4 I 0 0 IAK0 GI A i oso ia a i eko oi a iak: gi a i iog a iko e a me o o ogikoa
• x Az r nd n t t n tx n G r nd lñ S t ( r . rr A ntz rt b r And n G rr tx b r And n M nd z b l I n z A t r n A t n Arr t Urt zb r x Az r nd . n t t n tx é M rí C b ñ C rr l Ar ntz Etx b rr E n G r nd n G r nd And n Ib rr And r It rr tz t drí z nn t drí z A t r S rr l z lñ S t E x p rt r Urb t
Ud E l U i e si a ea lb , 2004 © U ako Euska U i e si a ea © o e A u me i ua au is a e goe ea oa a Ga me ia Maki So o
IS - 3 - -3 ege-go ai ua I-1 -
I ima egia GM i o A a a e isei ua Iñigo A a u u i ku a- u e ke e a u a u ak A e A u a A a Marti a a o Ga me ia
a a ai eak UEU E i e a 1 1 I O e 9 79 5 a a 9 793 39 e i e e ek o ikoa a gi a e ak ueu o g www ueu o g
a a e Ige a i e O OS IA
Ga a a i a ago i u u o e ko ia egi ea osoa a i a ikakoa e o ei mo u a a e a ik e e e i io o e Co y ig - a ee aime ik ga e Au ki i ea
EDUKIAK 7
AITZINSOLASA 15
I. FILOSOFIAREN IS O IA 25
1 e e a e i oso ia (I esok a ikoak Ander Iturriotz 7 e e a e i oso ia (II a o e a A is o e es Piarres Aintziart 3 3 E i A oko i oso ia Xabier Andonegi Gurrutxaga 59 i oso ia Mo emoa Joxe Azurmendi 75 5 i oso ia Ga aiki ea Ignazio Aiestaran 9
II. ZER EZAGUT DEZAKET 101
E is emo ogia Juan Bautista Bengoetxea 1 3- 7 i ku a e i oso ia Joana Garmendia e a Ekain Garmendia 1 5 ogika B ñ Carrascal e a L r ŕb t 139 9 ie ia e i oso ia Andoni b rr 155 1 Me a isika Agustin Arrieta 1 9 11 Gogoa e i oso ia Ekai Txapartegi 1 5
III. ZER EGIN BEHAR DUT 197
1 E ika Iñaki Soto 199 13 i oso ia o i ikoa J é rí b 17 1 Es e ika Juan Bautista Bengoetxea 9 15 ie ia ek o ogia e a Gi a ea ( G Hannot R drí z e a Aitor Sorreluz 5
IV. ZER ITXARO DEZAKET 257
1 E i ioa e i oso ia Xabier Andonegi Mendizabal 59 6 i oso iako Gi a
. ZER A GIZAKIA 2
17 A o o ogia i oso ikoa Joxe Azurmendi 73 1 io ogia e i oso ia Arantza Etxeberria 3 19 Ku u a e i oso ia Ignazio Aiestaran 95
I. EUSKAL HERRIKO PENTSAMENDUAREN ILDOAK 0
Euska e same ua Fito Rodriguez 3 9
II. ME O O OGIA 2
1 I a a aka emikoa a o ku me o o ogikoak Juan Bautista Bengoetxea, Ekai Txapartegi 3 9 I I a a aka emikoa e e auga i o oko ak 331 II i ake a 337 III I aku ke a 3 5 I I a ce a 353 Au ke e a 3 9 1 E a ski a i a i i e 3 1 E a ski a I o ma io ge iga ia 3 5 3 E a ski a ai a e a aki e mi o ogia 3 9
III. AURKIBIDEAK
Au ki i e a a i ikoa 395 3 I e e au ki i ea 3 E ukiak
1 e e a e i oso ia (I esok a ikoak nd r t rr tz 7 Sa e a o e a Sok a ese au eko e e a e i oso ia a e e a (Filosofia Presokratikoa), a ue a mo u a iko e e o o oa e e e go e a e i i oso ia e is o ia ome ok i a ue okia a e e a O o e i oso o esok a ikoe e auga i a uk e a e i a sa ues e ak sa ues e o iko ikus egi ik e a a ke ik gu e a ea egi o i e i aku ke a a au-emai ea a o a u e a so is e i aku ke a esk i a ai ea i ema e aio e e asu a e e a e i oso ia (II a o e a A is o e es P rr ntz rt 3 i a i o oko e a a a e a sa e a au e e a ia a o e a i a a e i i a a e e e e go e ka i ke e e a eo ia o i ikoa e a e ka i ke a me a isikoe iga e a ia A is o e esi eskai e aio e a a e ogika me o o me a isika isika e a e ika i u u ko ikus egi o oko a ema e a 3 E i A oko i oso ia X b r nd n rr tx 59 os a a agusi au ka sa e a o ek e e i ikoa es a uko au eka iak au ke e i a; iga e ea A i A oa u a u ako i eek E i A oko e same ua eki o ako o u ak i u e a e e a; i uga e ea i oso iak eo ogia ekiko a a ika e ue au o omia e au ia a e e a e a auga e ea so u i e oe ak e a a a oak o a e i a A ke eko a a ea e i ioa i u u i oso iak e esa e a egi e akee e akus e a i oso ia Mo emoa J x z r nd 75 i oso ia Mo e oa ei u iko ga aia e e io oak a e u as e a sa e a i e e u ai a a u ka esia a e a ka ia a o e o o e "Mo e o" e i e ikus egie a ea au e a eko asu ak e a es e i asu ak au ke e i a; e a a ke ik ai a u iko e e ue i gu ua so u iko e a ai ak a e e i a (ka esia a i uga e a a ea e a ka ia a auga e ea 5 i oso ia Ga aiki ea n z t r n 9 Sa e a o e e e e go a ia me eko i oso ia e sis ema os i ea is e i i i ea a e e a e a o o e I me e asie a aio e ko e u asu a e a a igma aio e ia o ie o o ik o o ogia ga aiki e e i ua (mu ia i a ioa g o a i a ioa u i e sa i a ioa a a e a e a a i e ea e sa a i g ekoek a o u i u e au iak (Téchne, Epistéme, Lógos, Pólis; Physis, Ethikós) gau ko e i a E a a ke ik I us a ioa e ame s ausa e a esku ae i a o ge a u aigu ga e e a E is emo ogia Juan Bautista B n tx 1 3 Sa e a o e a e is emo ogia i ago kio ko e u e e e mi o ogia e a i oso o ga a i koe ak au ke e i a A i ako e is emo ogia a o e Teeteto e ka i ke ak i a ue ga a ia a ima a- e a Ge o i oso ia e is o ia egi u e eka e a ko ua a u a i u i a eme o a uko i e a a agusiak e e ik e is emo ogia ka esia a a iko ga a o i ai a a o o e a oiek u oi a i koa; iga e ik e is emo ogia ka esia a i ema ai kio e a u e a a uk a uko i a ko ua e a a ke ik ka esia ismoa a agoko a e a i a e is emo ogikoak e aku siko i a 8 i oso iako Gi a
7 i ku a e i oso ia Joana Garmendia eta Ekain Garmendia 125 a i e a i ku a ekiko i e es i oso ikoa as a ikoa e ia e i es e ako a a o i oso ikoak a gi eko a e u a i ku a i ku a e i oso ia me ea e asie a so u e a esa e akegu i oso ia a a i ikoa eki a e a; i a e e i oso ia egi eko mo u o i i a e i ku a i e es i oso iko u saga- ik e e a i a e u ue a A a o e e ea i ku a e i oso ia so u i e a a o agusie e a oe a es e i e sa e a o a egi ea a a u a a o o ie ege usse Qui e K i ke e a Aus i i oso oek i u e i i iak e eki au ke u e a a e u esa a ia e e a i e o ioa e a a oak egia e e i i io es e i ak e a i ku a e e a i e a i u u ko a a oak a a e saia u i a egi eak ogika Begoña Carrascal eta Leire Urbieta 139 Sa e a o e a ogika e oi a i ko i eiak au ke e i a o e a ako e e e go gau egu ogika e e a a uko a; o o e o osi ioe ogika e a ogika e eme a a e u se ko es ak au ke uko i a e a uka eko gaia a e eko a iaga i ge a uko ai ue i iog a ia o osa e i uegu 9 ie ia e i oso ia Andoni Ibarra 155 ie ia e i oso ia e es a ua i ago kio e u uak ko e uak e a me o o ogia a e e i a as eko me ea i i i ak e agu u i ue i u e o e o gai- e e a mu o i e i ika e i a O o e gai- e e a akoi a i ago kio a a oe au ke e a egi e a 1 Me a isika t n Arrieta 169 "Me a isika" i a e i a e i a ia a ago agoe a a u a e e i i i a i e a e a es e a ue a o ea gu e e agu a e a o ame ua isika e o o e a o e aki a -mo a a ie a i a i a I o e e ik Me a isika e a ua eo ogia ( ai koa a u a e e eo ia i oso ia e e a (kausa e e e a u a e e eo ia e o O o ogia (i a ea e o a e gu ia a u a e e eo ia au ki i akegu a o e a agusiki O o ogia a i uko ga a 11 Gogoa e i oso ia Ekai Txapartegi 185 Sa e a o e a Gogoa e i oso iak eskai e i ue auke a agusie a o omia au ke e a I ea ismoa ua ismoa e imi a i ismoa i e i a ea e eo ia e a a e e e u io a ismoa e a o e ga a e a a i uko ga a o iek gu iek i akae a is o iko ko e e e a e uki u e e a o i e akus e saia u ga a Auke a akoi a e eka ia e a ga e iak ei i a i e a ima a e a o e gai e a Gogoa e i oso ia e egu go a a o ik ai e ak ei i e e e a a e i a 1 E ika Iñaki t 199 e e a a e a e a aki e akegu eki a a u e a a a oke a e ? o a i i e a ugu? ei a "o o" e o " u e a" i e esa a ia? Ga e a o iei (e a a ekoei e a u egokia ema eko asmo a eo ia e iko a au-emai e es e i e i i io agusiak asoko i a e e ik e a o ie ako akoi ak a a i e a gu ia e o o i ikoa kasu ak iko a eki es a uko a e a a ie a i akoa i a ai u e ika a ika ua e es a ua a e uko a e a a a e a es a u o e a i i e a a igma iko a e a mu i uko a (eu a asia e au ia O o e oe a me ae iko agusie e i i ioak a a uko i a Amai eko i oso ia mo a ea au eikus e i e ai a a isku e e i ema go a 13. i oso ia o i ikoa José María b 217 i oso ia o i ikoa i u u ko sa e a au i u a i a ago a a u a e e e go a ia i oso ia o i i- koa e e a ie ia o i ikga e a eko es e i asu a a ie a e a o e o o io- e a eame - ua i a ai u iga e a ia i oso oek e a e sa a iek is o ia e a o i ika i u u mami u ako i eia ik ga a i sue ak e aku siko i a i uga e ea gau egu go a a o o i iko ai aga ie ak ei i e a ie a e saia uko ga a A a o e i o iek oso oa u a e u e egi a e o i ikoa es e i aku - ke a a egi e a a a e e sa e a o eki e i a gai o e i eak i e A e a i i aku eak a u gai- so a o e a ea e a i i e esa e aio a a oa ike eko auke a E ukiak 9
1 Es e ika Juan Bautista B n tx 9 Es e ika e is o ia e u a s agusiak e a gai ei i e ga a i sue ak au ke u a i i u sa e a o ek im a i a ago a o a u a e e ik A ea e eo ia mu gi uko ga a (Imi a ioa e e a Es esioa e eo iak e a me ekoak ikusi ; o o e E e asu a e eo ia o oko ea ( a o eki asi e a Ka - e i eia es e ikoeki uka u e a a ke ik me eko Es e ika e a ke ga a e ak ma ai a uko i a 15 ie ia ek o ogia e a Gi a ea ( G H nn t Rodríguez e a t r rr l z . 5 ie ia ek o ogia e a Gi a ea ( G ikaske e ga a e is o ikoa a u ki au ke uko a a ke i u a au ama ka e a go u u oa e ie iaa ekiko e a ek o ogia ekiko u i ke a aka emiko ei so ia e ia e e auga i o oko ei e e a a u o e a ako agusiki o oko a a o-so a i e uko iogu (i G ikaske e ai i a i ko e ua ak; (ii ie ia-e agu a e e a ga a e ek o ogikoa e e e u k asikoe i aku ke a k i ikoa; (iii ie ia e e a ek o ogia e go emu u ikoa e au ia 1 E i ioa e i oso ia X b r nd n nd z b l 59 E i ioa e i oso ia e a oa i ago kio ko e u e mi o e a me o o ogiak a e e i a Es a ua e esk i a e a egi e a gem E i ioa e i oso ia e ko e ua sako a e u e a o u u ko e i i io ik e i e ak au ke e i a A ke ea a o o e ako ai a me o o ogia e au ke e a egi e a 17 A o o ogia i oso ikoa J x z r nd 73 Sa e a o e a ga ai akoi eko gai ik ga a i sue ak o a u A o o ogia i oso ikoa e i akae a is o ikoa au ke e a i e a a agusi a u i a ko ua A i A oa e a Mo e i a ea e e e goa e gai gi a ia Gi akia e i a ea a; iga •e ea a ik a uma ismoa e e a E e o ma e i gu uko e - same ua o a e a 1 io ogia e i oso ia r ntz tx b rr 3 ie ia e i oso ia e a ia o e e ia e e ge o io ogia e i oso ia e ko e u e a oe a agusiak au ke uko i a sa e a o e a a e e i iak ie ia e a gi a ea e i a ik ga a i a ia i a ue- ako u a a e e e e saia uko a egi ea ie ie es a ma io ogiak ue okia a e uko a e e ik e a o o e e o u ioa e i guma au e a a oak a e eko es e ie ge e e a o o a io o-gia e e a gi a ea e a eko a ema e o ioak au ke uko i a 19 Ku u a e i oso ia n z t r n 95 Sa e a o e asie a " ku u a" i a e e imo ogia e a is o ia sako e i a a aia gau ko ku u- a e a o o ogia e oi a i i oso ikoak age ia u e i a im ka ego ia i e a me io u i e sa is a ko a a i is a e a a iku a is a a a e Me e a ea ku u a a e e u e oe a agusiak a aka e i a e o u io ismoa imi i ismoa ege a u a a e ok i a e a i ea ismo a ema ia a uka eko ku - u a e esa a i e a a ema e a h n r n a e ik ku u a o o r n aki a ea e o a ekoso ia a Euska e same ua F t Rodriguez 3 9 Asko a a i u i Euska e ia e e a mu ua e a ea e i es e auke a u e a a agoe a euska u é a u i e sa a e a i a ea e i e ko u ko ko ua ai i a iko omia a su o ek akoi a es ea e a e o ai i a auke a eko a aka a e u a (euska u a es ea i (u i e sa asu a i ai i e o a e- a i o au e egi e o ea e same ua e mu ua ga a ia i a u e euska u ak a au e a esa e a a ago ai a Euska e ia e i i au e a ki ka a ia ego e ea e a akiga iak sue a u i e euska e sa a ie eka ia u se koa i a e a e e a uk e a es eak gogo a u a i i ugu sa e a o e a e ie e o e a e au ua i kasu egi e o e es e um a a o kigu e e go ga e a au a a a a euska e same u ik? I o k e uke esa e a e ako Geo ges O we i ia e sa a i a a uko I ia aio e a e e ga ik o i? O we au ak e e uma i ai ia a o e ue ako ai us u o i i a go a euska e sa a e eka ia e e i ema ea e o aue a e a i iko ugu oi a i ko i i i ea 0 i oso iako Gi a
1 I a a aka emikoa a o ku me o o ogikoak Juan Bautista Bengoetxea eta Ekai Txapartegi 3 9
Au ki i e a a i ikoa 395
3 I e e au ki i ea 3 Egi eak
ia es Ai ia i oso ia i e ia ua o e e e a a ise ok o a ua i oso ia-i akas ea i a a u e asko a O e e i oso ia e is o ia e a E i ioa e i oso ia a i ua euska a ka e a u ako e e a gi a e e a ea Biziaren bazterrean (199 e a nt oinez ( au e
Xabier Andonegi Gurrutxaga i oso ia ok o a u e Ma i go Com u e se U i e si a ea Gau egu A i- a eko i oso ia e is o ia E i A oko i oso ia e is o ia e a e me eu ika i akas e i u E U es eak es e n b rt t t t Z ntz rd r n. R r B n ( aki 1999 e a Ét nfl t v ( a gi a a u i u
a ie A o egi Me i a a i oso ia e a eo ogia ikaske ak egi i ue o os iako Semi a ioa (197 -77 E i Ikaske e a Ma i go Comi as U i e si a ea i e ia ua a (199 e a E i io ie - ie a Mas e a u (1999 Gi a e e a Ku u Sus e ke a i oma ua (19 9 Gazteen bizitza sendotuz (1991 e a Balioetan hezi t bizi (199 a gi a a u i u
Ignazio Aiestaran i oso ia i e ia ua E U i oso ia i akas e u u i e si a e o e a " ie ia ek o ogia Gi a ea" es a ua a i ua a cmok a ia c a A a e a c c uio ie i ikoa ( A a eko u a ai ea a ai a igi a Wa e a i ka iko a gi ea e e ek o ie ia sai ea ai a a a a a u u A a eko es e ki e a ueki a e a P r pr nd r n , T n l í d d (199 Z ntz , T n l , z rt (Gaiak 199 L d v l ón t n ntíf n ón ( es a e tt n t n: Z ntz , t , ntr p l ( aki i a i u A ke o a a g o a i a ioa i e a k isi eko ogikoa i u u ike u u l b l z z d np r l ( aki 1 k 1 Th N t r f L f :. th V rt l, th R l, th l b l ( 3 T rd N t n b l t n l b l n rld: B d r r T hn d r ( 3 e e e same u i iko e a k i ika oe ikoa ai aga i i a n tr b rtz l ( 3 e a B l ntz r n r (
Agustin Arrieta Urtizberea i oso ia e a I o ma ika i e ia ua E U ok o e o oko eka a e i a e nt r f r th t d f L n nd nf r t n (S a o ike ku agu ea u e e e ema ue a ea e ai a iku u e a i u u a gi a a u i u es eak es e t 2 i oso iako Gi a
(E U 1 Zertaz dihardu filosofiak? ( aki e a usse e Filosofiaren arazoak (K asikoak i u i e ia u
Joxe Azurmendi i oso ia-i akas e ka e a u a a E U e a aki a eko ki ea I a a asko a gi a a u u e a o o a ik a a o ie a a ik a i oso ía Ai ame e e ia me e i u e Hizkuntza, tn eta marxismoa (1971 Artea eta gizartea (197 Schopenhauer, Nietzsche, Spengler Miranderen pentsamenduan (19 9 Espainolak eta euskaldunak (199 Demokratak eta biolentoak (1997 i a a ek
Juan Bautista Bengoetxea i oso ia ok o ea E U ie ia e i oso ia ike u u a e e e Filosofia eta Zientzia. Vienako Zirkulua ( aki e a Dogmak zientzian? Feyerabend, Kuhn, Popper ( aki 3 a ie Ei agi e eki i u ue egi ea a Gau egu Co o a oko School of Mines U i e si a eko ike a ia a
osé Ma ía Ca o eus uko U i e si a ea Eko omia ie iak e a E U is o ia e a i oso ia ikasi i ue E U ok o egoa egi e a i a i oso ia A ( emok a ia e a A a e a e ek o ie i ikoa a eko ki ea a E Uko i akas ea i a a e a UEUko ikaske e a a e a u u L d d n r l d (I a ka 1 e a L n í d l í ( im i u ue egi ea a I a ka e a aki a i ka ie a e a Ga a egu ka ia a iku uak a gi a a u i u
egoña Carrascal Ma ema ika i e ia ua i oso ia ok o ea e a i akas ea E U
A a a E e e ia I akas ea a E Uko i oso iako aku a ea Ma i go Com u e se U i e si a ea u u u i ue i oso iako ikaske ak 19 5ea ok o egoa ( i ia e e a kog i ioa e a eko e a ioei u u koa e a ok o e o oko ego a ia (I ga a e ako Susse -eko U i e si- a ea egi eko Eusko au a i a e ekak aso i ue io ogia e i oso ia i i a a i i ia a ie ia e i oso ia e a ie ia kog i i oa i a a u i ue gaiak e e e - ai a Biosystems, Semiotica, Theories in Bioscience, Leonardo e a Elhuyar a i ka ie a age u i a
Ekai Ga me ia i oso ia i e ia ua a E U e a gau egu ok o a u a egi e a i a U i e si a e a ce o a-
oa a Ga me ia i oso ia i e ia ua a E U Ge o a i u e gi a Mas e a egi ue Gas- ei e e a i ku a I o ma io e a Komu ika ioa o os ia Egu ok o e- esia egi e a i a i o ia e a e ke a agma-e e o ikoa i u u E Uko I C I i s i u ua ( ogika Kog i io i ku a e a I o ma io ako I s i u ua Eusko au a i a e ike aí ee es aku a ako eka a u Egi eak 13
Andoni Ibarra i oso ia ok o ea sa i e e ia eki E Uko ie ia e i oso ia e i akas e i u a a e a 199 a ge o ik o e a i oso ia e a e ku a ie ie aku a eko eka o ea o ako a o auek ike e i u e e iki ie ia e i oso ia; II I e a me ee ako e is emo ogia; ga a e ie i iko- ek ikoa e e a ga a e so ia a e a eko e a ioa e ai ikus egi a ik a e u a (e ikoa o i ikoa so ia a e a U /E U- CSICeko ie ia e i oso iako U i a e E ka uko u e a ia a Theoria. Revista de Teoría, Historia y Fundamentos de la Ciencia a i ka iko e i o ea e a U -E Uko Migue Sá c e -Ma as Ka e ako koo i a ai ea a
A e I u io So io ogia ok o ea e a i oso ia i e ia u a a e a i akas ea a gau egu UEU e a E Uko So io ogia I Sai ea o e ea i e a ku u a i u u ko a iku u asko a gi a a u u e a e ai ike ke a oiek u a a u u a e ok o e- esia e e a e i a a a e u os ea Boterea gizarte homerikoan i u ua a gi a a u ue u ea i e a u a e e egi u saio a e o es e Mugaren ariketa ( a a ke ekoa
Fito Rodriguez Ma i go Com u e se U i e si a ea i oso ia e a e e a i e ia ua (197 1979 ik au e a UEU e a 19 1e ik E U a i akas e 199 u ea a is III U i e si a- ea i aka si ue e ku a ie ie a ok o ea a (19 es eak es e o ako i u uo egi ea a Mintzamena eta Erreala (19 ; Hizkuntza eta Hezkuntza (199 ; Ber- tsolaritza eta Eskola (1991 Erresistenziaren Pentsamendua (199 ; Construir o destruir naciones: el sistema educativo en el País Vasco (1999
Hannot Rodríguez i oso ia i e ia ua a (U /E U e a egu ok o e- esia i a e i a u o e ike ke a-es a ua ie ia e e a ek o ogia e ak ika ik e a o e i e iu ga e asu ak e a a iskuak a e ea a e ie e ie ia e e a ek o ogia e ikaske a so ia e a ik u i au ki e e ikus egi i oso iko ik a ia u a e ai ike ke a oiek u aka emiko a a u u a e e a a isku ie i iko- ek o ogikoa e e ome oa i e a mo u o oko agoa ie ia- ek o ogia-gi a ea-i a ia a ema ei u u ko e ai a e egi ea a Gai e a e iki a a e a sge ikoe Plantas transgénicas: las caras contrapuestas del progreso (E ei i u ua a gi a a u u Emi io Muño eki (CSIC a e a
Ai o So e u i oso ia i e ia iia a E U
Iñaki Soto i oso ia i e ia ua a e a gau egu ok o e- esia egi e a i a Eusko au a i a- e eka a eki esia e gaia a io a ismoa e u sa e mo a a a A ke eko u eo a Ekai a a egi eki a e a UEUko i oso ia sai u ua i a a 4 i oso iako Gi a
Ekai Txapartegi i oso ia ok o ea (E U Ko o ee o o ogia i u u ko esia egi u es a e Ia a uk au ke u e a a gi a a u i u au ema ea e eo ia kausa a e i gu ua Sei u e UEUko i oso ia sai eko a u a u i a a Iñaki So o eki a e a Gau egu e ke ey u i e si a eko (Ca i o ia ike a ia a
Leire Urbieta i oso ia i e ia ua E U Ike ke a eka a u Ai i so asa ,
i oso ia i egu e oko i i a e aio ga e e eo ia ie i ikoe egi u a ; gogoa e e a go u a e a eko a ema a e o a e e u ika ismoa e e auga ie i oso o a o - oa egoki u ge o gi aki o o i u u a uko aio ga e a au a " e a ako a io u i oso iak?" " e egi e u i oso o a ek?" e o ge ie e e e " e a ai a i oso ia?" a a i oso ia a u i eko mai e a i e e es e auke a a e e A ie a U i e- ea i akas eak Zertaz dihardu filosofiak? i u ua ( aki gogo k i ika u ue a " i oso ia" i a gu e egu e oko i egia sa u ugu e ik i a esa a i us u a e a e o e a ako a io u (e o e e a ako e a i mo a o e ako esa i eak i a " au i oso- ia eki a u e a u u" " a e i i- i oso ia gus uko u " e a a eko es e asko es- e ik ga e gu e us e i a e egu e oko e a i e ak e i u gi a a u ea i o io aio gogoe a k i ikoa a ioga e u e esa e ake i oso ia ikasi ue ak ga e a e a a e a o ie au ea ? O ikoe a e i i io a es e uki ea a isku so iki a a o ogia a i u u o e a o ea i oso iak is o ia ema ue a i e a ai a gau egu ema e a i e a e e i oso- ia e is o ia eki a e a i oso ia e gai e a es a u e a ak e e sis ema ikoki a e i a e a euska i oso oek i a e u e o e gu ia e gai ea a i a e o i i i io ka e a egi e asi o uko ikas e u i e si a ioak i i i a a e oi a i ko i u u e a me o oak ei i e a gi e uki e a uke E a ka e a amai u o o e eo ia e e e oi a i ko e e e e ia i iog a iko ge ie ak i aku i a e a me o o ogia me e a u a i a e a ko i u ke ikas e saia uak O imo o i oso ai a a e e e Aka emiak o o u io a uko a u e e (e a gau egu go euska a ko u i e si a ee a i e e a o e a eke i e ake ga e a ek gu ea e a ako aki a-a o a ea u se ko a o e e o a e i e a io osoa o eki a e a i a ke a so ea o o asu ie i ikoa ike ke a ako gogoa e a o ai a su osa e ai kio i e ia e e e so a i Gai asu o iek gu iak o eko i i a osoa e a a a e e oi a i se oe gai ea e aiki e a eko gai asu ak i a Umi e a muga gu ieki o e a a a o i u u au Gu e oiek ua e e u u agusia au a i oso ia euska a egi e ugu o a ea e e e e iak e a me o o ogia a e a ea o e a ako i oso iako ikaske e a es a a i u u i e gaiak e a me o o ogia mo u a e a ua au ke e i ue " i oso iako Gi a" egi e saia u ga a 6 i oso iako Gi a
L B R R N PL NT ND P BL B T i u ua e e u e ik a ie e akoa gu e us e euska a egi e e i oso ia ga aiki ea- e ai a oe a a o i esko a e o a a i io ako e ea oiek u ko ek i o o e a i ea da. i u ua es e e a a e a egi a i ekee e e a i ae e a e koa e a i u- a e a i baten pa e- a ea e a agu a o i eske ak o u ai a a o i ko es u gu iak euska a i a ea o ega ik e ukiei agokie e a a ik e a a o ake a ik e a e a e a e a e ea o o e a egi e saia u ga a A ia eko i oso ia e historia au a u ugu gu e i i a e e e e e go o e a aso e ai ugu i oso ia i oso ia e historiaren i a e a egia Asko a a as u egi o i i a i oso ia i i i a gisa e a i oso ia e historia. Asko a k o o ogikoki a o a u ako au o ee segi a u sa i i oso ia e historia esa e aio (e o a e oke ago e a i oso ia i u u o e e e e go a a ea eskema o eki a u e saia u ga a o e a ako sa e agi eei aro is o ikoe a a i oso ikoak ko e e eki a a eko eska u iegu i u ua e e e e go a a a a a e ik o e ikoa da. o a i uek gai e a ei u u ko sa e a- es uak a u i u e e a o eki a e a a o o e a u se ko i u i e ai kie i u uak gome a u i kigu e (1 i u u oi a i ko a e es e i u ua a gi a a u e u e o e a Ka i e e ik u e e e i a i u ua e a i aku eak iga iko ue e filosofo a ema ia a muga i da i oso ia e is o ia Ka ek ga e a agusi a ue a ia i e i u i oso ia e u sa e a e egi a i u ua e a a e ik o e ikoa i eki eko guk Ka e eskema i a ai u iogu A egia a k a a a u ako au ga e e i gu ua i oso ia o a u i e gaiak a a e saia u ga a Ka e us e a a oime a e gai eko interesa u e go ga e e a a e a e e 1/ e e agu e ake ? / e egi e a u ? 3/ e i a o e ake ? / e da gi akia? e e e go ga e a i me a isikak e a u e a dio, iga e a mo a a a u a e da, i uga e ea ke ka e i iosoa age i da, e a a ke ekoak a o o ogia e e emua e a - e u ( o o e a e a esa Ka e us e i i i a o iek gu iak a o o ogia a a u ai e ke e e a i iko i u ga e ak a ke o e ai a i e ai i a es a e ga e a o ie a ia jorra i e kee e ai a ia a e e a u i ugu ikus egi ga aiki e a e ik a a ai a Ge a u o i e e a a egi ugu gaie au ake a a ia a muga ua e a a i - a ua da. a ia a au e ik esa ugu mo ua es e a uek es e gai a uk au a uko i u ke e ako; muga ua e e aki batean i u u- o ma oa sa u e a eko ma e ia a so u e a ge ue ako; a i a ua i oso ia euska a i a eko es au e a i uak i a eko a a oak izan i ugu ako Gau a aki a da, o o a Ka ek osga e ga e a e ue a o mu a u Hala egi izan a u e e e ue segur aski " e da euska e same ua?" ga e uko Gu e a o ea ga a i a ikoa da Euska e ia e u e e same ua i u ua a a ea Gogoe a o eki i i ugu a a e ik o e ikoa Ai i so asa
i u ua e iga e a a a i oso ia a i eko gi a me o o ogikoa da. e a a i i e egoki o i u a ikas eak a aka emikoak a o eko e a i ue i i i eak au ki uko i u Eskai e i e i a oki u asko "se o eko i a oki u ak" i a e o ei e so ak o ma a e o ogiko a oko i u kee ak o ie a e da e e e i ik eskai e I a a- ak egi e e a au ke e ikas eko ek ika a o osa e da, i oso ia e es a u a u a a izan e e o ia e i a ia da, i u ua a iku ua i a a a o ek e a ea eska e u i i i e aki a ue a a e a e i e a e i saia ea ek ika me e a eko ko ua a u e a ekoak ema e i a iga e a a ea i ku a i agokio e e ai ko e u i oso iko euska a ema eko a a oak izan i ugu i ku a i oso ikoa euska a es a a i a io- i ea ago e a gau egu o i u u ko e a ai ak e e ga e ema e i a gu e a ea o e a ko i ai ea " i oso- iako e mi oak euska a " mi egia a o a u ge ue e a i u ge i ue i oso ia e a euska a gaie a a i uak e mi o ogia a a ak e a ai a eko (ikus 3 e a ski a ai a e a aki e mi o ogia Espero e agu i u u au o e a e e agu ga i i a ea O o a Euska ai ia e a auei a ai u iegu Bada, o ea sa ues e ik Kasu o ie a guk u e asu i guis ikoa e au ea ikus egi i oso ikoa o e si ugu " a io a " e mi oa e a i i ugu a i i e "a a io a " i a e ka ea Gu e i i i a " a io a " a ie a eko "a a io a " i a e a i eak muga ko e ua a su osa e duela us e ugu " a io a " "i a io a " e a "a a io a " i ek ko e u i oso iko es e i ak a ie a e ai i u e
O I AGO U E U A I U U AU? Eskua auka u ikasma e ia a oso o ikoa da Eu o a e a Es a u a ue ako u i e si a e e a i oso ia-i s i u ue a i u ua e e oso asu ea o ma io-ga aia e o a ike ku a i eki eko es au e ikas eei u e u a ago Ikas eek eme ikus i ake e e e o ma- ioa au e ga e iak e a i e a e ga e ia o iek u e eko eu iak ei izan ai e kee eme o osa e ai kie e eko a ak uku egi e ge o e same u i oso ikoak e igi e ue o o asu a e ega a eko a mak esku a e ukiko i u e ikas e o iek o e gai e a i u uak a u i u ga io ko ime sio i e esga i a i oso ia mu gi u a i ue euska u a e a e e e e ia a iaga ia e a us e ugu a e ik i oso ia i e esa e e e o o k i i i a o e a e aka ga ie ai kio gaie a o - ik asi e a nora jo ikusi a a i a go ai u E a es e ik o e ak gaiok mo u aka e- mikoa o a e akoa ko ua izan e a eko i i i e o ma ak e e eskai e ai i a es uak i a eko auke a u ako e so a ge ie ak i oso ia e o esio a ak i a o e ako ik bada e i a a uek u i e si a ea ema e i u e esko ak es e a uk e i ike ai e gisa e a e a i i a gau egu
I U U AU O A E A I I i u ua a aia ei a a ka i aku ai eke e e oso asu ea a e bada, i oso ia e ikus egi e ea eskai e aigu a o a uko ga a A a e a a i aku e bada, e i ge ie i e esa e ai kigu a e iak o a u a a i a go i ugu 8 i oso iako Gi a
Asko a sa a u a i oso ia gai ai a e a i u u o e a i i i a i o io aio ko e u asu e ik a a eko e e e sa e a a egi u ga a i ku a ek ikoa mi imi a e saia u ga a eta, o o a a o i a ai e kee i ak age u a a a e i i e aki a goi-mai ako ikasgai a ek e e ue ai asu a o a e eta "a a ke ia " e e o e saia u ga a a e i e e ai gaik a s ak io-mai a a ua u e eta eke i u ai eke o i i ku a e e a e a ua u ga e Amai eko gome io bat: i u u au ikus u u k i ikoa eki i aku i e a a K i iko asu a sus e eko eta e same ua e a eko i u u o e a auke a o ak eskai e i e a i u i e aigu Dena e a sa e a akoi ak egi ea e ikus egia is a e du; o ai u i i aku e horn agoki u e a eta a e e ik a ago oa ea
Joxe Azurmendi, Juan Bautista Bengoetxea, Joana Garmendia, Iñaki Soto (argk.) Oi a i ko i iog a ia
A ie a U i e ea A Zertaz dihardu filosofiak?, o os ia aki i oso ia ako sa e a o a Euska a i a ia gaie a a e a ago a o a ua Au o eak i oso ia e ko e io aki a e e a e u e a o e a a e a i oso ia e e egi e a muge a ik a ia u me a isika e a e is emo ogia ik iga o e a e ika a e e amai e u
ack u S 199 Th xf rd D t n r f Ph l ph , O o O o U i e si y ess i egi ikia ai a e a i ga ia Sa e ak u eegiak e i e a e u se ko e eme uak o o aso e i u O o ko i a e i u a gi asu a e a a u asu a
ack u S 1999 Th n . p ll n ntr d t n t Ph l ph , O o O o U i e si y ess ( amo i a- e ga e a ia ko i u e a Pensar, una incitación l filosofía, a e o a ai ós Co e os 1
Oso sa e a - i u u o a i oso ia uki e i e gai agusie i gu ua ago a o a u a (e agu a e io a aska asu a gai o ie i oso ia e is o ia i a i e a ak e a e a u ak e ikus e i u
Co es o 19 H t r f Ph l ph , ew Yo k Image ooks (Ga e a ia ko i u e a Historia d l filosofía. o a e o a A ie _ K asiko a i oso iako ikas eei u e ua ko su a- i u u a a a Ikus egi is o iko a e ik egi a a a e e gai ema ikoak o o o a e i u A o es e i ak oso o o a e i u a ma u a o ai ik e a i ga ia
e a e Mo a 199 Diccionario d filosofía, o a e o a A ie 1999 au o ume e a a a u ako i egia 199 a egu e a ua k asiko a a ga e a ia Oso e a i ga ia
o e ic (a g 1995 Th xf rd p n n t Ph l ph , O o O o U i e si y ess (Ga e a ia ko i u e a Enciclopedia xf rd d filosofía, Ma i ec os E i e ik o e ia e i i egi e i u ua a o e ic -e u e a i a ea i oso ia i i oa kio gaie a a i uek sa e a a u ak ai a a i e ea oso u e ak au ke e i u e i oso iako Gi a
Internet Encyclopedia of Philosophy [www ie u m e u/] Ko su a ako e ik o e ia igi a ga a i sue e ako a a Free access omei u a a au a o ai u ga e e a i i akegu o eskai e i e e i u gu iak O o osa ua gai gu iak a e i u e a e e ga e egu e a e a
age 19 7 What Does It All Mean?, O o O o U i e si y ess (Ga e a ia ko i u e a ¿Qué n f t d t ?, Me iko CE 1995 Sa e a- i u u o a a ack u e Think i u ua e a e a ke ka i oso iko o oko e a ik a ia u ( e io a aska asu a e agu a e mugak gogoe a egi e u
Wa u o 199 Philosophy: The Classics, o es ou e ge (A o io esmo s- e ga e a ia ko i u e a La v rn de Pl tón, a e o a C í ica i oso ia e e agogo a Wa u o mu u a g osa oia i u u o e a i oso o os e- sue a ik ga a i sue ak e a a e e i u a o e Harpeatik as e a Wi ge s ei e Ikerke- akeki uka o ie esi agusieki a e a egi ai kie k i ikak e e a a e i a Oso oi a i koa e a e a e ea i a
a a E (a g The Stanford Encyclopedia of Philosophy [ a o s a o e u/co e s m ] i oso iako e ik o e ia ik o e a I e e e agoe a e ama e sa e a gu iak e i a o ai ik e akus e a e e me e i u esku a i ugu o ie a a o ea Liburu hau Ekai Txapartegiri eskaini nahi diogu, liburu honetan ez ezik UEUko Filosofia sailean egin duen militantzia lanagatik.
Eske ak
i u u au egi e e a a ea e o es ea agu u u e gu iei a a - a a eske ak ema ea e i e koa a o e ako egi asmo ma u e a ge a u o i e e emia ia e a i e agu a emia suak aso i ugu o e a e a i u ua e i e aga i asu a iu a u u e UEU e a i kaiko o u A u ia ai a u a i i ugu aki a i u agu ak e a es e ako agu a ek ikoak ga a i suak i e a e e ago es u ik ga eko i u u ik O o e gai e ik i u ua i a e a ausa u i e au o eei eske ak ema a i i kiegu o ie esku a a asu a i eske oiek u au egia i u u a Au e ik ai a u ugu e a a ko i ai a e 13a o os ia " i oso ia e mi oak euska a " mi egia a o a u ge ue i oso ia e a e ku a ie ie aku a ea e a a a a u i e gu iei gu e eske ik e oe ak e a a i a i i kiegu e e iki eske u a i ugu a a o Ga me iak ua Ga iak e a I o Sa aso ak ema ako agu a i oso ia e e a euska a e mu uak u i e agu eaga ik I o e e ik Ekai Ga me iak o i Mu ikak a ie Ei agi ek a o o i- gue ek Ai o So e u ek e a Go ka u iok e a a ea e o es ea ema igu e agu a eske u a i ugu A ke ik Gi u koako o u A u iko a ie ui i e agu a eske u a i ugu i u ua e ka i a ea o e eko a io i a igu ako
I. I OSO IA E IS O IA
. e e a e i oso ia (I . esok a ikoak
nd r t rr tz
e e a e asie a- asie ako i oso ia eki a ema e a a -i a i ue ak i au i i egi e a die au e asi o uko a e ik au i formal bat —eta, era e ea i eo ogikoa— aska u e a du i aku eak; i a ere me e a eko a i ioa au ei i i a i e a i i a Ock am-en a a a o o a au i oso ia a es ea e a i oso ia; i oso ia eme hasten a e e ago e egoe i oso ia ik e a o e a es e ik eme e a a e e a e i oso ia e a o ikoa ai o soka u eagoa o a e e ea e e a e i oso ia e as a e ak ga ai a a agoe a a ema e i e ea au o i a e a kaikoe au ia so e a Gau egu go e u i ak agi e ue a e au ka e e a e e e es uak e i ai ai kio e a egoki u u ia i e o sa ia i
. Z F R L , Z D L e e a e i i oso ia e as a e ei u u e a aki ea e a aki o e a ia u ue gogoe a egi ea a Zer d filosofia? e o noiz hasten d —u e e a e e ako— i oso ia? ga e ei e a u eak a e a a ea ai aka Filosofia Sokratesekin hasten d , esa e ake a ek i a - e a a e e e i aku a eki a egia Edo, esa e ake Sok a ese i a a e o ai u a u ik filosofiak presokratikoekin egiten du sarrera historian. ai a e e e a u a ema e ue ak i oso ia e e i i io bat ema e du: filosofiak hausnarketa etikoan du oinarria, e o a eko e ai O o a iga e e a u a i eus e io ak filosofiak arra- 4uiurera bidezko eglaren aurkikuntzan d t oinarriak, e o a eko e ai Are ge iago e i i io e iko- e iko eta ogo e iko o iek o a e i ue ak es e e i i io a uk u e i u a e ea Muga e siak a e i kio i oso ia é es a ua i hemendik kan- pora ez dago filosofiarik, aie a e du. ome o i egi a u eta hor mitoa besterik ez dago, esa go du, mitoa eta l t r t r . So is ika ai a uko aio eta, mo u ma u agoa sofistak asmazioak salduz aberastu ziren alprojak z n ziren e a u eko ausa ia a uko du. ai a gau ak e o ai ko e uagoak i a i e e a e a a a a ere. Hasten a bat esok a ikoak i aku e —Heraklito esa e du, Parmenides esa e du, e o Anaxi- mandro—, e a susmoa a e du aie a io a i a io- a ue a asko agoe a mi o ik a a oia e a mi i ika e u e ako eu i a ea A ema e du, o o a a a oia e a a me ago e i a e a ere a a a a i ue a a e a ek Sok a ese agusigoak es a e e ku a u egi e du, a ue a e e ga aia i uga- i ko ga a ia i a ue esko a so is ikoa Sok a esek so is ak a uia u i a ak arbuia- garri i u e i u so is ak per se. I a gai o o i a gi e saia e a bat, sasi gu ie gai e ik eta ge o eta i e esga iagoak egi e ai kio e u o ie a o ago as Go gias 28 i oso iako Gi a
asimako e o i ias e sa a ie o osame ak Ai a a u e a ekoak o o a i oso ia i oso ia h t i u e e eko ga aia oi asu e u e u a i a a A ke ik pr r mi oa eki e a i e a u a eki a ema e a a i i e au o ee gogoe ak au e ome o e ak a e e e — i egi a aigu o ai go ei u a o e i e autore b t i e a ea— aki a a K a I-I me ee ako i us a ioak — e o a ese e samo eak e o Sok a es e a a o e o osame e iko e iak— e e usa u egi go i ue a ga ai a a e ako mu u-ikuske ak ai a o ek e igu i ea ema e au eko gu ia mi o a e o i e a u a a a eko —e ea i a e i oso iko osoa egie a a u a i a ugu e i a — Au i o ma a i u ie a filosofikoagoa a e a gu e ku u a e ikus egi oso a a e ai u a a a gu e ku u ak i aga eko ga aié a a a igma agusi u a uk e e es eko ue oe a au ei i i e ea a e ai u k i ika e u a ea a a e ik e i a asiko ga a au i o iek gu iak aska e Ai o u e a ugu e a e ausa ia a ia — a iegia agia — a e ugu a a e is emiko au ga a eko e e o o o ama ak ga e a a egia Gu e bestelako iritzi o ieki gu i si e si e i ik u iko ugu i aku e saia uak o ea e a au ki uko i u i aku ke a oiagoak a e a eme
2. AUTORITATE ARKAIKOEN BIZA Gu e e is emo ogia e oi a iak i oi a a a a i e a ko e a i a e a a oso o i u a gau e n r da urlia? ga e a mo u u i e sa ea e a i e sa ues e ik ga e e ak ga e ako urlia e o sandia, ai u e O o io ga ai a a e a a egi a a e ga e ea e e n r izan zen urlia? e a ako ga e ak egi eko oe a ugu oi asu osoko a a e ugu o o a zer idatzi zuen urliak? ga e a ai a me o o ogia o ek e u a io e e a e e e a i iko es ueki A e a e ik go e i e es u a kaikoe au o i a ea e agoe ako gu i e a u ik e a es e ik au o e aka a e a ea au o e a ai o ge iago agoe ako e o a i a a guk a a i agu ome o e o esio o au o eak esa e ako au o e asko e i uma ai eak i a i e ako a ik e a eme ik o e ga ik e a a akoa e ga ik es uak aso i u e ak a egia es u a ea e a es ea au o e a e ga e a es ea e ga gaiak a a io- o e u ak e a es i oa e e ika ea a o e a ie a ga i a a me e a Eka i agu a i i e a G ego y agy-k (199 ome o i u u egi i ue ga e ak ego a e ome o ik? a e a e a a i a ¡liada e a Odisea i a i i ue a? es e i ak a i a au o eak? Au o e-mu o a e au ea a gau e? a a ago Iliada a e a u ik? a a ago Odisea a e a u ik? ome o eki so e e asko a iko ga e a o i auzi homerikoa esa e io agyk (th H r t n . Ego e e ego a ome o e a ia au o e a e o i e o au o e-mu o a a e- ma e a a egi u e a Ego a o o a es u ome ikoe a ia ga ai es e i e ako asa e e a e eme uak e ei e a a egi u e a ai u e es u o ie koka eku is o ikoa mo u mo e oa e a eko asmo ai a ikus egi o iek gu e us e e u e o u a i u e garbiketa. l nd rr n l fí (I . r r t 2
Eta autoritateen auzia e a amai e ome o eki e i a i ue esio ok? e ea a a Ezkutua oema? E a u oema o ek a a iagoa ome o eki ? E a ai a e a e a os asu a i uga i u a e i a es u e iko uga i i agokie e e ai ago aki e ik o e ak e a oi koak i e Titanomakia, Edipodia, Tebaida, Kipriak, Etiopida, Troiako Zakua, Nostoi e o i u e a-ka ak Telegonia, Heraklea e a gai e ako o ak im o ome- ikoak ei e i e ka uek es a e e u e e a ome o e ak i a ; a uk o i u a - koak i a — a uek a o i mi e ikoa u e a a me — es e a uk o oi ak e o o mu ak e a a a i ika a kaikoa e ai a o o a ko o e i a a e a ai a I a a e eog is i e eko oe a ik e o i uma a kaiko a es e ik e a i e o eki go e e a?
a a a e e a e a e a aki i es i a o A kma Es esiko o I iko Simo i es A eo Sa o A ak eo e Ka i o i eo Simo i es So o Mim e mo oki i es ema oko e a gai e ako au o ee es ue i gu ua • Ge o es e e a ek es e sasoi a ea sa u iko asa eak age i i a es u gu ie a Egoki ai ee imi a ai ee e a e i a ee eskua e e ikus e a E a ge o es e au o e a ue es u e agu ak e e ika u egi e i a a ea e a es ea ; esa e ako eog ise es ua ome o esio o So o Mim e mo i eo i a o e a A ki oko e ai u e agu ak au ki u i a es ue e a au o ee a as-ma asa e a ae a e au ia e a ko o uko ikus egi me o o ogiko e ia o a e e a a I a e e au o e e a es u es e i e a es i o o mu a e a e eme u e i ak ego eak a o ko asu a e ese ia es e ik e aka age i a e u o e a e i i e esga iagoak i a a o ko asu a e i o esia se e si u e a y a e ock agy e a gai e ako au o ee eka e ak i o esi o e a a e a e e u a i io a a e ika a e a eu i a ea i ika a kaikoa e e e u i i egia ua Au o e e a i uma a e gu iek e a go u e a o ko ku u a oso a e —kasu o e a ge a ie gi a e a e — ge aka i e a e eme ue a ik e oi e a ei u a is ok a ikoe a e iak gi a e- ie a kia gi a e-a auak o i u ak a i eak ai koe a eoi aki a Ka ua asi ai o e e ago au o e akoi ak a ekie o a esk i a u e e e oiak ema e o o e suak e o aedoak, e u eek e e ka a ie ga ik o mu a a eka u e e ak es e o i u e ei e ea Au o ea e a autore, ome o e a Homero, au o ea autoreen bilduma a kantuen arotza a au o ea — a ia io auke a a e a ua — ka uak o es uko i ue e so a ia a au o ea e a geu e u ua Mo e ia e au eko ikus u ua koka e ikasi e a ugu es u a kaikoe a i ga e ea e e a e e e es ue i ae a o ek a o ko asu a e i o esiak o gi a a e ue ak e i a a e o asu ko ek i oa a e u age ia —e a i e a a e e -ek as a ia o osa u ue a gogo a u e a a— e i a a e i ae a ko ek i oa ai a a e a a — u a ea euska ko ai a e a i ui a iga ie a o ak e akus e ue e asie a a a igma agusi ua i a ai a a o ko asu a e i gu ie a — oso ga e a ga a i koa so e a au o eeki as e a a e e a e i oso ia? e o e i a a i egi au o eak i a ai o e e agoko e i- i oso ia ? e o e a u e e a e i oso iak e e ko ga a e ik au o e a iku a e eka e e a i ik?
