Workshop Piëmonte

25-1-2021

Workshop Piëmonte

Fred F.A. Nijhuis Your Favorite Dutch Wine Writer I Vini del Piemonte Ambassador

i.s.m. Verenigde Vinologen Nederland

Online 25 januari 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 1 25-1-2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Geschiedenis Piëmonte in het kort:

• Romeinen maken wijn in de regio.

• 13e eeuw: Eerste vermelding Nebbiolo, hoewel al veel eerder in de regio bekend.

• 16e eeuw: Eerste vermelding Dosetto/Dolcetto. • 1600: Eerste vermeling Barbera.

Camillo Benso di Cavour • 1751: Eerste vermelding wijngaard/cru/MGA: Cannubi.

• 19e eeuw: Camillo Benso di Cavour start Risorgimento; gebruikt Franse netwerk voor verbeteren wijn. • 19e eeuw: Francesco Staglieno grondlegger nieuwe stijl Barolo; stil ipv zoet en sprankelend. • 19e eeuw: Barolo breekt door als kwaliteitswijn. • 19e eeuw: Gancia maakt eerste Italiaanse Champagne.

• 1881: Vestiging Scuolo Enologica in Alba (met Conegliano eerste in Italie) • 1894: Domizio Cavazza vestigt Cantine Sociali di Barbaresco; eerste Barbaresco • 1895: Federico Martinotti ontwikkelt methode 2e gisting in tanks (verder verbeterd door Charmat).

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 2 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS Geschiedenis Piemonte in het kort:

• 1927: Formeel onderscheid Barolo en Barbaresco. • 1934: Oprichting Consorzio Barolo/Barbaresco.

• 1961-1967: Eerste wijnen op markt onder naam Bussia, Rocche di Castiglione, Sorì San Lorenzo en Asili.

• 1966: D.O.C. voor Barolo en Barbaresco. • 1980: D.O.C.G. voor Barolo en Barbaresco.

• 1993: Barolo Boys; Barolo in barriques (E. Altare, Chiara Boschis, M. de Grazia, Giorgio Rivetti, R. Voerzio)

• 2007-2010: Menzioni Geografiche Aggiuntive (M.G.A.), deels gebaseerd op map cru’s Renato Ratti rond 1975, uitgewerkt door Alessandro Masnaghetti.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

• Italië : 301.338 km²; inwoners 60,4 miljoen • Piëmonte : 25.400 km²; inwoners 4,4 miljoen • Nederland : 41.543 km²; inwoners 17,3 miljoen

• Wijngaardareaal wereld : 7.397.000 ha (2019) • Wijngaardareaal Italië : 707.000 ha (2019) • Wijngaardareaal Piëmonte : 46.000 ha (2019)

• Wijnproductie wereldwijd : 258.000.000 hl (2020) • Wijnproductie Italië : 49.225.000 hl (2019 - 42% DOP-status) • Wijnproductie Piëmonte : 2.569.000 hl (2019 - 94% DOP-status)

• Qua productie Piëmonte op de 7e plaats in Italië • Circa 63% totale productie Piëmonte is rood (incl. rosé) Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 3 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Wijngaardareaal in ha 2015 2016 2017 2018 2019 Spanje 973.000 974.000 967.000 967.000 965.000 China 858.000 806.000 829.000 854.000 854.000 Frankrijk 784.000 785.000 787.000 791.000 793.000 Italie 684.000 692.000 698.000 700.000 707.000 Turkije 496.000 467.000 447.000 447.000 476.000 U.S.A. 445.000 438.000 433.000 407.000 407.000 Argentinie 225.000 223.000 221.000 217.000 214.000 Chili 214.000 208.000 206.000 202.000 199.000 Portugal 203.000 195.000 193.000 191.000 195.000 Roemenie 191.000 191.000 191.000 191.000 191.000 Iran 152.000 176.000 176.000 India 146.000 148.000 148.000 Australie 146.000 144.000 144.000 146.000 146.000 Moldavie 150.000 146.000 142.000 Zuid Afrika 133.000 129.000 127.000 123.000 121.000 Uzbekistan 110.000 108.000 108.000 Griekenl;and 106.000 104.000 106.000 106.000 106.000 Duitsland 102.000 101.000 102.000 102.000 102.000 Rusland 84.000 87.000 89.000 96.000 85.000 Afghanistan 82.000 Overige 1.184.000 1.186.000 1.180.000 1.182.000 1.190.000 Wereld totaal 7.537.000 7.395.000 7.385.000 7.405.000 7.397.000 Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 4 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Productie x 1000 hl Regio 2015 2016 2017 2018 2019 Veneto 9,733 10,145 8,473 12,866 11,333 Puglia 7,313 8,792 9,07 10,631 9,771 Grootste DOP's 2018 Productie in hl Emilia Romagna 6,752 7,039 5,457 8,08 5,651 Prosecco DOC 3.481.000 Sicilia 5,476 5,323 4,725 5,59 4,344 Delle Venezie DOC 1.445.400 Abruzzo 2,936 2,937 3,11 3,168 2,887 Montepulciano d’Abruzzo DOC 802.400 Toscana 2,825 2,738 1,901 2,631 2,634 Sicilia DOC 790.900 Piemonte 2,467 2,549 2,043 2,658 2,569 Chianti DOCG 707.600 Friuli-Venezia Giulia 1,872 1,856 1,639 1,709 1,595 Conegliano Valdobbiadene DOCG 679.800 Lazio 1,676 1,523 1,135 1,308 1,421 Asti DOCG 658.000 Campania 1,614 1,286 1,293 1,376 1,406 Soave DOC 379.300 Lombardia 1,41 1,421 1,183 1,719 1,303 Trentino DOC 328.100 Trentino-Alto Adige 1,23 1,14 1,018 1,355 1,146 Alto Adige DOC 297.300 Marche 959 959 860 878 932 Totaal DOP wijnen 16.439.000 Umbria 765 814 609 630 629 Sardegna 794 804 466 841 626 Molise 232 232 339 467 451 Calabria 404 391 337 513 334 Basilicata 87 93 85 86 91 Source: Ismea, April 2020 Liguria 79 63 76 78 81 Valle d’Aosta 14 15 10 20 19 Italie totaal 48,635 50,118 43,829 56,601 49,225

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 5 25-1-2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

https://youtu.be/ALBUX31tW4M

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 6 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS Bodem: • Twee te onderscheiden hoofdsoorten toplagen: - gebaseerd op mergel (samengeperst silt en klei) met zand - gebaseerd op kalk

• Oudste delen gevormd door de Lequio formatie uit Serravallien, ca 12 miljoen jaar oud; ca 15% van Barolo district en 30% in Barbaresco

• Sant'Agata Fossili uit Tortoon, ca 10 miljoen jaar oud geleden - lagen samengeperste modder (mergel), maar vrijwel zonder zand - ca 60% van Barolo en 70% Barbaresco, 5% Roero

• Diano zandsteen: deel vasteland schoof in zee - o.a. Monforte en Diano d’Alba, Castiglione Falletto en Barolo

