408 YSGRIFENIADAU HAXESYDDOL.

73. Tki Thatw Unbenn ynys riydain : 81. Tri Aimiweir Teulu ynys Prvdain:

Elniur eil Cibddar ; a Chyuhal'al fab Ar- Teulu Goronwy Befr d Benllyiin, a om-

ac Al'äuu uiab Talie.sin Ben Beirdd : modda.sant gad ; eu harglwydd o erbynniaid y u Beirdd oeddyiit y tri liyiiii, ac uid oedd Gwenwynwaywau y gan Llew Llaw Gy-

a ofiiynt yng ughad a biwydr ; eithr ftes yn Llech Orouwy yui Mlaen Cynfel rhuthraw yuddyut a wiiaeut, ac nid ofnyiit yn Ardudwy ; a Theulu Gwrgi a Phered- ^ gytlafiui. ur, a adawsant eu harglwydd yng Nghaer

74. Tiu Thiahiiawg yuy.s Prydaiu : Greu, a chyfnod yinladd a oedd drannocth

Savvyl Bcuiiuchel ; Pa.sgen mâb Urien ; a iddynt ag Edaf Glin Mawr, ac au Has

4 llliuu mab Eiuiawn : a tlirahäu.saf ar bob wynt ill dan ; Trydydd, oedd Teulu Alan tialiäus eu traha wynt, ac acliaws hyimy Forgan, a yinchwelasant oddi wrth eu liar-

dwyn difrawd ar ynys Prydain ; a'r ddi- glwydd yn Uedrad ar y fi'ordd, a'i ollwngyn- fiawd liomio a ddamgystlynes a'r Saeson, ac tau a'i weision i Gaudan mann ai lladdwyd. o'r diwedd myucd yu Saesou. 82. Tkipueth a fu acliaw.s gorchfygu

75. Tiu Lloegi", a'i : Gwrddtkglawg ynys Prydain ; dwyn oddiar y Cymry cyn-

Rhineri mab Tangwn ; a Thinwaed Fagl- nwys Dieithiaid, rhyddhau Cai'charorion,

awg ; a Phryderi mab Doler Deil'r a Bryn- ac am-eg y Gr Moel.

eicb. 83. Tkiwv'r Diane o'r Gad Gamlan a fu ;

76. Tki Aerfeddawg ynys Prydain : ab Tegid rhag ei haccred, sef y

Selyf ab Cyuan Garwyn ; ac Aiaon mab tybiei bawb raai cythraul o UflPern ydoedd,

J ; a Gwallawg mab Lleenawg : sef ac a fFoynt rhagddaw ; Sandde Bryd Angel

acbaws yn gelwyd hwynt yn Aeri'eddog- gan ei hardded, a'i laned a'i decced ; ni ion, am ddartbd dial eu cam oc eubeddau. chodai neb law yn ei erbyn, gan dybied

77. Tki Eurgelein ynys Prydein : Mad- mai angel o'r nef ydoedd ; a Glewlwyd

awe mab Brwyn ; Ceugant Beilliawc ; a Gafaellawr rhag ei faint a'i gryfder, nid Rhuawn Befr ab Gwyddnaw Garanbii- oedd a safai o'i flaen, a phawb a ffoynt

sef yu gelwid felly achaws rlioddi eu pwys I'hagddaw : sef namyn y Triwyr hynny ni yn aur am danynt o ddwydaw au lladdes. ddiengis neb o'r Gad Gkimlan.

78. Tki Chyndynuawc ynys Prydain 84. Tair prif Gyfangor ynys Piydain :

^ Eiddilic Gorr, a Thrystan ab Tallwcli, a Bangor Illtud Farchawg yng Nghaer

Gweirwerydd Fa^vT ; ac nid oedd au Worgorn ; Cor Erarys yng Nghaer Carad-

trotliai o iwrtli eu liarfaetheu. awg ; a Bangor Wydrin yn ynys Afalleu 79. Taik Gosgordd Addwyn ynysPryd- ac ym mhob un o'r tail' Bangor hyny ydd

I ain : Gosgordd Belyu fab Cynfelyn }Tig oedd pedwar cant ar hugain o saint, sef

* nghadfel Caradawc ab Bran ; a Gosgordd oedd cant ar bob awr o'r dydd a'r nos yn

Mynyddawg Eiddin yng ngliattraeth ; a eu cylch yn cynnal mawl a gwasanaeth Gosgordd Drywon ab Nudd Hael yu Duw heb orphwys heb yspaid.

