Uchwała Nr V/42/2019 Z Dnia 29 Marca 2019 R

DZIENNIK URZĘDOWY

WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Łódź, dnia 14 maja 2019 r.

Poz. 2877

UCHWAŁA NR V/42/2019 RADY GMINY SKIERNIEWICE

z dnia 29 marca 2019 r.

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki Nad Zabytkami Gminy Skierniewice na lata 2017 - 2020

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 506) oraz art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2018 r. poz. 2067 i poz. 2245) Rada Gminy Skierniewice, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi uchwala, co następuje: § 1. Przyjmuje się Gminny Program Opieki Nad Zabytkami Gminy Skierniewice na lata 2017 - 2020 w brzmieniu stanowiącym załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Skierniewice. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Łódzkiego.

Przewodniczący Rady Gminy

Witold Baranowski Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 2 – Poz. 2877

Załącznik Nr 1 do uchwały Nr V/42/2019 Rady Gminy Skierniewice z dnia 29 marca 2019 r. Gminny program opieki nad zabytkami

SPIS TREŚCI 1. Wstęp. 2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami. 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce. 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego. 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie woje- wództwa i powiatu. 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego. 5.1. Uwarunkowania Planu zagospodarowania Przestrzennego zatwierdzonego uchwałą z dnia 27 paź- dziernika 2004 roku (Nr uchwały XIX/126/04) oraz zmiany planu zatwierdzonego z uchwałą z dnia 30 marca 2007 roku (Nr uchwały VI/29/07). 5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy. 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony. 5.4. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy. 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń. 7. Założenia programowe. 7.1. Priorytety programu opieki. 7.2. Kierunki działań programu opieki. 7.3. Zadania programu opieki. 8. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami. 9. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami. 10. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków. 11. Załączniki.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 3 – Poz. 2877

1. Wstęp Przedmiotem opracowania jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych gminy, natomiast celem jest określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami. 2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami Podstawa prawna obowiązku wykonania programu opieki nad zabytkami, określona jest w przepisie art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r. poz. 1446). Zgod- nie z ww. artykułem wójt sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami. Program ma na celu zahamowanie degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy ich stanu przy jedno- czesnym uwzględnieniu uwarunkowań ochrony przyrody i równowagi ekologicznej. Zabytki powinny stanowić atrakcję dla społeczeństwa oraz dawać impuls do podejmowania działań mających na celu zwiększenie środ- ków finansowych na opiekę nad zabytkami oraz być wykorzystywane do celów turystycznych i edukacyjnych. Podejmowane przedsięwzięcia powinny umożliwiać tworzenie miejsc pracy. Gminny program jest przyjmowany przez radę gminy po uprzednim uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków a następnie publikowany w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Z realizacji programu wójt sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia radzie gminy. 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Poniżej zamieszczono uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami: • Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5 i 6 iż strzeże dziedzictwa narodowego oraz stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, jego trwania oraz rozwoju. • głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r. poz. 1446). Przy opracowywaniu programu opieki nad zabytkami należy uwzględnić następujące przepisy cyt. wyżej ustawy: art. 3, 4, 6, 7, 16 ust. 1, art. 17, 18, 19, 20, 21, 22 oraz art. 89. W świetle ustawy zabytkiem jest: nieruchomość lub rzecz ruchoma jej część lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub nauko- wą. Zabytkiem archeologicznym jest zabytek nieruchomy, będący pozostałością egzystencji i działalności czło- wieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem. Ustawa definiuje rodzaje prac i badań konserwatorskich mających na celu: rozpoznanie historii i funkcji zabytku, zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumen- towanie tych działań, wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku. Badania archeologiczne polegają na odkryciu, rozpoznaniu, udokumentowaniu i zabezpieczeniu zabytku ar- cheologicznego. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej dzia- łań mających na celu: - zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, - zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków, - udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, - przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, - kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 4 – Poz. 2877

- uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Ochronie i opiece podlegają zabytki nieruchome będące dziełami architektury, budownictwa w tym obron- nego oraz tworzone przez nie układy urbanistyczne i ruralistyczne. Bezwzględnie opiece podlegają: cmentarze, parki, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. Na mocy ustawy chronione są również zabytki ruchome w tym: - dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, - kolekcje, numizmaty, militaria, sztandary, pieczęcie, medale i ordery, - urządzenia będące środkami transportu, maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, - materiały biblioteczne, - instrumenty muzyczne, - wytwory sztuki ludowej, rękodzieła, obiekty etnograficzne, - zabytki archeologiczne, - nazwy geograficzne i historyczne. Formami ochrony zabytków są: - wpis do rejestru zabytków, - uznanie za pomnik historii, - utworzenie parku kulturowego, - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego i tradycji budowlano osadniczej. Na terenie parku kulturowego mogą być ustanowione zasady dotyczące korzystania z nieruchomości, prowadzenia prac budowlanych, działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej lub usługowej, umieszczania ogłoszeń reklamowych i znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogo- wych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu strategii rozwoju gmin, stu- diów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego, w których należy uwzględnić m.in.: zapisy z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; rozwiązania nie- zbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu. Powyższe projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego podlegają uzgodnieniu z wojewódz- kim konserwatorem zabytków w zakresie kształtowania zabudowy i zagospodarowania terenu. Podstawą do sporządzenia programu opieki nad zabytkami jest Gminna Ewidencja Zabytków nieruchomych w tym archeologicznych wykonana dla danej gminy. Wójt prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte: Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 5 – Poz. 2877

- zabytki nieruchome wpisane do rejestru, - inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, - inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Organami ochrony zabytków są: - minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków, - wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki konserwator zabytków. Wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów. w art. 7 ust. 1, pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) zostały określone zadania własne gminy: „zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy (...) kultury, w tym (…) ochrony za- bytków i opieki nad zabytkami”. Istotne jest uwzględnienie innych uregulowań prawnych dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, które znajdują się w wielu obowiązujących ustawach, w tym w: 1. ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2015 r. poz. 19); 2. ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 z późn. zm.); 3. ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232 z późn. zm.); 4. ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651). 5. ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2015 r. poz. 782 z późn. zm); 6. ustawie z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jedno- lity Dz. U. z 2012 r. poz. 406 z późn. zm); 7. ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 111 z późn. zm.). Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach zostały określone w: 1. ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012 r. poz. 987); 2. ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 2012 r. poz. 642). Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy: 1. ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 2015 r. poz. 566 z późn. zm.). 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Opracowanie Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami jest ustawowym obowiąz- kiem Ministra Kultury, zgodnie z zapisem Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Program określa cele i kierunki działań oraz zadania, które powinny być podjęte w szczególności przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Celem Programu jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. Celem jest także stworzenie wykładni porządkującej sferę ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: 1. zasady primum non nocere; 2. zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (material- nych i niematerialnych); 3. zasady minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych); Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 6 – Poz. 2877

4. zasady, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco; 5. zasady czytelności i odróżnialności ingerencji; 6. zasady odwracalności metod i materiałów; 7. zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. - Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013. Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kul- tury na lata 2004–2020 (dokument wdrożeniowy: Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dzie- dzictwa Kulturowego na lata 2004–2013)”. Misją strategii jest: zrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokole- niami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsa- mość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów. Kultura jako podstawowy czynnik rozwoju społecznego: − kreuje potencjał intelektualny regionów, budując kapitał ludzki, − tworzy, poprzez popularyzację różnorodności kulturowej, społeczeństwo świadome i kierujące się normami etycznymi, otwarte, − przeciwdziała patologiom społecznym, − jest spoiwem integracji społecznej, − jest treścią tożsamości narodowej, − pielęgnuje więzi lokalne, − jest bazą nawiązywania współpracy i komunikacji międzyludzkiej, − realizuje założenia polityki równouprawnienia płci, równości rasowej i solidarności społecznej, − pomaga przywracać osoby upośledzone i inwalidów do życia społecznego i zawodowego (np. terapie przez kulturę, zmiana mentalności i pokonywanie uprzedzeń), − zmniejsza dysproporcje rozwoju osobowego obywateli, − stanowi jedną z form i wymiarów awansu społecznego. Ważną cześć dziedzictwa kulturowego Polski stanowi kultura tradycyjna, nie dającą się niczym zastąpić w kulturze narodowej. Główne kierunki sprawowanego przez Państwo mecenatu nad kulturą ludową (sztuką, rękodziełem, rzemiosłem artystycznym, folklorem) to: opieka nad twórcami i twórczością, promocja w kraju i za granicą, edukacja kulturalna tj. przekazywanie dziedzictwa kulturowego młodemu pokoleniu i kształtowanie w nim poczucia tożsamości regionalnej. Podjęcie działań wspierających kulturę ludową, pomóc może w rozwoju kulturalnym rejonów wiejskich oraz sprzyjać konsolidacji wspólnot lokalnych. Kultywowanie i promocja szczególnie wartościowych zjawisk kultury lokalnej (sztuki ludowej, oryginalnych i nie występujących w innych miejscach zawodów, rękodzieła ludowego) może się stać atutem wzmacniającym atrakcyjność turystyczną regionu, a tym samym da impuls do wzrostu gospodarczego i zwiększenia się liczby miejsc pracy. Równie ważną rolę w rozwoju społeczeństwa pełnić może zapewnienie warunków do rozwoju amatorskiej działalności artystycznej i kulturalnej. Budowa społeczeństwa obywatelskiego wymaga stworzenia warunków do wyzwalania inicjatyw lokalnych i rozwijania aktywności twórczej jak najszerszych kręgów społeczeństwa. Wspieranie wartościowych przedsięwzięć kulturalnych ze wszystkich dziedzin twórczości amatorskiej: muzyki, plastyki, tańca, fotografii, filmu, literatury umożliwi promowanie postaw kreatywnych, spełnienie aspiracji mieszkańców środowisk lokalnych, doprowadzi do wzrostu aktywności kulturalnej, umożliwi świadomy odbiór „sztuki wysokiej”. Należy zwrócić uwagę, że pojęcie „potencjał intelektualny regionu” jest pewnym skrótem myślowym na wyrażenie szerszego spektrum zjawisk i procesów mających miejsce w danej jednostce terytorialnej. Jest on wypadkową głównie trzech wektorów. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 7 – Poz. 2877

Istniejącego w danym czasie kapitału ludzkiego – jego jakości kształtowanej głównie zdobytymi już kwali- fikacjami. Chociaż kultura w tym aspekcie jest raczej skutkiem, a nie przyczyną rozwoju, to jednak jej znacze- nie jest ewidentne. Po pierwsze, należyty poziom jej rozwoju jest jednym z ważnych czynników przeciwdziała- jących tendencjom emigracyjnym najbardziej wartościowych składowych kapitału ludzkiego po drugie zaś kultura – w wymiarze nie mniejszym niż oświata – jest czynnikiem podtrzymywania ogólnych wartości intelek- tualnych funkcjonującego kapitału ludzkiego. Druga składowa potencjału intelektualnego regionu związana jest z istniejącą infrastrukturą w zakresie kształtowania jakości kapitału ludzkiego. Chociaż dotyczy głównie instytucji edukacji wszystkich szczebli nauczania, to również i tutaj kultura pełni ważne funkcje komplementarne. Jedną z najważniejszych z nich jest współudział instytucji kultury w rozwijaniu aspiracji młodego pokolenia do zdobywania wiedzy i kształtowania dostatecznie szerokich horyzontów myślowych dla samodzielnych, trafnych wyborów życiowych karier. Trzecim wektorem potencjału intelektualnego regionu jest jego zdolność finansowa, co najmniej do podtrzymywania istniejącej w danym czasie jakości kapitału ludzkiego. Ważnym elementem współokreślającym potencjał rozwojowy regionów jest ich atrakcyjność lokalizacyjna rozpatrywana w dwóch ujęciach: a) atrakcyjności dla biznesu, b) atrakcyjności do zamieszkania. Inwestycje w rozwój infrastruktury społecznej w zakresie kultury pełnić mogą, jak wszystkie inne wydatki publiczne, funkcje mnożników rozwoju. Niezbędna jest zatem rozbudowa regionalnej bazy ekonomicznej, która poprawi wizerunki regionów, przy- czyni się do poprawy jakości życia mieszkańców i ich zamożności, co będzie rzutować na decyzje o uczestnic- twie w kulturze. W rezultacie wzrost popytu na dobra kultury będzie wzmacniał tendencje do rozrostu sektora kultury, tym samym zatrudnienia w tym sektorze, jak i rentowności inwestycji o charakterze kulturalnym. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013. Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004–2020 wyznaczają nową misję oraz formułuje zadania Ministerstwa Kultury w zakresie współpracy z samorządami terytorialnymi, a także cele i formy wykorzystania środków z funduszy struktural- nych w dziedzinie kultury. Przy czym kultura traktowana jest tu jako sektor gospodarczy, a nie jak dotychczas – beneficjent środków publicznych. SGGW Warszawa, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach, ŁODR Bartoszewice organizują Ogólnopolski Dzień Marchwi: Odbywa się m. in.: prezentacja: ponad 70 odmian marchwi, firm nasiennych oraz branżowych. Przedstawiane są nowe propozycje ochrony przed chwastami i chorobami. Jest wystawa maszyn rolniczych oraz pokaz pracy maszyn rolniczych stosowanych w produkcji marchwi. Możliwe jest spotkanie z przedstawicielami nauki i praktyki (m.in. pracownicy naukowi Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie i Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach). Organizowane są również w Żelaznej “Dnia Ziemniaka”. Program obejmuje m.in: panel dyskusyjny, wizytę na polach produkcyjnych oraz porady ekspertów, wystawę firm oferujących środki oraz maszyny do produkcji ziemniaka. Można też spotkać się z kluczowymi producentami ziemniaka z terenu centralnej Polski, przedstawicielami przemysłu oraz naukowcami zajmującymi się tematyką uprawy ziemniaka. Jest możliwość spotkania z przedstawicielami prasy rolniczej. 4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie woje- wództwa i powiatu. Dokumentem określającym politykę władz jest strategia rozwoju województwa będąca koncepcją świado- mego i systemowego sterowania długookresowym rozwojem regionu. Strategia ze swojej istoty ma charakter ogólny, ponieważ musi koncentrować się na sprawach najistotniej- szych. Przedstawia uwarunkowania oraz określa cele i kierunki rozwoju. W dalszym etapie będzie podstawą do opracowania szczegółowych programów wojewódzkich istotnych z punktu widzenia funkcjonowania i rozwoju całego województwa. Realizacja tych programów będzie jednocześnie realizacją strategii. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 8 – Poz. 2877

Strategia rozwoju ma charakter długookresowy bez ściśle określonego horyzontu czasowego. Jednak ze względu na okresy periodyzacji budżetu Unii Europejskiej, przyjęto horyzont czasowy odpowiadający okresom programowania polityki regionalnej, tj. lata 2007-2013 i 2014-2020. Cel strategiczny: umocnienie identyfikacji mieszkańców z województwem. Jedną z podstawowych przesłanek dla kształtowania regionalnej tożsamości społeczeństwa jest oryginalność jego kultury, która odróżnia województwo od pozostałych regionów i czyni go regionem kulturowym. W wo- jewództwie istnieją głębokie tradycje i odrębności kulturowe niektórych podregionów (sieradzkiego, łęczyc- kiego, łowickiego, rawskiego i opoczyńskiego) i lokalnych obszarów (np. Spycimierz, Gidle, Grabów Łęczyc- ki, Lipce Reymontowskie, Parzno, Studzianna Poświętne), które stanowią podstawę tożsamości terytorialnej ich mieszkańców. Poszczególne subregionalne kultury mają charakter autonomiczny, ale swoimi tradycjami nawiązują do dziedzictwa kulturowego sąsiadujących z regionem łódzkim historycznych dzielnic Polski, przede wszystkim Mazowsza i Wielkopolski. Istotnym elementem są również liczne placówki kultury wyższego rzędu, takie jak teatry, filharmonia, muzea. Znaczący wpływ w organizowaniu oraz propagowaniu życia kulturalnego województwa odgrywa działalność wyższych szkół artystycznych. Placówki te posiadają rangę ponadregionalną. Należy dążyć do rozwijania „nowej” świadomości regionalnej mieszkańców województwa łódzkiego na podstawie istniejących już wartości kulturowych obszarów wchodzą- cych w jego skład. Rozwijanie tej świadomości jest celem realizowanym poprzez budowanie wspólnoty kulturowej, utrwalanie wspólnych norm, zwyczajów, aktywizację i integrację społeczności lokalnych. Działania te powinny prowadzić do tworzenia jedności kulturowej regionu łódzkiego w całej różnorodności i złożoności jego kultur lokalnych i subregionalnych. Kształtowanie świadomości terytorialnej społeczności odbywa się także poprzez edukację o charakterze regionalnym. Dotyczy to przede wszystkim dzieci i młodzieży, ale pewne formy tej edukacji odnosić się mogą również do osób dorosłych. Poprzez wzrost wiedzy o własnym regionie, jego przeszłości i współczesnych funkcjach, zmianie powinny ulec poglądy mieszkańców na temat sensu i potrzeby istnienia województwa oraz wzmocnić powinno się poczucie więzi i solidarności z innymi współmieszkańcami. Zwiększy to motywację mieszkańców do działania na rzecz regionu, w imię dobrze pojętych interesów własnych i wspólnych. Cele szczegółowe: - Wspieranie oraz inicjowanie działań na rzecz przywracania, ochrony i kultywowania historycznych wartości regionu, - Kształtowanie i wzmacnianie kulturotwórczej funkcji metropolii łódzkiej oraz ośrodków tożsamości regionalnej (Sieradz, Łęczyca, Łowicz, Opoczno, Rawa Mazowiecka), - Rozwój i promocja kultury i turystyki w regionie, - Pobudzanie, kształtowanie i wzmacnianie kulturotwórczej funkcji ośrodków osadniczych. Główne działania: - Opracowanie zasad i programów ochrony środowiska kulturowego, - Rewaloryzacja historycznych układów urbanistycznych oraz obiektów zabytkowych wraz z ich otoczeniem i ochroną ekspozycji w tym zagospodarowanie obiektów związanych z historią regionu na cele kulturalne, - Wspieranie działalności instytucji pełniących funkcje kulturotwórcze, - Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej w regionie, - Wsparcie inwestycyjne infrastruktury kultury, - Wspieranie oraz inicjowanie działań w zakresie kreowania produktów regionalnych, - Wspieranie rozwoju różnorodnych przejawów życia kulturalnego oraz organizacji i ruchów regionali- stycznych promujących tożsamość kulturową regionu, - Wsparcie działalności instytucji nauki i kultury pełniących funkcje kulturotwórcze i edukacyjne metropolii oraz ośrodków regionalnych na rzecz całego regionu oraz promowanie powiązań międzyregional- nych i międzynarodowych. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 9 – Poz. 2877