3 KU U A OME IKOA (KA. I I . ME EAK : I OSO IA OME IKOA? ai a es u a kaikoe i ae a a ago o iei u u ko ikus egia e e e i u e a e akoa gau e ome o eki asiko ga a —e a i aku eak a aki o e ke o e i e a e ugu 0 i oso iako Gi a
Homero esa e ugu ea — e e a ku u a ik go e e e es u i a i a a e e ik a egia — e u a ea a e a sak i a a e au a o mi e ikoe a ko u uak e a a mi- is a io-ko e uak es e ik e ai i a aso e — e e a i iko ga e a eki asiko ga a e a e ga ik e a age e ome o i oso ia e is o ia ? E a ue eka e ik egi ekua i a eko? e e u i e o o o oa egi e ge o a a me a a gu e us e I me e a a eko ku u a e a — e ga ik e ?— i oso ia k asikoa i egi i kio eka e a ie ga ik es e ik e a a ome ok ekua e a ko ukee a i a i oso ia e is o ia e a i a ai u e i akas e i a e e a e sa a i k asikoek; e a i a e ako e e a e e agogoa a o ek e ak Sok a ese i e a a e ue e e a esa ue e e G auko ome o e go es eeki sue a e a e ea esa go i u e oe a o ek e i ue a e a e e a egokia e a a e e ike a i ea gi a a a oak u e e ikas eko e a egokia o o a a e oesia e a a e a aiu ea o e ak e e i i a ( a o P l t , II -e ekuko asu uga i au e Sok a ese i e a eskai e aigu us e o oko o i u u e o o e e a (Recuerdos de Sócrates, I 1 e o o o e a (Historiak, 7 e o Isok a ese a (Panatenaico, 33 esa e ako e ga ik e a ai a a u ge o a e e - a ek e aiek ai o u u e a? Sok a es e a ome o e au ka so e a ai a o a uko ai e i e a Sok a es o gi u e u ome o e agu u ga e Gai e a ome o e eka e a e a Sok a esek uka uko ue si ogismo u sa e mo ukoa a i ii ome ok oi a i i oso iko e i a e a sagoak e e ai a i oso ia o i ikoa i agokio e ome ok i o k ai o a giago e i i e u o e ea o e ea e i ae a e i is a e e ai o e e E i i a go ga a eme akeo gu iak e ege E a o a asko e u u agi a; i a a i a a e a aka a u u agi a e a aka a e ege e a i eskai i ai i kio K o ose seme u u ak e oa e a egeak o ie i e i a ea e a akiak a i a ( ome o l d , , 3- o e ea ai a Aki eo e a ako e oi ome ikoak —jardule politikoak, esa go ugu- auka e u u aka a "Gi o o ek gai e akoe gai e ik ego a i u e ak i a a i i u me ea e e gai e ik e uki a i u e ege a e a gu ie agi a i a" ( ome o Iliade, I 7-9 E ea ismo oso esk i a e igu ome ok o a oka e ue o e e- k aseak e o a is ok a iak o i ika o a e a i e ue imu ea o a a ia a e ue ai gau koa e ikuski u e ko i egi asu a o a a o a e ue aedoen i e o aga - a- es a e agi ko a o i gu ia gai e a gu e a a a o ikoa e es ui gu u a ea a is ok a e a eko o e e- o oka e a i egi asu - o asa i a ea es e a a e ai i e ga ai o i a a ome ok ai a u a i a e ue e si ese a i i eak eku e e ia me e i u eo ia o i ikoa i u u ko e o ei esku i u u a A ke a ea ome- o e esk i a e o i ikoa e aio egoki e aka ik ge a i mi e iko a ie ga aia i ai i ik ome o e es ue a o e ea e a a igma eo iko a age e a e a a a e ea ismo a i o e e o o e i ae a a is ok a ikoa e agu eko auke a eskai e igu ome ok e i e- eo ia ga aiki eak so u ai o asko e e ago ai a eo ia o i ikoa gai i oso ia e a oa e e e e- e ea koka e a ome- o e a a ai u e e e Sok a ese a oa e ika koka e a Esa ugu e Sok a es ome o e au ka so u e Sok a ese e ika a ea agusi e e ika ome ikoa e e e a e i oso ia (I . esok a ikoak uka e a a o e a ai o e aigu Sokratesen Defentsa o a a o ikoa Sok a esek e e e iki eek eu ka e i i a-goi u u ome ikoak ai o e i kigu ea Ene gi o go e a A e as a o i i e ea e a i a ea a ie a e a e u e sue a e i ikoa e a ai u o sa a e a e as asu os e e a o o e a a ik e a a ie ak e uki ea a u a u a i i eak aki u ia egia e a a ima o e a e i ae a a u a u e a ke ka u e a ko e u- kee ea ? ( a o Sokratesen Defentsa, 9 -3 e a i ake a sok a iko- a o ikoa u e eko es e ik e a a e i es ekoa a Sok a ese e iki eek a eka e u e e ika ome ikoa a e ea —esa e agu i e a a ai a ome o ai es e es ima e ue ie sc e- e i ake a u e u a i a a e e— ai a e o e a ako aka ik e ika ome ikoa es e e ika a a e ika a is o- k a ikoa i oso ia e mu ua a u e a ue ak e agu u e a ue e ika o i es e e ika a a a e e es e i oso ia a a a e e es e e ika a e ako ai u e es e i oso ia a e ako E a eme e i ga a e o i geu e ga aia ai e a egi e e o gia e e a gai kia e a eko es e i asu e a egia a egia ma ikeismo e e iko o gia e e a gai kia e a eko e ei ke a Ge iago -e o gu iago gus a uko aigu ai a a gu io es e iko-i eo ogiko o eki e i ugu ome o a o a u i oso ia e is o ia ik Ka e e a o a ge e ake a a oi e o e ga ik E o ei egge E ika ome ikoa e ika a is ok a ikoa a aristos e o go e e a ea agusi u e "i a eko a au-mu oa" (e e agu a a u e ika a ie a e ue arete e mi o k asikoa e a aristos e mi o ik a o e a ome ok o gi e akus e igu ge oago so is ek egi go u e e a a e o e eak e ak e a aki e i ue a —ikus egi sok a ikoa e us e a so u uak i a go i e — o gia e e a gai kia e au ak A is ok a iak go es e ue a a o gi agoe a gi a e ome ikoa —e a o gi ego go a o o a virtú ko e ua oi a i uko e gi a e makia e ikoa — a akas a a a me asu a u ua o o ea o a o- asu a a e as asu a a a ia is i a e a o iek o eko e a e koa e u u asu a e e ia ausa ia o a ko asu a i a a e o o oka A is ok a iak gai kia e e auga i o o a uia e u maku ke ia ko a ke ia i u asu a a u asu a is i aga e asu a a e asu a e a a a es ui gu u o e a eskai e igu ome ok o es-eki ai os e sua egi go e gi a a e ea e o so-i ae a "O soek e a a e aso io e e ka i e a gi o akoi ak gi o a su si u ue " ( ome o Iliade, I 71 "O so i ae a o i agusi e e ea i a me ak e u a io" iosku ome ok —e a e e a a i a ok (Pítica, II 3-5 i oso ia o i iko i us a uak e i aie si ue i o esia gogo ki ge u a u ue — E ie a a u i a me ik ai a u ma a ika u o ek Gi akie e a e oie anean i a me ik e o o soe e a a ie anean agu asu ik e agoe ei ea e e ko e sai amo a uak ai i a e i e koa da gu iok a iski e ea ( ome o Iliade, XXII, 1 Gau egu i e esga ia a a e e e ome o eki e ika a is ok a ikoa e e gogo a ea E a i kigu e o e e-k aseek e e a io- au ak i osa e gau ko ge a ie gi a e mo e o o e a ? i oso ia e a oa koka e i e ko e u ge iago e e eskai e i kigu ome ok e e- e ea a iku ea a ua i i a i u u ko e u ago ikoa e a a a ome o eki —e o i eo eki - es e ku u a a e au ea a e ga a mu ua i u u ko es e i oso ia a e au ea O o ea e gi a ea a i e a e e a os ea e gi a ea Gi o e ia sue gi a ea Go es e u ikoa goi u u ue gi a ea; gai es e u ikoa e 2 i oso iako Gi a
i e igo e ue gi a ea o sa e gi a ea a o sa u ikoa asa e i u e gi o e gi a ea —gu ea e a a o saga ee gi a ea eki ga uko e gi a ea ai u e — E a ku u a ei gi a e o i u e eko e i a a ikoa guk ma eia e i ugu o iko ka ego iak O gi oga u ue Ku -ek gu e isika eki e i e a isika a is o e ikoa u e u e a e a e ea es u ome ikoe a e ke a as e e ak e e a a a ema e u gu e ka ego ia i oso ikoeki e i e a mu u ome ikoa u e u a a me ge a e a oso esa e ako arete e a agathós ikoa eki Sok a eseki as e e ga ai a ako ikus egia i o u ik e mi o o iek bertute e a ontasun mo ua i u e a i a e e i u e o ek e u ema e ko e u ome ikoe a ie a osoa o gi ome ikoa e a ua zuhurtasuna, ausardia, oldarkortasuna, bortizkeria e a o o a go e asu a is ok a ikoa i ago kio e auga i gu iak sa e ai i a Gau a e a ge a e a o io a e ko e ua eki eudaimonia e mi oak ema e ue bizitza neurtuak e ai u e ikusi a i ik makar ( o - ik ai u e makaristos) a ie ak i e i ue desiragarritasuna, aberastasuna e o arrakasta e a ako e ukieki e i o o a u e asu a e ko e ua eki i a e e o o ea eki e a a a me asu a eki a ema e a agoe time ko e ua e i ai a e ka u esio o eki agusi e e díke ko e ua eki aki ea e ko e u ome ikoa ak ikoa a es a e i ea e e a u ea e auke ake a egokia a u i e ai a; aki ea ek ika a e e ai o e e e e asu ak ikoa —o gia i egi a e io a a oia e o asa e agu u ga e= u u asu a a i okoa e o ama ua e e ai a a e i ue a e oi ome ikoa e o asu a eki o e e e u ago ikoa e a ka i e ago ismo sok a ikoa e ai a Sok a eseki e a ge oago k is au asu a eki —Kie kegaa e ga e o U amu o e ga o gi is a e e a ai u e — ago ia o e a e ai akoa a e i ego a o ae a u u a u a e e esa e aio a ome o e a o ea ago ia (agón) e ia a ga ai e a o eko a a egi a e io a i e a a ua i u u au e au e a eko ausa ia E auga i o ieki eu e e agiko asu e oikoa e i a agiko asu mo e oa eki u e u
4. PRESOKRATIKOAK (K.A. I : OGOS GAILEN E A SUBIRANO Esa ga e oa esok a iko a a e i e i oso o e a esko a akoi a e mu u- ikusmo ee a ea go a e e a sako e a e i ko o u koak ego i e a e ak i ok — e e i ai sako a e a e a— e -a e a ako asu a a ima a e ue ea esa e ako a me i esek izate (ón) e ie eko a e e a a aie a e u e e oema óntos-logi- koan. ai a a ika e sa a i aie a eko ge ie ek a u iko a e a i us a ua e ge o a K a I - me ee ako gi o i oso ikoa e i i uko ue a I a e e ekia eko ko o ie a asi a presokratikoekin ga a e a e e a e e sae a ie i ikoa e ake a e o i u a se o u gau e a o ia i u u ko ga e a i e a u e saia e i e ea A a oi ko a a - e ak i a uko i u e eku gu ie a a a neurria o a zenbakia e o harmonia. Lógos e o a a oia e su i a o asu a a ima a uko a a es Mi e okoa A a ima o e a A a i- me es i oso oe us e esa e ako kosmosea o e a a ago a mo ia a e a ai a o a ema ma ema ikoek o ua Ko o o eko e o a esek gi a a ime a a ima a e u es e gu ia e gai e ik mu ua e a ime a eki a egi e ue gi a a ime a ai u e Se a e e ia e aku si ue e o a esek gai e a ai ko me a isikoak a o a u ik esa e agu gi a a a oia ai ko eko ai ko ome ikoak sa a e as e a — iska a eak g i a suak e a u u ak l nd rr n l fí (I . r r t
ai i a ( e o a es 11 = e a o o io ai ko gu ie i ae a ko aesa ko a a e u age ia gu iak ai i a gi a i u i a egi ak oso os e sua egi e esa i ea E ukiko a i u e i iek a iek e o e oiek eskuak i a go a i a gai aie i e ma go eko e a gi o ek e a a i u iak so eko a ie a ekoak egi go i u ke e a iek ai koe i u iak e a i ie a ekoak i iek e a o o a e e go u a e a e a egi go i u ke o e ak ai koe go u ak ( e o a es 15 e ak i o E esokoa e ga e e a mo ia logos, e a ai koa a e i ue ki e asu a au ki uko ugu "Gau a gu iak ogos o e a a e a ge a e i a" ( e a i o 1 Gi a a ima e a a ai e a lógos o e a ; o ik o k e e u ua e agu u e a mu ua e a mo ia e agu u a i a a ( e ak i o 11 o ik e e e ak i o i u ak e e u ua i a i io a ke egi e a a " eu e gi a es i i ua e i a e ia u i e " ( e ak i o 1 1 Desideratum o ek oka i e e ikoa eska e u gai e a gi a a ima a ai e a a a mo ia ogose a u i ea a ue egi e a a E a o o ik o o a oka i e o i iko u e a e akus e igu e a i ok gi a egeak a ai e i a ai koa e egee a e a a esiak e a a e e a u e a i a Ekia eko e sa a ie gai me e a ea e e mugime u i us a ua so u e me e e ea Samoseko i ago asek —a i me ika e a geome ia a u a u e ak— o o ioak au ki e i u eku o o a es i i u ma ema ikoa — eu ia e a e akia— a mo ia e i o e a aki sue a? e akia e e e e a? a mo ia e i a sue a? E agu a e go e a? o io a ( am iko Vida de Pitágoras, A ime u i e sa a (nous) ei uko io i ago asek u i e soa e a mo ia ma e a- ikoa i i ago ase os ea K o o ako A kmeo ek gi a a e ea e e auga i e ei ga ie a ea koka e u e same ua "Gi o a es e gau ak e - e a akoa a e e e ak aka ik e sa e ai u aie a ea ; es e gau ek se i u egi e ake e ai a e sa u e " (A kmeo a E ea a e a ea e i i eia logozentriko o iek e e ika u egi go i a a me i esek esa e ako —asko ge oagoko Wi ge s ei e au ke e ogikoeki a a ia a u ik— e sa ea e a i a ea a iski e e i u e agu a e a e ea i a ea o o a "Esa ai ekee ak e a e sa ai ekee ak i a e a u a a e a e e e e e ai a i a " ( a me i es O o io a me i esek o a me ak eskai e ue o iko e agu a ik i i i ik (dóxa), a egia e ei e u e agu a a io a a (logos). K a me ea so e i e ok i a ek ek ikoe a e e e a a ako a a oia e su i a o asu a a a ika uko ue ik A a ago asek esa e ako a ime ea e a e i u kosmosa egea e a gi a a e ea "A ime ak go e a e u e a a egia i aki i i u ak o o a ie ak e a a ikie ak e e" (A a ago as 1 e e u ua e a e ai a a ime a A ime a amaie i a a e a e e u ua e a e; e a gau eki a as u ga e i au e e o e a e e a e e ik ai a i a (A a ago as Fr. 1 esok a ikoe a a egi i us a ua ukae i a a a a egi o i as o omia a is o ia e i aku ke a a — e o o o eki — e o me iku a a e a u e a e ai ukae i a a e e a a oia ai ko e ue es ui gu u i oso iko a a gi a a ime a e a a me a i u- u ko ikus egi eu u e o e a i is a so u e i oso o a ue ga e a i ok esa e ako go u ak lógosa ku sa e ue a a ema e u e a o o io gau a akoi a e a ioa e a i oa e a e i es ea A egia a ue a o a e a —u ea gi a a e ea e a e a 3 i oso iako Gi a
as oa as oa e a ( e ak i o Fr. 9 e o i sasoko u a a ai a e a ( e ak i o Fr. 1 — a a a es ee a —u ea as oa e a as oa e a i sasoko u a gi a a e ea e a — So is ikak ga a uko u ai u e esok a ikoe a ea sa ues e a i a e i o esia Ema e u o ea i oso ia a ue a i oi asu a i eskai e i aio segu asu -sa e u a e e a ai a a u ge o a I a e e e e a a a e uko a — e e a a a e uko ugu— e a i ismoa e a o kua Sok a ese i aku a eki a e e e
5. SOFISTIKA (V) ITZAL ILUNAREN BAITAN So is e esko a a e e asi ai o e e ago i aku eak ga ike a k i iko ikoi a egi e a u A e a e ik so is a a ie es u gu iak iga e eskukoak i e a aki e a u e a e a i e e a u a e o i ai kigu a e a mai a o e kasua esa e a e ako so is ak a uia eko a a egi a a me ak egi i u e au o ee o e a ua i e i e a es e ik so is ika i u u me e a eak e aiki ue ikus egi i u a au ki uko u e a e a gai e u egi e a ko u i aku eak I a e e a a ik a o ek eskai e igu so is ika e i u ia e a e a i a ga e e e o ie akoa e e ik e a e i ga e a e a se so a a eko-e i a ia a ( iga e e a ima e ie - ia eki kome ioa i i e e a ( auga e ik ie ia i akas eko o ua e ak egi i ue asmaki u ak sa e i ue a ( osga e ik i a ie e iake e ako a e a mo ukoa a e is ika e a ea a e u ai a ( a o Sofista, 31 A eko i i i e ko a eskai e igu Sok a ese ikas e i a e e o o ek e e So is ek e gai ua i a e u e i a eki e a a e as eko i a e u e; e io e i o i o u a ik eka e e e a ( e o o e Cinegético, XIII, A as e agu a a a ke ik A is o e ese e e u a ioa So is ika i u a ko aki u ia es e ik e a i o a e e e e ea a; e a i u a ko aki u ia eki egi e u ego io so is ak Mo a e e e e ea a eki (A is o e es Refutaciones sofísticas, , 1 5a 1 I u i e ko o i a eago u egi e a so is a o ie ako a uek o i ika i a u e esku a ea ai a a e e ea O gi e akus eŕ a au K i iasi u u ko i i iak aso e i e ea e o o e e i e a esa e ako "K i ias i a e a u e a e a o o a ee a o iga kia eki o e ea ego i e e a ea " ( e o o e R rd de ó r t , I 1 E a e e a a e ieki a eka eko ausa ia a u os ea Sok a ese e sai a a iko u e o o ek K i ias e a a eki i a ue o ae a a uia uko u Go o a u egi ue K i iasek Sok a es H t h rr t a i a ik Ka i eseki a e a egeak i a e i i i e ea a a o oi u e e a egee ako a ea i a e a ea i akas ea e e- ka u ue o a i ika u aki ga e Sok a es i ai eko e a e e a e au ea ai o eko ( e o o e Recuerdos d Sócrates, I 31 i os a o e e i i i e eko age uko aigu K i iasi u u a i e ea
H t h rr ai o a eago oa e o i ke ia e a o o a e asu ea a a a ik ga e ma u e a i u i e ai gai o asu ea a a me e i e gi o e a ea ( i os a o V d d los sofistas, , 1 a a o ikoki gai e ako so is eki ai o o a i a e a o — o ago as a sa ues e a eu i a ea — a egi su age e a K i iaseki a e ei ua e o o ea e e a e i oso ia (I . esok a ikoak a ima a e ai u o o gai e ik ami ia e ekoak i e ako segu ik ( a o Cármides, 15 ; Timeo, Ko aesa a a me o e a ik so e a K i iase i ae a u e a a ima a e ue esko io a o iko os e su e ai a iga ia I ae a a o e a go e ekoa e K i ias i oso ia i e e a a oa o i e e a i oso oe a ea o a o a a e u e e a o a oe a ea i oso o a ( a o T , 1a e a e e ago e e asko a esa a ugu e a u e a i i e a ko u i aku eak k i ika e egi o ia a i ioa e ama au i koa esegi eko I a e e guk geuk aso ugu so is ei u u ko i u ia e a ge iegi u u e ai a u ako au o e k asikoek eskai i igu e e ik ai a e ga ik e e usa e i ugu ai es e so is ak? e ga ik go o a e i ugu ai es e? ai a iak i a a i e egi i u e o osame i oso ikoak?
6. Z B R H LB R So is e esko a e e auga i agusie a iko a gi a a e ea e u u a a ea a So is ak e ai i e i a ea a e e a u a u gi a i i a ak ikoa ai ik a e e e agusiki gi a au ie a o ia egi u e ga e a I e esgu e i e ek ua e a o e a ua o ago asi o ai kio gu e i oso- ia e oi a i i aka u i e ai a e i i io ga a i su Prometeoren mitoa ei u ikoa i aku e e e gi a ea e so e a i a me a egi i e e i a a e egea a u eko —gogo a u es e askok e a a ousseau-k me a o a e e a e a i iko ue a Mo e i a ea u sa eko— O ua so e a o o a a e o i ikoa a egia " eusek i a ia i ie a agu asu a e a a iski e asu a a a i e u ue gi a a ue e a au ia" ( a o Protágoras, 3 c es a e oso ge iga i i ia eskai e u o ago asek — i oso ia emok a ikoa e ku su a iegia ue a— a e o i ikoa gi a e a eka eko agi ua ema e io ea eusek e a e ai io e mes me u a ia i u e asu a e a egi u ea gi a a ako gu ie a ea eu i e a eki a a u e a i ue a ei mo u a a ema e a ie gi a a e eei e es e ua e a u e i ea? —ga e u io e mesek eusi— es e ako a eak e a a a i u e a a i kie ? o ie e e ua e a a e a esa e ako se agi e aka a a ikoa a me iku a e a ea e aki ak i e asko e a e a e i ge a e a gai e ako o i ioeki e e sa a u e a e e o e a a e a e a i e a o e i u a gi a a e ee a ea e es e ua e a u e i ea e o ai i ik e e a ea e i a a u e a i u a a a i a u gu ie a ea —esa ue eusek— akoi ak agokio a i a e a e e i iek e i go ai u e i au es e a eeki ge a e e e aie ako aka a uek ai o i a e a u e aie a e a o a sua ( a o Pr tá r , 3 c i e a e igo a i a e ie gi a i i a ako a au iak aus e i u e ei ( a o Protágoras, 3 a a me ikus e a eusek emok a ia a i ue a gi a a e ea e a a a me ikus e a o ago asek emok a ia e oi a i eo ikoak u sa e i ue a — a i e a o iek mi oa oi a i u mi ikoki us i ika u— e e i a a e e a i u a e i o esia gai a eka ua i a e so is e a ea ; i iasek e e u egi e u ( e o o e Recuerdos de Sócrates, I 13 Legeei buruzko izengabean e e ai a u egi e a e a a - iko e izengabean gi a a akoa e i ae a so ia a aie a u e e ai —esa e ako A is o- e esek egi e ue e a a (A is o e es Política, III I a e e gi o ak e e e gau a aio ai i e aka ki iso a u ik i i eko e a a uek es- eeki e ka u e a a i a u e (Anónimo de J bl , 1 3 i oso iako Gi a
Ga a i a ikoa a es a e o ago asek egi e ue e ike a-sis ema (p d í egokia e e e sa k asikoa ( a o Pr tá r , 3 e-3 o u a u e a ai u a e o i ikoa eki au a polis i a suak ue e i a aki su e a eu uak so eko e a a eki Ga a i a ikoa a e e e so is ikak i uga i ko k i ikak aso i ue ako aki ea i ua e uke sa eaga ik e e ik ai a o i iko o esio a ak e a e as eaga ik e e o ago aseki es e o iko a aus e a e a E a a i ekoa ei o e a a o ek o a ai eko egi u ea e akus ea so is a a a e a eki Ai i ik e i go io a ka u so is ika i i i a e a a ioe i ae a e a i oa a a ika ea au e au e a e ai e e o e i eie mu ua eki u a e a e iki sa gai a e ai io e o o ogia a o ikoa i
7 DENA DA ERLATIBOA, DENA DA GIZA ABEREAREN NEURRIKOA So is ika so u e eko ga aia e agu ak i e a a ik es e e i a ue ako ku u a e a o i u ak — e o o ok esa e a e ako e e H t r i u ua a u a a ia e akus e u i gu uko e ie i ae ak esk i a e i ue ea — e a a a me ge a e aie so is ei gi a ko ue a a au e o ege u i e sa ik e ego ea Gai e a a o o ogia o i ikoa e a oa sa u ga e polis e ea a auak e a egeak sasoi sasoi — o e e-ku eake a a e ik es e a— oso a ako ak i a e i e a ko u a e i a i iasek o gi asko a ie a e u ge aka i o i iko o i o a ema a a i a go i aieke ai ga a i a ia ege a uei e o e aue e eki u a i mai ege o iek e a i i u e ek e aiek e e usa e e o a a a e a i u e? ( e o o e R rd de ó r t , I 1 o ago ase e a e aie a e e agu a eka e a a i a o i ika gi a ko ue a ai e agi a ia ue a ioe e a i ismoa a ie a eko "Gi o a a gau a gu ie eu ia" ( a o rát l , 3 5e Esa a i ai a gi a a e akoi ak sasoi akoi ea e e i e ese a a e a e a e i ue a egeak e a a auak E ago ege u i e sa ik e a o o io e i a ego u e i e u i e sa ik o s gi a a ako e a polis gu iek egi u e e a e ea a e oso o a u e a ko uke e ko e go e ik Ai i ik so is ek ko e ioa ikus e u e eme e a a u e i ea e a i ik A egia gi a ko ue a i a ue a ei ko ek i oe a e a i ga ia e a a o gia O ai go eo ia so io ogikoa e mai a o ek i oa gai e u e ue e a i i a io- a a egi o e a a e a a i ogma ikoa e e age i a mai A ima aga ia i u i e aigu e u o e a f i e eko ama K i iasek egi e ue e e i u a e — e e egea e — oi a i mi iko- eo ogikoa e sa ake a Ga ai batean gi o a e i i ak e ue a e e o e a ik basa- i i a e i a a e me - ea i i e gi a a e ea Ga ai batean e egoe sa i ik o e a e a igo ik e e gai oe - a (K i ias Sísifo, 1- O ua e so e i a egeak o ago asek e e o a u igu e i a e ko egoe a o i i su a eko e a a o ea i iasek ai koe esku a ea e ai a ea e a au o o- moa u e e ai u gi a i u a e so e a "Ge o ago igo - egeak e a i i u e a gi o ek u e i ea i a e i gu ie a su i a o o eka u e a o saga eke ia e o e mo oi o e a aso e ue igo a aka sa egi e ue ak" (K i ias í f , 5- e i asu scku a i a ai c o i ai a a u a c c c agu ak i ugu i o csiak c e ika e i u K i iasek a e e K i ias e a o ago as e ai aiko a E ea i a eak e aku si egi io e e a e i oso ia (I . esok a ikoak e a agmasia e i e a ema u gi a a e eak e io a o á a i mu i egi e gai kia i E a e e i u a si a u ue gi a a e ea e e e ku ua u e i ea u a e a a egi e e a o o io a e u e a e ai e a ko e asma u gi a ea egea e i a a sa ues- e ik ga e e e e i O ua e e a i us e u ai koekiko e u a asma u ue gi o u u e a u ua gi a ek gi o e o e e a e e ie e ai u e eki a i e e o gogo gai ake ia e a e ku ua u u e u e ea e u i e e ai koa e a ie a so u ue e a e a esa a agoe a ai ko a i i a i e ko e a o a o a gi asu e e u e e a ikus e ue a e a e u ua e a e a u i e soa gi a e ue a ai ko ko i ae a a ia (K i ias í f , 1 - 1 K i iasek e ak eskai e i kigu so ku a a k au ka o o io ak ikoak ai ko o ek gi o e a ea esa e e o o e u egi go u e a a a me a i a go u e o e eki a gu iak ikus eko a ae a a e e asmoa a e a u u gai kia egi ea isi asu ea aki ai koa e a u a i i es e io u a egi go (K i ias í f , eke i i siko a Mo K i iase maisu asu a o e a mi oa e u ioa a u i ea e i ai a a gi asu a iago ik e a i i "A a oi o ieki so ü ue ok i a ik e ie a ge u e ko a gu io a eki e ku a u ue a ik egia" (K i ias Sísifo, 3-
8. DENA DA ERLATIBOA, DENA JUSTIFIKA DAITEKE K i iase a ke o o ioa e a i ik o ea egia e a o gia a so u u ik e ego eak e a us i ika ai ekee ako i o esi a ai ko a aka e eki Egia e a i oa a e a gai e a o o a gu ia u iko ge u ak egia i a ga e e ake —S i o ak esa e ako e e egi go ue i o esia a— Go giasek segu aski e e ga aiko e u eei si e sa a i ie oia a i esi oa e e e a e uga ea e a a e a eko au o io e e ak gu geu e e u ki u egi e gai ue e a a e (Go gias Encomio a Helena, 1 i o esi o i es a u o i iko a e ama go u e so is ek e e a a gi a i i a ak- ikoa a u a e e ak e i ai u a e a e a u i es a u o i ikoa o e ea e e a e uko u e e o a i a a o e ea o a o ai ekee I gu ua a agma iko o e a — ie sc e gogoa — o gia e a gai kia a ago koka u a agoe a ik o i ika ek ika i u e u so is ikak a akas a o eko a a es E u e agu e e u o a e i o a e e A is o e esek a e o i ikoa i eskai iko io i ae a go e a (A is o e es Política, III, 5). eo iko u sak i oi i a e i e so is ak o i ika e i akasku a as e i a e e a a e emu o i ikoa a u a i u e ga eei e sa e i egi e e a a u e i akas e ie e aki a a akas a e e o i ika e e u u agusia e u u o i o eko o gia e a i ga ia e a i a go a e e o e a eme e ago a ia i ee u e asu a a a ika e ik eme e ago egia e desideratum u e ai e ik Ko u a u ai i a so is ak i a e a egia e go e egi sok a ikoa ai o ge iago o e ea e a gi a au ie a e - e a i u u ego a ai e ke i us i ika io ko a a iak —e a o e a e a oga e u e a eko e a au kako i a i ikoi ak asma e i u e ea — u a u eko e a i ga- iak i a go i e i a iak egi e e e asu a i a eak a akas a segu a e u o i ika o i e sa a e ie Sok a esek so is ei i a e o e ea i eske ikiak a ia e a a iak ikia ema e a o e u e; e a e iak a a a e a a a ak e ia ( a o F dr , 3 i oso iako Gi a
A is o a esek a e ue i i i ese a i i ea i o ia e ea gu i i e esga ia a o i ika e e ike a so is ikoak aso i ue k i ikak eu eko So is a a e esko a a i a i u ai ak i i i es isku soak egi e (A is o a es Las Nubes, 39 e a a gu ioei au e egi e ikasi a i u ( b d. 3 1 muga ik ga e e ai io agi uko ai ak i eia a iak e es e a i a ( b d. , u e i ea e a e ai a e ago e a i a go semea e a ( b d. 3 a ako a ea semea e ga a e a e a ik e a a a ema e a oa e a Es e - sia es Ikusi o uko eska u ai o e e ago e akus e io semeak ai a i so is a e esko a aso ue e ike a semea e a ai a o ea u e a e a a gu ia e as e aio i i i es ( b d. 1 9-1 9 a a o ikoki A is o a ese k i ikak e i u so is ak aka ik a e omuga a Sok a es ai a i akas e so is a e a z rt Sok a ese esko a
9. D N DA ND RR a a ik k i ika e ika eko a a oi uga i ema e i ue e samo e so is ikoak es e gai a ia eka i ue e a ai a a egea e (nó e a i a a e (ph e o i a ia a eko e sioa I a ia e e a o o ió i a a e (hybris) egea e gai e ik u e i ea e go e - asu a a eko a a egi a oso e a u a ego a e i e e a ku u a o i ikoa ome ok a a i e i a e ko gi a e egi u a e a ua e e e io mu i egi e u e i ea i i i i a ioa e asie a esk i a e ue ea e ege u e a au ke e ue ea e o e i a e esku i eak ai a e i ue ea esio o e i- u e i ea e ai e a e ako a a a me ai koa i egeak e a eko eska e io ea ( esio o Trabajos y días, 9 e o e ege e o e e goseak sa a e i ue ea ( b d. 1; So o e a ako egegi e e e o ma ai eek u e i ea a iko u e p l r n a a ea I a e o o a egea e e e sa a e a e so is a ik o ago as e e a ai a e a a a a u a e e a i a- a e ai e a i i e so is e a gu ioak i aka u i a e u e sue ge o a E a ai a a o ikoe a age e e asimako a ai eke a i i e a i a sua i kome i aio a u e asu a eki a iski e e ue ea " aie a e u ik i a sue a i kome i aio a es e ik e e a u e asu a" ( a o P l t , I 33 c E i a a iaga iak asimako e a Sok a esek e a ai a a e a a e i kio e e uak e se agi ea e a e ema ai a e a e a a i- e ea e a e e ( b d. I 3 1c- 3 e asimako e a ai a e e e ua ( b d. I 3 3 a- a i io ome iko a is ok a i- koa mai age e e e ege i a sua e e e u e e a a a egia E a kome i e a eki a e a e a e koa o e u koa a a ai a sua e a a e asga ia e e a e i u asima- kok ege koa e oi a ia ( b d. I 33 c- a i u i gai e a asimako e i aku ke a a iko e a u a egoe a e ea e a ea a o e a aia G auko ek e i a e u a a a ik o e a ( b d. II 35 a asimako e esiak sako ki sus ai u i e a ga ai a a us e ai u ( b d. II 35 c e i a ge ie ek us e ome u e e eak e ue a o gia egi e e e a i ue ako i ega eke ia egi eko gai e e ako ai ik i ega eke ia egi eko gau a e a e ai a i oi i o ako i u e a a maku a a i ( b d. II 359 ai a me u a Sok a ese ikas ea i a e Ka ik ese kasua a so is ika e a a- isiak i a ue gau a ea e ekuko asu ik e ee a a o e r e kam ke a a e a- sea age i a Ka ik ese esi agusia — ie sc ek e e e e uko ue a ai u e — e e a e i oso ia (I . esok a ikoak a u ek e a ge ie goek egi u e egea; es e a a ie a eko a u e e a ge ie goe i e esa es e ik e u is a e egeak I a suei e a go e ekoei a ie a e aie auka e go e a- su a i susia e a auka e i a a maku a e a ai u e i a e gai e e ai e e gu ie mai a a a e ik a a me e ai e e ai a aki suak o gi e akus e u i a ia a ima ie a eañ ge a e e e a a e e gi a a e ee a ea i ie a ami ie a ge iago e ak o e u go e asu a e a agi i ea I a a e agi u eki i e i a a u e asu a gau a ea e a e a a e e i a a o e e suak — e es a ek e o e ak es a ek—a u a e gai ea a u a a hybris a u e asu a O ea e e a e is o ia a a a e a e ke ak e us eko ik eskai e igu a e e e e a o i eo ogiko ik so e e ue e ik ese ga aiko A e aiko emok a ia e a i- ka ea e e ukae i a ai a so is ika e e agi a es eak es e u e i ea e kome ie - ia ko i aku ke a egi e e ea
10. SOFISTIKA E A PERIKLESEN GARAIKO KULTURA POLITIKOA E a i a i o asa a ai a A e aiko emok a ia e a ika a e a e oi e a i eo ogo a ia i a e e ik esek — i ako e oie go a a e egi ako i a i e agu ea ( u i i es History of the Peloponnesian war, II 37 emok a ia e e i i io a a igma- ikoa ema e ue ak— oi a i so is iko a a me ak e akus e i u e e e sae a e ik esek e u i oi e ku a e A e ai i iak ge a i i a a i e a i e ioa i o io a emok a ia ( b d. II 39 agusi asu e ko es e a oki o i iko o e a o e ea e eu ia e a aki e a e a e a ioa aki ea gogoe a egi e ue ea aki e ak ikoa a i a e a ki a e ai a e a ai egoe a o a oa eka i ue ek ika ( b d. II, A e ge iago o aga a emok a ikoa e a ia u ue a i aga i ekeé a e au ka i a e ga a ia mi o e ea eki ak es a eko a egia a akas a o eko e a i ga i e a a oi ame ua a i a Ka ku ua a a i e e ue ako es ima e u e ik esek i a I i iak ema e i ugu au iei u u e a e a ki a e e i ugu; e e gu e us e i ak e ai u eki a e ago e ; ai ai i ik eki a i o u ai o e e i a e i e aki a o e e e ea ( u i i es HP , II Ema e u e ik ese ko e u i oso iko- o i ikoe a e e a sa e egia a so- u ua e i aku a i o e aio aki ea e o e e a ike a i i i ea e e a o a e egia a a e a e ue i -a a oi a a gu i u a e ik es e a a e a e ai a ak e e a o au e i a e e a a a oia e e aku a ak ikoa o u u e maisu asu a gai e ako e iak ai o iaioagoak ai i a a gi a o e a ( b d. II, e a a aki e agusi- asu o ek eskai i i kie a a akas a e a i e ioa
e ik esek e e e i ue ga ai a ako a io so is iko gai e ak —kome ie ia agma ismoa e a e a i ismoa— u i i esek ai maisu asu a i ko a e i ue ge aki u is o ikoe a age i i a ga e e a go i a i agu e e a i i e a me os a e au ea ema e i u e a gu ioak A e aik Me os a u a i u me ea e e i e ioa se o e a e a e a me os a ek u e i e ko a gu ioak eska e i kie e- ea —i a o e a i ik ga e egia esa emok a ia e i e a e ama a o ake a o i- iko a k es ee a e e e aku sia ai ue o a eu e ue u e asu a e ko e ua— a e ai a ek oi a i o oko e e a i o asu a gogo a a e ie e me os a ei i oso iako Gi a
Gi a au ie a soi ik i a e e i ak i e e a ea e a i e i a u e i e-a a oiak; ai i ik hala e e ea i a sue ak a e u i egi ko asu a e muga, e a a u ak o a u e a ( u i i es HP , 9 Me os a ek sa a e u e e o e ua e e a kome ie ia e egea e i e eu - e u A e aik u e i ea a a ai o e u e a e ai a ek e ek a e e e ago e ik ga e Gu e i e ioa e o e ua o eko gau e eme ( me ea a u a i ai u egu a a o ik so u ga e e a ue sa ame a io a o e u koa i a ea a i ugu ( u i i es HP , 91 A ke a ea i a sue a e egea a ege e ie e "Gi o e mu ua e i e uki e ai u agi i ea i a ia e ege a a e a e ko a i eske i a sue a e ak" ( u i i es HP , 95 A gu io e e ak au ki uko i ugu a e a eme e e ika u a Es a ako i a e a agu a eske e o i i e ko i os a e au ea esa e ako e i o as i e a i a sue a e egea " e i gai e u e egea e a a e a i a sue ak a u e- a a a e u" ( u i i es HP , , 7 E a ege o e au ea e u a io u e i e eskaki u ak " e ai i a a e i e o e akee ak e ai i u i oi e e e si a a oi o iek" ( u i i es HP , I 7 E o a giago a ie a eko "I a a e a i e akee ak e u au i a a o eko e a ik" ( u i i es HP , , 77 a a io go i o iek u i i kigu u i i es is o ia a iak e ak a a e u o gia a ioe e a i o asu a k isia iko egoe a so io o i iko a ako e a o iko a ie e e a e mi oe sema ika o a a a e e a e e ue ea —esa ga e oa u i i esek so is e i o esi agusiak e a i e i ue a e e i u ue a — A e ai i ia as i u ue i u i ea a e u i i e esa e ako e i i ioak i e e a ioak e a i e esak a as a as u ai i e o ua ( b d. III ausa ia aus a ga ea a io i aka u e ; u u asu eu ua ko a ke ia; eu ia gi o asu ik e a; u u-a gi asu a eki a eki- i eko ama u; a ka asu e oa gi o asu ; oi asu a a iskuak eki i eko i e es a e o i a e a i ko ia a ema e i aio e a ai i ik egea e a a e a oka e ue a susmaga ia e Gai ake ia egi e e e a i a e e ak e a o o a e iki eak gai ki a u a e i ue ak aso e i ue a oak ( b d. ,
. F T R N B LT e i sa a u i a a so is e e a i ismoak mo a i a ioa e ga e ia su osa e ue a e a o ek o o io a ak eka e i kio a e ka ea egi e e gi a i i a i o i i a sue- a e egea us i ika e e ea a a a me a ai a gu e es ua e u u o e a a i i si a so is ika i u u a ke gogoe a egi eko aime a a uko ugu Gu e us e so is i- ka i u u ema o i e ikus egia u u egia a ña a u a a e as u e a ekoa e e e ; i aku ke a e i a i e a ekoa e a a a E aigu uka uko e i a ko aesa a ia agoe a so is ak ma u ke ia a e i ugu i a ea so is e i oso ia o i ikoa a eka e ue e ik es emok a ia e e oi a a ea E a i ugu geu e a ia u u i eo ogikoak e o ai oi u e a ? E a ugu asi e a K a me eko e a e- a i io ogma ikoa e a ea ga e e ? Egi e a e e e e a a e ak eo ia so is ikoa e a o ia eki u e ikusia E i u i i o a e e so is e a e asu agusia eo ia i a e ik; e eo ia u sa e i a e e a e i oso ia (I esok a ikoak 1
—so is a a a e e asa e a ue sa ues e a eki — Ai i ik aie e u u agusia e ea i a ea a e ea i a e O o io aie esa ak e i a eke eo ia a u e - u e- ea a u e a e a e a i eo ogia a E eo ia a aka ik e e e ; e a i eo ogia a aka ik e e Asko o a e a a oi asu a e maki a so is e a e ea i a e o i ikoa e a e ke a agma ikoa i a e a gogo a e e ea ? E a u e o gi a e u o e ea e e o e e o oka o a ga a e e e a o i ika o a o e e a akas a? iga e e a a e a e e egi e a e akoa gau e a i e a e au a ae a a- koagoa a isku suagoa i a So is e es i oa e a sema ika a i ga a Gu e ga aiko gi a a e e a ogo e ikoak oso e a e i e i u esana eta izana, hau esan duzu e a e a halakoa zara. E a egi a a e ugu esateko mo u asko agoe a E a agia so is ek e e esateko mo u e e ia i a go u e E gu iek e a e e e Agia ge uago eu eke so is a a uk es i o esk i a ai e ik a au-emai e ik ai o E a i a a i uko e ea i a ea esk i a e e e u a au-emai eak i ka e ai o ge iago? A eko i e e a io e a ai a a a a u a ge a u e Mac ia e i- e a e ke ak i a oki i kigu i o esi auek ai a a eko mo ukoak a i a so is ikak e ea ismo o i ikoa e as a e eo ikoak a iko i u ke Guk e a e oi a ia a e ugu izan behar ka ego ikoa eu a i a u — u i i esek a gi u igu e so is ika e ga aie a e agu u e e e agu e e e ka ego ia ai e es a e— e a dena da erlatiboa esa e e ekua dena erlatibizatzen da i aku i e a ko i a eke o ua ; dena justifika daiteke esa e e ekua dena justifikatzen da; e a o e a Us e ugu a ike a ogiko o e i e e e a ge iegi auso e so is ika e es i i u agma ikoa E ea ismoa e esko a e a u a so is ak e uke o a uko e e u (parádeigma) o i iko aka sik ga ea e a gu i a a a — a o ek e ak e ua ai koe a ea koka e ue a ai u e ( a o Politeia, I 59 — E egegi e e e o ma ai ee ak e a e ik ese a e e ego u eko gogoe a eo iko o iek u sa ge a e ai i a ú o o sua u ome ikoa ku sa e i e ea gi a a e ea e g i a eki a as e i e ea i oso oe au ka Ka ik es a o ikoak mo u i a sua egi e ue e ea ismoa e a a ika e k i ikoa so is e a e e i a i ekee i oso oak e i u e agu e i ia agusi e i e egeak; e aki o a i egi e a aie e iki eei au i i a u e a u ikoe a ; e e e aki i ika e a g i a ; a u i u u sa e u e goa a gi o a i u u ue e agu a ( a o r .