Rhodwydd Arderydd yn y Gogledd : sef 85. Tri Buelydd Gosgordd ynys Pryd-

ydd elei bawb yn y rliai lipiy ar eu treul ain : Bennren Fuelydd yng Ngorwennydd, eu liunein heb aros gofyn, ac lieb ercbi a gedwis Fuel Caradawc ab Bran o'i Os- gordd Fuel ugain mil na thai nag anreg y gan Wlad na chan ; ac yu y honno ac un

Deyrn ; ac achaws hynny au gelwid h^vy yn Wartheg blithion ; Ail, fab y tair Gosgordd Addwyn. Don a gedwis Wartheg Gosgordd G"wyn-

80. Tri Theulu Diwair ynys Prydain : edd XJch Conwy, ac yn y Fuel honno ugain ;

Teulu Cadwallawn eil Cadfan, a fuant mil ac un ; Trydydd, Llawfi-odedd Faif-

gydag ef saith mlyuedd yn y Werddon, ac awc a fueHs "VVartheg Nudd Hael . fab yyn hynny o amser ni ofynasant na thai nag Senyllt, ac yn y Fuel honno ugain mil iawn yn y byd, rhag gorfod arnadd}Tit ei ac un yn Wartheg blithion. adaw, ac nis gallai efe 'r iawn a ddylesynt 86. Tair Llynges Gynniweir ynys Pryd-

Ail, Teulu Gafran ab Aeddan, jian i'u 'r aiu : Llynges Llawr mab Eidrif; aLl}T]g-

difancoU, a aethant y'r mor di'os eu har- es Difwg mab Albau ; a Llynges Dolor glwydd. Trydydd, Teulu Gwenddoleu mab M^vi-chath brenin Manaw. mab Ceidiaw, sef cynnal y frwydr a 87. Tair prif Ddinas ynys Prydain wnaethant chwenydd a deugaint gwedi Caerllion ar Wysg }Tig Nghymru, Caer

Uâdd eu harglwydd ; ac nid elynt o gad a Lundain yn Lloegr, a Chaerefrawc yn

brwydi", yny dielynt ei alanas ef ; a rhif Neifr a Brjnieich. pob un o'r Teuluoedd hynny uncant ar hu- 88. Tair Gorchwjd Gadarn ynys Pryd-

gain o wyr glewion, a chymmeint eu g^\Tol- ain : codi Maen Cetti, adeüiaw Gwaith oldeb ag nis gallesid eu gormedd. Emrys, a thjriTU Cludair Gyfrangon. :: ;

TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 409

89. Tri Gwyu Seronyddiou yuys Pryd- Cadawg ap Gwynlliw yn Llangarfan ain : Idris Gawr, a Gw^'dion mab Don, a Madawg Morfryn yng Nghor Illdud ; a

Gwyn ab Nudd ; a clian taint cu gwybod- Deiniocl Wynn yng Ngwynedd : Tri meib au am y ser a'u hanianau a'i hansoddaii y beirdd oeddynt. darogen^ait a chwennycliid ei wybod hyd 99. Tri Defeidydd Gosgordd ynys Pryd- yn nydd bi'awd. ain : Colwynn defeidydd Gosgordd Bran

90. Triwyr Hud a lledrith ynys Pryd- ap Llyr Llediaith yn Morganwg ; Pybydd ain : Math ab Älatlionwy, ac eie ai dang- Moel defeidydd gosgordd Tegerin Llwyth oses ei hud i Wydion niab Don ; a Men- Llwydiarth ym Mon ; a gwesyn defeidydd yw fab Teii'gwaedd, a ddysges ei hud i Gosgordd Goronwy ab Ednywain brenin Tegeiugl Rhyfoniog o'i Uthyr Bendragou; a Rhuddlwm Gawr, yn ; ac enw ef y ac efe a ddysges ei hud y gau Eiddic Goit gelwir Gwesyn ar fugail defaid : sef oedd a ChoU mab CoUfrewi. rhif a gadwai bob un o'r triw3T hynny, 91. Tri Mad-Gyrfinydd ynys Piydain chweugain mil, ac y danynt bob un dri Corfinwr bardd Ceri Hir Lyngwyn, a chant feibion eillion yn nawdd Cenedl y wnaeth Long, Hwyl, a Llyw gyntaf i Gen- Cymry. edl y Cymry ; Morddal Gwi- Gweilgi, saer 100. Triwyr y rhodded hwy a'u heppil Ceraint ab Greidiawl a ddysges waith hyd y byddei byd dan warth ac ammraint, Maeu a Chalch gyntaf i Genedl y Cymry ac nis gellir arnynt amgen na braint meib- yu yr amser y bu Alecsander ammherodr ion Eillion ; Cjnataf, Afarwy ab Lludd, a yn dwyn y byd y danaw ; a Choel ab wahoddes y Rhufeiniaid gyntaf i'r ynys Cyllin ab Caradawg ab Bran a wnaeth honn yng ngosgordd Iwl Caisar eu hem- Melin, Rhod, ac Olwyn gyntaf i Genedl y mherawdr, ac a roddes daiar iddynt yn