5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 5.1. Uwarunkowania Planu zagospodarowania Przestrzennego zatwierdzonego uchwałą z dnia 27 października 2004 roku (Nr uchwały XIX/126/04) oraz zmiany planu zatwierdzonego zuchwałą z dnia 30 marca 2007 roku (Nr uchwały VI/29/07). Plan został sporządzony dla miejscowości: Balcerów, Borowiny, Brzozów, Budy Grabskie, Ruda, Dębowa Góra, Halinów, Józefatów, Ludwików Nowy, Miedniewice, Mokra Lewa, Mokra Prawa, Pamiętna, Pruszków, Rowiska, Rzeczków, Rzymiec, Samice, Sierakowice Lewe, Sierakowice Prawe, Strobów, Wola Wysoka, Wól- ka Strobowska, Zalesie, Żelazna, Żelazna SGGW. Plan zawiera ustalenia w zakresie ochrony krajobrazu i przyrody – dla terenów położonych w obszarach chronionych. Na podstawie stosownych przepisów szczególnych dotyczących ochrony przyrody ustala się pod- porządkowanie zagospodarowania tych obszarów zasadom ochrony wynikającym ze stosownych aktów prawa miejscowego. W zakresie wymogów ochrony środowiska kulturowego ustala się: a) Ochronę przed zniszczeniem obiektów i terenów zabytkowych, objętych ochroną konserwatorską, a w szczególności niżej wymienionych: - Park w Brzozowie (wpisany do rejestru zabytków na mocy decyzji 575 z 20.06.1981), - Zespół dworsko-parkowy w Dębowej Górze (wpisany do rejestru zabytków na mocy decyzji: dwór – nr 611 z 28.07.1983 r., park – nr 525 z 05.05.1980 r.), - Aleja Julków – Dębowa Góra (wpisana do rejestru zabytków na mocy decyzji: nr 536 z 05.05.1980 r.), - Dwór w Pamiętnej (wpisany do rejestru zabytków na mocy decyzji nr 618 z 28.08.1983 r.), - Park w Poddębiu-Balcerowie (wpisany do rejestru zabytków na mocy decyzji nr 583 z 19.05.1982 r.), - Grodzisko stożkowe w Budach Grabskich-Rudzie (wpisane do rejestru zabytków na mocy decyzji nr 464 z 17.07.1977 r.), - Grodzisko wczesnośredniowieczne w Rzeczkowie (wpisane do rejestru zabytków na mocy decyzji nr 1030/290 z 10.07.1968 r.), - Zespół dworsko-parkowy w Strobowie (wpisany do rejestru zabytków na podstawie decyzji: dwór – nr 600 z 28.07.1983 r., park – nr 913/218 z 05.05.1967 r., aneks z 05.05.1980 r.), - Zespół sakralny w Żelaznej (wpisany do rejestru zabytków na podstawie decyzji: kościół pw. Wszyst- kich Świętych nr 289/216 z 29.12.1967 r., cmentarz przykościelny – nr 918 z 21.12.1992 r., dzwonnica – nr 919/287 z 29.12.1967 r., - Zespół dworsko-parkowy w Żelaznej (wpisany do rejestru zabytków na podstawie decyzji: dwór – nr 596 z 28.07.1983 r., park – nr 530 z 05.05.1983 r.), - Cmentarz rzymsko-katolicki w Żelaznej (wpisany do rejestru zabytków na podstawie decyzji nr 879 z 10.04.1992 r.), - Relikty dworu murowanego w Żelaznej (wpisany do rejestru zabytków na podstawie decyzji nr 758 z 30.07.1984 r.); oraz obiekty uwzględnione w opracowaniu „Zabytki architektury i budownictwa. Wo- jewództwo skierniewickie”. Wyd. Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie w 1996 r. a także podlegające ochronie konserwatorskiej stanowiska archeologiczne oraz historyczne cmentarze. Wszelka działalność związana z obiektami zabytkowymi i ich otoczeniem, w tym zmiany własności, przeznaczenia i sposobu użytkowania winny być poprzedzone wydaniem – na wniosek inwestora, właści- ciela, bądź zarządzającego terenem lub obiektem – indywidualnych wytycznych konserwatorskich i uzy- skać stosowną zgodę Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na proponowane przekształcenia, inwestycje itp., Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 10 – Poz. 2877

b) W terenach położonych w obszarach stanowisk archeologicznych ustala się wymóg, stanowiący, że pod- jęcie robót związanych z zabudową i zagospodarowaniem terenu, a wiążących się z usunięciem wierzchniej warstwy gleby podczas realizacji wszelkich inwestycji i zalesień wymaga przeprowadzenia ratowniczych badań archeologicznych, c) W obszarach ochrony stanowisk archeologicznych wprowadza się wymóg ustanowienia nadzoru archeo- logicznego oraz nadzoru merytorycznego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków podczas prac ziemnych związanych z usunięciem wierzchniej warstwy gleby podczas realizacji wszelkich inwestycji i zale- sień. W przypadku stwierdzenia znalezisk archeologicznych w obszarze ochrony stanowisk archeologicznych nadzór archeologiczny może zostać zamieniony na ratownicze badania archeologiczne, które winny poprzedzać wykonywanie robót związanych z zabudową i zagospodarowaniem terenu, d) Wymóg nadzoru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nad realizacją wszelkich inwestycji (w tym rozbudowy, nadbudowy, remontów i przebudowy budynków) w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej oraz w obrębie obiektów i obszarów wpisanych do rejestru zabytków a także – w strefie o szerokości 50 m od tych obiektów, e) Wprowadza się wymóg, stanowiący, że bez zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nie wolno było zmieniać sposobu użytkowania i funkcji zabytku. Wskazane jest, by wszelkie zamierzenia inwestycyjne wobec zabytków i ich otoczenia w granicach ww. 50,0 m strefy były poprzedzone wydaniem wytycznych konserwatorskich. Zagospodarowanie zabytku (tj. obiektu lub terenu wpisanego do rejestru zabytków lub znajdującego się w ewidencji zabytków) na cele użytkowe winno być poprzedzone opracowaniem dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zagospodarowania zabytku i działki, na której zabytek się znajduje, uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków programu zagospodarowania i użytkowania zabytku i jego otoczenia (działki), ewentualnie wykonania ekspertyzy określa- jącej możliwości zaadaptowania zabytku na określony cel, uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków projektu wszelkich prac remontowych, adaptacyjnych i budowlanych oraz prac konserwatorskich, f) Wprowadza się wymóg nadzoru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Wojewódzkiego Konser- watora Przyrody nad realizacją wszelkich inwestycji w strefie ochrony konserwatorskiej alei Dębowa Góra – Ludwików i Dębowa Góra – Julków tj. w obrębie alei oraz w pasie terenu położonym w odległo- ści 15,0 m od pni drzew alei, g) Wprowadza się wymóg uzgadniania przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków lokalizacji obiektów w strefach ekspozycji w krajobrazie zabytkowych układów przestrzennych (zaznaczonych na rysunkach planu odpowiednim symbolem), z zaleceniem, by przy realizacji inwestycji w tych strefach nie powodo- wać ingerencji w ukształtowany krajobraz i historyczny układ przestrzenny zabytku i jego otoczenia (w szczególności – wysokość nowo realizowanej zabudowy i jej zlokalizowanie na działce winny zapewnić zachowanie zabytkowego układu przestrzennego. W stosunku do pomników przyrody ustala się wymóg ochrony w/w obiektów przed zniszczeniem oraz wy- móg prowadzenia wszelkich prac inwestycyjnych dotyczących tych obiektów oraz w promieniu 15,0 m od nich pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. Dotyczy to drzew stanowiących pomniki przyrody, znajdujących się w miejscowościach: a) Mokra Lewa – na terenie działki nr ew.: 374, b) Żelazna – na terenie cmentarza parafialnego, na działce o nr ew.: 121, c) Wólka Strobowska – na terenie działki nr ew. 28 i przy drodze polnej wzdłuż tej działki, d) Dębowa Góra – na działce o nr ew. 90/2, e) Budy Grabskie – na działce o nr ew. 312, 542/4, f) aleja zabytkowa Dębowa Góra – Ludwików i Dębowa Góra – Julków. W stosunku do terenów położonych w rezerwacie wodno-krajobrazowym "Rawka" obejmującego rzekę Rawkę wraz z rozgałęzieniami koryta rzeki, starorzeczami oraz przybrzeżnymi pasami terenu o szerokości 10,0 m z każdej strony rzeki ustala się następujące wymogi ochrony dla terenów położonych w obszarze przedmio- towego rezerwatu, a stanowiących fragmenty obrębów wsi: Budy Grabskie, Miedniewice i Samice: Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 11 – Poz. 2877

a) ustala się wymóg realizacji wszelkich prac inwestycyjnych w obrębie rezerwatu pod nadzorem Woje- wódzkiego Konserwatora Przyrody, b) zabrania się wycinki drzew i pobierania użytków drzewnych z wyjątkiem przypadków uzasadnionych po- trzebami gospodarstwa rezerwatowego, c) zabrania się zmiany stosunków wodnych naruszających w istotny sposób warunki ekologiczne, d) zabrania się niszczenia gleby i pozyskiwania kopalin i pobierania kruszywa z dna rzeki, przy dopuszczeniu usuwania namułów, zwalonych drzew oraz oczyszczania koryta rzeki pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, e) zabrania się zanieczyszczania wód i terenu oraz realizacji zagospodarowania zmieniającego warunki kli- matu akustycznego poprzez emisję hałasu i drgań ponad poziom tła i wskaźniki wymagane dla terenów szczególnie chronionych, f) zabrania się niszczenia drzew i innych roślin oraz niszczenia ostoi zwierząt i miejsc lęgowych, przy czym dopuszcza się sportowy połów ryb w sposób zgodny z przepisami szczególnymi, g) zabrania się wznoszenia budowli oraz urządzeń komunikacyjnych i technicznych, w tym regulacji koryta i wzmacniania brzegów, przy dopuszczeniu realizacji obiektów małej retencji wodnej oraz innych urzą- dzeń technicznych piętrzących wodę pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. W stosunku do terenów położonych w obszarach istniejących i proponowanych użytków ekologicznych, po- łożonych w obrębie miejscowości: Mokra Prawa (użytek ekologiczny „Strożyska” proponowany do objęcia ochroną w postaci zespołu przyrodniczo-krajobrazowego), Budy Grabskie, Rzeczków oraz w otulinie Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Zwierzyniec Królewski” (w obrębie gruntów wsi Mokra Lewa) ustala się na- stępujące zakazy: a) niszczenia i przekształcania powierzchni ziemi, rzeźby terenu (z wyjątkiem wznoszenia obiektów zwią- zanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym), b) uszkadzania i niszczenia gleby oraz szaty roślinnej, c) wysypywania, zakopywania lub wylewania nieczystości lub odpadów, d) dokonywania zmian stosunków wodnych w celach innych niż związane z ochroną przyrody lub eksten- sywną gospodarką rolną lub leśną albo gospodarką rybacką, likwidowania naturalnych małych zbiorni- ków wodnych, starorzeczy lub obszarów wodno-błotnych, e) lokalizowania zabudowy kubaturowej. W stosunku do terenów położonych w obszarze Bolimowskiego Parku Krajobrazowego obejmującego wsie: Budy Grabskie i Borowiny oraz fragmenty wsi: Samice, Miedniewice i Mokra Prawa ustala się następujące zakazy: a) lokalizowania nowych obiektów zaliczanych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na śro- dowisko (z wyjątkiem inwestycji celu publicznego w zakresie dróg i obiektów infrastruktury technicznej służących ochronie środowiska i lokalnej obsłudze komunalnej), b) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeśli służą one innym celom niż ochrona przyrody i ekstensyw- ne wykorzystanie użytków rolnych, lasów i obiektów gospodarki rybackiej, c) likwidowania naturalnych małych zbiorników wodnych, starorzeczy lub obszarów wodno-błotnych, d) wylewania gnojowicy, lokalizacji obiektów hodowli zwierząt metodą bezściółkową, e) umieszczania reklam poza obszarami zabudowanymi, f) budowy ogrodzeń pełnych oraz ogrodzeń z prefabrykowanych elementów betonowych, g) likwidowania zadrzewień śródpolnych , przydrożnych i nadwodnych, h) wydobywania kopalin, torfu i niszczenia gleby, i) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem obiektów związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 12 – Poz. 2877

j) lokalizowania zabudowy wielorodzinnej o wysokiej i średniej intensywności, uciążliwego przemysłu i rzemiosła, k) lokalizowania obiektów budowlanych i urządzeń powodujących zanieczyszczenie i skażenie wód, powietrza, gleby lub stanowiących źródło nadmiernego hałasu (przekraczającego obowiązujące normy dla te- renów szczególnie chronionych), l) wysypisk odpadów stałych i wylewisk nieczystości, m) lokalizowania liniowych obiektów infrastruktury technicznej przerywających korytarze ekologiczne oraz naruszających walory estetyczne krajobrazu, n) lokalizowania obiektów urządzeń infrastruktury technicznej o wysokości większej niż 27,0 m ponad poziom terenu (z wyjątkiem urządzeń związanych z bezpieczeństwem i ochroną lasu). W stosunku do terenów położonych w obszarze otuliny Bolimowskiego Parku Krajobrazowego obejmują- cego fragmenty wsi: Samice, Miedniewice i Mokra Prawa ustala się następujące zakazy: a) zmniejszania lesistości, b) zanieczyszczania wód, gleby i powietrza, c) budowy ogrodzeń pełnych, d) lokalizowania zabudowy wielorodzinnej o wysokiej i średniej intensywności, uciążliwego przemysłu i działalności usługowo-produkcyjnej (w tym rzemiosła), e) lokalizowania obiektów budowlanych i urządzeń powodujących zanieczyszczenie i skażenie wód, powietrza, gleby lub stanowiących źródło nadmiernego hałasu (przekraczającego obowiązujące normy dla te- renów szczególnie chronionych), f) wysypisk odpadów stałych i wylewisk nieczystości, g) lokalizowania liniowych obiektów infrastruktury technicznej przerywających korytarze ekologiczne oraz naruszających walory estetyczne krajobrazu, h) lokalizowania obiektów urządzeń infrastruktury technicznej o wysokości większej niż 35,0 m ponad poziom terenu (z wyjątkiem urządzeń związanych z bezpieczeństwem i ochroną lasu). Dla terenów przeznaczonych pod inwestycje, a położonych w obrębie Bolimowskiego Parku Krajobrazowe- go i jego otuliny ustala się nakaz nie przekraczania gabarytów obiektów zabudowy letniskowej oraz innej niż letniskowa. Ustala się zakaz budowy obiektów budowlanych w odległości mniejszej niż 50,0 m od istniejących lasów (oraz 25,0 m – od terenów ustalonych planem do zalesień) – w odległości mniejszej niż 100,0 m od brzegów rzeki Rawki (przy zachowaniu innych ustaleń planu) oraz w odległości minimum 20,0 m od pozostałych naturalnych cieków wodnych (przy zachowaniu zasady zakazu zabudowy w terenach narażonych na okresowe pod- tapianie, chyba, że ustalenia szczegółowe dla konkretnych terenów dopuszczają warunkowo zabudowę). Po- wierzchnia biologicznie czynna w obrębie każdej działki budowlanej winna wynosić minimum 90%. Ustala się, że stosowane w budownictwie materiały i detal winny nawiązywać do wykształconych, historycznych form zabudowy lokalnej. Stosowane w architekturze obiektów budowlanych, małej architekturze oraz ogrodzeniach materiały winny stosować naturalną, stonowaną kolorystykę, zharmonizowaną z kolorystyką obiektów tradycyjnej zabudowy wiejskiej i ułatwiającej wtapianie się zabudowy w krajobraz. Dla terenów przewidzianych pod zabudowę niniejszym planem, a położonych poza obszarami Bolimow- skiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny: wprowadza się zasadę kształtowania gabarytów zabudowy nie zakłócających harmonii krajobrazu, a w szczególności nieprzekraczania w wysokości budynków mieszkalnych rzędnej; ustala się minimalną odległość nowo lokalizowanej zabudowy od brzegu naturalnych cieków wodnych oraz – minimalną odległość od granicy lasu. W terenach objętych niniejszym planem, a położonych w obszarze ochrony wód podziemnych oraz w odle- głości do 100,0 m od granicy istniejących i ustalonych planem ujęć wody dla celów komunalnego i zakładowe- go zaopatrzenia w wodę ustala się wymóg ochrony wód podziemnych przed przenikaniem zanieczyszczeń z powierzchni ziemi – w tym zakaz realizacji inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko w za- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 13 – Poz. 2877