12. OINARRIZKO BIBLIOGRAFÍA
A u me i 1999 "Sok a es k isia iko e sa a ia" i a o Sokratesen Defentsa, o os ia aki 7-79 Dictionnaire de la Gréce antique, a is E cyc o ae ia U i e sa is e A i Mic e E u ka a iku u e a au o e a i ako e a e i u u i ey M I 195 El mundo de Odiseo, Me iko CE 1991 K asikoa e au o e a e a e ke a k asikoa Gaga i M Antiphon the athenian, Aus i U i e si y o e as ess Mo og a iko gau ko u a so is a esa gu a su a i u u Filosofiako Gida
Gu ie W K C 19 Historia de la filosofía griega, Ma i G e os 1999 i u u au i aku i a ge iago e i esa ai ekee ako se i e a a e u a ek [ e e - a i iko i u a eak a e e e esok a ikoei e a so is ei u u koak] esk Deception and Democracy in Classical Athens, Cam i ge Cam i ge U i e si y ess emok a ia k asikoa e so e a i e a i ae a i u u egu agoe i u i a es e eo i a ua a a a a e as e e i u u k i ikoa ome o Ilíada. Odisea, Ma i Es asa 1999
a -i i i a ; a io i e a io aki e gai mu u a a a e osoko e akuske a
Argitalpen honek grekozko testua eskaintzen u e a hori oso garrantzitsua a Homero ulertzeko Homeroren jatorrizko hitzak bere testuinguruan ezagutu behar baitira. Iturriotz, A 0 Boterea gizarte homerikoan, o os ia U iusque asco iae E ago o gi o e ak here a a ai a ea ai a oi asu a i egi ako a e ke a a Jaeger, W. 1996: Paideia, Me iko CE K asiko a e uki e a es i o aki u ia e a mai asu e i a i ako i u u a Kirk, G. S., Raven, E e a Sc o ie M 1957 Los filósofos presocráticos, Ma i G e os 19 7 i oso oe a e ke a e e ik aie esa e i uma a iko eu ua G eko eskai e ai kigu i oso oe ai uak Nagy, G. 1996: Homeric Questions, Aus i U i e si y o e as ess ome o e o asu a e e a i ae a e i gu ua a o ko asu a e e a e a ko ek i i a ea e i o esia se o u ue i u ue ako a ie sc e 1 7 Moralaren genealogia, i o K asikoak 1997 E i es eko i aku ke a — i oso oa e es i o a a i sua eki e e— i aku a sok a ikoa — e a k is aua— eu i a ea u e eko [ e e a a ua a e e e] ome oy S e a La antigua Grecia. Historia política, social y cultural, Bartzelona, C í ica 1999. Garai haietako a e ke a is o iko asko e a ea e sio gau ko ua Sofistas: Testimonios y fragmentos, Ma i G e os 199 I e es a iko i u ua gu e a e e e ge o e a ga a i a iagoa a e a i i e i oso o so is e esa ak i e e a au ke e i ue a 2. e e a e i oso ia (II . a o e a A is o e es
P rr ntz rt
. PLATON a o A e ase aio e e a familia a is ok a a baten semea i a ik o i ika a i e a u a izan ue kasik e o ki u a i i u ekoa 1 u e e e i ue (K a - 3 e aki i i i a au da, 9 e akia e ka a ua ma ema ika e ikus u u ik egi a u a e a e i ugu a a u aki a arlo o i g ekoe e a e e iki a o e gai agusie a iko a e a a o ek ogei u e i ue a e agu u ue Sok a es e a ka suki a ai u io maisua e e io a e u arte. o a Sok a ese ko e ak e a A e asko eka e iak a o u ki u e a ma ka u u e a a ima a u e a ugu asie ako ga ea aus eko o ia ego ai e e e i ea ismoa i agokio e e i a a o e e same u mo a a o i ikoa e a ie i ikoa au da, ga aiko e same u i oso ikoa o ua e asi e e a e Au i uga i eu ka a a ea e egi o i ika a oa A e ase ? Ko ua izan e a ugu Es a ak i osa u a euka ogei a ama e go e uak e ue a ge iegi i au go e a emok a iak a o i e io a ko ia a i a eko a gu io a i ik ema e a ik a a e maisua e a o eki a e a us i ia ko e a u i ue ako Egoe a o e a Si i ia a a ia u e Si akusa i ue i a iski e o i iko ikus e a io isio i a oa e a e e iki io ga ea i oso ia e zalea e a o i ika e i gu ua egoki o es a u a a o e us e Hau a egian hazia_ 4i7iliara e gi iko i u i aiak a o ek e ak ko a e i u II gu u ea 75 u e i ue a i a i akoa Gu u i e esga ia o e e a a a e u o a egi ue ka e im a i e e e ee a e a o a a ke ea A e ase a i u e a e a u a ikusi ue e e u ua i i o e a o i ika ako g i a i u a au i e a u ue serio a o ek e sa e ai ue jada asie a ik aio a-u e ik ai u e o e a ako egi a egoe a Gu u e ea gai e a esa e igu i oso ia e a i ea i i a us ua e e e a e e e aki eko; a a isi o iek P l t i u ua o gi is a u a e u i a a o e e ka i ke e e e a u ea da. Fase es e i e a sai ka u i e a e - ke o e e i ikoak o ako auek i a H p Tx , r t n D f nt , t fr n, r t n, H p H nd , r d , L , L e a e e iki o ako im auek Pr t r , r e a n n. e ogei u e i ue a d esko a os e sua asi e u e e e a a o a e e a ga e ik o e ak sa eko asmoa ue o i ikagi a ako presta i e e so is e e agi e ik a e ga ik so is e ga ik u u ? ai u e i a e ek ika o e ea e es a gisa e a i e u e ako aiek e egia e es a gisa ai a a o e i i ia es e akoa e 44 i oso iako Gi a a egia i a e e u ua Egia e a Ga ai o e ako e ka i ke ak o oko e e a o e a au e ak i a Fedon, Sinposioa, Fedro, Eutidemo, Menexene, Kratilo. O ua asi e Politeia i a e ai u e e i o Si akusa a oa e ea io ga eak eska u ik A e ase a i u ea Akademian a ai u ue i akasku a i a i me a isikoe so e- a e a i a ue i a ea Parmenides, Teeteto, Sofista, Politikaria, Timeo, Kritias e a Legeak. A ke o i e u e ea uka u ga e u i ue e a e e i o ak Es eusi e-k a u ue A ke ea A is o e esek e e mo u a o a u ue Politika es ua e e A is o e esek o e a a u e a a ai u ai io a o e i akasku a i
. . Lehenengo elkarrizketak Sok a esek e samo ee a e-i au a e a eko e ai egi ue mo u si ea esa eko Sok a esek ia ek ika a ka u ue so aski ee ko aesa ak e aku si a ik a e ak "soi ik e e e aki a a aki " e a i i ako esa ia e a e a o a isio o- goek ege e ue mu uko gau e e agu a ogma iko ik i ka u e ea e i i ia mia u ai ik ai a a a ak e ue Sok a es i u e so is e ak e a ako a gu ioeki oka u e a e a egia e ue eristika ak ika a i o i gu ia ai a i oso ia egi eko ma e a e e ko u mo a ege ikusi ue e a u sea i oso ia e a o a ie ia mo a ea koka u ue e es e ik e e e go e ka i ke e a a i u i a o e a Sok a es maisua e a o sa Sokratesen Defentsan, a i i e i oso ia au i egia ago e a Sok a es e e u ua e a oka u ege mi o a egea e es e a u a i u ege i a ia e o e agu ua ai a es e ege mo a a ago akoi ak a ea ue a e a "goia e" a e ik a o e a (d n o s e egi e a ugu esa e igu a E a Sok a esek o ek aka e o o asu a so u ua i e e e a o i a e e e a amo egi a i io i ege o ie a ea ei i o e i u o a ? A e a e ik daimonaren egea i a ai e io egia a ai a ai a i a i ako egea i e e e ai- a a e i a oa e O o io i egee me e a ea e o ai a e io a i a go a ama ik ga eko e io a e e us ua e gi akia e e u ua eki a os ai ago ai a a i eke es e i e e a io a egi ea a egia Sok a es es eo ai i ea mi o e ko ie ia e a esa e ue a e ak e aki iu d n o e ai a e e ku a e e e esa e ue ai koak " o i mis e ioa a e e a sa u ai ko asu a e a " io Defentsán akusa uak E a o Sok a ese ag os i ismoa e i ia ikus e akegu ai a ai a e e e ea e e "E ai i akie a" io " e io ak e au i u e ; e agu e e ugu gau a e e u i a ea a su ua a" Hipias Txikia e ka i ke a u e e akegu e a e Sok a ese leit mo i e ako a " us uak e e ake a i a gai kia egi " E a o i e a ako a e ek e ku a eki u e e ikusia e ku a ik so e ai i a ei a ia (ikus L . Esa e a e ako e a ku aia? Kasu a iku a ek e u e eus esa e e a e i i io a e e a ea ago Sok a es i ea egi e o e a Ongiaren i eia i Ai i ik o ek e a u esa a i Sok a es e a a o e e e u ika e so me a e a ia agoe a? a a eu i a ea ai e e e go e ka i ke a gu ie a au iek Sok a ese sei a ea a ama e ei ea e e e Eutifronen, esa e ako ai ko asu a e a o ma o u a i i u Sok a esek gau a ai ko ia a i e a ia e o gai ea i a ia e egea a ago e o ma agoe aki a ia a i e ea ai koei su ek i i a e gi a ia a ema i a aie e a gi akiak ege e o oe ak e a a aiek e e e ka eki o oka a i i a ome ok ioe a i a e a a e a iogu e i a ai a e e a e i oso ia (II . a o t A is o e es 4
ai ko a e asu a sak i i ioa e e a o oi a e gai ea e a e a a sak i i ioa e a o oi a egi e u e ek e ek io a u e u ua o ma e ek ua I eia a E a I eia o ek i e a uko gai u es e au ie a e e Lisis e ka i ke a a ea e e a iski e asu a e kasua ge a u mo ua a i i e A iski e asu a e e aki e agu eme e e i ui io ai ko ia a ek agu uko igu a o e us e O gia e a iski eak e auka e a o a i a e a gai oa e e i oso oak e auka mo ua e a aki su a a e aki a i a e ai e a iski eak ga a e ai mai e ugu gu e e u ua e e ai u a e a ago a ike ia i e ue e ai A iski ea i a eka ia a soi ik E e asu a e kasua Hipias Handian ikus ai ekee e ko e u o i e aio u e- ea o e a segi a e a a iaga ia e a i Sok a ese a oa e u e akegu e ese ia a i a u e a ugu ousia e akoa E e asu a o a o o a au ki u e a a os a o a e e gau a a iku a akoi a Goi-a gi ai ko ia a ago a ea Kratilo e a n e ka i ke e a ikus ai ekee mo ua e e e go e ka i ke e ko s a ea a oia o i a ai u e e e n i a kia e o ago is ak ia oe a o ako o e a I me eko a ses oe e "e ousiasme" i a e a ekoa e a i e u a i e a e a a a e u i iagoa i a a egia theos e ua A ke u ua e e e go e ka i ke a aue a Sok a es daimonaren me e age e e a i u i o a ai i ka a a as u a a o ie a e e ako Sok a es a u a e a e a e ke oko e a e ako e ka i ke e a ge a u ege a o ek e e eo ia o ioak au ke eko e a u ikoa Menonen kasua Protagoras e a Fedon e ka i ke e a a ea e e ga e a e - e a ugu a egia e a e u ea (arete)? o a au ki e akegu i akasku a e i e a a a u a ? (ikus A u me i 1999 a i u i e a e a e e ik e u ea e i i u egi e a e a o eki a e a gai e a es e au i a ma aigai e a e u a o ek o a i a u e agu e e ugu a? E a ugu e agu e o a aki e akegu i a e a i ga e a i a u a i ugu a e a a e ? Me e us e e a o a eme ga e oi ema ako e a u o oko a gau ak i aka si egi e i a e a i aka si egi e a (e a ikasi a a e e akigu? Sok a ese e a u a e i es e akoa a E a e a u u e a ga e a i ga e e asi a e a u e io ako; ai a a ia e ai u e e akegu au a a agoe a a u a e agu e ugu e e o e o e a i i e a a ia io Sok a esek esk a oa e aki ea a esko a ua i a ga e e e aukia e ikoi ke a ga e e ue ako A e a ia maku a a ai a a i ae i a e a u o e akoa Sok a esek e u eus a gi e u e ea ; ai a i ga e e i e o i a e e me o oa Esk a o esko aga ea e aki eak e a e o oi e a eki e o e emi i e ia eki u e ikusia e e a a ia ue a o oi u egi ai a Sok a ese us e —e a eme a o a gi e a ga i age e a— ikas ea e a aki ea o oi ea es e ik e a aki ea o oime ea a a o a gu e ai a egia ko i i ia agoe a esa a i u so u ai i e iko i i i u e a a imak e agu e ue a a gia ikusi ik A a ai a aie a e akegu geome ia esa- e e a e u ea e e esa ai ekee a? ai Sok a ese a e u ea e i e ako i aka si E a ie ia o i ikoa i aka s ai eke? eme o ago asek a e u a e e a e e us e i akas ekoa a o i ika Sok a ese i i ia e au ka I akas ekoa a o i ika us i ia u u - ia e a e u ea esku a eko gau ak i e ako e e e ema akoak ai a e i o e e e - u ea e au i a e e ga a e a e u ea? aku a a a u a a a? aa ik o ago asek e io o a a o ik ikus e e a e a i is a e ako a uk u u ak i a e a es e a uk e io; a uek e u ea u e e a es e a uek e ai a Sok a esek e ai a so u ua e a u e i i io a kasu gu ie a a ioko ue o i Sok a es mo a is a age u aigu 46 i oso iako Gi a
e a e u ea i a u a ia a i i e Mo gai oa e e a esa e u gogo Mo e oa a e u ea e au ka musu uk o ako aki ea aki e mo a a e a a o ea a ekoak i a e a e ek u e e ikusia akoi a e a u a eki Gorgias a e e ako ama o i ikoa e a e E a e e o ika a e e gai agusia Go gias Si i iako so is a os e su a e oso e agu a A e ase a e e Sok a esek o uko ue Go gias egoe a o eka u asai ik a e a ea Go giase e a gai e ako so is e a a e a o e e suak i a oak i a o e ea agoe ak a i ue a egi e ake e a egi e u io e ai a Sok a esek ( a o ek i ismoa ikus e u a e a o ie a egeak a u e a e a ge ie goa e a egi ak ai i a; a u ek asma u u e egea a a uak e i a eko o a i a a us ua a a u a a a e e O giak i a a ai o e ai ge iago e a u e a o i o e a a aki sue ak i a o e a o ekie e es e a e u e ak io Sok a esek E ea i a ea a a ai a O giak e u e i i a a e ; e egi o ua ? E a u eko a o ek Gorgias e ka i ke a age e e mito a e a o e u isku so eska o ogiko a e a A ke E aike a io Sok a esek ai koek i u i ik ikusiko gai u e ga e e a a go u a esage u ik a ima age ia u i a e io a a ima e e a go u a e e ei ke a a au kiku a a desestaltzeko o e u a mu u o e a a agia e a ia i eske i u u egi e akegu E a berez gai oa e ak egi e u i u u Sinposioa e ka i ke a o i ika a ea u i a mai asu a e au o ioa egi e u a o ek a ka os ea i u a Sok a es mai asu a mi o a e e Ma i eako io ime emakume goia gi uak E ose so me a ko a u ai io E os — au a Mai asu a— ai ko e a emakume a e au a a; e a i aki mis oa a gu e a a e ok ga a E os o s e a as a ka e a so u uki a u ; e aki su e a e aki e e akie ak e u aki a i e a eus e akie ak u sa e i eia-miko ik e u E os gosea a aki -mi a e a i o i a i- eko cura i e ik a o e a e a ke ka a ie a i a i ue a ikusi ik e ai a a? e aki e a e ga ik e o e ako? Mai asu ak o ek u e a e a u (ikus Lisis), e e e u ua e ai a s e e ea a asie a gu e ai a egoe a ia ikusi e i ik u a i a ea egia i a ea a o i a Sinposioaren i eia agusia egia ik u i u i gai ue a e e egia ugu gu i ia e ai a Politeia o a agusi a u i u ai i Fedon ai a u e a ugu e ka i ke a me a isikoak a a e ai i u E ka i ke a o e gaia a ima e i e ko asu a a e a uki e i ue u ue a ea o a eme a uk (i i akoak i i u e a ik e i e i a e a Sok a esek esa e a a " i i e gu ia e io a ik a o "; (ii es a e e emi- i e ia o oi e a eme a o a i ago e a a i a e sa ua e o oi e ga a; e a gi akia o ai egoe a i a; (iii a o e I eie eo ia e asmoa e e a iko ai ga i au ke u a; (i O gia e ga a ia a e e e isku soa; ( ogos e akoa e ikus egi a o a a gau ak i e a uak i a I eie a a e a e ai u e —Parmenides e ka i ke a gogo a e akegu eme —; e a ( i e io a e a a ima e i e ko asu a Sokratesen Defentsa gogoa i a ik e io a e a e u Sok a es i o- so oa e a e e u ua es e egi e a e a ai u e e e ak ioe e a a " ai koek au- ka e a e a i a ga a gu" e a Ia sako a a Fedon, e a gu i u kiga ia
1.2. Errepublika eta arazo politikoa Esa o i a Gorgias e ka i ke a a o e esko a e ia e e akus ea e a es ua e a ke eko o ia ee a o e a mi o a Sok a es "Us e u A e asko aka e e a ikoa e e a e i oso ia (II . a o e a A is o e es 4
ai e a aka a e esa eko e e ako a e o i ikoa i a ikia e a ik u a a gau ak ika- e " Politeian a o ek o i ika i u u egi e igu eo ia e i maisua mi a a i aa ik a o ku a ia e e i e ea a i aigu a ik ge o e a ge iago O ai o i ika e ie ia a e a ekoa a ama i u uak ikuska u ai i e a e gogo a u mo a a e a o i ika us i ia e a i ia (es a ua gau a e a i e a asimako e a G auko i ugu Sok a ese so aski e agusiak iak Go giase semeak o ie i eia e a a e a i u ak a u ek si a e i u e asimakok esa e a a u e asu a ge ie e a e ei kome i aie a es e ik e a Sok a ese a us i ia gu e ai a agoe O gi a a au a e so a akoi a e ai a e a i i osoa e ai a agoe a O gi a iku a a e a O gi o oko a iga e i u ua i ia o a so u e a ga a e e a a e u Sok a esek gau a gu i as a e ea e a as a e e ik e a ko i a a ea e a i egia i o u ik mo a a i segi u e a e a ga e ia u e asu ea a a u a i o e a ai i a egu o e o a ak a e i uga e i u ua us i ia e e i i ioa e i a a i a Sok a es asi e e ik e e - asu a u u ko mai asu e ik —musika e e ik e e iki— o e a e u e e e a e a uko aika a Musikak a ima mo a e u io Sok a esek e a gim as ikak go u a eu i a e a a e a egi ak ai i a e ak E a emeki-emeki e u e emia suak ei i e ikus e ugu e e ik u u ia e a ie ia iak a e a sophia i e ako; ge o a o ea (andreia) e a eu i asu a e a a ke ik us i ia a i e a o i es e i u e a asu a i a Gi a a- akoe e u eak i a o iek ai a ai a i ia e ak e e o ai us ua i a eko i u e u- eok i a e a i u o e a i ia us ua i a a i a i im e u e o iek i u e gi o ak i a e a u e i i a ek e o es e a i u e u eak i ue aka a ek agi u e a ko u au a e egek o e a e ik mo u a a agoa a ai ak e a ge a iak au e es eak es e soi ik sophia u e a ik a a o ie a u a ko e u ea i a a a e e gia (thumos). e eko mai a a i e ia e o o u ua ago a ike ia e e a ma e- ia e a ma e ia i i e a eko omia mu ukoa o e u e soi a kome i aio a egia eu ia gu i ia gu iak a i i ue ako epithumiari me egi e o a gi akiak ai a u ugu ie a kia e es e a u e a a u i iak a a e auga e i u ua o e a mi o a Sok a es "Gi o u e a e a i i u e a e i a u e asu a i u u ko i u i o e a a e a es e i i a go e i ai o" ai a i i i ea a e a i u a ea oi a i e a u a ki so e ai ik e e gi a a ako akoi ak a o e eo ia e a a e a a u so e i e a e e ai a ; esa e ako agu ai eak i a a e a a o a iak e a esku a gi eak o ea osga e i u ua ga i io a o ek emakumea gi o a e ai gai e a agi u go e ak iu a eko " i i u io ga i ae ak e i su a a u ik au e" E a o a eme euge esia-ai e a ue esa ia " e a e koa a o e e ak o e e eki o ea a ai sa ie e a a e a i a io gu ie ekoak a io gu ie ekoeki e a aie umeak a ea ai a a ke aue ak e a a ea a a e o e e a i a ea a i a a" Komu i a e o e a e e u ika e egek i oso o i aka u e a u a o ek Si akusako io e - ga ik es e o ue mo ua o u a o i e a e a i oso ia e a a a me o i ikoa a e a e- ko asmo o a u ue a o ek I eie eo ia o e a a e a e agu a a eki a a gi e ue a 48 i oso iako Gi a
Seiga e i u ua ga a e a ai a u iko a ke i eia ma go a iak egi a e a egia koe a i egi a u e a aio e i e a a i u i ik a a ik e a o o e ikusi ik; e a e e asu a i u e asu a i e a o asu a i u u ko a auak e i ko ua i a ik o i a ai u e i ea a aki suak e a u u ak gau a uko ue o i a e e a a o a a eko e ai so e aio eme a o i e ai akigu e k e aiki e ue e e e ago i oso o e ek uak es a u e ek ua a a a e a i ? Mai o a o i o a gogo a e u a o ek ko i ge ia o io su a e a e aki ea a gai agusia O gia e I eia a a e e- e E a o a o u u a? Gai o e i gu ua so e u ai u e lau segmentuen ia a aki ea e mai ak e ei iak i e a ik e e ga eko ai i a ea e e e go i segme uek ikusme a e aki ea osa e u e e au ki e u e egiek? asie a i a a uk e o is i ak; o o e gau ak Ikusme ak ema e ue e agu a-mo a i i i a es e ik e a (doxa), a e e Mu u se iko ea gau e e a es i i ua e a o ai ik a ea asi o a i aga e a a e a a a mu u a iga i a? Ma ema ika e i e a a i uga e segme ua gau e emagu auki a ugu a e a aukia? Ma a e ugu i u ia e aki a es i i ua e o a ima ugu auki i ea a ai ik; au a aukia e ko e ua Geome ek esa e a a e i i ioak e is ia a e u i ku ua e ma a kiak a e e i u iak agu e igu es i i ua ugu e e u o e a o oi e i uga e a i au a as egokia a mu u se iko e ik mu u a iga i a asa eko o s e agu a isku si o a ai ega eko (dianoia). ai a auga e mai a a igo e a ugu au i a egi e a s ak io ma ema ikoak e e a u gai ue ei ea i o esiak u i ik a i i o e ikoa a u ugu eme u u ago oa eko go ago igo eko Sok a esek ioe mo ua o ai ga e u e e a oki o e a a ai ega u a i o e iko e e gau a gu ie as a e e a e u e a ge o o o io o o io a a oia a ke e a e uko a i o ako e u mo a a ia u ga e o a me a isika egi e i aka u e a I a a e e emua sa u ga e a esa e akegu i oso oak aki e akee a a aki mo u osoa e aki a e e a u e a i u eko u ea e u aio a e e e eki a o i ikoa mu gi a i o a a iga e i u u a i i si ga a eme mi o e agu a au ke e igu a o ek u eko a ea e mi oa ai u e e e esoak so au e e i a ik ai i ea u e o mako i u iei i u ei e a gi e ea auka e e a ikus e e u e a gi a e i a ak aie a aa ik egia ko gau ak i a " u e a ea io Sok a esek i egi eko gai a i a e a a e a u u us e age e ai kie gau ei u u a u go uke e a? aki a" ai a o ie a ik a aske u e u e e a ka o a oa gau ak ikus egi a a ago a e ik ikusi e a ge o eso aske o ek a gi ua i oso o i u u ik i u i e a u egia esa e a ai a agu o iek e u e si es e o ek esa akoa e a mi o a? i oso oak eso aska uak a aki gau ak Kausa a ek so u i ue a a i asu a e i u a a u e e e E a gau ak a e o a i koi a i a o ek bat den e ai a e a esa a i u eo ia au ak ika a e ama a i u a o ek e a o i ika e isku soa e a e u o a mo a u e a e ege i a go i e ak? e e e go e a e i au a- o ik o e ak au a u o o e o gi e i —gim as ika musika ka ku ua geome ia e a as o omia i aka si — e a es au e ea epistemearen e emua mu gi u au a egia ko ie ia e e emua I a e a so u u a a a e ai es e u i u ik Ikaske ei a ai u ge oago a u a o i ikoak a eko es i a go i a e ogei a ama u e e ue a e e a e i oso ía (U . a o e a A is o e es 4
A ke i u i u ue a e ai gai o a e i u a o ek i ai a uko i ugu (i u e ga eko i ie a i e ea sai ka e a egi e u a ka e go e u-mo ea ima kia e a io; a e a se a o iga kia; o ee a emok a ia e a a ke ik as a e ea i a ia a o ai a o ie a iko a ek e e e u e ege a ako a io; (ii oesia i agokio e a is- ak e ea i a ea e i uga e mai a ue a e e egoi a io Sok a esek emagu mai a a ugu a a a e e i u i a a a e e i ae a agoe a — ai koak egi a— es ea u gi ak egi akoa e a a ke a ma go a ia e a A is a o a imi a ai ea a A ea e eo ia o ek A is o e ese ga e agi a a ia i a go ue a e ke o (ikus Estetika). o i ika e a oa a a e a o ek es e i u u a i a i ue Politikoa i e eko e ka i ke a e e esie a ea me ekoa e o a e a eki go e a u e a e a io a o ek egeak ko i ge eak e a i e ek uak i a a a ai a e a o ega ik ai u e o i ika a ko a a eko ei a e a eko a ea o i Legeak i u ua ikus e a o eki Esa o i a a o i e gogo ago age u e a i u u o e a kasu gu iak ege i ko a ea e si i ue ako ai a u e i ea e a oak i u ua e e e a ai ik e u e e e Gai e a o ai e egime i ea a mis oa a mo a kia e ese ia (gi a e- a asu a e a emok a ia e a ( e iko i i ia i e es e ua e ka e a a u E u a a u Politeia, ai a e ea i a ea e a is o ia e e e
1.3. Elkarrizketa metafisikoak Kratilo e ka i ke a mi ai a a ai agai a u a a a i a me e a a ie a e? aie a e e e a ik agoe a io e moge es so is ak logoi egia koak e a logoi ge u e - koak o a e a i ismoa e e e sa egi e u o ek ai a K a i o e ago a os Sok a eseki a e o i us e ai u gau ak a u a a i e a o iei i e a ema e ie ese ia Fedro e ka i ke a es a e ik e e e e a ikoe a ea ago oema a a a ke u ua Mai asu a e a o ek a ima ekiko ue e a ioa a e e i u e a mai asu a a ima ik ga e? E o asu a soi ik ai a e a ioa a iguoa a e e asu e ik egia a u a gai akee ako e a i a ge e ake mai asu a e e i i io a e e mai asu a amo ioa e a io o a a ma go ik ga ekoa e o ei o ma a ik ka okoa au a mai asu a e e I eia a i i i u i u a e E a I eia i a ai eke e ea i a ea? O o a e ea i a ea e a- a e a us e ugu; i eia a i a s ak ua E i is ak ga a e u o e a ai a a o e a u u I eia e a a s ak ua ikusi ugu Politeian ie ia ma ema iko ik —dianoiatik— egia ko ie ia a e eko —episteme e akoa sa eko— au i a egi e ugu a a i i o e ikoa I a ea e o o-o oa a i a a ai u e I a e o i a I eia e a ko e u a ai a ai e uki o ek i oa aa ik a a oa a ke esi o e a so e a gu mu u o e a i i gam a ea e i i su o a egi e a gai eko Egu ki o ekiko o u a? o i a e ka i ke a me a isi- koe a a o ek so e ue ga e a ai a e a a ago I eia? Gu ia u gi ak egi ma aia e a ma go a iak imi a ua E a gau a e a i a ke ia e a e eusa Parmenides e ka i ke a esa e a a a i a a e e a e koa a i mu u o iek o eko i a e- ka ia Ko ua a u e a ugu I eia e a a agoe a O gia e I eia osa e ue a i koi asu a —E e asu ak o o ioak Egiak osa u ikoa— e a e a o ek au e ik se i e a e a a iga ia e ei i i u e a o ai o i au si a i u o ai a ago me eko asu e a io a mu u o e a u a " a i i a ioa" a metesis e akoa I eiak gau e a a e a e u ese ia a u (parousia), 0 i oso iako Gi a
P r n d e ka i ke a a e u e a a Egia a a o e me a isika ua is a e a ai a P l t n i a ia ue a a ik a imak i u ai e i ue a ie ia a o ea e a eu i asu a Esa ugu a e a mu u a iga iko p t r n e a mu u se iko eko o a e a eko es e aki e-mo a a au a i i i u e a a e- a ea e sei a ea o e a o i a a soi ik es a egoki a e ike e a e e a eko? A ia agoe a a oa o ako au a o a a osi e a i e ea a asu a e e a A i koi asu a e e is e ia o a ea? Sok a esek F d n, np e a P l t n esa e a a i mu u e ei e i a ai a gu e se i e e ko es e ie ia mu u a iga ia ekiko a e- a ea e i e a osi e I a e o e i a o a o au ia E a o e a ia o e a e ko e ua A ke k gogo a i agu e ai u u ga a i su a o ek e u ea e e a ie ia e a asu a egi a i i a u e a P l t n o u u i ia e u ea a e a ea Gai e a a me i ese " a a" e ak i o e " a ioa" e a i ago ase " e akia" I eia a e a e a a egi u a a ke i eia e e a se i e a asu a e a ea ei e a agoe a o a u o e gu ia e a ea a a oia a i a a ea l eu ai ea a i e a d n mi oe i akas e e e oak u a u u sea esa e a ekoa a a o e a e e oe a a Aski a o e a o a eko F dr i aku ea a o i oso oa e a i a ea o a
2. R T T L A is o e es K a 3 5 e o 3 a aio e Ma e o iako Es agi a i ia Me ikua i a ik ai ak i aka si io ie ia e a io ogia ekiko g i a 1 u e i ue a a o e Aka emia asi e ikas e e a "I aku ea" goi i e a a aia u ue a o maisuak a o ek e e iki e e o ika i aka si io asie a a ea ai a 3 7 u ea a o i e ea i o ak Es eusi ek a u ue a e ekua Aka emia A is o e es io ogia mu gi u e sako e a as e a ea es os u a e a a ia u e e i e e ege e go e a A e a o a ia- e i akas ea i a eko ai a e i e e u e a ge o A e ase a i u i e a e e esko a i eki ue i eo au oa e a A e a o i i aka si ako gaiak e a eko asmo a egia i e a u a i oso ia is o ia geog a ia geome ia isika me iku a e a u e i ea 3 3a A e- a o e u e e a G e ia ma e o ia e au kako gi oak A is o e es i es egi e a e a u ue i eoa e u ua 13 u e ema e a ge o Ga ai o e a a i ue a a 3 u e e a Eu ea i ka u e ama e e ia a o éki ge a u e e a a A is o e ese i i a i u u ko gu ie eko a u a uk a aki kigu e e e a a o a i oso ia e a o i ika e i ue a seku a e ei i e o e e i akas e e a a ak — a u ikoak eso e ikoak a i ga u a au e— o ai ik gu e a ea au kagu a esa e ako o a ga e a i e esga ia egi ai eke o ako a ame - ua i a u e? Esa ai eke i eoko a ke ikas eak o aseko A o iko -k i u e a sai - ka u i ue a eskui k i uak as ek u i ak ikoak i a ik u ua a ik a e a gau egu aukagu A is o e ese i u ue sai ka e a A o ikok egi ikoa a e a o ek i ak ika ogika e a sis ema iko asu a a u i ue ai a Sai ka e ak e e a uk i ue as eko r n n i e a e ea ogika e a me o oá i u u ko a ak a u i ue — t r , n l t , T p —, "O ga o " i a e esa a ia es a ai a o ega ik ai u e a a oia e a a ak o a e a i i e a o iek i akasku a u e a ioa ei e a e ea i u e e aio a a isi ako es a e "O ga o " ai a a i e a ge iago es eak es- e r r b r z Tr t t (D n , B l tr t t l b rr (P rv N t r l , n l n h t r (H t r n l , t f , F , P l t , rr t r , P t , e e a e i oso ia (II . a o e a A is o e es
Z r b r z (De l e a N r ntz t ( th N h . ai a iga a e akegu e same ua e i akae a ik A is o e ese a a e i akae a ? i u ie e ai asie a a ea ga e ga su a e e a os asu ak o o e e e ikusmo ea e a i eo ogia e a a ke ik a o e me a isika e e agi a a a me u ai i akegu a a e a gu i e e a o eki a e e o e esi a uk a a a u i ue A is o e- esek e e e go e a e i a ima e a go u a u se ko a asu ea au e a ioe i i- ioa — a o e a I eia e akia e Monada, D d , e a — o i eske i oso ia ma ema ika ik a ago e ama ai eke i oso ia osoa ma ema ika e a i i aka es e a I a ia e e a I a ea e i gu uko e same u o o es a iko u e a a Gai e a ko ua a u e a ugu A is o e es e e gisa ua is a e a au a a o ek e e a a e i ue a e ea i a e ego ko a (a so u ua e a e ea i a e igiko a (e a i oa e ei e ai ik e a mu u e ea a eko i eskua e a egia e ua e a e a e u ekoa o a A is o e esek ua ismoa eku a a e u; mu u a iga ia e a mu u se i e a a e u egi e i u aka e ea a i agokio ei ea o e a mu u e ea o e i eskua eak igi u e e egu a asu a agai e e emua ( e uko es a ua e a gu e mu ua ko i ge ea a a- ko a e a ga ga ia ( e u eko es a ua e ei i i ue A is o e esek O o io I eiak so e- a age e ai kigu A is o e esek o ie e a ik e euka ako ai a gai akoi a o eki u e e agu a a ka ikusiko i ugu
2.1. Aristotelesen logika eta metodoa i ia a a e e A is o e esek e u " ogika" i a e a i e i o ga i i a a e es a o e a a ia e e a aki a e ga a a i ogika o ma a i u u A is o e es e ai- e o e a a u a u (ikus L . o ek i ak e a i i i ue o iei e uki a ema e e ai esa eko i oso oa e a ia u ua u sea o ako au a gi akia mi o a e a ogos e akoa e a ea a —z n l n n—, e ea ue a ima ia a e o "a ima a io a e" a i e esa a A is o e ese T p t n o ikoak ekuak i a ikuske ak — e ika uak a i u uak— e ika u a ek su ek ua eki e ka ekiko asu a egi e a a ue a ik e a ago esa a gi akia mi o e a ima ia a ai a e ika ua i a ai eke e e i asu c a i o u ikoa u se koa e o ese ia a i a ga e ak i e e a i agokio a; a i i e "Sok a es i susia a" esa ia ge a u ege A i u u o iek gu iak i a ea e i gu ua A is o e ese es e- ku a ioe a a e a a ama e i eak i a o a a i e e a e a ogika e a me a isika e ai i a e ei e e a a T p n e u ua e o ei a a o a gu ia ea a o a i i a e a - iko emise a ik asi ik Esa a ugu e a a i akia e aki eak i i ik a i au o ai ik T p n e a e e iki si ogismoe e ea a gu ia ea a Si ogismoa e e i a a i i- ioe a ik o o ioe a ako e a ioa a a emise a ik o o io a e ea ai u e e e o i au ki e ugu L h n n n l t t n, si ogismoa e eo ia a is o e iko o ma a (i Gi aki o o i ko a a (ii Sok a es gi akia a Sok a es i ko a a Si ogismo o i u e a a; e i i ugu a a a a i e e e go i emisak o iek e e ai a a ama e o o ioa a gu ia e e uk i oa i egi a u ge o e e e Es- e ikoe a a e a e a e si ogismo-mo a o e a p t t pr n p age i aigu a egia 2 i oso iako Gi a guk gi aki o o i ko a e a iu aki eko e e ik Sok a es i ko e a aki e a ugu e- e e go emisak o o ioa e e ai a i a ik o e a e a es e ikoak o gi i i i ge o si ogismoa au o ogikoa i a eke Emi e e ie a ses i oso oak esa ege a a oa e i- i ioa ago au e e ako oga u e a e i i ioak ese ia esa e ai u ogak gau a a es e a e a e a egia e e esa go igu ai a e i i ioa e kasua gau a b r z e a a i a eka i ik ga e aa ik e i i ioak i u i a e a u so u ua A is o e ese a o i h t t a e e ioa; o ik a o i uk ioa o o e Ai i ik a i u i au ema ea eki e e a a ikoa e e a ese ia a ai ega eko ie ia o a e a o oko asu e a ik a ia e e a u s o i es a eko o a ai i i- io komu e e a a auka a ik a e -ko aesa a e i i ioa e a ai a o i i - i io e agu e a i a ik e i a p t t pr n p n e o i ga e oga u e a muga sako a age e aio e agu a i eme a egia e i e a oga e gai ea e a u o s e ai ago o a e ugu a e i e a oga u ai a a a a e i á e akegu a i u ie e o e a u e u ik A is o e ese ogikak e same u i i ua e ogika i u i — ege -ek ge oago aie a uko ue ege — e same u o ma a e ai a muga u a gau e e a a a ago o ik a e a e ik?
2.2. Fisikaz harago: Metafisika i oso ia A is o e ese ga aiko ie ia agusi a a u e a a a e a as eko e o ei ek ika u i i a io e gai eko aki ea eo ikoa a e a gai e a A is o e esek e ak o a u ue e gau a ge ie e agu e ue a a u i e sa e aki ea ue ako (ikus t f , A i o ega ik a i i oso oa gau e i i ioe e a kause i a A a ai a o oko asu a e e a ese ie i a a i e ea i oso oak ga e a ga a i- su a e akus e igu o s ei a gi akia e e e ako e u ua aki ea i agokio e gau a ge ie akie a i a ea a a o ekie akie a a i e a gau a asko aki e ? r t n a a nt n I u i A is o e esek e ue e a aki e a ik o u o i e a e a ie - ia e — aki ea e — i e i i io aso ge i ue (a e e e goa I a ea e ie ia I a ea I a e ege ikusi a o e a u u I a ea soi ik I a ea a e es e e e ; e e akia e e oa ie ia o ek e u e ikusi ik ge e oe a u a e i e ie ieki E a ( iga- e a eo ogia e a eko ie ia a u i e sa asu a e a e e asu a i a e i ue a ai a e a a a Me a isika? e a i a u? Esa ege A o ikok so u iko i a a "Me a isika" e a A is o e ese i u u a uk sai ka eko e a i i ue isika e o o ik koka u ome i ue gisa e e i a e I a ea e a ai koe a i i e es uak "Me a" i ak "o o ik" a ie a i a i u esa a i es a ia a auka a e ke o es e esa a i a ema a e " a s" e akoa " a ai ikoa" ai a e ome a o i i o ogikoki egokie a e e g eko "o o ik" esa a ia e o oa soi ik "me e" i a ai e akegu e a A is o e ese a e e ik E i A oa e e me a isika e e e go i oso ia i a go a III me e ik au e a nt l i e a u a e ai a i i e o a a e a u i e sa - asu ak e i i uko u I a ea e ie ia e a o ega ik o aio e e asu a Soi ik eo ogia a iko aio au e au e e e asu a e eska i ea a ke o e a e e e go i i ioa ai koa e ako ai koa i a ik gau a gu ie e ua e e a a u a e kausa eme e e a ago u i e sa asu ik e a o ua I a ea I a e ege ? i i o asu a? e a e ai a e ua? a i u i ua ismoa a iki e a ugu a es e a a e a so u uak ai koak e a i e siko uke o e o o io e ei ke a a egi i a a a e a e ik e e a e i oso ia (II . a o t A is o e es me a isika o oko a (ens commune) e a es e ik me a isika e e ia (summum ens), i aki a iku a a e a o a u ai a e au u egi o a ea ? a asu a a a e ei ke a? (ikus Metafisika, i "I a ea e u a i e a esa e a" A i i e esa ge e ake Sok a es (ese ia ousia) justu (kualitatea) asko (kantitatea) e a Ai a u iko ma ka akoi a ka ego ia a a atribuzioa, lekua, denbora, egoera, ekintza, pasioa kasuak i e e a a e e ak i a ka ego iak e u i ioak esa e e a agoe eko e e ai a agoe ako (ikus Metafisika, 6 i Ka ego ia o iek es e i e a e e a u e ge e o a egia Ge e oe a- ago eus e a "i a e" i a e a asu a i a e ik ai a o ua i a ea e a a a ge e o a Ge e oa o oko asu a e a ke muga a isku soa e es a ua omei ua Gi akie i komu ak ge e o e eko i i i uoe o oko asu a a ie a e u gi o ak gi o a so e u ai a o oko e-eki a u i e sa asu e a ausa e a a "gi o a" i u s i aka uko a I a ea e u i e sa asu a ("i a ea gau a gu iei komu aie" ge e oa a ago a oa a a agoa a a o ua isku so ik a agoe e i agokio u i e sa asu o i? e a ge e oa sa e e e a ai a ai u i e sa asu a e es a ua ? o a a osi e o a I a ea e ie ia? Ai i a u e a ugu i a ea e esa a i u a ak a asu a e e a e a e ue a ese ia e i i ioa e me io Ese ia e o su s a ia e o ousia i u e i i io a au ke e akegu (i) ousia su ek ua a (upokeimenon). o s seku a e a es e e ai e e ika u; es e gau a gu iak i a a e a i u u; (ii) ousia e asu a a (quidditate): i aki akoi a e quidditatea a e e e a; (iii ousia, se ime a gau e a ik a a e i a e i i io e a kausa a o ma ai u e e e Ka ego iei eske au ki e akegu u a asu a I a ea ai a o e a ako o ie a eko e a io e a e a ugu o i i a ea A is o e esek ka ego iak es e e e e go ka ego ia a e ik e i e a e a o e ikus e u au a mu ua e e a i i io a e ik e o iko a i e a a a a e A e ke a-mo a o ek a u e e okia ai a Fisikan, e Metafisikan. eme I a ea i u u mi a eko mo u u i okoa i a e u e a o i i i oa e a es e ik e a ai koa a Ese ia ka i a ea kua i a ea ekua e o a e - a ioa eki a asioa e a A egia ka ego ia ik ga eko i a e e ek ua a ai koa ai a o a akigu o i? De caelo (Zeruari buruz) i e u ua ue i u ua e e e e go a a ea io A is o e esek a gi agiak as oak i e a gau a i i oe a ge ie age i i e e ak o ie ai a ai ago igi u a e a o iek a ima a ek i ia a e i u Fisikan (7. i e a Metafisikan (A i igi u a e e iko asu a a u a e a A is- o e es e iko asu o i e o a e a i o ua e a ik e o a ai a " igi u a e e ai " e a e igi u a e e iko asu ak a a o asko so e i kio i oso oa i a e e e e u- eko igi u a isko i uo e a eso e a uak i e a e a o i gu ia a e a eko i i io a e e a a u A is o e esek a egia "Mugi ua e gu ia e ai ek mugi ua a" ai a e a a e e e go mo o a e ai ek mugi ua e e a e e Mo o ge ia e e o ei a o i? ai ko a s e e a a a a? A is o e ese a u u e e e go Mo o a e a s e e ia e a aise a os e mu ua e esk i a e meka ikoa eki (Fisika, 7 i igi eko saka eko e o i a eko uki e e a e a a e a e e e go Mo o a e a mu u ik a u i e soa e i gu ua ago ai a isika e emise a ik u u ; meka ika e 4 i oso iako Gi a
egee me e e ugu e e Mo o a e a meka ikoki igi e esio a ege ai ik amo io ko o ek u a ai i a "A ke kausak igi e u amo io ko o ek u gisa" (Metafisika, A i a e e e eo ogismo o e a a a o a a au ki e ugu a egia Mo o ak u ki e u emo io a gai ake ai a e a e a i a osia ai ko asu a mu u ik u u a a s e e ia a ia o a osi e a eo ogia a ga a ea o o io ? ai koa e same u soi a a e e u ua u egi e gogo
2. . Fisikaren baitan Ikusi ugu A is o e ese o o ogia e e u ua igi u a e I a ea e a e ke a e a e a igi u a e es e ie ia ik eo ogia a e a a i gai ue a ai koa u u agoe a ik; o ako 7 e a isika e e a isika e a eko muga e a a e e ga ia aa ik a gi e a ga i esa e igu i oso oak i e gau e kausak au i e a kausa materiala (ko ea formala ( i e ka ia e es i i ua e i u ia efizientea ( i e ka ia e a e a finala ( e a ako e egi ai ua Kausa i a e-e a io o iek u e e ua a ake a i agokio E a a a o A is o e esek esok a ikoe eo iak ai a e i ue eskasak i a a e e o a o e ak ei ek e ea a ek e a a su ese ia i os asia e u e gau a au o omo e a kasik e- a i aka u Fisikaren e e e go i u ua ai i a e igu A is o e esek e e ako isika a i ue a e a u E ea a eki eus e a ge a e mu u o e a e a igi u a e i ki a - ea i a ea e e o a a e a a i koi e a ik I a ea o e ia a e a ak oa e i igiko igi u ak i a ea e e ai a ik a gia a e u e a isika e ie ia o e a ako a osi e ai u e igi u a im i i io au e abiapuntua ( i a ioa helmuga ( o - ma e a ie a eko jarraipena (ma e ia es e a esa e o ma igika ia e e o ki u a a; i a ioa a e i aga a e a ma e ia e i ese e a e o i O a ekoa a ma e ia o i (g ek hipokoimenon) e o a ese ea o ai a ia i a go e a iga e i u ua es a e izate naturalaz a u a e a A is o e es I a e a u a a a e e ai a igi u a ue a e a ausa e i i ioa; i a e a i i ia ak e i ka oko egi e a e e a a auka ai a ei a a u a o e igi u a e i i ioa? o ma ai u e e e o i ai a a u a- o esua e e ea ai a ma e ia ik e ei e e e o ma e a e Kausa i a ea a o o e Fisikaren iga e i u uko a i a ie a a e ue gaia ai a o e u Zoriaren o ioa a a uko A is o e esek o ia kausa a a e e a u u ioak ko ua a e e i ue kausa e e ia soi ik ai ko asu a ek go eko a u e a a e e o gi egi a u a o ia kausa e ga e asu a e e a ikus e akegu o e a s e e ia ai ik o ia kausa a s e e a a a ai a e a e i uga e i u ua e a age e aigu isika e u se ko gaia higiduraren a e ke a a egia o e ia e gau a e ak oa a igi u a ai a "ak o i e ek u" gisa u e eke agoe a gu ika i i i ua i u i e aio a es a e auga- e i u ua ai a ga a i ko ko e u a e e i u A is o e esek es eak es e ekua e a e o a ekua e e e go e a e i e a go u a e i i io imma e ea a i e a a ikusi e a e ai u igi u a ik asa e ; soi ik eku ik eku a i i e i a gau ak ekua es a ioa a ai a seku a e u su ea A is o e esek e u u su ea o a - e o e e is e iak es a io u sa e i eiak e u ik e auka ako a e a e - ga ik? u su ea e e is e iak igi u a e i e ko i aka uko ukee ako emok i o e e e a e i oso ia (II . a o e a A is o e es i i ia e au ka u su ea a ego go u ak a ia u a i i i ua igi uko i a eke a u- ki e-i i ik au ki e e ue i a ea ai a a ia u a i i i ua e i eia gu i a su ua a A is o e ese a u u e o a i agokio e e a Fisikan au ki e akegu a gu ia ea a u i u i aga a- e e a e o ki u a e a a e ako igi u a e e akia a e o a E a e e ga eko a io a i aga a e e a ge oa e a asu a ai ik I aga a e a ge oa e o a e egia ko su s á- ua e o ai a ia e i gu ua mo a e i a eme ko ie ia e a ue a ai a a u e a ugu a ima ga e e o a e e is e ia e i e koa a e a Fisika omoa e a ke i u ue a A is o e esek e e e go Mo o a e gaia aka e i o O a e u mu ua e e a i i i ua e a o i ko ua i a ik igi u ak as a e a e a ue a o e a isika i aki isiko- a u a e ike ke a a igi e i e i akie a ai u e e e " ysis" i a " usei " e a ik a o —ga a u a i u— e a u e a ea i i io su a isiko —me a isiko— a e e a a ue a ikus e akegu a e e e a s- e e ia o i oi a i eko ai a o a egi ? ei a oi a ia? u sea A is o e esek es e ie ia u e u a i u oi a ia i a eko i ea e i ismo-mo a a o a u o a ai E u a i a o ek egi e a a mi oe gai e a u isika o i ie ia i u u ai ik o a me a isika e a e ik iga e i oso ia i a eke isika o e ai a egu " siko ogia" esa e aio a egoke a ima e e aki ea ga a i osokoa e ako i oso- oa e i i i siko ogia o a isika e a i a a e ai a "gu e a ima-mo a o i" ma e ia ik a e is i e A ima i u u ko a a uak psyche e ako o i u o ek u ai i Nous ei u ikoa mai a o e ua ismoa e a a uia u egi e u A is o e esek; o ai e ago a ima e a go u a e ei e ik a ima go u a e o ma ai a e a o ek a ea agoe igi u a e i i ioa a ama A ima a go u a u a a ek e e ai a auka i i a e o ma o e ia e e e A imak e a u i i a ak oa a iki O ua bizitza-printzipio a a a ima ai a u sea a ima e a e a su s a ia o i a ima e e a go u a e ko osake a ai a ase e gau e ea go u e e a a ima gau e ase e a o ugu e i o gogoa A is o e esek e i ue ako aki ea e a o o o ege ikus e se iko asu a e a i u ime a E ago aki e ik i u i ik ga e e ome o a iku a ak e e ik o o e a s ak io - a a Geome ak igu e e a a auka ma ema ikako e a ioe eskemak egi eko e a e a eme a s e e ia e mo u a e a i u e ga a e e gu a Nous e akoa a a i i io i e ek ua o e a a ai u e e e es i i- ua e e gu ik ga e eusek e u e sa e o iek o e a i i a e ma e ia a e a e o i e a ugu e i o e e A is o e ese siko ogia io ogia oi a i e e a ikusi e a a ke o i isika 2.4. Ekintza morala A is o e ese e ika e e seme ikomako i i a i iko gu u ea a e a a e gai Gu u ak ama i u u i u e a mi aka a i a e ausak ei a a e e e e ga e a? a u i u gi akia e a ke e u ua i u u ga e e ue a e es e ik Gai e ako e e gu iak ga e a o e a a i e a e gai u e i oak ai ik e i a G ekoei ake i aie gi a e u ue a asu a au ki ea A is o e esek e ak e e uka u egi go u e u- me a ea ga a ka so ai ekee a Eki a mo a e o e ika i e a ge e akee a e a A is o e esek ei u iko ekintza ona su ek u a ek ue e u ea a si eki a ik a e u e mo a a i ae a e kua i a e a Eki a o a eki a ako ago egi a e a e u e o i mo a a e ai i e ek ua a a 6 i oso iako Gi a
e ok ugu e u u e a o io a e a o asu a e a o iek i a ea e u ea i a ea e a akoa a A a ai a e a o asu o i? O gi go e a aki a ai a e e u a o - a ea o e a a e a O gia eskua ki i os a u egi e ai e gau a o oko e a ge i a e a a; o ai o gia e o o asu a kasu a iku a e a au ki e a E a gi akia e osasu a i a e a i i aki a e a ai ik o io a gai e a au a kia a a e e iki gi akia ai ko a e a ekoa a i e a a o io a e a soi ik a ima e a go u ak e e e ea e a u e a Gi o i susia o ea aka ia e a a as o io sua A is o e es o e - es e se o a i a ai u e ea is a a gi a ia a O giak es a e a u eki a e es e a e i a e e energeia a egia akoi ak e e ese ia i ousiari agokio a egi e u e a o i a ai u e akoi a e ikai - asu a; aretéa. i u ua e e e e go a a a o io asu a a i a; o io e e ea a esa ge e ake Age e i e a ie a e usue ak "o gi i i" "kausi u" e o "o gi e u" i a; e o a "a iski e a i a " " a ia i a ea asai" "e e asu a ko e a u" e a e a e ugu ga e eke I eie eo ia a i o io e ea ak kasu a iku a e a a u ea i ugu a ik? A is o e ese us e a ima e a ue a e u eak ku ea e ue ea so e a o io a e e i o e ai a o e a u o a se i e eki a e e e a iga e i u ua e u e mo a a e a a segi asu a e i o e ka u ik age u a e a e e e ko e ua erdigune justuarena a O gi u e u e a ugu ko e ua a ai i ik e auka e ikusi ik a ioga eko e ai o eki e u me iok i a ea sei a a e go e eko kua i a e a ai ik aretéa, e e eskua ki a a oi e ue ak u sea a a oi- e ai u Egoe ak e i i uko u e u ea a o eak a iskua e i i e ue ege e o a e as asu ak ema ko asu a (I e a i k A is o e es o a e a araua e o o - ma a e a e ik a i gi aki e u e u a iku a ak esk i a e ai o e e mo a a e a a a e ome o ogia-mo a a a e o a o o ogia a eko gau a a us i ia e ko e ua a e e ue ea gi a isku si o e a e a i iko u akoi a i o aio a ema e a aio ai a seku a e ege o oko a e a a e a o i a u i u e ai a o o- ko e- o esu o e a e a a a us i ia e a u e asu a a e a oa ai a e egee me e e mo u ie i ikoa u e u ik o e i a eke u u ia e e ua oka ea ai a e ei ke a i ui i o a a i e a a u e u ik a ke o i A iski e asu a a es e gi a- o ioa A is o e ese e ika E iogu guk o o a f l o ioa i ema e iogu esa a i e a ema e a e a e i a a a a ai a-semee a - ea se a -ema ee a ea u u agi e a me ekoe a ea ai a i i-es a u iki a ea au ki e a aisee ik osi e e a i u u mi o a A is o e es e a o a a a e igu E os e a i ias e ei i e a ea egoe a a o O gi a so u ua euka ako gogoa o a o i ika e a oa oa A is o e es emeki-emeki a e e u ea e a i ioa u i io a uk a gi i ue ei ea ; esa e a e ako i a oa e e a u e a e o a is ok a ia a e as asu ak us e e ue a e ea E ika i u u a i e ea A is o e es mu ua e e e asu a e a e a au ki ai ekee o io a mi o aigu a o e o i ke ia e au ea e i ismo e i e a go o a ga a u e e A is o e ese i i i e ago u i e sa ki a io ue o gi mo a a e a ie a e ik E ago e ea i a e a s e e a ik i a ua e o gia u i e sa imma e ea ai ik e ai a A iski a a e kasua a i i e akoi ak e e e go e e u ua mai e e a u e a soi ik o o e es e e a (au a kia e i eia o e a au a a? ai a ko ua i a e a ugu e e u ua ekiko mai asu o i a uismoa e e e ako i i ioa e a e e a e i oso ia (II . a o e a A is o e es