Cymiy : a thn meib beirdd oeddynt. ynys Daned ; Ail oedd Gwrtheyrn Gwrth- 92. Tr[ Deifnogion Cerdd a Cheudawd enau, a wahoddes y Saeson gyntaf i'r ynys

Cenedl y Cymry : Gwyddon Ganhebon, a honn yn gannllawiaid iddaw yn ei draws- wnaeth Gerdd Dafawd gyntaf o'r byd ; a deyrnedd, ac a roddes dir iddynt yn ynys Hu Gadarn a ddodes gyntaf ar Gerdd Daf- Daned, ac hanfydded gwaeth i'r neb a awd g}-nnal Cof a Cheudawd ; a Thydain rothai dir a daiar i estron yn yr ynys

Tad Awen, a ddodes gelfyddyd gyntaf ar honno ; ac efe a ymddyweddies a Rhonwen

Gerdd Dafawd, a dosjjarth ar Geudawd; ferch Hors ; ac i'r mab a gafas efe o honno ac o'r a wnaethant y triwyr hjmny y cafad a'i enw Gotta fab Gwrthep-n, y rhoddes Beirdd a Barddoniaeth, a dodi yn nosparth efe o drawsfraint TJnbennaeth ynys Pryd- Bi-aint a Defawd pethau hynny gan ain ac achaws hynny coUasant y y y ; y y Cymry tri beirdd cyntefigiou, nid amgen, Plen- TJnbennaeth ynys Prydain ; Tiydydd yd- nydd, ac Alawn, a Gwi-on. oedd Medra^vt ap Llew ajj Cynfarch, a 93. Tri Chynfebydd ynys Prydain: gafas deyi'nedd ynys Prydain yn Adneu- Tydain Tad Awen, Menyw Hen, a Gwr- fraint, tra fai Arthur yn gwi-thladd Gwyr hir bardd Teilaw yn Llan Dâf : a thri Rhufain y draw i Fyuydd Mynnau, pan meib beirdd oeddynt. fynnynt attychwel yn Ormes i'r ynys honn, Ellyll 94. Tri Tharw ynys Prydain : ac yno y lias goreuon Gwyr Arthur, a Ellyll Gwidawl, ac Ellyll Llr Merini, ac phan glybu Medrawd, ymgystlynu a'r Ellyll Gwrthmwl Wledig. Saeson a onig, a pheri ymladd y Gad 95. Ellyll Tri Gwydd ynys Prydain : Gamlan, lie y lias Arthur a'i wyr namyn Ellyll Bannawc, ac Ellyll Melan, ac Ellyll tri, ac o hynny ydd aethant y Saeson yn Ednyfedawc Drythyll. ormesgyrch ar deyrnedd ynys Prydain, a 96. Tri Gwiforwyn ynys Prydain lladd a deol o Genedl y Cymry y neb nad Llewei ferch Seithwedd Saidi, a Mederai elai ganthynt, ac ni chaid namyn Ciwdod- Badellfawr, a Rhorei Fawr ferch Usber eu Gwlad Gymru a fynnynt Wrthladd

Galed. Gormes y Saeson : a Gwyr Rhufain yn 97. Tri phrif Orchestwaith ynys Pryd- cadarnhau braint a thirocdd i'r Saeson yn ain : Llong Nefydd Naf Neifion, a ddug ynys Prydain, mal pei y naill Genedl or- ynddi wryw a benyw o bob byw bann mes yn ymddyweddiaw ar Hall, onid aeth dorrta Llynn Llion llosges ; ac Ychain Bannog iddynt wyr Rhufain mal y motld y Hu Gadarn, a lusgasant Afauc y llynn i dir genfigeu ei pherchen o ddyfod yr Ormes ni ac thones y llynn mwyach ; a Main Ddu arnynt.