Sant'Agata Fossili

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS Bodem:

• Jongere bodem door opdrogen oerzee (ca 6 miljoen jaar geleden); Asti zandsteen rijk aan gips (calciumsulfaat). Oa west la Morra en rond Verduno; 15% in Barolo district en 5% in Roero. • In Plioceen (5,3 miljoen jaar geleden) keert zee terug en vormt laag met veel blauwe klei (en mergel): 40% in Roero. mergel • Inkrimpen zee (3 miljoen jaar geleden) vormt ondiepe lagunes met zand veel zand; Asti zandsteen, fijn zand, dat amper water vasthoudt; - 35% van bodem in Roero. mergel

• Heuvels Alessandria geen mariene oorsprong, veel minder kalk zand • Langhe: bodem relatie met Apennijnen, meer magnesium • Alto Piemonte en Valle d’Aosta: bodem relatie met Alpen Lequio - weinig zandsteen en kalk, meer potassium (kalium) • Delen Alto Piemonte vulkanische ondergrond (Sesia), • Ook delen met veel zand (strand oerzee) bij Biella. • Alto Piemonte lage pH; 5-7 t.o.v. 7,5-8,5 in de Langhe. Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 7 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Barolo : 22% zand - 53% silt - 25% klei Barbaresco : 25% zand - 53% silt - 22% klei Roero (blauwe mergel): 35% zand - 35% silt - 30% klei Roero (zandsteen) : 65% zand - 20% silt - 15% klei

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 8 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

DOP’s • 18 DOCG’s. • 41 DOC’s. • Geen IGP’s

Belangrijkste druivenrassen • Barbera (ca. 30%) • Moscato (21%) • Dolcetto (13%) • Nebbiolo (9%).

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 9 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Klimaat regio’s waar nebbiolo is aangeplant

Barolo Barbaresco Novara Biella Ivrea Aosta Sondrio Barboursville Guadalupe Noordhoek Köppen-Geiger Cfa Cfa Cfa Cfb Cfb Cfb Cfa Cfa BSk Csb Gem. Temp 12,6 °C. 13,0 °C. 11,8 °C. 10,6 °C. 11,4 °C. 9,7 °C. 12,1 °C. 12,4 °C. 16,2 °C. 16,5 °C. Neerslag 714 mm 719 mm 1011 mm 918 mm 854 mm 805 mm 963 mm 1079 mm 388 mm 851 mm Droogst Juli; 31 mm Juli; 32 mm Dec; 55 mm Jan; 45 mm Jan; 41 mm Jan; 51 mm Jan; 49 mm Okt; 72 mm Feb; 1 mm Jan; 23 mm Natst Okt; 88 mm Okt; 90 mm Okt; 116 mm Mei; 109 mm Mei; 103 mm Aug; 82 mm Aug; 108 mm Jul; 123 mm Sep; 79 mm Juni; 143 mm Warmst gem. Juli; 22,2 °C Juli; 22,8 °C Juli; 22,0 °C. Juli; 20,4 °C. Juli; 21,5 °C. Juli; 19,2 °C. Juli; 22,1 °C. Juli; 23,7 °C. Juni; 19,7 °C. Jan; 20,2 °C. Koudst gem. Jan; 3,1 °C Jan; 2,9 °C Jan; 1,3 °C. Jan; 0,6 °C. Jan; 1,0 °C. Jan; - 0,1 °C. Jan; 1,4 °C. Jan; - 0,2 °C. Jan; 11,9 °C. Juli; 12,8 °C.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 10 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Belangrijkste witte druiven: • Arneis, Cortese, Erbaluce, Favorita en Moscato bianco • Timorasso en Nascetta in opkomst

Belangrijkste blauwe druiven: • Barbera, bonarda, brachetto, dolcetto, freisa, grignolino, malvasia nera, nebbiolo, pelaverga en ruchè

• Nebbiolo in kwalitatief en economisch opzicht de belangrijkste druif; aanplant < 10%, • Barbera was ooit 90%, recentelijk bijna 50%, maar aandeel neemt elk jaar af • Moscato nog altijd erg belangrijk, mede gezien nieuwe stijl (droge) mousserende wijn als antwoord op Prosecco, Franciacorta en Trentodoc • Pelaverga en ruchè meer aandacht • Tanend aandeel dolcetto

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 11 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Arneis:

• Behoort tot familie Bianchette uit zowel Ligurië als Piëmonte. • Genoemd door Rovasenda in de 19e eeuw, maar al sinds het jaar 400 bekend. • Komt vooral voor in Piëmonte (97% in Roero en Langhe), maar ook op Sardinië. • Naam afgeleid van Latijns “renexium“ of Piëmontees dialect voor amandel. • Vroeger gebruikt om nebbiolo te verzachten (als Chianti), voor vermouth en vaak geplant tussen nebbiolo om de vogels van deze laatste druif weg te houden. • In jaren ’60 bijna verdwenen, klonale selectie ras duidelijk verbeterd. • Laag rendement, rijpt vroeg en is gematigd expressief qua aroma’s. • Tropische vruchten, zoete appel, peer, hooi, citrus en anijs of munt en amandel. • Veel kleur, relatief lage zuurgraad. • Gebruikt voor droge wijnen, soms ook voor zoeten mousserend. • Synoniemen: nebbiolo bianco of barolo bianco, maar niet verwant aan nebbiolo of toegestaan in de DOCG Barolo. Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Roero DOCG

• 762 ha, productie: 49.800 hl (2018) • Op linkeroever rivier Tanaro, tegenover Barbaresco, ten noordwesten van Alba. • Roero Rosso (incl. Riserva) van minimaal 95% Nebbiolo • Roero Bianco (incl. Riserva) van minimaal 95% Arneis • Roero Spumante van minimaal 95% Arneis

• Subzones: 153 menzioni geografiche aggiuntive (MGA) • Minimum alcohol: 11,% voor Spumante; 12,0% voor Bianco en Bianco Riserva; 12,5% voor Rosso en Rosso Riserva • Spumante van brut nature (zero dosage) tot dolce • Lagering Bianco, minimaal 4 mnd; Bianco Riserva, min. 16 mnd; Rosso min. 20 mnd (incl. 6 in hout); Rosso Riserva, min. 32 mnd (incl. 6 in hout).