kresie stanu wód podziemnych, a w szczególności – ustala się w tych terenach zakaz realizacji lokalnych i przydomowych oczyszczalni ścieków opartych na technologiach rozsączkowywania ścieków, wpływających na pogorszenie stanu wód podziemnych. Ustala się ochronę obszarów surowcowych (udokumentowanych złóż z krajowego bilansu zasobów kopalin oraz perspektywicznych złóż kopalin pospolitych) przed intensyfikacją zainwestowania, tj. ustala się zakaz zabudowy poza terenami przeznaczonymi pod zabudowę niniejszym planem. W obszarach perspektywicznych złóż kopalin ustala się zakaz zabudowy na terenach oznaczonych symbolem R i RL. 5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Większość wsi znajdujących się na terenie gminy Skierniewice została opisana w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydanego pod redakcją Bronisława Chlebowskiego, War- szawa, 1895 r. Brzozów - wieś w gm. Dębowa Góra, powiat skierniewicki, parafia w Żelaznej. W 1827 r. było tu 12 domów i 112 mieszkańców. Dąbrowice - wieś w powiecie skierniewickim, gm. Skierniewka, parafia Maków. W roku 1827 było tu 30 do- mów i 205 mieszkańców. Dębowa Góra - wieś w powiecie skierniewickim, gm. Dębowa Góra, parafia Żelazna. W 1827 r. było tu 16 domów i 148 mieszkańców. Dobra Dębowa Góra składały się z folwarku Dębowa Góra, z wsi: Dębowa Góra, Balcerów, Ludwików, Dąbrowice, Rowiska. Obszar wsi wynosił 1918 mórg. W tym: 885 mórg gruntów ornych i ogrodów, 49 mórg łąk , 4 morgi pastwisk i 944 morgi lasu oraz 64 mórg placów i nieużytków. Płodozmian - 11-polowy. Budynków murowanych było 20 a drewnianych 4. Gorzelnia, browar, młyn amerykański (wszystko poruszane parą), piękna owczarnia i chmielnik. Wieś Dębowa Góra liczyła 28 osad, 181 mórg, wieś Balcerów liczyła 31 osad, 368 mórg, wieś Ludwików liczyła 6 osad, 82 morgi. wieś Dąbrowice liczyła 9 osad i 85 mórg, wieś Rowiska liczyła 15 osad i 205 mórg. Gmina Dębowa Góra wchodziła w skład 1 okręgu sądu gminnego, którego siedziba mieściła się w Dębowej Górze. W skład gminy wchodziły: wieś i folwark Brzozów, wieś Bal- cerów, Dębowa Góra, wieś i folwark Dąbrowice, wieś Julków, wieś Józefatów, wieś Kazimierzów, wieś i folwark Kwasowiec, dwie wsie Ludwików, wieś Pruszków, wieś i folwark Rzątków, wieś Rzeczków, wieś Rowi- ska, wieś i folwark Strobów, Kolonia Strobów, wieś i folwark Wólka Strobowska, folwark Wola Wysoka, wieś Zajrzew, wieś i folwark Zalesie, wieś, folwark, kościół parafialny i szkoła w Żelaznej oraz folwark poduchow- ny w Żelaznej. Józefatów - osada w dobrach Żelazna, gm. Dębowa Góra, powiat skierniewicki. W 1827 r. było tu 19 domów i 118 mieszkańców. Julków - kolonia dóbr Żelazna, gm. Dębowa Góra, powiat skierniewicki. Ludwików - wieś w gm. Dębowa Góra, powiat skierniewicki, parafia Skierniewice, wchodziła w skład dóbr Dębowa Góra. Ludwików - wieś w gm. Dębowa Góra, powiat skierniewicki, parafia Żelazna. Miedniewice - wieś nad rzeką Rawką, powiat skierniewicki, gm. Skierniewka, parafia Skierniewice. Należała do księstwa łowickiego, posiadała szkołę początkową. 86 osad, 1568 mórg obszaru. Położona przy trakcie ze Skierniewic do Mszczonowa. Gleba w połowie pszenna a w połowie żytnia. Włościanie produkowali kaszę jęczmienną i wywozili na targi do Warszawy. W XVIII w. znaleziono tu urny mieczem owinięte, o czym pisze ks. Koralewicz, reformator, w dodatku do kroniki swojego zakonu, ogłoszonej w 1722 r. Wieś należała do klucza dóbr łowickich, stanowiących uposażenie arcybiskupów gnieźnieńskich. Mokra Prawa i Lewa - wieś w powiecie skierniewickim, gm. Skierniewka, parafia Skierniewice. Posiadała szkołę początkową ogólną. W 1827 r. były tam 74 domy i 524 mieszkańców. Pamiętna - w dokumentach Pamyethna, wieś, folwark i leśnictwo w powiecie skierniewickim, gm. Skierniew- ka, parafia Skierniewice. W 1827 roku było tu 12 domów i 77 mieszkańców. Leśnictwo Pamiętna należało do dóbr cesarskich, stanowiących tzw. księstwo łowickie. Łany kmiecie dawały dziesięcinę na stół arcybiskupa a plebanowi tylko kolędę i świętopietrze, zaś folwark dawał dziesięcinę misjonarzom przy kościele w Skiernie- wicach. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 14 – Poz. 2877

Pruszków - wieś w powiecie skierniewickim, gm. Dębowa Góra, parafia Żelazna. W 1827 r. było tu 9 domów i 39 mieszkańców. Ruda - wieś i osada nad rzeką Rawką, powiat skierniewicki, gm. Skierniewka., parafia Skierniewice. Leży przy linii drogi żelaznej warszawsko-wiedeńskiej między Radziwiłłowem a Skierniewicami. W 1827 roku było tu 14 domów i 97 mieszkańców. Rzeczków - wieś w powiecie skierniewickim, gm. Dębowa Góra, parafia Żelazna. W 1827 roku było 10 do- mów i 81 mieszkańców. Samice - albo Samity, w spisach urzędowych Sanice, w XVI w. Samycze, wieś nad rzeką Rawką, powiat skierniewicki, gm. Skierniewka, parafia Skierniewice. Posiadała szkołę początkową, 350 mieszkańców, 863 morgi. Wieś należała do księstwa łowickiego, obecnie rozkolonizowana (1895 r.). Gleba w połowie żytnia a w połowie sapy. Oprócz rolnictwa ludność produkowała kaszę jęczmienną. Wieś graniczy z Miedniewicami. Leży przy trakcie ze Skierniewic do Mszczonowa. W XVI w. należała do dóbr stołowych arcybiskupa gnieź- nieńskiego. Nie było ani łanów sołtysich ani folwarku. Dziesięcinę należącą do arcybiskupów gnieźnieńskich ustąpił Zbigniew Oleśnicki arcybiskup w zamian za folwark proboszczowski w Skierniewicach. Sierakowice - w XVI w. Schyerakovicze, wieś nad rzeką Skierniewką (Łupią), powiat łowicki, gm. Łyszkowi- ce, parafia Bełchów, leżą na lewo od drogi ze Skierniewic do Łowicza. W 1814 r. 319 osób przystępowało do komunii. W 1827 roku było tu 58 domów i 449 mieszkańców. Wieś ta należała do dóbr łowickich arcybisku- pów gnieźnieńskich. Ziemowit książę mazowiecki, potwierdzając w Skierniewicach 1359 r. posiadłości i przy- wileje dóbr arcybiskupów wymienia Sierakowice. Na początku XVI w. były tu łany sołtysie, z których zamiast dziesięciny płacono po 8 groszy misjonarzom kościoła w Skierniewicach a kmiecie dawali tylko kolędę po groszu z domu. W 1822 r. Sierakowice nadane zostały w. ks. Konstantemu i weszły w skład klucza skiernie- wickiego. W 1827 r. należały jeszcze do parafii Skierniewice. Strobów - wieś i kilka folwarków nad rzeką Łupią w powiecie skierniewickim, gm. Dębowa Góra, parafia Żelazna. W 1827 roku w Strobowie było 14 domów, 115 mieszkańców. W Strobowie kolonii 12 domów i 90 mieszkańców. W 1887 r. folwark Strobów został oddzielony od dóbr Strobowa liczył 128 mórg gruntów ornych i 124 morgi ogrodów, 2 morgi pastwisk, 3 morgi nieużytków, 4 budynki drewniane. W 1879 r. oddzielony od dóbr Wólka Strobowska. Na początku XVI w. Strobów należał do Parafii Żelazna, lecz łany kmiecie dawały dziesięcinę plebanowi w Makowie, zaś jeden zagr. do Żelaznej. Wólka Strobowska - wieś i folwark nad rzeką Łupią, powiat skierniewicki, gm. Dębowa Góra, parafia Żela- zna. W 1882 r. folwark Wólka Strobowska liczył 318 mórg, gruntów ornych i ogrodów 277 mórg. 29 mórg łąk, 4 morgi lasu, 8 mórg nieużytków, 7 budynków drewnianych oraz pokłady torfu. W skład dóbr poprzednio wchodziły: wieś Wólka Strobowska, osad 9, mórg 15, Strobów osad 26, mórg 289, Rzeczków osad 11, mórg 156, wieś Pruszkowo osad 9, mórg 145. Wola Wysoka - folwark w powiecie skierniewickim, gm. Dębowa Góra, parafia Żelazna. Folwark Wola Wy- soka w 1871 r. oddzielony od dóbr Żelazna. Rozległy na 354 morgi, grunty orne i ogrody 320 mórg, 27 mórg łąk, 2 morgi pastwisk, 5 mórg nieużytków, 3 budynki murowane i 2 drewniane . W 1579 roku mają tu działy Piotr - 3 zagrody, Jakub Wolski 2 - zagrody. Żelazna - wieś i folwark w powiecie skierniewickim, gm. Dębowa Góra, parafia Żelazna, posiadała kościół parafialny drewniany. W 1827 r. było 20 domów i 168 mieszkańców. W dokumentach z 1334 r. pojawia się "comes Warsz de Zhelasna dapifer", przy dworze ks. Ziemowita. W roku 1579 w jednej części wsi były 2 łany i 3 komor., w drugiej części Stanisław jakiś płacił od 3/4 łanu. W 1609 r. władają nią Trzcińscy. Na początku XVI w. istnieje tu kościół parafialny p.w. WW. Św. Patronat należał do dziedzica wsi, którym był Prandota, wojewoda rawski. Prócz plebana było tu dwóch kapelanów. Erekcja kościoła i parafii sięga pewnie XV w. Za- łożycielami byli dziedzice wsi Rawiczowie Trzcińscy (z Trzcianny). Dziesięcinę z łanów kmiecich dawano kolegiacie łowickiej zaś plebanowi tylko kolędę. Dziesięcinę z Żelaznej nadał kolegiacie arcybiskup Wojciech Jastrzębiec w 1433 r. Parafia w Żelaznej liczyła 2500 osób.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 15 – Poz. 2877

Na terenie gminy ochroną prawną zostały objęte następujące dobra kultury: 1) wpisane do rejestru zabytków: 1 Balcerów Park Balcerów 30 Decyzja nr 583 19.05.1982 r. 2 Brzozów Park Brzozów 1 Decyzja nr 575 20.06.1981 r. 3 Dębowa Góra Dwór Dębowa Góra 74 A Decyzja nr 611 28.07.1983 r. 4 Dębowa Góra Park Dębowa Góra 74 A Decyzja nr 525 05.05.1980 r. 5 Julków - Dębowa Aleja Decyzja nr 536 05.05.1980 r. Góra 6 Pamiętna Dwór Pamiętna 14 Decyzja nr 618 28.08.1983 r. 7 Ruda Grodzisko stożkowe Decyzja nr 464 17.07.1977 r.

8 Rzeczków Grodzisko wczesnośre- Decyzja nr 10.07.1968 r. dniowieczne 1030/290 9 Strobów Dwór Strobów 28 Decyzja nr 600 28.07.1983 r. Decyzja nr 10 Strobów Park Strobów 28 913/281 29.12.1967, aneks z dnia Decyzja nr 05.05.1980 r. 11 Żelazna Kościół p.w. Wszystkich Żelazna 1 289/216 29.12.1967 r. Świętych Decyzja nr 918 12 Żelazna Cmentarz przykościelny Żelazna 1 Decyzja nr 879 21.12.1992 r. Cmentarz rzymsko - Decyzja nr 13 Żelazna katolicki 919/287 10.04.1992 r. Dzwonnica Decyzja nr 596 14 Żelazna Żelazna 1 Decyzja nr 530 29.12.1967 r. Dwór Decyzja nr 758 15 Żelazna Żelazna 43 28.07.1983 r. Park 16 Żelazna Żelazna 43 05.05.1980 r. Relikty dworu murowa- 17 Żelazna nego Żelazna 43 30.07.1984 r. 2) w gminnej ewidencji zabytków ujęto: - Balcerów - zespół dworski, - Balcerów - dwór w zespole dworskim, - Balcerów - dom nr 2, - Balcerów - kapliczka, - Borowiny - dom nr 21, - Borowiny - budynek gospodarczy nr 5, - Borowiny - stodoła nr 5, - Borowiny - cmentarz ewangelicki, - Borowiny - kapliczki naprzeciwko posesji nr 1, 17, - Borowiny - kapliczka obok posesji nr 20, - Brzozów - aleja, - Brzozów - zespół dworski, - Brzozów - dwór w zespole dworskim, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 16 – Poz. 2877

- Brzozów - park w zespole dworskim, - Brzozów - kapliczki naprzeciwko posesji nr 1, 19, - Brzozów - kapliczka przydrożna, - Budy Grabskie - stodoła obok posesji nr 14 A, - Budy Grabskie - willa dr Witkowskiego, - Budy Grabskie - kapliczka obok posesji nr 49, - Budy Grabskie - 2 kapliczki przydrożne, - Dąbrowice - dwór, - Dąbrowice - kapliczka przydrożna, - Dębowa Góra - aleja kasztanowcowa, - Dębowa Góra - budynek szkoły, - Dębowa Góra - zespół dworski, - Dębowa Góra - dwór, - Dębowa Góra - park, - Dębowa Góra - kapliczki obok posesji nr 25 A, 52, - Dębowa Góra - kapliczka przydrożna, - Grabina/Budy Grabskie - kapliczka przydrożna, - Józefatów - aleja, - Józefatów - dom nr 6, - Józefatów - kapliczka naprzeciwko posesji nr 5, - Józefatów - kapliczka przydrożna, - Julków - kapliczka obok posesji nr 42, - Ludwików - dom nr 12, - Ludwików - kapliczka obok posesji nr 3, - Ludwików - kapliczka przydrożna, - Miedniewice - aleja, - Miedniewice - stodoła obok posesji nr 116, - Miedniewice - 3 kapliczki przydrożne, - Miedniewice - kapliczki naprzeciwko posesji nr 68, 109, 153, - Miedniewice - kapliczki obok posesji nr 77, 231, - Mokra - kapliczka naprzeciwko posesji nr 32, - Mokra - kapliczka przydrożna, - Mokra Lewa - dom nr 29, 61, 99, - Mokra Lewa - 2 budynki gospodarcze nr 99, - Mokra Lewa - cmentarz wojenny, - Mokra Lewa - kapliczka obok posesji nr 2, - Mokra Lewa - kapliczka przydrożna, - Mokra Prawa - dom nr 66, 104, 124, 179, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 17 – Poz. 2877

- Mokra Prawa - kapliczki obok posesji nr 1 A, 124, 131 A, 192, - Mokra Prawa - kapliczka naprzeciwko posesji nr 189 A, - Mokra Prawa - kapliczka przydrożna, - Nowe Rowiska - kapliczka przydrożna, - Nowy Ludwików - kapliczka naprzeciwko posesji nr 7, - Nowy Ludwików - kapliczka przydrożna, - Pamiętna - zespół dworski, - Pamiętna - dwór, - Pamiętna - pozostałości parku w zespole dworskim, - Pamiętna - Bunkier, - Pamiętna - kapliczka obok posesji nr 29, - Pamiętna - 2 kapliczki przydrożne, - Podtrzcianna - mogiła, - Podtrzcianna - mogiła z okresu II wojny światowej, - Pruszków - kapliczka naprzeciwko posesji nr 1, - Ruda - młyn, - Ruda - cmentarz, - Ruda - mogiła, - Ruda - kapliczka przydrożna, - Rzeczków - dom nr 9, - Rzeczków - 2 kapliczki przydrożne, - Rzymiec - kapliczki obok posesji nr 1, 4 A, - Samice - dom nr 9, 33, 60, 79, 80, 87, - Samice - karczma, szkoła, obecnie dom nr 11, - Samice - pomnik, - Samice - cmentarz, - Samice - kapliczki naprzeciwko posesji nr 11, 80, - Samice - kapliczka na posesji nr 21, - Samice - kapliczki obok posesji nr 40, 47, - Sierakowice Lewe - dom nr 18, 32 A, 45, 75, 133, - Sierakowice Lewe - stodoła nr 45, - Sierakowice Lewe - młyn, - Sierakowice Lewe - kapliczki obok posesji nr 54 A, 145, - Sierakowice Lewe - kapliczka naprzeciwko posesji nr 80, - Sierakowice Prawe - dom nr 8, 9, 27, 40, 42, 50, 138, - Sierakowice Prawe - obora nr 9, - Sierakowice Prawe - stodoła nr 27, - Sierakowice Prawe - cmentarz mariawicki, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 18 – Poz. 2877

- Sierakowice Prawe - 5 kapliczek przydrożnych, - Sierakowice Prawe - kapliczka naprzeciwko posesji nr 23, - Stare Rowiska - kapliczki naprzeciwko posesji nr 10, 12, - Stare Rowiska - kapliczka obok posesji nr 24, - Strobów - zespół dworski, - Strobów - dwór, - Strobów - park, - Strobów - czworaki nr 18, 19, - Strobów - wieża ciśnień, - Strobów - dom nr 27, - Strobów - stodoła nr 27, - Strobów - młyn, - Strobów - cmentarz ewangelicki, - Strobów - kapliczka naprzeciwko posesji nr 19 A, - Strobów - kapliczka obok posesji nr 37, - Strobów - 2 kapliczki przydrożne, - Wola Wysoka - dom nr 37, - Wola Wysoka - kapliczka obok posesji nr 13, - Wola Wysoka - kapliczka przydrożna, - Wólka Strobowska - zespół dworski, - Wólka Strobowska - dwór, - Wólka Strobowska - park, - Wólka Strobowska - 2 kapliczki przydrożne, - Zalesie - dom nr 4, - Zalesie - kapliczka naprzeciwko posesji nr 1, - Zalesie - kapliczka przydrożna, - Żelazna - aleja akacjowa, - Żelazna - dom, obecnie szkoła, - Żelazna - zespół dworski, - Żelazna - dwór, - Żelazna - park, - Żelazna - brama w zespole dworskim, - Żelazna - stajnia (owczarnia) w zespole dworskim, - Żelazna - elektrownia w zespole dworskim, - Żelazna - zespół kościoła par. P.W. Wszystkich Świętych, - Żelazna - kościół, - Żelazna - cmentarz przykościelny, - Żelazna - dzwonnica, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 19 – Poz. 2877