A is o e ese a O gia mai e ue i akiak o io a mai e u a a e a e a o a es- eo a
2.5. Politika e a i ia? E e e a ami ie i ku a o gi i i eko ekua ai a ge o a ema - mo a gu iak uga u egi e i a ko s i u io-mo a a i e a u i a ea A is o e esek o ie a iko 15 a au ema i u e e e u ua e e ako eo ia es e ie iak i ea ai ik o iei eske e ai e ka e a a e ikus eko auke a ema go ai io e o a a e i ikoa egi e u A is o e esek a e e Nikomakorentzako etikaren e e e go ka i u ua esa e a a i iak —es a uak— auka e e asu a e gi a a akoek o i ika gi akia e e u u go e e ie ia a e a gi akia a ima ia o i ikoa a mi o ai a e a e e i u ikoeki o e u ko e a us i ia ko a ema ak ai au ka E a o iek i a o gi i i eko egoe a e oi a ia e a ai a u a e i is a gai A is o e esek a u e u u a au-emai ea e e a e e e i hic t nunc ikus e e a egi e i e gau ak ai a u e e ik au a e ea i a e geog a- ikoak is o ikoak e a k ima ikoak ko ua a e i u e e e i ismoa a o e ga ik u u ai ago Es a ua e kasua e e u e ea agoa a i u a ea u A is o e esek; o a es a u o e e a e e e ua ei i a eke e ku a e i e koa a a u u agi e u e u e i e koa? iga e auke a a i u i u u agiek e a e u e a e u ea ai a o e ako (us e ko e a ak asko a ko i ge ia e me e au e e egi o ua ? i aki e-mo a i ugu a iaga i sophia —episteme e akoa— e a politikaren zien- tzia. E i a a as u e a aki e o i iko o i zuhurtzia e akoa a u e a u u agi u u a a aus a u e a e a aki e ue a e e u u ia e a soi ik o oko asu e a i u ea e ; u u a i a eko kasu a iku a ak e agu u e a i a eki a ai a e e e u ua e a o i kasu i i i ua e a a a (ikus Etika). aki e o i e a a e a a e e asu a o a asu a us a o s u u ia a o i ika ia e e u ea e a sophia, es a e akoi a e a e ai ko ia e i a a i A is o e es a o e ga ik u u ago eme e e a o e us e aki e o i ikoa aki e i oso ikoa e me e ago; A is o e- eseki a i o i ika askea a au o omoa o e okia i ia ago e a e same ua praxisera a ama e a gi a a akoe e a i ia e o io a auka e e agusi a A is o e ese i oso ia o i ikoa eudemonista a e u e mo a a e ek ioa a areté, gau ak o ak i a akoi a e a e a e o a i i-es a ua eko omiak segu a uko u o i ika e kausi ea e ea e asioak e e e ekoak i a e a e egea e i e e a a e a igo u o e u a " egea gu a ik ga eko a ime a a" io A is o e es e ea is a a ek a a u e i e O gia e e e u e a ik e ue ak Gai e ia e aio gai ki ai a eko omia a ago es e o oko i auek i u o i ikak e e o ika e a oe ika e e a i e si e sa a eko ek ika e a a ea a Mi ai a e i e a osi e emo- k a iako e ai i s i u io o i ika e kasua A is o e es e a o a a o eki G ai oe ika e ago e mes i a a ik e a e su a ik e e Emo ioa e a ga ga ia a ima e a i i a io a a i o aio e ea eu iga ea h br e akoa i a i ue a egi e e u i A e kiak u e e iki ga a ia e u a e a u ikia i e i ue ako mo u a i i ia ea Se ime u o iek a e a e a i u ikus eak a e ki a a kausi ua a O gi ai a e a u e ka a si o i ga ike a a e u i ika ioa? A a a e a a e es e ikoa? (ikus Estetika). 5 i oso iako Gi a
u sea age ia poiesis a o a a e o uk ioa e ea i a ea e imi a ioa , ai a a a u ga e eki a e e a e a o e gai oesiak u i e sa a u ki e u i o ak u ki u es i i uak a gi u E a o eki i oso ia mu gi u ga a e i o e e A is o e es e a mia u e i i oso ia a o e a a u e ue e ai ? a ek esa ue mo ua "A is o e es? akie maisua"
3 OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA PLATON oki ai egik a o e o a gu iak i u i i ue a a - a a 1975e ik au e a sei i u u a a gi a a u iko i u e ak o ako auek i a Platon (1975 Platon (1977 Platon III (197 Platon V (197 Platon (1979 e ak ai egi e u e a i a ea e a Platon V (19 9 a ke au Euska ai ia e a u a ea ai égi o u ako i ai e a e ke o es e e i io e i a uk e e ka e a u i a akoi a e e sa e a i e esga i e a gu i a o n, o os ia aki 1 a o Kriton, I u I a ka 199 a o Politeia, i o K asikoak 1993 a o Sinposioa, o os ia aki 3 a o Sokratesen defentsa, o os ia aki 1999 A u me i 1999 "Sok a es k isia iko e sa a ia" i a o Sokratesen Defentsa, o os ia aki 7-79 isso e a a eau 199 L vocabulaire d Platon, a is E i ses a o e es ue a e a a i u u i a i akoe a agoe e ikoa o gi u e eko e a a a iaga ia a i u u au u ée E 19 L lé nd r t t les r d Pl t n, use a o e Sa
ARISTOTELES A is o e es Metafisika, i o K asikoak 1997 A is o e es Nikomakorentzako etika, i o K asikoak 1 A is o e es L Poéthique, a is Seui 19 o eüs Aristote, a is U A is o e ese i i a e a a a e a a isi egokia o o a e a gu i e a i ga ia Ikas ee a a o osa e eg i 1 L Vocabulaire d'Aristote, a is E i ses A is o e ese es ue a e a a u u i a i akoe a agoe e ikoa o gi u e eko e a a a iaga ia a i u u au . E i A oko i oso ia
X b r nd n rr tx
1. AURREKARI ETA AITZINDARIAK E i A oko i oso iako is o ia- i u uak Sa Agus i -eki asi i a i a u e i gu ua a ia u e a 1 u e a a e ai a ai a e e ago e e ko aesa a i u ie a e au eka- iak a gi eko e a e a a e e a i ekoak a a ei es ea e e Agus i ek e ak E oma a I e io e a ia ea ai u e e kokagu e is o ikoa E i A oa esa aio a ai o e ai me e e e ago o e es e E i A oko i oso ia Agus i ga aiki e a a e a a e a i a go E i A oko e sa a i gisa ai ik e a e e i a a ega eaga ik Gai e ako Me e a eko k is au- e sa a iak Agus i eki o e a se i ea o ma a e a k eskai i ako e sa i e e a e samo ee o igi a asu a e a i a a ko ua a e a i a e e e I a e e k is au asu a e i gu uko gaie a k egi ako gogoe a e so a a sako a a a a e a i oso ia-ku su a ikoa i a e a a e e Agus i e a kasu e e ia es e ik e e e ome o a i a ai e a a ago a e a ua E i A oko e sae a e au eka i k is aue e ome oa I a e e me e a uk e e ago so u ako K is au asu a i a e eu o a e sae a ka o ik a i a u ue ge aka i is o iko e a ku u a a asi A i a e e a ia ea e a ge o E i A o osoa e a A e o e a ik egi a u a E i A oko e sae a e a ai o asko e e ago so u ako oiek u a e iga e a ia ugu e e a u o ioak i a go i u ai a ai a komu ak e e e e me ee ako k is au-i a eeki a e e e a a -ema; e a a u z n i e "E i gu aso" ei u ako aieki a a e a ema e a egoe e e i oso ia g eko- e oma a a e o a e e a a ge i u ako e ai e sae a-i u i eki e a a ai asu ik a a i e a i o ie a ea e e E a ei a ea E i A oak au e eko k is au- me ee a so u ako e samo e a e u e go eki a iak i e i ue a esa ai eke ai a a ea e e a agoe a e e esa ai eke e a e o a a ikoa i i i a io e oma a a- e ko a soak e agi a e a o o e so u i e a i a is o iko e a ku u a e ie e agi ea a a e a gu i e e E i A oa e muga iak a iko o o ma ka u a au e is o iko- ki a e ik A a iko e sa e a E oma e a e ako a a ake a 1 ea e a es e ik uma is ek au e a e ama ako i au a ku u a a 1 a ge o ik Gu ies ea e ku sua a ama "E i" A oak uma is ek ema e io e i e ea e a e E i A okoe gai e ik iga o a k asikoe ga a i u eko euka e amo u i a ea egoe a e iko a o e o a ea a a o a a u ai u e e ei u o e a "E i A o" a ie a e a i asie a ema io e i sai ema ko e a ea agoe ugo ia e esa a ia eki i oso iako Gi a
Egia a E i A oa Me e a eko I e io e oma a a e a ie gai ea e aiki ako gi a e-mo u e a e aku e e ie e a e ai e ie ekoi e a i a e a a oe e esuma e ie a eak E omako u io a io o iak a mi is a io ako e a i i a e ik e a I e ioa e e u u u i e sa ak e ega a uak i ue E i a e oma a a e agu a- eki es e ik a i a e iak e a e oa i e o ik a u ka ku u a e i a so ekoa e A ke ik esa e a a E i A oko i oso o a iak Ca e u y-ko Sa A se mo- ga ik asi a (1 33-11 9 Agus i e a ai ai eak i e a e e- e ea eo ogia a e e e e o a eki gau ak a a e oa go i a i oso ia i agokio e a is o e ismoa e go a- ka a eki e a e E i A oko i oso ia e e e ko a ue ako a au e i a go a E i gu asoeki a e a e a Agus i e oso a e a E i A oko e sa a iek i oso ia ik egi- eko a k is au asu a u e e a e a egi go u e a ge ie a Sa A se mok i a i ako esa i ama ua e e mo uko i e ek ua e asmoa aso a i ik oso esk i a e egoki i u u aigu E i A oa a uko e e sae a ako fides quaerens intellectum ( aki a ia a i e e ea ai a i e o e a i oso iak a uko ue e e os ua e a egi ekoa a iagoa e o ikiagoa ikusiko ugu e
2. ANTZINAKOEN JARRAIAN, BIDEA EGITEN E i A oko e sae a e au eka ie a ea G e ia e a E oma so u ako i oso ia-mo ek e esa agusia u e G e ia i oso iak k is au asu so u e ia e i gu uko gogoe a eki e ikusi a ia i a ue K o [K is o e o o e ] iga e me ea ge o ik E a egia i a a e E i A oko i oso ia E omako i i i a ioa e gai e e a eki o u ik ikusi e a e a o ek e u esa a i E i A oko e sae ak e ue ik e e aso g e ia e a e oma a i oso ia ik Ai i ik a a oe i asioe e agi eko i a a e Me e a ea o o e so u ako e esumek aso a a i a i u e ku u a e oma a a e o a ak i ku a a i a e ik asi a o e ek gu iak e a u ue E i A oko e sae a e u - i eko es ui gu ua o a a i a i u u e so ea egoe Me e a eko ku u a i i oa e i ku a o i ia e a esk usi o e a ge o e e u e ako Me e a eko a a egi ie i ikoa e es esio i e i e ek ua ek i ku a ek iko gisa e e emie a a mo a u o o e es e a i io a uek o ea a a o a i a ioko I e ioa e e sae a g e ia ak e a Ekia e u i eko ku u a is amia e a u u a ak e u e Me e a eko ku u ak a i ako e e ik asa e a i a g e ia a i io i oso iko e a k is aua ekiko a a e e a i ak i au ue e E oma a i i i a ioa e ko a soa e gai e ik e a me io e a E i A okoek a ia i e ga a i suak e ega a u i u e i e o Se eka Mak o io Ka i io e a a a e o ak e agu u a E i gu asoe a ea esa e a a Sa Agus i e o a e o a o asu a u e agu e ea e a i i oso ia e ikus egi ik Gai e akoa ogika a a e A is o e ese " i oso ia a u a a" oso e a u a e e e e agu u e a a o e - ga ik e e e e gu i u e ea Timeoren a i a sa u Ka i iok i u ia e a kome a ua a u i u esa ai eke E i A oko i oso iak i so aski e agusi i a i ue a e e gogoe a o ioa osa e akoa k is au- a i ioa (E i gu asoak e o patristika a e e a a eki a e a a i ako i oso ia a a e ei es ea e eka e e osa u a a i a ue e e i ae a e e ia i oso oe e ugi a ui ea u c ckoa a k sko a i a ekoa i a e soi ik e a u a o ako gai e a a a e e E i A oko e same ua i oso ia e ikus egi ik E i A oko i oso ia 61
i e a i ako i oso ia e a ai e a a ai eke ai e a akiga i ge a u i aie i oso oe ga ik ikasi ako gu ia u i e soa e i u i a io a a e a eko sasoia es a e e i uka ai eke a i ako i oso oek egi akoa i a ai e a ema io e a E i A okoek a i e a aie ga ik aso ako o a eak ku su e ia age u ga ai e ie ako a i e a a ia u ako i u ie a ame uak u e a a e i kigu a a e "esko as i- koa" e i a e e gogoe a-me o oa e e auga iak au a i a a ia u e au o ee i a u e a a ia e i a ia e i auke a aie es uei i u ki ak egi e A is o e ese ogi- kako es ueki e o oe io e a a u eo ogikoeki ge a u e a a Au e ago au o e aie asa e ga a i suak e a a gu ioak e ka e o oa i eko o i u a me o ikoa ga a u u e a a es ea eki ko as a eko mo ua e a o iek a eko e a ai a i e a u u e egia e i a e a sis ema ikoagoa e o A e a ok asma u ako me o oa a II me ea Sic et non o a eki e a ai agai ( a i e t a e i gu ua a eko e a ko ako au o ee i i iak aso e a ko as a u o o e o e a e a a egi e a gi asu ge iago o e saia ea II me e e eko es e au o e a ek osa u ue e e a e ik eo ogia ako i e esga i i a i e kee e a ai agaie i uma ama ua e o om a o e nt n tz n L b r e u a ge o III me eko u i e si a ea eo ogiako esko a- i u u k asiko i u uko e a E i A okoek gogoe a a i eko i a u e a ke a ia ek iko o ek i e - e a io a a isi e a a gu io ako es a a io sue ga a e a sus a u ue e e a i oso- ia e a e ako oso egokiak a i a o ie a e a u e ai eke i oso ia e ega a ea i a eka iek i a e a u e ga a ia o ie a ea Agus i eki a e a oe io i ema e a aio e e asu a e a E i A oa e u a ai ee a ea o a u ai a ak ai es eak seku ako e agi a i a u e a o e ku suko es eku a io me a isiko e a eo ogikoa u a ea ai a i oso ia- e ikus egi ik oe io e egi asmoa egu okoa i a e a o e e a A is o e ese o a osoa a i e a ua eskai ea ai a e i i a i ue e e asmoak e e 5 u ea e io a- igo ak i ie a e ik e ama ai ue ama e goi egi a a e a gu i e e A is o e ese ogikako a i ga a i suak a i e a i u eko as ia i a ue E a o e es e e e e agi a o o e goe ga a ega ea a ai A is o e ese ogikako e ai o a e i u e e a i u ki e ga ik ai a o i io eo a o ia ak t r n o a a is o e ikoa i egi ako sa e a i u eaga ik ( é i e u u ea e a i u ki eaga ik e e O u ik oe io e o u a E i A o osoa ai es e e o a e agi ga iak i a go i e es uak i u ea- ga ik ai a o e gai a i e ko i oso iako i egia osa eko es e i o k e e a a a egi ue ako I a e e e ak a o i g e ia ak i e ko e u i oso iko agusie a i e - ko i u e ikai a u i ie o okoei Ge oago i a eka ie a ea ga a i a ikoak i oso o a a ia ak i a i e o- ie i a e e u i aie ako E i A o k is auko au o eei a i a eko es u i oso iko e a ie i ikoe a o o a o ai o o a oagoa o u a e ga u a ema a 11 5a ge o ik ge a u e o i a e e e o e o egi e i u e - a eske ga i eske agi e e a ku u a a a ia a i e ia e i su a gai e u i e eko a agu ea a ia u ai a a i ako i oso- oe es uak e e o e soi ik a a ia e ga ik aiei i sa si a ai e o e ge ie e a is a- mia i oso iak e e ku u ako emiei e a u e me ee a e a egi ako i u ki - a a e e i iko aie a eko i oso o os e sue ek ( a a o a a - a a ik 7 -95 i gu ua e a A i e ak 9 -1 37 i gu ua eo a o ia ku su a iko i oso iak a u i u e e a o e es e k is au- e sae ak e e ik euka oe a eo a o ia a i a e a e o e ; 62 i oso iako Gi a a e ge iago ko ua i a a A is o e ese i u u u se ko a a u i e a i o a eo a o- ia Aristotelesen teologia i e ekoa (egia a o i o e Eneaden a ia e a Liber de Causis ( au e i oc o eo a o ia e i gu ua egi ako i u ki a iek i a u e e agi a ia a a ia e a ea e e i i e a ge o k is aue a ea a is o e ismoa eo a o is- moa eki a as eko e a e E i A oko i e ek ua ak ogika e a e ik a is o e ikoak i e ai a gai e akoa ikus egi eo ogiko e a i oso ikoa i agokio e i s i a io a o ia a e a eo a o ia a i e agusi aie a ea i oe a o iek gu u a e ik so u ako a a o i o- so iko agusia —o ukoa e a egu goa— unibertsalen arazoa ei u akoa a (ikus Metafi- sika). A a oa ai o ge iago a a o-so a e maka a i e u a a o o ek oe a a o- ia eko o o ogia e ikus u u ik o mu a u a ga e a au e i a i ekee ea e e ea- i a e mo a ue es e ie a eko gau e a au ki e e a i e a e ugu a u ak e o i ae a komu ak Ea a u a komu o ek osa e o e ue i a e akoi a e mui a e e komu asu ea (e ea ismoa ; a a i akiak e a a si gu a ak i a ik o iek mu oka i e - a u a a i a eko a ia i e u sak e o e i e o io eko u i e sa o iek ( omi a ismoa e ai e a u u a a o o i ome a E i A oko i oso iak ue e akusgai agusia e a - a a ge iegi koa a o i esa ea ai a egia esa e i i o o i i eki e e ge o au e- a ea e e e a ik au e a auso ga a i suak egi i e ai a o a i e a ik e a i - ku a e i gu uko o ema ika g ama ika a e a ogikoa sako a e ea i eki i aio I me ea asi e a I me e a a e o gai u e a i i si e es a e is amia ek A is o e es osoa e e i u e e eu ek k is au- i oso ia a egi - ako eka e ak o ema ika e e emua i uga i a a eko a ioa i a ue isika Me a isika e a E ika e a oe a e e iki eme A e oese (11 -119 e agi a e- ga ea ai a u e a a ago o ek au ekoe a e asu eo a o ia ge iegi koa k i ika u o o e A is o e ese i oso ia soi e a es esuki i eko asmoa age u ue i oso ia a o aka a a a oi ko e igo asu a eki a e a a e ga au ki e e akoa Asmoa age u e a e e e e A is o e ese o a au ke e e a kome a e ema ai ue e e i oso o- i i a osoa Ge o ai es ekoa i a ik e ak au ke u ako A is o e ese i e e- a ioa e e agi ga i asu a au o e k is aue ga "I u ki ai ea" goi i e a e agu a e a e ke o E i A oko i oso iak a u e a ue i ea a es ia e agu u ako A is o e ese o a osoa eki eu u e a ak a i a uko ue eo ogo a i i oso o ge ie ek A is- o e ismoak eka e mu ua e i u i i oso iko a u a ago e a a io a agoa o a u u e ai a sesio i e a i ko o i e asko a ako ai akia e e ema e a ue k is au- ku u a ka o so u ako A is o e ese mu u-i u ia a au=emai e a a e o ek Is i u o ie a u u- e a i sa u a i i iko i e III me eko u i e si a e-i e ek ua ak e a e E i A oko i e ek ua ge ie ak eo ogoak i e a ai o u e a a a e e egia a mu ua e ikus egi i oso ikoa e ega a ea gai eo ogo e a a e a i e i- u e me o oek a ke a i oso ikoa go e e u e a a gu ioe e a e ko asu a ai u e a o e au e ik a a isi ko e ua a so i asu a i a u ogika e agu a eki
. EO OGOAK E A I OSO IA E AU O OMIA E O A E A E i A oko e sae a e o ik o akoa e a e a i oso iak a u ue ekua u e u a i a i ugu o iek ga aiko i i a e e emu a a ago ik aka u ga e a u e a ko i ugu i i a e a ku u a a giga i ai i a e ka ekiko I a e e I me ea ge o ik E i A oko E i A oko i oso ia 3
e eek i iki suma e i u e gi a e- i i ako u a ei e a u a i i a ie e e a e i e ku u a ak e eki eka a eskaki u ei ge o e a a amo ge iago egi e o iek o e a E i A oak iraultza kulturalaren au egia e akus e igu a a me u i e ik egi a u ge o e a sasoiko i ae a i amiko o i o i kio E i A oko e sae ak e e i i asu a e a ko e u asu a; a ia i e ku u a a ake a e a a oei mo a e ai aie oso-oso ik e sae a e a e a suma e ugu i oso ia e i aka i ea Esa e ako II - III me ee a eko omia e agi a u e e a asko ako e iku ak a a i i a eka a i a e a a me ka a i a (a okak Eu o a e a ; e a o ek e ea e mugiko asu es a ia e a so ia a e ma e u o e o o io k ase so ia i e e ee- ako gi a a akoak i a u a a i a go i a i ie a e e ago e e a a; e a e a e aku e so ia e a o i iko e iak so uko e ma a eak e a e ki egoak kasu o esu osoak gi a-
a akoa e ekime a e esku a e a i e a e akus e igu e a o u a e ai o a -e a k i iko e a aska uagoa eska e ue a o ek akoi a e ga ik e ka ea e a esa ga u ga e i a i a o iek a e aga i i u u i ue i iko i i ak o ik i iak a e ue ga a ia E i A o au e a ua E a i ieki esko ak As a i a ik so e asiak i e esko ak a - eme ka emia e a u eko e egea e u io a ioe a au oe semee a e o E i ako ok i a i akas ee a es eak es e ai a II me ea maisu e a esko a e iak so u i e o a i e a i uga i uga u e iko e ea e esko a e- emia e iei e a u eko I a e e o u ako e iko e eak oso a e a u a euka a- ki eak i i a ako ue a ioa a akoa e ekime - es a e a a o i e a e a ai es e e iku a e a ea E i A oko ekoi e ga a i sue e a iko a II me ea i e ek- ua a e a i ea e a gi a e e ua so u i a a ugu ai a i e ek ua e o a i ue a i ea e i go e es ima u e iko e e a u a aki -gose ego i a e a i e a ikas eko emia i ia suma u i a e a u es a e e e meme oa a i u a so e ake ikaske e a oa eo ogiak mai a go e a go e e ue a aki eak e a e eak eo ogiako ikaske ak omo io so ia a e ikus u u ik a iaga i e a a e uki eak o i u e u a a i a eko o ako au aki ea kome i a es ame u osa u ako sis ema so ia ea e iko e e e eak gi a e mai a igo eko ue auke a ia aka a E i ako e aku ee a ese a i ea e e a e a a-
ia i eak au ki ea i iko i imo ua e a ikaske ak au -e a a e a a a i a eko e a u e - ekoa a o a ikas e e a u i e si a ioe a ea au ki e i e ai es e e i gi o a ai - go a i is eko asmo ik ga e; e a ai a e ga ik kleriko e a e so a ikasia ia si o imo a o e u e o uko ga aiki eek e e o e gai eo ogiako ka e ak agusie a ea agusia e ak u e askoko ikaske e u ua es aku a i e ek ua o oko e a e e a es imaga ia eskai e ue a i o gu ik a e ake e aia eo ogia e ga a ia e a e ak asa ako a ake ei u u a ago es e ik esa eko eo ogia e i mo a e o e a u sa e ai a i oso iak a u ako i a a e e a a a- kas a e e ga ia E a i oso ia e a me io E i A oko e sae ak asa ue e u-a a- ke a e a ago ko u a uko ga a a a oiak ge o e a ge iago au o omia e esku a ea e o o io gisa Egia esa eko k is au-ku u a o ikoa me e a uegi i i i a e i oso ia e a E i A o au e a ua aka ik au ki u ue au o omo i u eko a a a eo ogo e - u e sue ak e e i oso ia i a o o ioa e eskume a segu a e saia u i e A e o a ia e a omas Aki okoa eo ogoak sasoiko e sa i ea e o e ka i ausa ak i e a e aku si I o o i a ai u A is o e esi a a oi u sa e e e u a a u a " i oso oa" 64 i oso iako Gi a esango i aio es e ik ga e E a a e ko e u me o o ogia e a sis ema e a o ake a e a e e a ue a ge iago e o gu iago e a i iak i a i e eo ogia e aiki eko a a oia e e i e ia e iak e e a i i ue eo ogia ie i iko a a eko a egia I e ek ua a e a i e e iak a e ik e a eo ogia ie i ikoa e e e u e iak es e- ik k is au- ok i a e i akasku a a ake ak e agi ea e i es ekoa e o ie o o io k is au-ku u a e e ukiek es e ako a ame u a io a a a u u e o ikoa eki e ka- u a e a e e i u a a a me a a u A e o ak e a a ak i e i ue u a ik ga e a u i e e iak i oso ia e i ae a au o omoa i e a k is au- e ea i eskai ie aiekee e i ua ko ua i a a e ake a e ia e a a ai ak ai a a ekoak i a Eka e agusi gisa o ako au ai a ai eke e ea e a e ke a a io a ak au o omia e i i ioa o a u ue e a a ke o o ioe a a e ama o e a k is au- e e u ek e eak e e ai a a ama mu u e a i i a e ikus egia e i ako oko ik a e a e a E i a e agi e eko e ku u i a e ik a e ke a i e ako gai i a eko gau a e a ko u a eko auke a i a u e E a o e a ie ie osoko a o aku a egokio okia a e akee eo ogia e iak a a e eo ogia a a e i eak a ema ie i iko o ma i a ua a e i ue eo o- goak es e aki e ako a i ueki gu iak i aki a a oi u ei agokie e emu komu ea e a i oso ia ai aga ie a e es e ia e a i i a a a oia e gai e ik agoe e ea i uko egi ga e o e e ukia e i gu uko a e ke a a io a a egu e a ea k is au- e ea e a mese ega i i a go e a es e o u e eo ogo e iek E a o e a ga aiko eo ogoek egu oko a o e egoe a ku u a e iak e ea e a eka a e o kei au e egi ie e O iko ku u a sak a uak au e au e ue e o ka o oko o e a e a os e su i u e a i e ku u a ie i iko e a i oso ikoa eki mai a e ea e a ui a- su e e ea e i gu uko ike ke a a io a a a i e Egoki e o e a ako e e u me o o- ogiko ei sis ema ikoa A is o e esek eskai e io ie ia e eo ia eki a e a A is- o e ese Fisikak, o u a e o a u ako kosmo ogia i iko a as ikoa e ai o e eki o e eko auke a eskai e ue (ikus Filosofia Helendarra). ai a mu ua e i u ia e i mo ake ak e agu a ie i ikoe e aiki osoa —e ik o e ia ( eo ogia a e — egoki ea eska e ue Egia a a e ke o eo ogiak u i egi ue ai e a e a o u a - eko sa ame - is o ia e ko aki u a e i u a soi a e a i e sis ema ikoagoa e ega a u ue o eki e a u a egoe ai a a e a mu u-i u i e iak es ei ako a i so e i ue ga e ak e a aiei e a u ea i e o a ema go io i ia e e e asu ak iko ako o i ga e a e ai a ikus e a ei i a i ekee a ake a o ie sa ia k is au- e ea egu e a ea e a gau a e a oga ea u e is o iko akoi ea a a e a e i e e amui a io sue ak e ega a eko e a aieki a e as eko e e koa ue esa e- koa i uko egi ga e U e a a ko k e uki A is o e ese e o ka a eko au e ikasi e a e aku si ue eo ogiak k is au-ku u a i i i ik i au a i a u e aio a a ikoa e iko gau ak e e i- ka ea E a o e ega ik ai u e a i ioa e a agi i ea ko ua a ea gai a a oia e o e ioa e e us ea a i e a ko ue a au e a egi eko e a a a oi ko a- su ak e ea e a ka ega i e ai a agu ga i e a osaga i e a ko ue a i a a ik au e a a a i a e k is au asu a e asie a ik ai a E i A oak o ema ika o i e a e i e a oso ko k e ua i i i a ue E a o o a e a u egokia ema io o e - es e eo ogoe agi i e-mo a e ia e e ko e ukie i gu ua e e si a ge i u e a a oia e e a i e a egoki e a egu e a ua oi a i u a O u ik a o eo ogoa i e agu e Erdi Aroko Filosofia 5
aio e ea e gai eko a u a E i a e i akas e ak auka a es e i a eo ogoa a a- oia e i e ea a i ai a k is au-me ua e a io o oko a e ai a i gisa i e a e i oso ia e e egi u se koa a ima a u egi e ue gogoe a i oso ikoa i gogo eki ai io e eo ogoek i oso o a ie e a i ioa i es eka u a a i a u e eu ia A ke ik o ako au esa e a a eo ogoe agi i e o ek k is au-o a ea e gau ko e- a e ako a ia i eak e a mo uak ga a u i ue e a o ie a ea ike ku a- aska asu a e a e a ai a ako u a a eo ogia ie i ikoa e me o oa eki o u i o iek E a o e gu ia e oi a i a gi akia e i u ia e e i mo a u ue mo ee a i ioak euka gi a i u i ega i oa i es e a e i a osi i oagoa e a si a o- a e i e ua e a a o s gi akiak ai koa e a a ga u a a u eka uaga ik e a o i e esku a eko a a asu e oka u e a a u e e o ek e io ke e a a oi u e a e ik ai ko-i u i i a ea o ega ik e i es eko aio e e u ua agi e u sa e soka ik aska ea e a a a oia e a a e a oka ea gau a gu ie a ai a e e koe a e e I aki a a oi u a e ui asu ak eska e u o i o e a ai a ai koa e i u i eme esa akoa eki ko as a u e a ko i a eke E i A oa i u u ego e e a agoe i eia a u e ai i o oa E i A oko ku u a osoa e sae a eo ogikoa e e iki e a e o e a ea e a u ako i oso ia E i a e agi eaga ako me eko asu ak o i u ik agoe a E a o o io e i ku ea e ai ego e a ugu a mo e o asu u u e a au ki u a a i a eko a a ku u a o a e same ua E i ioa e a e ik e i o es a ismoa i i a o e a ge iokee aska asu i ka a as a u a a i a eko E i A oa e o iko gai es eak ioe a e ko a e ako e ea i a eak es e au i a oki- e igu i e ek ua ek egu oko ese ia i a u e e a ga aiko i e ek ua e a a eo ogo u i e si a ioak a a egi u egi i e eo ogia ie ia i u e E a o i gu ia meme o e a akiga i a a u e a a Me e a eko a io a asu a e ga a e ea e a eo ogia e a i oso ia iak e ka a u a a i i e e ea u a eke a a oia e au o- omia e ga a e -gi oa
4. ZENBAIT ARAZO, GATAZKA ETA JOERA A a oia e au o omia a a ika eak e ea e e ukia e e es e a eko eka e akee a iskuak u u aus e a ai o ge iago so a a i ue E i A oko e same ua e i i i ea I me ea e e ko gau e a ia ek ika e ( ogika e e a i e a i a e a a oa u e go me ea Sa e a ok A e a o i io e i ikusia a eko o ema a ema e akegu ogikako a i u a e e e a a eo ogia egi e as ea ausa ia e a ge ie- gike ia ga a a i u i e ai i aio e a o i; ai a a a o e so a a e i u a e a ia maisu e a esko a-e e u e ie e a mo as e ioe ako ikus egi a i io a agoa e a eko i a i a a ema ai eke III me ea e i E i A oa e gai u -gai u ea A is o e- ese sis ema e igo e ko e e e e ia u u i u u a egoe e a e ea e e a a a- oia e e ka ga i asu a e o ema o oko a a is o e ismoa e e a eo ogia e a eko egokie a e a a o i u u e Me e o e e e e ia E i ako agi eak u u oka u ue e ekue i e e e ik ka o osa u ako sis ema i oso iko ai e aka ga ia e i ak ua gu i eko k is au-ku u a a i io a ea ai a me ea e e ia e a a isko U i e si a eko eo ogo ge ie ek aie koa eki e a u io e a is o e ismoa e a i ea i e a saia u i e a k eskai i ako a ia i e i oso iko e iak e a i e e e e a i oso ia i e a e o e au o omia i ga a i a iagoa ema e es eak es e 66 i oso iako Gi a
o ma a e e a ai a- u uak e a i a i ak ego ea ai a o i es e i eko aki ak a e a ea Is amia e a ea e e sa a ua u e as a i ik esa e ako mu ua e e iko a- su a e ok i a a is o e ikoa mu ua e so me a e oi a i ko o ioa ekiko ko aesa a eka e akoa I a e e A is o e esek e e Fisika e a Metafisikan egi e ue mugime - ua e a a isiak o o io e a a mu ua e e iko asu a eka e i u a gu ie a a e a K is au- eo ogoe a ea askok e sa u u e mu ua e e iko asu a e i e a a io a ki e oga u e uka u e a mu ua e e o a asu a si e si egi e a e a i ia i me egi e E u e " i egie " eo ia ik o a e a mo u i oso ikoa oga ua a i e a ko akoa si e si e a ekoa; e e egia e i u ia a e a i a ik kasu ie a — ai koa— e i go ai i a eke ko aesa ik ego e e ako e e-a a oie a ea ai a eo ogiakoak e i e es e a uei ego iko ie e as e egia ikoi a e eo ia - a e ea Gau ak e e a oke e asi i e ea ge a u e o i oi a i ko ikaske e ekua i a ako A ee aku - a ea ai u e e a e a ika ismo a is o e ikoa e sua i u e a maisu ausa e ak A e oes i u ki ai e a a ia a e i e a e a ok i a a ia e asi i e ea eo ogoe ko o i eak e ei a u o o e es ui gu u o e a seku ako sesio i e i u u e esa e ako gi akie a ima i egokio a A e oese i e e a ioa i a aiki gi a a ima e i i i ua asu a uka u egi e a ome e ; ai a o eki a e a k is au- ok i ak i a- kas e i ue ai es e gau a ga a i su e e a u a ge i e i e ( es e mu uko sa i e a igo ei u u koak esa e ako o eki gu ia eki gi oa e a a ga a u e eo ogiako maisuek e a a ise E i ako u e em ie a a e ikuak e a aki u e a ke ik sis ema a is o e ikoa e egia k is au- ok i a e ko a agusi e u eak k is au-ku u a me a a e ue a e e a a e o i i e 1 77ko gai es e ama uak a isko a a e ikua e a e ik ei - uek e a asko ako aie a e -e e a e ak ko e a e i u e o eki i oso ia e e a eo ogia e e ka ki e a e i gu ua au e ik ego e a e a aiko a e a o o a u a ge i u e a o a i gi o susmaga ia e a u e u a o eo ogo u akoe ek asma u ako si esiak uki u a ge i u i e aiko egiak a i a e a a e a au e ia A is o e ese ga ako egoe mi esme ia a i a ik ga ea e aia jarrita. a ik au e a eo ogia e e a i oso ia e a eko si esia egi e ik ego go a e i oso ia e mugak o e o a e u a egi e a ko e ai es e e ago e e a ea egoe a e iak a eka e hala e e e e mese ea e e e a ga aiko Esko as ikak ames e ue si esia i a ea eko a o e o a e u e a ko i e a e au e ik ai e e e a ioa e i e o u ako aki u ia e e i es eko e a a ai a ai a a a oi au o omoak o e akee a gi e i oso ikoa e esku i e e a mugak e e o ie ako akoi a e a a me ak is a a ea gai a ak es ea ekiko ue premia i e ek ua ki us i ika u e a ko e e a e ka e e es e ua iak i u a a i a- eko i e e iak u a u; e a o e a ako bien a eko o u ek e e akoi ak e a ue okia o e o e a u a ego e a ko u e e a akoi a e a io e is emo ogikoa a gi u a e uki oiek u e i o i au e a e ama a a i a eko e e e es a u ik age u i e e ai i e ek ua e i a ik a a isko a Esko a e i gu ua ; e a A is o e ese a ioa uka u ga e u sea a eame u agus i a a i eus e ai io e i oso ia e e Hartara, a ia u u ikoi o e o e io o u arte saia u ako i oso ia e e a eo ogia e a eko o u a sis ema ikoa e o e ku su a o o ogikoa ue es e o u a egokiago a saia eko auke a egoe e a a ke a o e ako i e ek ua e i ka ge i u e e e e a eko egi ki u e ia u s Sco o i a ik ga a i sue a o ie a ea u s Sco o E i A oko i oso ía 7
a isko a Esko a e a ia ea gi a i a a ua izan e e a e sae a-ko o e a akas a su baten i oa u i ue i eki a o o e goe a omismoa e a e a i a e a a ikusia izan da asko a ai a egokiago u e e da une hartan e o ema ika i au e egi e a i aio ko ua i a e ge o O ua egoe a e iak eska u ako a eame u osaga i e a a u e ai eke k i ikoagoa e a i e a e u u agoa es e a a o a uk a ea uko i e ogika e a e is emo ogia e a e ik K is au- e sae a e oe a agusia asie a ik e ea e e ukiek a a oi i oso ikoa e a u e o a ga i asu a is a a ea izan e e a o e a e e- o osame a e a io u i e sa a au ke ea E i A oak a o e e a a ke a ia A is o e ese e a e e ie ia e eo ia e e agi ea ego ik k is au- e ea e e ukie a io a io a a a eko oe a o i i a u a ikusi ue e a esku a eu ka a ia i e ogiko e a i oso iko gu iak e a i eko o i u a- eki a e a ai a eo ogia ie ia i u eko oe a e e a a e eu ia o ega ik eo ogia a io a i a eko egi ki u ea o o oak e i e a ako ie ia i u u ko ko e u i oso ikoak eo ogia a a ika ea a e e e; a i e a E i A oa as a i ik o i u a ego ogika a is o e ikoa e a i e a o i eo ogikoko ko e uak a gi eko ai a es a e A is o e ese ga ik e aga ik e o i ekee problema. Ai a ua ugu jada u i e sa e a a oa E i A okó i oso ia e a a o e e i e a a ai a o eki i o me ia e o o a o a-o a ikus e da. o ema ika ga a i sua e a ko e ua e- goe a e ik a a uga ikoa e e i ea E i A oa e ega a u ue sistema ko e - ua a A is o e ese a izan e (a agai asko eki A is o e ese i i i ea o ea e o ei eo ia ai o e e agoko se o a e es e a ea izan e e a se o ak ema ako mu ua eo ikoki e e a a eko a a egi a egi ue a e a a iko u ae i ikoa age u a u - i e o ek a iko i egi ek iko e e ia e a i ea eska e ue au ema eak eskai e igu mu ua e i u ia e o o a eko es ui gu u o e a koka u e a i a su s a ia e formaren e a ma e ia e ko e uak e a eu ei o u iko eo ia i emo ikoa isika e a a s ak ioa e a e agu a e eo ia o e ako ko e uak esk u u u ga e e a i i i e eo ogia E a o e a ia egoe a a ke batean, i ku a a u a a a i- i ia i u eko o esu a e a iko e i i ea ge i e e a se o a eki akeak egi ea e o ek jada ga aiko i oso ia o emak a ea e i ue ko e ue e u e a a o ea i buruz. Boezio konturatu zcn horretaz. es e a uk ge oago o e o ko u a uko i e a ke a o e ako isku soak euka a iskua e e i ku a a u a a e e a i ku a e a a a i i ia a e e i i ea ge i- u a i u a u sa ai a e ak agi e ue sako e ie i ikoa i e a ago e ai a es e ie ia a u ak ioe a e a a s ak uagoa e e ika u es a e e i go u i ku a i i o o ek e a ia asma u ako i ku a a i i ia a ek e a a i e o a egi egia e e a ge u a e a ea i e a ako ga a e a suma ai eke o ema ika o e au ea A e a e ik a o i a is o e iko u i ku a sasi ie i iko o i a a egia i u- i uko aie e ai au o e k i iko i a e e e a i es e ie ia a i k is au- ok i a a akoak e akus e ue e e asu a i eu si a i a aio e a o e ui asu o o ogikoa e a a iga i asu a e ma u ai e a e a u i e a da g e ia ek o ma o oko a i ema e io e i i egioa e a o e a ioa e a i i a u A a oa e ai e o i a isko a Esko- ako e ai au o e e ga age e aigu e a i ie ea oge aco e a u s Sco o e - ga e e iki o u a u e a u u i e sa e au ia eki e a aus u a k i iko ga a i sua aka i eo ogia a is o e ikoa e i gu ua so u ako a os asu a ekiko 68 i oso iako Gi a
ai a a a oak a u iga e ai e a e a o e i gu ua egi i e es e a a egi a uk E i A okoe isku soa i a a i aio e a e ko asu a e a u ak e agi a I a e e ogika e ga a e oso i e esga iak au ki e i a II me eko e ai a a u- a o suppositioaren eo ia ogikoa a e as e e (ikus Logika). U i e sa e au ia i o e aio a u a a au e e e a a a o e o A e a o os e suak e e gogoe a ogikoe a e akus e ue a eki o ek gu iak o okoa e akus e igu i e esa a ia a gi ea e a u a e a i e e a i e ak gu e isku soa ue a io e is emo ogikoa e a u a E i A oko e sae a e e i-e ia ego i e a A ke ekoak I me ea i a ue o a i ikai a es e a isko a a age u e oe a o e o e ka i agusi e a- a Gi e mo Ock amgoa 1 I me ea e i A is o e ese mi esme a i a a i osoa egoe i a ea ike ke a i e o i a ikoa e e a ego e a ai o u e a a su osake a- e i gu uko i uma ai aga iak III me ea a gia ikusi a e ai a o ua e e a is o- e ismoa e ikus u ue a a a ikoa egoki u a a a e i e a esa e a a es a e g a- ma ika e i gu uko ike ke a-mo a a modistae ei u ako au o eek au e a e ama a gai e e a i oa III me e osoa e a o i a is o e ismoa e o iko i e - e a io i eo ogiko ik u i ago egoe II e a I me ee ako su osake a e i gu uko saiake- ak ai o E ika e a oa e i i gau a i a ai a ekoak a a o gia e a gai kia i egi e- akoa gi a a akoa e ko ie ia asmo e a o o a e e so a ek a e u e esa a i e ia a (ikus Etika). o e a a a a a iak II me ea au ki e i ugu e o A e- a o e ga esa e ako ai a e e au ka ia i a e Sa e a o e ok i a es i i ua ea e e es ea A is o e ese Etikaren e a Politikaren i o ik omas Aki okoa a ia u i a a E a ga a i a ikoa i a e a k gau a u ako natur legearen a a ika e a au a gi aki o ok ue a a oia e i i i e a e a ua a e u e a a e a o i a ea gi akie egi e a e a au-emai e agusi a a eame u o ek asie a e i a o o io aska ai eak i a i ue Agus i e ikus egieki a e a u ge o o e i i i eka uak a e ik ga u u gi a a u a e a o o io e a eko ka oko egea e a u e a a e esa e a a ego se a i e ik i a go a u e a gi akiak e ikoki e a e a a oka eko e u a ikoa i a ia e e o a a oia e a a e a oka ea ai koak o ai ik ema ako g a ia e i e e a a e e ago gi a o o a e e ako a e e o e a e o e e a gi a a akoak a i gi a eak o o oka eko ai koa e egea e me e a i e a i a e e e go Es a ua e a aga oa e a i ega ea i a a e e eka ua e o o e go mu u eso eka u o e a ai koa e o o a e e a e ko o e a o i e a eko ago gai - ki eak igo a e i e e a u e esa ik e Es a u k is aua ege egokie i e gi akia o i e a eko omas Aki okoak o ea A is o e ese a a e ako oe a uma is a o e ka- e u e ika e a o i ika a e i i io o oko a " a u a e a a o a u ako"-a e au kakoa a g a ia e agu ak e ai u a e au eko gi a a u a e e a e e o o e - ka e a u a e a ioa su osa e ai ik e a osaga i ikai gisa gai e a e aio o e- a gi akiak ue i ae a a io a ak e e e esa agusia go e e u e ika a i o i ika e a gi akia ui a a a oia e esa e a a i i eko e e o omia u sea a u o e agi a ie o o a e soi e ik i a a a e u e agi ue me e Agi uak a a oi - koak i e ako i a e e ako agi uak I o o e a ik oa a a a oia eki a os e a o e o o io i egi ikus e ue e ia i a oa i a a ea e e Erdi Aroko Filosofia 69
5. ERLIJIOAREN INGURUKO PENTSAERARENTZAT EREDU? akigu e e same u esko as ikoa k is au- e ea e e ukiak a io a i a e e a a- ki a e a oa o ui a au ki e saia u e a a e e e i a esa a a egi o ek k is au- e ea e a a a io a i a ea eka i ue ik Asmoa e e o i o o ai eki e eo- ogoek o i e i e koa e a o ega ik i e e ia a a ia ago A o Mo e oko e ai i oso ok egi ako a eko saiake eki aie a eko a uk k is au asu a e e ukia i o- so ia a e a a egi u i e mo u es eku a i oa a e a sa e akoa ai a e uki o e o a ga i asu a i oso ia i i i e a io a soi eki e ai u a i i a u e e a u e a e u i ga aikó i oso ia e a a e a e a aki E i A oa o ea a as es e i a e e ai au ki e ugu e a e a ge a e e a asca -e e ei ke a ama ua e i e a a ai eke " i oso oe ai koa e a A a a- me ai koa"- e a i o iek e i a gau a e a e a e i i a seku a e a o i e i ika u e a a as u; e a a a a a es ea e u i ea a e ik a ago e a oi ai e e a u e - goa i i ea i eki eko e a i e ik e e ego go a es e a ue a o ea i oso iak i u a- u ako ai koa e i a ak e ago i egi e ake e i ioe ai koa e a a o a ea E i A oa k is au-e i ioa e a e a a e i gu ua eo ogia a io a ki a eko egi ako guu iak e a o e a ako e a i i i a e i oso iak asie a ik o a go e e io goi- age ku ea i e a o ek gi akia e ga so a a e ue e ea e e a u a i e e ako e eak k is au-e i ioa e e iki e i su osa e u e a io e so a gisakoa ai koa e mis e ioa eki i a e o o e i u u ua agoe e a es e i aki gu ie a ea go e a i au e ue o eki i oso o g e ia ek e e e e e go meme o ik o a u egi u e e a e koa e a e ea i a e a so u u e a ego ea guk a ema ako es e gu iak i a eko a a a e uki e a a a e e g e ia e sae a e oe a i a aiki e ea i a ea e u sa ekiko e a io i e ek ua a ma e u u e e a oso e i i io a s ak ua ema u e o o e e ako u i a so u u o e i ae a e a ea es e ie ia e a a e ak eska e ue ei ea E i ioa e ikus egi ik o ea ai koa ekiko e a ioa e a ai i e ek ua a mu - ua e a a e a io a a i o ua e is e ia a ai ik gi akia e o io a eki e a o ek a ke e u ua o ea eki e ikusi u e agoa u K is au asu ea e a o o io E i A oko ku u a o i e ego go a e e e go mai a ai koa e ga o io e ea i a ea i eki go io i ae a i e ek ua a e e i Sa Agus i ek ema e igu i o k ai o o e o o ega ik a e e uga ia e e ike ke a eo ogikoa ei i oso ikoa E i A o oso ako Agus i ek i oso a u egi go ai u ai a e a i oso o soi a i a go g e ia k asikoak i e e ua es e e e e au e ik e a gai e ik e so a e i iosoa e ako i ake a e i iosoa mu gi u ik o e a ako gogoe a i oso ikoa a ia u e a a u e e o e ako egoe a e a i ae a i e ek ua a su osa u ga e e ago E i A oko i oso ia u e e ik Gau ak o e a u e ai eke e ga ik E i A oa i oso a e u e ek e i a i eki a ego e a u e K is au asu ak si es e ue ai koa e goi-age ku ea i o ek esuk is o e ga e e e eki u a o u ue akoa (ikus Erlijioaren Filosofia). E a gau ak e a o e a a ea u ge o k is au-si esme a a a oiak o a eko mo ukoa i a ai eke ai a e a seku a a a- oia e emai eki e i e e o a a oia e oi a ia e gai ea a a e A e au e- ikoa a e o i a a oi eko saioeki e ka u a e a o o a e e a io ko asu a e ago a a egi o ie me e Ai i ik e ak gi a e e a u e e u gogoe a i oso ikoak egi- e ue e esku a e a io a a e a a ai a asko a a a oi au o omoa e e emua ikus egi e ieki a e as e e e e e iki a o o ogia i agokio e A e o e a ik 0 i oso iako Gi a
K is au asu a a e asga ia i a ai eke a a oia e a e a a a i a a i oso ia e a a a e e i oso iak e e a o ioa a i ago kio i i ioe a a e a egi e a u a a oie e i e ia i a u e a o e a a a ai u e a e au o omia A a ai a i oso iak e ea e e me eko a a u a iko a u e o o e ka u e i io o i e a e a i agokio e ea o e u e a e eka u egi go i a eke e a sasie i io i u u sasi ai koak so u eme a ago i oso ia e e a e i ioa e a eko muga gai ie i a A is o e es i a ai eke i e e ia o e a i i e ikai a a e us e gi akiak i i a e e u u agusia eo ia e i e o e ue eo ia ai e ai ko ko i i a e u i e agoe gi a eki a e a a e e ua aki u ia go e a e agu a a io a soi ea a e u e ea e a gi a i i ako egi eko agusia i oso ia o e a a gu ia e u e eo o- goe ko a a isko A ee aku a eko maisu e a ika e ek Gi a egi ki u agusia e a o ega ik o io e e ako i e ik egokie a eo ia i a eke ai koa e ikus u u ik u i- e soa ikus e saia ea i a e e imo ogiak e akus e igu e E a i oso oe au ka i e a a gai o e a o o asko ai a u ue asca ek A a am o i ge a u ai a as a i ik e e ako e ea e e e u agusia e e ei uko sasi ai koak ai e a e a u i a e e ako ai ko i i a e es e ie ia egi e a a eki e ka i ke a e a us e osoko a ema e a asi e ea i oso oe ai koa i e i ai aio e u e e a u e a a e gu iago o oi egi a a e e E i A oa e ea e mai a mo a e e u i ga e ego a eo ogoe a ea A is o e ese e agi a asa ue ik gi akia o io e e eko ue ai koa ekiko a ema a o akoa i a go e e a ea omas Aki okoa a a me u a A is o e ese oi a ei a ai e o e a (k is au- e ea e ikus egia ga u ga e oski a e us e e i i i- a e a ke e u ua ai koaga au ki u a a i a go ue ea e io a os ea gi akia o io uko ue ai koa ekiko a ema a a e e e gua e i e ge a uko a o ma ki au a i i a o e o o e e e ako e a ai e i u uko a gi akia Agus i e a eago i é ek a isko a ek kasu o o a ea e e agike a a iko u e o ma ki o io a- su a ai koa go a ea mai asu a go a ea e ie siko u i i a e e u ua gi a- kiak e a ai koa e e i ae a o ioa e agu ea a ke au eko u a sa es e ik e i a eke i a go a a e e o a ekoa a e i ioa e mu ua si eske iak eu e au ki e i e a e a e ea e ai akia ai koa e o e sasi ai koak gu ea e a me e aku a e a agi e- ke ia o a ea asko a ge a u i a e a i aki a io a a e e a uki u o ioa a a - u ik o ega ik i oso o g e ia ek aie e iko e i io a i io a a i egi i a io e k i ika oso es imaga ia a e a a iaga ia oso gau ko egu ea e e o i i a a e e - i iko " eo ogia" ei u akoa e asmoa (ikus Erlijioaren Filosofia). i oso o g e ia ek asma u ako i a e a ko e ua a " eo ogia" ai koa i u u a a oia e eskaki u ak e e eko e a ai koa e ko e ua eki a e a o e i ko e e iak sai es eko es agoe isku soa e e a e i ioa e e emua gau ak agokie okia u e a e o i a a a oia i oso oe esku ik E a i i io k i iko o i o a u e a a ago ai a ko ua i a ik a a oia e egi ekoa e e a e ea e ko a oa ea si eske ia e au ka ai o Esa e akegu E i A oko eo ogoek ei a ea o i o a u u e a Ikusi es e ik e ago o a saia e i e a a oia e e i e iak o a e k is au- e ea e e e i asu a ga u ga e E i A oko e sae ak egi ako u a s asko a o o a a i e a o a e i ioa e i a- io a asu ak gi akia e au o omia i a i ako o o oak e o i egi e i e a a es ea e Erdi Aroko Filosofia 71 o o e e e ako e i ioa ga i u oa i a ea i oso ia e agu a eki O a u ga a o a omas Aki okoak e ak Agus i e i eia a isku su a uk a e u i ue e agi a ikoak mo a ea e a o i ika a e a gi a ia agoa a e u A is o e ese agu a- eki e a e i ioak e a e eak i oso ia e k i ika e premia u e e a sa ai ekee us e ke ia e a agi eke ia u a u a a i a eko es a e o a u e a da e ea e esku i ea o a e e ue e a e i ioa meme oko eo ia i oso ikoe e a e a a mu i u a i izan ue i oso iak ai koa mu ua e ikus egi i oso iko baten o esi u s i u u duela; e a o e u e go ai koa i u u koak e e ako e u ik e u e i e a ko e u i u u i e a Hala ge a u da Me e a eko ku u a o e e ako ai koa e o e ko i u u e A so u ua e ko e u me a isikoa ie sc e-k jada i ea ikus e ue o esu o e asie a ei egge -ek Me e a eko me a isika i egi io u se ko k i ika gogo a ai eke i akie eo ia o oko a egi a i izan ue a ik e e a a i e e a- e e ik o a jo ue e a i aki agusi a asma u gau a gu iak goi ik ordena batean i u a a i a eko O ua i akiak i a e i e eo ia e o me a isika es e ik ga e eo ogia i u u da, au da, i a e go e a e ike ke a ai a ike ke a i e ek ua u sa ge ie a e i ioa e ai koaga ik a e a Me e a ea o o ogia e a eo ogia me a isika aka- a e i a eak izan i a E a iga e a a e -mota o ek " eo ogia a u a " e o a io a a e í e e agu a a u u o i gu ia egia a i i oso oe eo ogiak a es ia ai a u ugu a io k i ikoa ai o ge iago a ue a esa e a ko i a eke E a asie a ik i eki a u i duela e i ioa i e a ai - koa i u u ko oke eko oe a e i oa o ik sasi ai ko e o i o oak sor ai e kee ai a u ugu Me e a eko i e ek ua e ai koa esa e ako u eak au e a u sa age u e a Me e a eko oi a i ko e sae a egi u a o ei egge ek nt t l ei u dio. I e o eki mu ukoe i a ea e sa eko e a i u u ia i e a e da, ai a ai a i e a e e i ioa ikus eko e a gu i esegokia e e Esa ai eke a asme u o e oka a ea mugi u e a asko a e same u seku a ua ai a gu e a e ik e e e ge uke esa go E i A oko e same uak e duela i o ako e a uki u ik o o eo ogia o e ga a e ea a i e a o e gai u e a i is eko e a ga ie ea Aro Mo e oa e i oso ia i i a o e a eseski ege -e sis ema i ai a E i A oko i oso iak e e gogo e a i i u i oso ia g e ia a a is o e ismoa eo a o ia i s i a ioa eki osa u bien a ea sistema eo e iko a e aiki eko io k is au- e ea e e a a a oi i oso ikoa e e mea eki Sistema o i i aki gu iak i e i ue osoko a o aku a gisa ikusia izan da, e i e iko e a ia izan a i e a a i eie o- e io e a k ea ai ea e o o a e Ge o sistema o i gau a u a age uko da mu u isi- koa a i so ia ea de f t egi u ei egi ima io eo iko e a e i iosoa eskai i Ikus egi o e a ik egi a u a egu go e ai ga aiki ek me a isika o o eo ogikoa e e a o i ke ia e a ea au ki u us e izan u e o u a ai a a ekoa da. E a E i A oko e sae a e a e i o iek e e e i a a a u e a a i ai o ekoa izan e e o e a a o uko gi akiak a u- a u ik se i e ue au o omia- esioa eki ai o ea egi u a so ia e a o i ikoe egoe a eki Gu ia e u ua E i A oko e sae a e e e uga i asu a e i ioa ekiko o a a ga e ai eke ege e sistema mode o e e uga ia i a ga e u o o e ie sc e eki asi e a gau i au e ue k isi e sae a e i o ik au esa ai eke e i e e gi a 2 i oso iako Gi a