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 12 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

1. Valfaccenda Bianco, Roero Bianco DOCG, 2019 100% Arneis van 2 wijngaarden in Madonna di Loreto, relatief laat geoogst. Deel gisting hele bessen, deel reguliere most; gisting van 10 dagen in RVS, Lagering van 9 maanden in oude eikenhouten vaten. Eerste oogst: 2010 Alcohol: 13%

Importeur: Terroirwijn Rotterdam Indicatie particuliere prijs: € 19,95

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 13 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Alta Langa DOCG (2002/2011) - Spumante (metodo Classico) van voornamelijk Chardonnay en Pinot Nero

Dogliani DOCG (1974/2005) - Dolcetto

Dolcetto di Diano d’Alba/Diano d’Alba DOCG (1974/2010) - Dolcetto

Dolcetto do Ovada Superiore/Ovada DOCG (2008) - Dolcetto

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Barbaresco DOCG (1966/1980) - 100% Nebbiolo

Barolo DOCG (1966/1980) - 100% Nebbiolo

Roero DOCG (1985/2004 - Arneis en Nebbiolo

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 14 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Alba DOC (2010) - Nebbiolo met Barbera

Barbera d’Alba DOC (1970) - Barbera met Nebbiolo

Dolcetto d’Alba DOC (1974) - 100% Dolcetto

Nebbiolo d’Alba DOC (1970) - 100% Nebbiolo

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Dolcetto di Ovada DOC (1972) - 97% Dolcetto

Verduno Pelaverga DOC (1995) - 85% Perlaverga piccolo

Langhe DOC - Van vrijwel alle druivenrassen

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 15 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Langhe DOC

• 1350 ha, productie 127.500 hl (2018) • Omvangrijke DOC met stille, mousserende, zoete, witte, rosé en rode wijnen (ook Novello), al dan niet met vermelding van de druivensoort. • Toegestaan zijn: barbera, cabernet sauvignon, dolcetto, freisa, merlot, nebbiolo, pinot nero, arneis, chardonnay, favorita, nascetta, riesling, rossese bianco en sauvignon. • Bianco en Rosso (ook Riserva) van elk percentage van de toegestane druivenrassen. • Met vermelding Arneis, Chardonnay, Favorita, Nascetta, Riesling, Rossese Bianco, Sauvignon, Barbera, Cabernet Sauvignon, Dolcetto, Freisa, Merlot, Nebbiolo of Pinot Nero, altijd minimaal 85% van de betreffende druif. • Rosato van minimaal 60% Barbera, Dolcetto en/of Nebbiolo • Novello is altijd een Dolcetto. • Passito Bianco van minimaal 60% Arneis, Chardonnay, Nascetta en/of Riesling. • Passito Arneis van minimaal 85% Arneis), Passito Nascetta alleen uit subzone Novello en van 100% Nascetta. • Passito Rosso van minimaal 85% Barbera, Dolcetto en/of Nebbiolo. • Nascetta (alias Nas-cëtta) met vermelding Novello: van 100% Nascetta. • Wijngaarden mogen niet hoger liggen dan 800 meter boven de zeespiegel.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Sauvignon Gris

• Witte druif (tot roze), mutatie van de Sauvignon Blanc, ook Fié Gris genoemd.

• Genen bepalen pigment/anthocyanin; verstoring door Gret1 (mobiel retrotransposon) van genen VvmybA1 en VvmybA2 geven witte druiven; relatie kleurmutatie SB en SG nog onduidelijk.

• Oorsprong Bordeaux, na phylloxera vrijwel geheel verdwenen. • Herontdekt door Jacky Preys, wijnmaker in de Loire streek. • Nu inmiddels ook in o.a. Chili, Australië, Nieuw Zeeland en Zuid-Afrika. • Rijpt vroeg, bescheiden opbrengst, goede suikergehalten en frisse zuurgraad. • Minder aromatisch dan Sauvignon blanc.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 16 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

2. Reva, Grey, Langhe Bianco DOC, 2018 70% sauvignon gris, 30% sauvignon blanc van wijngaard van 1,2 ha op 360-370 m; 4500 pl/ha Koude voorweking van 72 uur op 0 ° C; gisting 30% in eikenhoutenvaten van 2, 3 en 5 jaar en 70% in RVS. Alcohol: 13%

Importeur: Wellicht AltoVino Indicatie particuliere prijs: € 22,95

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 17 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Barbera del Monferrato Superiore DOCG (1970/2008) - 85% Barbera

Gavi / Cortese di Gavi DOCG (1974/1998) - 100% Cortese

Nizza DOCG (2014) - 100% Barbera

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Barbera del Monferrato DOC (1970) - 85% Barbera

Colli Tortonesi DOC (1973) - Zeer veel druivenrassen

Cortese dell’Alto Monferrato DOC (1979) - 85% Cortese

Dolcetto d’Aqui DOC (1972) - 100% Dolcetto

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 18 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Gabiano DOC (1983) - 90-95% Barbera

Grignolino del Monferrato Casalese DOC (1974) - 90% Grignolino

Monferrato DOC (1994) - Diverse druivenrassen

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Piemonte DOC (1994) - Voor alle druivenrassen

Rubino di Cantavenna DOC (1970) - 75-90% Barbera

Strevi DOC (2005) - 100% Moscato

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 19 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Cortese

• Vrij vertaald: de hoffelijke • "Corteis" al sinds de 18e eeuw in Piemonte verbouwd. • Wijdverspreid in Piëmonte, maar ook in Veneto, Lombardije, Basilicata en op Sardinië • In Piëmonte vooral ten zuiden van Alessandria, van Ovada tot de heuvels van Tortona. • Jaar van registratie 1970 • Geeft zachte, delicate wijnen met goede fraîcheur, variërend van licht en fris tot complex met impressies van bloemen en honing, met een stevige structuur en elegantie • Soms in hout gevinifieerd of gelagerd of als mousserende wijn gemaakt • Belangrijkste wijnen: DOCG Gavi.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Gavi / Cortese di Gavi DOCG

• 1253 ha, productie 90.500 hl (2018) • Wit van 100% Cortese • Ook Riserva, Spumante en Riserva Spumante Metodo Classico • Minimum alcohol: 10,5% voor eguliere witte en Spumante, 11,0% voor Riserva en Riserva Spumante Metodo Classico. • Lagering: Voor Bianco Riserva minimaal 1 jaar (incl. 6 mnd in fles) en voor Riserva Spumante Metodo Classico, minimal 2 jaar, inclusief 18 mnd sur latte.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 20 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

3. Villa Sparina, Monterotondo, Gavi DOCG, 2018 100% Cortese Villa Sparina opgericht in 1978 door Mario Moccagatta; nu gerund door kinderen Tiziana, Stefano en Massimo. In totaal 85 ha wijngaarden, veelal cortese, aangevuld met barbera. Wijngaarden op 25-320 m., wijnstokken ca 25 jaar oud, expositie zuid-zuidwest. Bodem klei en mergel; opbrengst 65 hl/ha. Na koude voorweking van 24 uur, gisting van 3 wkn op 18 °C; deel daarna malo. Rijping van 4 maanden in barriques eikenhout, 4 maanden in RVS en jaar in fles. Alcohol: 13%

Importeur: Wijnimport J. Bart Indicatie particuliere prijs: € 39,95

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Timorasso

• Oud wit druivenras uit de provincie Alessandria. • Voornamelijk in de Colli Tortonesi rond Curone, Grue en Ossona Borbera. • Geeft weinig fruit maar met een goede structuur. • Bijna verdwenen, dankzij Walter Massa weer in beeld als Piëmontese specialiteit. • Geeft wijnen met medium tot volle body en aroma’s van wit fruit, ananas en rokerige tonen die aan houtlagering doet denken • Meestal in RVS gevinifieerd en opgevoed.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 21 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Timorasso

• Al eeuwen bekend in valleien Curone, Grue, Ossona en Borbera in provincie Alessandria. • Genoemd als begeleider van de Montebore, een lokale kaas, bij het huwelijk van Isabella van Aragon met Filips III de Stoute. • Zou door Leonardo da Vinci zeer gewaardeerd zijn.