- Żelazna - plebania, - Żelazna - cmentarz grzebalny, - Żelazna - ogrodzenie cmentarza, - Żelazna - kaplica grobowa na cmentarzu rzymsko - katolickim, - Żelazna - kapliczki obok posesji nr 8, 52 i 53, - Żelazna - 2 kapliczki przydrożne. Należy podkreślić, że do ujęcia w gminnej ewidencji zabytków wskazano również inne obiekty które, z uwagi na ich przebudowę z nadbudową utraciły pierwotną formę lub z powodu braku użytkowania uległy destrukcji. Z uwagi na powyższe nie zostały objęte ochroną. Poniżej przedstawiono, zestawienie procentowe poszczególnych rodzajów zabytków: - parki - 4%, - dwory - 4,7%, - domy, wille - 19,8%, - kapliczki - 45,9%, - budynki gospodarcze - 1,6%, - stodoły - 3,4%, - cmentarze - 4,5%, - aleje - 3,4%, - szkoły - 1,2%, - bunkier - 0,6%, - mogiły - 1,6%, - młyny - 1,6%, - pomnik - 0,6%, - obora - 0,6%, - czworaki - 1,1%, - wieża ciśnień - 0,6%, - brama - 0,6%, - stajnia (owczarnia) - 0,6%, - elektrownia - 0,6%, - kościół - 0,6%, - plebania - 0,6%, - ogrodzenie cmentarza - 0,6%, - kaplica - 0,6%, - dzwonnica - 0,6%. Obiekty są w różnym stanie technicznym. Stosunkowo w najlepszym stanie są obiekty wpisane do rejestru zabytków w tym dwory i kościoły. W dobrym stanie są również kapliczki. Oceniając otoczenie obiektów zabytkowych należy stwierdzić: - są zachowane strefy ekspozycji na obiekty zabytkowe z przylegających dróg, - nie występują dominanty konkurujące z budynkami zabytkowymi. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 20 – Poz. 2877

Oceniając stan parków i alei należy stwierdzić: - występuje znaczny udział starodrzewu z dużym prześwietleniem zadrzewień, - brak istotnych działań odtwarzających (odmładzających drzewostan), - ograniczone zabiegi dla utrzymania pierwszego poziomu roślinności (dzikie zakrzaczenia) oraz prze- biegu alei i osi widokowych. Uporządkowania terenu wymagają cmentarze: ewangelicki w Borowinach, oraz mariawicki w Sierakowi- cach Prawych. W miejscowości Mokra Prawa zachowały się pozostałości założenia ruralistycznego z początku XX w. Kil- ka drewnianych domów ustawionych kalenicą prostopadle do drogi. Obiekty wymienione wskazane są do ochrony lub odtworzenia w celu zachowania walorów krajobrazowych a w szczególności formy i skali zabudowy wiejskiej i podworskiej. W otoczeniu i w samych obiektach wpisanych do rejestru zabytków lub do gminnej ewidencji zabytków ochronie podlegają między innymi: - gabaryty i detal architektoniczny obiektów, - obszary ekspozycji od strony terenów przyległych, - zgrupowania starodrzewu, - funkcje użytkowe budynków nawiązujące do funkcji pierwotnych lub funkcji zbliżonych, - obszary występowania stanowisk archeologicznych, - obszary ochrony stanowisk archeologicznych. Na obszarze gminy występują stanowiska archeologiczne. Koncentrują się w sąsiedztwie rzek: Skierniewki (Pisi), Łupii i Rawki oraz ich dopływów. Wiele stanowisk ma charakter wielokulturowy (ten sam teren za- mieszkiwała ludność w różnych okresach). Zewidencjonowano 157 stanowisk archeologicznych. 14,6% zwią- zanych jest z epoką kamienia i kulturami: strefy leśnej i pucharów lejkowatych. 24,2% to stanowiska z epoki brązu związane z kulturą trzciniecką i kulturą łużycką. Ludność kultury łużyckiej zasiedlała ten teren również w epoce żelaza, na którą datowanych jest 17,2% osad. Na okres średniowiecza datowanych jest 38,2% stanowisk a na nowożytność 44,6%. Cele kulturowe obejmują: - zachowanie tożsamości kulturowej obszaru, - zachowanie otwartych przestrzeni o wybitnych walorach krajobrazu przyrodniczo - kulturowego, - poprawa kondycji środowiska kulturowego, - rozszerzenie zakresu prawnej ochrony obiektów i zespołów zabudowy. Zasady ochrony krajobrazu kulturowego. Na obszarze gminy Skierniewice wskazane są do ochrony: a) obiekty zabytkowe z ich bezpośrednim otoczeniem, c) miejsca historyczne obejmujące: - zespoły zabudowy dworsko-parkowej z pozostałościami zabudowy folwarcznej, - zabudowę sakralną oraz cmentarze, d) stanowiska archeologiczne, e) zagospodarowanie terenu a w tym: - układ zabudowy zagrodowej ukształtowanej wzdłuż dróg wymagający ograniczenia możliwości tworzenia zabudowy rozproszonej - śródpolnej, - kompleksy leśne. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 21 – Poz. 2877

Do ważniejszych zasad ochrony krajobrazu kulturowego należą: - ograniczanie zmian na cele nierolnicze i nieleśne w krajobrazie rolniczym, - zaniechanie wprowadzania i stosowania dużych upraw monokulturowych pozbawiających krajobraz rolniczy urozmaicenia i zróżnicowania, - koncentracja zabudowy w istniejących, ukształtowanych jednostkach osadniczych przy zachowaniu tradycyjnego układu urbanistycznego i krajobrazu wiejskiego, - objęcie ochroną konserwatorską obiektów i zespołów kultury materialnej, - harmonijne wkomponowanie w krajobraz naziemnych elementów infrastruktury technicznej, - promowanie działalności gospodarczej związanej z lokalnymi tradycjami i dziedzictwem kulturowym. Ochrona dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Zasadą rozwoju przestrzennego gminy będzie ochrona tych wartości kulturowych, które podnoszą jego atrakcyjność i promują rozwój funkcji turystyczno - krajoznawczej. Najbardziej cenne elementy zagospodarowania skupione są w miejscowościach – siedzibach dworów. Obszary te jak i obszary położone w otoczeniu obiektów zabytkowych podporządkowane są rygorom ochrony konserwatorskiej. Najważniejsze zabytki zosta- ły wpisane do rejestru zabytków. Pozostałe objęto ochroną przez ujęcie ich w Gminnej Ewidencji Zabytków. Na terenach położonych w obszarach stanowisk archeologicznych ustala się wymóg, stanowiący, że podję- cie robót związanych z zabudową i zagospodarowaniem terenu, a wiążących się z usunięciem wierzchniej warstwy gleby podczas realizacji wszelkich inwestycji i zalesień wymaga przeprowadzenia ratowniczych badań archeologicznych. W obszarach ochrony stanowisk archeologicznych wprowadza się wymóg ustanowienia nadzoru archeolo- gicznego oraz nadzoru merytorycznego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków podczas prac ziemnych związanych z usunięciem wierzchniej warstwy gleby podczas realizacji wszelkich inwestycji i zalesień. W przypadku stwierdzenia znalezisk archeologicznych w obszarze ochrony stanowisk archeologicznych nadzór archeologiczny może zostać zamieniony na ratownicze badania archeologiczne, które winny poprzedzać wykonywanie robót związanych z zabudową i zagospodarowaniem terenu. Wymóg nadzoru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nad realizacją wszelkich inwestycji (w tym rozbudowy, nadbudowy, remontów i przebudowy budynków) w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej oraz w obrębie obiektów i obszarów wpisanych do rejestru zabytków a także – w strefie o szerokości 50 m od tych obiektów. Wprowadza się wymóg, stanowiący, że bez zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nie wolno zmieniać sposobu użytkowania i funkcji zabytku. Wskazane jest, by wszelkie zamierzenia inwestycyjne wobec zabytków i ich otoczenia w granicach ww. 50,0 m strefy były poprzedzone wydaniem wytycznych konserwatorskich. Zagospodarowanie zabytku (tj. obiektu lub terenu wpisanego do rejestru zabytków lub znajdującego się w ewidencji zabytków) na cele użytkowe winno być poprzedzone opracowaniem dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zagospodarowania zabytku i działki, na której zabytek się znajduje, uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków programu zagospodarowania i użytkowania zabytku i jego otoczenia (działki), ewentualnie wykonania ekspertyzy określającej możliwości zaadaptowania zabytku na określony cel, uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków projektu wszelkich prac remontowych, adaptacyjnych i budowlanych oraz prac konserwatorskich. Wprowadza się wymóg nadzoru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Wojewódzkiego Konserwa- tora Przyrody nad realizacją wszelkich inwestycji w strefie ochrony konserwatorskiej alei Dębowa Góra – Lu- dwików i Dębowa Góra – Julków tj. w obrębie alei oraz w pasie terenu położonym w odległości 15,0 m od pni drzew alei. Wprowadza się wymóg uzgadniania przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków lokalizacji obiektów w strefach ekspozycji w krajobrazie zabytkowych układów przestrzennych (zaznaczonych na rysunkach planu odpowiednim symbolem), z zaleceniem, by przy realizacji inwestycji w tych strefach nie powodować ingerencji w ukształtowany krajobraz i historyczny układ przestrzenny zabytku i jego otoczenia (w szczególności – Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 22 – Poz. 2877

wysokość nowo realizowanej zabudowy i jej zlokalizowanie na działce winny zapewnić zachowanie zabytkowego układu przestrzennego. Ograniczenie inwestycji na obszarach występowania stanowisk archeologicznych; a w sytuacji wystąpienia takiej konieczności, przeprowadzania ratowniczych badań wykopaliskowych przed podjęciem działań inwestycyjnych na warunkach właściwych przepisów. Wyżej wymienione zapisy planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Skierniewice nie obejmuje całego obszaru gminy w granicach administracyjnych. Czas powstania najcenniejszych zabytków nieruchomych. Balcerów – park krajobrazowy (wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 583 z dnia 19 maja 1982 r.) pochodzi z 1907 r. Właścicielem był Stefan Celichowski - pomolog, projektant ogrodów i profesor SGGW. Na gruntach zakupionych z parcelacji majątku Dębowa Góra w 1899 r. założył osadę nazwaną Podębie od licznych pni i kłód dębowych zastanych na tym miejscu. Teren był niezadrzewiony, znajdowały się jedynie budynki gospodarcze i drewniany dom mieszkalny, który spłonął w 1907 r. W tym też roku został wniesiony obecny dwór i założenie parkowe wg projektu S. Celichowskiego, który zamieszkał tu w 1918 r. (H. Lisińska, Karta Ewiden- cyjna Zabytku Nieruchomego wpisanego do rejestru zabytków, archiwum WKZ, 2012 r.).

Brzozów - park (wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 575 z dnia 20 czerwca 1981 r.) położony ok. 3 km na zachód od szosy Głuchów-Skierniewice, przy drodze polnej odchodzącej od tej trasy przed Żelazną. Dwór w Brzozowie istniał już na początku XIX w. Klasycystyczny dwór zbudowany został przed 1819 r. Park wokół dworu powstał prawdopodobnie w I połowie XIX w., przerobiony w II połowie XIX w. Ostatnim właścicielem do czasów wojny był Stanisław Sędzikowski. Park dworski w Brzozowie jest obiektem stosunkowo niedużym i bardzo silnie zniszczonym. Położony jest na terenie równym, nieco pochylonym w kierunku północnym. Jest to założenie o kształcie nieregularnym, z zatartym układem kompozycyjnym. Ze względu na stan zachowania można go podzielić na dwie części: część wschodnią z zachowanym starym drzewostanem, bardzo zaniedba- nym i część zachodnią - drzewostan zupełnie zniszczony, rosną tam głównie zarośla złożone z olszy, bzu i wierzb. Zachowała się tylko jedna oś widokowa z dworu w kierunku wschodnim wzdłuż zaniedbanej alei Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 23 – Poz. 2877

wjazdowej. Istnieją obecnie dwa wjazdy do parku. Wjazd od strony drogi ze wsi Brzozów i od wschodu od drogi ze wsi Józefatów. Pierwotny wjazd od dawna nieużywany, zarósł krzewami i drzewami - głównie robinią i osiką - tak, że jest obecnie bardzo słabo widoczny. Za bramą, po północnej stronie alei wjazdowej, położona jest długa skupina drzew z rzadko rozmieszczonymi lipami i kasztanowcami oraz ze szpalerem świerków na jej północnym skraju. Zakończona jest pięknym świerkiem srebrzystym. Z południowej strony tejże alei znajduje się duża skupina w kształcie trapezu. Dominuje w niej robinia i jesion. Obok tych drzew rośnie piękna lipa drobnolistna oraz sosna wejmutka. Cała skupina jest zwarta z dużą ilością drzew i krzewów i siewek drzew. Od południa granicę parku stanowi alejka złożona z dwu szpalerów. Od strony drogi rośnie szpaler kasztanowców z potężnym jesionem, a od wnętrza zwarty szpaler złożony z leszczyny.Za dworkiem rozciągają się zarośla złożone głównie z robinii i olszy. Przed stawami są zarośla z dość dużą liczbą starych drzew, głównie klonów, grabów i kilku znacznie młodszych wiązów. Dalej na zachód park zamienia się w młode zarośla olszowe. Pół- nocno-zachodnia część parku, otoczona jest fragmentami szpalerów złożonych ze świerków i brzóz. Park w Brzozowie był prawdopodobnie średniej wielkości obiektem, zniszczonym już w stosunkowo odległych cza- sach. Obecnie jest niewielką oazą zieleni w rolniczym krajobrazie ziemi skierniewickiej, wpływa korzystnie na warunki ekologiczne - (L. Kucharski, Ewidencja zabytkowej zieleni parku dworskiego w Brzozowie, gm. Skierniewice, archiwum WKZ).

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 24 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 25 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 26 – Poz. 2877

Julków - Dębowa Góra - aleja (wpisana do rejestru zabytków decyzją nr 536 z dnia 5 maja 1980 r.) Aleje roz- poczynają się ok. 2 km na płd. od Skierniewic i położone są wzdłuż drogi do Głuchowa. Aleja Julków-Dębowa Góra rozpoczyna się od zakrętu drogi w Dębowej Górze i biegnie w kierunku północnym aż do pierwszych zabudowań wsi Julków. Jej długość wynosi 1250 m. Aleja Dębowa Góra - Ludwików rozpoczyna się w są- siedztwie pierwszych zabudowań wsi Ludwików. Jej długość wynosi ok. 650 m. Genezę alei w Dębowej Górze należy wiązać z dworem i parkiem w tej miejscowości. Dwór został zbudowany pod koniec XVIII w. a park założono na początku XIX w. Jest prawdopodobne, że w tym czasie powstały również aleje. Ich wiek można szacować na 150-160 lat. Aleja składa się w głównej mierze z lip drobnolistnych z niewielką ilością: robinii akacjowych , gruszy polnej, grabów pospolitych, klonów pospolitych i jarzębów pospolitych (Zakład Projek- towania i Urządzania Zieleni "Dendro-Geo-Service", archiwum WKZ).

Dębowa Góra - dwór (wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 611 z dnia 28.07. 1983 r.) istniał od XVIII w. Obecny kształt dworu pochodzi z XIX w. został przebudowany w połowie XX w. Z zachowanego kształtu obiektu oraz detalu architektonicznego można określić styl dworu jako neoklasycystyczny. Dwór jest centralnym obiektem założenia parkowego o zróżnicowanym drzewostanie ze stawem pośrodku którego znajduje się wyspa. Do dworu oraz zabudowań gospodarczych dawnego folwarku prowadzi w kierunku zachodnim dobrze zachowana aleja kasztanowa. Na osi dworu usytuowana jest droga stanowiąca przedłuże- nie szosy do Żelaznej, będąca kiedyś w pierwotnym założeniu głównym wjazdem do dworu (E. Murawska, Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego, 1991 r.).

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 27 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 28 – Poz. 2877

Dębowa Góra - park dworski (wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 525 z dnia 5 maja 1980 r.) jest średniej wielkości obiektem, o regularnych kształtach, położonym na równym i płaskim terenie. Reprezentacyjna aleja wiodąca do dworu obsadzona jest kasztanowcami. Przed dworem znajduje się duży o nieregularnych kształtach trawnik. Po zachodniej stronie tego trawnika rośnie duża skupina drzew i krzewów, wśród których kilka osiąga znaczne rozmiary. Za dworem znajduje się staw z dużą wyspą. Wyspa porośnięta jest lipami i dębami. Wokół stawu znajduję się ścieżka z obu stron której rosną dorodne lipy, graby i dęby. Między stawem i ogrodzeniem, w północnej części parku rozpoczyna się alejka grabowa. Początkowo biegnie równolegle do dworu, a po kil- kudziesięciu metrach nagle skręca na południe. Przy ogrodzeniu na północ od alejki, wśród lip rośnie kilka starych grabów, które są prawdopodobnie pozostałością po dawnym szpalerze grabowym. Z prawej strony alejki grabowej znajduje się duży trawnik z kępą świerków i modrzewi. Zachodnia część parku była prawdopodobnie sadem, wskazują na to stare drzewa owocowe. W części południowej znajduje się mały staw wokół którego znajdują się resztki znacznie młodszego założenia parkowego. W parku zachowały się trzy osie wido- kowe. Jedna na wyspę i dalej na pola, druga w kierunku alei do Żelaznej i trzecia oś widokowa na staw. W pierwotnym kształcie park w Dębowej Górze miał układ regularny. Dwór stał pośrodku dość rozległego zało- żenia o kształcie prostokątnym, przeciętego dwoma prostopadłymi drogami. Oś drogi do Żelaznej była główną osią ogrodu. Dwór stał na osi drogi biegnącej do Żelaznej, po północno - wschodniej stronie skrzyżowania dróg. Taki obraz rysuje się jeszcze na mapie kwatermistrzostwa. Z tego pierwotnego, XVIII - wiecznego zało- żenia przetrwał tylko ogólny plan podziału przestrzennego, kuchnia dworska oraz niektóre drzewa. Na kanwie ogrodu regularnego powstał ogród klasycystyczny. Elementami ogrodu klasycystycznego są: przede wszystkim okrągły staw z wyspą oraz kasztanowcowa aleja wjazdowa. Aleja nie biegnie po osi dworu, nie łączy go z dro- gą do Żelaznej, lecz rośnie prostopadle do tej osi, od drogi do Skierniewic. Zarówno aleja jak i połączenie wyspy na stawie z lądem zachowują te same kierunki orientacji, które określały kompozycję ogrodu regularnego. Staw jest jednak przesunięty na zachód od osi głównego założenia, leży niesymetrycznie w stosunku do dworu. Trudno określić jaki był udział S. Celichowskiego w ewentualnym uzupełnieniu parku. Wiadomo, że wykonał projekt nowej części parku o powierzchni 0,5 ha i zrealizował go w 1908 r. Być może nowa część została zrea- lizowana na miejscu starego sadu, który mógł być jednym z elementów układu klasycystycznego. Park w Dę- bowej Górze można podzielić na dwie części: zachodnią - bardzo zniszczoną i część wschodnią zachowaną w dobrym stanie. Część zachodnia parku jest znacznie młodsza od reszty i powstała prawdopodobnie na początku XX w. Wschodnia część była większa, tak że dwór znajdował się prawie w środku parku. Czworaki znajdowa- ły się po drugiej stronie drogi Głuchów -Skierniewice. Nie dotrwały do obecnych czasów altanka w stylu chiń- skim i lodownia, które znajdowały się na wyspie. Istniały dwa wjazdy do parku: reprezentacyjna aleja kasztanowcowa i wjazd od strony Żelaznej (używany raczej do celów gospodarczych (L. Kucharski, M. Kurzac, Ewidencja zabytkowej zieleni - park dworski w Dębowej Górze, gm. Skierniewice, 1979 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 29 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 30 – Poz. 2877