e sae a k i iko e a i oso ia i e e ako e i ioa e o ema ika a ea e aio E a esa ai eke o e a ako oso e eme u a iaga iak eskai e i ue a E i A oko i oso iak e egi e a e e e a agia e egi e a ko i a ekee ko ua a eko a e e e III me eko a ke ga a e ak e a I me e asie akoak ko ua a e a i ugu Gau egu e ea e e a a a oia e a eko a ake a a i e ka ekikoa e es e u gi oa au e a e ama eko agia i oso ia e me eu iko a ek eskai iko i u ke a ia i e egokie ak
6. OI A I KO I IOG A ÍA i iog a ia ume a i k i ikoa eskai eko asmoa u Sa e a ako i iog a ia a es e- ik e au ke e o ek e ama ue o a i ea eki a os asu ea E i A oko au o ee es u asko a sa eko au e ik es aku a e e ia e a e koa e a e sa e ai u Au o i ak a mo ua u e go e e a a ia ai eke a es a e esa e a a E i A oko ai a eskui k i u au e a Eu o ako i u u egie a ike ai ee ai o e a a u eko a e e e es ake a ek ikoa e emia ago a i a Eu o a auke a o i ema- e u e e aku eak a ai a uko u E oma I EM i e ekoa ike ai ee es aku - a a u a e a e a E i A oko Ikaske e a es a u a ego ea e iu agi i e o i oma a a e u Segi a agi u ako e e a
A E i A oko es ui gu u a gi o eko i i u u auek gome aga iak ikus e i u e Go L intelectuales n l Edad d , a e o a Ge isa 19 ome o 19 9 L Edad d , Me iko CE Ge oagoko e sae a e ikus egi ik E i A oko i oso iak ue a ioa es ima u a a i a eko e a i oso iako gai agusie a age e ue a ai e a a ima a eko es e i i u u auek eimsoe 19 Los seis grandes temas de la metafísica occidental, Ma i A ia a U i e si a 199 ie e Filosofia medieval y mundo moderno, Ma i ia 1973 ( i u u o ek i i u u umeagoak i e i u o o a Esko as ika i u u koa e e e goa e a iga e a omas Aki okoa e e sae a i u u koa C O o e i i u u ma u III me eko i oso ia ; a a omismoa e ikus u - u ik i a ia e a es ea a isko a Esko a e e i ema e ue a mo u e o ikoa Me i o A 1993 Historia de la Filosofía Franciscana, Ma i i io eca e Au o es C is ia os a S ee e g e 1991 La philosophie au XIIIe siécle, o ai a E i io s ee e s Esko a ako esku i u u e a i ga iak ai aga ia e e e goa ue o ie a io uma is a o eka uaga ik e a a a ia i oso ia i ema e io ekuaga ik; sis ema ikoagoa iga e a i iog a ia uga i eki Me i o A 1 Historia de la filosofía medieval, Ma i i io eca e Au o es C is- ia os amó Gue e o 199 Historia de la Filosofía Medieval, Ma i Aka Erdi Aroko Filosofía 73
E Ko su a- i u u o a oa e e e goa e a E i A oko e sae a e i uma ema- iko oso i e esga ia u e goa e e o i e a u a o G (a gk " a i oso ía me ie a " n l p d b r r n d F l fí , o Ma i o a/CSIC Gi so E 19 L f l fí n l d d d . D d l rí n p trí t h t l f n d l l X V, Ma i G e os 195 E i A oa eki e ikusia u e i u u i e esga iak euska a a i u iak sa e a eta gu i oe io Filosofiaren Kontsolamendua, i o K asikoak 1994. Sa Agustin: San Agustinen hainbat idazlan, i o K asikoak 1991. (a o ogia es u ga a i su uga i eki e a oso sa e a egokia eki Se eka Bizitzaren laburtasunaz, Bizitza zoriontsuak, Astiaz, i o K asikoak 1993. 4. i oso ia Mo e oa
Joxe Azurmendi
"Mo e ia" i a e a i e ugu ea a o is o iko a i u u a i ga a mi a e (as a - ikoa i oso ia II me ea as e e a ; "mo e i a ea" i a es a e e auga i a uei u u a i ga e ea e a i e ugu a egia mo e ia e a oko e auga iei u u a i ga e ea a ik a ai a —mo u a s ak ua u e u ik— o ai goak e e i a i e kee ak (su ek i ismoa a io a ismoa e a Mo e ia e a mo e i a ea i a ie ako ko e uak i a e a a asia e a i iak a ue a a o es e i e a ea i e e e iak au e ako (a egia e a i e a a ko es- e i a i a o i u e i oso ia i e a u a — oesia mo e oa— e o i u a ; a ki ek u- a e is o ia a a eko omia o a so io ogia e a e a es e a ue a e i i oso- ia e a i e o e a i e a mai es e i a e ako au o e a e ik es e a kasua kasuko i e es agusie a a e a O o a i oso ia e o su ek u mo e oa esca es-eki a ia a i o i e a o a e a ai a e i a gu i Ka -eki asi e a io e ak e o a e mas-ek esa ege Mo e i a ea I us a ioa eki e i u u e ak e same ua e is o ia e io o e a esko a a sai ka ea —e o "sek a a " i o- so ia e is o ia k asikoa esa e e mo ua — i akasku a-sis ema e i es ekoa i a ame a as a i i ia a a E e ego eko a mu oka e i e aki e a e i ake a ai ekee a ideiak i a U e u e a ko a e a i ak ikoki agu ga iak ai o e i e a o o a a e i e mugak e auga iak e a a a oiak; e a gau a e a ge a e a e io oe ai- a e i o esko ak e ei e i e ea e a us i ika ioa ma ai a e e ea O amok i o- so ia e is o iko asu a e a e a koak i a o o gai e ik es esuki i ak ikoak i a a i ai ugu i egi i a i e si i ika io a uk
1. E IO OAK ETA US I IKA IOA 1. i oso ia Mo e oa e e io oe o ako eskema o ek a io e ake u a o e o gogo a e agu Berpizkundea: 1 -1
Modernitatea: 1 - 19 e i ku ea i agai a ko a i a a o e ke o e E i A oa e a o ai ik mo e - ia e e ai a mo e i a ea a e e e ie ia e ia e a a ea a e o e e ako A o e ia e o u a a u e a a agia a ia u u a i a a i a i oso ikoki o a ga- iak e i ku ea e asie a e a amaie a 1 1 iko as Cusakoa aio e u ea u i- e soa e i i i u asu a eki mu u-ikuske a e ia a a u ue a e a 1 Gio a o 6 i oso iako Gi a
u o- e e io a e u ea filosofo " e e iko" o i izan ai e I kisi ioak kiska i ako a ke a Mo e i a ea oiek u gisa e i i ai eke i oso ia soi ik us i ika io a io a a —oi a i i oso iko se oe gai ekoa— o a e ue " e aki " e a " e egi " au ie oiek ua ai u e e e (E i A oa ai koak u sa e ue e a e akigu a i e egi (ikus p t l , t es e a esa mo e i a ea a a oime a e paradigma i ka eko oiek ua da, e a hura au e a e ama eko hala eo ia e o a a ia e oi a iak a iko i u e a e a esa e a ugu i mo e i a e ego i e a i oso ia e historian, u sa i agokio e a a oime a e i ko e u gu i es e i au e e a a a egia (A E e u rt rr : paradigma r z n l t (e a o e e a ai a ( E e u nt rr : paradigma d l t (e a o e e a ai a ("Idealista" e o e " a s e e a a" esa ai eke (A e e mo e i a ea paradigma a io a is a e a da (1 -17 9 Mo e ia ege -e a a e a oiek u ka esia a e esku ik a ia e da 1 u ea a i esca - ese i a kiak ge oagokoak izan, me e o i ai a au kiku a ie i iko eki (Ke e yc o a e Ga i ei e a ek iko eki ( e esko ioa es a u ai a Amaie a a iako I au a e u ea i i iko ugu 17 9a ai u e i ku a i agokio e a i a eki a e a a sesak me e a e u e e o i —ko ua izan ei i a ema ak esa e ako a sese i a e ue a— e a e e i ugu a a u o a a i e e a a igma e e e- ako amaie a i oso ikoa ume-k e a ousseau-k e e ese a e u e a ( iga e mo e i a ea paradigma i ea is a e a da (17 9- 19 Paradigma ka e- sia a e o e e mo e i a ea rr z n h t r n oiek ua e a e a o e e a ai a e a izan bada e e iga e a e i ae a —a a oime ka ia a e a e o paradigma i ea is a— muga u a ge i u e a esa e akegu asi Ka e a agusia eki —i e u ua e a "a a oime u sa e k i ika" i aga e ue a (17 1 — e a a iako I au a e ama - ka a e a e a k a gi a a u i ue es e i a kieki a ai u im r t a ieki agu- siki iga e mo e i a ea o ega ik I au a eki asiko ugu (e a Ka e r ltz p rn rr r n e e ai aki ik a a oime (e o oiek u ka ia o e e a ai ak XIX. me e osoa e a a ai uko duela, ic e Sc e i g ege Ma e a a a eki a a- igma o e amaie a-muga i ako egoki a o ie sc e- e e io a e u ea 19 i ku a alemana da a i o i me e a e ue a e a a u i u Mo e i a ea 1 paradigma ( rt rr : 1 -17 9 Mo e i a ea paradigma ( nt rr : 17 9-19 e e mo e i a ea esca ese ga ik ume e ga ai o oa ume izan e Ka oa i ogma iko ik es a a i i e ue a iga e mo e i a ea Ka e ga ik ie sc e e ga ai o oa a da. A a oime ka esia a e e e ua i ume eki ge a u e a a a a oime i ea is a e paradigma ie sc e eki a a aki uko da. o a esca ese au e ik E i A oa; ie sc e e o o ik os mo e ia 3 E i A oa eki ei os mo e ia eki a e a u ik Mo e i a ea e e osoa a- io a ismoa e a oa izan da ikus u u i oso iko ik — o e ukoa a ima a u u e au o e aka e kasuak a e a io a ismoa e ko a io asu ak e agu a a e i u— a a oime a e e e a a ue e muga ue i a go i a au i agusiak A a oime a gura da e i egia e a ke oi a i as a e o ek e a o e e a ai ak l f M d rn
ai a i akae a e a es a egia e agi go i u ge o a a oime a e e a egia e ko e - ue a e e a o e a mo e ia e i a i a a igma aka ik i a go a a igma akoi a e a ua e ka e ko ako ai a esko a e o sek a i a go ai i a i oso ia e e e ako a e- is o ia o oka o ie is o ia a a a esa ai ai eke O o io a a oi- me a e a a io a ismoa e e ko e u a asi i u e ai kigu mo e ia osoa i a ika u a i ai kio ea e e e eme o ai a e a ie a o oko a oa a a i agu ai a i oso ia Mo e oa e e e ga eko au ia a a oime ak se ime ekiko e a a ime a ekiko ue e ikusia e a e i i ea i a go a esca eseki asi e a a a oso ma ka u a agoe a S i o a- e a e a Ka a i • ege e ga e a akiga ia e a
2. MODERNIAREN OINARRI KOMUNA Mo e ia e as a e e a a ago es e ie ia a es e ie ia e ko e ua e a a as e a a a i ue a — i oso ia g ekoa ekiko a i i e — es e ie ia a io a e o es e i- me ua e esa a i a eka i ie ia e ia e me o oa e es e ie ia a ai u e o e a a ie a i ue Ka ek Ga i eok e ak auke a u ako isua u e o ak a o i k i a u ik e ai si i ue ea ( a gi a i u i aie a u ie ia a i gu iei A a oime ak e e egi asmoa e a a e a so e ue a es e ik e ue a a i e u e u u e a a oime ak ege i au ko e a a e ako e e u i ioa- e i i ioe i e aurrea hartu e a ue a i a ia e e ga eki u ei e a u e a e a u ( es e a au e ik e ei egi asmo ik ga e u u e i e e a a ako e ake a o iek e i ai i a e a e ko ege a ea i u a ke o i i aki a a oime ak e ie e i a e ue a e a e a ue a i a ik A a oime a o e a u i u e a aio i a ia i esku a ea i i- ioak i ue a ei e a a e a soi ik a ai e kee ege a e ka eki a os au e age e ak e a es e eskua i i io aie a a e a asma u ako es e ime ua ue a o e a i a iak i aka s ie aio oski ai a e i akas eak ioe gu ia e u eko es agoe ikas ea e gisa a ai ik ekukoak egi e ai kie ga eki u ak i a es e a e a e i ue i e a u ako e ai- ea e gisa a o e a a a isikak e e e e e sae a e o e ako i au a u a u u a io o i soi ik o io a a oime ak berak izadiari ezarritakoari jarraiki bilatu behar duela (...) izadiaz ikasi behar duena. o i e i a su ek i ismo e o su ek i i a e mo e oa — a io a ismoa eki a e a a a igma e iga e e auga i agusia— Gau ak e i e e u e gau ek e ek e akus- e a a oime ak ai ik —su ek uak— a e au e ik e i a e a a auka e a i i- ka u ; o s e ea i a ea e a ikusme a e i e ikas e ikaske a e i a e ikus e ai ik au e ia isei a u iko eskema a io a -ma ema iko a e e au ekoeki e a u Ko e ikok i o a e i u u u ik i a ak e ua e ak mugi e i e a su osa u —es e- ie iak i u a e akus e ue a— ikus ea e a a i e a mugi e su osa u ue —gu i es e ie ia e au ka i u a —; " e uko" igi u ak o o a a u o e a I u a ko es e- ie ia (se ime e a e a e e ako es e ie ia a io a a Es e ie ia o ek —Ko e iko Ke e Ga i ei ie ia e i gu ia e a ai a— i oso ia Mo e o gu ia e e e e eskema ikoki u e eko gi a eskai e u ocke ei i i eia so e ikoe e a ai a a i i e ea e agu a e su ek ua i e mu ua- e osi i i a ea e a ai a e u e Mu ua e e u u ik a e a e a e mu u ik u u a sa e ( ia i u ua e "i u ie " a u u i e e eak ka i e i e ge o i oso ia Mo e oa o a ai se o a e a e ioa a e a e a os u a u ko a ioa i a u i oso ia k asikoa ekiko o ek ua e e e asu a u a e ik su ek ua e e a asa u a A a oime a 8 i oso iako Gi a
a su ek u o i e ea i a ea e e a ai ea e a su ek ua e me e ago o ek ua e e i a a e a; egia e ekua e ago su s a ia —e a a a ese i ia a — i eia e o e same ua ai ik — u i io a a—; e kie e i a a e a e a a aie e e ko i ae a ak i e e e e iko a ea —a cosa a e a agoe eko a cosa a o iek ( l t t a e u egi go i a— ai ik e a a io a ki b h r izan a ea o i a e is i e e a ma ema i a u a a e a soi ki Mo e ia e e e go e a e i mu ua e a e a e a e e e su ek ua e "me e" ago; es a e ak i e e us u e a a mu ua e a o ie o e a io a asu e e a e a asu e e e —su ek u ma ema iko a e ea — o i u sea a o gu ie a a ika ai eke is o ikoki age i i a e a a io a i u u e a ko a — o a asko a — ie ia a i mo a ea ( r tr , o i ika (I au a i e a u a (k asi ismoa i ku a (E e o ika Aka emiak e a ai a a a o iek gu iek is o ia u ea e a ko e ua i i iko u e e a o i e i a go a i oso ia Mo e oa e is o ia Ga i ei a i i e e a o ai ik e aia a i e ake- a/saiaku a e e a e aiku a a io a a e ga a ia me o o ie i ikoa e e mi a eko o ua a a a ue a e i is a a egeak e ake e o oko e e ies e i ue ako ( u em E Mac ; es e a ue a a io a is a a o ikoa es e ie ia e ei a uko ukee a (A Koy é a io a ismo u s a e ek a a io-e a akia i e o a ie ia e- ia e i e e a io i oso iko e a oi a i a e me a isikoa i a a i ue a mo e i a ea- e e e e go a a igma i koa e a i esca ese sis ema a
3 EREDU KARTESIARRA ETA HAREN EZTABAIDAK 1 esca ese i oso ia i sa e a ik egokie a t d r n D rt a ( D , e eme u iog a ikoeki a e a ga aiko gi oa e i o ma io as ema e ue a A o e ia ( i oso ia ie ia e e au ka i u e e a e e i a oa u e eko Sis ema ka esia osoa e a a e ik o e e a o o a i u u a iko iki a ea aukagu d t z t f ( (ikus p t l . So u e k isi ik so u a ka esia ismoa a a igma a a ie ia e a (a a- a a a e ai ekee iu asu a e a ( sis ema iko asu e a a ekoa i a e ue a oi a i ko i eia aka a ea o i a gia e a e e ia i a ik "egia koa e a a a a a i e i e koa" ( , II o ek pr r i a e a a auka o i i a e ai a (1 t f e agu a o o e oi a i a so u ua e a ( t d l a ioma u i e sa gisa a io koa a ik u e e u i eko gai e ako aki e gu ie i i ioak e e uk io si ogis ikoa — e e ik akigu a a a eko ai o e ei ue ako a io e a gau a e iak ikas eko e e ( D, II —, e uk io ma ema ikoa e e a ai ik "A a oi gu i aku e a e a e ka e u e auek (geome ek eu e oge ai e e a a e eko e a i e i u e ak o akoa i u ika eko auke a ema i a e gi a e agu a e a ua i ai e kee gau a gu iak e e mo u o e a e au e a e ka e a aia E a ( gau a a es e ik o o- io a eko e a e o e a go e e a a e i go a e e ego e e u u asu aga ik a ke a ea e ie siko e e a e a e a e e ego go e ku a ua i o k au ki uko e ue ekua " ( D, II). aki ea e sis ema u ai a e a eko ei a me a isika a e oa isika e o a a a ak ie ia es e ia i a uak (meka ika isio ogia siko ogia e a ui uak i i i a ak ikoak ( ek ika me i i a e ika a a me a isika ie ie e egi a a me a isika e me ea isika a ago (me a isikoa e a e a ie ia es e ia i a ue oi a i ko i o esi e a emisak go agoko me a isika ik e uk io i u e i a a a i l f M d rn e a i egi ko e a e o e o sa e a ea ogiko-ma ema ikoki a a es ea i o u a ago egia e o e agu a osi e o o e a o ok ie ia aka a osa e u mathesis universalis a ea Oi a i ko e i e ia o e a a ( e uk ioa ; i a e e egia —e agu a iu a— gu e i eie o e a e ie eko egie o e a eki a e o ea a a ( ai koa e i eieki ie ia gu e a a oime ak e iko ie ia (e ku ua e au ki ea a a a io a ismoe au e iko su osake a a i a e a a io a asu a e e e ko egi amua e a e ea i a ea e egi amu e e koa e ka ekikoak i e a osoki ("i eie o e a e a o u a e a gau e o e a e a o u a e e ak i a" S i o a Etika, II 7): a ik a a i eie aprioriko e uk io a io a a ek e ea i a ea a eko a io e a u a i ae Se ime e a ea e o ega i- oa a mu ua e e agu a " u u oka eko e aie seku a ko ia a oso ik ema e a e i e gai a u gai u e ei" ( , , e o a a oime a e agu ga i seku a ioa E agu a iu o o (1 me o oa e me e ago e a ( me a isikoa a oi a ia e es e- ie ia e me ekoa o ek soi ik e e si ai e ake e o agu u a ika i i o esi e a ea e osoe a au a e ( D, I Se ime e a aske a o o ga i e agu a egia koa- e ( iu asu a e e mea a a oime u sea ago e a ago i eia a gi e a e e ia e e e go o i i ui io a a me e agu e a ge o e uk ioa ( e uk ioa e e mea u a s akoi a e e i e ia e i ui ioa e a e i i ui ioa a ke u ua o e a ka - esia ismoa e gakoa e agu a iu o o oi a i e ue i ui ioa a a e a a e o ek- ua i eia a gi e a e e ie a i oso ia i eie a a isia ge a e a "I eie o o ogia" ka esia a e ago ko a i o asko ik aske I eiak gau e i u iak e a akoak ome i a (" a quam e um imagi es" "simi i u i es" eo ia ka o ik e o iak i a i e ke e o euk so uak e o eu e so e ikoak Me o oa i a aiki i eia ko e ue a e i ugu egia e e i e ia ik uka e e osaga ie a a a u e a ugu e e u e aku ak e ei i a e Oi a i ko i eia aku a gi e a e e iok a i ae so e ikoak i a (e a ime ak asma uak i ku a a s ak uak e a ko i ake ak e a a e o E a a ie a e u e a —e e e i u ika e e ai i a gau a ma e ia e ak— "i a e egia ko e a a ae i " a iga i soi ak i a i u ime a sai es e u e ak soi ik a io a ki e agu u a a i ugu ak "I a e" aku e a a ae i o iei u u mo u asi a ako ea mi a u i a a esca es e a o iek e e o e a e a ei i e e e mi a eko o ua (ikus Epistemologia). A ke a ea i (e o im aka ik i e a i u i go u a e a e o e a u a e a i e ek ua a e o e same ua i i ua e a i i i ua ( ai koa e e me a isi- kako im su s a iak a egia i u o a o ea o ek i oki e e - e e e goa aku e a a io a ki e agu eko e a e a e a iu e a esca ese esa ea ai koa e i eia a — e egi asu i i i ua e a— e a " es e gau a gu iei u u ko iu asu a e e me ekoa a e a a " ( , Kasu i ek e gai a e e gai a ai ko o ek e ikusi gu i ai u o i u a gau e ko e ua eki e a mu ua e a a e a io a a eki e o ie ia eki asko "E a o e a ik oso a gi ikus e u ie ia gu ie egia e iu asu a ai koa e egia e e agu e ea a a a e a e es e e e a e a au e agu u ga e e i u es e e e e agu u e ek io [ e e oso asu ea ] E a agoe eko e a e agu e u a e i e esku ago ie ia e ek ua o ea e i ko a a a a gau a i u u ; e a e aka ik ai koa i u u e a a ime e ko es e e ai gau a i u u ai ik e a ai a go u e ko a u a u e gaiei u u e e e a ma ema ika e oge gaia i a ai ekee eu ia " (ibid.). ai ko au i i io ogiko e a me a isiko a a mu ua e a a e a io a e ako e i es ekoa 2. o osame ka esia ea u u asko e a ai aga iak i a Gau egu e agu a e o ie ako a i " i ku u ka esia a" esa e aio e a ko a i o o e a a esca es i oso iako Gi a me o oak ga a e ue gu i-gu ia e zalantza sistematikotik asi a sis ema au e eko iu asu a e cogitora i s e a Egia o e a ik a a i s e a ge o me o o e uk i oa i a ai u ai koa e e agu a a e a ai koa i a eko mu ua e e ea i a ea egia a e a I i e a o e a e e e go gau a metodoa a o e a ai a a ai koa e e agu a e e mea es e ik Jenio Maltzurra okoa sa u ue e ge o ai koa a a i i e a o o o- gikoa esa ge e akee ea a a oime a e e o me o oa e e mea au a a gi e a e e i e agu ua e a io o ek i oa e a Me o oa e a ioak ai koa e e agu a i eus e io e a ai koa e e agu ak me o oa e a ioa i i ku u o i a u u a S i o ak k i iko e a a ai ai e esca eseki o e i eie o o ogia e a ika i a u ai koa e i eia a io a asu a e a ia u u a so u u i u u u as a e - as a e ea a e ea u i e a a a a e e a me o oa e a a o gu iak a ik u e ea u i e soa Euk i ese mo ua e u i eko —me o oa e us i ika ioa e a a i e— o io asu e ako i ea e o e ika e e iki o e a ai koa e i eia ago e a i u a; mu ua e a ai koaga e a ai koaga ik i a e aka ik u e ai eke eus a io a ki "I a e e gu ia ai koa e ai a a i a e e a ai koa ga e e a eus i a e a a e e sa e a a " (Etika, , 15 —D sive N t r e a a u e u eme e e— Mu ua e sa ea (e agu ea e a ai koa e i eia a ke e ai o e sa ea es e- ik E agu a o e a ai koa e i eia go e e ik asi e a e e a i eia gu iak a i ae a a es ea eki e uk io-sis ema a ea osi a au e akoi ak oi- oi e e o aki a ue a i eia akoi a e egia e o a su asu a —mu ua e is i u egokia i a a a e — e uk ioa agokio oki e a eá ego eak e o e egi e u i eia a suak e u eku ik; i eia egia koa e a a e e u ua e i e ko e me aka a e e egoki asu a e e i e - ia eki e a e u e a me o oa e u kai ik ka o ik eus e "I eia egokia ue ak a aki a i e ea i eia egokia ue a e a e i u gau a egia e a a a a e a i" (ibid. , 3 es e i eia gu ieki sa ea o u a e e oki- okia ikus e ai u es e a esa "egia e a e e u ua e o ma" a (ibid. "Esko ioa" o e a S i o ak " e e ai a e e a e e ai a ik u e e e e ai e " i eia ik soi ik a ia u a e a ma ema ikoa o o ioa a e ake o osi io o osi io me a isika osoa (" e eo" e a me a isika e agu a "gi o e i io e a e uga eke iak Geome e mo u a a a u" ei i e Metafisikako Diskurtsoa a a u oa i egi a e a iogu ai koa e i eia eki asi a me a isika ik isika e a e ika a "a a oime a e e esuma" osoa esi esi mo u ia e i ea agoe a ga- a u a ikus e akegu 3 es e u u e a ai aga i a esca ese o osame ea i eie i a ea e a e o a ioa e a a ka esia ismoa e oi a ia e a a egia — a o iko-agus i a a— A io- iko e agu a e e o me a isika a io a is a e osi i i a ea i eie so e iko i ae e me e ago o iek es e ie ia ai o e e ik ome au kagu e a aiek i eki e ei u e o e osi i i a ea aie i e e e mi a ai e akegu ai u e pr r es e ie iak
(e ea i a eak a i ae e ukiko ue egi amua e same uak e ea i a ea e sa eko e ai e sa e asi a a i a eko a egia oi a i ko i eiak e a i u a e au e ik —i eia ik ga e e ai ago e same u ik— esca ese i a ismo o i MMei egi iko o ek ioe a e e a a uia u u e a a Gasse i-k e a o es-ek e agu a e eo ia a o- mis a-se sua is a e a i ioa koka u a ai a k i ika ea gai ocke e z adimenari buruzko entseivak (E i eie e a ie ia e eo ia a e a i o oso a sis ema ikoki e aikiko u I a ismoa uka u as e a "a ime a a e u i a a i o ako i eia ik e ue a" ( , I o a e e da o iek e uki e a? e da, ge o ie ia? ocke e us e l fí M d rn 8
(1 i eie i u ia ka oko ei a eko se ime ak i a; e a —e ago oso iu a a ai- a— ie ia e oi a ia se ime ek osa e u e; e a ( a ime a e e egi a ie ia e a i eie o e a e e oa ai koa e gogame ea is a ea mu uko gau e a ea kausa ko o e a is a ea ai ik (" ew o ek e aku si e a a" I eiak e o se ime e e o aus a ke a e emai a i a; aie a ioa es e ié iak oi a i e e a muga e u ie ia oi a i e i ikoe gai ea aso e a e ake a e a saiake e i a e i i ioak es e ie ia e o oko ea ai o e i aki —e a i o esi soi ak o e a ocke ew o ai o e i e a uagoa a— e i a as a e eko o osi io a a i a e ik a a e uk io a gia a i a egia ma ema ika ai ( ie ia i ea a ai a ie ia e ea ak e a a ioma ikoa ga a u a i i a eak e auka oi a i ik — a i e a ew o ek e ak e ue saio oa egi ga e u i Optika e a a ioma ikoa o mu a eko— O o ikusi a a io a is a a ocke e og ama i eie a a isi e o a ime a e a e ke- a e i e "gi a e agu a e a o ia iu asu a e a e a u a ike e " i u (E, "Sa e a"
A a ai a " a io a ismoa e e a e -i a e a e u" " ocke e eo ia e is emo ogikoak e agume a e a a e a o e u au ema ea e eo ia a e i e I a e e ockek e - sa u e a au ema o ie ie a eko e ei ke a a i u egi e u ka oko o ek u se i- ga ie e ake a e sa u e o i eiak e uki ea eki e i u a e Ka oko o ek u a i e a ea i eia a e uki ea a e a i eia a e uki ea e sa ea a" (ibid.). U e me is- o iko a ea ocke esca ese es e eskua e a a aka ik u e ge e ake I akasku a o i u a a a io a ismoa e a e i ismoa ko a a ea e a a a egokiagoa i a eke — ocke i gago kio a a ik a — razionalismo matematiko-deduktiboaz (me a isiko eta razionalismo induktiboaz (e i is a mi a ea E e u ka esia e o e e Mo e i a ea- e i mo e a e a i oak i a o iek —i eie eo ia e a o o io ie ia e a— esca - esek au ke u a (1 a e ik S i o a Ma e a c e ei i ek k i ikoki a ai ua e a ( es e ik ocke e ke ey umek a aika i au ia 4. ume eki i a e e a a ik e gau e a io a ismoa e e - e egi a i e o i a io a ismo-mo a a ea ai ik — i oso ikoa a a e e e a e a i a io a ea A ime a ai o a ago gi a i a ea ike u a i u e ak oi a i ko e o e e i oso ia gisa e agu a o o e a oi a i (A Treatise of Human nature), e o a ga i e a i "gogo- geog a ia e o gogoa e a i e a a a me es e i e muga e a" Giza ezagutzari buruzko ikerketan (I ioe e (I I E i ismoa e a a a io a ismoa e e e a ika i a u o ea a ke emai a a io a ismoa u sik ga eko e a a age a a i a i a u e e i eie a a isia eki e i ismo k asikoa e e a ka go a u e u esko ia ak ie ia e i i- koe a u se koa e kausa-efektu e a ioa e oi a ia e e a a io a a a gi i ea eki ai ik e a "o i u a e o gu e i ae a e e e ko se aki a ( es e se a ue a e a e gai aga ia e a i u u ia i a ai ekee a e a e e" (I II 1 7 ie ie a ke oi a ia i a io a a a o e a esca eseki e a e e es e i ismo me o ikoa eki asi ako e e u a io a is a ume e es e i ismo i e koa amai e a (I II 3 a a a
4. EREDU KANTIARRA ETA HAREN EZTABAIDAK e io o au — iga e mo e i a ea— I7 9 ik 19 e a e o Ka e ga ik ie sc e e - ga ai o oa I akasku a-sis ema o ea ikas eak is o iako im ikasgai es e i e a ea a a u ik au ki uko u gaia i oso ia Mo emoa e is o ia i oso ia Ga aiki ea e is o ia e a Egu go oe ak i oso ia —a a e es e i i i a es e ia i a u a uk i oso- ia o i ikoa E ika e a eme eskema o ie aga i o oko a aka ik ema go ugu— 82 i oso iako Gi a
. e e au eko e io oa e si esi a e a a ikusi a e o i a i io ka esia - wo ia e ik a o Ka ; ai a ume e i aku ke ak "i a a i" e a ge o a e og ama e agu a e a a e a ue a e muge "k i ika" e o ike ke a i u u a (" ocke so a ua i eske u e a aio e a a a ama i ea u a u i a a" ai o e u Ka ek (Arrazoimen hutsaren kritika, A K A Ge o i a a oime ak a o eo ikoa e a ak ikoa — ak- ikoak Ka e a e ikoa esa gu a u a ke o i ai e a e a u iko ugu eme — a io a asu eo ikoa Ka e o osame e ia e a a e ai ko ika ua a im u u e ei i e a a aukagu (i u i ioei — o ie a esa e ai a aies e a e o e es e a o s e agu a— a egia o ie mo ei (a a i ikoak si e ikoak si e ikoak pr r , e a ka ego ie e uk io ako u i ioe au a e iegu a amo ik egi go eme (ii u i ioa a e u e oi a i ko e eme uak o ako auek i a (1 se sa ioak e a ko e uak ( ko e u e i ikoak e a ko e u u sak (e o apriorikoak), e a a ke ik (3 I eiak (iii o ie i u iak gogame a e im a a me ak i a "Gu e e agu a o o (A se ime e a ik a ia e a o ik ( a ime e a oa e a (C a a oime e a i is e a" (AHK, A 9 (i A a oime a e a a ime a e ei i e a i a Ka u e eko ko e uak e agu a e a ei uak e o oi a i ko osagaiak a ime a e ak i a e i ikoak (" a ia" ei " u sak" (" osi i i a ea" ; I eiak e i a a oime a e ak i a Kasu e agu u a ime ak egi e u a a oime ak e I a e e es e e ei ke a ka ia e a akiga i a au a e sa u e a e agu u e siki e agu a ko e ue i e esku a e a ( a u a ; I eieki (a i i e ai koa e sa u egi e a — a io a ki— ai a oi e agu u e I eiek e agu a- o esua gi a e u e E agu a e o ie ia i gago kio a o i a ka i e gai ea a i e a esa e a ugu se ime a e e a a ime a e gai ea ; au a " i osagai oso es e i a e i e i u o s se ime e a ik a o e e agu a ako t r e a au o e a eko f r aki a " (AHK, A e a e agu ak e i i i u i i u (e a i aka ik sentimena e o e - ai ek a ek a ua i a eko gogame a e gai asu a ( a me a e agu ako e eme u asi oa e a adimena, se ime e i e aso ako i o ma ioa a iga iki e a o a eko gai asu ak i- oa o s e sa ekoa e e ese a ioak so eko e e ko asu a (k ea i i a ea Se ime- e ako ma e ia a a ime a e e e ko o me i e egi u a e e o e sa ea e emai a a e agu a Age ia ago ocke e a esca es si esi a ea o eko asmoa o a Ka e i is a E ago a a a a e ik gu e e agu a o o es e ie ia eki as e e a; i a e e e e i a e i a a iko i a eke es e a e agume a a ike a ako gu e se ime ak uki e i u e o ek ue i e e a a ei ek a e e e e e e ese a ioak so e i u e a e gu e a ime -ekime a igi e u e e e ese a ioak a e a eko e ka o eko e o e ei eko e a o e a se ime e i a e ekai soi a es e ie ia i e a ue o ek ue e agu a i u eko? Denboraren arabera, e a e ei e agu a e oa guga es e ie ia e au e ik e a o eki as e a e a (AHK, 1 E a o a eme Ka a io is ak e e a a ge i u akoa " a a e e gu e e agu a gu - ia esperientziarekin as e a a e e e a e a esperientziatik so e " (ibid.). au a se imeñe ma e ia amo oa i ka ego ia e o a ime a e mo ee e a ko e u " u se " i a e a iga iki ema e aio o ma e a soi ik o o e i is e ga a ko e u e i iko e o es e ie ia a e agu a o ek i o a (" a i" a a i i e e ai (se iga i amo oa e i aka eko (a iga iki muga ua a ime ak ( e e ko e u " u seki " e a i io o ma e i e i aka u a i oso ía Mo e oa 3
A a e o e a gu ia o ea aies e e a i e ai a i (e agu a o ek i oa i e es e e a i e a aio ego (e agu u e i i a go e a i [1] o a gu e a me ak a io- iko o mak i ue (es a ioa e a e o a e a gu e k ea i i a e a iga iak e eak a a e (ko e u u s e o ka ego iak e a o a ioki aka ik e agu e ugu e agu u a a i a go e a e a i oi i a go gau a e a e ai a e gisa su ek ua e me e ego ga e ai ik e a gu e mo ako e agu ai ea i (se ime e mo e es a io- e o a ko e a e same muga ai e isku si oa e ekoa ema e a a aio a ke ako e ome o e o age e a; e a [ ] es e ie ia se iga i ik e ugu a e i go ugu a igai e o ko e u ik e uki (I eia ai a ika e a e i se i u ai ai a ka ego ie a a e a e sa e e ugu a ( i u a a e ko e a ioa a i i e au ema e es e ikoa ugu ai a o io- ki e agu a ik e ie a e e " egies e ak e a a igaiak i a e a gu e e agu a o o e osagaiak e a o o io a igaiek e i e ake e e agu a ik so u mo u e a ea ago kie egies e ik ga e e a a igai ga eko egies e ek e e" (AHK, A 5 o iek iak i a e agu a e a i ak "A ime ak e i u egie si e a se ime ek e i u e e sa u iak a e a e i e ea soi ik so ai eke e agu a" (AHK, A 51 a i a o ieki me a isikako a eak e iko i i a ge i e i a e agu a me a isikoak apriorikoa i a e a a ai u o e a Ka ek " e ia ako e egi a" i oso ia e e o u ik ke u u a e ekua K i ika (a a oime a e a a isia ese a a i esca es e o S i o a e a mu ua e agu e ugu gau a ik iu e a ai koa e i a ea (primum cognitum), Ka e a ai koa e i ugu eus aki (e a e i a ima mu ua e e iko asu a e a A a oime a gau ei e ei e e e e ia ik egi e e ie a a me a a (e agu ako a ike a ai a ai a ime a e a ue a i se i e e ako ma e ia e gai ea e a a ime- a e gau ekiko o u a o i e i es ekoa u e agu a e a io o ek i o ako (AHK, A 3 Se ime e gai ea a ime ak go e a e ue e a a a ime a e gai ea a a oime ak agi e u e ie e a a oime a a ime a i e a a ime a se sa ioei ka e a ea o u a ego ea i i oi u i ga e E agu a si esiak egi ea a ge o e a a a agoak e egi o e a a ime a e e —goi ik e e a— se ime e eka e ei e e e e ia egi e ie a (e a e egi o e a ako aka ik au ka a e e o mak e o ka ego iak a a oime ak u a u e a gi a e u ge o e a si esi a uagoe a a i i si a ia — e e ik go a— o i i a e ai a ie ia e au e a i ea i o esi ge o e a o oko agoak e sea u ai a o ek bere mugak i u se iko asu a ekiko o u ek e a e i u e ak A a oime a e e e ko i ika a a ik e a a ke i i io gu ie e a a i is ea a a a i a e ge o gu ia e e e i i io aka e a kausa kausa e o emisa emisa o s a i a a i a a ke eko oi a i ai o a i a ik ga eko ai o ai u e o e a e a o ga u ik a a o ek uekiko o u a e a e koa (a ime a e a se ime ak i a eka i e i ia e e emua a a o a u ik a a oime a es eku a ioe a ega a e a ai koa a ima mu ua ( e gu ia e o o asu a e a a e aie es e ie ia ik e i e uki e a ke i i io me a isikoe e a a i omia ko o e i e a ko a i a u ik amai e u " egi a io me a isi- koe " ko aesa ia ek ikoe a e e u ua i ko aesa e asa ua ue ako e e a a e a a ia i ee es a ua A a oime eo ikoa e a ua ai u e a ke —oi a i ik— ga e i i ea a i oi au ki uko e ue e a u a e i a au e a i e i i i ua Kritikako e e esa i os e suak ioe mo ua "Gi a a a oime ak [ eo ikoak] a u e e i au u e e e agu e sai a ea a e u e i i ue ga eki u ek i ika e u e; i a e e a a oime a e i ae ak e ak e a i i kio ga eki u ok ai a e ak e i i u e a u gi a a a oime a e a a me o o gai i e ai u e" Eki ak o ea e i u i a o e a i oso iako Gi a a a oime ak ikoak i egi i a e u e e u e ik aki ea" e e mo u a ga eki u aie e a u ak su ek u eo ikoak e e a a su ek u mo a ak asie a ik e e ik " a aki" — e e mo a asu ak os u a u a— a ima i e ko a ue a ai ko e ai e a agoe a e a e a aki e o ek e auka e ga ik i a i oso ikoa Ka e us e i us a ua aki e " a u a a" a a a igma o e e a ai a a e ik e agu a e a eame u ka ia a e a ai e a (k i ikoa ago Sc o e aue a i i e e a es e ik u a asie a ik i au i ue ga a i ea ic e Sc e i g e a ege e i o k asiko ik Ikus e agu ege es ei a ege e a Ka e a eko a ema a S i o a e a esca ese a e a eko sama a a S i o ak esca esi egi ako k i ika e a e a —e i e a egia e me o oa egia ai o e e e uki— ege ek ego iko io Ka i Kritikarekin a e ik a i ue a u e a sa u ai o e e ige ia ikasi Ka e a a oime a a a me siko ogiko a e mo ea e - sa u a ai ago a i a a ue ga i u ago e e a ue a ( es e a a me e a i e ga i u se ime a a ime a ege ek a a oime a aske e a e e u ua e a e oso e a su osa e u ( e k muga u e o o u a a i a go uke? e a a e a o e e a muga e ue a A a oime ak a a oime a e e aike a a priori e auka e u ik a a oime ak e i u es e muga ik i a e ak a e i ue o me ak ai ik ai a o ma o iek (a i i e A e asko gi a ea e o o uk io-mo e ka i a is a muga uak i e ako e e ai a o osi ioak e a ko aesa ak ai a e i u e e i a a a oi ko asu osokoak e a a a oime ak ia ek ikoki gai i u egi e i u e ak a a - a a si esi a io a e egi- e ai o i is eko oi ai A a oime ia ek iko o i a a oime a e es e i eia a a e a i oso ia e a ege e us e aka ik asie a ik as ai eke i oso ia a egia A so u ua mu gi u u e ea a a oime a e e ai a e e e e meme o ai o mu gi a a i (Ka e a i d l Transzendentala esa e aio mo ua ege e a i d l Abso- lutua esa o i aio Ka ek e e i oso ia e agu a e eo ia a eka i a ue ege ek e i o me a isika a i u i u —o ai me a isika " ogika" a— ege ek a u a e is o ia e a ea e e a u e i ea e i oso iak o a u i u e a e i oi a i ko eskema e a eki es ui gu ua e e a okia okiko e a ki u sis emikoe a a e a "I eia" "Es i i u" ["Geis ] e a "A a oime " e e i e a i ekee Absolutuak — o a ai esa eko— gu ia e e ea i a e/egi amu e e a a a ie a e u (S i o a e Substantzia e o ai koa e i eia e gisa ; o s a o i ko a asu a e meme oa i a muga u e a a i ku e gu ia a ik a a ua (a ie a ua i a go ai a a e ga a e e o e a e e a a i oso iak e agu ua e e e a mu ua e ikus egi o o i ai e a ea ( ie - ia osi i oak a e ikus egi a ia ak ai o e i e i a ea I u ika e agu asie- ako u ea eus e agoe a A a oime a aka ik ai o e a A a oime u sa a es e ik e e e agoe a A a oime o i a o a e a e a e e e a i a ea e a e sa ea e e a gu ia e osi i i a ea e a o e a — e muga u gau a ik e a o ai o e is i e asi— e si a e a so u ua ko e a u ik su ek ua e e a o ek ua e o osi io ik ga e e ei ke a ik ga e e e a ua (Absolutua o ega ik E a " ig a g" a ea A a- oime o ek i a e e a e same ue a a e a egi e u e a a a e ik ma e ia e a es e ik es i i u ma e ia e a es i i ua a e a es e ako i e a a egia u sea iak A a- oime a ai o e a e e a i mo u a e aku si a su ek u e a o ek u E a ma e iak e a es i i uak is o ia a as e u e e e ga a i ea e o a o ga ismo a ek egi e ue e a ako a ku ea au da, So e ik e e ai •au auka e og ama (Idcia) cgikaritzcn Filosofia Modernoa 5
u e a u e i o a e iog a ia i ie a e a o o io gu iak a au a iki a ea a ia og ama u ik egoe a e egika i ea i e mo ua is o ia o i [1] A a oime a e ka oa gau a ea e a a —i a ia is o ia e aku e so ia e a o i ikoe a — e a [ ] u a e e u ua e a e asu e a e ea e a (ese ia ki o esua gau a e ai a a a- oime a —ku u a ie ia i oso ia e i e — e a A a oime a a e a e a A a oi- me a e is o ia ("e ea a a io a a a" ; ai a e a —S i o a e ga e e a a— A a- oime a e u u-e agu a oso a i akae a e e ga e ia ek ikoa oa a is o ia Ka e ga ik ege e ga a i au a ikoi a ago a a oime a e ko e ua e a e a i a ia e ko e ua e a (E a is o ia e au kiku a ago ga a i e gu iagokoa Ka e us e i a ia o ai ik au eko a a igmakoa a maki a a ; ege e i i i a i o ga ismo i ia a e e u ua i a eko i aka u oa a o eki a e a a a oime a- e /a ime a e e u e ia ago o u ik A a oime a Ka e a a a me su ek i o a a e agu ai e muga u/muga ai ea e a mugaga eko o i [" o i i i o" " as U e ic e"] e agu u a i ( e a e a e i ue a e a a ime a a a me a a muga ua o ek i oki e agu e a a ue a se ime e eka e e e ak egi e ue ako a a oime a e a igu- ia e agu a-ka ego iei eske o ek i o asu e a e ue a ai a e ome oak aka ik e gau a e ai a Ka e a a oime a e a ese ia ak i a mugak e a es a uak muge a ua aka ik u i egi mugi ea es e a es eku a ioe a (a ie a ega i oa ko a i a e a ege ek a a oime a "o o ogi a u" egi e u gi akia (o ai e i a ia i ko a a ia ai ik e a a e a ukoa es i i u gisa e a e e e mugaga ekoa e a a me i u e u e a e agu ako o ek u o ioe a mugaga eko o i e u ai u e ( e e u ua ; a e a i a ime a —gi a e e k ea ua e o i asu o i— e o ik su ek i a u e a mugako u egi e u e ak oso asu e ik e aki i iga e u e a igiga e u e a es e gau- ekiko o osi ioa a i ue muga ua aka ik e agu eko u ioa ( au Ka e ko - e u e a a ai a ege e ga i oso ikoki a io éga i oa a e ue a A a oi- me ak a u ik e agu e u a ime ak ka o ik A ime ak o osi ioak e sa e i u a a oime ak gai i u egi e i u A ime a e agu a osi i oa e a a me a a (u i i a ea- e a a a oime a es eku a ioa e a (egia e a i oso ia ege e a gu ia e e a gu ia- e a asu a e ie ia e e ge o Ka e a — a e e same u "k i iko" a a ai ea o o asu a mi a ea e eka e ue a— i oso ia ai o ge iago i oso ia ako sa e a ege o a e a 3. Ka ek e agu a i e a i muge au ka ege ek mugaga ekoa e agu u a i a ue es eku a io Sc o e aue ek a a ogia e ai a go gau a a a e a u a iko u "Mu - ua i e e e ese a ioa a" aies e ka ia a au e eko e ausea as e a nd n h n eta rr pr nt z ( N Sc o e aue e a a ua "E ago es e egia ik iu agoa e ik es e gu ie a ik i e e e eagoa e a oga gu iago e a ue ik o i e ai o ( " Sc o e aue e a iagu ea Ka e I ea ismo a s e e a a a mu ua "soi ik su ek ua e a e is i e a" o i au ke eko mo ua e ak asko e a u a e (a ime a e a io iko a a ame gu ia a a oia e i i io a soi eka i e a uki u k i ikoak egi a e e ai u u a Gu e e agu ako mu ua e ome iko u sa a esi u se ko o i e ago au i a a e ik aa ik —Ka e au ka— o ek e u esa a i mu ua e ai a e e o e i o ako i eia ik e aukagu a E ga a su ek u e agu ai e u sak ("ai ge u u u ega u soi ga e" i i ika ugu a go u a o a go u i iak ai ik (1 i e e go u au e ai ( e e go u a i e a ime a a i e a ime a e o ek i a ioa go u a a ek a e ue o ok a ek a e au i ( a ime 86 i oso iako Gi a gisa i e a segi e o a seka ea e agi e e a go u a a ek a e e ue e e k i e au a ek a e a ak es ea e e i i a eko go u a (se iga ia e a e agu ai ea akoi a- e a o e e u ua e kasu i i egia ua e e e e au e e ka ekiko su ek u/o ek u o osi ioa aka ik a i ae e e ese a ioa e a ekoa e e a ea ai ik Guk e ugu au ema e geu e u ua (go u a a u a guga ik a agoe es e e o ei o ek u e a a aka ik e ome o u s e a a ai a a u ik e e a eko ik ga e (e e ese a ioa- e a eko asu ik ga e e a ese ia ki a ako i au e e ai e a egia e e - o akoa e o ei es e ie akoa (gi o euska u e e ese a io ko e ua ak "a ekoak" su - ek u e agu ai e e a e agu ako o ek ua e a ea i ai e a e ik e i e o k ase so ia a ekoa e o g a i a ea e me e agoe e ome o a ai o ge iago ai mu ua ( eu e e agu a o ek i oa e ekai ai e ea ; ai a gai e a es e e a a ea i eu e a e ai es e a e e ese a ioa e o ek u a ai ik e a eu e ko ie ia i e e a a e- se e agokio e ai e e ese a ioa e i a eko a e a i a eke o s i e a a a ema e ugu geu e go u a (nia; Sc o e aue e a a ima ik e ago "E agu a e su ek ua i ( go u o i e a gu i es e i e a ema e aio e i e e ese a io gisa egies e a iga ia o ek ue a eko o ek u gisa e a o ie egee me ea ; ge o e i a i e ea gu i es e ako e a a ea au a akoi a i i a eko ik ga e e agu a
aio a e a a ( " (MNE, , § 1 iga e o i akoi a e o e e go u a/ a ime a a i eu e á ime a ai e e "e e e ioa aka ik i a a i i a ea e a egi ea es- e i e ea i a ea a i a ( ; es a e soi a e ai a egi ako e agi o o e e a a e a i a eko ik ga e a ime a e ai a go e agi e e a a" (ibid.). o e a i eu e ai- a e ai e e agu e u a a ik a a ogo mo ua a ia e ake mu ua e ai a e e a gi eko; e a o e a iga e u i eu e a a (e ai ai mu uá es e ik mu ua e e a ime a e a e ai a e a a ime a e age e ak ai ik e e ome oak e a aku - a isiko-kimikoak ma e ia e e gia g a i a ea aio e a i ik oa se ak i sasoa me iak e ai a go a ime a e age e ak i a "egia ki e ea a e aka a a o i ko e a me a- isika ko aka a gai e ako gu ia e ome oak es e ik e i e mu u a ea au a e e ese a io u sa"; " a ime o ek ema e io gau a akoi a i ei a i e a e e i a eko e a a u eko i a a" (Naturako Nahimena, NN, Sa e a e a "mu ua (es e- ie ia e e ese a ioa a" esa ia iga e esa i a eki osa u e a a ago a egia mu ua a ime a a ( e ai a e o ese ia Ka ek e ai si ue me a isika ege ek es e mo u a ea egi e a a Sc o e - aue ek e e e i o a a u u (kasu me a isika o ai e a e uk io a io a a me a o a a ai ik o o io ika aga i a eki o ea a a oime a e muga ka ia ak errespetatu baino gehiago egi e i a Sc o e aue e me a isika e e ese a ioa e a e e ik ( e - ai a go gau a i oi e a e e ese a ioa e o ek u e e ese a ioa (a ime a a a- oime a e e a ke ea a ime i sua e mo oi e a o ga ismoa e u io e a o i i u - e a "Au e a e a a ime a e e ai a go gau a a e a e u e a a a o i ko- a ; iga e ekua e e ikusgai asu a e o o ek i a ioa go u a [ e e e ome o a- su a]; e a i uga e o a e agume a go u o e a i a e u io soi a " (NN, " isio ogia e a a o ogia" e e e go a i ge o e sa u o i e ga a egia e same - ua e a i a iak a e eak e e emie a ako ue es a a es e ik Sc o e aue o a e a o ek i oso ia e is o ia —e a me e a e i e ek ua is ako gi akia e au oko ie ia — a ie a e ue i e sio e a okoa eki " i e ok i a e e auga i agusia o ai a e i a ako gu ieki ko a a e ue a a ime a e e a i e ige - i oso ia Mo e oa 7
ia e a ea ezartzen duen erabateko bereizpena a (...). Nire doktrinan, gizonarengan betiko e a suntsiezina dena, beragan bizi-printzipioa eratzen duena, ez da arima, baizik e a (...) nahimena. Arima deitu hori jadanik konposatua a; nahimenaren e a nousaren, endelguaren konbinazioa a Endelgu hori sekundarioa a organismoaren p t r a berorrek baldintzatua, burmuinaren funtzio soila e heinean. Nahimena, aldiz, primarioa a" ( b d. . Orain metafisikak arrazoimena tronutik kentzen u Bestalde, betiereko nahimena, definizioz, betiereko asegabetasuna a mundua, nahimen esentzial gisa, esen- tzialki mi a e a sufrimendua a Gure bizitza, kasurik onenean alferrikako desira a ga- norabakoa jaio, erreproduzitu e a hil, senen ea itsu—, bitartean existentziaren borroka menia gabeko guztiak guztien aurka, guztien beti gehiago behar ase ezinean elkar minduz. O imismo unibertsalaren metafisika razionalista —"teologia mozorrotua", esango u berak— handietatik (mundu posibleetarik hoberenaren Leibniz bezala historia guztiz razionalaren ege esimismo totalaren metafisikara gakartza Schopenhauerrek. Kantismoaren ildo a ea Hegelek Feuerbach e a Ma ekarri ditu (edo Kierkegaard: existentzialismoaren aitzindari), bestean Schopenhauerrek ie sc e e a eu zein a a zein, arrazoimena gorputzaren, interes ekonomikoen, botere-nahiaren, inkontzientearen txotxongilo delako susmoaren maisuak denak. Kierkegaardek bizipen indibidualaren e a kontzientzia pertsonalaren absolututasuna kontrajarriko io arrazoimen unibertsal abstrak- tuari. Alde guztietatik a a igma kantiarraren guztizko hondamendia. Harrezkero modu berri a ea planteatu beharko a berriro arrazoimenaren arazoa filosofian.
5. OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA Ohar bi: a) Zerrenda hau moderniako bilakaera historikoaren egile nagusietara mugatzen a autore e a lan garrantzizko asko dago edozein espezialitatetan (Estetikan, Filosofia Politi- koan, etab.), hemen aintzat hartuko ez dena. b) Irizpide berarekin, autore bakoitzetik, haren filosofiaz o o har jabetzeko o a adierazgarriena aipatuko a bakarrik. esca es t d r b r z d rt . d t z t f , Bilbo, Klasikoak, 1997 (D r de la éth d , 1 37; d t t n de prima ph l ph , 1 1 Oi a i ko es uak mo e i a ea e as a e ak e a mo e i a ea e i i e i ue oiek u a io a is a e e au e eko au ke e ea e agu eko Me i a ioak i u ua a esca ese i oso ia e a a e ik osoe a e a egokie a ege G W 1 7 Izpirituaren fenomenologia, i o K asikoak a gi a a ea (Phcino- menologie des Geistes). i u u o e a ka i u u ka i u u gi a ia e is o ia i e ek ua gu ia a i u e aku si e- ge ek e ak i a e ue egu e a a e es e ik e e a i a Es i i ua e ga a i e ogikoki e i es- ekoa ai o e e u ua e e agu a e ies eko I k i u au a Ma e esa ea " ege e i oso ia- e e e ako so gu ea e a sek e ua" es u e a a ai a I aku eko agu ga i i a i e ke eu i a ea a a ie e 1979 L Fenomenología d l Espíritu. Introducción su lectura, Me iko CE 19 5 (L Phén én l d l pr t. ntr d t n une l t r . a s a a 1971 D l l nosotros. Lectura d l fenomenología d l espíritu d H l, a e o a Es e a i oso iako Gi a
ume 17 /1751 Giza ezagutzari buruzko ikerketa, i o K asikoak 1993 (An En- quiry Concerning Human Understanding). E i es eko es ua e e e go a a igma ik iga e e ako u a sa u e eko ( ai a Ka e i aku ke a "ka esia " a eki i eko e e oke au mai au ki e ai a Gau egu ge o e a i e es a iagoa eki a e a Ka I 1 71 Arrazoimen hutsaren kritika, i o K asikoak 1999 (Kritik der reinen Vernunft). es u e e a a o o a mo e i a eko ga a i koe a a a a ik ga e I aku ke a e agu ga i o ak (1 e e e go a e ako Smi K 191 A Commentary to Kant's Critique of Pure Reason, ew Yo k emi g o 19 ( iga e a e ako a ema e aka ik ago eimsoe 19 -1971 Transzendentale Dialektik. Ein Kommentar zu Kants Kritik der reinen Vernunft, o e i - ew Yo k e G uy e ei i G W 171 Monadologia, o os ia K ise u 19 9 (La Monadologie), e a Meta- fisikako diskurtsoa, o os ia aki 1997 (Discours de métaphysique, 1 i oso ia g ekoa e as a e ea a me i es e a e ak i o e a a mo e i a ea e as a- e ea S i o a e a ei i u i e soa e e sa e (me a isika mo e a e a i oak e a a i aku ge i ake es a ikoa e a i amikoa ei i e ai a u i es u a u oak oso egokiak i a a e u - se ko i oso ia i amikoa a e eko Mo a o ogia osoagoa e a e uagoa; isku soa i ak- ikoagoa (egokiagoa as eko ocke 1 9 Giza adimenari buruzko entseiva, i o K asikoak 199 (An Essay Concerning Human Understanding). E i ismo e o a io a ismo a e a i oa e oi a i ko es ua me a isika u i (e gu i e a i oso ia e e a ie ia e oi a ia e agu a e eo ia ik i a e ue a Ka i e e i ea i eki ie sc e 1 7 Moralaren genealogia, i o K asikoak 1997 (Zur Genealogie der Moral). ie sc e e e same u e ua e a a e sis ema ikoe a mo a a e k i ika e gai e ik me e a eko a i io i oso iko gu ia e a E a i aku ekoa ( ai a e i o gi e u e ekoa e e Sc o e aue A 1 19 Mundua nahimen eta errepresentazio gisa, i o K asikoak 1999 (Die Welt als Wille und Vorstellung). " e same u a aka eko" o a se o o ek Sc o e aue e i oso ia osoa i e u e e i eia e agu a- eo ikoak me a isikoak es e ikoak e ikoak i e a ioki ikai i a ia o ema ik ga e i aku ekoa S i o a 1 77 Etika, i o K asikoak 199 (Ethica more geometrico demonstrata). esca esek e ika oi a i ik e a ik a io a i a u e i a u i u S i o ak e o ka o i e e io ai a es ua i oso ia gu iko a a u a a e e ikakoa soi ik me a isika e agu a e eo ia e a es u i iki i aku gai a a I aku ke a ako es u agu ga ia o ako au i a i eke (i u ki k i ikoa e e 19 Un estudio de la Ética de Spinoza, Me iko CE 1999 (A Study of Spinoza's Ethics). . i oso ia Ga aiki ea
Ignázio Aiestaran
1. . MENDEKO FILOSOFIAREN IBILBIDEA: SIS EMA POSTIDEALISTAK A i A oko e same ua i a ea e e a i akae a e i oso ia e E i A oko i oso ia eo ogikoa e e o ai koa e i oso ia e a Mo e i a ekoa i u ika e a e i oso ia o- ako aki e auek so u i e ga ai aie a A i A oko e same ua aki e- i i i a agusia o o ogia e (o o- ogia i a ekia e aki ea E i A oko i oso ia eo ogia ( eo- ogia ai koa e aki ea; eo ogia e a o o ogia me a isika e ka u i e isika a ago agoe aki ea e a Mo e i a ea su ek u i u ika ai ea e e agu a- eo ia e o g oseo ogia/e is emo ogia O o a i ko o e agusi i ugu e is emo ogia mo e oa a ea e i ismoa ( omas o es o ocke Geo ge e ke ey a i ume e ea i a ea e a ke e eme uak se i e ei e e ai kie se sa ioe a omo e i ikoak i a es ea a io a ismoa ( e é esca es a uc S i o a Go ie Wi e m ei i e ea i a- ea e a ke e eme uak a a oi koak i a gu e ai a au e aio a iko i eiak E i is- moa oi a iak se i e - a uak i a a io a ismoa oi a iak a a oime -i eiak i a o e a i mu u age u i e o s mu u e i ikoa e a su ek u e sa a ia au i ga a - i su a eki a e a o a i u ika u i mu u ak o a a e a u "i a e e e ako e ua i e gai ea e a ege mo a a i e ai a " (Ka Arrazoimen praktikoaren kritika, A -9 Ka ek e e ga aiko ie ia isiko-ma ema ikoa e — a ik a ew o a a e — sis e- ma eki e ka u gu a ue i oso ia o e a mu ua ( e e aio a/ asie a su ek ua e a ai koa a e a e a ge a u i e sis ema isiko-ma ema iko ik ka o me eko i oso iak asko a iko e a u ak ema i kie Ka e o o e go sis e- ma i ea is ek so u ako i eei e e - e e ik me eko e e e go ama ka e ako e ome o ogia e asie a a e a o-k e esku a u ako ko ie ia e "i e io- a i a ea" e a e e siko ogia esk i a ai ea au ki e i ugu ai a E mu usse -e ko ie ia e e ome oe a ako i u e a e a i ui io ei e ikoak e e i ea ismoa i e a siko ogismoa i au e egi e ; ai a e ome o ogiak e i i a i ue e ka u Ka ek e i- i u i ue i mu uak I a e e Eu o ako ie ia isiko-ma ema ikoe k isia i u u ko i u u e e e a goi e a i a i ue usse ek e e i i a e a ke u ee a Ka i ie ia e i óso ia osi i ismo ogiko ik e e e u i aio u a e k i iko a —e i ismo ogiko/ eo osi i ismo ik— i es a asma u i e Ka e i oso ia sako eko a e a e ik Go o ege e a usse A e W i e ea e a u wig Wi ge s ei -e ogika si o iko so u e ia ogika ma ema ikoa O ua i ku a e a a isia ie ia ma ema ikoe a a e a u e a e e e o osi ioe si a ia e 0 i oso iako Gi a e emua es a e ik ga aiko ie ia isiko-ma ema iko e ia e e e Ka e a e ew o e a isika kua ikoa e a e a Ei s ei -e e a i i a ea e isika ai ik ie ako i ku uak ( u o Ca a O o eu a a s a Mo i Sc ick Ku G e es eak es e o e a au eikusi ue (ikus Zientziaren Filosofia). a a e e ie ako i ku ua e o o ogia sa ues e ak sa ues e isika ismoa e gi a ie iak e mi o isikoe a esk i a e i e — ie ia isiko-ma ema ikoe egee a a e a— ai a siko ogia e ak e e —ko uk ismoa i a iki ik— i oso ia e a o o ogia ie ia isiko-ma ema ikoe ko e ue a esage u i e II Mu u Ge a e a kausa ie ako i ku uko ki e a uek Es a u a ue a a emig a u u e ai a I ga a e a a e e e a i oso ia a a i iko a g osa oia e as a e ak mo a u i u e O ua eo osi i ismoa e e is emo ogia e a o o ogia a a u i e Ame ikako Es a u a ue a Wi a a O ma Qui e e so Goo ma e a Wi i Se a s-ek eo osi i ismoa e ogma a uk a uia u i u e a a i ikoa e e a si e ikoa e a eko e ei ea e a a u e a esa a ia e o ismoa u a u os ea (ikus Epistemologia). Ga a e e i o iek si a ia e sema ika e e a agma ika e a eko u iak se o u i u e C a es Sa e s ei ce Wi iam ames osia oyce e a o ewey- e agma ismo ame ika a e i oso ia e esku ik a a - me Qui e e e au a ia e o o e i ku a e a ie ia e a a isia e i oso ia es a - u a ua ea e i ako e sa a iek — o a a i so S a ey Ca e i a y u am ic a o y-k es eak es e— agma ismoa e e a Eu o ako i oso ia ko i e a a e a eko e ka i ke a osa u u e ( i ku a e ikuske a u a u ge ae e e a a ioe a eko aus u a esage a a i eki a e i oso ia e ia o a u a ia a a e II Mu u Ge a o o e go i oso ia a a i ikoa e a u e i ai ia a - iko u i e si a ee a Cam i ge e a O o e a egia asie a ; Geo ge E wa Moo e e a u wig Wi ge s ei ek ogi ismoa e i ku a i ea a u i e a o iko i ku a e a a isia a a u u e i e esa a ia aie e a i e a e a a ima a u ai ue Wi ge s- ei ek mi ai a- okoe ga a ia a ima a u akoa Ge oago es eak es e o Aus i e a au G ice-k (e a o ie i i u u ame ika o Sea e-k i ke a-eki ak a e u i u e e a sema ika e e a agma ika e a eko o u a eses a i u e i oso ia a a i iko a g osa oiak ko u agai ue a ime a i i ia a e e a gi akia e a ime a u a a e e a e u i u asie a Gi e y e e a Wi ge s ei ek esca ese gogame i a ua k i ika u u e gogo —ge oago i o o i e u io Sau K i ke ame ika ak "e ege e a ai e a" au ia — e a o o e oam C omsky- e i guis ikak e a kog i i ismóak u a u ik ko u agai ue e a a ime a e sema ika ( e y o o o Sea e i a y u am a ie C e e C u c a iko ea (ikus Gogoaren Filosofia). Ka e o osame a e i aku ke a e ia is o i ismoa e e au ki e ugu me ea e asie a Wi e m i ey- e esku ik ege -e mu uko es i i u a so u ua si e si a ik Ka ek u sik u i ako me o o ogia is o ikoa e e ue i eyk gi a ie ie a i oso ia au oko ie e ko i e a a muga u Su ek ua e e egi a e a e agi a me o o e a i is a gi a sa u i e ie ia is o ikoe a i ey e eka e a i Só e Kie kegaa -e e is e ia- a i asu a ge i u io Ma i ei egge ek e a o e - es e e o a i gi a e is e ia e a a isia e a u i aio ( ai a mu ua i e a es a ioa i e e e e maisua e usse e e ome o ogia ik a ago a io a asu mo e oa e me o o ogia isiko-ma ema ikoa k i ika u o o e e o a ko i a ea a e e asi e au i a ie ia ek ika is o ia a ea oesia i ku a Me e a eko i oso ia Ga aiki ea me a isika i e a ie ia i egi ako k i ika o o a e a i e a ismoa i a iki a e ei egge e e agi a a a ia e Eu o ako e sa a i e is e ia is e ga Ka as e s-e siko ogia e is e ia is a Emma ue é i as-e es e( ako a e o o ogia osé O ega y Gasse -e a io i a ismoa Ga ie Ma ce -e e is e ia ismo k is aua Emma ue Mou ie -e e so a ismoa e a aki a ea - au Sa e- e e is e ia ismo uma is a a eoa — ai a e a a a A e Camus-e i a a e a e e— ei egge e e o a ko a gu io e is e ia is ak e me eu ika e o e ka iek e a i i i u e ( a s-Geo g Ga ame au icoeu Gia i a imo-k i ku a e a o i u e a i io is o ikoa a e e akoa i ku u e me eu ikoa e e o a ko me o o ogia age ia A ke o a a e ai i oso o a a i iko — o y e a u am es eak es e— e - me eu ika e me o o ogie a a u i u i a e a E es uge a e a au icoeu i oso o ko i e a ak me o o ogia a a i ikoe a a u e a u i a Wi ge s ei e i oso ia e a ei egge e a a eka u Gau a e a ge a u a Ka O o A e e a u ge a e mas-e kasue a eoka ismo i guis ikoa ma ai a u os ea a e mase a a egi e a a k u -eko Esko a e a ke oi a u ak e u e i a a u ak i a a e a e mas i us a u u i e sa a ai a a ema ia os me a isikoa ai a i us a ua a ke u ua a k u eko Esko a e so ai eek o ea ( au a Wa e e ami Ma o k eime eo o W A o o e a e e Ma cuse-k I us a ioa e su ek u a s e e a a e ga e iak i e ka u i u e ai mai a so ia ea ai mai a siko ogikoa Ka Ma e a Sigmu eu -e a ak mia u akoa su ek u a s e e e u s o e ako go a e e a so io ek oeko omiko e a sikoa a i ikoak egie a a u e eko asmo I o o e a ik ege e e a a eko es i i u ik e a si esi ik ga eko e e ko is o ia e o a ia ek ika ega i- oa a u u e ko ua ga e u ea osi e o e e i oso ia Ausc wi -e o o e a k u eko Esko a e a eame u ik oso ge u a ia es uk u a ismoa e a os es uk u a ismoa e a u i e "susmoa e esko a e maisuak" (Ka Ma Sigmu eu ie ic ie sc e e esku a u e ai i e e i a e Saussu e- e i guis ika es uk u a is a gai a i a so ioeko omikoek a i a i ko ie eek e a a i a i a io a o e e suek gi aki mo e oa e ko ie ia me e a e u e a e aku si u e ( acques aca C au e é i-S auss o a a es ouis A usse Gi es e eu e l x Guaua i M h l oucau e a ako egi eek Gi o o e a a i a os mo e oa gako i u u e (mo e i a ea e amaie a ( ea - a cois yo a os es uk u a ismoa e es a egie a u e go i e e e i auek agusi u i a Mic e oucau e a acques e i a ie sc ek Me e a eko ku u a e a me a isika i egi ako k i ika a u u e a a e e ie sc e e e ie eko i u e a e sasio o ogia a- a ki u ik ga e oucau ek mo a mo e oa e ge ea ogia e i a i u a a oime a e a ea agoe o oe e oe ea aska asu a e gi e ea agoe esoe ka e a osasu a e a ia agoe gai oe os i a ea se u e e ose ua a u a e os ea agoe mo a ismo ik o ia a e a es e o e es e Gi aki mo e oa e mo a a i e e sus ai agusiak eses a i i kio (a a oime a aska asu a osasu a se ua es e ikus u u a e ik ie sc e i o ogoa e e a ei egge e e imo ogie okoa i e a me io e i ak Me e- a eko ie ia e a me a isika e a e ak as i u i u e a o iko ogo e ismoa e o o ogia e su ek ua e (e a o ek ua e e aiku a ese aiki i ku a e a es ue i iki uak a e u u ika a i aka u a e 2 i oso iako Gi a
i oso ia ko i e a a e os es uk u a ismoa e a a i oso ia a a i ikoa os osi- i ismoa so u e a ke ama ka o a ie ia e a e ke a a i ake a is o ikoa e ama o o e asie a Ka o e -e e e ga eko a i i ismoa e a ge o eago is o i ismoa ie ia e i au e i o e ai o mu gi u i e ( o woo a so omas S Ku Im e aka os au K eye a e a y au a ; eo osi i ismoa e o okoe a a isi es uk u a is a ie i ikoe a e e ai Wo ga g S egmü e ose S ee Wo ga g a e Ca os U ises Mou i es ek ika e i oso iak i oso ia osi i is a i egi ako k i ika a io ogiko- is o ikoa ge i u io o i ( ie ic essaue ewis Mum o acques E u a s o as I a I ic Ca Mi c am-e e sae a A ke i ama ka- o a a a ek o ie ia e so io ogiak ( a i oo a y a es e o i c a y M Co i s Ka i K o - Ce i a S e e Woo ga u o a ou o a a ke " ie ia ek o ogia Gi a ea" ike ku ak ie ia e e a ek o ogia e a io e is emiko e a so ia e i u ia a a u u e e a a ( Z ntz , T n l t z rt . e muga o e a a i i si a sis ema os i ea is e a e ak e ka u oa ai i oso ia a g osa oia ai i oso ia ko i e a ea i ku a e a e ik si a ia sema ika e a agma ika a e a e asi i a; e is emo ogia eo ia e a eki a e agu a e a a ioak a as u oa i a; e a o o ogia su ek ua e a o ek ua ge o e a u i agoak i a e e e e i asu ak ga eke o e a i oso ia a g osa oia e r n n l e a i oso ia ko i e a a e r n r n nt l a egi u e I o o e a ik h rn pl x e ia ugu a esa e akegu esa e a e ako I ya igogi e um e o Ma u a a a cisco a- e a- e isika e a io ogia e aus a ke a ik ei E ga Mo i -e so io ogia e gogoe a ik o o io a u a (ikus B l r n F l f . u e go aukia me eko i oso ia e mugime u agusiak i u ika i akegu
ME EKO A IO A ASU -SIS EMA OS I EA IS AK RAZIONALTASUN A IO A ASU ANALITIKO AU OKO IE E ANGLOSAXOIA: KO I E A A EGIAREN ANALISIA ORAINAREN ONTOLOGIA
agma ismoa e ome o ogia is o i ismoa
eo osi i ismoa E is e ia ismoa
i oso ia a a i iko i ge esa ek ika e i oso ia Ma ismoak eo ia k i iko a k u a a i oso ia a a i iko ame ika a e me eu ika Es uk u a ismoa os es uk u a ismoa Mi ai a-eki e eo iak eo ia k i ikóa a e masia a a io a ismo k i ikoa " ie ia ek o ogia gi a ea" ike ku ak E is emo ogia os osi i is ak os me a isikoak? i oso ía Ga aiki ea
2. HOMO COMPLEXUSAREN PARADIGMA BERRIA Gau e i egu u ea a a igma os i ea is a e ia asma eko e a a ugu Me e- a eko a a igma agusia II me e ik Eu o ako is o iak ema igu a e e aiki e a ugu ai a a a igma a a a e iko omia o iek ko ia eke O ai a e e a i a a a u ugu su ek ua/o ek ua a ima/go u a es i i ua/ma e ia kua i a- ea/ka i a ea e u ua/kausa i a ea se ime ua/a a oime a aska asu a/ e e mi ismoa e is e ia/ese ia E is emo ogia e a o o ogia i ko o e ko a a i e a i i e a a e a e a e a u e ea e a i e es e i e a
A A KU A U E KU A ogikoa ( o osi io a a A a ogikoa (me a o ikoa A ema e a a i ikoak A ema e o oko ak e ei e/ a a ea e agusi asu a E ka e/ a e a ea e agusi asu a ogak oiek io-i e i ika ioak Si k o ikoa e o a ka oko asu a iak o ikoa e o a ko asu a O ek i i a e/o ek i o asu a Su ek i i a e/su ek i o asu a es-su ek i i a ea e -su ek i a ea Su ek ua e pa e- a ea Ku u a ek o ie i ikoa Ku u a humanista e same u e i iko/ ek iko/ a io a a e same u si o iko/magiko/ i o ogikoa
O ai i ko o eak e ka eko u ea i i si aigu lógosaren ikuske a e ia o e - same ua i mu u e a eko e ka i ke a e e ga ea mugi e ai a ko e u asu a e a a igma
E SAME UA E E KA I KE A L E A H PL X
e ei ke a E a ioa E e i ea a e a ea A a isia ( a ia Si esia (gu ia a a ea a a - a a ea O oko ea a iku a i a ea U i e sa i a ea A s ak ua Ko k e ua e a asu a auso u a iu asu a iu ga e asu a e uk ioa o o io( a e a I uk ioa a iku a a O oko a O oko a a iku a a ogikoa A a ogikoa ogikoa a s ogikoa ogika ik a ago A a ku a U e ku a e o a ka okoa si k o ikoa e o a koa iak o ikoa A e ea a e ea Pa e- a ea esku- a ea O ek i oa Su ek i oa Egia a ea I u i(ka ea a io a a E i ikoa a io a a I a io a a e - a io a a a io a a E i ikoa Si o ikoa Mi ikoa Ko ie ea I ko ie ea 9 i oso iako Gi a
I me ea ikus egi si is a e a o o aka a ai e a ea u i e a ko ge uke Gi akia e e auga i aka a e a a io a asu a (horno sapiens), e a ek ika (horno faber), e a u i i a ismoa (horno oeconomicus), e a e a e ko e a ak e e (horno prosaicus). Gi akia e o o ogia ko e ua a e a e e ai a a ama a e auga i a a- go ikoak e a i o a ea —sapiens e a demens ( a io a a e a o oa —faber e a ludens ( a gi ea e a u ikoa —empiricus e a imaginarius (e i ikoa e a asma ai ea —oeconomicus e a consumans (eko omikoa e a a u ai ea —prosaicus e a poeticus ( osaikoa e a o e ka ia a io a asu a e gi akia mi oa e esi a e e a a ek i i a ea e gi akia e e a a (demens). a a e gi akia okoa e a e e a a (ludens). Gi aki e i ikoa asma ai ea e e a a (imaginarius). Eko omia e gi akia ko sumi ai e e a a u ai ea e e a a (con- sumans). Gi aki osaikoa oesia e a e e a a (poeticus), o s mi es e a e- a e mai asu e a es asia e a Mai asu a as e e ea mu ua oesia sa e a e a mai a- su a e ukae ak osa a e ama e gai u o i e a horno complexus e ia e a a igma Me e a eko A i A oko e same ua gi akia pólisaren a ima ia e E i A oa gi akia ai koa e semea (e a e a a a sa ues e gu i i a e ik e a (mu ua e k ea ioa e au oa e A o Mo e oa su ek u a io a a e ko ie ia e E a me eko i oso ia e i a a gi akia? ei i a a gu e i akia ga e o o ogia? E a u ak oe a oe a o e a a u ge i ake grosso modo: —e is e ia ak ikoa [ e ome o ogia e is e ia ismoa] —e is e ia is o ikoa [ is o i ismoa e is e ia ismoa e me eu ika a k u - eko Esko a] — i ku a-i akia [ osi i ismo ogikoa i oso ia a a i ikoa e me eu ika ( os es- uk u a ismoa ese aiki ea e mugime ua] ie ia egi e ue i akia [ e ome o ogia osi i ismo ogikoa i oso ia a a i i- koa es uk u a ismoa ek ika e i oso ia " ie ia ek o ogia Gi a ea" ike - ku ak] — a i a so ioeko omikoek ek ikoek e a siko ogikoek muga e u e i akia [ma ismoak a k u eko Esko a ( os es uk u a ismoa ek ika e i oso ia " ie ia ek o ogia Gi a ea" ike ku ak] e a a e a a u ge o a i a ek o- siko-so ia -eko omikoek e a u ik ie ia egi e ue e is e ia ak iko is o iko e a mi o u a ga e a esa ge e ake; au e a gu e i akia gu e gi akia me eko i oso ia e ikus egi ik
3 AZKEN META TÁ PHYSIKA: MUNDIALA, GLOBALA ETA UNIBERTSALA G o a i a ioa e ga aia i u o esu ek oso ioeko omikok a a u igu e gu e o iko o o ogia isikoa A ke meta ta physiká o iko isika ik a ago ago as a i ik i u o esu e i e i oso ia Ga aiki ea
* Mundializazioa (e o mu u mai ako o esu a e a ai ea o esu au muga eko asmo ai a egi ek mondialisation i a e a i i u a sese o e esa a ia o ai a e o ako au i a a a e a e a ku u a ema e a i o ma io-e a ioak e a ea o esu o e a I me ea e ukae ako e a me ea e e e e go e iko ge ae a so io ek ikoak koka ai e ke e i ea e eg a oa egu ka ia i a ia e e o oa iskoa i ema i eoa e e is a i saso i mo e oa ega ki a au oa e a kamioia es- eak es e Mu ia i a ioa o o ogia o oko ea isikoa a o esu o e a mu uko es a ioa a u e a e a e o a e e ai a ia u a ge o e a a ka agoa e ako o e e a u a a e a osoa a mu ua * Globalizazioa (e o g o o mai ako o esu a e a ai ea o esu au e a u a ia ai a egi ek globalisationlglobalization i a ema u e i ge ese o e esa a ia a ke o a a o ako au i a a es a io- e o a-oso asu a so ea ( i e es a- ioa/ i e o a iko asu a i e es a ioa mu ia i a ioa a ago oa oi a ia mu ia i a- ioa i a a e mu ia i a ioa e ga aio e a e e gia e ek iko ik ga e e i i eke g o a- i a io au e aiki G o a i a ioa e gakoak e e ek o ogiak i a (sa e i ea i u e ek o i- koa i o ma ika I e e sa e e ema ikoak ek o ogia igi a a C - om e ea i- a e i ua a a ime a i i ia a ioi o ma ika e a es e o e es e G o a i a ioa a es ia ai a u e e a ai e a ea isikoa a (mu ia i a ioa e oi a ia es e ai e a ea e i i ua a a es a io e a e o a so u e iak i e es a ioa e es a ioa e a mu uko es a ioa chat a ea kasu A ge i ako i i a a eki Aus a iako es e i i a a eki e a A ema iako es e a eki so asea ga i a ai a e ka eki komu ika eko a a i gu es a ioa e a e A ge i a e Aus a ia e A ema ia Es a io e i a a E a a eko gau a ge a e a e o a eki e o a kasik i e a i e eko asu a a i e es a- ioa E-mai e kasu 3 agu i i a e a a iegu me u e a segu o- ama e e a i e es a ioa e a i e e o a o o ogia es e i a ugu e a mu u isikoa e a * Unibertsalizazioa (e o u i e so mai ako o esu a e a ai ea esku i eak u i e - sa ak i a (gi akia e esku i eak au a e ak emakumea e ak a a a e ak a e ako esku i ea e e i i a ako esku i ea a ie a e -aska asu e ako esku i ea Esku i eak e o aga eak e a ku u gai ekoak i a gi aki a a e ugu e o ei e ak i e ako ai u e e a e a e o aga eak i a ik e e esku i e u i e sa ak is o ia e a e aiki e a o mu a u i a III me ea u a a a ia aso u e ai Ame ikako Es a u a ue i e e e ia/ u u a e asu ea ai a a iako I au a eu a ismo e a au o i- a ismo mo a kikoa e au ka e e I me eko iga e a ia i us ia-ka i a ismo asa ia e au ka e a a e e e me ea e a o a i a ismo ma ismo a a ake ia i gu ume a e es o a io e a eko omia-es o a ioa e ko a u a a e a akiga ia a u u e es ui gu u o e a e i a a a u Me e a ea aio ako esku i e u i e sa o iek e a gi a ee i e es me e a a ak a iko o gi u a e i e a U a e o i e a aise sue a e gai e ako ku u e a (ekia e a asia a ika a i oame ika e a kasu o AE e a Eu o a ekiko ga a ka e iak so uko ai i a
4. GREZIAKO FILOSOFIAREN AUZI GAURKOTUAK G ekoek a ie a i u e i oso ia gau ko e akoa i a ea e e a i akae a e a eko okoa asma u i u e au iak aus a u e a i ugu e i o Téchne, Epistéme, Lógos, Pólis, Physis, Ethikós. 6 i oso iako Gi a
* Téchne: e a ek ika gau ? e i a ie ia e a ek ika eo ia e a ak ika e ka u ek o ie ia e i a ea ? A i A oko g eko e a a i a e ga aia a e e e ak ek ikak e e a i e e ge a u a o ai go a e e e e a ? e ga ik a a u i a ie ia e a es e ika ek ika e a a ea oie ikoa e a oe ikoa? e ago e e asu ik ek o ie ia e ago aki e ek iko ik a ee a ? o a e ka u e agi ko asu a e a e e asu a? o a oa ek ika e a o a a e e e ak? e a Wa e e ami -e a o i ko au a e e o u i e ek ikoa e ga aia ? * Epistéme: e a gau epistéme ( aki ea e a e dóxa (i i ia ? komu ika i ee e a e e ek o ogie ga aia o ge a u i a a o e ai u oa e mi oa e a e ea i a ea? ei i a ai u oko esk a oak e a ei askeak? o ago a o i koa e a o ko ia? o ge a u a ie ia ga aiki ee egia? e a ei a ek ika e e a ek o ie ia e a io e is emo o- gikoa? epistémearen egia ie ia a a e a e a e es e ekue a a a es e eku a- ue a e e ai? ei a ie ia e epistémea e a ei i oso ia e a? ie ia e a i oso ia e i - e i ak i a? e a a es e i ak o e? * Lógos: e a gau lógos o i? ogika? i ku a? a a oime a? a ime a? o ik a o kigu a a me o i? a u a ik a o a a a u a gai ikoa a? a u e lógosik o e- agai uek? e a a ima ia e a ek? e a o oek? si k o ikoa a a iak o ikoa a a a i ikoa a a is o ikoa? i a ua a a ko ek i oa? lógosa me e a e ugu a a e ak me e a e gai u? ei a lógosaren e u ua? e a e e asie a e a ukae a? * Pólis: ei a gu e pólis? i ia? e ia? a ioa? es a ua? i e ioa? ei i a póliseko i a eak? e uak au ak ga eak a a ak? emakumeak? o a metoikos, ei a metekoa, a e ik ga eko e o ki a? ei i a pólisaren mugak? u a ea u a? kosmopo- lisean a a telepolisean i i ga a? ei a ó isa e e u ua i iki e a? ei a pólisaren i a a ge a a a akea? ei i a agorako o e ka iak? ei uk a gi eak? e a pó- Usa e ko s i u ioa e a e o e e ko s i u iogi e/e a ai ea? ei a demos e a ei demo- kratía? ei i a emok a ia e egeak? * Physis: e a gau physis? i a ia sak a ua a a i gu ume ku ea ua? e a a u a a (physis) e a e a i i ia a (téchne) k o a io e a io ek o ogie ga aia ? e a i ia —e a e i i a i i ik—? e a se ua? o as e a gu e i ia (a o ua in vitro e a ke a k o a ioa e a o amai e a (sui i ioa eu a asia ? a ima iak es e ik e ga a? o a ai u e a i a a ima iak ei i a a ima ie esku i eak? e ga ik a i u i ugu i i- ie iak (as o omia geo ogia kimika isika io ogia eko ogia e a o a e ka i akegu u a e ie ia e ie a ? e a ga a e i au ko a mu u g o a a ea ? * Ethikós: e a ethikós: o i u a o ikoa i imo ua oe a — e u e imo ogikoak e aku si igu e a —? o a a a u ethikós e a ethnikós? ethikós o i u i e sa a o e a? gu e ai a oa a a ikasi egi ugu? ethikósen e u ua ei a o io a aska asu a i i a u u ua? ai ko ik ga e a a ago ethikósik? e a gi aki ik ga e? ethikós au u i- koa a a a i a ua? ei a gu e eki e a u a e a o ai o e e a? ei a e u ua e a ei e u ue i a ekoak? e a o gia e a e gai kia? a i a e gai kia u sa a a ( a a A e ? a ago ethikósik Ausc wi e o o e ( eo o W A o o Ge ika e a i os ima e o o e (A é G ucksma ? Au i e a ko e u o ie e i o ga e u e a ugu gau i oso ia e e aki eko e au e a u u i oso iak is o ia e a ? A e o W i e ea ek i a i ue e a a (Process and Reality, ew Yo k 19 1 3 a o i o ia ea e e ea ea egi iko i oso ia Ga aiki ea 97 o a e segi a a ai o e a Eu o ako i oso ia osoa? es e a e ik i oso iak a a u egi a u a o i ko i a ea Sok a ese au ekoe i a ea a o e a A is o e ese ga ik ie sc e e a ei egge e ga ai okoa? e a oke i e a i a o e a g ekoek asma u u e o ame i uga ia? E a e ga ik so u e G e ia ? o uk u g eko u sa o e a — e ga ik asma u ue a es Mi e okoa i oso oak e e gnomon Egi oko i ami ee a oa A ika e a Eu o a e e ia ?— i oso ia eu o a a a Me e a ekoa? ei- egge ek aie a u ue e i oso ia g ekoa e a a ema ia a o e a? a sesa? A g o- sa oia? Euska a i ku a i oso ikoa o e?
5. I US A IOA E AME S AUSA ETA E E I A: EGIA E A A I IKA ETA O AI A E O O OGIA GAU Ausa a i a a e i e e ako i oso ia e e e imo ogiak age ia u e igu e a philoso- phía (philein: mai a u a i i a ; sophía: aki e/ aki u ia aki u a i a eko ausa a i a e a a philósophosa (philéo: mai e u a i u ; sophía: aki e/ aki u ia aki a ia a i e a aki eko oe a aki u ia ako a e e ia gi o a a ia e a ausa a a i oso- oak ausa ia o i mai e ai u 17 ko Beantwortung der Frage: Was ist Aufklcirung (" e a I us a ioa?" ga e a i e a u a o usku ua Ka ek o e a a u i u ue I us a- ioa e e ea «Sapere aude! Ausa ai e eu e a ime a a ia e o a eme I us a- ioa e esa a» "Ausa a i euk aki e a" o s eu e u ua e sa e a i a go a I us a ioa e ma ima Mai a u ako ausa ia o i a e iko i oso ia e ethos aka a Ka e o usku ua kome a u 19 3a e e i i a e ukae a oucau ek o ikusi i ue in nuce me eko i oso ia osoa e a a egi gu iak ai egia e a a i ika e ak ai o ai a e o o ogia e ak Ka e ga a i u eko e a uka eko a u e gisa i a uk E aki e uak i a go ga e i oi Gu e es e ie ia gau a a i ek si e sa a e igu e Aufkldrungaren ge ae a is o ikoak e gai ue a e u i aka u; e a e ga e a o ai ik e uak a a e e Aufklcirungez aus a ea i u i e ai o ai a i e a geu e u ua i u u ka ek o mu a u ue ga e e k i iko o e ua ema akiokee a A e ge iago i u i e ai a ke i me eo a ga a ia e a e agi ko asu a a a e ai kio i oso a eko e a a age e e a o I a e e geu e u ua e ó o ogia k i ikoa e a eo ia gisa a u e a e a me a e e aki e-mu o gisa e e; a e a gisa a u e a a ethos gisa i i a i oso iko gisá o ga e a i u u ko k i ika a e ai kigu muge e a muga o ie u a e
osi ea e a a isi is o ikoa ai a a i e ea a e a i oso iko o i ike ke a- a asko a a i u i e a a o iek e e ko e e ia me o o- ogikoa u e a i e ea a a oi ko e a ek o ogiko gisa ei aska asu e oko es a egiko gisa a e a a e u ako ak ike ikaske a a keo ogiko e a ge ea ogikoa ; e e ko e e ia eo ikoa u e o ma is o iko e e iak muga ea o gu e ai akoekiko es eekiko e a gau ekiko a ema e o oko asu ak o ema i a uak i a ai i a e e ko e e ia ak ikoa u e ak ika e a e o a i egi e io e aus a ke a is o iko-k i ikoa e a u a E aki gau e a ik e ik esa eko a k i ikoak o ai ik A gie e ea aka e a; i e us e geu e u ua i u u ko a a e a i a e u e i au a aska asu a e ai uga- e asu a i u a e ue Ia ai ako a I us a ioa e u u Ka ek u e go ga e e a a u u ue e e ike ke a i oso- ikoa « i e a a oime a e i e es gu ia u e go im ga e e a a e a e a e 9 i oso iako Gi a e agu e ake ? e egi e a u ? e i a o e ake ?» (Kritik d r reinen Vernunft/ Arrazoimen hutsaren kritika, 3 -3/A -5 ogikako k asee a (1 ea C sc e-k a gi a a u ue Logik i u ua a gi a a ue a K igs e g-eko i oso oak i u ga e a kosmo o i a o iei es e i au a ge i u ie " e da gi akia?" (Logik, I 5 Ka ek e ue kosmo o i ismo ik o u ukae a e e i oso ia u i e sa a da, ai a e ak i a a ak e a emakumeak a i i e ka oa ge a e i a E a e esa ik e ege i u u 1 a e a i ia i i e ea ege ek ikusi ue o a a o eo ek a a u ue a ma a usia a i i hartan, " e ako a ai a" i e a e agu e e ea a egia O ua gu u batean u e go e oak i ki ia u i ue i oso oak «E e a o ea —mu u- ko es i i u au— egi a u u a i i ia e a i i i e e o ak e ikus e E ai ik ga e es e ie ia mi esga ia da a ako gi a a akoa egies ea ei ak eme u u e a batean i u ik e e esoa u a u ai u mu ua e gai ea e a me e a u ai u» XV. e a XVI. me eak historiara iga o i e mu ua es e ikoa e a e aku si igu e au kiku a- i aie ga ik XVIII. me ea gi a esku i ee e e e go ek a a io u i e sa- a e ekukoa izan e XX. me ea es a ioa e ko kis ak auke a ema io gi aki a i gu e planeta ka o ik egi a e a e a o e a i e i me a o a ik ga e mu u aka gisa egie si a a izan ue O ai i a ea e e a i akae a e a eko okoa gu e o o ogia a a u ik XXI. me eak au e egi e a dio mu u aka e i o e go e u e a paradigma egokia e o ma ga a eko emia i I e e ko e o ka mo a e a i e ek ua a da, ai a e i ugu e o ka o i a uia u mu ua e ge oa e a o i i ga e o e o - ki u a ko oka ai au e Sapere aude!
6. OI A I KO I IOG A IA Agos i i 1997 n l t nt n nt l . d alía f l f d l lt tr nt nn , Mi a a ae o Corti a E i o e Gi a o e e a a a ke ama ka e ako a a i ikoe e a ko i e a e a eko e i asu ak e a e e i asu ak a ema eko sa i e o eka ua i u u si e iko e a sako a ai a ga e a e e ai k o o ogia e a e ik ai gaie a e ik Me ia ei o a a ka e egia ei au o usea gogo a i e a o u a a iago i aku eko a o osa e e a e G 199 L ph l ph ér n , a is/ use a é a me e oeck U i e si é E i es eko gi a Ame ikako Es a u a ue ako i oso ia e agu eko C a es S ei ce Wi- iam ames e a o ewey- e ga ik S a ey Ca e ic a o y i a y u am o aw s o e o ick-e ga ai o a iko ga ia Age ia ge a e a o a o e i e i eie i e agma ismoa e i oso ia e a a io a e i e esak G o e H n t . r l H t r f th T nt h nt r , ew a e Ya e U i e si y ess XX. me eko gi a e ia e i i i e mo a a e aku si igu G o e ek gu e a e su si ai ea a e eke a a e a a ege mo a ik ga eko e ika ge a e siko ogia mo a a i a ismoa ge a a a gisa si es ea e a i ua S a i e a e e oi o ekoak gi a e ia e i o so eko o o a ea es e ime u a ia gi a e ia e is o ia mo a iga o e ia o ie a i u e auga i e e ika e i a go o o i a a i eo ogia a i a ikime u i sua a u a asu e so a gu i ua a ko o es a i u ua i oso ia Ga aiki ea
ai a egi e 1 " e same ua I Me ea " Jakin, 22, u a i a-o sai a mo o- g a ikoa e aki mo og a iko o e a ai a egi ek aus a u u e e i e i oso oa e a i e ek- ua a I me ea e asie a ( im a iku u agusi i a a a ak Ig a io Aies a a e "Ge e a I e ec CIA g o a i a ioa e o i e ia ismoa?"; Emi io o e A a e "I e ek ua ak e a o i ika"; e a Ma io u iaga e "I e ek ua e so a ia e ga aia" o ie gai e e S o e i k-e "Gi a a ke ako a auak" i a i o emikoa euska a u a ago e a o i e a i e S o e i ke e a a- e mase a eko e a ai a e a a e a o e A u me i e esku ik; es e a iku u a u ago a uk i aku ai e ke = ai s i e esga iak e e— o e A u me i u a au is a e goe ea ose Ma ia Ca o E ua o Gi e a E e a Ma i e e a ose a u aika i eske Gogo a u e a ugu aki a gi a e ea me eko i oso ia e a i i e uga i euska a u i e a a ke u eo a Oso gi a egokiak i a euska a i aku e a ai eko u e goak i a i a o ai a e - eo o W A o o Musikaren filosofia ( es u au a e a sa e a e a i u e a a ie I saus i Ma i ose e e ea - Mic e oucau Gizakiaren heriotzaz ( i au ea e a es u au a e a a ie A ao a a; i u e a Ma kos a iai - A u o ey e Heidegger: hermeneutika eta funtsezko ontologia (i u e a o a E osegi - ua au is a e goe ea Filosofia eta zientzia. Vienako Zir- kulua ( i au ea omas Mo ma - u wig Wi ge s ei Etika, zientzia eta antropologia ( es u au a e a sa e a e a i u e a Ig a io Aies a a - ua au is a e goe ea a ie Ei agi e Dogmak zientzian? Feyerabend, Kuhn, Popper. a M e a eg i A Empire, a a a a U i e si y ess E a egia os mo e i a ea i oso ia osoa a ioga ea e ik o a eme a i i e a e o o i a uia eko O e a ek og o a i a ioa e i e io ik ga eko i e ia ismoa a aka e u A a a uk ko a i a suak i a a a k asiko i u u a aio e ia i a a e Ausa a i i aku e a e a k i ika e a o as 1979 D Pr nz p Verantwortung. Versuch einer Ethik fiir die technologische Zivilisation, a k u I se e ag Ma ismo o o o o ik e a ka i a ismo ik a ago a u a e i i ioa aus a u e a u- gu akoa me eko i i i a io ek o ogikoa gu ekiko e a gu e i gu u ea ekiko e ika e ia i a e ue a s o asek i u u o e a E a o ai ik o e i a ga i a A ika o ega ik e i es eko i aku ke a i aka u aigu u eak i aga ik e e
Mo i E 1977 - 1 La Méthode, a is Seui os i u uki i a I a ia e i ae a i i( a e i i( a E agu a e e agu a I eiak e a a ke a o ai go Gi a e ia e gi a asu a - gi a i e i a ea 1977 ik 1e a e ik o e ia o oko gisa aus a u ik e e gau ko ko e u asu aie me o o e ia aki eko a i ae koak i a i u uki gu iak a e ik os e a Mo i eki a os e agoe i aku eak e e e us eko i e mo o a au ki uko u gau ko asu a e a as-ma asea o a i e e a i a ai eko Mugue a e a Ce e o (a gk La filosofía hoy, a e o a C í ica A i u a i ek so u ako gi a o k o o ogikoki mia u ik me eko i oso ia e oe a gu - iak au ki e ai i a Gome aga ia a e a a O o o aka a a a a gu iek e u e a mai a e a a e a sak i a ik e e Si ge One World, ew a e Ya e U i e si y ess Mu u a ako e a aka a e a i i ga a i gu ume aka a eko omia aka a ege aka a (e a ge a aka a komu i a e aka a es e ik e ugu mu u g o a a ea ai a mu u aka au o ea a a i aga eko mu uak ai o? Gau ko e ika ak ikoa e maisue 1 i oso iako Gi a maisuak a a a u ako a e ke a au i aku i e a u a aioko a (egi e o ek The President f Good and Evil: The Ethics f George Bush i u ua e e a a a u u o ai e a gu i — ew Yo k u o ay o E e a Wi quis C E (a gk 1 Encyclopedia of Postmodernism, o es/ ew Yo k ou e ge os mo e ismoa a iga eko e a a eko i egia i saso os mo e oa e u i e a i o eko a isku ik a ago e e Gi es e eu -ek aie a u ue os mo e i a ea i oso oak su egi e ue a o a eme su a ie au a Ko u i sasika a eki II. E E AGU E AKE 6. E is emo ogia
Juan Bautista Bengoetxea
Ezagutza a e e ue i i i a i oso ikoa a e is emo ogia; e agu a ema a a i a eko auke ak ei uk i a ai e kee a e e u i i i a o ek e a a e i u i i ae a a - i a e a mugei u u ko a e ke a egi e u Asko a e agu a e a aki ea e ei i egi e i a e a u e e u e o ek uei e a o osi ioei ago kie a esa e a ai a eme ak iko asu a i egi a e ugu e ei ke a o i ko ua a uko a ik a jakitearen filo- sofiari u u i o i o mi o e e ako ezagutzaren filosofiari u u ai ik es a e es-
ui gu uak e aku siko igu oi a i ga e o ek ue e o o osi ioe i egi e o a (1 epistemologiaren e a ( ezagutzaren teoria ( ai a (3 gnoseologiarena e e e ai oki a si o imoak ai i a u e uko i ugu e a o e a a e o iko ga a ge ie e a i e i ugu i ku eki i ge es i ku a a e e e e e e goa e a i e ai a a ema e iga e a ga e a ia e e e go iak e a a sese a ke eko iak; a sese e is e- mo ogia e a Zientziaren Filosofia si o imoak i a E is emo ogiak so e i ue u se ko au iak i i a (1 e a e agu a e o e k e ei e i u e e ako e agu a e a e - e e akoa e a ( o a us i ika e akegu e agu a e o o ako us i ika ioa e a u e ai ek e agu a ege o a ua i a eko Au io a e ke a e u e k asikoek a e a a i ik i i i; a i a a a ai a es u i i a uk o ie a ea a o e Teeteto e ka i ke a sa e a e i o ea a e is emo ogia e e egoki u e eko a o e a a e a e agu a e e a e eko asmo im e i i io a a uko i ugu ( 1 e agu a au ema ea a (ikus 151 -1 e ( e agu a egia us e i a ea a (ikus 1 7a- 1c e a ( 3 e agu a egia us e i a ea a ai a ko ua i a e a a us e o us i ika io a (logos) es ei u e a aio a (ikus 1c- 1 o iek o e a a o e ikusmo ea im e i i io a i i ai eke A a ai a a e a e i ue o o io o oko ek e ko u e gai u e i a a u i uko i ugu ai e a e ik a o ek e igu e agu a e i u i o oko ik ema e e a es e ik e agu a egia us e i a ea a a o ua gurpil zoroan e o a erregresio infinituan e o eko a iskua ugu e a o a e i i ioa i e e a ioa ke eko e e ai E a egoe a o e a i e i e ik u e- e ak i mo a akoak i a eke a egia es e iko i u u —e a e a e e e i e a e agu u o a u— e o e agu a e es e ako ko e ue i ake a i eki aki a e is emo ogia e e e e o e a amai u a i e a soi ik i oso ia Mo e oa e ai a e esku a u e 1 i oso iako Gi a se io e agu a e au ia ka esia og ama e a e a T t t r n os ea e is emo ogia e u e go u a e agusia esca es a a e e e e e d t z t f — ai a eu i a a agoa t d r n D rt e e— (ikus F l f d rn . o a a i e e a es iko i u se ko ga e ei os e a e e e eaga ik e i e a e i o so e ai kigu ga e ek a a me egiak i u i e e ga ik au e a egi e is emo ogia- eki me e a eko ku u a ? o a ga a ai eke e is emo ogia? e a a a o e i e esa? Ko ua i a ik i oso ia e agu a e au i a a e e e a o oko e e a u a e e a —gi a i a ea e ea i a ea e egi u a a ioe oi a iak— e a i a u e is emo o- giak? Au i o oko ok esa ge e ake ikus u u a i e a ik a e ai e ke ie ia e ikus u u ik a ik a egu (ikus Z ntz r n F l f . A a ai a a ago e ai au i o ie gu ie a ia i i i a a iku a ek e i u e a uki u e ai a aie e e e a a; ai a e is emo ogiak uki e akee a isika iak gau a e a a e agu e u i ku a- a iak es e o e es e a a e eko omis ak kimika iak e a aa ik e esa a i u es a u e e i o ie a e ai z tz e e o e aie a e ugu ea e i i i e ase e a i ugu u a u e a e o e u e a e a esa eko? o a e agu e ugu? ei a e agu a e i u ia? a ikoa a a se ime e es e ie ia a o ea ? e ge a e a e o - ki u eko ge aki u eki ? e a a s ak u e o e agai i e eki ? Esa e a a 1 1 u ea esca ese d t z t f ema io asie a e is emo ogia i e e e u m e oa
. Z TZ R N NTZ PT D RT N F L F N esca ese d t z n e e a i iko e u ua b n t z tz e a t z (sasie a- gu a e ei ea a o e a ako z l ntz t t r n me o oa i o uko aio a ia u - ua e a a a a a iko u —es e ikoak egi go ukee mo ua — o o e a gu io a ue i a e e - e a e i e a a a a a i oga eko esca es e e es e ikoa ai a es e i ismoa e us e-egoe a ik a i ue a ia u E agu a e e aiki a a a u a ia sus aiak ga i-ga i gu a i ue i o ako ku su a is o e iko e o se o a e ku sa- u a ik ga e a ik a e e egia koak i a ga e egia koak i e a us e i ugu gau a asko a uia u au e a egi eko mo u ik o e e a a a a koa e e o ei i i i us e e o i i io e au ka oa ea ai a a a a so eko mu u eko kasua J n ltz rr r n i o esia a o eki e a a a a a ai ekee a ai i u i ai a a o e i eke e ai a a a ik a ge a ea? ai u e e e o i i a go a es a egia ka esia ak i a uko ue a au a e ai e e ako e agu a ege o a uko ue a E a i ake a o e a au ki uko ue e e e go gau a a- a a ik ga e o a ga ia n rb r r n x t ntz i a go a ( t . esca esek o a e u a a a ik i a go e e e is e ia o ioa e is e ia o i r t n ege u e - e a u e e e sa e ue gau a ege —gogame a a ime a a a oia— a e e esca ese esi o ek e u eka e a i ik egi e e e e agu a t r mu i e a a gu e i ui io ge ie ak ase ga e ge a e ai ai kigu e a e agu a e e muga oso e sie a ea koka e ai a t r n muge a ua ai u e Ka esia me o oak a es u ako e agu a o a a i u i su ek i oa e a gogo a ekoa o a a e a o ua gogo ik ka oko us e ko mu u a? o e a a u e a i oso oak nf r ntz a io a a e e a a u e a o i o ea e is emo ogia e oi a- i ko au ie a ea ago u u o e a esca ese i e i eak ai koa e e is e ia a E is emo ogia 0
o e u ai koa i a go da e mea Jenio Maltzurraren o e ea e au ka egi eko i e aka a esca ese a u u iak e auga i a uk a i a i u —gogo-egoe e egi u a (ikus Metafisika e a Gogoaren Filosofia)—, nia a a eko auke a aka a e auga i o ie a iko akoi a gogo ik ka oko e ai ek kausa e duela aki eak ema go iguke A gu ioa e da a e e se oa ai a ai e a a a - a eko u a a i su a i eske ik ai koa e i eia eu ega a e u ai koa i i i ua da, i e e e ea a a gu i u a e a hura e e a a eko a e e auga iak i ue i aki a ek kausatzen duela su osa u e a ko uke E a ai koa i u u ko i eia a u a e e ai ago gogo ik a ai koa e a o i da ka oko mu ua e e egi e ka esia a e oinarria. Ongi da, ai a esca ese a gu ioa e a ia e ku a e e i i io kausa a e da oso ga i ikus e ; e ak u a a i su a i e e a a u o a e u Naturaren argiak ema ako e ai ai i a ai a e da Naturaren argia? a a a a i e i i e emai ak so e i ue e ai e a dio esca esek; emai a " a a iak" e a "a gi e a ga i egia koak" maten i ue kog i io-a a me a e a a egia o a i i io kausa a Natu- raren argiak manda agoe e egia koa e a au o a a ia e us ea da. Mota o e ako e o ei us e es e ie ia ik a e agu ai eke A a ai a au o a a ia e e agu ak Jenio Maltzurraren i u u a asa e ake o ai - ik e ai ago a gu io ik auke a o i e a a eko A eago e e agu e ake esca esek gogo ik ka oko mu ua e existentziaz a ago? Ga e a o ek us e e a e a a u i e gai u o ai i e esa e aigu a soi ik gu ie eko e agu a baten e is e ia e e ako gu ie eko e agu a o e a ik o o io a e i e a ie a e ak u e ak i e e ai ik au da, e da a ikoa mu ua e is i e e a esa ea; o ai mu ua nolakoa e aki a i ugu esca ese e a u ak o ma au a e u (i) o ek u ma e ia ak eu ega a ea e i u o iek ga i eu ega a e ; e a e ago oso ga i o ek uak ik eu e se ime- eki au ema e i u a mo ua e is i e i e ik; (ii e agu e ake go u a ek ik ga i e a mo u e ei ga ia u e i ake a e auga iak i ue a —ge oago ocke- e kualitate lehenak i a go i e ak amai a o ma igi u a— ai a e auka a i ae kua i a e o ie e a asu ak e agu u e a ik kasu e a batean; (iii a i a es e kua- i a e a uk ( ocke e bigarrenak: ko o ea usai a gus ua e a e a o iei eske esa e ake go u e a e ai au ema e i ago kio es e i asu ak au e a e a es- ca ese i i i i e au ema ea a ago "egia e a " E a ex hipothesi ai koak e gai ue e e gai a e au ema e e o us e a a sua a i hura u e eko auke a egoke a u i u esca ese i oso ia e i i iook e is emo ogia mo e oa e oi a i ko eskema i ka e u e (1) ezagutza: soi ik a a a e i a ai e kee us eak i a egia koak au da, o iek osa e u e e e ako e agu a Us e o iek us i ika u a au e o a e agu a egiaz'uste izatea da. ( e agu a e oinarri razionala: e agu a e oi a ia Naturaren argiak e agu a a i- akó a gu ioe gai ea e a e da. au da, a gu io au o a a iak i a es e ie ia a jo e a ik ga e e agu i akegu ak —ge oago a priori ei u ikoak— E agu a-mota o i es e e agu a posible baten e e e go oi a ia da; es e e agu a o i oi a i ik o o- io a u é a ko da, e a ka oko mu ua e e agu a i a go da — es e ako gogame e a ma e ia ko go u e a— 06 i oso iako Gi a
(3 e agu a e oinarri enpirikoa: i e gogo-egoe e e agu a e a ia Jcoa —us eak esioak e a — i e ia e e is e ia e agu e u a segu asu e e a e agu e u E agu a-mo a o i o o io a u e a ko e es e e agu a osi e a e iga e oi a ia a ( ka oko mu ua e inferentzia: gai e ako e agu a gu ia ai a u i oi a i o ie- a ik o o io a uko a I e e ia a a e a e gai ea e a uko a e a au o a a i asu i i io a uek gi a uko u e esca ese i e e iak ka oko mu ua i u u ko a - gu io a uk a uko i u ko ua azalpen hoberenaren inferentzia e akoa a a u ga e
. . Ezagutzaren ikusmolde tradizionala E agu a e ikusmo e ka esia a e agu a e ikusmolde tradizionalaren kasu a a ga a i koe a segu ik o e e sio es a a a e a a e a e agu ak o ako i u a i a auek e e e a i u (1 ustearen a i a ( egiaren a i a e a (3 justifi- kazioaren a i a e a e agu a o ioa e ekua io a i io a a o ako au a E agu a = egia us e us i ika ua Ikus i agu o eki i u a i ok ( ustea: e ai e agu e a u a e us ea u E o a aki ea a u o ua o- osi io o e us ea u Us ea eme gertaturikoa i a ai eke — o osi io a ma eia e u a ea u a o a u — e o disposizionala — o osi ioa e ai ma eia e a i ai a o a uko uke age uko a i ; au a a e us ea i a eko is osi ioa u es ago— ( egia: e ai e agu e a u e agu a o i egia koa a i u ua i e egi- is a agoe a a i a aki o ua Ii u ua i e egi- is a ago eme a a a e e e e a a a a a a age e aigu o s e ge a e a e ai e agu e u a a us e u a ea ai a e e o e a e e ea ? — e sa e a ue u a e kasua Co o -e ga aia e au e ik— o osi io a suak e agu a i e a esa e ugu ea ikusmo e a i io a ak akatsez a i ga e a io E o e a e e a a a-mo a o ek i e a ai a i u i a i u (A o ek i o asu a s su ek i o asu a mo u o ek i oa a sua a u a eu a e a esa ea Co o ie ga aia e au e ik a a e e ai a egia koa i a eke ikus- u u su ek i o a ea koka u ge o a i i e Co o e ga aia e au e ik e agu a u a ue su ek ua e ikus u u ik ( egia e i ae a i u u ko e a ai a e a ie a i a i u o osi io a egia koa e a esa eak? i u i a i a i oso ia e a u agusiak egia egokitasun gisa u e e ue eo ia e a egia koherentzia gisa u e e ue eo ia e a e a erre- dundantziaren eo ia e a (ikus Hizkuntzaren Filosofia). (3 ju'stifikazioa: ai i a eke si es ea e agu a soi ik egiazko ustea e a us i ika io a e e a ik i a ga e Ikusmo e a i io a ak o osi io a egia koa e a aie a u a i ue ea ai u e o ega ik eska e u us i ika ioa o s egia a ga ama a us i ika ioa e o gu ie e us e a egia koa i a eko o a i i a eak ge i e i ue us i- ika ioa Justifikazio epistemikoa esa e aio o i u a o eko mo u ik o e e a ebi- dentziaren i a ekoa a o osi ioa e egia e ai e agoe e i e ia e a o i o a o osi ioa egia koa e a a a me e akus e ue ge i u iko i o ma ioa a E is emo ogia 0
a a e a gu i e e oso ga a i koa a aki ea e ako i a a i a e a ue us i- ika io a ek e agu a i u u a i ga e a aie a e agu Esa e a a esca ese us e e a ai a u e i e koa i a e a u us i ika ioak e sio o ezagutzaren ikusmolde hertsia esa i a aio u a ik ga e muga uga i i u e ai u se o a e e a ie ia e ikus u ue a ik e agu a gisa o a e e kasu asko a a e o ega ik o e au ea o osa u a ezagutzaren ikusmolde ahula e is emo ogia o e a a e a us i ika io "e a a ekoa" e a a o osi ioak egia ko i a eko o a i i a e a ia i a e a ai a e ai "e a a ekoa" a e egia bermatzeko mo ua Ikusmo e o i o e es e e agu a gisa o a e i e es a ue a a o e o egoki e a i a a o i au e egi e a a i a a e ai e a e ik i a o e mai a e a eko e i a i — ei i a e a u egia e "ko u uak" o osi io a egoki us i ika u a agoe a esa eko %51 %75 %99 9?— Au ia ko o u ga e ago es e ik E Ge ie -ek 19 3a a a u ako ai asu a age i aigu a egia ikusmo e a i io a a osaga ea e a o a e ai u e agu a gisa i o k e ukee a egi go a ik a kasu akzidentalak, kasua i a e koak i i a o osi io egia ko sue a e i e ak Osaga ea i a e a i ai a u ako e agu a e i u a i ei auga e a ge i u e a ko ge ieke akzidentaltasunik eza. e a e agu a e e auga- iak o e a au ke i akegu gi akiak P o osi ioa u ea e agu e a (i G-k - e ustea i a e a u u ea (ii -k egiazkoa i a e a u (iii G-k P egia koa i a ea i aukera asko ema e io us i ika ioa e uki e a u (i G-k ema ako us i ika ioa ai a a u P egia ko i a ea e a akzidente a i a e a Ikusi e a a e agu a e o ioa ga a ia ga e oa a i i ka e a o e o e us i ika ioa e ak a u u ga a ia e is emo ogia a i io a ea e e e go a ake a o a o e a a a a egia e agu a ik e agu a e us i ika io a a ia ea
2. JUSTIFIKAZIOA ETA INDUKZIOZKO ARRAZOINAMENDUA E agu a e i ikoa e us i ika ioa e i gu ua so u ako a a o agusie ako a i uk ioa- e a a e - o ako a a oiak i ugu o o io o oko ak o a eko kasu a iku a a uei soi ik e a u ? Egu e oko i i a a e e a u a a a a oi ame u-mo a o i e a- i ea e ga ik e a a a a a i? Au ia e ue esca esek so u ume-k ai ik o e i i i i uk io ko a a oi ame ua e a e e ako a a oi ame u-mo a a io a ki us i ika u a e ai ago E a o i esa ea e o e u ea e i a eke a e e a a oa i a go e is emo ogoa e a oa i a e ue a a a oi ame u -mo a o e egi u a e ka ak e i a io o oko a e a ko e ua a e ei ea o a indukzioaren arazoa, i uk- ioa a io a ki se oa — ogikoa nt— e i a ea a ume e e a u a e o ka a i a e i uk io ko a a oi ame ua a io a ki se oa e a esa e u e e a ume e us e i uk io ko emisak e a o o ioak i o osi io-mo a oso es e i ak i a e e e go ik iga e e a a ia gai e e inferentzia- prozesu a e e a ea gau e e a au egoki o a a u e a ko ge uke e e e a i e a us- i ika u a a i a eko Se o a e a a e a o u a si e e a egi- is akoa e ak us i ika io 08 i oso iako Gi a
ogiko se oa e a u e is emo ogoa e ikus egi ik Ga i ago i e e ia e o o io o oko ak emisak ema e igu a ai o asko e e i o ma io ge iago ema e igu a e a u i a e i e e a soi ik osi e i e kasue i o ma ioa e e ema e ai igu o a a osi e o i? A uk e-kosko a i o a u e a u e a i a a a i a a u e a e a n a i eu u ako kasue a e ga ik esa e akegu beti iso a uko e a a i a e e e a ? e k_ e ma e u aie a e o i a e e e asie a ugu i o ma ioa ai a u a a a? ume e us e o i a a eko ikusmo e a e e a a ugu teoria a e a ume e a u a ema eke ge a u a e Egi e ue a e i i uk io ko a a oi ame - ua e auke e au ka oa ea a e a o e a ako i ema a au ke e igu i uk ioa us i ika u a a i a eko soi ik i auke a i ugu pr r e a esperimentala, e a iek o o io ega i o e e a eka iko igu e a egia e e a osi e i uk io ko a a oi ame ua us i ika ea (a) aprioriko a a oi ame ua e u es e ie ia ko ua a e pr r egi ikoa a Soi ik i eie a eko e a ioe a u a e a e a o iek kontraesanik ga eak i a e a u e ai a umek e u i e o i a e i uk ioa e kasue a ko aesa e mi a- ea oso a u a — u s gu ikoa— i a ai ai eke A i i e guk e a u iko a uk e-kosko o o i o a u e a iso a u a a e e ge a i eke es e asko o i e a esa ea egia e i a ea e a uak e i e ako i a esa e ako A a oi ame u -mo a o ek e io ume i a io ( a a oi ame u esperimentala: so e ue oi a i ko ga e a es e ie ia i a- gokio o s o a us i ika uko uke es e ie iak i uk io ko a a oi ame ua? o i aki eko e a a ikoa e ake a u e a i uk io ko i e e iak e a u ga eko kasuei u u e e aie a e ak egi e ai i u Kasu o iek e a kasu osi eek i a a ke e io e es e ie ia e o ioa i o a a e a o ua o o io es e iko aue a ik? o a e a u ume i? I e a me ee a i e a u ga a i su age uko i a pragmatismoaren e a hizku,ntza arruntaren i e ea
2.1. Pragmatismoaren eta "hizkuntza arruntaren"filosofuz indukzioaren aurrean agma ismoa e a a e a osi e a i uk io ko metodoa a a ika ea ko e ua - ki; e u o a e a a ai a a ke o ek auke a a i ik ema e igu ik egia ko o o ioe a a ai ega eko I uk io ko me o oa e e a u a a i a eko a i a e i a o a u e a ugu e ea e a a egia o e a egia e a a ego u a au ki eko epe luzea e a ko ge uke e e u eak e ma uko uke -e a au kiku a aki a esia e a oso ga ia e ai u a gi e e i agokio " e ma u" e mi oa e a e a i i o esi suma i akegu i eia e a ia (i i e e ia a e emai a soi ik e i - e i eko o a u e a ugu e a (ii au kako oga e iak au ki u ge o emai a a a a iko uke e o e o u e eko agma is ak i e e i a a a i u e i - e i eko i uk- io ko aie a e ei u u a i e ea p t ( os u a u P t aie a u egi e e e e u - ia ua a e e a us e egia e ik e a egia i a eko auke a asko i ue ik e e Egia koa bailitzan o a u e a ma eia e e e u ia ua a soi ki A us u a e aie a e a e i u a e a u ai a a us u i sua e a e ai i a e agu e e auke a ego i e kee a akas a ako Ma ema ikako limite o ioa eki a a ogia a egi e e a u ako kasue ko u ua ikia e eu e i a c -ia u i uk ioa c mc o oa imi e a ai ega uko e ik gu ie eko imi ea ei e e akigu ako I uk ioa e a i i e ai aie a u a a E is emo ogia 0 i a eko gu ie eko imi e a e agu u e a ugu ai a e a a uk e-kosko i e a u e a iegu u e a iso a e beti iso a uko i e a a ie a i a aí i a eko? Gu ie eko o e i ake a eki u e ikusia ume e es e i ismoak es e mo ua i uk ioa e a io a asu a a es eko hizkuntza arrunta e o sen onaren i gu uko i oso oe us i ika io-mo a a i oso o o ie a a e a a a o a i io a ak —i uk ioa a e— sasia a oak i a e a o ie i u ia i ku a e e a i e a ake sea au ki e akegu o u e u ge o o a sasia a o o iek iso a u egi go i a eke I e i e ik ema e a ik e ago I uk io ko aC a oi ame ua i agokio e e e iki zentzuzkoa e ei ea ago us i ika u a E a ai u e e u koa e a io e i ku a a u a e i oso oek e u koa a a uk e-kosko a i o a u e a u uko e a esa ea e a e o a ga u e a ik e ago ea esa ia us i ika ua o e agoe a e e a a e ago i uk ioa e i o ako a a o ik e is emo ogia gai ki e a i i ako i ku a i o u ik age e e i usio i e ek ua a es e ik e ai a (ikus o ou a a a o egoe gakoa ai se io a eko gaia? O o a i oso o o iek gakoa errore a e o o ioa e a io e a egia o ikoa i a e a i uk io ko a a oi ame uak e uk io ko a a oi ame ua e es a a ak ase eko eska ea ai a o i egi ea oke ga i a ogika e o ma ema ika u e a a esa ea e uk io ko a gu io a ea o o ioa emise a ik o e e a mo u i i i ea ; e a e i a o o ioa uka u emisak o a e i e i a ea ai a o i e a i uk io ko a gu ioe a ge a e o ie a emisak o a ai i akegu e a o o ioa uka u ko sis e ia a a u ga e aki a i uk ioa e u koa o e e ga e e a ga ama a o ek ai a e o e a a i ku a a u a e i oso oe us e i uk ioak e a e uk ioak akoi ak e e u e asu - e a e u ko asu -es a a o ioak i ue ako I uk ioa e a a oa e e ge a u ege e a age e a a oi a- me u-mo a o i o gi a ea e a a e e e ai a a a oak ego a au e i ku a a u a e i oso iak i uk ioa e a a oa iso a u ue a a ie a e ue ea oso a u a ai a esa ea es a a es e i ak es ei u e a ai kio a a a oi ame u-mo a akoi a i e e ai u e e e i oso ia i a e e a oi a i komu a a ikus u u u i e sa a e a e a e koa e ai e agu a e a us i ika e agu o a ez agma ismoak e a i ku a a u a e i oso iak e e e u e ume e es e i ismoa gai i e sai es u ai ik ai a sai e s ai eke? E i u i i a o e su ego gai e kee ik es e ie ia a o i uk ioa e i e a us i ika u esa e ue esia e e a u a a i a eko E o ei i e i ek es e ie ia e o io ik a e u egi e a u I uk io ko a a oi ame ua us i ika u a agoe a aie a eko u a aprioriko a gu io a e i a e oga u e a ko ge uke o a o a e a io a u e agu a e a apriorikoa e us i ika ioa"
3. JUSTIFIKA OTE DEZAKET EZER A PRIORI? esca esek esa e a a a priori e agu i akegu o osi ioak ego a au e e a e agu- eko a Naturaren argiari eske i a eke E agu a o o e oi a ia i o osi io-mo ek osa e u e aprioriko o osi ioak a e a e ik e a u e eko es e ie ia i u u ko o- osi ioak es e ik —"e is i e ai e a gogo-egoe a e a a uk i u " esa e a e ako— Gai e ako e agu a gu ia o osi io o ie a oi a i e a Aprioriko e agu a e kasua o e us i ika ioak e u e ikusi ik es e ie ia eki —se ime memo ia e o i os ek io-es e ie ia eki — Es e ie ia e a us i ika- 0 i oso iako Gi a
ioa e u se ko aldea. A a ai a e is i e a da us i ika io-mota o i? aie ko e a u a ema eko mo u a o ako au da: e sa e agu o a us i ika e i ugu es e ie - ia ik u u au e aie a e ak i aga a i u u koak o ai e ae i ak i e e i a eei u u koak e o ki u a i u u koak e a a eko es e o e es e i u u koak emagu a i a ko o osi io a ugu a —es e ie iak e ue a us i ika e — Au eka iak es e ie ia i eske us i ika e e oro e uki e akee ; o o ioak a i es e ie ia e- ki e ikusi ik e ue o osi io a ek osa e akee "n gi o i ko a i a gi o oro i ko a da" Emai a e a a e a soi ik es e ie iak us i ika e ue a egia bada, o ua es e ie ia ik a ago oa o osi ioa (o o ioa e e egia da. a e e o a us i ika e i ugu es e ie ia ik a a ago au e o osi io o iek a i a ko esa i batean? A e a e ik a priori us i ika e i e a esa e akegu es e ai e a e ik a i eke a i - a ko o osi ioa e e oso asu ea us i ika u a ego ea a priori e a o o ioa o osi ioa- e a i a e e us i ika u a ge a ea e e a a Au eka ia esa e a a es e ie ia i eske ago us i ika u a — e a u ako kasuei eske — e a u iko a uk e-kosko oro iso - a u egi go da u e a ai a gai e ako gu iak e e — o i a priori us i ika e da a i - a ko o osi io osoa a priori us i ika e e ako— A io iko us i ika ioa e a ego es e ie ia ik a ago oa e o osi ioak e i i a go i a eke us i ika u e a o o io o ek us e us i ika ua e a e agu a es e ie ia us i ika e e o e a a mu i uko i u ke ai a o i es e i ismo mo e a ua e mota a es e ik e da. o ega ik eska ai eke mo u se oa aprioriko us i ika ioa i i a a io iko us i ika ioa a e u u e i oso ia agusiak neurrizko enpirismoa e a razionalismoa.