• Aliassen: Morasso, Timoraccio, Timuassa, Timorosso, Timorazza, Derthona en Dolce Verde.

• Wijnen meestal onder de naam ’Derthona’ op de markt gebracht, vernoemd naar de oude (Romeinse) naam van de stad Tortona.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Colli Tortonesi DOC 191 ha; productie 6460 hl (2018) Wit van elk aandeel Barbera Bianca, Chardonnay, Cortese, Favorita, Müller-Thurgau, Pinot Bianco, Pinot Grigio, Riesling, Sauvignon Blanc, Sylvaner Verde, Timorasso en/of Welschriesling/Riesling Italico Bianco van subzone Terre di Libarna: minimaal 60% Timorasso Met vermelding Cortese of Timorasso, minimaal 95% van deze druiven; met vermelding Favorita, min. 85% Favorita, met vermelding Moscato, van 100% Moscato Riserva alleen voor Cortese en Timorasso. Chiaretto en Rosso (+ Novello) van elk % Aleatico, Barbera, Bonarda, Cabernet Franc, Cabernet S., Croatina, Dolcetto, Freisa, Grignolino, Lambrusca di Alessandria, Merlot, Nebbiolo, Pinot Nero en/of Sangiovese. Rosso van subzone Terre di Libarna: minimaal 60% Barbera Met vermelding Barbera, Croatina, Dolcetto of Freisa; steeds min. 85% van die druif. Ook Superiore voor Barbera en Riserva voor Barbera en Croatina. Spumante van minimaal 95% Cortese Spumante van subzone Terre di Libarna: minimaal 60% Timorasso Subzones: Monleale: alleen Barbera Terre di Libarna: voor Bianco, Timorasso, Rosso en Spumante. Rijping voor Timorasso: min. 10 mnd, voor Timorasso Riserva, min. 21 mnd.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 22 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

4. Canevaro Luca, Ca’ degli Olmi, Derthona DOC, 2018 100% Timorasso van wijngaard van 20 jaar oud op 300-350 m. 4500 pl/ha Guyot Bodem rijk aan klei Vinificatie in RVS, 12 maanden schilcontact

Importeur: onbekend Indicatie particuliere prijs: € 19,95

16. Pomodolce, Grue, Colli Tortonesi DOC, 2017 100% Timorasso van wijngaard van 20 jaar oud op 380 m. 3500 pl/ha Guyot; bodem rijk aan klei en kalk Vinificatie in RVS, 10 maanden schilcontact Alc. 14,5%

Importeur: Piemonte-import.nl Indicatie particuliere prijs: € 19,95

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

17. La Colombera, Colli Tortonesi DOC, 2016 100% Timorasso van wijngaard van 20 jaar oud op 300-350 m. 4500 pl/ha Guyot Bodem rijk aan klei Vinificatie in RVS, 12 maanden schilcontact; alc. Importeur: Anfors-Imperial; indicatie particuliere prijs: € 20,75

7. Vigneti Boveri Gioacomo, Lacrime del Bricco, Colli Tortonesi DOC, 2016 100% Timorasso van wijngaard van 20 jaar oud op 380 m. 3500 pl/ha Guyot; bodem rijk aan klei en kalk Vinificatie in RVS, 10 maanden schilcontact; alc. 14% Importeur: Piemonte-import.nl; indicatie particuliere prijs: € 22,95

8. Ezio Poggio, Archetipo, Colli Tortonesi ‘Terre di Libarna’ DOC, 2014 100% Timorasso van wijngaard op 400-500 m met expositie zuid-zuidwest, bodem kalkrijke klei, 4000 pl/ha Guyot gesnoeid Vinificatie in RVS, veel schilcontact, rijping van 12 maanden + 6 in fles. alc. 13,5% Importeur: onbekend; indicatie particuliere prijs: € 22,95

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 23 25-1-2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Asti DOCG (1967/1983) - 97-100% Moscato

Barbera d’Asti DOCG (1970/2008) - 90% Barbera

Brachetto d’Aqui DOCG (1969/1996) - 100% Brachetto

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 24 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Ruchè di Castagnolo DOCG (1987/2010) - 90% Ruchè

Terre Alfieri DOCG (2009/2020) - Arneis en Nebbiolo

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Albugnano DOC (1997) - Nebbiolo

Calosso DOC (2011) - Gamba Rossa

Cisterna d’Asti DOC (2002) - Croatina

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 25 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Dolcetto d’Asti DOC (1974) - 100% Dolcetto

Freisa d’Asti DOC (1972) - 100% Freisa

Grignolino d’Asti DOC (1973) - 90% Grignolino

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Loazzolo DOC (1992) - Moscato

Malvasia di Casorzo d’Asti/Casorzo/Malvasia di Casorzo DOC (1968) - Malvasia nera

Malvasia di Castelnuovo Don Bosco DOC (1973) - Malvasia nera

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 26 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Ruchè di Castagnole Monferrato DOCG

• 110 ha, productie: 7270 hl (2019) • Rosso en Rosso Riserva van minimaal 90% Ruchè; maximaal 10% Barbera en/of Brachetto • Wijngaarden op minimaal 120m en maximaal 400 m hoogte. • Minimum alcohol: 12,5% • Lagering van Riserva of “Vigna”, minimaal 2 jaar (incl. 1 jaar in hout)

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Ruché (alias roché, rouche en rouchet)

• Beschouwd als autochtone blauwe druif in de regio Monferrato Astigiano • Waarschijnlijk verwant aan pinot noir

• In 18e eeuw door monniken aangeplant bij klooster San Rocco in Portacomaro. • Naam afgeleid van ‘Rocco’ of ‘Rocche’ (steile heuvels) • Heel vruchtbaar, overvloedige productie. • Moet kort gesnoeid worden.

• Geeft vaak licht aromatische wijn met relatief lage zuurgraad, goed alcoholgehalte en goede balans.

