Vancouver RCC KOUDE & LUCHTBEHANDELING duurzame spelen

Door Ernst Berends GEA Grenco Refrigeration BV

Hoe “groen” zijn de Olympische

WinterspelenBij het schrijven van dit artikel is er nog een wee ink te gaan Vancouver? alvorens de 21ste Olympische Winterspelen van start gaan. Het worden nu al ‘the greenest and most sustainable Olympic games ever’ genoemd. Zelfs de blokjes op de hardrijbaan schijnen groen te zijn in plaats van het gebruikelijke oranje Diverse technologische oplossingen moeten bijdragen tot deze duurzame Olympische Spelen.

evenement - met enorme commerciële belangen – al jaren niet meer mogelijk. Bij de eerste officiële Winterspelen in 1924 te Chamonix - aan de voet van de Mont Blanc - was alles nog puur natuur! Tijdens de zomerspelen van 1908 in London stond er trouwens ook kunstrij- den op het programma, daar was dus al kunstijs! Evenals tijdens de zomerspelen in Antwerpen 1920, waar zelfs een volledig ijshockey programma werd afgewerkt in het ‘Winterpaleis’. De eerste Spelen waar hard geschaatst werd op kunstijs, was Squaw Valley 1960, gele- gen op maar liefst 1.890 m hoogte. Het ene na het andere wereldrecord sneuvelde toen uiteraard. Dit was destijds de tweede 400 De meeste wedstrijden waar sneeuw voor m kunstijsbaan ter wereld (een R22 / pekel De bobsleebaan is één van de vijftien nodig is, worden gehouden in Whistler. systeem). Een jaar later zou Amsterdam de in de wereld en is 1,5 km lang, heeft Daar ligt voldoende sneeuw, doordat er in derde krijgen en de eerste ter wereld met zestien bochten en een hoogteverschil november alleen al vier meter viel. In het NH in de baanpijpen. van 152 m. 3 skistadion Cypress Mountain (snowboar- den en freestyle-skiën) ligt te weinig sneeuw De rol van ammoniak en daar wordt ook geen sneeuw meer In de brochure staat: “An ammonia system verwacht. Het kwik is daar opgelopen tot + is a perfect fit for the sliding center because 7 °C. Door deze hoge temperaturen kunnen it offers a very good net refrigeration effect ook de sneeuwkanonnen geen sneeuw meer compared to Freon refrigeration.” maken. De organisatie laat sneeuw van een De bobsleebaan Whistler Sliding Center andere plaats naar Vancouver verplaatsen wordt gekoeld met een direct NH 3-systeem anders kon het wel eens echt groen blijven, met een inhoud van maar liefst ca. 68 ton! Zonder mechanische koeling is een dergelijk Als koelvermogen wordt 1400 TR genoemd

20 " r$Ehh tht$ sri ˆh v$!  Vancouver duurzame spelen RCC KOUDE & LUCHTBEHANDELING