Pamiętna - dwór (wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 618 z dnia 28 sierpnia 1983 r.) Budynek wzniesio- ny w stylu neoklasycystycznym, w końcu XIX w. Projektant jest nieznany. W połowie XX w. rozbudowany o szklarnię. Następnie rozbudowany w latach 1989 - 91 o 3 pomieszczenia wraz z poddaszem użytkowym oraz o portyk. Obiekt znajduje się w głębi ogrodu, w pobliżu stawu. Założenie parkowe zachowało się w stanie szczątkowym. Wjazd na teren ogrodu poprzez pozostałość bramy w otoczeniu budynków gospodarczych, murowanych i częściowo wykonanych z ciosów. Podjazd i wejście główne do obiektu znajduje się od strony połu- dniowej (Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, archiwum WKZ, 1991 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 31 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 32 – Poz. 2877

Ruda - grodzisko stożkowe datowane na wczesne średniowiecze (wpisane do rejestru zabytków decyzją nr 464 z dnia 17 lipca 1977 r.) badane wykopaliskowo przez mgr Andrzeja Kosiorka z Biura Badań i Dokumentacji Zabytków w Skierniewicach w 1982 r. Natrafiono na fragment okopu z I wojny światowej. Znaleziono nielicz- ne fragmenty ceramiki datowanej na wczesne średniowiecze i kulturę pucharów lejkowatych (A. Kosiorek, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych, archiwum WKZ, 1982). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 33 – Poz. 2877

Rzeczków - grodzisko wczesnośredniowieczne (wpisane do rejestru zabytków decyzją nr 1030/290 z dnia 10 lipca 1968 r.) badane wykopaliskowo przez dr Zbigniewa Lechowicza w 1981 r. Grodzisko zajmuje szczyt naturalnego wyniesienia, u stóp którego płynie rzeka Łupia. Do chwili obecnej zachowała się pełna korona wałów oraz fragmenty fosy. Średnica mierzona na zewnętrznej krawędzi wałów wynosi 40 - 50 m. Wał zacho- wany jest do wysokości 1,1 do 2,4 m. Obiekt, znany w literaturze od XIX w. W centrum majdanu stwierdzono jeden poziom użytkowania. Wał ma konstrukcję skrzyniową stabilizowaną pionowymi palami oraz od zewnątrz umocnioną gliniasto - ziemnym przedpiersiem. "Skrzynie" wypełnione były kamieniami polnymi w partiach dolnych zaś w wyższych - piaskiem i żwirem, z wyraźnymi śladami etapów ich wypełnienia w postaci prze- warstwień. Skrzynie budowane były najprawdopodobniej z belek łączonych techniką zrębową. Ponadto gród otoczony był suchą fosą o głębokości od 1,5 do 2,0 m i szerokości 6,0 do 12,0 m. Obraz grodu pozostaje nie- pełny, wymaga kilku uzupełnień np. brak jest śladów zabudowy mieszkaniowej, dalszego rozpoznania konstrukcji bramy. Pozyskana w trakcie badań ceramika jest jednorodna i można ją datować na schyłek XIII w. i początek XIV w. (dr Z. Lechowicz, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych, archiwum WKZ, 1981 r.) Dr Zbigniew Lechowicz kontynuował badania w 1983 r. Ustalono wówczas, że ślady spalenizny konstrukcji wału wskazują, na to że obiekt tuż po wzniesieniu uległ gwałtownemu pożarowi, jeszcze przed wzniesieniem zabudowy na majdanie(dr Z. Lechowicz, Wyniki archeologicznych badań rozpoznawczych grodziska w Rzeczkowie, st. 1, gm. Skierniewice, archiwum WKZ, 1983 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 34 – Poz. 2877

. Strobów - dwór (wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 600 z dnia 28 lipca 1983 r.) zbudowany został w 1907 r. Do II wojny światowej była to posiadłość Władysława Strakacza z pochodzenia Czecha, właściciela browaru w Skierniewicach. Po wojnie, w wyniku reformy rolnej majątek został rozparcelowany. Resztówkę, ok. 70 ha i dwór przejęto w kwietniu 1945 r. i utworzono tam Schronisko dla Sierot Wojennych (później Dom Dziecka) (Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, H. Lisińska, Z. Borowska, archiwum WKZ, 1996 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 35 – Poz. 2877

Strobów - park (wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 913/281 z dnia 29 grudnia 1967 r., aneks 5 maja 1980 r.). Park krajobrazowy w Strobowie pochodzi prawdopodobnie z początków XIX w. Projekt przebudowy parku wykonał w 1938 r. Stefan Celichowski, jednak najprawdopodobniej projekt ten nie został zrealizowany. Stan obecny to pozostałości dziewiętnastowiecznego założenia parku krajobrazowego i zmian które wprowa- dzono do wybuchu II wojny światowej. Park w swym pierwotnym założeniu zajmował duży obszar. W skład jego wchodziły: wszystkie stawy z fragmentem rzeki, która była najprawdopodobniej osią kompozycyjną zało- żenia. Park w Strobowie jest stosunkowo dużym obiektem jednak tylko połowa porośnięta jest przez drzewa i krzewy. Resztę powierzchni zajmują budynki gospodarcze i nieużytki. Zasadniczą część zadrzewienia parku stanowi pas zieleni w pobliżu stawów i aleja we wschodniej części parku. Do parku położonego malowniczo na wysokiej skarpie doliny rzeki Łupi, prowadzi droga, po obu jej stronach widać resztki starego ogrodzenia. Z prawej strony ma swój początek szpaler starych kasztanowców i lip. Z lewej strony drogi do szczytu skarpy ciągnie się założenie parkowe. Tuż przy drodze biegnie fragment dobrze zachowanej alejki grabowej. Dalej porasta skarpę zwarty gąszcz jesionów, klonów, lip i grabów. Na szczycie skarpy, tuż przy obecnej bramie wjazdowej, rosną dwa dęby, a dalej w kierunku dworu kilka klonów i lip. Wjazd obsadzony jest z obu stron niskim żywopłotem z ligustru. Obok dworu z jego północnej strony rosną dwie małe skupiny klonów i lip. Jed- na w kształcie podkowy przypomina altankę. Od dworu odchodzi kilka ścieżek, które prowadzą ku schodom wiodącym do stawów. Z obu stron schodów rosną szpalery świerków. Istnieje tu jedyna oś widokowa zachowana do czasów obecnych na stawy i rozlewisko rzeki Łupi. Dalej masyw starodrzewia przechodzi w zwartą gęstwinę drzew i krzewów, porastających brzegi stawów i rzeki. We wschodniej części parku od tej gęstwiny prowadzi do wnętrza ogrodu krótka alejka leszczynowa. Tuż obok niej znajduje się obniżenie terenu, które dawniej było kortem tenisowym. Południowo-wschodnią granicę parku stanowi alejka brzozowo - klonowo - kasztanowcowo - olszowa. Tuż przy dworze (jego części wschodniej) rosną dwa świerki srebrzyste a kilkadzie- siąt metrów dalej szablaste modrzewie polskie. Cała część południowa parku jest prawie bez drzew z kilkoma młodymi klonami, lipami i robiniami (L. Kucharski, Ewidencja zabytkowej zieleni parku dworskiego w Stro- bowie, archiwum WKZ, 1979 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 36 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 37 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 38 – Poz. 2877

Żelazna - dwór (wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 596 z dnia 28 lipca 1983 r.) powstał na początku XX w. Ostatnimi właścicielami była rodzina Mazarakich. Jest to budynek murowany z czerwonej cegły połączonej zaprawą wapienną, otynkowany. Dekoracje elewacji wyrobione w zaprawie cementowo - wapiennej (Biernat, Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, Archiwum WKZ, 1983 r.).

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 39 – Poz. 2877

Żelazna - park (wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 530 z dnia 5 maja 1980 r.) jest niewielkim obiektem o regularnym kształcie, zbliżonym do prostokąta, leżącym blisko rzeki Łupi. Wśród drzew otaczających dwór dominują stare lipy i znacznie młodsze klony, posadzone prawdopodobnie po II wojnie światowej. Na wschód od dworu rozciąga się starodrzew lipowo - klonowo - olszowy. Rośnie tam kilka drzew o znacznych rozmia- rach. Brak jest między drzewami krzewów. Wolne przestrzenie między luźno rozmieszczonymi drzewami porasta trawa. Od południowo-wschodniego skrzydła dworu odchodzi krótka alejka lipowa, niektóre z lip osiągają tu dość znacznie rozmiary. Na południowy zachód od dworu znajduje się niewielka skupina drzew głównie młodych klonów i znacznie od nich starszych lip. Część południowo - zachodnia parku została ukształtowana stosunkowo niedawno, jak można przypuszczać na podstawie wielkości drzew i krzewów tam rosnących. Wy- pełnia ją trawnik. Na południe od opisanego wyżej założenia parkowego znajdują się stawy, które były kompo- zycyjnie połączone z częścią założenia. Z dworu, położonego na wyniesieniu, rozciągała się panorama widokowa na te stawy. Pośrodku największego ze stawów znajduje się duża wyspa porośnięta zwartym gąszczem drzew i krzewów z figurką Matki Boskiej na środku. Zachowały się zarośla na brzegu rzeki Łupi oraz szpaler topolowo - lipowy. Groble rozcinające poszczególne stawy zupełnie pozbawione są drzew i krzewów. Obecnie istniejący park dworski w Żelaznej jest fragmentem rozleglejszego założenia. Pierwotny park składał się z dwu części. Część ozdobna otaczała dwór i w jej skład wchodził: obecnie istniejący park wraz ze stawami otoczo- nymi zielenią ozdobną. Wyspa, która leży na jednym ze stawów, nie była połączona z parkiem żadnym most- kiem, można tam było dostać się łódką. Druga część założenia parkowego - użytkowa - rozciągała się po drugiej stronie drogi do Skierniewic. Jest ona znacznie większa od części ozdobnej. Mieścił się tam między innymi sad. Całość otoczona jest stosunkowo dobrze zachowanym szpalerem grabowo-świerkowym. Obecnie część ta spełnia odmienne funkcje, podzielona jest na działki, na których stoją zabudowania oraz częściowo służy jako pole uprawne. Wokół dworu założenie parkowe pozostało prawie w niezmienionym stanie, z wyjątkiem nowej części. Pozostałe części parku a więc stawy i tzw. "część użytkowa" zachowały się w stanie szczątkowym (L. Kucharski, Ewidencja zabytkowej zieleni - park dworski, archiwum WKZ, 1979 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 40 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 41 – Poz. 2877

Żelazna - Relikty dworu murowanego (wpisane do rejestru decyzją nr 758 z dnia 30 lipca 1984 r.). Badania wykopaliskowe na wyspie prowadził dr Zbigniew Lechowicz w latach 1982 i 1983. Miały one charakter rozpo- znawczy. W wykopach uchwycono relikty budynku murowanego, warstwy rozbiórkowe oraz użytkowe a także pierwotne poziomy doliny rzecznej i kępy bagiennej, którą wykorzystano do wzniesienia budynku. Uzyskany ruchomy materiał zabytkowy w postaci: ceramiki naczyniowej, kafli piecowych, płytek posadzkowych, ułam- ków naczyń szklanych i szkła taflowego wyznacza ramy chronologiczne użytkowania wyspy w szerokich granicach - poł. XV - poł. XVII w.) Odsłonięte relikty budynku to wyłącznie partie fundamentowe kamienno- ceglane, o dwóch co najmniej fazach rozbudowy. Dane metryczne cegły pozwalają odnieść ją do 2 połowy XV i 1 połowy XVI wieku. Fundamenty murów wykonane zostały z kamieni eratycznych, luźno ułożonych w wą- skoprzestrzennym wykopie. Budynek miał charakter mieszkalno-obronny i pełnił funkcję obronnej rezydencji Rawiczów Trzcińskich z 2 połowy XV w. i początku XVI w.(Z. Lechowicz, Sprawozdanie z badań ratowniczo- sondażowych na st. 1 w Żelaznej, gm. Skierniewice w 1982 r., Sprawozdanie z badań archeologiczno - architektonicznych na st. 1 w Żelaznej, gm. Skierniewice, w roku 1983, Archiwum WKZ). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 42 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 43 – Poz. 2877

Żelazna - kościół (wpisany do rejestru zabytków decyzją znak 216/289 z dnia 29 grudnia 1967 r.) wybudowany w latach 1785-1790 w stylu klasycystycznym z barokowym wystrojem, orientowany, jednonawowy, na rzucie prostokąta z zakrystią na przedłużeniu prezbiterium. Dach dwuspadowy z sygnaturką. Kościół z plebanią położony jest w centrum wsi, ok. 500 m na północ od dworu. Całość założenia na rzucie prostokąta, z trzech stron okolona tynkowanym, ceglanym murem, od południa granicę wytyczają budynki gospodarcze plebanii. Wejście główne na osi kościoła, brama z dwoma furtami po bokach skrzydła z metalowych prętów osadzone w 4 słupach na dwóch wewnętrznych metalowe krzyże. We wschodniej części północnego odcinka muru murowana furta zamknięta od góry łukiem odcinkowym, przykryta daszkiem dwuspadowym z blachy. Skrzydło furty z metalowych prętów. W południowej partii muru dawne (obecnie nieistniejące) przejście na teren plebanii. W narożniku północno - zachodnim terenu murowana, trójkondygnacyjna dzwonnica, na rzucie zbliżonym do kwadratu, kryta namiotowym dachem, z wejściem od wschodu. Na terenie przykościelnym zachowane dwa stare nagrobki, jeden żeliwny w narożniku południowo-wschodnim Karoliny Turobojskiej zm. w 1856 r., drugi murowany, tynkowany, przy elewacji północnej kościoła z dwoma tablicami poświęconymi Reynie Wolskiej z Zaborowskich zm. 1818 r. i Kazimierzowi Turobojskiemu zm. w 1838 r. Dookoła kościoła chodnik w postaci wylewki betonowej.(E. Bonusiak, J. Pietrzak, Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego, VII 1992 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 44 – Poz. 2877

Żelazna - dzwonnica - (wpisana do rejestru zabytków decyzją znak 919/287 z dnia 29 grudnia 1967 r.) wybu- dowana w stylu barokowym, pochodzi z tego okresu. Autor projektu nieznany. Obiekt usytuowany w północno - zachodnim narożniku muru otaczającego kościół. Jest to obiekt na planie kwadratu z jednorodnym wnętrzem. Budynek trzykondygnacyjny, kryty dachem namiotowym. Wokół elewacji dwa profilowane gzymsy kordono- we oraz gzyms wieńczący. Drzwi wejściowe w elewacji wschodniej. Wyposażenie stanowią dwa dzwony (W. Sawicki, A. Olszewski, Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, Archiwum WKZ, 2001 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 45 – Poz. 2877

Żelazna - cmentarz przykościelny (wpisany do rejestru zabytków decyzją znak 918 z dnia 21 grudnia 1992 r.) założony w 1785 roku. Na terenie przykościelnym zachowane dwa stare nagrobki, jeden żeliwny w narożniku południowo - wschodnim Karoliny Turobojskiej zm. w 1856 r., drugi murowany, tynkowany, przy elewacji północnej kościoła z dwoma tablicami poświęconymi Reynie Wolskiej z Zaborowskich zm. 1818 r. i Kazimie- rzowi Turobojskiemu zm. w 1838 r. Dookoła kościoła chodnik w postaci wylewki betonowej.(E. Bonusiak, J. Pietrzak, Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego, VII 1992 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 46 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 47 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 48 – Poz. 2877

Żelazna - cmentarz grzebalny rzymsko - katolicki (wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 879 z dnia 10 kwietnia 1992 r.). Data założenia II połowa XIX w. Najstarszy istniejący nagrobek pochodzi z 1862 r. Na terenie cmentarza znajduje się kaplica. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 49 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 50 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 51 – Poz. 2877

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 52 – Poz. 2877

5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony Na terenie gminy zabytki chronione są dwiema formami ochrony zabytków pierwszą jest wpis do rejestru zabytków drugą zaś ochrona w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Rejestr dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabyt- ków. Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r. poz. 1446). Najwyższą formą ochrony jest wpis do rejestru zabytków, którego dokonuje wojewódzki konserwator za- bytków na wniosek właściciela, użytkownika wieczystego gruntu lub z urzędu. Do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficz- na, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. Wpisany może zostać również historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny. Jeżeli wpisem objęty jest większy obszar to nie wyklucza to możliwości wpisów indywidualnych poszczególnych zabytków. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru zawsze skutkuje wpisem w księdze wieczystej danej nierucho- mości. Jeżeli wpis do rejestru sporządzony został na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków daje to podstawę do wpisu informacji w katastrze nieruchomości. W rejestrze zabytków ujmowane są również zabytki ruchome. Wpisu dokonuje wojewódzki konserwator zabytków na wniosek właściciela tego zabytku. W przypadku obawy, że zabytek o szczególnej wartości histo- rycznej, artystycznej lub naukowej, może ulec zniszczeniu lub nielegalnej sprzedaży poza granicę kraju woje- wódzki konserwator zabytków wpisuje go do rejestru z urzędu. W rejestrze nie mogą być umieszczane zabytki ujęte w inwentarzach muzealnych oraz wchodzące w skład narodowego zasobu bibliotecznego. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 53 – Poz. 2877