• 100 ha geregistreerd.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 27 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Piemonte DOC

• 2225 ha, productie: 253.100 hl (2018) • Vangnet voor wijnen die voorheen slechts een Vino da Tavola of IGT-status hadden. • Bianco van minimaal 60% Chardonnay, Cortese, Erbaluce en/of Favorita. • Rosato van minimaal 60% Barbera, Croatina, Dolcetto, Freisa en/of Nebbiolo. • Rosso van minimaal 60% Barbera, Croatina, Dolcetto, Freisa en/of Nebbiolo. • Spumante (zowel metodo classico als autoclaves) van elk percentage Chardonnay, Pinot Bianco, Pinot Grigio en/of Pinot Nero • Met vermelding Chardonnay, Cortese, Sauvignon, Albarossa, Barbera (ook de Passito), Bonarda, Brachetto (inclusief de Passito), Cabernet Sauvignon, Dolcetto, Freisa, Grignolino, Merlot, Nebbiolo, Pinot Nero of Syrah genoemd, dan minimaal 85% van de druif. Dit geldt ook voor de Spumante. • Moscato (ook de Passito) is van 100% Moscato • Als er twee druivenrassen zijn vermeld dan maximaal 85% van de eerstgenoemde en minimaal 15% van de tweede.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Piemonte DOC

• De rode wijnen (muv de Brachetto) mogen ook als Novello op de markt komen. • Voor de Bianco Passito geldt minimaal 60% Chardonnay, Cortese, Erbaluce en/of Favorita, voor de Rosato en Rosso Passito minimaal 60% Barbera, Croatina, Dolcetto, Freisa en/of Nebbiolo. • Druiven voor de Passito worden gedroogd (aan de stok of in de kelder) en moeten minimaal potenteieel alcoholpercentage hebben van 13% of een minimum suikergehalte van 217 gr/l. • Is ‘vino di uve stramature’ vermeld, dan geldt minimaal 15,0% of 266 g/l sugar, bij ‘vino ottenuto da uve appassite’ dan 16,0% of 272g/l. • ‘Vigneti di Montagna’ mag vermeld sorden als de druiven afkomstig zijn van wijngaarden op minimaal 500 meter hoogte en met een hellingspercentage van minimaal 30%. • Voor de meeste varianten geldt een minimale lagering van 3 tot 4 maanden, alleen de Albarossa, de Moscato Passito en Brachetto Passito mogen pas na 12 maanden op de markt komen.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 28 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Albarossa (Incrocio Dalmasso XV/31, Dalmasso 15-31, Incrocio Dalmasso XV-31)

• Blauwe druif die voornamelijk in Piemonte (82%), maar ook in Ligurie voorkomt. • In totaal niet meer dan 80ha met deze druif, die gebruikt wordt in diverse wijnen. • In 1938 door Giovanni Dalmasso ontwikkeld Istituto Sperimentale per la Viticoltura in Conegliano als kruising van nebbiolo en barbera, hoewel DNA onderzoek in 2009 aantoonde dat nebbiolo in feite een chatus (alias nebbiolo di Dronero of bournin met origine Ardèche) was. • In 1977 geregistreerd, maar na 2000 < 10 ha in heel Italië met Banfi Piemonte ("La Lus") als belangrijkste producent (voor verkoop in de VS).

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

9. Crivelli Ruchè di Castagnole Monferrato DOCG 2018 100% Ruchè, vinificatie in RVS Importeur: AltoVino / Vino & Vetro Indicatie particuliere prijs: € 21,00

10. Podere Ruggeri Corsini, Autenzio, Piemonte Albarossa DOC, 2017 100% Albarossa van wijngaard (1999) van 0,4 ha op 480 m, oostelijke expositie, 5000 pl/ha Guyot, bodem kalkrijke klei. Trossen ontsteeld, gisting en weking ca 10 dagen in RVS; lagering van 30 mnd in mix barriques. Productie: 2000 flessen; alc. 15% Importeur: Vindorado Indicatie particuliere prijs: € 19,95

11. Colle Manora, “Ray”, Piemonte Albarossa DOC, 2015 100% Albarossa van wijngaard Cascina Rossa, met zuidelijke expositie Handmatige oogst, trossen ontsteeld, lange gisting en weking in RVS, korte rijping tonneaux Frans eiken Importeur: onbekend Indicatie particuliere prijs: € 16,95 Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 29 25-1-2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Erbaluce di Caluso / Caluso DOCG (1967/2010) - 100% Erbaluce

Gattinara DOCG (1967/1990) - 90% Nebbiolo

Ghemme DOCG (1969/1997) - 85% Nebbiolo

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 30 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Boca DOC (1969) - 70-90% Nebbiolo

Bramaterra DOC (1979) - 50-80% Nebbiolo

Canavese DOC (1969) - Erbaluce, Barbera en Nebbiolo

Carema DOC (1967) - 85% Nebbiolo

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Collina Torinese DOC (1999) - Barbera, Bonarda, Pelaverga en Malvasia

Colline Novaresi DOC (1994) - Erbaluce en diverse blauwe druivenrassen

Colline Saluzzesi DOC (1996) - Barbera, Chatus, Pelaverga en Quagliano

Coste delle Sesia DOC (1996) - Erbaluce, Croatina, Vespolina en Nebbiolo

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 31 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Fara DOC (1969) - 50-70% Nebbiolo

Freisa di Chieri DOC (1973) - 90% Freisa

Lessona DOC (1976) - 85% Nebbiolo

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Pinerolese DOC (1996) - Avanà, Avarengo, Barbera, Becuet, Bonarda, Chatus, Dolcetto, Doux d’Henry, Freisa, Nebbiolo

Sizzano DOC (1969) - 50-70% Nebbiolo

Valli Ossolane DOC (2009) - Chardonnay, Croatina, Merlot, Nebbiolo

Valsusa DOC (1997) - Baratuciat, Avanà, Barbera, Becuet, Dolcetto, Neretta Cuneese

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 32 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Barbera bianca

• Witte druif uit regio tussen Ovada en Acqui Terme • Naam gebaseerd op gelijkenis qua vorm met de Barbera, maar geen familie • Al in 1825 genoemd door Acerbi, in relatie tot wijnbouw in gebied rond Valenza. • In 1877 beschreven door Rovasenda, met verwijzing naar Oltrepo Pavese • Momenteel alleen sporadisch in de provincie Alessandria • Geregistreerd in 1970

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

La Barbera

• Historische blauwe druif • Oorsprong waarschijnlijk Monferrato heuvels en kruising oude cultivars • Amphelograaf Pierre Viala vermoedt oorsprong Oltrepò Pavese • Recent DNA-onderzoek verwijst naar relatie met mourvèdre. • Historisch, maar minder oud dan moscato, grignolino en nebbiolo • Documenten kathedraal Casale Monferrato uit 1246 tot 1277 verwijzen naar "bonis vitibus barbexinis". • Naam verwijst naar zurige wijn "vinum Berberis" of Bàrberus, de Barberi een 'onstuimige en agressieve' stam. • Ontwikkeling te danken aan graaf Pietro Francesco Cotti, die de druif vanaf 1690 cultiveerde op zijn landgoed in Neive. • Barbera bestand tegen alle klimatologische tegenslagen; veelzijdige en betrouwbaar van aard • Na phylloxera-plaag, barbera massaal aangeplant en goed voor 80% blauwe druiven in Piemonte

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 33 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