Nederlands ontwerp Voor het eerst in de geschiedenis van de Olympische Spelen zal Nederland (ca.5 MW) . Note: het koelvermogen wordt Richmond Oval met een volledig in Nederland ontwor- in Amerika en Canada vaak uitgedrukt in De nieuwe schaatshal, kosten ca. 178 mil- pen bobslee aan de start verschijnen. TR dat staat voor Ton of Refrigeration en joen dollar /120 miljoen euro, is voorzien Prachtig staaltje van samenwerking 1 TR is gelijk aan 3516,85 Watt of 3,5 kW van een 400 x 12,6 m baan, biedt plaats tussen teams van DSM, Eurotech/ koelvermogen. aan ca. 8.000 toeschouwers en ligt aan de Viking Engineering, Modesi en de TU’s Er is ca. 100 km stalen pijp ( d = 25,4 mm) oever van de Fraser River op steenworp van Delft, Eindhoven en Twente. De gebruikt en voor de ijskanalen was ca. 350 afstand van de Pacific. bedoeling was om met een snelle, Ne- ton beton nodig. Vereiste vlakheid 3 mm / Bij de Winterspelen is de 400 m schaats- derlandse bobslee in 2014 tijdens de m. IJsdikte tussen de 2 en 5 cm. Bouwkos- hal altijd het grootste gebouw en dus een Olympische Winterspelen in Sochi aan ten ca. 100 miljoen dollar. uitdaging voor de architecten om de stad de start te verschijnen. de ontwikke- In december 2009 heeft een bobslee het een eigen gezicht te geven. Voorbeelden zijn ling verliep echter zo voorspoedig dat snelheidsrecord op 153 km/h gebracht. het bekende Vikingskipet in en de de bobslee nu al kan worden ingezet. De baan is één van de vijftien in de wereld enorme M-Wave hal in Nagano. Richmond en is 1,5 km lang, heeft zestien bochten en Oval heeft al diverse awards en prijzen een hoogteverschil van 152 m. Vanwege het bouwde omgeving zijn gelegen, wordt wel gekregen, zowel op architectonisch als te overbruggen hoogteverschil zijn er spe- meer restwarmte gebruikt, onder andere de milieutechnisch vlak. ciale meertraps NH 3-pompen ontworpen restwarmte die vrij komt bij de installaties Vanuit de lucht gezien lijkt het Richmond die onderaan de baan staan. Bij de baan van de diverse ijshallen. Oval op een grote vleugel van een reiger. in waren er op meerdere hoogten In British Columbia - de Canadese provin- Daadwerkelijk gevlogen wordt er ook, pompen geïnstalleerd. , Calgary, cie waarin Vancouver ligt - wordt warmte- want het ligt vlakbij Vancouver Interna- , Turijn (48 ton) hadden al- terugwinning nog niet veelvuldig toegepast tional Airport. Sommigen zeggen al dat de lemaal banen met directe NH 3-systemen. vanwege de relatief lage energieprijzen. 80 enorme hal ook wel wat weg heeft van een Tijdens de Spelen van Albertville (1992) % van de energie wordt opgewekt door hangar. kregen alle 2.000 bewoners van het dal een waterkracht centrales. Via de enorme glazen pui was er mooi uit- gasmasker uitgereikt… De meeste nieuwe gebouwen ten bate van zicht op de bergen, de zee en de vliegtuigen. De vrijgekomen condensorwarmte wordt de Spelen hebben wel een of andere vorm Tijdens de weinige wedstrijden die er nog gebruikt voor gebouwverwarming. Vanwe- van warmteterugwinning. Bij de Hillcrest maar gereden zijn, werden er echter enorme ge de afgelegen ligging van de baan wordt curlinghal warmt de ijsbaaninstallatie het gordijnen opgehangen, omdat vanwege de er beperkt ( slechts ca. 20 %) warmte nabijgelegen zwembad op en het olym- lichtinval geen goede Tv-opnamen gemaakt afgenomen. Mogelijk dat er in de toekomst pische dorp wordt verwarmd met een konden worden. meer restwarmte zal worden benut. Bij de warmtepomp die het stadsrioolwater als Voor het enorme, aparte houten dak ( 200 andere accommodaties, die meer in de be- warmtebron gebruikt x 100 m) zijn uiteraard bomen uit de nabu- rige Canadese wouden gebruikt. Veertien enorme - met hout beklede - draagspanten (met geïntegreerd ventilatie systeem!) dra- gen de constructie. Al het regenwater wordt opgevangen en gebruikt voor het doorspoe- len van toiletten, bevloeiing park, etc. De open houtstructuur (groot oppervlak) van het dak draagt bij aan een uitstekende akoestiek in de hal. Na de spelen wordt het huidige complex omgebouwd tot een multifunctioneel sport- centrum met twee ijsbanen van 24 x 48 m, een 200 m atletiekbaan, zes basketbalvel- den, een indoor kanocentrum, fitness - en sportmedische afdelingen etc. De 400 m baan wordt dan afgedekt met opneembare Voor het enorme, vloerdelen en is nog wel te gebruiken indien aparte houten dak gewenst. ( 200 x 100 m) zijn Vanwege de moerasachtige bodemstruc- uiteraard bomen tuur kon de ijsvloer niet rechtstreeks op uit de naburige de bodem gebouwd worden. De enorme Canadese wouden betonplaat met daarin de koelbuizen staat gebruikt.