Na zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru można umieszczać znaki informujące, że jest to zabytek, który podlega ochronie. Takie tablice może umieszczać starosta po wcześniejszym uzgodnieniu z wojewódz- kim konserwatorem zabytków. Wzory, formy i wymiary tablic są określone w rozporządzeniach wydanych przez Ministra do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. W sytuacji, w której zabytek wpisany do rejestru, uległ zniszczeniu, utracił wartość historyczną, artystyczną lub naukową albo, utracił wartość będącą podstawą wydania decyzji o wpisie zostaje skreślony z rejestru przez Ministra do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Skreślenie zabytku z rejestru zabytków skutkuje wykreśleniem z księgi wieczystej oraz z katastru nieru- chomości, a informacje o tym fakcie na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków ogłasza się w woje- wódzkim dzienniku urzędowym. Wszelkie prace konserwatorskie, restauratorskie, archeologiczne, roboty budowlane oraz badania naukowe przy zabytkach wymagają pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Wydanie pozwolenia może być uzależnione od wykonania badań konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych. Egzemplarz ww. dokumentacji badań jest przekazywany nieodpłatnie wojewódzkiemu konserwatorowi za- bytków. Kolejną formą ochrony zabytków są ustalenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W koncepcji planów w szczególności: 1) uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2) określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; 3) ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków; 3) parków kulturowych. W planie, o których mowa, ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. Projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego podlegają uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków w zakresie kształtowania zabudowy i zagospodarowania terenu. Gmina nie planuje dokonywania wpisów do rejestru kolejnych zabytków oraz utworzenia dodatkowych form ochrony w postaci uznania za pomnik historii, utworzenia parku kulturowego. 5.4. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy Zabytkiem o najwyższym znaczeniu dla gminy, ponadlokalnym jest niewątpliwie założenie dworsko - parkowe w Żelaznej. Dwór powstał na początku XX w. Na terenie parku znajduje się wyspa a na niej relikty dworu murowanego. Ponadto do najcenniejszych należy zaliczyć kościół w stylu klasycystycznym z barokowym wystrojem w Żelaznej wybudowany w latach 1785-1790. Najcenniejszymi zabytkami archeologicznymi są grodziska w m. Ruda i Rzeczków wpisane do rejestru za- bytków. 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń Zabytki na terenie gminy znajdują się w dobrym stanie. Obiekty architektury są remontowane i nie tracą swoich pierwotnych walorów architektonicznych. Przetrwała stosunkowo duża liczba obiektów drewnianych – budynków mieszkalnych. Problem jest pogarszający się ich stan techniczny. Postępujące uszkodzenia dachów Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 54 – Poz. 2877

mogą spowodować przyśpieszoną destrukcję konstrukcji Nie występują zagrożenia dla stanowisk archeologicznych wymuszające przeprowadzanie ratowniczych badań wykopaliskowych. 7. Założenia programowe 7.1. Priorytety programu opieki Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Kierunki działań - Zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania Zadania: • Prowadzenie prac remontowo-konserwatorskich przy obiektach zabytkowych stanowiących własność gminy (w ramach opracowanego planu remontów). • Opracowanie długofalowego, uwzględniającego kompleksowość działań planu remontów obiektów zabytkowych znajdujących się w zasobach komunalnych. • Dofinansowanie prac rewaloryzacyjnych przy obiektach niebędących własnością gminy w postaci sto- sownej uchwały dotyczącej dotacji na prace remontowo konserwatorskie przy zabytkach ruchomych i nieruchomych. • Zabezpieczenie obiektów zabytkowych przed pożarem, zniszczeniem i kradzieżą (montaż instalacji przeciwpożarowej i alarmowej, zabezpieczeń przeciw włamaniom, znakowanie i ewidencjonowanie zabytków ruchomych itp.). • Opracowanie planu systematycznych kontroli stanu utrzymania i sposobu użytkowania obiektów zabytkowych znajdujących się w zasobach komunalnych. - Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków na potrzeby społeczne, turystyczne i edukacyjne • Prowadzenie bieżących prac porządkowych przy zabytkowych zespołach zieleni: Zabytkowych alejach, dawnych parkach dworskich( pozostałościach) itp. Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego Kierunki działań -Zintegrowana ochrona dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego Zadania • Konsekwentne egzekwowanie zapisów dotyczących działalności inwestycyjnej na obszarach objętych ochroną określonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (głównie w zakresie wysokości zabudowy, jej charakteru i funkcji). • Umieszczanie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego zapisów mających na celu ochronę dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego. Priorytet III: Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja służąca budowaniu tożsamości Kierunki działań - Szeroki dostęp do informacji o dziedzictwie kulturowym gminy Zadania • Udostępnienie informacji o zabytkach gminy na stronie internetowej gminy. - Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 55 – Poz. 2877

• Organizowanie szkoleń związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego i udział w nich. • Organizowanie i wspieranie realizacji konkursów, wystaw i innych działań edukacyjnych. • Wprowadzenie i upowszechnienie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego do systemu edukacji przedszkolnej i szkolnej poprzez organizowanie i wspieranie zajęć, konkursów itd. Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych związane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym Prowadzenie monitoringu i weryfikacji obiektów uwzględnionych w gminnej ewidencji zabytków. Cyfryzacja Gminnej Ewidencji Zabytków. 7.2. Kierunki działań programu opieki Kierunki działań programowych są zgodne z priorytetami zawartymi w punkcie 7.1. Ponadto będzie prowa- dzona aktualizacja wpisów do ewidencji np. z sołtysami. 7.3. Zadania programu opieki W ramach przyjętych kierunków działań zostały wskazane zadania wyznaczone na 4 lata obowiązywania programu opieki. Możliwy jest podział realizacji zadań na podokresy w powiązaniu z ustawowym obowiąz- kiem złożenia po 2 latach przez władze gminy sprawozdania z wykonania programu opieki. 8. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami Co dwa lata wójt sporządza sprawozdanie z realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami i przedstawia je radzie gminy. Wykonanie sprawozdania powinna poprzedzić ocena poziomu realizacji gminnego programu uwzględniająca: a) wykonanie zadań przyjętych do realizacji w okresie czteroletnim obowiązywania gminnego programu opieki nad zabytkami, b) efektywność ich wykonania. W rozdziale należy wskazać kryteria i wskaźniki oceny realizowanych za- dań. Przykładowe kryteria prowadzenia oceny realizacji programu opieki W ramach priorytetu I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno- gospodarczego gminy Poziom (w %) wydatków budżetu gminy na ochronę i opiekę nad zabytkami • Wartość finansowa zrealizowanych kompleksowych programów rewaloryzacji i rewitalizacji oraz liczba (bądź inne mierniki) obiektów poddanych rewaloryzacji w ramach tych programów. • Wartość finansowa wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach oraz liczba obiek- tów poddanych ww. pracom. • Zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi. • Inne W ramach priorytetu II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego • Poziom (w %) objęcia terenu gminy wykonanymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. • Liczba utworzonych parków kulturowych. • Liczba wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów zabytkowych. • Liczba wniosków o uznanie obiektów i obszarów za pomniki historii. • Zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi. • Inne. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 56 – Poz. 2877

W ramach priorytetu III: Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja służąca budowaniu tożsamości • Liczba opracowanych prac studialnych (studia historyczno-urbanistyczne, studia krajobrazowe, katalo- gi typów zabudowy regionalnej i detalu architektonicznego). • Liczba zrealizowanych konkursów, wystaw, działań edukacyjnych na terenie gminy. • Liczba utworzonych szlaków turystycznych, tras rowerowych, konnych, wodnych. • Liczba opracowanych, wydanych wydawnictw (w tym folderów promocyjnych, przewodników). •Liczba utworzonych, zmodernizowanych elementów infrastruktury służących funkcjonowaniu i rozwo- jowi turystyki kulturowej. • Liczba osób zwiedzających muzea, skanseny, izby regionalne itp. • Liczba szkoleń lub liczba pracowników biorących udział w szkoleniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego. • Inne. 9. Źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami Przykładowe możliwości finansowania ochrony i opieki nad zabytkami na terenie gminy z uwzględnieniem środków: - publicznych (np. budżet państwa, budżety jednostek samorządów terytorialnych wszystkich szczebli, środki Unii Europejskiej, inne źródła zagraniczne), - prywatnych (osób fizycznych, fundacji, osób prawnych, kościelnych itp.). Informacje o zasadach i kryteriach dotyczących możliwości pozyskiwania środków finansowych na zadania związane z ochroną i opieką nad zabytkami znajdują się na podanych poniżej stronach internetowych. • Informacje dotyczące programu operacyjnego „Promesa Ministra Kultury” – www.mkidn.gov.pl. • Informacje dotyczące programu operacyjnego „Dziedzictwo kulturowe”– www.mkidn.gov.pl. poradnik prawny konserwatora zabytków. • kurier konserwatorski 3 2009. • Informacje dotyczące programu operacyjnego „Fundusz wymiany kulturalnej” – www.mkidn.gov.pl. • Informacje dotyczące programu operacyjnego „Innowacyjna gospodarka”, projektu nr 6.4. • Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym– www.fundusze-turystyka.pl. • Informacje dotyczące programów operacyjnych „Regionalne programy operacyjne” – www.funduszestrukturalne.gov.pl. • Informacje dotyczące programu operacyjnego „Kapitał ludzki” – www.mrr.gov.pl. • Informacje dotyczące programu operacyjnego „Infrastruktura i środowisko”– www.mrr.gov.pl. • Informacje dotyczące programu operacyjnego „Europejskiej współpracy terytorialnej” – www.mrr.gov.pl. • Informacje dotyczące programu operacyjnego „Fundusz dla organizacji pozarządowych” – www.funduszngo.pl. • Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2014 - 2015, www.rpo.lodzkie.pl. • Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 10. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków W budżecie nie została określona kwota na realizacje zadań. 11. Załączniki Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 57 – Poz. 2877

I. Ewidencja obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru Zabytków. II. Ewidencja zabytków nieruchomych ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków. III. Ewidencja zabytków archeologicznych. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 58 – Poz. 2877

Załącznik Nr 1 do Załącznika Nr 1

Ewidencja obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru Zabytków Lp. Miejscowość Obiekt Adres Nr Data wpisu 1 Balcerów Park Balcerów nr 30, dz. ew. Decyzja nr 583 19.05.1982 r. nr 594/2 2 Brzozów Park Brzozów nr 1, dz. ew. Decyzja nr 575 20.06.1981 r. nr 19/3 3 Dębowa Góra Dwór Dębowa Góra nr 74 A, Decyzja nr 611 28.07.1983 r. dz. ew. nr 90/2 4 Dębowa Góra Park Dębowa Góra nr 74 A, Decyzja nr 525 05.05.1980 r. dz. ew. nr 90/2 5 Julków - Dębowa Aleja Dębowa Góra, dz. ew. Decyzja nr 536 05.05.1980 r. Góra nr 165 6 Pamiętna Dwór Pamiętna nr 14, dz. ew. Decyzja nr 618 28.08.1983 r. nr 53 i 55 7 Strobów Dwór Strobów nr 28, dz. ew. Decyzja nr 600 28.07.1983 r. nr 736/4 8 Strobów Park Strobów nr 28, dz. ew. Decyzja nr 29.12.1967 r., nr 736/4 913/281 Aneks z dnia 05.05.1980 r. 9 Żelazna Dwór Żelazna nr 43, dz. ew. Decyzja nr 596 28.07.1983 r. nr 62/1 10 Żelazna Park Żelazna nr 43, dz. ew. Decyzja nr 530 05.05.1980 r. nr 62/1 11 Żelazna Kościół p.w. Wszyst- Żelazna nr 1, dz. ew. nr Decyzja nr 29.12.1967 r. kich Świętych 56 289/216 12 Żelazna Dzwonnica Żelazna nr 1, dz. ew. nr Decyzja nr 29.12.1967 r. 56 919/287 13 Żelazna Cmentarz przykościel- Żelazna nr 1, dz. ew. nr Decyzja nr 918 21.12.1992 r. ny 56 14 Żelazna Cmentarz rzymsko - Żelazna, dz. ew. nr 29 Decyzja nr 879 10.04.1992 r. katolicki Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 59 – Poz. 2877

Załącznik Nr 2 do Załącznika Nr 1

Ewidencja zabytków nieruchomych ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków

Źródło Informacja o wpisie informacji o Lp. Miejscowość Obiekt Adres od rejestru wartościach zabytkowych 1 Balcerów Zespół dworski Balcerów nr 30, dz. Karta GEZ "PODDĘBIE" ew. nr 594/2 2 Balcerów Dwór Balcerów nr 30, dz. Karta GEZ ew. nr 594/2 3 Balcerów Park Balcerów nr 30, dz. Decyzja nr 583 z dnia Karta GEZ ew. nr 594/2 19.05.1982 r. 4 Balcerów Dom Balcerów nr 2, dz. ew. Karta GEZ nr 242/23 5 Balcerów Kapliczka Balcerów przy SKR, Karta GEZ dz. ew. nr 321 6 Borowiny Dom Borowiny nr 21, dz. Karta GEZ ew. nr 103/3 7 Borowiny Budynek gospodar- Borowiny nr 5 dz. ew. Karta GEZ czy nr 300/1 8 Borowiny Stodoła Borowiny nr 5 dz. ew. Karta GEZ nr 300/1 9 Borowiny Cmentarz ewangelic- Borowiny, cmentarz Karta GEZ ki znajduje się po lewej stronie drogi polnej nr ew. 24 wjeżdżając obok posesji nr 22 10 Borowiny Kapliczka Borowiny, naprze- Karta GEZ ciwko posesji nr 1, dz. ew. nr 322/1 i 353/1 11 Borowiny Kapliczka Borowiny, naprze- Karta GEZ ciwko posesji nr 17, dz. ew. nr 224/1 12 Borowiny Kapliczka Borowiny, obok pose- Karta GEZ sji nr 20, dz. ew. nr 22 13 Brzozów Aleja Brzozów, dz. ew. nr Karta GEZ 25/2 14 Brzozów Zespół dworski Brzozów nr 1, dz. ew. Karta GEZ nr 19/3 15 Brzozów Dwór Brzozów nr 1, dz. ew. Karta GEZ nr 19/3 16 Brzozów Park Brzozów nr 1, dz. ew. Decyzja nr 575 z dnia Karta GEZ nr 19/3 20.06.1981 r. 17 Brzozów Kapliczka Brzozów, naprzeciw- Karta GEZ ko posesji nr 1, dz. ew. nr 117 18 Brzozów Kapliczka Brzozów, naprzeciw- Karta GEZ ko posesji nr 19, dz. ew. nr 175 19 Brzozów Kapliczka Brzozów, przy drodze Karta GEZ dz. ew. nr 97 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 60 – Poz. 2877

20 Budy Grabskie Stodoła Budy Grabskie, obok Karta GEZ posesji nr 14 A dz. ew. nr 366 21 Budy Grabskie Willa dr Witkow- Budy Grabskie nr 49 Karta GEZ skiego dz. ew. nr 278/1 22 Budy Grabskie Kapliczka Budy Grabskie, obok Karta GEZ posesji nr 49 dz. ew. nr 281/2 23 Budy Grabskie Kapliczka Budy Grabskie, przy Karta GEZ skrzyżowaniu dróg dz. ew. nr 242/5 24 Budy Grabskie Kapliczka Budy Grabskie, na Karta GEZ zakręcie drogi Budy Grabskie-Ruda, dz. ew. nr 181/1201 25 Dąbrowice Dwór Dąbrowice nr 5, dz. Karta GEZ ew. nr 111/7 26 Dąbrowice Kapliczka Dąbrowice, przy Karta GEZ skrzyżowaniu dróg Skierniewice - Jeżów, Dąbrowice - Dębowa Góra, dz. ew. nr 235 27 Dębowa Góra Aleja Julków - Dę- Dębowa Góra, dz. ew. Decyzja nr 536 z dnia Karta GEZ bowa Góra nr 165, Ludwików, 05.05.1980 r. dz. ew. nr 112/1 28 Dębowa Góra Aleja kasztanowcowa Dębowa Góra, dz. ew. Karta GEZ nr 96 29 Dębowa Góra Szkoła Dębowa Góra nr 42 Karta GEZ A, dz. ew. nr 102/7 30 Dębowa Góra Zespół dworski Dębowa Góra nr 74 Karta GEZ A, dz. ew. nr 90/2 31 Dębowa Góra Dwór Dębowa Góra nr 74 Decyzja nr 611 z dnia Karta GEZ A, dz. ew. nr 90/2 28.07.1983 r. 32 Dębowa Góra Park Dębowa Góra nr 74 Decyzja nr 525 z dnia Karta GEZ A, dz. ew. nr 90/2 05.05.1980 r. 33 Dębowa Góra Kapliczka Dębowa Góra, obok Karta GEZ posesji nr 25 A, dz. ew. nr 71 34 Dębowa Góra Kapliczka Dębowa Góra, obok Karta GEZ posesji nr 52 dz. ew. nr58/4 35 Dębowa Góra Kapliczka Dębowa Góra, na Karta GEZ rozwidleniu dróg: Dębowa Góra - Jul- ków, Dębowa Góra - Strobów, dz. ew. nr 97/1 i 165 36 Grabina / Budy Kapliczka Grabina / Budy Grab- Karta GEZ Grabskie skie, przy drodze Skierniewice - Boli- mów, dz. ew. nr 1119 37 Józefatów Aleja Józefatów, dz. ew. nr Karta GEZ 117 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 61 – Poz. 2877

38 Józefatów Dom Józefatów nr 6, dz. Karta GEZ ew. nr 84 39 Józefatów Kapliczka Józefatów, naprze- Karta GEZ ciwko posesji nr 5, dz. ew. nr 158 40 Józefatów Kapliczka Józefatów, przy dro- Karta GEZ dze, dz. ew. nr 117 41 Julków Kapliczka Julków, obok posesji Karta GEZ nr 42, dz. ew. nr 13/2 42 Ludwików Dom Ludwików nr 12, dz. Karta GEZ ew. nr 104 i 105/1 43 Ludwików Kapliczka Ludwików, obok po- Karta GEZ sesji nr 3, dz. ew. nr 46/5 44 Ludwików Kapliczka Ludwików, przy dro- Karta GEZ dze Skierniewice - Dębowa Góra, dz. ew. nr 270 45 Miedniewice Aleja Miedniewice, dz. ew. Karta GEZ nr 227 46 Miedniewice Stodoła Miedniewice obok Karta GEZ posesji nr 116, dz. ew. nr 650 47 Miedniewice Kapliczka Miedniewice, na roz- Karta GEZ jeździe dróg obok posesji nr 30, dz. ew. nr 53 48 Miedniewice Kapliczka Miedniewice, naprze- Karta GEZ ciwko posesji nr 68, dz. ew. nr 125 49 Miedniewice Kapliczka Miedniewice, obok Karta GEZ posesji nr 77, dz. ew. nr 815/1 50 Miedniewice Kapliczka Miedniewice, naprze- Karta GEZ ciwko posesji nr 109, dz. ew. nr 655 51 Miedniewice Kapliczka Miedniewice, wzdłuż Karta GEZ drogi polnej prowa- dzącej z naprzeciwka posesji nr 109, dz. ew. nr 560 52 Miedniewice Kapliczka Miedniewice, naprze- Karta GEZ ciwko posesji nr 153, dz. ew. nr 717 53 Miedniewice Kapliczka Miedniewice, obok Karta GEZ posesji nr 231, dz. ew. nr 995 54 Miedniewice Kapliczka Miedniewice, przy Karta GEZ skrzyżowaniu dróg polnych, dz. ew. nr 350/4 55 Mokra Kapliczka Mokra, naprzeciwko Karta GEZ posesji nr 32, dz. ew. nr 13/1 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 62 – Poz. 2877