La Barbera

• Totale aanplant in Italië: 17,929 ha in 2015 (–38% t.o.v. 2000) • Voornamelijk in Piemonte (67%), maar ook in Lombardije (12%), Emilia Romagna (11%), Sardinië, Abruzzen, Basilicata, Calabrië, Campanië, Lazio, Ligurië, Marken, Molise, Sicilië, Toscane en Umbrië • In Italië is de Barbera het vierde meest aangeplante druivenras na sangiovese, montepulciano en merlot. • In Piëmonte circa 50% van de totale aanplant, maar aandeel neemt af. • Buiten Italië, o.a. in Argentinië, Californië, Canada, Chili en Australië. • Jaar van registratie 1970 • Synoniemen: o.a. Barbera Grossa, Fina Barbera, Barbera Nera, Nostrana Barbera, Barberone, Dolce Barbera, Barbera a raspo verde en Barbera a raspo rosso • Niet verwant aan de Barbera ciarìa, Barbera 'd Davi, Barbrassa, Barber, Barbera del Dannio (Campania), Barbera Sarda (Sardinie), Neretto Duro (alias Barbera Rotondo) en Barbera bianca • Ughetta is bijnaam voor zowel Vespolina als Barbera maar zijn niet verwant aan elkaar

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Nizza DOCG (2014)

• Relatief nieuwe, zelfstandige DOCG, voorheen subzone Barbera d’Asti DOCG. • 250 ha groot, jaarlijkse productie circa 2160 hl. • Barbera 100% uit 18 gemeenten rond Nizza Monferrato. • Strengere regels voor o.a. ligging, snoeimethode, opbrengst per hectare, alcoholpercentage, lagering, aandeel droog extract en zuren. • Naam Nizza benadrukt onderscheid andere barbera’s en eigen terroir • De 18 gemeenten van de DOCG Nizza zijn: Agliano Terme, Belveglio, Bruno, Calamandrana, Castel Boglione, Castelnuovo Belbo, Castelnuovo Calcea, Castel Rocchero, Cortiglione, Incisa Scapaccino, Moasca, Mombaruzzo, Mombercelli, Nizza Monferrato, Rocchetta Palafea, San Marzano Oliveto, Vaglio Serra en Vinchio.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 34 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

12. Villa Giada, Dedicato, Nizza DOCG, 2017 100% Barbera, selectie oude stokken bij Agliano Terme Gisting van 3 weken in RVS; lagering 18 maanden in mix barriques Alc. 15% Importeur: JJC Kwast Indicatie particuliere prijs: € 27,50

13. La Giribaldina, Cala delle Mandrie, Nizza Riserva DOCG, 2016 100% Barbera Gisting in RVS; lagering van 15 maanden in mix tonneaux Alc. 15% Importeur: onbekend Indicatie particuliere prijs: € 20,00

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Avanà

• Blauwe druif uit provincie Turijn (Val di Susa). Waarschijnlijk oorspronkelijk uit de Franse Dauphiné en Savoie (als hibou noir) en de Zwitserse Valais. • Al bekend sinds de 17e eeuw en verwant aan de cacaboué uit de Savoie en Zwitserse Amigne, de troyan en gamay d'Orléans. • Komt voornamelijk voor in Piemonte (58%)m, maar ook in Apulie (32%). • In totaal is ongeveer 28 ha met deze druif aangeplant. • Na phylloxera vrijwel verdwenen • Sinds 1970 wel geregistreerd • In Piëmonte o.a. gebruikt in de DOC Pinerolese.

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021 35 25-1-2021

Workshop Piëmonte NGS

Baratuciat

• Oud wit druivenras, gered door Giorgio Falca in Valsusa.

• Meeste in Piemonte, beetje bij Venetie, in total < 2 ha.

• Aroma’s als Sauvignon blanc

• Naam: Piemontees voor “kattentestikels”

Workshop Piëmonte NGS

Becuet

• Blauwe druif, ook bekend onder de namen Becuette en Persan. • Slechts 2 ha met deze druif bekend in Piëmonte en nog een halve hectare in de provincie Trento • Wordt in Piëmonte gebruikt in de DOC Pinerolese.

Workshop Piëmonte NGS

Bonarda • Vooral rond de Po-vlakte in Oltrepò Pavese en de Colli Piacentini. • Soms ten onrechte croatina genoemd met een oorsprong in Kroatië, maar is niet dezelfde druif

Bonarda Novares • Bonarda uit regio Novara, alias Uva Rara, echter niet dezelfde druif als de Vespolina uit Gattinara en Oltrepò Pavese die ook Uva Rara wordt genoemd

Bonarda Piemontese • Druif in het westen van Piemonte die ook Bonarda di Chieri en Bonarda del Monferrato wordt genoemd. Vertegenwoordigde voor de phylloxera ramp tot wel 30% van de totale aanplant, maar is nu schaars.

De Bonarda die in Argentinië wordt gebruikt is niet altijd dezelfde druif, maar dan de Douce Noir, in Californië Charbone genoemd en inWorkshop Frankrijk Piemonte Corbeau NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Brachetto

• Blauwe druif met een lange historie in heuvels rond Aqui Terme • Julius Caesar en Marcus Antonio zouden grote hoeveelheden ‘vinum acquense’, een voorloper van de huidige Brachetto d'Acqui, aan Cleopatra hebben gegeven • Wordt als autochtoon beschouwd, maar zou een Franse origine kunnen hebben • De wijn doorgaans zoet en vergelijkbaar met Moscato d’Asti • Jaar van registratie 1970

Workshop Piëmonte NGS

Chatus • Komt het meeste voor in Piemonte (56%), maar ook in Apulie (31%) • In totaal slechts 13 ha met deze druif die in Piemonte gebruikt wordt in de DOC’s Colline Saluzzesi en Pinerolese. • Ooit wijdverspreid in Piëmonte • Tegenwoordig voornamelijk Dronero (vandaar het synoniem "Nebbiolo di Dronero"), op de heuvels van Saluzzo en Pinerolo. • Vermoedelijke Franse oorsprong en verwant aan de Bourgnin uit Alpengebied

Workshop Piëmonte NGS

Croatina

• Blauwe druif • Vooral in Oltrepò Pavese, maar ook in Piemonte (Roero, Gattinara, Ghemme, Cisterna d’Asti en San Damiano d’Asti), Emilia-Romagna en Veneto. • In Roero vaak Bonarda genoemd, maar niet verwant aan Bonarda piemontese. • Ook ten onrechte Uva Rara en zelfs Nebbiolo genoemd. • Veel kleur en tannine. • In totaal 5684 ha geregistreerd.