" r$Ehh tht$ sri ˆh v$!  21 Vancouver RCC KOUDE & LUCHTBEHANDELING duurzame spelen

Nog wat energetische wetenswaardigheden: De 1400 gekoelde drankautomaten van Het Canadese bedrijf Coca Cola (één van de hoofdsponsors) CIMCO Refrigeration werken uitsluitend op Halo Carbons levert bij alle olympi- Zamboni’s zijn elektrisch aangedreven. sche accommodaties de Er is een windturbine van 1,5 MW koeling. Voor warmtete- opgesteld. rugwinning wordt veelal 80 % van de elektrische energie in hun gepatenteerde Eco Vancouver wordt opgewekt met water- Chill systeem gebruikt. kracht.

nu op palen. Als vlakheid werd 3 mm op 3 -8 °C kan maken en in de bochten -6 m vereist en die werd ruimschoots gehaald. °C (voor meer grip). In Nederland kan De ruimte onder de baan wordt gebruikt dit alleen op IJsbaan Kennemerland als P-garage voor 450 auto’s, een indoor te Haarlem. Aan de knoppen van de kanobaan, etc. vriesinstallatie en op de Zamboni zit Door de ligging op 217 m hoogte, is het een Mark Messer, de ijsmeester van Cal- typische ‘laaglandbaan’ waar dan ook geen gary die ook in Turijn werd ingehuurd. wereldrecords moeten worden verwacht. Bovendien wordt er nog geëxperimen- 1. Infrarood sensoren Toch wil het Richmond Oval na de hoogge- teerd met het soort water dat men gaat 2. In beton aangebrachte sensoren legen banen van Calgary en Salt Lake City gebruiken. 3. Koelbuizen. op de derde plaats komen. Het Canadese bedrijf CIMCO Refri- geration (met 90 jaar ijsbaan ervaring) Vriesinstallatie Richmond Oval levert bij alle olympische accommoda- Indirect NH/pekel (CaCl)-systeem met ties de koeling! schroefcompressorunits, koelvermogen Voor warmteterugwinning wordt veelal 700 TR / 2500 kW. hun gepatenteerde Eco Chill systeem De relatieve luchtvochtigheid (RV) in gebruikt. Met de vrijkomende con- de hal zal erg laag gehouden worden (< densatie warmte wordt warm water 40 %) bij een haltemperatuur van ca. gemaakt op twee temperatuurniveaus. +15 °C, zodat het ijs niet snel ‘aan- Het warme water wordt gebruikt voor slaat’. Ook de houten kapconstructie vloerverwarming, voor de sneeuwsmelt- draagt hier zeker een ‘steentje’ aan bij, put, halverwarming, fancoilunits en als omdat deze vocht kan opnemen, in warmtebron voor een warmtepomp die Bovenaanzicht van het Richmond Oval. tegenstelling tot stalen constructies die er water op een hoger temperatuurni- snel druppels genereren, die weer op veau van maakt. het ijs terecht komen. Er zijn geen honderden meters plastic Boven het ijs hangen op zes plaatsen pijp nodig om de aarde als warmtebron infrarood sensoren (1), die contactloos te gebruiken. Alle apparatuur staat de temperatuur van het ijsoppervlak opgesteld in de machinekamer, zoals meten. Computers vergelijken dit met de omschrijving in de documentatie gemeten waarden in het beton en tus- aangeeft. Een industriële WP is het hart sen de koelbuizen (3) aangebrachte van het systeem. sensoren (2) en regelen het proces. Zie ‘Can 1 kW = 4 kW?’ is de slogan! figuur. Zie ook filmpje op www.cimcorefrigera- De koelbuizen zijn zodanig in de tion.com/ice_video_oval.asp betonvloer aangebracht dat men de Bij Richmond Oval dekt 40 % van de ijstemperatuur op de rechte einden ca. beschikbare restwarmte de behoefte al. De slogan van het Richmond Oval.

22 " r$Ehh tht$ sri ˆh v$!