3.1. Analitikotasuna eta [neurrizko] enpirismoa Ikus eko e a a a eu i ko e i ismoa e esia a e agu a i i e o a ga i a ( o osi ioa "E ago e ko ua e mu i a a ik" a i u i a priori us i ika e- akegu a es e ie ia a jo ga e o osi ioa e e ukia a ikoa ai a hura egia e a e akus- eko e - o akoa da kasu o e a aprioriko us i ika ioa? E i is a e a a e a us i ika ioa "mu i a a " i a e esa a i ik e o e i i io ik o e da. e i i io mu i a a a e u e -e ko ua da. Ka -e a da o i a ika ge ie aiokee a ie a e ik o e e a (ikus Arrazoimen hutsaren kritika, "Sa e a" o osi io a a priori ago us i ika u a a e e ika u-ko e ua su ek u-ko e ua e a e agoe ea o osi io -mota o i a a i ikoa esa io Ka ek e a a a i ikoak i e ea aie aprioriko us i ika ioa a- a ia da. A ke u ua a priori us i ika ai e kee o osi ioak e i i ioa e me e au e a a iak e a au o ogikoak i a e a e u e mu u ma e ia a i u u e e a ie a e Hala e a gu i e e a a o sako a ek me a u egi e dio Ka e a a i iko asu a e ikus u ua i su ek u- e ika u o ma e u e o osi io au o ogiko ik ai ai ago e a o a a i a ka ia a ase e i u e ak e e ai emagu ( o osi ioa " u io a o a a da e o u io a e da o a a" a a ia da (**) a priori agoe a us i ika u a au o ogikoa e a e duela mu ua i u u e e e i ik esa e ( -ki ge a u e a a A a ai a ( -k — e e oso asu ea a u ik— e u su ek u ik e a e ika u ik e e E da, e a a a i ikoa Ka e esa a ia i e e a a e a iogu E i is ak — eu i koak a e e e— ai asu o i gai i e a a egi u i a a a- i iko asu a e o io e iak ga a u Ka e a o e ka e a e Emai a o oko ege E is emo ogia 111
"a a i iko" e mi oak esa a i i ko aka a e ue a ikusi a ama e o i esa eak a as e i ka a eka i u e is emo ogia a a aske a sai es eko a a i iko asu a e o io e a - a u si ee a Go o ege-k au ke u ue a a a e i o esia e a a e a o osi io a a a i ikoa i a eko o ako i a i a auek e e e a i u (ikus Hizkuntzaren Filosofia): (i egia ogiko a e ordezkapen-kasua i a e a u e o (ii o e ka e -kasu i u ai eke o osi ioa e ko e ue okia aie sinoni- moek —e o a ioki eak e i i io — a e a u e Egia ogikoa oi a i ogikoe a a e a egia koa e o osi io a s ak ua o oko a a o e a ( - e kasua egia ogikoa o oko o osi io a s ak ua a "E o ei P o osi io e a e o a P e o a e P". au a e e egia "e o" e a "e " a ie a e e me e ago o a ( o e ka e a a i ikoa e kasua a ege e (i - e e ua A gi e agu (ii kasua ( a i i ea e a u "E ago e ko ua e mu i a a ik" e a o e ka e -mo ako o osi ioa e e o ma ogikoa "S o o e -C a" i a eke ai a o i e a egia ogikoa —a i i e "Gi aki o o e - i ko a ( i e ko a a" e o "E ago gi akia e i ko ik" egia e i e ako— ai a "mu i a a " e mi oa e o e "gi o e ko e -e ko ua" esa i a ioki ea a e a ugu o ako au ge a e aigu "E ago e ko ua e gi o e ko e -e ko u ik" E a o i o e ka e -kasu a a si o imia oi a i u akoa e a e e egia ogikoa o ma o e akoa i a ai eke a i i e "E o ei A, B, D k ase e o o ie a e e a ABD o o A a" ("E ago ABD e e -A- ik" o a a a i ikoa a ege e e ua ege e a e ke ak a priori us i ikaga iak i e o osi io gu iak a a i ikoak i e a ioe e i ismoa e e sio a so u ue (neurrizko enpirismoa). ai a e e a a oe- a ik aske ge a u Ai a e agu a a au e a priori us i ika ai e kee o osi ioak a a i ikoak i a e a ik e u e ak — ege e e ua — A i i e ( "E e e i a i a a i e ea gu i u a e a e a" o osi io o i e a o e ka e ogikoa e kasua e a e i a o e ka e -kasu i u u si o imoe i a e e e e a ŕege e e sioak e i u i u e a e ik a priori ai a a a i ikoak e i e us i ika ioak e is i e ai i a; au a si e ikoak i e ak ai a egia a a ( e i e a a a i iko i u u si o imoak e a i i ? e ga ik e ? Ikus e agu kasua gi a- i ak " u ia" e a " e a" i a O e ka i agu e i i io Esa e a e ako u ia e i e e e a i a
" u ia" "e - e a" gisa e i i ge e ake o ik "E e e i a i a a i e ea gu i e - e a e a e a" e u ia ua o e akegu e a o ek egia ogikoa e o e ka e -kasua i u i A a "e - e a" " u ia" i a e e i i io egokia a a? aki a e e ez-beltza i a ai ai eke urdina, e a eme ik zuria e a urdina ko e u a ioki eak i e a o o io a e a E a o i e a egia E i u i asega ia e ik ege e e sio e i is a Aprioriko us i ika ioa i e a u a ema eko es e i e i e o oko a razionalismoarena a
.2. Razionalismoa, intuizioa t ezagutza zuzena Ai a u ako a a oe au ea es e i ismoa e a e a e o a e akegu i e i e aka a Esa ai eke o ai go us i ika ioa e a a a a i ae a a oiak ema ea soi ik a i eke us e e a ego ea us i ika io ik e a e ue a oi a i e e a i ui ioa e o e agu a ei u ikoa o e e e u a a i i e geome ia aukagu us i ika ioa e a e u e e egie (us ee mu oa ue a oi a ia e a e a us e iu o ek o ma a i e a 2 i oso iako Gi a
es e i ak a e i u a i i e es e ie ia e a e i is e a e a au o a a i asu a e a a io a is e a a io a ismoa e a a e a e a e ai ago us i ika io ik e a e ue a e a e ai o e a a nt z r z n l r n i e i i si gai e ke (ikus F l f d rn . o a a io a ismoa e oi a i ko esiak pr r us i ika ioa e ea i a ea e i a ea e a egi u a u e ea e agu e i ugu a e e a e ue ikusmo ea eki u e ikusi a ia emagu e i o ( a i i ea a io a is a e a a e a e i o osi io au u e u ge o gau a ai z r e a b ltz o ie a eak a e ae i ak i e a u e ea a ema eko e o u e eko a ak es ea a e e ue ako o e a e a ( -k egia koa i a e a u o a e e agu a u e ak — nt z u e ea e o a io a ea oi a i- u a— o osi ioa e e ukia e o esa a ia u e ea eska e igu ai a u e me o i eska u egi e a e es e ik e a pr r us i ika ioe kasua ga a i koa es e gau a a a a egia e agu a o i a eko es e e agu e egi u a- a oiei egoki u e a a au a egi u a e a ue e o ei o osi io egia koa e a ikusi e a ugu ai asu a e a e e ea i a ea e egi u a o iek i e i ika ea a a a e e e ma ema ika i u u a i e ga e ea Ikus e e e esi o ek a io a ismoak eke sai es e ue mis e io-ku su a u a io a ismoa i egi iko k i ike a ga e a e a a a a uga i so u i a i a Gogo a
i agu o ie a iko a uk (A o ako i a a auka a io a is ak ai a e ue pr r e agu ak (i ui- ioak ? Esa i a a i ui io u se i ak i e a ai a oso ai a i a eke gi akia e o esu kog i i o a ea e o e ik e age ea ( A priori us i ika uak i a i e us eak z zt a i ake es e ie iak? a io a- is a e us e e i a e agi ik i a us e o ie gai ukie i ak i a a i e a a gi e aga immu i a ea o a e osi e E e a a e ake es e ie iak ( kasua? u e ea e e i a ; ai a o ek e u esa a i es e ie ia a a me a e e ik a priori us i ika e i e aie a e e a Es e ie iak e e o a e e e u ai a mo u e a o ia a ke e ea e agu a e oi a ia osa e u e pr r aie a e ak ma eia e ai i ugu (C e mo a akoa a pr r i ui ioa? z d rt b e a io e a io a is ek i ui io u a ai a e ugu ea e ga a a i a a oi ame u- o esu a i u u i a eka i- ik ga e e ai e agu e u e aigu ge aki u aku a e a u e a ai ik o iek o e a pr r i ui ioa oi a i au o omoa e a o e kae i a a e agu a e a e a ai u e e e o ega ik e i ugu es e e ai e a mu i u a ik a o i isku si oa ( eo ikoa a i a a ( Auke a ik a a ago pr r i ui io es e i ak e ka e ko a oa eko a e ae i ak i a eko? o e a a i e ge uke e ai e ik i a go i ui io es e i e a ea auke a eko A a o sako a a au a io a ismoa e a (E a io a ismoak ikusmo e me a isiko a e ku a e a u? ei ? E a u es- a a a e a usse -ek ema akoa a F l f r n r z i u ua (191 pr r e agu a u i e sa e a eko e a ioeki ago o u a U i e sa ak — o ie a eak e a ioak e akiak e a — e ea i a ea e a e i a e e ei ea isikoa e a me a a e a a e e o s u i e sa ak e i a e is i e e es a ioa e e o a Egia o ok e ikusia u u i e sa eki e a o ie a iko a uk z z n n z t e a i ugu aiei E is emo ogia
o u iko egia e a e agu u a i a ugu i e es e ie ia ik a ia u u i e sa a o e ake gorritasuna esa e a e ako e a u e ea e agu e i ugu u i e sa e a eko e a e ko e a ioak u e e i ugu ea aprioriko e agu a aukagu usse e us e ( a i i ea ai u e o i ge a e a aki a askok mu i egi io e ikusmo e me a isiko o usse ek e ak a i i e e e i i ia a a u egi ue a e ke o (ikus Metafisika).
4. EZAGUTZA ETA ESPERIENTZIA ZUZENA e - o akoa a esca esek ai a e ue u e eko es e ie ia? e esa a i u u e ea e agu eak? e e o e e es e ie ia ugu ea a uia ai e ke es e ik ga e i a eka iak? I a ia e u e u a ea i a ia e e a e u e u a a esa e ake a i i e ai a e ga ik? A ika i a ia i e au ŕea o e u ? e e e go e a e i i a ia e so a a mi o e ea ik u a ge aka i o e ko ie ia soi ua e ko ie iak kausa e u iga e o i es ea e au e ik auka -e a O o e norbait i a ia i egi e a i e ako ( i e ustearen us i ika ioa soi ua e ko ie ia e me e ago e a i a ia ekiko i e es e ie ia a e au eko i e es e es e ie ia a e me e ago soi ua e u ea e a e me e eseski o a es e ie ia a uek es e a uek ai o i a eka i gu iago u e u e agoak i a osi e a esa ea kasu o ie a i a eka i ik ga eko es e ie ia i a ea oso ai a e a soi ua e us e ko i a eka i ik ga eko es e ie ia a i i e gogo ik a ema e e ge aki u isikoa e ako ai ea e i a ioa e ge aki u a ai u e ai a ik esa go uke ka esia ak e u gogo ik a agoe o ek u o e es e ie ia ik (soi u isikoa- e a e ai su ek i oa e a me a a e a ai ik —a egia soi u-kua i a e a ue a— o iek e i ge a uko i a e is i u e o e gogo ik ka oko o ek ua Soi ua e i e - u go uke ame se a e o a u i a io kasu e a ea ai a egoe a o ie a soi u isiko e ea ik e ago e a e is emo ogo ka esia a e a a e a gogo ik ka oko e ai e es e ie ia a u a ea —e o a auka a a us e u a ea — egia koa e gau a — iu e agu e u a a— se sa io su ek i oak i a soi ik E a o iekiko ugu es e ie ia es e ie ia u e a a i a eka i ik ga ekoa Ka esia ismoa e oi a i ko esi o ek e a e a gu ia e se oa e a u i o- so ia e is o ia o osa u ikoe a ea esca ese Jenio Maltzurrarena a e agu e- a iko a ai a e iagoak e e a i a a gu io kausala ( ie i ikoa e o ilusioaren a gu ioa esa e a e ako Ikus e agu a ke o i
4.1. Ezagutza e sus ilusioa I usioe a — ai a a u i a ioe a e e— oi a i e i e a gu ioek a io i a u e gogame ak u e ea e agu e ue a au ema e-kasue a a ik a o ek u isiko e o ma e ia ak e i e a aie a eko E agi a a me a i a u e esca es ocke e ke ey e o ume e ga e e ik emok i o a o Ka e o usse e ga e e A gu ioo a i i e i e esga i a Geo ge e ke ey e Ateoen eta eszeptikoen aurkako H l eta Filonusen arteko hiru elkarrizketa (1713 i a kia a emagu koi a a a sa e ugu a e i ai o u e e e ako e a o i a ea a i- u i koi a a oke u a agoe a aa ik ilusioaren argudioak ioe a e a o i koi a a 4 i oso iako Gi a
a a a ik ga e oke u a agoe a ai ik ik i a eka i ik ga e e agu e u a a — i e gogoa e "au ea " agoe a— i e is a-e emua agoe e ai o i (koi a a oke u a ago e e a eko a ge ua osa e u e i sek io u e e a ago a a u ik A a ai a " e e a " us e ugu koi a a e e u e a e a a i aka a e a E a ei i -e egea e a a e a o ie a e es e i e a a e ae i ak i u e gau ak e i i e e gau a e a izan, i e es e ie ia e i a eka i ik ga eko o ek ua —u e a agoe ea — e i da koi a a i aŕ► mu u ma e ia ea e agoe es e e ai ai ik o ekiko es e ie ia dudan une e a o e a soi ik e is i e e a a i io i oso ikoak o iei ideia, sense- data, sensa e o qualia esa ie I usioa e a gu ioa u e a bada, o ek u ma e ia a e e e ai e es e ie ia u e a u i a eka i ik ga ekoa ai a a e e o o ioa e i e da a ikoa esa eko se ime e es e ie ia o o a u e ea e agu uko u a a o ek u ma e ia e a e e a i a go E i o e da a ika e sa u posible e a o ek u isiko baten es e ie ia u e a i a ea? E a e i i a go a i o a eu si akioke esi o e ioa i? A e ge iago filosofo a ue i i i o ek ua i e au ea e agoe es e ie ia u e a e a su ek i oa e kasu a ue a — a u i a ioe a esa e ako— e i da e ei i es e ie ia hura e a o ek ua- eki u a a —koi a a e kasua ege — E ea is e esie ko a a i u i e e akoak e a a suak i e kasue a ea jarraitasuna ge a ai ekee a E ea is ak e i a gu io o iek e e usa u egi go i u A e a e ik e u o a uko i usio-kasuak e a kasu a u ak e ei i e i e koak i e ik (ikus Aus i 19 e a es e ik kasu -mota iek e ai a i a u e komu ea e u o a uko o i komu a e a ai u e au ema ee e ukia e ik — au ema e ugu a— E ea is ak au ema ea e a i a a u e au ema e ue su ek ua e e o i gu ua ema ai e kee a oma iak i a uko i u e e us e e i e is i uko ai i a
5. HAUTEMATEAZ ETA GOGOAZ HARAGOKO MUNDUA O ai arte ka esia ku suko e is emo ogiak ka oko o ek u ma e ia ik zuzenean e ugu a e agu e esa igu Asko jota se ime - a uak e agu i akegu a dio. ai a i e esga ia i a eke ikus ea e is emo ogia ka esia a ea gau a e e a o a ka oko mu ua i u u i ugu us eak us i ika eko ai a soi ik se ime -es e ie ia e e agu- a e gai ea oi a i u o i ai a esku a ugu gu ia o ai go esca esek ikusi e e a a ai koa ai a u u us i ika io ako ai a e a u ak e gai u ase. u e go e a u -a a egi ak ockek e ke eyk e a umek egi ikoak i a ockek e a e ke eyk ideiak o osa e i u e soi ki e se ime - a uak ocke e us e ka oko o ek u ma e ia ei u u ko us eak i eiei eske au e us i ika u ik Se o a e ikus egia eki a e a o a e u au ema e ugu a gogame a e me e agoe e o ek u isikoek kausa e u e a e a o ek u isikoak ego a au e ai a os u a u egi e i a gu e gogoa au ema e ugu a (i eiak e e ese a ioak aiek kausa e ai u e imoi ei egi a au ema e ugu a esa e ugu ea e e e ugu o e ako au ema e ik Egi e ugu a inferentzia a da, o ek u ik e a o e o ie- a ee a ik a ia u o ie kausa a ai ega u arte, o s o ek u a ( imoia ocke e osi ioa e a ikoi a da: (i) i e e iak ko ua i a ik ka o o ek uak a au e a o a e u ai a (ii u e ea au ema e ugu a e e a seku a o ek u ma e ia a i a e dio, goga- me a e me e agoe e ai ai ik (e e ese a ioak i eiak o errealismo erre- presentazionala e o kritikoa e i a E is emo ogia
E ea ismo e e ese a io a a e esia e a a a ek gai e a se ime ak se i ai e kee gau e e is e ia e egia e ekuko i e a dio, gau a o iek une o o a e se i u a e e a e ai o o a ai eke esi o i? E a u ik u e e a e ke ey e a da. o e a u u i e se ime -i eiak ai koak so e i u i e gogoa E ago e a e sa u ik ockek egi ue ege gogo ik ka oko es a u ma e ia i e e e ea agoe ik Au ia o e a a a o a mundu materiala ala Jainkoa? Mai a o e a umek a e a i a iak uka uko i u ocke e a e ke ey e us e a gi ago gogo ik ka oko e ai e a jo e a ugu a (o ek u ma e ia ak e o ai koa ka oko o i ai a es e ie ia e se ime -i eiak kausa e i ue a ai a o i e e a eko aie a e kausa ak egi e a i u e e a o iek e i i a e agu u kausa-ondorioa segi a-e a io baten es e ie ia e a i a ugu E a ume e i i i es e ie ia e e a es e ie - ia ik a agoe e ai e a eko (us e ko e a io batean e i da segi a hura i ka u o a ka oko mu ua e e agu a us i ika eko i ikusmo e agusiek ocke e- ak e a ume e ak akoi ak e e a a ak u iko i kio e is emo ogia e is o ia i ocke e kasua se ime -es e ie ia su ek i oak ka oko mu u ma e ia a e erre- presentazioa e a e u ai u e mu u o ek kausatzen ue e e ese a ioa —eta u e ea e agu e ugu a e e ese a ioa e o i eia da— ume e ikusmo ea e a a e a —e o e a ago esa "humear" ikusmo ea e a a e a— a i a i eke e agu- a e ka oko kausak —mu u ma e ia a— e e agu ea ka oko mu ua i u u ko us eak us i ika u a a i a e ge o us e o ie e ukiak soi ik gu e es e ie ia su ek i- oa eki ai auka e ikusia o fenomenismo esa e aio Ego a ago i uga e a e a i a a ka ia i eko es e i ismo a eko e ai e a o e a a e a gu e es e ie iak e ai ek kausa e i ue a aki e akegu ai a e e ai o e i a ea ei e Ka ek au ema ea e esku ik ka oko gau ak e agu i akegu a dio (ikus Filosofia Modernoa). ai a e e us ea "gogo ik ka oko o ek ua" es a ioa koka e e o ek ua da, es a ioa e e ese a e ugu a (ikus Arrazoimen hutsaren kritika, A373 e a au ema ea a ia u es a ioa au e o ek uak u e- ea a ema i akegu A a ai a o ek e u esa a i o ek u o iek gu e gogame a- ekiko i e e e e i e ik e e o e a a i o a u e a ko ge uke o ek u o iek i i e i e a gu e es e ie ia e ea cgo go au a au ema ea e e a o ek ue a eko a ake a ge a e e a E a a ake a o i i a e ge o e i dio es e ie ia a ugu ea au ea o ek u e a i a ea e o e i a ea au ema eak e ai u a ema ik a eki o e a e a se o a e ikus u u ik gogoa ekiko i e e e e i e o ek uak existitzen i e a ioe a i Ka ek errealista transzendentala esa e dio. aa ik Ka i a eko ga e a a egi ie aiokegu a ika o ek uak es a ioa a eu e e a a u e eak e o e u esa a i gu e gogoa ekiko i e e e e ai i a o a e i u- gu a? o e akoa i a eke es a ioa e a e e gu e gogame a ekiko e ai i e e e e ege ikusiko age u —o ek u i e e e ee a eko e a io ege ( ei i e ikusmolde erlazionala) e o su s a ia a i e a a ( ew o -e espazio absolutua)—, ai a Ka ek e u o i egi e o e us e o ek ue o ie a e es a ia ak e e gu e se iko asu a- eki au e e a io a u ik e i a gu e se ime ekiko i e e e eak a a bada, Ka ek ockek e e a a kua i a e e e ak e e -e soi ik iga e ak— gi a gai asu e me e a e i u ai a u e e agu au o gi es a io- o ie a eak e i a e e gu e e e ese a ioe parte, au ema e i ugu o ek ue f r orokorra osa e u e ak 6 l f G d
ai ik; es a io- o ie a eek o ek ua osa e u e ai a a i e ea gu e me e au e gu e se iko asu a e me e (espazioa gure sentikortasunaren a priori eginiko forma bat da). esi o eske Ka ek e auka o a u e a ik au ema ea e o esua o ek uak gu e au ea presente e au e ik Gu ekiko i e e e e ai i a u e i akegu ai a o ek berbaitango gauzak (Dinge an sich) ege u e ea su osa uko uke E a soi ik kasu o ie a e i ga a o ek ue a a i i si au ema ea e i a e Esa e akegu gau a aka a e ke ey e ko a au da: o ek uak i e e e eki e is i e i a e a Ka ocke e ga ik e a ume e ga ik u u e da —Ka e esternismoa e a e a— ai a e ke ey e ga ik e e —berbaitango gauzak ko ua a e a i a—
6. FENOMENOAK ETA ERREPRESENTAZIOAK e ome ismoa e oi a i ko esia e a a e a ka oko mu u ma e ia a i u u esa e u a a i e au ema e-es e ie ia e —se ime - a uak— me e ago o iek o e a o ek u ma e ia ak e is i e i e a us ea se ime - a u a ue es e ie ia ugu a us ea es e ik e da, izan ai e e aktualak e o a posibleak. e a ka oko mu u ma e ia a e agu e ugu ea se ime -es e ie iak e agu e i ugu e o ek uak e o o esuak O gi ai a esi o ek a a o uga i so u i u O a e akegu e e e go e a e i se o a e e agu a e a ia u ua o ek u ma e ia a e a ka oko mu ua e o ek ua ai a i a eke-e a e a ea se ime - a ue es e ie ia i a eko a i ak ei i e o ek u isikoei e a iegu e e e e ia ik egi e o iek a uia eak o o e a ga ama a e e se ime - a uei u u a i ga e ea a e au e iko o ek u-mo a e a ai ugu u ua es e a e a e ik e esa go uke o ai e ome is ak e a uak izan e i e iraganeko o ek uei u u ? E egoe akaso a i ik I a gia o ai e a 5 u e? E i e koa i u i e ome is ak eska e i ue a i ak —se ime - a ue a oi a i u ikoak— e a ea C is o m i oso oak Perceiving (1957 i u uko mota o e ako k i ika ioe e e ago se ime - a ue a a e a osa e e a i a ko o osi io ik oso a- a a e a ko e ua bada e e au eka ia e i i a go u eku ik a oma ia e a ek o a o e e a e agu a e a i ak o ek u ma e ia e a a e akoak i a ea i a eke ai a o ek e ome ismoa e o o a eka iko uke Gai e a e ge a e da ik dudan beste gogamen-ezagutzekin omas age -ek ga e u e a a e e Other Minds saio- i uma (Ge isa a e o a 1 es eo gogo-egoe ak i e es e ie ia ik a au e E a es e gogame a ek e sa e akee a us i ika eko a a egi ak gu ie e i i e e ia eska e i u (a es e o ie go u e es e ie ia u e e a ik a ia u e a go u o ie aie a e ak o o io a ea e a ( go u oi u u ko aie a e e a ik a ia u e a o ie gogame ei u u ko o o ioak a e a ea aki a i e e ia iak e agu e e i ugu e a io kausa e me e au e I e e ia o iek e io e a io e ome is a i e a soi ik i e gogoa ge a e ai (solipsismoa). Es e ikoa e e a e a i a errepresentazionismoa da: i e se ime - a uek e e- a ik a ia ü o u iko gai e ako us eeki a e a i e gogo ik ka o au e o ek u ma- e ia e e e ese a ioa osa e u e Esa e a a ocke izan e esi e e ese a- io is a gogo e e e a u ue a a e us e se ime - a ue ko e u asu osoa e azalpena e a ugu e a a a e o e e ak au dio: o ek u ma e ia i e e e eek kausa e i u e es e ie iak e a a a oi i a suak i ugu o ek u o iek e is i e i e a u e z t . n , h n h rr rn nf r ntz kausa e au kako ume e o ek ioa age e aigu e a o i e bada gai i e e i da au e a jo. E is emo ogia 117
ume i ema ako e a u a C a es S ei ce agma is a i a ame ika a e abdukziozko arrazoinamendua a A a oi ame u-mo a o i i uk io ko ik e a e uk- io ko ik e ei e a a u-segi a a a a e akoa i o esi a au e a e ue ako e a e e us i ika ioa a a e o e e a e a us e i a ea a —asko a o azalpen hoberena- ren inferentzia esa e aio— Au i ma e ia a a a a e o e e a ei e esa ea ai a e e u o i gai a i ae a kausa a u e i o esiak au e a eko A i i e us i ika e e ea e ome o a ue a a e ik o e e a iso o o e a ioak i oe isika e a a omoe e a a iku a a ia omikoe a eko e a io kausa ak e e o o io us i ika u a au e eo ia o e a e e o ega ik esa e a a a oi ame u-mo a au teorikoa e a A a e e ese a io ismoa e a a e ik o e e a e e ikusi e a ugu Koka gai e e a i i e ko o e o ma ikusme e a a a e se ime -es e ie ia u e ea i u u a a i a u i e au ea iu asko o a u ie e a e e es e ie ia i a go u o ie kausa e e ese a io ismoa e a a e a i u ua e a a aa ik kua i a e o- ie a ea — u i asu a a i i e — i o k i a oki e a u e e kausa e ai i e e - e e i a e a e a — i u ua e a— e e ese a io ismoak ioe e a a? o e a i u i se ime - a ue es e ie ia u e a a ke i a e a esa e e a ugu e i a ; au a e a i a i ugu o ek uak a uia e ocke e a a e a o ek u ma e ia ek e agu e i ugu kua i a e lehenak i u e ai a e bigarrenak (ikus Gogoaren Filosofia, Metafisika). Es a io-kua i a ee es e ie ia u e a o ek ue es a io-kua i a eek kausa e u e e a ai u e o ega ik e is i e i a a ke o iek Kua i a e k oma- ikoe es e ie ia u e a a i o ek u ma e ia ek e i u e kua i a e " e e i" a uek kausa e u e a egia o ek u o ie a a e ek a gi i ie u e a is a eko mo uek o ega ik ocke e a a e a mu u ma e ia a e ikusmo e kausa a ga a e e eu- ia e u e e a ako a io ko o ea gisako kua i a eak o ek u ma e ia ei es ei eak ik ko o ea u a es e ie ia a a e a a ik ko o e o e e o a e es e ie ia i a ea e a o ek ua e e e ko kua i a ee me eko gau a i e egisa ea a ka egi e ue a gia e me ekoa ai ik e a o i e a e a o ek uak a gia o a is a e e a a so a e ue a akoa i a go a es e ie ia E a is a e e a a so a e o iek o ek ua e a a a e egi u a e a a e a ge a e i a ai a egi u a e a o ma esa e ako kua i a e e e ek e a kausa ek osa e i u e a ke o iek e e a e is i e ai i a ocke e us e aa ik e ome ismoa e e a e e ese a io ismoa e au ea i uga e auke a a a e a- kegu ko ua errealismo zuzena a egia es e ie au ka e e ako es e ie ia u e a o ek u ma e ia e ugu es e ie ia e a io E ago e e o ek ue e a i e gogoa e a ea e ago es e ie ia u e e ik mu u ma e ia e a ko i e e ia ik us i ika eke (ma ai a e ik u a es e ie iak e gai u a i ae ma ai o e e is e ia si es e a e ama e a e e ese a io ismoa e a se ime - a uak ege e agu e ugu gau a iu aka a o a u e a ik e e (fenomenismoa). au ema e kasu a u a ea — i i e ge a a i i e i u u i gu a u ik ko u agai ua ma ai gai ea o ea e a — a ia- u ua e a i e es e ie ia u e a —se ime - a ue a— o o e mu u ma e ia a i u u ko us eak o o io a eko e e ese a io is ek esa e a a i e ko ie ia- egoe a e esk i a e u a oke a i a eke I a eko a e e u e ea i u ue o ea koa oe e a a a e e sa uko uke i o ako i a eka i e i a a i ga e E ea ismo u e ak e a e i u kua i a eak uka e — o ma e o ko o ea esa e ako-; esa e ue gu ia au a i e au ea agoe a gau a ma e ia ek isikoek osa e u e Es e ie ia- mo a o ie a au ema e ugu a i u u ko au ema e- u i ioak egi e i ugu e a u i io 8 i oso iako Gi a
o iek o ma ki ka oko mu u ma e ia a e gau a o esu eta kua i a eei u e e ai kie Hots, au ema e i ue su ek ua e objektu intentzionalak i a u i io eta o ek u ma e ia e a eko e a ioa o a i e io a a eta u e a a ai a us i ika u ik al au e u i io o iek? u i ioa eta o e o ek u i e io a a es e i ak i a a u i a io-kasue a ikus ai ekee mo ua O ek uak e is i u e a ik e auka A a ai a ga e a bat so e aigu mu ua egoki e e ese a e al u e u i io i e io a ek? a a a jar ai eke o i e e ese a io ismoa a i e mo ua E ea ismo u e a e a a a a jar ai ekee a e a i a a
7. P T L TR D Z N L Z H R Meditazio Metafisikoak i u ua so u ako e is emo ogia ka esia a e a i agusia ikusi eta ge o a i u i es a u e is emo ogikoa e mugak jam i ugu a ai a au i o ie a iko askok o ai ik i i ik i au eta, a e ere me ea muga o iek k i ika u egi i a Has gai e e es e ga e k i ike oi a i ik
7.1. Non f n tz n da z tz : n rr n ala h r ntz n E is emo ogia ka esia a u a io is a a e agu eko us i ika io ik e a e u e oi a i ko osagaiak e uki e a i ugu Oi a ia i u a ek sos e ga e u e (i ik u a i e gogo-egoe e ko ie ia eta (ii) aie ka u egie is ako — au oe i e - eak— i e egia ko o osi ioe ik u a aprioriko e agu a Me a o a a ki ek o iko o ek e aiki bat aka kigu u u a a kai ama e gai ea e aikia o i ai a oi a ia Ikusmo e e is emo ogiko ge ie ak mo a o e akoak i a i a I me ea e ukae a a e e i a me ea a e ioak a e a e asi ai i ai kie o ie a ea o ek io agusia erregresio infinitua i a e e sa e agu o ai ek A us ea ue a eta A us ea B us ea e i a e us i ika e ue a iga e o e a ik o o io a u —i uk io e uk io e o a a e o e e a e i e e ia esa e ako— ai a B-k ere us i ika ua ego e a du, e e o e a e a a A ere e a us i ika ua ego go Auke a bat i a eke B es e C us e a e ik o o io a ea ai a e ge a uko i a eke C- eki o ua ? Us ee e e ako us i ika ioak e i gai u e eg esio a e ama Nola a e a a isku o e a ik? Ikus i agu auke ak (i us i ika u a e agoe oi a i ko us e bat o a ea eta o e gai ea es e gu iak e a ea e a a gu io oso o a oi a ia e ai ago us i ika u ik eta, o a e aiki osoa ere e ; (ii ai a a ke eko oi a ia au ki u a e i e e iak egi e a ai e a ugu a isku a ia ugu gu i o oa sa eko segi a i e e ia ea a e au e ik age u ako us e bat e i o age ai eke-eta (A—B—C—D ... —B— C—D—... (iii) o e gu ia e au ea u a io is ak io es eekiko us ee me eko asu e a io ik e u e us e us i ika uak a au e a Oi a ia osa e u e o iek Eta o i e age u o a uko es e i ismo a u i uko gi a eke esi u a io is a horn egi iko k i ikak i mo a akoak i a (a) oi a i se o a e ik a ia u a us eak o o io a eko mo uei e aso e ie a eta (b) oi a i se o o e e is e ia a a a a e ue a iga e o i a ge ie i e esa e aigu a eme E is emo ogia
O ek io o ek oi a i ko us e e ak us i ika eko eska e io u a io is a i E a u- ak se ime -es e ie ia a e a es e ie ia i os ek i o a o e u ai a o a e e a u esi o i? a a u e u ik oi a i ko us eak us i ika i akee se ime -es e ie ia i u u mi a eak? u a io is a e us e es e ie ia o e e ukia e a ko e ua a e a ka ego i a io e o sai ka e a e a ua sa e e ai "ema a" ai ik E a "ema ako" o e gai e a e a e agu a gu ia aa ik o a a osi e gau a ko e - ua a e e es e gu iak ko e ua a e a — o osi io a a— us i ika ea? Oi a- ia e e a e aiki a e gai e ako gu ia e a eko e a ioa e i a o a ko e ua a i a ; e a ogikoa e a i e e ia a e e e a io o iek t o osi io a e o ko e - ua e a ea ge a e ai i a ai a se ime es e ie ia e a o osi io a a e a ko e ua a e e u a io is a e a a e a "Ema ako" oi a i se o a e ik a ia u a e a u ako e agu a e us i ika ioa e a a a oso a gi e i esa e e ge o koherentismoaren a e a i a o osa u e e is e- mo ogia — e sio a i e a ea O eu a -e osi i is a ogikoa e ko e io e e o o oa ago a ey e a osa que -e a e o e iagoak i e W Se a s esc e a i so e o o ou -e a (ikus o ou — o e u se ko i eia- e a a e a us i ika io e is emikoa us ee a eko ko e e ia e a a e a ema e a e a e o e es e oi a i a e ik a ia u egi iko i e e ie a a e a Gakoa eme koherentzia ko e ua a Us ee sis ema e o a e a e o ie a ea a u a e a ai u e o ega ik e a i e ugu mo u u a ea usteen a os asu a i u u mi a e aika a ko e e ia-kasue a E a a os ego eko us eek logikoki kontsis- tenteak i a e a u e (ikus Logika): e ka ekiko ko sis e eak e i e ak — o s i o go mu u osi ea a i e ea egia koak e i i e ak i a — e au e e ka eki a os A a ai a ko sis e ia ogikoa e a a i a a ikoa e a ugu ko e e ia e gu- ie eko mai a o eko Ego a au e mu uak ogikoki ko sis e eak i e us eek so uak ai a us i ika io-kasuak e i e ak A i i e soi ik " i e aku a e ea a" e a " i a egu kia a e ako a" us eak i ue mu u e aki ikoa a i a ugu eme e a i ko sis e ia ik so e ai a a gi ago e e a a ikoa i us e o iek us i ika u a a i a eko e a us eek e a io a u egi e a u e e ka eki sis ema e o a ea e a i i a soi ik me ake a; us ee a eko i e e ia a eko e ai e i a e e ka eki e a io- a u e a u e Ko e e ismoak gai i u a i i ue a a oak im mo a akoak i a ai a u iko e e- g esua se ime - au ema ea e a egia e e i ikoa i agokio e us i ika io i e e - ia eko ka eak i ku ua —gu i o oa — i e i e a io ko e e ismoak; e a e ago oi a i ko us e e us i ika u ik O o a o a e a i e e ia-ka ea e e a i ea a holista ai ik e a us e a ek es ea a es e ue a o ie a iko i o au e ia koa i a ga e e o es e e ak ai o oi a i koagoa E a so e a a gu i o o ik iga e a a- oa i agokio e ko e e ismoak e u uka e us e asko se ime -es e ie iak kausa- e i ue ik ai a ai a ke o ek us i ika eko i e e e i e a ue a esa ea au a se ime -es e ie ia e us eak sis ema ko e e e a e a ma koka u us i ika uko i a e es e mo u a ea A ke ik egia i agokio e a a a a au ke ie aiokegu ko e e is a i e ga ik e sa u e a ugu ko e e iak us e a us i ika e ue a egia e a o a u a e? E ka eki e ikusi ik a a u e ko e e iak e a egiak? A i i e us e a ai o ge iago a i a ago e a e ak a e ae i ak e ga ik a o a u e a e es ea? 20 l f G d
Egia a e ake ak e ai ema e igu a us eak e a eko ai a us e o iek es e e o ei us e e mai a e ea ego go i a o a o gakoa e ago e e- e a goi- mai ako us e ik Us e e iak ge i eak e u esa a i egia a u i e a i ga e ik us e e i o iek — e ake a i eske o uak i a a e — ko e e ia e oga e i a e us i ika u e a i e ako us i ika io ko e e is a e a ka oko e ai eki o u ik agoe (us e egia e o io ik a e e a Ka oko o i ko ua se io a uko a u ko e e is ak o ua u a io ismo a u i uko i a eke
.2. Barne t kanpo. Internismoa t esternismoa E is emo ogia ka esia a i e is a a; au a e agu a e us i ika ioa su ek ua e e e ese a ioe a eko gau e me e agoe a esa e u ai a esi o e au kako k i ikak e e a i a Es e is ak o ako au a ima a e u us i ika ioa su ek u o ek e agu e e i ue gau e me e e e a ago a e e e ese a ioe a ik a au e gau- e a Gau a o iek e agu ea fidagarritasunean oi a i eak us i ika e u e agu eko mo u o ek egia ko us ee ko u u oso a ia ema e ai u ai a e a i e ismoa? Au i e is emo ogikoak e so a a e ikus u u kog i- i oa e a ua so ua e a ma eia ua i a e a ue a io i e ismoak e a e so a o- ek soi ik ikus u u o e a ik esku aga i i ue gau ak a i akee a ko ua e so a o e us eak e a a e a es au e gau ek us i ika e i u e e esku ae i i e ek ai a e i ugu esa i e ismoa asie ako ka esia ismoa eki gu i a a o e- ik e ea ismo u e a eki ai ik e ai u uka e es eak es e e so a a e ikus- u u ik ge aki u esku ae i ik agoe ik A ima a e u a i e so a i us e a egia koa e a e sa a eko ioa ikus u u o ek ema e io a I e ismoa e au kako o ek io uga i e e a ago Ai a e agu a i e is ak e i u a a u "oso si eak" i e su ek u e is emikoe a i a e is emikoa —a ima ia go e ak au oso ikiak e a — O a e akegu aku ek us eak e a esioak i u e a es e gogo-egoe eki a e a — e u a asa u a— a e e a a u e aie us ee us i i- ka io ik? E agu a ik a a u e? I e is ak e aku i i- i ko ei e aku e o-mo e ei e ie a a oi eko gai asu ik o a uko e a aki a gai asu o i e a u e us i ika eko gai asu ik e e e u e e a o a e u e e agu e esi o ek e a e e siegia i u i Es e is ek —A Go ma o ick e o A a i ga- e i oa a i i e — e u e i e is e esia ko ua a e e a us e a e i u a so eko o esua e fidagarri- tasun kog i i oa e a io e o esuak egia ko us e asko so i ake e a a e us i ika io- mai a i aga i asu a e mai a e a a e akoa i a go a u e ki o o io a ak ai i a Us ea so eko o esua oso i aga ia a a o ua us ea e egia asu -mai a e e oso i a- ga ia i a go a o a a es e ismoa e gakoa? ai u e e e e so ak o esua e i aga i asu ea e igo e us e e a e i a ea A i i e us e a u is i u a ge a u e a au o a a ka a e a a u a ia ikusi i u a ako e a us e o i egia a i a a o ua ia i is ak (es e is ak us ea us i ika u a agoe a esa go u i e ikusme - o e- sua e i aga i asu a i u u ko us e ik e u e a i aga i asu a e au ia e ai so e e a so u e a ik e e e auka e ai i u u ko us e e a u a ea Us e o iek so eko mami e e o esu kausa a e a i aga ia i a ea a ga a i koa eme e so ak ko ie e i a e o e us e a ue ea E a a i a o i i aki "oso si e" E is emo ogia 2
a ek e e e ake aku a ek a i i e ai a a a ago e o ka se ioago ik e is emo o- gia a i io a a e au ka? a e e e a epistemologia naturalizatua ei u ikoa
7.3. Epistemologia: beste zientzia bat? Naturalizazioaren bideak E is emo ogia a u a i a eko a a egi e a i i i o i i e ek e is emo ogia a i io- a a o e ka u egi e a e a —e o e i a e a a u— io e e a i a a ai a a e o e ? Bada, ie ie ako i i i a a siko ogia ai u e e e Mu u eko e ua au i a au-emai ea i e a i io a ek a gu e us ee ako io o ik a o e ugu aki a i ue a au i e i iko a eki o e ka u e a ko Ii a eke E a au i e i iko o e ga e a es e akoa i a eke gu i es e i a o a so e i a mo u kausa ea us eak? E is emo ogia a u a i a ua e i oso o ik os e sue a Wi a Qui e da. o e a a e a e is emo ogia siko ogia e a a i u u e a ko ge uke a egia gu e se ime ek au ema e u e a e e a o ik a ia u so e e emai a kog i i o a a a e a eko e a ioa e i ikoki a e u e a ko ukee e is emo ogia —e o siko ogia— Emai a kog i i o a a o i agente kog i i oa e e agu a da, e a a e e e e agu a ie i ikoa Qui e e da a u a e aa ik tp t kog i i o a a o iek e a so e i u e us eak us i ika u ik au e e a e us e e is emo ogia a i io a ak o o egi u o e i e u u agusiak a e a i a i a ai a ai e a e ik ko e u agusiak se ime e a a e a e i ue ako a a e e a es e ik e i ue ako us i ika e mu u isikoa i u u - ko aie a e ak se ime -es e ie ia ik a ia u a soi ik i e u uok e i i u ase. Ko - e u ma e ia ak ( isikoak termino e ome ikoe a a e a e i i eak o o egi e u sentimen-ebidentziaren a a e a e u ia u isikoak us i ika eko e i o i akegu —i uk ioa e a a oa e a e a— ge e a i a ioak e a ko ge i u kee ako o a ge a e aigu aka a Qui e e us e e aku a e e a ie ia e a eko e a ioa u e eko a a egi ak i a Qui e e au kako o ek io a a k "e i e ia" e mi oa e a i e ue mo ua i u e u ikoa da. Qui ek ioe e e i da uka u ie ia e e o ei e i e ia se ime - e i e ia e ik E is emo ogia a u a i a ua e e u ua se ime -e i e ia e a eo ia ( ie i ikoa o a e a io a i akegu a e ea da, e e a u a i u u ko e o ei eo ia izan e akegu e o ei e i e ia a ago ai oa ai a e esa a i u "e i e ia"k Qui ek e a i i ako mo ua ? E u e ikusi ik esa a i a au-emai e a i io a a eki Qui e e i i i e i e ia o ako au ai a o osi io a egia koa e a e sa a e igu a a oiak oi a i se oa e uki ea ai a arrazoi o a e o ioa e da siko ogia e i ikoa e ko e ua e da o io ie i ikoa asko jota io i oso iko baten " es a" da aka ik siko ogiak egi e akee a es e gau a a a esa e ako us e a i e a es e - i ak kausa eko sentimen-esperientziak —Qui e e i e a sentimen-estimuluak— i ue o e u ak a a u ai a Qui ek e u e e esa e us e o iek a io a ki o a uak izan o e ai e kee kues ioa i u u e a Qui ek e u e e aie a e a a oi o ak i ugu e mu ua i u u i u- gu us eak egia koak i e e sa a eko o a esa o e e akegu Qui e e a es e i is- mo-mo a a e a? Aprioriko us i ika ioa u se ko i aio e e is emo ogia a i io a a i Qui e e k i ikak o gi i e a u a a eu e e is emo ogia a i io a a e a e e a ge a- uko i a eke Qui e e i is a e a ika a da, e a "E i ismoa e i ogma" (1951 a iku- ua i a i ue e e u aprioriko justifikaziorik o a e 22 i oso iako Gi a
8. ONDORIOAK Ikusi ugu e e is emo ogia e ikusmo e ka esia ak au i es e i e a u se ko a uk ma aigai e a e i u O o a e a e e a i asu a a a u ga e ka esia ismoa i e is a e a u a io is a a e a o iek aka a e a a oei egi e a ie au e I e i e uga i au ke u• i a a a ook ko o u a ia e a o ie a iko gu i e o a aka a e e e ge a- u a aske a a o e ie o a es e i ismoa e ge i ea o a e o a a e i i i i a e is emo ogia e i gu ua e a e a e ik aka ik Ka esia ismo ik a e a e es e i ismoa e e usa eko asmo maki a a a e - a i a au ki e akegu u a io ismoa e au ea ko e e ismoa; i e ismoa e au ea es e ismoa; ai a ai a agma ismoa e e aki a es e a uk e e o au e gau ko uak e a eme ai a u e a e oso i e esga iak i a a a o a p t l f n t , nt t l e o e is emo ogia a u a i a ua e o ma a i e a es e i ak Qui e a ago oa e ak o ie gu ie e u ua a a a ik ga e e agu a e o ioa e a a isi sako a a ge ie e a ie ie a e ke a i oso ikoeki e ka a ea e a ia e i es e i is- moa e ko a aa ik i oso ia os - mo e o e o os -es uk u a is a e i gu ua age u i a i a a ke u eo a i oso ia e amaie a a a ika u e a e egai ki e is emo ogia i ako a ema u e ak a i e a os mo e oa e i a a a ika e o e kasu a ie a ga i a ic a o y- e a a a e e e e e Philosophy and the Mirror of Philosophy (1979 i u ua esa e e a ikusi ik o e us e e is emo ogia —ka esia a a e e e— e a- e koak e i e im "o a e e a " oi a i u a e e e go iak ka esia i ekoak (gogo- egoe e e ukie e agu a u e a e is i e e a e a us i ika ioa e oi a ia i a ai ekee a ai e a e ik e a gogame a a io iko egia au o a a iak a ema eko gau a e a es e ai e a e ik e a i uga e a ga a i sue a i oso ia mo e oa is a e ue a i uga e o a e o ek o ako au io gogame ak e ea i a e i e e e ea e e ese a e u e a o a e e ese a ioe egia asu a i u u ko au ia so ea i egi a o y e us e us eek e ea i a e i e e e e a esk i a e ake e a esa ea aka sa ai o ge iago rr r i uga ia a e a a es ia ai a u e eo iak e a a t n u e ea e e e o e a ia a E a e o e o iek e a i a i a sai es e e a e e usa e e is emo ogiak e i u i i ik i au o y e a e a i a nd t p t l r n esku ik a o o osame o e a a e a esa —i a i e sa— e akegu gu ia us i ika ioa esku a ugu a ik ak ika e a ko e io so ia e a a e a ge a e a erabat. Ikusmo e o i aki a gu i e a i is a a —a gu io a us i ika u a ago a i e a ko- mu i a ea ( i u e komu i a ea o a e a a i o ako e o ka ik ga e— e a e agu a l rr z t r n me e ago a a e a gu i e e o y i e ge ioke es e iko ei uko ( o y e e a i ismoa sako eko ikus e e Objectivity, Relativism, and Truth (1991 Egu go e is emo ogia o a i - i ea ago; osi io o osame ko e io e a ikusmo e a i i u Esa e a a b rt t r n p t l , p t l z l , p t l f n t , B r p t l e a es e e is emo ogia-mo a asko ago e agu a e o ioa e e e o eki e agu u a a i a eko Epistemologia 1 3
. OI A I KO I IOG A IA Au i 199 p t l : nt p r r ntr d t n t th Th r f n l d , o es ou e ge E agu a e a us i ika io ko e uak o a e i u a ik a im a i a ago a a u a i u- ua E is emo ogia a a i ikoa o a e i e is gai gu iak uki e im mo u si ea a ue a a a sama e ik ai a e a a agu ga i ge a e a i oso ia e i i i a au ikus egi a a e ikuska eko Gaie a ea o ako auek a ima a i akegu au ema ea memo ia ko ie ia a ie a eak i e e ia es e i ismoa e a e agu a (mo a a e i iosoa e a ie i ikoa Aus i 19 n nd n b l , O o O o U i e si y ess K asiko i u u a agoe eko me ea O o -eko i ku aŕe i oso oe es u asko egé au e e gus u a i aku ekoa a Auke a e i o ea osi i ismo ogikoa e au kako i ku a ge iago o a u e a e a esa e u e oe a i oso ikoe i eia agusi a uk u e eko ack u S 1999 Th n . p ll n ntr d t n t ph l ph , O o O o U i- e si y ess e sa a i e u au a ke a io i oso ia mo u e a ea au ke u a ia a i ai a o u e e a a a ik ga e es u o e a ga i ikus ai ekee e o i ka i u uk osa e u e ai a e es e o i e e osi ako i u u ma u o ie a ikoa e ik e i u u go oa a gaie gai au e a egi e ue a e same u a i e ik a ego a i ugu o a e a a u se koak i e u uak a a e i ue a a a o a e agu a gogoa aska asu a e o eki a o ou p t l : l Pr bl nd nt p r r R p n , a am owma i e ie i u u e e a e a a a i ka a agma ismoa e esiek i e a u a e a a gia e e a - eame ua i a a agusi i u a a e is emo ogia e a a o k asikoak o a e i ue a e a es ea og ama Ka esia a i ema ako e a u ak o a e i ue a A ke o ie a ea u a io a- ismoa ko e e ismoa i e a ismoa es e a ismoa e a es e i ismoa au e escartes 1 1 Meditazio metafisikoak, i o K asikoak 199 u se koa e is emo ogia u e eko e au ai a esca ese ikus egia e a esiak o eki au ke e i ue a G eco e a Sosa, E (a gk 1999 Th Bl ll d t p t l , O o ackwe Egu go ikus egi ik e is emo ogia e egoe a o a agoe e agu eko a iku u-so a egokia a o ako au es e a ueki a e a sa e a o e a uki u ako es a uak age i i a ume 1739 z ezagutzari buruzko ikerketa, i o K asikoak 1993 E i ismo i ai ia a e a ie a ea Egi e e a e Tratatua ai o i aku e a agoa a au a e e e mo u e a agoa ma eia e i ue ako gaiak a ik a e is emo ogia i e a mo a a i ago kie ak Me eau- o y M Causeries 48, aris Seui i u u i ia i aku eko e a a e a a oe a a a i iko ik a au ogei o ia eko es u a u o ek e agu a e a a e a a e a e i u ie ia e a a ea Me eau- o y e egi a a e ea aus e i e ea 1 i oso iako Gi a
Quesa a 199 Saber, opinión y ciencia, a e o a A ie i u u o e e u ua aki e i i i e a ie ia i u u ko a a isie au ke e a da, ai a ek ek i ismo ik u u i A gia ge ie e a e -osoa a ue a ai a e a ski i e esga iak i u e a i aku e a ai eko i iog a ia egokia u usse 191 Filosofiaren arazoak, i o K asikoak 3 Egi e o e es u k asikoa es a u o e a u se ko au i ge ie ak o a e i u ikus egi ema iko ik au da, gaiak au ke e i u e a e i oso oak e ea i a ea materia, i ea ismoa i uk- ioa a io iko e agu a u i e sa ak e o egia e a e o ea S awso 19 5 Scepticism and Naturalism: Some Varieties, Londres, Me ue i oso ia e g i a a e a u a u e e ako i u u gu i i e esga ia Estilo a a i ikoa i a ia S awso e esi o ioak au ke e i u a e e e a u a ismoa i oso ia e au i a i io- a ak mia eko auke a ema e u a ik a E is emo ogia O o ogia i ku a e i oso ia e a E ika e i gu ua A ke u ua au o e- i u ua da. . i ku a e i oso ia
