Del 2. Sunnylvsfjorden
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Del 2. Sunnylvsfjorden 31.01.2021 1 2. Sunnylvsfjorden LUNDANES Lundanes ligg sentralt i fjorden, ved munninga av Geirangerfjorden, som går inn til venstre på bildet. I tidlegare tider vart garden kalla Neset. Det er ein eldgamal gard og det er gjort funn som viser at det i yngre steinalder var ein verkstad for flintreiskap oppe på Lundaneshalsen. Det er særs vérhardt på Lundaneset og garden vart fråflytt i 1922 og seld til Matvik. I 1969 kjøpte Inga Lundanes garden tilbake og ho sette opp ei hytte på dei gamle stovetuftene. Lundanes hadde felles seter med Matvik. Løa på bildet vart bygt opp att etter at stormen i 1903 reiv henne av murane og beint på sjøen. Etter det vart løa på Lundaneset forsvarleg bardunert, men bardunane var til lita hjelp mot «tidens tann». I dag er det berre lømurane som står att. Lundanes er ein fonntrygg gard, men som vi har sett ovanfor så gjer naturkreftene seg gjeldande likevel i form av sterk vind frå Geirangerfjorden. Kors- eller Heievinden vart han kalla på Lundaneset. Tidleg på 1800-talet var det takst på Lundeneset på skaden frå eit steinskred. Denne skreda skulle mellom anna ha øydelagt naustet på garden. Taksten var i 1816, og det er nemnt av 20 år tidlegare så fora Lundaneset «10 klavebundne naut, 1 hest og 30-40 smalekrøter». I nyare tid var nok buskapen noko mindre. Garden er på ca. 12 mål innmark, men ikkje samanhengande. Det var grøderikt mellom steinane, og som vanleg var på slike gardar, så hadde dei mange, små åkrar spreidd utover der det var dyrkbart. Vinterforet måtte dei slå langs strendene og i utmarka oppover mot fjellet. Saman med nabogarden Matvik, hadde Lundanes to setrar. Den næraste var den gamle øydegarden Robben, 460 meter over havet. Her budde det folk på 1600-talet, og murane viser den dag i dag. Den andre setra låg i Robbedalen, men for å kome dit måtte Lundanes-folket først opp i over tusen meters høgde. Det vart ysta på begge setrane. I den tida fjorden var hovudferdselsåra låg Lundaneset sentralt plassert, så og seie ved eit vegkryss, og garden var nok ein vanleg plass å stanse ved når ein var ute og rodde fjordlangs. 2 Sjøen var også viktig som spiskammer for Lundanes-folket. Der som elles på desse fjordgardane lærde dei tidleg å ro. Lesande bønder Det finst mange døme på at folket på desse fjord- og fjellgardane følgde godt med i tida, og at dei på ingen måte kjende seg som mindre opplyste enn andre. I naturalhushaldet si tid sto det dessutan vel så godt til med fjord- og fjellgardsfolket som med dei som ikkje hadde dei rike fjellbeita og dei saftige fjellsidene langs fjorden å hauste grøde frå. På fleire av gardane både langs Sunnylvsfjorden og Geirangerfjorden kunne bøndene å lese tidleg. Frå kverrsetjingslistene over skrifter av Hans Nielsen Hauge som vart leverte inn då dei vart forbodne i 1805, finn ein at over 30 skrifter vart leverte frå fjord- og fjellgardane langs Sunnylvsfjorden. Landboe-Avisen, etterfølgjaren etter Rasmus Aarflot si avis, Norsk Landboe-Blad, den første avisa på landsbygda i Norge og den første avisa som kom ut på Sunnmøre, tok til å kome ut i 1833, og hadde ein abonnent i Matvika. Det er ikkje usannsynleg at også naboen, Ole Knutsson Lundanes, fekk lese avisa. Han var lesekunnig og var ei tid «skoleholder». Vel orientert om samtida var han også, og i ein artikkel i «Tidsskrift for Sunnmøre historiske lag» fortel seinare professor og rektor ved Landbrukshøgskolen på Ås, Sigvald Hasund, om at Ole Knudsen Lundanes i 1831 vende seg til det nyskipa Romsdals Amts Landhuusholdningsselskab og ba om at selskapet måtte skaffe han ein kube med bier. Han var den første i heile Romsdals Amt som søkte om noko slikt, og søknaden gjekk vidare til Selskapet for Norges Vel. Dei fekk kommisjonæren sin i Oslo, kjøpmann Syvertsen, til å kjøpe ein bikube og denne vart sendt med kopist Øwre til Ålesund hausten 1832. Kuben vart vel helst frakta med hesteskyss gjennom Gudbrandsdalen. Det tok fleire dagar, og biene var døde då dei kom til Ålesund. Ny tinging på bier vart sendt, og i 1834 sende Selskapet for Norges Vel ein ny kube med ein romsdaling, men det same tok seg opp att. Biene var døde ved framkomst. Ei tredje bestilling vart sendt, men denne gongen vart det avslag. Slik enda Ole Knudsson Lundanes sin freistnad på å bli pioner innan birøkt. Så mykje lyngmark som det finst i området rundt Lundanes, ville biene ha fått det godt der, men då måtte dei ha klart