Science Connection
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Science connection Speciale editie Dossier biodiversiteit Space Connection 50 Magazine van het Federaal Wetenschapsbeleid • www.scienceconnection.be • juli 2005 vijf maal per jaar in februari, april, juli, oktober en december / afgiftekantoor: Brussel X / P409661 / ISSN 1780-8448 inhoud Speciale editie biodiversiteit p.2 Biodiversiteit in Biodiversiteit vragen en antwoorden in vragen en antwoorden p.7 Geen beleid zonder informatie 2 p.11 Je ziet van buiten goed, wat bio(-diversiteit) van binnen doet Het Federaal p.16 Het Federaal Wetenschapsbeleid: Wetenschapsbeleid: sleutelfiguur sleutelfiguur in het Belgische bio- diversiteitsonderzoek 16 p.21 SOS invasie! p.27 Belgische Biodiversiteits collecties BCCM: de microbiologie ten p.32 BCCM: de microbiologie dienste van de ten dienste van de bio-economie bio-economie p.36 Landschappen voor het 32 leven ? p.42 Het zit allemaal in de genen. p.46 Kunst natuurlijk! Het zit allemaal p.47 Van Hergé tot Frank: in de genen biodiversiteit in beelden en tekstballons 42 p.51 Alarm: bedreigde habitats… p.54 Mag het een graadje warmer? News p.58 Agenda Space Connection p.62 editoriaal Met 6,3 miljard exemplaren is de Homo sapiens, de denkende De toenemende internationale belangstelling in de werkwijze van mens, een van de meest succesvolle soorten op aarde. Terwijl de het Belgisch Biodiversiteitsplatform toont aan dat we de juiste menselijke populatie steeds verder aangroeit, verdwijnt evenwel weg zijn ingeslagen. Het onderzoeksdomein van de biodiversiteit een toenemend aantal soorten van andere levende organismen. kent echter zoveel facetten dat nog heel wat werk zal moeten Het is niet de eerste keer dat levende organismen massaal uitster- verzet worden om alle betrokken partijen te bereiken. De veelzij- ven op onze planeet. Denk maar aan het verdwijnen van de reu- digheid van het biodiversiteitsonderzoek reikt veel verder dan het zendinosaurussen. Nooit eerder lag een andere soort evenwel aan taxonomische en ecologische onderzoek waar we het veelal mee de oorsprong van dit massale uitsterven. Toen in 1992 het vereenzelvigen. Wie biodiversiteit zegt, zegt ook kunst, klimaat, Biodiversiteitsverdrag werd ondertekend in Rio de Janeiro was dit economie, geneeskunde,… het startschot voor een wereldwijde aanpak van de achteruitgang van dier- en plantensoorten. In dit nummer van Science Connection willen we u graag kennis laten maken met de veelzijdigheid van het biodiversiteitsonderzoek Om op een gepaste manier te kunnen ingrijpen in de processen die op Belgische bodem. Ook de toepassingen van biodiversiteit komen aan de basis liggen van deze achteruitgang is een gegronde kennis ruim aan bod. Helaas kan in dit nummer niet alles behandeld wor- nodig van diezelfde processen. En die kennis verkrijgen we maar den, maar we zijn ervan overtuigd dat de inhoud u alvast op weg met kwaliteitsvol wetenschappelijk onderzoek. Om maximaal zal zetten om uw biodiversiteitskennis te vergroten. gebruik te kunnen maken van de resultaten van het wetenschap- pelijk onderzoek moet het nauw aansluiten bij de internationale initiatieven die de biodiversiteitsachteruitgang trachten te stop- pen. Ook moeten de resultaten van dat onderzoek gekoppeld worden aan het regionale, nationale en internationale milieube- Dr. Philippe Mettens leid. Om deze koppeling op Belgisch niveau te verzekeren werd vijf Voorzitter van het Federaal Wetenschapsbeleid jaar geleden het Belgisch Biodiversiteitsplatform opgericht. Door regelmatige contacten met de Belgische onderzoekswereld heeft het platform een goed beeld verkregen van het biodiversiteitson- derzoek dat wordt uitgevoerd op eigen bodem. Het Belgisch Biodiversiteitsplatform heeft ook contacten uitgebouwd met de beleidsverantwoordelijken, zowel op het gebied van wetenschap- pen als op het gebied van milieu. Dit heeft geleid tot een verbe- terde interactie tussen beide groepen. Dit speciaal nummer werd samengesteld door het Belgisch Biodiversiteits- platform, in samenwerking met programmabeheerders van het Federaal Wetenschapsbeleid. De leden van het Biodiversiteitsflatform zijn van links naar rechts: Erika BAUS (Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen), Etienne BRANQUART (Centre de recherche de la nature, des forêts et du bois), Jan DE LAET (Université libre de Bruxelles), Philippe DESMETH (Federaal Wetenschapsbeleid), Jorinde NUYTINCK (Université libre de Bruxelles), Hendrik SEGERS (Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen), Jurgen TACK (coördinator van deze uitgave van Science Connection, Instituut voor Natuurbehoud) en Aline VAN DER WERF (Federaal Wetenschapsbeleid). 