Gwyddon Ganhebon, lie y darllenid arnynt 101. Tri Gwrddfeichiad }niys Prydain : Loll gelfyddydan a gwybodau Byd. Cyntaf fu fab Pendaran 98. Tri Gwynfebydd ynys Prydain Dyfed, a getwis foch ei dad tra yttoedd yn ;; ::

410 TSORIFENIADAU HANESYDDOL.

104. Anawn ; ac yng Nglyn Cwch yn Kmlyn T.viR diweirwraig ynys Prj'dain : M ete wynt. Ail, Coll ab ColltVewi gwraig Catgor ' y cetwis Arddun ap Collwvn ; Efil- a getwis Hwch Dallwaian Dalhon, a iau gwraig Gwydyr Drwm ; ac Emerchred ddaeth yng ngonldodwy liyd ym Mheti- gwraig Mabon ab Dewein Hen. rhyn Peawedic yng Ngherniw ; ac yna 105. Tair Auniweirwraig ynys Pry»l- myiied yn y mor, a'r lie y dathoedd i dir ain, sef oeddynt tair merched Culfynawvd

' Abertarogi yug Ngwent Iscoed ; a Choll Prydain : un, Essyllt Fyngwen gordden Collfrewi a'i law yn ffordd Trystan aV) Tallwch Ail, mab y gwrych ; Penarweu bynnag ydd elei, ai ar for ai ar dir ; ac gwraig Owain ab Urien ; Trydydd, Bun ym maes Gwenith yng Ngwent y dodwes gwraig Fflamddwyn. dri Gweuhitliyn a thair Gwenhynen ; ac 100. Tair Gohoyw RiainjTiys Prydain: er hynny mae goreu Gwenith a niél yng Angharad Tonnfelen, merch Rhydderch y J

Ngwent : ac o Went cerddei liyd yn Hael ; Annan ferch Maig y Mygedwas ; a Nyfed, ac y dodwes ar Heiddyii a Pliorch- Pherwyr ferch Rhun Rysseddfawr. ellan ; ac er hynny goreii Haidd a Mocli 107. Tair Gwenriain yny.s Prydain:

Nyfed ; ac yn Llonnio Llonnwen ferch Cywryd ab Crydon Creirwy yn y Gwenn ; dodwes y rhain. Gwedi hynny y cerdd- merch ; ac Arianrod ferch Don. wys hyd yn Arfon, ac yn Lleyn y dodwes 108. Tair Gwenriain Llys Arthur Dyfir wallt ar y Gronyn Rhyg ; ac er hynny goreu euraid ; Enid ferch Yniwl

Rhyg yn Lleyn ac Eifionydd ; ac er ystlys Tarll ; a Thegaii Eurfronn : sef oeddent Rhiwgj-ferthwch y dodwes ar Genau Blaidd Tair Rhiain Aidderchawg Llys Arthur.

a Chyw 'r Eryr ; a rhoddi 'r eryi- a wnaeth 109. Tair Gwragedd Arthur, sef oedd- i

i ei efe Frynach Wyddel o Ddinas Affaraon, ent Dair Prif Riain ; nid amgen, Gwen- J a'r blaidd y rlioddes efe i Fenwaed ar- hwyfar ferch Gwythyr fab Greidiawl ; a glwydd Arllechwedd: a llawer o son y Gwenhwyfar ferch Gawrwyd Ceint ; a sydd am Flaidd Brynach ac Eryr Men- Gwenhwyfar ferch Ogyrfan Gawr. waed : ac oddiyna rayned }'d y Maeu Du 110. TAiRPrifGariadwraig Arthur : un,

yn Arfon, lie dodwes ar geneu Cath ; a Garwen ferch Henyn Tegj'rn Gwyr ac ,

Choll mab Collfrewi ai teflis ym Menai Ystrad Tywy ; a Gwyl ferch Eutaw ; j a honno oedd y Gath Balwg, a fu'n Ormes Gaerworgorn ; ac Indeg ferch Afarwy Hir ynys Mon wedi hynny. Trydydd, Trvst- o Faelienydd. an ab Tallwch, a getwis foch March fab 111. Tair Priflys Arthur : Caerllion ar