å venje seg til vinden. Etter Peder Lundanes som tok over garden i 1861, blir det fortalt at det bles så hardt på Lundanes at det berre var to dører i huset som ikkje bles opp. 3 I desse dørene var det gamle, heimesmidde låsar. I andre høgda på det tømra huset kunne vinden av og til ta så hardt at tømmerveggen bula innover, og oppe på Lundaneshalsen ein vinter med berrfrost så bles dei tomme hesjane over ende. På Eikenos-garden i Borgund finn vi 73-årige Lars Lundanes og kona hans, Inger. Her bur også broren Ole med kone og born. Dei driv kvar sin halvpart av Eikenos. Lars har bygd stove, Ole har bygd løe. Og med dei husa som var her før, er her to tun på Eikenos. Ole tok over sin part i 1929. Lars Lundanes fortel: Den eldste i vår slekt som budde på Lundanes var bestefar, Peder Pederson. Han kom frå Gjørva. Far, Ole Karl, tok over garden. I 1922 selde far Lundanes til Petter Johan Matvik. Og så kjøpte far og eg Eikenos og flytte hit. Lundanes er ein liten sjø-gard. Attåt det ein fann på bøen, måtte ein slå gras i mange strender for å fore 4 kyr og kring 40 geiter, som var vanleg fønad. Saman med Matvik har garden to setrar. Den eine ligg oppe på øydegarden Robben, 460 meter over havet. Ein veit at der budde folk i 1650, og den dag i dag kan ein sjå kvar husa stod. Den andre setra ligg i Robbedalen, 930 meter over fjorden. Men for å kome dit frå Lundanes må ein meir enn 1000 meter opp. Geitost var det viktigaste vi hadde til sals. Vi leigde framande seterjenter. Dei ysta både på Robben og i Robbedalen - 8 år gamal måtte eg vere med som gjetargut, og det heldt eg fram med til eg vart konfirmert. Vi var ein syskinflokk på 10; 5 gutar og 5 jenter. Sjølv var eg nest eldst i flokken. Så snart den eldste av jentene var 13-14 år, var det slutt med å leige vi måtte greie oss sjølve. I januar 1903 då eg var 10 år, rauk det opp ein sudveststorm som hivde løa vår av murane. Mykje av høyet og mange andre ting for beint på sjøen. To geiter vart drepne, men dei 4 kyrne vart berga. Far laga båsar i stove-kjellaren og tok kyrne dit. Vi kunne så vidt fåre dei fram med det høyet som låg att i løetufta. Men dei fleste av geitene måtte vi sende til andre gardar. I 1890 hadde far bygt ny stove. Han fann då så mykje tømmer i eigen skog at han fekk opp eit bra hus. Alle plankane saga han med handsag. Men då han skulle til å bygge ny løe, måtte der skøytast til med material frå andre kantar. Folk var hjelpsame. Ingebrikt Nedre-Ljøen kom såleis med 4 gilde løebetar av bjørk. Far leigde 3 bygningsmenn. Han fekk løa oppatt, og ho vart forsvarleg bardunert. Ein god båt er noko alle strandsitjarar må ha. På Lundanes fekk vi kjøpe ein slik av Sivert Jelle, Stranda ( Skaffar-Sivert ). Det var ein «trereng», ein som hadde vore brukt til presteskyssbåt Stranda - Stordal. Mange minnerike opplevingar hadde vi på denne «trerengen», til vi selde han til Ludvik Tronstad, Syltevik, då vi flytte frå Lundanes. Kanskje står båten der inne i Syltevika den dag i dag. Eg skal fortelje frå ein tur med «Skaffar-trerengen»; Andre juledag 1915 skulle resten Anton Kleppestø halde avskilspreika si i Geiranger kyrkje. Prestegarden ligg på Hellesylt, og vi på Lundanes skulle skysse presten til Geiranger. Vi tok ut frå Lundanes kl. 7. Det var far, bror min Peder og eg. Vi kunne ikkje kome inn til Hellesylt for sjø-is. Men vi landa ved Svartberga på Ljøsida. Der fekk vi presten inn på båten. Og så la vi frå land i sterk motvind. Det var ikkje stor fonnfare inne i Geirangerfjorden. Men Stabbefonna hadde vi ein viss age for likevel. Difor kryssa vi fjorden frå Rindane og til Matvik. Frå Matvik rodde vi langs land framom Korsen, Brudesløret, Horvedrag, «Dei Sju Systre». Der kryssa vi fjorden - i eit forrykande ver over til Skageflå-landet, sleit oss fram under Preikestolen, rundt Homlomgneset og til Maråk. I Geiranger hadde alle som kunne, fare til kyrkje, no sat dei og venta på presten og tida gjekk. No og då tok nordausten harde tak i kyrkjetårnet. Snø-drev tumla kring veggene. Ein og hin riste på hovudet, men ingen prata høgt - dei var i Herrens hus. Då to ventetimar var gått, var der dei som reiste seg og gjekk stilt ut, andre kom etter, Men dei fleste sat, sat og venta på presten. Dei som stod ut om kyrkja, prata om kor dette kunne bli. «Det er kanskje like godt å gå heimatt? Det er ikkje å vente at nokon kan ro fjorden i slikt ver!» Men då var der ein som sa: «Der ser eg presteskyssen ut ved Homlongneset.» Og alle gjekk inn i kyrkja og fann plassane sine.