Workshop Piëmonte NGS

Dolcetto

• Op derde plaats bij de blauwe Piëmontese druivenrassen, na nebbiolo en barbera • Dankt naam zoetheid druiven of aan ‘dosset’ Piëmontese woord voor lage heuvel • Wellicht uit Frankrijk; DNA-onderzoek verwijst naar relatie met diverse Franse en Italiaanse druivenrassen van weerszijden van Alpen • Dolcetto en chatus genoemd als één van de voorouders van o.a. valentino nero, passus en san martino • Al sinds 11e eeuw in Monferrato district (Acqui Terme en Ovada) • Verordening uit 1593 uit Dogliani verbiedt de oogst van de dozzetti (alias duzet of duset) vóór San Matteo (21 september). • Documenten uit 1633 duidt op dolcetto in kelder Arboreo familie uit Valenza • In 1700 schonk Barnabà Centurione flessen dolcetto aan Koning George II van Groot-Brittannië. • Ook in Oltrepo Pavese en Ligurië (daar als omreasco) • Lastige in wijngaard en kelder • Populariteit laatste jaren sterk afgenomen

Workshop Piëmonte NGS

Doux d'Henry

• Vooral in Piemonte (42%), maar totale aanplant slechts 17 ha • Volgens sommigen is de Doux d 'Henry wijnstok van Franse oorsprong, maar waarschijnlijk authentieke druif uit Pinerolo (volgens Di Rovasenda, 1877) • Ook bekend als Gros d'Henry en Doun d'Henry • Jaar van registratie 1970

Workshop Piëmonte NGS

Nebbiolo:

Herkomst vermoedelijk Piëmonte Plinius de Oude (23-79 n.Chr.) beschreef wijn uit Pollenzo; wellicht van Nebbiolo gemaakt. Nebbiolo in 12e eeuw door monniken in Valtellina geïntroduceerd? Document uit 1268 vermeld "Nibiol" bij Rivoli in regio Turijn In Ruralium Commodorum uit 1303 van De' Crescenzi wordt de 'Nubiola' genoemd, druif "voor krachtige bewaarwijnen met grote vinositeit uit Asti. Naam verwijst naar Italiaans woord voor mist; nebbia of mistachtige substantie op de druif, die hem beschermt tegen te felle zon aan het einde van het groeiseizoen. Nebbiolo wellicht verbastering ‘nobel’; G.B. Croce schreef in 1606 Nebbiolo als beste, nobele wijn (sterk en zoet). Talloze synomiemen Talloze verwantschappen met andere druivenrassen

Workshop Piëmonte NGS

Nebbiolo:

• Al eeuwen van groot belang in Piëmonte, Ligurië, Valle d’Aosta en Lombardije. • Behoort tot groep met 7 variëteiten, waarvan hij stamvader is met o.a. de Vespolina, Freisa en de Bubbierasco. • Ouders Nebbiolo nog onduidelijk; waarschijnlijk verloren gegaan. • Nebbiolo rosé, Pignola en Rossola nera zijn volle broers-zussen van de Nebbiolo. • Pignola en Rossola nera voornamelijk in Valtellina aantreffen, maar ook in het noordoosten van Piëmonte als Pignolo spano. • Nebbiolo rosè is vrijwel overal aanwezig in het noorden van Italië, met een duidelijke aanwezigheid in Valtellina onder de naam Chiavennaschino (Nebbiolo heet daar Chiavennasca). • Refosco nostrano, Marzemino, Refosco dal peduncolo rosso, Spergola, Rossoletta, Orsanella en waarschijnlijk de Ortrugo zijn halfbroers-zussen van Nebbiolo. • Ook Teroldego waarschijnlijk halfbroer van Nebbiolo en een link naar de Pinot noir.

Workshop Piëmonte NGS

Uitgebreid artikel over dit onderwerp: https://www.fred-nijhuis.nl/2020/11/druiven-druiven-en-nog-meer-druiven/ Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Lampia • Te beschouwen als het origineel, de virusvrije variant

Michet • Lampia aangetast door 'grapevine fan leaf virus' (GFLV), virus uit de familie Secoviridae.

Bolla • De Bolla is een derde kloon, maar komt weinig voor, omdat dit veel producerende type, druiven met een beperkte kwaliteit geeft. Dankt naam aan Sebastiano Bolla, wijnboer in La Morra die wijngaard aanplantte met deze uiterst productieve variant in Santa Maria.

Nebbiolo Rossi • Er wordt soms nog melding gemaakt van de Nebbiolo Rossi, die sporadisch wordt aangetroffen in La Morra. Geen onderzoek naar deze vermeende sub-variëteit.

Workshop Piëmonte NGS

Rosé

• Vaak genoemd als Nebbiolo kloon • Onderzoek wijst erop dat dit geen echte nebbiolo kloon is. • Wel broer/zus van Nebbiolo.

• Rosé onderscheidt zich door een lichtere kleur en meer floraal karakter. • Komt vrij veel voor in Barbaresco en Valtellina.

Dilemma: • Wetgeving DOCG’s Barolo, Barbaresco verplicht 100% Nebbiolo. • Rosé niet langer beschouwd als ‘echte’ Nebbiolo • Aanpassing regelgeving is noodzakelijk

Workshop Piëmonte NGS

Barolo DOCG

• 1928 ha, productie 87.500 hl (2018) • Vernoemd naar gemeente Barolo in hart van de regio • > 1000 wijnboeren; veel kleine kavels verspreid over 11 gemeenten. • Belangrijkste dorpen: Barolo, La Castiglione Falleto, La Morra, Novello, Monforte d'Alba, Novello, Grinzane Cavour en Serralunga d'Alba. • Wijngaarden op min. 170 m, max/ 540 m. • 100% Nebbiolo, minimaal 3500 pl/ha • Maximale opbrengst per ha: 8 ton/ha; voor Barolo Riserva MGA 7,2 ton/ha • Reguliere Barolo rijpt min. 38 maanden, waarvan min. 18 in hout • Barolo Riserva rijpt min. 62 maanden, waarvan min. 18 in hout • Minimum alcohol level: 13.0%

• Meeste wijngaarden in kaart gebracht en beschermde status als MGA/Cru. • In totaal 181 Menzioni Geografiche Aggiuntive (inclusief 11 gemeenten). • Beroemde MGA’s: Brunate, Bussia, Cannubi, Bricco Boschis, Monfaletto, Ornato en Prapo.

Workshop Piëmonte NGS 14. Monchiero, Barolo DOCG, 2015 100% Nebbiolo uit Castiglione Falletto Gisting in RVS; lagering van 24 maanden in vaten van 5000 liter, Slavonisch eiken; alc. 14,5% Importeur: o.a. Jean Berger Indicatie particuliere prijs: € 29,95

15. Enrico Serafino, Monclivio, Barolo DOCG, 2015 100% Nebbiolo van wijngaard (20-35 jaar oud), Guyot gesnoeid, opbrengst 8000 kg/ha. Trossen gekoeld, ontsteeld en gesorteerd; Gisting en weking van 28 dagen in RVS; lagering van 22 maanden in vaten 2500-4000 liter; alc. 14% Importeur: Walraven Sax Indicatie particuliere prijs: € 44,95

16. Malvirà, Trinità, Roero Riserva DOCG, 2009 100% Nebbiolo uit Trinita wijngaard Gisting in RVS, lagering van 24 maanden in mix houten vaten. Malvirà beschikt over grote hoeveelheden oudere jaargangen; alc. 14% Importeur: o.a. De Wijnengel, Grandi Vini, Indicatie particuliere prijs: € 39,50 Workshop Piemonte NGS ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NGS

Erbaluce

• Autochtone druif uit regio Caluso, bij Ivrea in noordwesten bij Valle d’Aosta. • Genoemd in boek juwelier Giovan Battista Croce in 1606. • Dankt naam zachtroze (tot zelfs amber) tint aan einde groeiseizoen. • Fris karakter door levendige zuurgraad. • Wordt in provincie Novara ‘greco’ genoemd. • Veelzijdige druif voor zowel mousserende als droge en stille als zoete wijnen.