Meîrchion, tra aethai y meichiad ^^^ gen- "Wysg yng Nghymru ; Celliwig yng Ngher-

i ; nad at Essyllt erchi oed a hi ac Arthur, niw; a Phenrynn Rhionydd yn y Gogledd, , I a Marchell, a Chai, a Bedwyr, a fuant eill ac yn y tair hynny cynnal y tair Prifwyl pedwar ar ymgais a chyrch, ac nis gallas- Arbennig, nid amgen, y Nadolic, y Pasg, ant gael cymmaint ac un banw, nag o a'r Sulgwyn. rodd, nag o brn, nag o dwyll, nag o drais, 112. Tri Tln-wyddedawg Hanfodawg nag o ledrad. Sef achaws au gelwid y Llys Arthur: Llywarch Hen ab Elidir ^ Gwrddfeichiaid am nas gellid nag ynnill Lydanwyn, a Llemmenig, a Heiddyn Hir na gortrech arnynt am un o'r moch a sef meib beirdd oeddynt. gedwynt, eithr eu dadfer a wnaeiit ar eu 113. Tri Gogyfurddion Llys Arthur: llawn gjTinydd i'r rhai au pieuifynt. Dalldaf mab Cynin Côf; a Thrystan mab\

' 102. Tri Serchogion ynys Prydain : March ab Meirchion, a Rhyhawd mab Cyntaf, Caswallawn ab Beli am Fflur ferch Morgant ab Adras. Mygnach Gorr, a myned yn ei chyrch hyd 114. Tri Unben Llys Arthur: Goronwy yn Nhir Gasgwyn, yn erbyn gwvr Rhuf- ab Echel Forddwydtwll, a Chadraith ab ain, a'i dwyn ymaith, a lladd chwemil o'r Porthor Godo; a Fleidur Fflam mab Godo Caisariaid ac nial hynny o alanas sef oeddent Dy^vysogion ; yn y yn yn Berchen- daethant wyr JRhnfain i ynys Prydain nogion GAvlad a Chyfoeth, a gw-ell gen- ; oedd Ail fu Trystan fab Tallwch am Essyllt ddynt no hynny aros yn Farchogion yn Llys ferch March ab Meirchion ei Ewythr Arthur, gan y bernid hynny yn bennaf ar Trydydd, Cynon am Forfydd ferch Urien bob anrliydedd a bonheddigeiddrwydd, a Reged. ellid wrth a gair y Tri Chyfiawn Farchawg.

103. Tair diweirferch ynys Prydain : 115. Tri Marchogion Anrdafodogion Trywyl ferch Llynghesawl Llaw hael Llys Arthur: Gwalchmai ab Gwyar, a

Gwenfronn ferch Tudwal Tudclud ; a Drudwas fab Tryphin ab Madawc fab Thegau Eui-fronn, yr honn oedd un o dair Uthur, a doethaf ar bob doethion o'u ham- Gwenriain Llys Arthur. ser oeddvnt, ac mor deg a Uarveidd eu ; ;

AMRYWIAETHAU IR TRIOEDD. 411 hymddwyn, ac mor hj-awdl a liynaws eu ac Illdud Farchawg a sant, a Pheredur J boll ymadroddion, fel uas gallai iieb ball fab Efrawc. iddynt ar a geisiynt. 122. Tri Diweir Farchogion Llys Ar- 116. Tri Marchog Cynghorddoeth Llys thur : Cadawc ap G wynlliw, ac Illdud Arthur: luab Cynou Clyduo Eiddin ; Farchawg, a Bwrt mab Bwrt brenin ac fab Cynfarch; a Llywarch Hen Llychlyn : sef ni wnaeth un o honynt mab Elidir Lydaiiwyn: ac iii chaid amgen bechawd cnawdol erioed, ac ni fyunynt na llwydd i bob Cyughor o'u heiddaw a gyfathrach, na chyd a gwragedd, namyn wnaed, ac aflwydd a gaid lie bynnag nas bucheddu yn weryddon, a bod wrth ddeddf gwneid yn oil eu cynghoreu. Duw a'r Ffydd yiig Nghrist. 117. Tri Marcliawg Cyfiawnbwyll Llys 123. Tri Oferfeirdd ynys Prydain : Un, J

Arthur : Bias mab Tywysawg Llychlyn, a Arthur ; A il, Cadwallawn ab Cadfan ; Chadawg fab Gwynlliw Filwr, a Phadrogl Trydydd,illiyhawd eil Morgant Morgan wg. Paladrddellt mab Breuin yr India: Cyn- 124. Tri Eurgryd ynys Prydain : Cas- u-' Idfeu rhai hynny oedd amddifíyn y pob wallawn ab Beli ; pan aeth hyd yng uwciuion ac amddifaid, a gweddwon, a Ngwasgwyn i gyrchu Fflur mercli Mygn- ^'wyryfon, a phawb a roddent eu hunain acTi Gorr, a ddyged o Lathlud yno i Gaisar / yu nawdd Duw a'i dangnef; a phob tlawd, araherodr y gan a elwid Mwrchan Leidr, a gwann, a dieithr, a'u gwared rliag trais, brenin Wlad honno, o char y Iwl Caisar ; a cham, a gorddwy: Bias drwy Gyfraith a Chaswallawn ai dyges yn ol i ynys