31 Biodiversiteit in vragen en antwoorden e problematiek van de biodiversiteitsachteruitgang heeft al veel inkt doen vloeien (hopelijk op gerecycleerd papier!) en tot een aantal belangrijke internationale conventies geleid. Het Federaal Wetenschapsbeleid wil deze D conventies maximaal ondersteunen en hecht daarom een groot belang aan wetenschappelijke studies naar biodi- versiteit en duurzame ontwikkeling. Het is echter nog steeds niet voor iedereen duidelijk wat nu precies het maatschap- pelijke belang is van biodiversiteit en de bescherming ervan. Om hier enkele antwoorden op te krijgen, ging de redactie van Science Connection op bezoek bij de wetenschappers van het Belgisch Biodiversiteitsplatform. 2 Science Connection – Kunt u kort schetsen wat Biodiversiteit vervult essentiële functies voor de mens. De biodiversiteit nu eigenlijk is? menselijke beschaving is afhankelijk van andere organis- men waarmee het de planeet deelt. Deze afhankelijkheid is Belgisch Biodiversiteitsplatform – De meest gebruikte absoluut. Al ons voedsel wordt direct of onrechtstreeks definitie is deze uit de Conventie van Rio, of het Verdrag geproduceerd door planten of andere fotosynthetische orga- inzake Biologische Diversiteit: “Biologische diversiteit (of biodi- nismen. We gebruiken levende organismen, gekweekt zowel versiteit) betekent de variabiliteit onder levende organismen van als wild, als bron van vezels, brandstof, geneesmiddelen en allerlei afkomst, waaronder onder andere terrestrische, mariene en voor talrijke andere doeleinden. De biodiversiteit levert andere aquatische ecosystemen en de ecologische complexen waar- bovendien een groot aantal andere diensten waarvan velen van zij deel uitmaken; dit omvat de diversiteit binnen soorten, tus- zich minder bewust zijn: de biodiversiteit is een noodzake- sen soorten en van ecosystemen.” lijk onderdeel van processen en condities in natuurlijke ecosystemen die onontbeerlijk zijn voor het functioneren van de maatschappij. Biodiversiteit heeft een regulerende Vanuit een wetenschappelijk standpunt erkent men echter invloed op het klimaat, op het circuleren van nutriënten, is biodiversiteit op verschillende niveaus. Een eerste niveau is bepalend voor de natuurlijke reiniging en recyclage van de genetische diversiteit: dit is de totale variatie aan geneti- water, is verantwoordelijk voor de productie van zuurstof, sche informatie die binnen de levende organismen kan aan- voor de vorming van bodems en voor meer processen dan getroffen worden. Op een tweede niveau van ordening hier kunnen opgesomd worden. Bij de tsunami-ramp in Azië spreekt men van soortdiversiteit of de verscheidenheid aan heeft men vastgesteld dat kusten waar nog goed ontwikkelde soorten en op een derde niveau onderscheidt men ecosys- mangrovevegetaties aanwezig zijn minder te lijden hadden teemdiversiteit, of de diversiteit aan systemen zoals die ont- van overstromingen. Dergelijke ecosysteemdiensten zijn staan zijn onder verschillende klimatologische, geologische fundamenteel voor onze huidige en toekomstige sociale en en fysische omstandigheden. Een meer dynamische economische ontwikkeling. Indien we in de toekomst benadering onderscheidt α, β en γ diversiteit, gebruik willen blijven maken van deze (gratis) diensten zul- waarbij α diversiteit de diversiteit op een zeker len we op een duurzame manier moeten leren omgaan met tijdstip weergeeft binnen één eenheid van een de biodiversiteit. ecosysteem, β diversiteit verwijst naar de mate waarin de diversiteit verandert bij de overgang tussen toestanden van een S.C. – Is het mogelijk een schatting te maken van systeem of tussen verschillende syste- de economische bijdrage van de biodiversiteit aan men, en γ diversiteit de totale diversiteit onze maatschappij? binnen een omvattend ecosysteem Belgisch Biodiversiteitsplatform – Men schat dat 40% weergeeft. Meestal echter wordt het van de wereldeconomie op biologische producten en begrip biodiversiteit voor de eenvoud processen gebaseerd is. Het is echter helemaal niet een- gecondenseerd rond soortdiversiteit voudig de bijdrage van de verschillende elementen van (zie: Hoeveel soorten zijn er?). de biodiversiteit aan de economie te kwantificeren omdat deze meestal niet door conventionele economi- S.C. – In welke mate levert sche analyses gevangen worden. Een synthese van meer de biodiversiteit een bijdrage dan honderd studies die de waarde van de ecosysteem- aan onze maatschappij en aan goederen en -diensten proberen te taxeren schatte hun de menselijke ontwikkeling? toegevoegde jaarlijkse waarde ongeveer tussen 15.000 en 50.000 miljard euro, met een geschat gemiddelde van onge- Belgisch Biodiversiteitsplatform – Bio- veer 30.000 miljard euro. Deze cijfers zijn van een gelijkaar- diversiteit is veel meer dan een opsom- dige grootteorde als het totale bruto nationaal product ming van dier- en plantensoorten. van de wereld. Hoewel dergelijke ramingen onder voor- 3 behoud geïnterpreteerd moeten worden,