56 Mokra Kapliczka Mokra, przy skrzyżo- Karta GEZ waniu dróg Mokra - Sierakowice Lewe, Mokra Prawa - Mokra Lewa, dz. ew. nr 98 57 Mokra Lewa Dom Mokra Lewa nr 29, Karta GEZ dz. ew. nr 599 58 Mokra Lewa Dom Mokra Lewa nr 61, Karta GEZ dz. ew. nr 355 59 Mokra Lewa Dom Mokra Lewa nr 99 dz. Karta GEZ ew. nr 310 60 Mokra Lewa Budynek gospodar- Mokra Lewa nr 99 dz. Karta GEZ czy ew. nr 310 61 Mokra Lewa Budynek gospodar- Mokra Lewa nr 99 dz. Karta GEZ czy ew. nr 310 62 Mokra Lewa Cmentarz wojenny Mokra Lewa, dz. ew. Karta GEZ nr 249/1200 63 Mokra Lewa Kapliczka Mokra Lewa, obok Karta GEZ posesji nr 2, dz. ew. nr 410 64 Mokra Lewa Kapliczka Mokra Lewa, przy Karta GEZ skrzyżowaniu dróg Skierniewice - Wola Makowska, Mokra - Lewa - Maków, dz. ew. nr 510/1 65 Mokra Prawa Dom Mokra Prawa nr 66, Karta GEZ dz. ew. nr 448/1 66 Mokra Prawa Dom Mokra Prawa nr 104, Karta GEZ dz. ew. nr 423/3 67 Mokra Prawa Dom Mokra Prawa nr 124, Karta GEZ dz. ew. nr 405/1 i 406/1 68 Mokra Prawa Dom Mokra Prawa nr 179, Karta GEZ dz. ew. nr 471 i 472 69 Mokra Prawa Kapliczka Mokra Prawa, obok Karta GEZ posesji nr 1 A, dz. ew. nr 813/2 70 Mokra Prawa Kapliczka Mokra Prawa, obok Karta GEZ posesji nr 124, dz. ew. nr 405/1 71 Mokra Prawa Kapliczka Mokra Prawa, obok Karta GEZ posesji nr 131 A, dz. ew. nr 400/1 72 Mokra Prawa Kapliczka Mokra Prawa, naprze- Karta GEZ ciwko posesji nr 189 A, dz. ew. nr 338/1 73 Mokra Prawa Kapliczka Mokra Prawa, obok Karta GEZ posesji nr 192, dz. ew. nr 230/4 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 63 – Poz. 2877

74 Mokra Prawa Kapliczka Kapliczka znajduje Karta GEZ się, na zakręcie drogi w Mokrej Prawej prowadzącej do miej- scowości Mokra Le- wa, dz. ew. nr 134 75 Nowe Rowiska Kapliczka Nowe Rowiska, dz. Karta GEZ ew. nr 152 76 Nowy Ludwików Kapliczka Nowy Ludwików, Karta GEZ naprzeciwko posesji nr 7, dz. ew. nr 124/1 77 Nowy Ludwików Kapliczka Kapliczka znajduje Karta GEZ się na zakręcie drogi Nowy Ludwików - Brzozów, dz. ew. nr 57 78 Pamiętna Zespół dworski Pamiętna nr 14, dz. Karta GEZ ew. nr 53 i 55 79 Pamiętna Dwór Pamiętna nr 14, dz. Decyzja nr 618 z dnia Karta GEZ ew. nr 53 i 55 28.08.1983 r. 80 Pamiętna Park Pamiętna nr 14, dz. Karta GEZ ew. nr 53 i 55 81 Pamiętna Bunkier Pamiętna, dz. ew. nr Karta GEZ 55 i 56/3 82 Pamiętna Kapliczka Pamiętna, obok pose- Karta GEZ sji nr 29, dz. ew. nr 67 83 Pamiętna Kapliczka Pamiętna, przy trasie Karta GEZ Skierniewice - Ka- mion, dz. ew. nr 4 84 Pamiętna Kapliczka Pamiętna, przy trasie Karta GEZ Skierniewice - Ka- mion, dz. ew. nr 67 85 Podtrzcianna Mogiła Podtrzcianna, dz. ew. Karta GEZ nr 237/1201 86 Podtrzcianna Mogiła Podtrzcianna, dz. ew. Karta GEZ nr 237/1201 87 Pruszków Kapliczka Pruszków, naprze- Karta GEZ ciwko posesji nr 1, dz. ew. nr 58/3 88 Ruda Młyn Ruda, dz. ew. nr Karta GEZ 109/2 i 133 89 Ruda Cmentarz Ruda, cmentarz znaj- Karta GEZ duje się w lesie 500 m od ośrodka "SOSEN- KA", dz. ew. nr 205/1200 90 Ruda Mogiła Ruda, mogiła znajduje Karta GEZ sie przy ośrodku "SOSENKA", dz. ew. nr 512 91 Ruda Kapliczka Ruda, przy drodze Karta GEZ Skierniewice - Bart- niki, dz. ew. nr 123/1 i 317/1203 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 64 – Poz. 2877

92 Rzeczków Dom Rzeczków nr 9, dz. Karta GEZ ew. nr 97 93 Rzeczków Kapliczka Rzeczków, przy Karta GEZ skrzyżowaniu dróg: Wólka Strobowska - Żelazna, Józefatów - Nowy Rzędków dz. ew. nr 76 94 Rzeczków Kapliczka Kapliczka znajduje Karta GEZ się na zakręcie drogi Rzeczków - Żelazna, dz. ew. nr 102 95 Rzymiec Kapliczka Rzymiec, obok pose- Karta GEZ sji nr 1, dz. ew. nr 2 96 Rzymiec Kapliczka Rzymiec, obok pose- Karta GEZ sji nr 4 A, dz. ew. nr 35 97 Samice Dom Samice nr 9, dz. ew. Karta GEZ nr 427/1 98 Samice Karczma, szkoła, Samice nr 11, dz. ew. Karta GEZ obecnie dom nr 424 99 Samice Dom Samice nr 33, dz. ew. Karta GEZ nr 397 100 Samice Dom Samice nr 60, dz. ew. Karta GEZ nr 128/1 101 Samice Dom Samice nr 79, dz. ew. Karta GEZ nr 24 102 Samice Dom Samice nr 80, dz. ew. Karta GEZ nr 23/3 103 Samice Dom Samice nr 87, dz. ew. Karta GEZ nr 16 104 Samice Pomnik Samice, obok posesji Karta GEZ 53 A, dz. ew. nr 59/1 i 81 105 Samice Cmentarz Samice, cmentarz Karta GEZ znajduje się wzdłuż polnej drogi wjeżdża- jąc obok posesji nr 40 za mostem na zakrę- cie drogi z "kocich łbów" dz. ew. nr 345/1200 106 Samice Kapliczka Samice, naprzeciwko Karta GEZ posesji nr 11, dz. ew. nr 328 107 Samice Kapliczka Samice nr 21, dz. ew. Karta GEZ nr 424 108 Samice Kapliczka Samice, obok posesji Karta GEZ nr 40, dz. ew. nr 152/1 109 Samice Kapliczka Samice, obok posesji Karta GEZ nr 47, dz. ew. nr 66 110 Samice Kapliczka Samice, naprzeciwko Karta GEZ posesji nr 80, dz. ew. nr 81 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 65 – Poz. 2877

111 Sierakowice Lewe Dom Sierakowice Lewe nr Karta GEZ 18, dz. ew. nr 182/4 112 Sierakowice Lewe Dom Sierakowice Lewe nr Karta GEZ 32 A, dz. ew. nr 211/1 113 Sierakowice Lewe Dom Sierakowice Lewe nr Karta GEZ 45, dz. ew. nr 38 114 Sierakowice Lewe Stodoła Sierakowice Lewe nr Karta GEZ 45, dz. ew. nr 38 115 Sierakowice Lewe Dom Sierakowice Lewe nr Karta GEZ 75, dz. ew. nr 5/1 116 Sierakowice Lewe Dom Sierakowice Lewe nr Karta GEZ 133, dz. ew. nr 256 117 Sierakowice Lewe Młyn Sierakowice Lewe, Karta GEZ dz. ew. nr 442/1 118 Sierakowice Lewe Kapliczka Sierakowice Lewe, Karta GEZ obok posesji nr 54 A, dz. ew. nr 305 119 Sierakowice Lewe Kapliczka Sierakowice Lewe, Karta GEZ naprzeciwko nr 80, dz. ew. nr 45/1 120 Sierakowice Lewe Kapliczka Sierakowice Lewe, Karta GEZ obok posesji nr 145, dz. ew. nr 276 121 Sierakowice Prawe Dom Sierakowice Prawe nr Karta GEZ 8, dz. ew. nr 702/1 122 Sierakowice Prawe Dom Sierakowice Prawe nr Karta GEZ 9, dz. ew. nr 865 123 Sierakowice Prawe Obora Sierakowice Prawe nr Karta GEZ 9, dz. ew. nr 865 124 Sierakowice Prawe Dom Sierakowice Prawe nr Karta GEZ 27, dz. ew. nr 795/2 125 Sierakowice Prawe Stodoła Sierakowice Prawe nr Karta GEZ 27, dz. ew. nr 795/2 126 Sierakowice Prawe Dom Sierakowice Prawe nr Karta GEZ 40, dz. ew. nr 761 127 Sierakowice Prawe Dom Sierakowice Prawe nr Karta GEZ 42, dz. ew. nr 759 128 Sierakowice Prawe Dom Sierakowice Prawe nr Karta GEZ 50, dz. ew. nr 738/3 i 741/1 129 Sierakowice Prawe Dom Sierakowice Prawe nr Karta GEZ 138, dz. ew. nr 267 130 Sierakowice Prawe Cmentarz Sierakowice Prawe, Karta GEZ cmentarz znajduję się przy drodze Skier- niewice - Bełchów, dz. ew. nr 506 131 Sierakowice Prawe Kapliczka Sierakowice Prawe, Karta GEZ przy drodze Skier- niewice - Bełchów, dz. ew. nr 1 132 Sierakowice Prawe Kapliczka Sierakowice Prawe, Karta GEZ przy drodze Skier- niewice - Bełchów, dz. ew. nr 557 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 66 – Poz. 2877

133 Sierakowice Prawe Kapliczka Sierakowice Prawe, Karta GEZ naprzeciwko posesji nr 23, dz. ew. nr 621/1

134 Sierakowice Prawe Kapliczka Kapliczka znajduje Karta GEZ się przy skrzyżowaniu dróg Sierakowice Prawe - Borowiny, dz. ew. nr 419/3 135 Sierakowice Prawe Kapliczka Kapliczka znajduje Karta GEZ się przy drodze Siera- kowice Prawe - Bo- rowiny, dz. ew. nr 439 136 Sierakowice Prawe Kapliczka Sierakowice Prawe, Karta GEZ obok OSP, dz. ew. nr 436/4 137 Stare Rowiska Kapliczka Stare Rowiska, na- Karta GEZ przeciwko posesji nr 10, dz. ew. nr 108 138 Stare Rowiska Kapliczka Stare Rowiska, na- Karta GEZ przeciwko posesji nr 12, dz. ew. nr 305 139 Stare Rowiska Kapliczka Stare Rowiska, obok Karta GEZ posesji nr 24, dz. ew. nr 113 140 Strobów Zespół dworski Strobów nr 28, dz. Karta GEZ ew. nr 736/4 141 Strobów Dwór Strobów nr 28, dz. Decyzja nr 600 z dnia Karta GEZ ew. nr 736/4 28.07.1983 r. 142 Strobów Park Strobów nr 28, dz. Decyzja nr 913/281 z Karta GEZ ew. nr 736/4 dnia29.12.1967 r., Aneks z dnia 05.05.1980 r. 143 Strobów Czworak Strobów nr 18, dz. Karta GEZ ew. nr 728 144 Strobów Czworak Strobów nr 19, dz. Karta GEZ ew. nr 728 145 Strobów Wieża ciśnień Strobów nr 28, dz. Karta GEZ ew. nr 736/4 146 Strobów Dom Strobów nr 27, dz. Karta GEZ ew. nr 611/1 147 Strobów Stodoła Strobów nr 27 dz. ew. Karta GEZ nr 611/1 i 610 148 Strobów Młyn Strobów nr 19 A, dz. Karta GEZ ew. nr 729 149 Strobów Cmentarz ewangelic- Strobów, cmentarz Karta GEZ ki znajduje sie wzdłuż drogi polnej w lesie wjeżdżając koło posesji nr 16, dz. ew. nr 245 150 Strobów Kapliczka Strobów, naprzeciwko Karta GEZ posesji nr 19 A, dz. ew. nr 731/2 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 67 – Poz. 2877

151 Strobów Kapliczka Strobów, na rozwi- Karta GEZ dleniu dróg obok posesji nr 21 dz. ew. nr 668 152 Strobów Kapliczka Strobów, obok posesji Karta GEZ nr 37, dz. ew. nr 596 153 Strobów Kapliczka Strobów, przy skrzy- Karta GEZ żowaniu dróg Stro- bów - Dębowa Góra, Balcerów, dz. ew. nr 595 154 Wola Wysoka Dom Wola Wysoka nr 37, Karta GEZ dz. ew. nr 221 155 Wola Wysoka Kapliczka Wola Wysoka, obok Karta GEZ posesji nr 13, dz. ew. nr 248 156 Wola Wysoka Kapliczka Wola Wysoka, przy Karta GEZ skrzyżowaniu dróg Wola Wysoka, Żela- zna - Zalesie, dz. ew. nr 38 157 Wólka Strobowska Zespół dworski Wólka Strobowska, Karta GEZ dz. ew. nr 28 158 Wólka Strobowska Dwór Wólka Strobowska, Karta GEZ dz. ew. nr 28 159 Wólka Strobowska Park Wólka Strobowska, Karta GEZ dz. ew. nr 28 160 Wólka Strobowska Kapliczka Wólka Strobowska, Karta GEZ przy drodze obok posesji nr 22, dz. ew. nr 62 i 110 161 Wólka Strobowska Kapliczka Wólka Strobowska, Karta GEZ naprzeciwko dworu, dz. ew. nr 100 162 Zalesie Dom Zalesie nr 4, dz. ew. Karta GEZ nr 138/1 163 Zalesie Kapliczka Zalesie, naprzeciwko Karta GEZ posesji nr 1, dz. ew. nr 178 164 Zalesie Kapliczka Zalesie, przy skrzy- Karta GEZ żowaniu dróg Wilko- wice - Kwasowiec - Zalesie, dz. ew. nr 392 165 Żelazna Aleja akacjowa Żelazna, dz. ew. nr 68 Karta GEZ 166 Żelazna Dom obecnie szkoła Żelazna nr 5, dz. ew. Karta GEZ nr 35 167 Żelazna Zespół dworski Żelazna nr 43, dz. ew. Karta GEZ nr 62/1 168 Żelazna Dwór Żelazna nr 43, dz. ew. Decyzja nr 596 z dnia Karta GEZ nr 62/1 28.07.1983 r. 169 Żelazna Park Żelazna nr 43, dz. ew. Decyzja nr 530 z dnia Karta GEZ nr 62/1 05.05.1980 r. 170 Żelazna Brama Żelazna nr 43, dz. ew. Karta GEZ nr 62/1 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 68 – Poz. 2877

171 Żelazna Stajnia (owczarnia) Żelazna nr 43, dz. ew. Karta GEZ nr 62/1 172 Żelazna Elektrownia Żelazna nr 43, dz. ew. Karta GEZ nr 62/1 173 Żelazna Zespół kościoła par. Żelazna nr 1, dz. ew. Karta GEZ P.W. Wszystkich nr 43/3 i 56 Świętych 174 Żelazna Kościół Żelazna nr 1, dz. ew. Decyzja nr 289/216 z Karta GEZ nr 56 dnia 29.12.1967 r. 175 Żelazna Plebania Żelazna nr 1, dz. ew. Karta GEZ nr 43/3 176 Żelazna Dzwonnica Żelazna nr 1, dz. ew. Decyzja nr 919/287 z Karta GEZ nr 56 dnia 29.12.1967 r. 177 Żelazna Cmentarz przyko- Żelazna nr 1, dz. ew. Decyzja nr 918 z dnia Karta GEZ ścielny nr 56 21.12.1992 r. 178 Żelazna Ogrodzenie cmenta- Żelazna, dz. ew. nr 29 Karta GEZ rza rzymsko - kato- lickiego 179 Żelazna Kaplica grobowa na Żelazna, dz. ew. nr 29 Karta GEZ cmentarzu rzymsko - katolickim 180 Żelazna Cmentarz rzymsko - Żelazna, dz. ew. nr 29 Decyzja nr 879 z dnia Karta GEZ katolicki 10.04.1992 r. 181 Żelazna Kapliczka Żelazna, obok posesji Karta GEZ 52 i 53 dz. ew. nr 86 182 Żelazna Kapliczka Żelazna, obok posesji Karta GEZ nr 8, dz. ew. nr 138 183 Żelazna Kapliczka Żelazna, przy skrzy- Karta GEZ żowaniu dróg: Żela- zna - Borysław, Żela- zna - Brzozów, dz. ew. nr 13 184 Żelazna Kapliczka Żelazna, przy drodze Karta GEZ prowadzącej na cmentarz rzymsko - katolicki oraz drodze Że- lazna - Rzeczków, dz. ew. nr 32 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 69 – Poz. 2877