Workshop Piëmonte NGS

Favorita:

• Biotype van de Vermentino (net als Pigato).

• Pigato gespikkeld, Favorita en Vermentino niet. • Favorita ander blad- trosvorm dan Vermentino.

• Favorita vrijwel uitsluitend in Piëmonte (Roero), daar al zeker 300 jaar bekend. • Vroeger vaak gebruikt in blend met Nebbiolo.

• Gedijt goed in warmere wijngaarden • Rijpt vrij laat, behoudt frisse zuurgraad. • Vaak aroma’s van peer.

Workshop Piëmonte NGS

Freisa: • Blauwe druif met geschiedenis die meer dan 500 jaar teruggaat. • Verwant aan de nebbiolo en daarmee ook aan de vespolina, brugnola, bubbierasco, nebbiolo rosé, negretta, neretto di bairo en de rossola nera.

• Bekend in 3 varianten: - Freisa piccolo, met kleinere bessen - Freisa de chieri, subsoort van de freisa piccolo - Freisa grosso alias Freisa nizza, met grote bessen

• Voornamelijk in Monferrato en Langhe, maar ook rond Turijn en Biella. • Aromatische, productieve en resistente druif en daarom lang populair. • Tegenwoordig in kleinere hoeveelheden aanwezig. • Bekend om zijn stevige tanninestructuur en hoge zuurgraad. • Gebruikt in zowel diverse stille als mousserende wijnen.

Workshop Piëmonte NGS

Gamba Rossa of Gamba di Pernice

• Tamelijk onbekende, maar eeuwenoude donkerblauwe druif uit Piemonte met krachtig en kruidig karakter. • Vertaald betekent zijn naam patrijspoot, vanwege zijn rode steeltjes. • Basis van de Calosso DOC.

Workshop Piëmonte NGS

Grignolino

• Licht gekleurd blauwe druif met hoge zuren en veel tannine uit regio Asti • Naam afgeleid van Piëmontese woord voor ‘veel pitten‘ • Vrijwel alleen in Piëmonte (96%); in totaal in Italië 915 ha • Ook wat in Californië (Heitz Wine Cellars en Guglielmo Winery) • Aliassen: Arlandino, Balestra, Barbesino, Barbesinone, Barbezina, Barbisone d'Espagne, Barbosina de Bologne, Girodino, Girrodino, Grignolino Comune, Grignolino Fino Nero, Grignolino Grosso Nero, Grignolino Rosato, Grignolino Rosso, Grugnolino, Grugnolino Pisano, Nebbiolo Rosato, Neretto di Marengo, Pollasecca, Rosetta, Rossello, Rossetto, Rossetto Cites en Verbesino • Geeft veelal lichtgekleurde rode en roséwijnen met zeer fruitige aroma's, sterke zuren en tannine. • Jaar van registratie 1970

Workshop Piëmonte NGS

Moscato:

• Lid Muskaat familie met zeker 200 varianten. • Wellicht oudste druivenras ter wereld. • Moscato is Muscat blanc à Petits Grains. • Basis voor o.a. Asti Spumante en Moscato d’Asti.

Workshop Piëmonte NGS

Nascetta

• Historische witte druif uit de streek rond de plaats Novello • Recent DNA-onderzoek duidt op verwantschap met gròblanc uit de Val di Susa. • Al rond 800 bekend in regio Alba en Mondovì • In 1877 door Di Rovasenda vermeld als 'Anascetta’ • Verdween bijna door de phylloxera-ramp • Sinds 1994 in beeld na herontdekking Walter Fissore (Elvio Cogno) • Geregistreerd sinds 2001

Workshop Piëmonte NGS

Pelaverga

• Alleen in regio's Verduno en Saluzzo • Twee klonen: - Pelaverga piccolo of palaverga Verduno rond gemeente Verduno - Pelaverga nero (of grosso) in gemeente Saluzzo. • Al in de 15e eeuw genoemd • Naam zou refereren aan ‘opgericht mannelijk lid’ en de wijn ervan zou afrodisiacum zijn (wetenschappelijk bewijs ontbreekt) • Synoniemen caleura, calora, cari, cario, carola, carolon, peilaverga, pela verga, uva coussa en uva delle zuche

Quagliano

• Blauwe druif waarvan 91% van de 9 ha aan wijngaarden in Piemonte voorkomt. • O.a. gebruikt in de Colline Saluzzesi DOC.

Workshop Piëmonte NGS

Uvalino

• Bekend sinds eind 19e eeuw, vooral rond Astesana bij Costigliole d'Asti • Oud gebruik om kostbaarste fles aan dokter en/of priester te geven, vaak van uvalino • Rijk aan resveratrol dat bloedzuiverend is • Dankzij Cascina Castlèt weer in beeld (i.s.m. universiteit) • Zeer kleine productie

Workshop Piëmonte NGS

Vespolina

• Blauwe druif • Voornamelijk in Piemonte (52%) , ook in Apulië (21%) • In totaal 134 ha geregisteerd • Gebruikt in o.a. Colline Novaresi DOC, Coste della Sesia DOC, Fara DOC, IGP Alpi Retiche, IGP Collina del Milanese, IGP Provincia di Pavia, Sizzano DOC • Alias: Ughetta

Workshop Piëmonte NGS

Malvasia (nera)

• Behoort tot grote familie met vele varianten, zowel wit als rood. • Origine niet helemaal duidelijk, komt veelvuldig voor rond Adriatische Zee. • In Italië veelal in midden en zuiden, vooral in Apulië (57%); in totaal 1771 ha geregistreerd. • In Piemonte al eeuwen specialiteit Castelnuovo Don Bosco DOC, voor licht sprankelende zoete rode wijn. • In Piemonte Malvasia Nera Lunga-druif en in mindere mate de Malvasia di Schierano. • Vrij aromatisch, floraal, rozen en rood fruit.

• Synoniemen en sub variëteiten: Malvasia di Casorzo, Malvasia di Schierano, Malvasia Nera di Basilicata, Malvasia Nera di Brindisi, Malvasia Nera di Lecce, Malvasia Nera Lunga, Malvoisie, Malvoisier, Roter Malvasier

Workshop Piëmonte NGS

17. Cascina Gilli, Dlicà, Vino Rosso da uve stramature 100% Malvasia di Schierano en Nera Lunga van wijngaard op 380 m. Zeer laat geoogst, nooit voor november. Langzame/lange gisting in RVS; lagering van een jaar, ook in RVS Alc. 13%

Importeur: Vinissimo Indicatie particuliere prijs: € 24,95

Workshop Piëmonte

Fred F.A. Nijhuis Your Favorite Dutch Wine Writer I Vini del Piemonte Ambassador

i.s.m. Verenigde Vinologen Nederland

Online 25 januari 2021