fydawl ; a Phadrogl drwy Gyfraith Arfau Prydain ; ail, Manawydan ab Llyr Lled- a Chadawc drwy Gyfraith Eglys a Deddf- iaith, pan fu hyd ar Ddyfed yn dodi Gor-

eu : ac ni Duw wnaent nac o barch nac o ddodau ; a Llew Llaw Gyffes, pan fu ef ofn, nac o sereh nac o gas, nag o bwyll, gyda Gwydion mab Don yn ceisio Enw ac nag o ddarwedd, nag o ddig, nag o drugar- Arfaeth y gan Riannon ei fam ef. edd yn y bd, namyn a fyddai iawn a 125. Tri Phrifardd Bedydd ynys Pryd- ) chyfiawn herwydd deddf Duw, ac ansawdd ain : Merddin Emrys, Taliesin Ben Beirdd, daioni, a gofynnion cyfiawnder. a Merddin ap Madawg Morfryn. 118. Tri Marchawg Brenhinawl Llys 126. Tair Talaith Teyrnedd a ddodes

Arthur : Morgan Mwynfawr ab Adras Rodri Mawr yng Nghymru : un, Dinefwr;

a Medrawd ap Llew ap Cynfarch ; a Hywel ail, ; Aberifraw Trydydd, Mathrafal ; a mab EmyrLlydaw: cynneddf iddynt, oedd, Thywysawg Taleithiawg ym mhob un o'r eu bod mor hynaws, a llaryaidd, ac addwyn Tair Talaith ; a'r hynaf ei oed o'r tri eu hymadroddion, ag y byddei anhawdd thywysawc, bynnag y byddai o honynt, yn gan undyn o'r byd ommedd a naccau idd- Benn Teyrnedd ; sef hynny brenin Cymru ynt a geisiynt. oil ; a'r ddau eraill wrth ei air ef, a gair 119. Tri Marchog Serchogion Llys Ar- ei air ef ar bob un o naddynt, a phenraith thur, a goreu wrth osb a phellennig, a haelaf a phenhynaif hwnnw ym mhob Gorsedd

roddion a'u cymmwynas : Gwalchmai Ddygynnull, ac ym mhob Cyffro Gwlâd a i îwyar, a Garwy mab Geraint ab Erbin, Chenhedl.

t t lial'ir eil Seithin Saidi ac nis ; gallei Ac felly terfyna chwech ugain a chwech o Drioedd ii>l) iiaicau a geisiynt rhag eu serchocced, Ynys Prydain. a chymmaint eu serch hwy tuag at bob A'r Trioedd hynn a dynnwyd o Lyfyr din fal nas ceisiyut amgen nog a geisiai Caradawc Nant Garfan, ac o Lyfyr leuan gar y gan a garai yn gywir. Brechfa, gannof fi Thomas Jones o Dre- 120. Tri Anhiiol Fai'chogion Llys Ar- garon ; a hynn a ellais i gael o'r trichant.

thur : Eithew mab Gwrga\\'n, a Choledd- —1601. awg mab Gwynn, a Geraint hir fab Cym-

mannon Hen : sef gwr gwreng oeddynt AMRYWIAETHAU PR TRIOEDD o feibion eillion ; ond cy.stal eu gair a'u jcynnheddfau am addwynder, a hynawsder, BLAENOROL, la llaryeidd-der, a doethineb, a gwrolder, a (Yn dechrea yn t udalen 'àSS). Ichyfiawnder, a thrugaredd, a phob campau Allan o Ltvyr Mr. Paul Panton.

iwybodau moliannus, yn heddwch ac 3. Teir rhag ynys : Mon a Manaw ac rhyfel, fal nas gweddai amgen na Ynys Weith ; a seith ragynys arugeint Llys Arthur, ai breiniau, ai thrwydded a phedwar anrhyfedd ar ddeg. iddynt. 4. Teir prif Aber a seith ugeint y sydd 121. Tri Marchawg Llys Arthur a ydanei ; a phedwar porthfa ar ddeg a

gadwaaant y Grëal : Cadawc fab Gwynlliw, deugeint ; a their prif gaer ar ddeg ar