Załącznik Nr 3 do Załącznika Nr 1

Ewidencja zabytków archeologicznych Nr stanowiska Obszar wg AZP Chronologia Lp. Miejscowość Funkcja Kultura AZP obszar/ Karta GEZ miejscowość 1 Sierakowice Lewe 61 - 57 5 (1) 1. ślad osadnictwa Pradzieje 2. ślad osadnictwa Wczesne średniowiecze 3. ślad osadnictwa Nowożytność 2 Sierakowice Lewe 61 - 57 6 (2) 1. ślad osadnictwa łużycka Pradzieje 2. ślad osadnictwa Okres halsztacki 3. osada Wczesne śre- dniowiecze - XIII w. 4. ślad osadnictwa XVI w. 3 Sierakowice Lewe 61 - 57 7 (3) osada XV - XVI w. 4 Sierakowice Lewe 61 - 57 8 (4) 1. ślad osadnictwa Wczesne śre- dniowiecze 2. osada wiejska XVII - XVIII w. 5 Sierakowice Prawe 61 - 57 9 (1) 1. ślad osadnictwa XIII w. 2. osada wiejska XVII - XIX w. 6 Sierakowice Prawe 61 - 57 10 (2) 1. osada X - XIII w. 2. osada XIV/XV w. 7 Sierakowice Lewe 61 - 57 11 (5) 1. ślad osadnictwa łużycka Okres halsztacki 2. osada Wczesne śre- dniowiecze 3. osada Średniowiecze - nowożytność 8 Sierakowice Lewe 61 - 57 13 (1) ślad osadnictwa XIII/XIV w. 9 Sierakowice Prawe 61 - 57 19 (4) 1. osada ? łużycka V okres epoki brązu - okres halsztacki 2. ślad osadnictwa pomorska okres halsztacki - wczesny okres lateński 3. osada X - XII w. 10 Sierakowice Prawe 61 - 57 20 (5) ślad osadnictwa X - XII w. 11 Sierakowice Prawe 61 - 57 21 (6) 1. ślad osadnictwa łużycka Pradzieje 2. ślad osadnictwa V okres epoki brązu 3. ślad osadnictwa Średniowiecze 12 Borowiny 61 - 57 23 (6) ślad osadnictwa łużycka IV/V okres epoki brązu 13 Borowiny 61 - 57 25 (1) 1. ślad osadnictwa Pradzieje 2. ślad osadnictwa Średniowiecze - nowożytność 14 Sierakowice Prawe 61 - 57 26 (7) 1. ślad osadnictwa XIII w. 2. osada XV - XVI/XVII w. 15 Budy Grabskie 61 - 58 2 (5) kopce graniczne 16 Borowiny 61 - 58 3 (1) 1. ślad osadnictwa łużycka Epoka brązu 2. osada wiejska Średniowiecze - Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 70 – Poz. 2877

nowożytność 17 Borowiny 61 - 58 4 (2) ślad osadnictwa Pradzieje 18 Borowiny 61 - 58 5 (3) ślad osadnictwa Pradzieje 19 Budy Grabskie 61 - 58 10 (6) 1. osada wiejska XVI - XVII w. 2. ślad osadnictwa Pradzieje 20 Budy Grabskie 61 - 58 11 (7) ślad osadnictwa Średniowiecze - nowożytność 21 Sierakowice Prawe 61 - 58 12 (1) 1. osada Epineolit - wczesna epoka łużycka brązu 2. osada V okres epoki brązu - okres przeworska halsztacki 3. osada Wczesny Okres Wpływów Rzymskich 4. ślad osadnictwa X - XII w. 22 Sierakowice Prawe 61 - 58 13 (2) 1. ślad osadnictwa Nieokreślona 2. ślad osadnictwa Wczesne śre- dniowiecze 3. ślad osadnictwa XVI/XVII w. 23 Sierakowice Prawe 61 - 58 14 (3) 1. ślad osadnictwa łużycka V okres epoki brązu - okres halsztacki 2. ślad osadnictwa przeworska Wczesny Okres Wpływów Rzymskich 3. ślad osadnictwa Wczesne śre- dniowiecze 4. ślad osadnictwa Nieokreślona 5. ślad osadnictwa Nowożytność 24 Borowiny 61 - 58 15 (4) ślad osadnictwa Nowożytność 25 Mokra Prawa 61 - 58 16 (6) 1. ślad osadnictwa Nieokreślona 2. ślad osadnictwa Pradzieje 26 Mokra Prawa 61 - 58 17 (7) ślad osadnictwa Średniowiecze 27 Borowiny 61 - 58 18 (5) 1. ślad osadnictwa amfor kulistych? Neolit 2. osada łużycka IV/V okres epoki brązu 3. ślad osadnictwa Pradzieje 28 Mokra Lewa 62 - 57 10 (8) osada przeworska Okres Wpływów Rzymskich 29 Mokra Lewa 62 - 57 11 (9) 1. osada łużycka V okres epoki brązu - okres halsztacki D 2. osada przeworska Okres Wpływów Rzymskich 3. ślad osadnictwa XII - XIII w. 30 Mokra Lewa 62 - 57 24 (12) obozowisko Neolit ? 31 Sierakowice Lewe 62 - 57 46 (2) 1. ślad osadnictwa Pradzieje 2. osada XVI - XVII w. 32 Sierakowice Lewe 62 - 57 47 (1) ślad osadnictwa pradzieje 33 Mokra Prawa 62 - 57 48 (5) osada XI - XIII w. 34 Mokra Prawa 62 - 57 49 (4) ślad osadnictwa XI - XIII w. 35 Mokra Prawa 62 - 57 50 (3) ślad osadnictwa łużycka Okres halsztacki D Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 71 – Poz. 2877

36 Mokra Lewa 62 - 57 51 (4) osada XIV - XVI w. 37 Mokra Lewa 62 - 58 1 (2) osada XIII - XV w. 38 Mokra Lewa 62 - 58 2 (3) osada XIII - XV w. 39 Mokra Prawa 62 - 58 3 (1) osada XIV - XVI w. 40 Mokra Prawa 62 - 58 4 (2) osada XIV - XVI w. 41 Miedniewice 62 - 58 8 (1) 1. ślad osadnictwa Pradzieje 2. ślad osadnictwa XV - XVI w. 42 Miedniewice 62 - 58 9 (2) osada XIV - XVI w. 43 Miedniewice 62 - 58 10 (3) ślad osadnictwa XV - XVII w. 44 Ruda 62 - 59 1 (1) grodzisko Wczesne śre- dniowiecze 45 Ruda 62 - 59 2(2) osada Nowożytność 46 Samice 62 - 59 4 (2) 1. cmentarzysko łużycka Okres halsztacki 2. ślad osadnictwa III okres wcze- snego średnio- wiecza 47 Samice 62 - 59 5 (3) osada ? łużycka IV - V okres epoki brązu / okres halsztacki 48 Samice 62 - 59 6 (4) osada Nowożytność 49 Samice 62 - 59 7 (5) osada Nowożytność 50 Ruda 62 - 59 13 (3) cmentarzysko cia- Nieokreślona łopalne ? 51 Ruda 62 - 59 14 (4) ślad osadnictwa Wczesne śre- dniowiecze 52 Ruda 62 - 59 15 (5) cmentarzysko kur- Okres Wpływów chanowe Rzymskich 53 Miedniewice 62 - 59 20 (1) ślad osadnictwa Średniowiecze / nowożytność 54 Dąbrowice 63 - 57 22 (8) ślad osadnictwa Pradzieje - wczesna epoka brązu ? 55 Rowiska Stare 63 - 57 23 (1) ślad osadnictwa XV - XVII w. 56 Strobów 63 - 58 3 (1) 1. ślad osadnictwa Pradzieje 2. ślad osadnictwa XIV - XV w. 57 Dębowa Góra 63 - 58 4 (1) kopiec podworski II połowa XVI - XVII w. 58 Strobów Parcela 63 - 58 8 (6) 1. ślad osadnictwa Pradzieje 2. osada XI - XIII w. 3. ślad osadnictwa Nowożytność 59 Strobów 63 - 58 9 (2) osada przydworska XV - XVII w. 60 Strobów 63 - 58 10 (3) 1. ślad osadnictwa Mezolit 2. ślad osadnictwa epoka kamienia przeworska - epoka brązu 3. osada Okres Wpływów Rzymskich 4. ślad osadnictwa XII - XIII ? w. 5. osada XV - XVI w. 61 Balcerów 63 - 58 11 (1) ślad osadnictwa Neolit - epineolit ? 62 Balcerów 63 - 58 12 (2) osada łużycka epoka brązu - okres halsztacki 63 Strobów 63 - 58 15 (4) ślad osadnictwa XIV - XV w. 64 Strobów 63 - 58 15 (5) ślad osadnictwa Pradzieje 65 Wólka Strobowska 63 - 58 18 (1) osada jednodwor- XVI - XVII w. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 72 – Poz. 2877

cza 66 Dębowa Góra 63 - 58 19 (3) osada XV - XVII w. 67 Dębowa Góra 63 - 58 20 (2) osada XVI - XVII w. 68 Dąbrowice 63 - 58 27(1) ślad osadnictwa Epoka kamienia 69 Dąbrowice 63 - 58 28 (2) ślad osadnictwa Okres Wpływów Rzymskich 70 Dębowa Góra 63 - 58 52 (4) osada Późne średnio- wiecze / nowo- żytność 71 Dębowa Góra 63 - 58 53 (5) 1. ślad osadnictwa Epoka kamienia 2. ślad osadnictwa XVII - XVIII w. 72 Dębowa Góra 63 - 58 54 (6) osada XVII - XVIII w. 73 Dębowa Góra 63 - 58 55 (7) 1. ślad osadnictwa Epoka kamienia - epoka brązu 2. osada Nowożytność 74 Dębowa Góra 63 - 58 56 (8) 1. ślad osadnictwa Epoka kamienia - wczesna epoka brązu 2. osada XVII - XVIII w. 75 Dębowa Góra 63 - 58 57 (9) 1. ślad osadnictwa Epoka kamienia - wczesna epoka brązu 2. osada XVII - XVIII w. 76 Dębowa Góra 63 - 58 58 (10) osada XV - XVII w. 77 Dębowa Góra 63 - 58 59 (11) osada XVI - XVIII w. 78 Balcerów 63 - 58 60 (3) ślad osadnictwa Pradzieje 79 Balcerów 63 - 58 61 (4) ślad osadnictwa łużycka Epoka brązu 80 Balcerów 63 - 58 62 (5) 1. osada przeworska Okres Wpływów Rzymskich 2. osada XV - XVII w. 81 Balcerów 63 - 58 63 (6) osada przeworska Okres lateński (?) - Okres Wpływów Rzymskich 82 Balcerów 63 - 58 64 (7) ślad osadnictwa Epoka kamienia - wczesna epoka brązu 83 Balcerów 63 - 58 65 (8) ślad osadnictwa Epoka kamienia - wczesna epoka brązu 84 Balcerów 63 - 58 66 (9) ślad osadnictwa łużycka ? Okres halsztacki ? 85 Balcerów 63 - 58 67 (10) ślad osadnictwa Pradzieje 86 Balcerów 63 - 58 68 (11) ślad osadnictwa Pradzieje 87 Balcerów 63 - 58 69 (12) 1. obozowisko Epoka kamienia łużycka - epoka brązu 2. ślad osadnictwa Epoka brązu - okres halsztacki ? 88 Balcerów 63 - 58 70 (13) 1. ślad osadnictwa przeworska Okres lateński ? 2. ślad osadnictwa XVI - XVIII w. 89 Rzymiec 63 - 58 71 (1) ślad osadnictwa łużycka Okres halsztacki 90 Rzymiec 63 - 58 72 (2) ślad osadnictwa Pradzieje 91 Ludwików 63 - 58 73 (1) ślad osadnictwa Pradzieje 92 Ludwików 63 - 58 74 (2) obozowisko Epoka kamienia Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 73 – Poz. 2877

- wczesna epoka brązu 93 Ludwików 63 - 58 75 (3) osada XVI - XVII w. 94 Ludwików 63 - 58 76 (4) ślad osadnictwa Pradzieje 95 Strobów 63 - 58 77 (6) ślad osadnictwa strefa leśna ? neolit / wczesna epoka brązu 96 Strobów 63 - 58 78 (7) 1. ślad osadnictwa przeworska Okres lateński ? 2. ślad osadnictwa XVI - XVII w. 97 Strobów 63 - 58 79 (8) osada XVI - XVII w. 98 Strobów 63 - 58 80 (9) osada XV - XVI w. 99 Strobów 63 - 58 81 (10) ślad osadnictwa przeworska Okres lateński ? 100 Strobów 63 - 58 82 (11) 1. ślad osadnictwa XIII - XIV w. 2. ślad osadnictwa XVI - XVII w. 101 Strobów 63 - 58 83 (12) ślad osadnictwa Pradzieje 102 Strobów 63 - 58 84 (13) 1. ślad osadnictwa trzciniecka ? II okres epoki brązu ? 2. ślad osadnictwa XIV - XV w. 103 Strobów 63 - 58 85 (14) ślad osadnictwa Późne średnio- wiecze / nowo- żytność 104 Strobów 63 - 58 86 (15) ślad osadnictwa Pradzieje 105 Strobów 63 - 58 87 (16) ślad osadnictwa Pradzieje (epoka żelaza ?) 106 Strobów 63 - 58 88 (17) ślad osadnictwa przeworska Okres lateński - Okres Wpływów Rzymskich 107 Strobów 63 - 58 89 (18) osada trzciniecka II okres epoki brązu 108 Strobów 63 - 58 90 (19) ślad osadnictwa łużycka Epoka brązu 109 Strobów 63 - 58 91 (20) ślad osadnictwa Pradzieje 110 Strobów 63 - 58 92 (21) ślad osadnictwa łużycka Okres halsztacki 111 Strobów 63 - 58 93 (22) osada łużycka Okres halsztacki 112 Strobów 63 - 58 94 (23) ślad osadnictwa Epoka kamienia - epoka brązu 113 Strobów 63 - 58 95 (24) osada (obronna ?) XIV - XVI w . 114 Strobów 63 - 58 96 (25) 1. ślad osadnictwa Pradzieje 2. osada XIII - XIV w. 3. osada XV - XVII w. 115 Strobów 63 - 58 97 (26) ślad osadnictwa Epoka kamienia - wczesna epoka brązu 116 Strobów 63 - 58 98 (27) 1. ślad osadnictwa Epoka żelaza 2. ślad osadnictwa XVI - XVIII w. 117 Strobów 63 - 58 99 (28) ślad osadnictwa Pradzieje 118 Strobów 63 - 58 100 (29) 1. ślad osadnictwa Okres Wpływów Rzymskich 2. ślad osadnictwa Późne średnio- wiecze 119 Strobów 63 - 58 101 (30) ślad osadnictwa przeworska ? Epoka żelaza 120 Strobów 63 - 58 102 (31) ślad osadnictwa łużycka Okres halsztacki 121 Strobów 63 - 58 103 (32) 1. ślad osadnictwa Pradzieje 2. osada XVI - XVII w. 122 Strobów 63 - 58 130 (33) 1. ślad osadnictwa przeworska Epoka kamienia 2. ślad osadnictwa Okres Wpływów Rzymskich Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 74 – Poz. 2877

123 Strobów 63 - 58 131 (34) 1. osada pucharów lejkowa- Neolit tych 2. osada trzciniecka II okres epoki brązu 3. ślad osadnictwa łużycka ? Epoka brązu ? 124 Strobów 63 - 58 132 (35) ślad osadnictwa pucharów lejkowa- Neolit tych 125 Strobów 63 - 58 133 (36) ślad osadnictwa Epoka kamienia - wczesna epoka brązu 126 Pamiętna 63 - 59 27 (1) osada XV - XVII w. 127 Brzozów 64 - 57 13 (1) ślad osadnictwa Nowożytność 128 Brzozów 64 - 57 14 (2) ślad osadnictwa Nowożytność 129 Brzozów 64 - 57 35 (3) ślad osadnictwa Nowożytność 130 Brzozów 64 - 57 36 (4) osada Nowożytność 131 Żelazna 64 - 57 105 (8) ślad osadnictwa Nowożytność 132 Żelazna 64 - 58 1 (2) ślad osadnictwa łużycka IV - V okres epoki brązu 133 Żelazna 64 - 58 2 (1) relikt dworu na XV - XVI w. wyspie 134 Żelazna 64 - 58 3 (3) 1. ślad osadnictwa Pradzieje - epoka brązu 2. osada wiejska XVI - XVII w. 135 Żelazna 64 - 58 4 (4) osada wiejska XIV - XVII w. 136 Żelazna 64 - 58 5 (5) osada łużycka IV - V okres epoki brązu 137 Żelazna 64 - 58 6 (6) osada łużycka IV - V okres epoki brązu 138 Żelazna 64 - 58 7 (7) osada łużycka IV - V okres epoki brązu 139 Rzeczków 64 - 58 8 (3) ślad osadnictwa łużycka IV - V okres epoki brązu 140 Rzeczków 64 - 58 9 (1) gród XI - XIV w. 141 Rzeczków 64 - 58 10 (2) osada wiejska XVI w. 142 Zalesie 64 - 58 13 (1) osada łużycka Okres halsztacki C - D 143 Zalesie 64 - 58 14 (2) osada łużycka Okres halsztacki C - D 144 Wola Wysoka 64 - 58 15 (1) ślad osadnictwa Mezolit ? 145 Wola Wysoka 64 - 58 16 (2) osada wiejska II połowa XV ? - XVII w. 146 Wola Wysoka 64 - 58 17 (1) osada wiejska XIV - XVI w. 147 Rzeczków 64 - 58 19 (4) 1. ślad osadnictwa Nieokreślona 2. osada wiejska XVI - XVII w. 148 Wólka Strobowska 64 - 58 20 (1) osada wiejska XV - XVII w. 149 Wola Wysoka 64 - 58 21 (2) ślad osadnictwa Mezolit 150 Wola Wysoka 64 - 58 22 (3) 1. osada Pradzieje - epoka brązu 2. osada wiejska XVI - XVII w. 151 Wólka Strobowska 64 - 58 23 (2) osada XV - XVII w. 152 Wólka Strobowska 64 - 58 24 (3) osada Pradzieje 153 Zalesie 64 - 58 32 (3) osada łużycka IV - V okres epoki brązu 154 Zalesie 64 - 58 33 (4) osada łużycka ? Nieokreślona 155 Zalesie 64 - 58 34 (5) Osada grobów kloszowych okres halsztacki Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 75 – Poz. 2877

/cmentarzysko?/ D - wczesny okres lateński 156 Zalesie 64 - 58 35 (6) 1. ślad osadnictwa Pradzieje 2. ślad osadnictwa Średniowiecze 157 Zalesie 64 - 58 39 (7) ślad osadnictwa Pradzieje - epoka brązu