Joana Garmendial Ekain Garmendia
(1 o e ea ago ( Egia a o e ea agoe a (3 E e gia su sie i a a ( + = (5 E a i egi agu u koa i ea ( Musika a au e e a a
i i io sei e aus o iek e u e e ka e a ea e ikusi ik ak e a ak mu - uko ge aka i a u a a a e igu e 3a isikako e ausa a a ma ema ikakoa 5ak e a ak a o a io a a a e igu e 5ak e ikoa e a ak es e ikoa E emu oso es e i e a a a i akegu e a ai a e ak i a e ausak e ek diote e ai e ak i a i ku e eme uak I a e e i ku a ugu gi a komu ika io ako e eme u agusia I i i uo akoi a a eko es eeki komu ika u egi e a i o ma io- a iko a ea a e u a e E a e ea gi a aki a e a o gu iek a a i e i ku a i ku a o i a u a kimikoa e o ma ema ikoa i a ai ekee a e Gu e i eiak i e a e e ese a e i ugu ai a o iek i o i e a a eko asmo ik e ugu ea e e i ku a e a gi a aki a e e a ak i i a ea e a o gu ie a au ki e ugu e a o e es e i ku a e a e ke ak gi a i a ea e a o asko i u u ko gu e i i i e a i e e a ioak a a i ake i ku a e a e ke a i oso ikoak o a a o gu ik ue o oko asu a u e a a e e agi a a o ge ie e a a a a e a ai a e a oi a i uko a i ku a e a e ke a i oso ikoa? Oi a ia e a i ku e ome oa e i ae a a gi u a i u e e e a e a oi a i e e a egia o i o eko i ku e ome oa a e a e u e e eme uak e a o ie a eko e a ioak a e uko i u i ku a e a i a go a e e e go a e gaia o s i a i ak mu u isikoko o ek u isiko e a ak ( ai a os- ka uak ai i a iak es e ako o ek uei u u dihardu. i a e a o e o ek ua i - ku ak mu ua dihardu. E a " i a u" o e a au ki e akegu i ku a e oi a ia ugu i uga e e eme ua I a e e i ek e ai io e e ai i u u e ukia u e i ak o ek ua i u u ko i o ma ioa u " a e ea " Esa a ia u o i a i a e e e- i asu agusia; komu i a e i guis iko a e a e ga e eu ia o ek u isiko a uk ( i ak sis ema ikoki e a mo u aki a ea i e e a eko gai ga a i a o ek ua e a
Eske ak ema a i i kiogu Ke a Ko a i Ian au egi e akoa ema igu Iagu a e i es ekoaga ik 1. Lan au egi eko Eusko au a i a e ok o ego au eko eka a e Iagu a i a u 1 i oso iako Gi a esa a ia o a i ku a e i oso ia e a a a i a e i uki i guis ikoa a i i a go a i ku a e i oso ia e egi eko ik oi a i koe a i gu a uko ue ma koa i ku - a e i oso ia e oi a ia o e e e egi ekoa i ku a e esk i a e o oko a egi a im e eme u o ie a eko e a ioak e i i ea i a go a
1. HIZKUNTZAREN AZTERKETA FILOSOFIKOTIK HIZKUNTZAREN FILOSOFIARA i ku a ekiko i e es i oso ikoa a i a ikoa a i ku a e a e ke a i oso ikoak ke ka es e i ei e a u a i i a ie ga ai a ea e a es ea e a ke kak a a u i e e e a e e e a a u egi a i ku a e a e ke a i oso ikoak i ku a a agoko e u uak i a i u u a oko me ee a ; ka oko e u uak i e a-e a a e u o i e i ku a A e ke a o iek esa e ako e ikoak o o ogikoak e o e is emo ogikoak i e i ku a a e e a u e e e me ea a ake a a a me a ge a u e i ku a e a e ke a i oso ikoa i ku a a e eak e e i ue i e esa e a ga a ia a a e a u i e e a o e a e so u e i ku a e i oso ia aki a -a o e e i gisa i ku a e i oso ia i ku a e i ae a a gi eko a e e a i ku a e a e es e e emue a ik e a o i ako i e esak i e a me io i ku a e i oso ia e a i oso ia A a i ikoa a i e ea so u i e a esa ai eke ai a a a e a es ea e e e ak so u i ue a e e i oso ia A a i ikoa i a u e au o eek ga a i a ia ema io e asie a ik e e ik i ku a e a e ke a i asie a a a a a o i oso ikoak o o a i ku a a e u e a i e kee ako us ea (e o ame sa esa ge e ake o ai e e a e So e a e ai e eme u komu a i u e e e i ku a e i oso ia e a i oso ia A a i ikoa e a -me a e ei i egi e a i a i ku a a e ea e u u ue i oso ia es a ua a a a es a u o o i e esga i aio i oso ia egi eko mo ua es ea i ku a e i oso ia me ea e asie a a e a so u e a esa o i a ege- i o a u o i aio ai i a i a a a e a e a asi ai i e age e ge o me e osoa a e a i ku a e i oso iak a e uko i ue gaiak Gai a i o a u u i ku a e i oso iak eme o ai e ai a a agusi ai a uko i ugu ai a o iek a u i u e au o e ik ga a i sue ak e e
2. HIZKUNTZAREN FILOSOFIAREN HASTAPENAK FREGE
2.1. Zentzua eta erreferentzia a i agu i i e i a e- e aus (1 e a o A aga e a o A aga a ( e a o A aga o e I a u a ai (1 e a ai ( e so a e a i u u ko i e i a e- e ausak i a; a a ai a (1
i ia a a ( e o ea e e e go e ausak ( " " o makoak e u i o ma io
e i ik ema e ; iga e ak ( " b" o makoak ai es e i asu o i a gi u a i u egek "Ü e Si u e eu u g" a ea " b" gisako aie a e a ek o a e uki i ku a e i oso ia 1 7
e akee " " gisako aie a e a e e uki kog i i o es e i a a egia I a e e i ek esig a eko aka ik a io a u e i e ausek a ie a e u e o ek u a ek e e u ua eki ue i e i a e-e a ioa Au i o i e a u eko e ua e a e e e e ia e ei iko i kigu egek I e o ok e u a e a e e e e ia a i a i ake ege e esa e a i e a ek e e e e e e ia esig a e u i e a o ek ua e o e ko a a i ku a e ua e i a ie a i egi e u i e ak; i e ak e e e e ia a a eko ue mo ua a e ua I e ek o ek uak i u e e e e e ia a ("o ek u" i ak ue esa a i ik a a e ea ; e a e ua e i o uago ego go i a eke esa a ia ugu ko e io a u a eki A i i e gisa " a o e ikas ea" e a "A e a o a ia e i akas ea" i e ek e e e e ia e a u e A is o e es ai a es e i ki au ke e igu e e e e e ia o i; esa a i es e i a u e e u es e i a u e ako E e e e ia e a mo u asko a au ke ai eke e e e e ia e a u e i e ek e u e e u e a i a e a ik eme aukagu i e i a e- e aus e - i ia e au ia e e a u a i e i a e- ei ua e ai e ie a e e e e ia e a ai a e u es e i ak i u e i e ak au e ea i a go a i o ma i oa e aus o i
2.2. Izen hutsak eta Konposizionalitate-printzipioa e ua e e a e e e e ia e a eko e ei ke a egi eak i e i a e- e ause a e e ik es e e ai au i a gi eko i ea e e ema io ege i "O e e o ika ki a a" e ausea esa e ako "O e e o" i e ak e e e e ia ik e u ai a ai e ua; o e a a e aus o i u e ga i e uak a a i e e ie i e u sei (e e e e ia ik e u e i e- ei a egia sema ikoki a iaga i i a ea I e u se au ie ga a ia o iek e ausa e oso asu ea u e isua a a Zentzuaren t erreferentziaren konposizionalitate-printzipioan oi a i e a isu o i A a ie a e ko e ua bada, e a b a ie a e o e osagaia bada, o ua b o e ka u egi e a ugu - eki e a -k - e e e e e ia (e o e u e a a u o ua o e ugu A a ie a e ko e uak asie ako A a ie a e a e e e e e ia (e o e u e a i a go u i i io o e a oi a i u a a ie a e oso a e e ua e a e e e e ia a e osagaie e u e a e e e e ie u io a a o e ega ik u ga a i a ia i e u sek e u ik a u e a o a eak gai e akoa o iek osagai a i u e e ausek e ai uke e e u ik e a aki a "O e e o ika ki a a" e ausa e e ua e a a ema e ake euska a u e e ue e o o k
ai a ei a e aus oso a e e e e e ia? o -e egia- a ioa Egia koak i e e ausek "egia koa" i a go u e e e e e ia a e a ai suak i e ek " a sua" o e a egia ko e ausak "egia koa e " i e es e i ak i a go i a e a ai suak " a sua e ak" E e e e ia ik ga eko i e e a u e e ausek e u e egia- a io ik i a go e e e e - ia gisa e i a e egia ko e a su i a go e ausa e e ua a i e same u a i a go a " e same u" egea o i e eme u e - siko ogiko a i a eke e a e i u- a e i e e a io e o a u e me su ek i o a e same ua e a ie a o i gau egu " o osi io" e i agu a eki i e i ika e akegu a egia e ausak a a u a i ue i eia o ek i oa eki "O e e o ika ki a a" e ausak e a e same u a a ie a e u ai a e auka egia- a io ik 28 i oso iako Gi a
E a e ea ko osi io a i a e- i i ioa oi a i u a e aus a ea osagai a e e e e ia e eko es e osagai e a eki o e ka e a ugu e a o e es e e - ausa e egia- a ioa a a uko "A aga as easua a a" e a " o e I a u as easua a a" e - ausek egia- a io e a u e
. D R B P N Z H ZT : R LL N RT NB D o e es e egek e e a i a ea e i u i ku a e i oso ia e e emuko ai a a a o e a o ie a agusia i e i a e- e ause au ia a eke A a o o i e a - u eko e ua e a e e e e ia oi a i uko e eskema osa e u egek; i e a a i ea so u ako es e ako a a oei eskema o eki e a u go ie me ea ege e e a u a i ai a a e a i a ema aio o ie a oi a i u- a i e i a e- e ause a e a ako a a o a a ei e a u e iak ema ai kie e a a i e ea a a o e iak a ea u i a A a o agusiak i e is e ia- e ause a e o a i e o ioe a i a eke usse ek ege i egi e io k i ika u e eko ko ua a u e a ugu a ia u u e is emo ogiko es e i ak i u e a oi a ia egek e a kako e agu a o a uko u e ause e ua e e agu a e i e o e e a usse ek a i e i ismo u sa e ai e egi go u e agu a u e a su ek u a ek o ek u a e i ikoki u e ea e agu- ea e agu a o o e oi a ia ego go a esk i a e i e ko e agu a e e ema ai e- kee a o a e u usse ek ai a o e oi a ia a i ae ego go a e agu a u e eko eki a a Oi a i e i is a o i e a e a usse ek ege e " e ua" a e u a i u e a a a ako eskema o ioa ga a e u o e a usse ek esa a i o o e oi a ia e o a ioa agoe a e e a e u I e o ioe au ia a i i e usse ek gu i a e uko u i e o io a ek e o a ea e e es e egi ki u ik i a ea ege e e mi o ogia a a u usse e i i i i e o ioak e e e i u egi e u soi ik e u e u ik o i o e a a a egek ia ea u ako i e i a e ko e ause au ia i e a u e ia ema e a ko iogu (1 e a o A aga e a o A aga a ( e a o A aga o e I a u a " e a o A aga" e a " o e I a u" i e o ioek e o a u aka ik egi e a u e usse ek a gi u egi e a ko igu ea o a a i a ai ekee ( i o ma i oa A a o o i a gi u ai o e e es e i a ea uko i ugu (3 a iako e egea u usoi a a ( i ku u ka a ua e a e is i e i i io e ua (e o a es e ako e eme u ko o a i o e a a e e a ugu (3 e uga ea e a esa a iga ea a u e e i a " a iako e egea" i e ak e ai u e e e o a e A a o o i i e is e iako e ause (( - e gisako e ause a a oa eki o u a ago e i ugu esa e ai e e a e is i e a a e a e su ek uak e ue ako e e e o a e A a o o iei gu iei e a u a ema eko usse ek esk i a e e a ue e i i io e ia egi go u i ku a e i oso ia 2
esk i a e e a uak " a iako e egea" e o a "Gi u koako i i u ua" gisako i e si agmak i a usse e i e o ioak e agu a u e a e a ioki e i guis ikoak i e mo ua esk i a e e a uak esk i a e i e ko e agu a e a ioki eak i a eke o e a esk i a e i e ko e agu a e oi a ia e agu a u e a agoe e a a esk i a e e a ue oi a ia e o a ioa ego go a o i e a aie o ma g ama ika ea ikus e ai o ea o ma ogikoa (3 a iako e egea u usoi a a — (3 (E A ( y (Ey = y A
( i ku u ka a ua e a e is i e — ( 3 ( A K A i i e o ie a ikus e ugu e esk i a e e a u a ek e ai e a o a iki- e ai kio e ika uak ( a iako E ege u usoi i ku u e a Ka a u e o a e i u o e a (3 - eki " a iako e egea e a u usoi a" esk i a e a ase e ue o ek u a e is i e e a esa go ge uke e a o i a sua a ( ege e a (3 e i a eke e egia e a sua i a go " a iako e egea" e gisako esk i a e e a uak u e ga i i a eke a i e a e e e e o a u o i osa e u e e mi oak (" a ia" e a "e ege" u e ea e o a esk i a e i e e agu e ai i ugu es a e ( e e u e ga i ge a e aigu e e o ma ogikoa ai a a e a ugu u sea ( -k e io e eme u a i i e is e ia ko o ie a e ik ema e ai ik e a o ma g ama ika ea su ek u- a e a e e e ue esk i a e e a ua (" i ku u ka a ua" aseko ukee e eme u ik e agoe a a a e u usse e esk i a e e a ue i e e a ioa e is e ia e a e ika ua kua i ika ai ea ai ik i e o eki e ua a e e u usse ek e a e agu a u e ea oi a i u ako e is emo ogia a e ako egokia i a ekee i ku a e i oso ia e eskema a e a e u o eki usse ek i e o ioe a a oa i e a i e i a e ko e ause a a oa i e e e a u ie aieke e e e e ai a u ugu e usse e us e i e o io u u a ek e o a u egi go u soi ik e a e u i o ako a as o ko o a i o ik i a go ai a usse e a a e a i e o io g ama ika ak i e o io a u ak esk i a e e a u mo o o uak i a Egia ko i e o ioak o s i e ogikoki o ioak e o a u egi e u soi ik i ku a a u a ea i e o io i a e a ge ie ge u a e i e ak " au" e a ako e akus eak i a o e a i e i a e- e ausak i o ma i o i aka e ai kigu oi a ia i esk i a e e a u es e i ase e i ue e eme ua e is i e e a esa e ai igu e (( -k a e a " o e I a u" e a " e a o A aga" esk i a e e a uak ase e i ue e eme u a e a aka a a ie a iko iguke a u i u e e a e a e i is ak i e a e a esa a ia e oi a ia e o a ea (e a e " e ua" agoe a e e a u usse ek ege e " e ua" e o ioa a e u a i ue o ik so e i e a a oei au e egi eko esk i a e e a ue o ma ogikoa e e i e e a ioa o osa u ue
4. WITTGENSTEIN Wi ge s ei e i oso iak i a o i u o iek es e i eko e e e go e a iga e Wi ge s ei e i egi o i a i au o e ai i a Ga ai akoi eko i eiak i u u a a a a a e i ue a esa e akegu Tr t t n e a r ntz t n. 0 i oso iako Gi a
Tractatus logico-philosophicus i u ua e e a oko i eiak a a e i a Oso i u u i ia da, u ua io ume iko i e o e a u ako aforismo a u e a ago i a i a usse ek e a egek i ku a u e ikus egia e a ekoa a a e u i u ua au da, e u u a e ea i a ea esk i a ea ue i ku e e ua a a i ai a au eko iek ai o a ago oko u Wi ge s ei ek i ku a e egi eko o i (parean ue e ea i a ea esk i a ea muga i u uko ai u Wi ge s ei ek ac a usea a a i a oi a ie a a e a gi a a ime ak e ea i a ea e e ese a e u e ea i a ea e hala o ako isla a da. E ea i a ea e e agu a interno o i ( e same ue e ukia es i i u egi eko i ea da i ku a; e a e ea i a ea e same ua e a i ku a e ei i e i e ko e a ioa a a e ai kigu Wi ge s ei e a a e a o i o e a izan a i a i ae koa a e ea i a eak e same uak e a i - ku ak o ma e a i a ea isomorfia e a ioa ego ea o ma komu o i i ku a e egi u ak o s ogikak e aku siko igu Ikus egi o e a a e a egi u a ogikoak e a i ku ak e ea i a ea eki ue o u ak i ku a muga e u e i ku ak e i i u muga o iek au si; hala egi ea so e i a a a o i oso ikoak (Wi ge s ei e a a a o i oso ikoak sasia a oak i a i ku a a o si eak Muga o e a ik a ago agoe a (e ika e i ioa es e ika e a e uga ea da Wi ge s ei e a Izan e e Tractatuseko a ke a o ismoak ioe e " i egi e i ai ekee a a isi ik ego e a da" O a a- a ekoa da ac a usa i u u i o ikoa e o ko aesa ko a ( e a ia ko aesa ko a e a i u uak e ak i ku a e mugak aus e ai i u e i ai ekee a i egi e ai u Wi ge s ei ek ikus egi e a a es e i a a a uko u Philosophische Untersuchungen i u ua Tractatusean a a u ako i ku e e ua gogo k i ika u e a oi a i es e i eko a o osa uko u Ike ku e ako Wi ge s ei e i i i ac a usea e e a e e i ku e e ua mu i egia da: e ea i a ea e is i u i a ea e da i ku a e egi eko a- ka a o eki i o ako e ikusi ik e ue ai a u io so ia e e e u i ku ak "Kai o" "eske ik asko" e o " e o u da?" e a ako a ie a e ek e u e e e esk i a- eko i o ako asmo ik Wi ge s ei e i o e a i ku a egi u a so ia a da, e a a ema so ia e sa ea i e e a u e a a ago o e o u e eko Tractatusean e a e i e e ege a u u e o e e ege e mu i i i a ea e e a uko u Ikerkuntzetan, i - ku a oko asko osa u ako oko a e a esa go u okoa e a a ogia o eu si e ege a so io i guis ikoe ma gu asu a e e a uko u Wi ge s ei ek e ago e ege a i ko ik i ku a e e u ua e o u io ame ua a a uko ue e ege a aka ik Ai i ik i ku e a i e a akoi ak i ka uko i u a ia a ia e e e ege a o ioak o e a o ma u i e sa e ( ogika e a e ke a i ema e a ea e a i e a e a e ke a i ema go dio ga a ia i u u o ek e agi a ia izan ue XX. me eko iga e e ia agma ikak izan ue ga a e ea
. T N H "Egia" ko e ua a gi ea i ku a e i oso ia e egi eko ga a i sua izan da, oro a "egia koa" e i a e i guis iko a uei a ika akiekee e ika u a o a ua izan ai a "Egia" a e ea XX. me eko i ku a e i oso iak oi a i ko e ei ke a a i io a a e a jo ue a e a e ik e aus a a i ikoak ge i u ke a priori egia ko a jo i ake- gu ak e a e koak; e a es e ik si e ikoak a posteriori egia a u e a ekoak ko i - ge eak o a eme i a i i e z ntz r n l fí
(5) Soltero gu iak mu i e ko ga eak i a ( Ekai mu i e ko ga ea da (5 a a i ikoa da, ( si e ikoa A a i iko asu a e i i e akoa e i i io ka ia a a u izan da oi a i a e aus a a a i ikoa i a go da a i e a soi ik a i ( s su ek uak a iki aio e ika ua jada i ika e a u o e es e e aus a a i i- koak egia koak i a a i ae (5 e aus a a i ikoa da "soltero" i ak "mu i " e a "e ko - ga e" i ika e i ue ako; ( si e ikoa "Ekai" i ak e ue ako "mu i e ko ga e" i ika u e a ik ima i a ai e akegu Ekai e ko u a agoe a ko a ik ioa e o i ga e
S.I. Quine-ren kritika analitiko/sintetiko bereizketari t "esanahi" kontzeptuari " wo ogmas o em i icism" a iku ua Qui ek e aus a a i ikoe e a si e ikoe a eko e ei ke a u e i ismoa e e e ogma a e e ogma o e a e a e e uk- io ismoa e iga e ogma oi a i u a " ogma ik ga eko e i ismoa" e e a u oe a e i is a e e i a e a o osa uko u e a o i i a go da e e i oso ia-sis ema- e u sa Esa e akegu sistema o ek esa a ia e ko e ua i egi iko k i ika e a aki a-sis ema e egi u a o is a e e e sa i ue a oi a i a ai a eki ie aiogu e e ogma e k i ika a e ea i (7 E ago e ko u a agoe mu i e ko ga e ik ( E ago e ko u a agoe so e o ik A e a e ik e e mai ako a a i ikoak ge i u ke (7 - e gisakoak o iek e e o ma ogikoa a e u jo i akegu egia ko a ; egia ogikoak i a A i i e (7 E ago e ko u a agoe mu i e ko ga e ik ( ((M A -Ex) -Ex) (7 egia ogikoa da e ika u a ue e eme uak e ika u o i a ue a aie a e ue ako ( - e kasua es e i a da. ( - e gisako e ausek iga e mai ako a a i i- koe a ea osa uko uke e au da, egia ogikoak e izan a e a i io a ki a a i iko a a u i e e ausak e ika u aki a ue e eme uak a i ae es e e ika u aki a e ukiko duela aie a e u e e e ika ua e esa a iak iga e e ika ua iuY ika e d . e e e mi oa e o e o e esa a i e a ue es e termino a e a e a ugu e e mai ako a a i iko a i a go ugu ai a Qui e e a "a a i ikoa" e ai ko e u i u a da "esa a ia" e a o i a gi u e a a agoe a dio. E a e da i baten esa a ia ema ea? e o i e i i ea E a i a e i i ea? u sea e i i e e a e a e e e i i ioa a u e a a a i iko asu e a io batean e a ea e a "a a i iko asu a" "esa a ia" e a " e i i ioa" gu i o o batean a asi a au e ko e u i u ak i a Ko e u o iek a gi i e ke eo ia e e uk io is ak egokiak a i a ai a Qui e e - a eo ia o iek e i ismoa e iga e ogma osa e u e o ako au dio, a u ki e e uk io ismoak e aus o ok e ea i a ea eki e a io u e ea au e e aus si - eagoe a a mu i ga i izan e a u esa a i u a i a eko e a e aus si eago o iek e ea i a ea eki ko i as aga iak i a I i i e e i is a o i i ku a e esa a ia e a o ia e a i o i da; a ke u ua i e o e aus a esa a i u a i a go da oi a ia e ea i a ea eki e a io u e e a a u ( usse e esa a ia e eo iak a i i e gisa o e akoak i a e a e e uk io ismoa o a ema e a ugu "esa a i" ko e ua (e a e a ai a a a i iko asu a e e e a i ga i e a u e ga i egi go ugu ai a Qui ek 2 i oso iako Gi a e e uk io ismoa gogo k i ika e u a e us e aki a-sis ema osoa a e ea i a ea- eki ko as a e e a e a e " e aus si eagoak" E i ismo ogma ikoa e au ea Qui ek ogma ik ga eko eka e o ioa egi e u Sis ema qui ea ak esa a ia a e uko u ko e u au o omo gisa e a e e aki a- sis ema e e uak gu i asu a e a a oka uko u aki a- sis ema o is a o osa uko u Sis ema o is a a ea u u (us e gu iak e e a ea e a io a u a au e e a e ek u e e agi a e e ga o e a e aus a ea si es eak e a e ausa i ema e aio egia- a ioak sis ema osoa u e u sa o ega ik i e o e aus a e esa a ia es ui gu u i guis ikoa age i i e gai e ako e eme ueki ue e a ioa ai o e a Qui ek i ku a e i oso ia i egi iko eka e agusia esa a ia e ko e io a i io a a i (e a o e i e a a i iko asu a i egi e io k i ika a Esa a ia e a i e ik a ago agoe e e siko ogiko e o a sasime a isiko a ( ege e " e u"a e mo ua e a e aus aku a e e a e ea i a ea e a eko e a ioak o o e i i u e ea e i e ko aigu esa a ia e oi a ia e o a io u sa e a ea ( usse ek esa e ue mo- ua Qui ek esa a ia e e i e e a io a o osa e u Esa a ia e a i e ik a ago agoe e e au o omoa Esa a iak e e es ui gu ua au ki u e a u u sa (Qui ek aki a- sis ema o is a e e a e u o ega ik e aus a e esa a ia e - ausak e e es ui gu u ko uk ua e a i guis ikoa e a e ue e a io-sis ema i a go a Esa a ia u sea e a i e a e o a e a i e a-e ege e e e a i a go a Ai a ekoa a Wi ge s ei e a e e Ph l ph h nt r h n n a a ai i a iak i a i e a esa a ia e e a e a i e a e a eko e a io o i o osa e e a ikus egi o ek e agi a i a ue a ge o a u u u e agma ika e ga a e ea
.2. Egiari buruzko teoriak "Egia ko" e ika ua i u u i e e a io uga i egi a O o a o a u egi a a i e a a priori egia koak i e e ausak egia ogiko e o a a a i ikoe kasua esa e a e ako ai a e aus si e iko a egia a a eko ko ua i a e a eko i i i eei u u a i ea i i i es e i ak so u i a au i a i a oe a agusiak a Egia egoki asu gisa e aus a egia koa a s o e e a e ea i a ea e a ea egoki asu a a ago p egia koa i a go a s e ea i a ea -k ioe a e e e a a Ikus egi o i usse ek e a o o a oe a e i is ak e e a u u e a ski- e egia e ko e io sema ikoa ikus egi o e a ik ge u au ki e a Egia ko e e ia gisa e aus a egia koa a o eki a ema e a agoe us e-sis ema i ko e e ia a iagoa ema e a io Ikus egi o a ki a sis ema o is e a e au e au o eek eu si io e Qui ek ikus egi o eu si io a esa e a c Egia ekiko ikus egi agma is a e aus a egia koa a u a ma e eak e ek u " osi i oak" a aka a a i u ames-ek e a o o a agma ismo ame ika ak e e a u u e a a Qui e e i i iak ikus egi o e a a ge u a e i ue ik Egia e e u a ia gisa ikus egi o e a a e a "egia koa" e ika ua e a e e u a ia a es e ik p egia koa e a esa ea p esa ea a u sea ege e ikus egie e a a ski e egia e ko e io sema ikoa e ai a i aku ke ak ikus egi o e a a ge u a u i a i u i au o eak i ku a e i oso ia
5.3. Tarskiren "Egiaren kontzepzio semantikoa" A e a ski i oso o o o ia ak egia e eo ia e gai ea ai a a iku u a gi a a u ue me eko 3 eko ama ka a o ie a egia e ko e io sema ikoa e ai e egi ue au a egia ko asu a sema ika i agokio a esa ue a ie a e i guis i- koak e e e i e i u e o ek ueki a ema e a e a e i ue e emua i a egia a ski egia e o io a is o e iko ik a ia e a o e e sio gau ko ua e a a e a " e aus a egia koa a s e aus o ek gau a-egoe a e is e e a esig a e a u" a i u i o eki a skik egoki asu ea oi a i u ako egia e a a- o ako i e e a ioa e e a e ue a a e e a skik e i i io a is o e ikoa e i uko u ( o mako e i i ioak a e u o e a a e a ( X egia koa a a i e a soi ik a i p A i i e o e a p e aus e o a o osi io a i a eke e a X a e i e a o e a e aus a egia koa i a go a e aus o i ema e e ea o e a a e a a i u i a ski egia e ikus egi e e u a is a a e a ge u a e e a au a e aus a egia koa e a esa ea e aus o i esa ea e a e e i e ue eo ia a Gai e a ( o - mako e i i ioak e aus a e i e a e a e aus o i agokio "egia ko" e ika ua e a i e i u e a o ek me a i ku a e e emua e a e gai u a ski e egia e ko e io sema ikoak ai u e i ku a-o ek u a e a o u u ko me a i ku - a i ika e i u Egia ko asu a e e i i io egokia ema a a i a eko "egia ko" ko e ua a ika uko aio i ku a e es uk u ak gu i e auga i ua ego e a ko u e a e koa a i ku a o e a e aus esa a i u e e ake a ako e ege ak i ka u a ego ea e aus o iei "egia ko" e ika ua a ika eko i ku a-o ek u/me a i ku a e e ua o a e u e i ku ei " i ku a i eki" e i e a skik e a o a e e u e ei " i ku a i i" ogika a i i e i ku a i ekia a o a e ai u i ku a me a ogi- koa Me a i ku a e e emua oso e a a a "egia" "asega i asu " e a ako ko e u sema ikoe a a a u ea o e a a skik i ku a o ma e a e a a e a i ga ia e egia e ko e io a gi a ema e u Au i agusia e e u o i i ku a a u a ei a ika ea i a eke e e i ku a a u a ek i ku a i i i e e e ai u e e e ga ik ka o egokee me a i ku a a e osi i i a ea o a e o e ako kasuei egia e ko e io sema ikoa a ika eko e a e koa i a eke i ku a a u a a e e egi u a e a ki es e i ika u a ukee es e i ku a a eki o e ka ea o e a a a oa i a a- o ako e a e a ema eko a skik e u i i i ga i ik ema e i ku a a u a ei egia e ko e io sema ikoa a ika eko agoe osi i i a ea i u u a e e a a a ski e egia e ko e io sema ikoa i - ku a a u a e e emua a ikaga i egi a i i a ue ik; og ama a i so ia a a saiake a ik ga a i sue e akoa
5.4. r r davidsoniarra Sema ika e a a o agusia — i ek esa a i o ioa i a ea e a a a a gi ea a egia— e a iko ukee i e i e-e e ua o osa e u a i so ek " og ama a i so- ia a" e i a a a i so e i i i i e i e o ek e ausak i e e a eko o osa- uko i u kee eo emek o ako o ma au i a e a uke e ( o T a a i e a soi ik a i p 4 i oso iako Gi a
A gi ago eo eme o ma o i a skik e e egia e ko e io sema ikoa erabili- ako ( e i i ioa oi a i e e a eo iak i ku a aki a e e aus akoi a e e esa a ia ema go ue es e e aus a eki i a uko uke Me a i ku ak i ku a- o ek ua e e ai a ue ea o i "esa a i u" a i e e ausa e i a e egi ai eke Esa e a e ako "E u a u ia a" e ausa e esa a ia e u a u a e a a " a" e ika ua a ski e egia e ko e io sema ikoa eki o uko age u e - aus a e esa a ia ema ea e aus o e egia- a i ak ema ea i a eke a ski e egia e ko e io sema ikoa e e e ua i ku a a u a ei a ika ea o uko age u i ku a a u a e ako esa a ia e eo ia ge uke a i so e i i i
6. MUNDU POSIBLEAK a ski e egia e eo ia oi a i e i e sema ikek e aus a e egia- a ioa e o ek e ea i a ea eki ue egoki asu ea oi a i e u e Ai i ik e ai e ause egia- a ioa e i e a ai eke e ea i a ea i egi a u soi ik e i esa e akegu "e u a u ia a a i ae " e ausa egia koa e e gu e i gu ua i e e a a e u sa eki Gisa o e ako e ausak i ea a a i e uko igu sema ika a e a ai eke o ea Sau K i ke- e mundu posibleetan oi a i u a Mu u osi e a ek mu ua o akoa i a i ekee is a e u U e o e ako mu ua e a mu u osi e gu ie a ea es e a ai ik Oi a i o ieki e i i ai e ke e a e ko asu a e o osi i i a ea a i i e e ausak aie a e a a i ae egia koa a mu u osi e o o a egia koa a a; aie a e a ko i ge eki egia koa a o ai go mu ua egia koa a a e a a sua es e mu u osi e e a ea Mu u osi ee sema ikak ege e zentzu ko e ua e a eko e a a a i e mi o si gu a a ek e o e ika u a ek estentsio a e a intentsio a (e o " e u" egea a au ka e mi o si gu a a e es e sioa e o ek e o a e e o e e e i e ue o ek ua a; e ika u a e es e sioa e o e ga i e i e o ek ue mu oa a; e aus a e es e sioa e o e egia- a ioa a I e sioa os e a es e sioa e e mi a e ue u io a a mu u osi ee a ik es e sioe a a oa u io a Esa e a e ako e ika u a e i e sioa u io a a mu ue a ik mu u o ie a e ika u o e es e sio i e gau e mu oe a a oa a A i i e "go i" e i e sioak mu u gu ie a egi a u e a mu u akoi ea go i i e gau e k aseak a e i u K i kek i eia o iek gu iak a a i a i e o ioe e a esk i a e e a ue a eko e ei ke a a a eko I e o ioak designatzaile zurrunak i a; esig a ai e a u u a a a i e a o ek u e a e o a e a u mu u osi e o o a "A is o e es" i e o ioak esa e ako e so a e a e o a uko u mu u e e a a i e a mu u o e a A is o e esek e i a guk geu ea ego e i kiogu e auga iak (mu u osi e a ea A is o e es a aki i a i ekee e a e i oso o ai a e o e akoa i a a e e "A is- o e es" i e ak e o a uko ukee Designatzaile ahulek, os e a e e e e e es e i a u e mu u a ea e a es ea esk i a e a e e o a ioa a a ai eke mu u ik mu u a "G e ia ga aiko i oso o ik a ie a" esk i a e ak A is o e es e o a e ake gu e mu ua ai a A is o e es a aki i a e mu u osi e o e a "G e ia ga aiko i oso o ik a ie a" esk i a e a e e o a ioa es e a i a i ekee a e e a a es- k i a e u u ik e e " au e e o ka a ua" esk i a e ak a i i e e aki e a e o- a e u mu u osi e o o a i ku a e i oso ía
7. HIZKUNTZA ETA TESTUINGURUA: INDEXIKOAK ege e a a e a e aus a e e ua e same u a a egek " e same u" e i- e ei proposizio esa o i aie gau egu ege e i i i e same u e o o osi ioak e a a egia koak e o a suak i a e ei a i a e ik ga ekoak A egia o osi io a egia koa a a egia koa i a go a eku e a u e o o a ; o o a a sua a a e ausek os e a e u e e auga i o i e a; e aus asko e egia- a ioak a a u egi e i a eku a e ik es e a u e a ea e o es ea i u e ik i u e a A i i e (9 A o eu ia egi ue eme E i esa go ugu e aus o i egia a a a sua e e a ugu e a e e e "a o" e a e e " eme " A egia e aus o e egia- a ioak e i a e ak i a go Go kak esa a u o os ia u ia e 17a ( o os ia u ia e 1 a eu ia egi ue e o I a ik i o u ai a e a (u ai a e ea e ue eu i ik egi i o au a e aus o e egia- a ioa a a u egi go a es ui gu u ik es ui gu u a a i a aki a egia- a io a ae i ak i u e e ausak; ma ema ikakoak i a e e- ie ak o iek e a a eko egia- a ioak i a go i u e a ae i ak ai a o iek ai e a e a u i ik gai e ako e ausek o o a e u e o osi io ik a ie a e es ui gu u ik ka o (9 e ausak esa e ako e u o osi io ik a ie a e e es ui gu u i a go ue e a akigu a e e a i u i e aus o ek o a ai eko esa a i i ko a a ue a es ui - gu ua e me ea e agoe a es ui gu ua e i o ma ioa i esa a i i ko o i ge i u a o uko ugu o osi ioa ai a e a a i ga a es ui gu ua ai a ea ? es ui gu u a ek ei "mu u osi e" a gau e esa go igu mu u o e ako ei eku a e a ei u e a I o ma io o i a ikoa i a go a e ausea osa u ga e au e e eme uak osa eko
7.1. Indexikoak Esa i a ek a ie a i ako o osi ioa e agu eko es ui gu ua e i e "osa u" e a- eko osagaiak e akus eak (" au" " o i" i e ikoak (" i" " eme " "gau " e a es- k i a e e a u osaga u eak (" aku a " i a a i Ka a -ek ioe e i e ikoak es ui gu ua e e e e ia u e eko a ie a e ak i a A egia i e iko o i age i ue e aus a ek a ie a e ue o osi ioa i e e e e e e ia soi ik eskai iko io e a e i o ik e e esa a i esk i i o ik e o e e e e ia e au ke e mo u ik e ei ke a a egi e u Ka a ek indexiko puruen e ukia es ui gu uak i ka e u u e ea (" i" " eme " "gau " ; benetako erakusleen e ukia e ago i ka u a era- kuste a egi e e a a (" au" " o iek" E akus e a o ek u a e au ke e isua a a
7.2. Jarrera proposizionalak Ko e io a i io a a e a a e a a e a o osi io a ak moduan e a edukian e ei e i a e ka e a ea Esa e ako e u a u a e a aki ea e a e u a u a e a us e i a ea mo ua e ei e i a e e ukia A e a i e u a u ia e a us e i a ea e a e a a e ea e a us e i a ea e ukia e ei e i a e mo ua a a a a ai a i maiía o iek e i a a e ake e e ei ke a a (1 e e ak a a a uko au (11 e e ak a a a uko ai u 6 i oso iako Gi a
(1 ik esa u (11 uk esa i a u i i i esa iek e a o osi io e a a ie a e u e ( e e a ek i a a a uko aue a e uki e a u e a egia Mo ua e e e i a e ei e ai a a a i o iek e ei e i ue e auga i a ik (1 esa ea e a uk (11 esa ea okamo e es e i ak e aku siko i ugu i ko ika asiko ai u e e a u a e saia uko a a es e i asu o i e i a a ai eke e ukia e o mo ua soi ik oi a i u a o e y-k "us e-egoe a" e i a (1 e a (11 e ei e i ue e auga ia i Guk iok e ugu e i a e e uki o i ik eu e u ua i ego e io e ukia ( i ai e e ak a a a uko ue a e a uk e i e ( es e a a e e ak a a a uko ue a e ei ke a o ek a a e u gu e okamo ee es e i asu a e e
8. HIZKETA-EKINTZEN TEORIA i ku a e i oso ia e ausak a e u i a i e ea e aus ek a a i oak a e u i a i a a i io e aus ek a a i oek o o a gau a-egoe a a esk i a e u e e ai esa e u e mu ua i u u Aus i ek e aus ek a a i oe a ago a a u ue i ku a e a e ke a e es a ua
8.1. Esaldi performatiboak Aus i ek esa i ko s a a i oak e a e o ma i oak e ei i i ue e e e goak e i- a ik a e u i a i e e ausak i a mu ua i u u e ai esa e o e ai esk i- a e u e ak Esa i e o ma i o a esa ea o ea e ga a e e esk i a e a i (e o e ga a esk i a e soi ik a i e i ik e i eki a a egi e a i ga a (1 i agi i a e o iko ai e a (13 Se a -ema e i e a e ai u e (1 esa ea e ai i e eki a a esk i a e a i; eki a o i egi e a i ai e ai agi e a i ai A ai a ek (13 esa e ue ea egoe a egokia i e so a se a -ema e i u e i u e ai egi e u Aus i ek " i ke a-eki a" e i e eki a so ia o iei esa i e o ma i oe i e egi ai e kee ei
8.2. Erregelak eta zoriona i ke a-eki ak eki a so ia ak i a o ie e ege ak e au e i a i a (ge ie- e a okamo e so ia a au ai e i i i u a ea oi a i e i a Sea e-k i a a a e i u i ke a-eki e e ege ak rr l n t t t b i ke a-eki a o i egi eko e a- e koak i a e ege a o iek e e e e a i a e a i ke a-eki a o i egi e a egia ( ik i a (13 esa e a u i aku e au ea e ai aku o iek e ko e a i ik e ai u o e a ako a a me ik e a e i ai i a i aku e ko u rr l rr l tz l a e e e e a ugu i ke a-eki a egi egi go ugu ai a i ke a-eki a o i " o igai okoa" i a go a ( ik (1 esa e a i u ai a i a e o eko asmo ik e a u agi u a ema i u ai a agi u o i o igai okoa i a go a Hizkuntzaren Filosofía 137
8.3. Indarra, edukia eta perlokuzioa Aus i e asie a a eko esa i ko s a a i o e a e o ma i oe a eko e ei ke a esa ie i a e a e ukia e a eko e ei ke a i u u e Esa i a ek i a es e i a i a e ake es ui gu u es e i e a e uki e a i a a e (1 i a e o iko ai (15 i a e o iko ai ? (1 aie a e a i a ai eke ai a ai a me a u a e o agi u a e e es- ui gu ua e a a e a (15 -ek (1 - e e uki e a i a a e i a es e i a u ga e a a e i a a I a o indar ilokutibo e i a Aus i ek Esa ia e e ukia; a a e eduki lokutiboa a o ie ie gai esa i a ek ondorio perlokutiboak au ka E ek u e oku i oak e i ugu esa i a esa ea egi e esa i o i esa ea e i i e ai ik i u a ko e i ea e u ea as e ea i o ma ea ase e ea gu iak i a o o io e oku i oak o eki gu ia eki esa i ek a a i o a u e e a esa i e o ma i o e i e e a eko e ei ke a esage u egi e a o a ai Esa i ek a a i oek Aus i ek e e a- u ako i u a e iak i a i ake e e uki oku i oa i a i oku i oa ( aie ea e a e a o o io e oku i oak ( o ai ko e i ea esa e ako
9. OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA Aus i 19 How to Do Things with Words, O o O o U i e si y ess 199 Aus i ek i a i ako a e a ea au ugu i ke a-eki e eo ia e a a e ik osoe a ema e ue a oa e me ea agma ika e ga a e ea gi a i i an i e e ai ko e u i ka e a e a
Ko a K (a g Hizkuntzaren Filosofiako irakurgaiak, eioa U - E U (a gi a a ea Au e a gi a a ekoa da i ku a e i oso iako es u agusiak euska a ema go i ue i uma- a au A iku u u se koak e ka e o oa e a euska a eskai eak egi e u ga a i koa i ku a e i oso ia ako sa e a u ea e a es u akoi a i egi iko sa e a a u a a e e i a go i u yca W Philosophy of Language. A Contemporary Introduction, o es ou e ge oa e me ea i ku a e i oso ia gi a i izan i e e ai u u a e i a eme e e e e ia i e o ioak esa a ia e eo iak egia a e a e a egia i ke a-eki e eo ia e a a a Au o e ik ga a i sue ak oi a i a a u gai o iei u u ko a eame u a- gusiak a a e i kigu yca ek Gai akoi ea a a e eo ikoa e a aia gaia o a eko ga e- a e e a a a a e a u e a e a gai o e i gu ua ge iago i aku i a a i a eko e e e e iak ema e i kigu Ma i ic A (a g 199 The Philosophy of Language, O o O o U i e si y ess i ku a e i oso iako es u agusiak i e i a i u u o e a i ge ese e ak oa e me ea a o o e a saia u i e au o e ik esa gu a sue e a ak i a e a o e a a o sai ka u a egia e a esa a ia i ke a-eki ak e e e e ia e a esk i a e ak i e ak e a e akus eak a e a o osi io a ak me a o a i e e a ioa e a i u e a e a i ku a e i a ea es u o ie a- 13 Filosofiako Gida
ik asko ga e a ia a o o ako i u u o e a Valdés, M (a g La búsqueda del significado, Ma i ec os e a Mu iako U i e si a ea ay o K 199 Truth and Meaning, O o ackwe i ku a e i oso ia i agokio e egi e es u i u u ik uku e e akoa ugu Sei a a e a a a u a ago i ku a e i oso ia a u i e u u agusiak i u e a ga a e i u a a ege e as a e ak esk i a e e a uak egia e a esa a ia paradigma a skia a sema ika i e sio a a e oi a iak i ku a e a es ui gu ua e a i ku a eki a Wi ge s ei 1953 Philosophical Investigations, O o ackwe 199 Liburu honetan Wittgensteinek hizkuntzaren gainean bere planteamendu berezia azaltzen digu. Planteamendu horrek autorearen bigarren aroa azaltzen u XX. mendeko bigarren erdian mamitzen e biraketa pragmatikoaren aitzindarietako a dugu Ia hau.
GOGOA a i ka ia; E Uko a gi a e - e i ua Bibliografia honetan aipamen berezia merezi u aldizkari honek, bertan bakarrik lantzen baitira Hizkuntzaren Filosofiako gaiak euskara hutsean. Hizkuntzaz gai Ezagutza, Komunikazio e a Ekintzari buruzkoak e e jorratzen dira. Urtean bitan argitaratzen da GOGOA aldizkaria. 8. ogika
Begoña Carrascal Leire Urbieta
Gau egu go ogika e agu eko e a e koa a A is o e ese e a es oikoe i eia ogikoak a e ea a i e a egu go sis emak ga ai a akoak e i a oi a ia a i u e a as o e i a uk e a e a ogika u a gau koa e ai i a i a a e akegu a a e e e ago i e i ea a ogika e is o ia osoa e a es eak es e i i o e ei ge i ake —Logika Tradizionala: A is o e es Es oikoak E i A oko ogikak ei i e a oo e koka uko ge i u ke eme —Egungo Logika: ege-k e e ogika o osa u o o e so e e a eme au ki e a ogika e is o ia aus u a ik agusie a iko a ko e u e a me- o o e i uga i sa uko ai i u ogika egi e o ek asie a a ea egek k i ika uga i aso a e usse -ek a e eo ia ai a a u ue e a es eak es e e a i eske egu go ogika ik egi a u a egek i uga i ko ga a ia a u u Esa e a a ogika e is o ia ai i a iak i ugu A is o e es e a es oikoe eo ia ogikoak Es oikoek o osi ioe ogika i ema io e asie a au a "eta ", "edo ", "baldin" e a "ez " ko ek a ai ee ogika i A is o e esek a i "oro" e a "batzuk" a i- ku e e auga iak aso e i ue ogika o ma a ga a u ue Urganonen i a kie a a i e a ai a e e i asu au ki u aie a ea e e e u u agusia o ako au e a egia a gu io a a e a a gu io o a e k e ei e i ue a a ea A gu ioe a io ko asu a a gu ioa e e a e o ma e gai egoe a a ima a u u e e a e a a gu io- o me a e ke a mu gi u i e A is o e esek es eak es e si ogismo gisako a gu io- o mak a u i ue A i i e o ma o e ako a gu ioak a io koak i a eke au a i ku a a u a e- ko e o ei i e e a io a u a emisak egia koak a i u o o ioa e e egia koa i a go u
A guztiak B dira E.b. Tigre guztiak animaliak dira B guztiak C dira Animalia guztiak bizidunak dira Beraz, A guztiak C dira Beraz, Tigre guztiak bizidunak dira 40 i oso iako Gi a
ai a u e go a gu io o e o ma e a a io koa a i e a i e e a io o e a ai emisak ai o o ioa egia koak ge a u I a e e "zuriak" a e ue okia "horiak" a iko age u emisak egia koak e a o o ioa a sua i a ea ge a uko i a eke
Tigre batzuk zuriak dira a e o ma A batzuk B dira Bengalakoak tigreak dira C guztiak A dira Beraz, Bengalakoak zuriak dira Beraz, C guztiak B dira
Es oikoe e a A is o e ese a ek ogika ko e uago a ga a eko oi a ia a i u e ai a o i e e osi e i a I me ea e ukae a a a e ma ema ika e i ku a ik ai a e eme u a u e a o a ioa e a u e a e me e i gu u a a e A is o e ese ogika e i gu ua mu gi uko i e is o iako ogika i ge ie ak I me ea age u i e e e i iko a i A is o e ese au kako a e a ogiko e a i oso ikoak ( amus a a e a A au - ico e II me ea ei i a a ima a u e a eko e a oo e- e ai i a i a a ge e akee ogika ia i ogika i o iek e e a eko e egi a i a go u e a egia A is o- e ese ogika e i e saia eko e a o o a e a io ogikoak a ie a eko a ge a e i ku a a so u u e I a e e ei i ek ogika ka ku u gisa a ea e u e a o e- a ako i auso ema e a i e a a a ika e u e e e goa i ku a egoki a o - ea e a iga e a e i i ku a o i e a i i a gu ia ea ka ku u i u ea A eko i eie a ik a ia u oo ek I me ea ogika e A ge a ei u iko mugime u e o esko a so u ue e a a e e u u ik agusie a ikoa ma ema ika a a ik i ka u iko i eiak e emu ogikoa i ka ea e Me e o e a a o e asie a ai a u ugu ogika e is o iako aus u a ik a - ie a i a e e Me e a eko i oso iako ogika e a oso ga ai ak i oa i a e e a ege e ogika i au ai ea e e u e o ie a a e a e a gi a a egek oo e e a a ma ema ika ia i a a e a i me ika sako u ue e a o e o o io kua i ika io- eo ia a so u ue e e e go a i ai u e e e e aki a u a e o ie a eak ike eko e a i i ue eo ia o i Oso ike ke a i au ai ea i a e usse e a e a o o a ga aiko ma ema ika e i oso ia e a I a e e eo ia o e a a e a e akiak e e o ek ue mu ua sa u e a ko i a eke Ma ema ika o ek u ik ga e u ea e o a u ie egek ma ema ika i a uei a egia ma ema ika soi ik ei uak au e a us e u e ei ogika e i oso ia e a eko ko e uei agokie e e e ai a eka e ga a i su egi i ue egek es eak es e " u io" ko e ua ogika o a e a i e e a e u ue e o a " e u" e a "e e e e ia" ko e ue a eko e a ioa (ikus Hizkuntzaren Filosofia). Ai a u e a a me e o e ako ogika a i asu e a e a ai a uga i au ki e a- kegu esa e a e ako ogika o ma a e a a a ei i e oi a i ko o ma ogikoak e o a ogikak o o a es e sio a a e o i e sio a a e a ue i a Me e o e ukae a asiko i a gisa o e ako e a ai ak a gi e e a e egi o e a ai ame e e ia e a ko uke e es eak es e ege W i e ea e a usse ogika iek A ke i o ie a ga a i sue e a iko a Pr n p Mathematica i e eko a a ugu (191 - 1913 ogika e is o ia e a e esa a ia so u ue a a ai u e e e a o e a ogika 1 1 t p n l au ke e u e e a e ai i i io ogiko e e i a io ma ema ikoak e a ki a i me ikoak a a e i u e; i a e e ogika i o ie a a e a ko e u ma e- ma iko o o oi a i ko ko e u ogikoe i e e i i ai eke e a e a osi e i a eke eo ema ma ema iko o o a ioma ogikoe a ik oga ea
1. E DA OGIKA BAT GAU EGU ? Au eko a a ea esa e a a gau egu go ogika e oi a iak I me ea e ukae a asi i e a e e a ogika es e i ek i u e o ie a eak e i e oga u me - ea e e ia e a a e e a i agu o ai e a o oko a ea ei i e gau ko ogika- e e auga i ga a i sue ak ogika a i a eko e e e go e eme ua hizkuntza formala a i ku a o ma a ea i ku a a u a ea ge a e e e mo ua au e ik e a e i e iko gu i e a u a au e e au osa e u e si o oak ( i ku a a u a eko i ak i a eke ai a e aiek ko i a eko e a i i e a i ugu a auak e e ( i ku a a u a eko g ama ika i a eke A au o iek e a i e i ugu ea i ku ako si a ia e oi a iak a e ari ga a e a e aie i e e a e ugu gu e ogika si o oe ei segi a e o a ga ia e a ei e O a ga iak i e segi ei i ku ako o mu ak ei uko iegu A auak e a e eku - si o a ea ema e i a e a o mu ak esig a eko metahizkuntza a e si o oak e a i - e i a Me a i ku a i ku a i u u i egi eko e a i e e i ku a a a e a o ma ea au e ekoa ai o a e a sagoa i a e a ogika ge ie e ako i ku a o ma a ko es o e ia a ai eke i ku a a u a (e o ma ema iko a e a e a eki i ku a o ma a a e a sagoa e eu ia a e o ie e auga i ge iago is a eko a a me a i a go u au a i ue ko e uak a ie a eko a a me a a iago u egi go a ai a e a e ea o ek asko a es e o ie a eak ga ea su osa uko u Esa ugu e i ku a e o mu ak i ka e akoa a e si a ia ei e e a - e asi ga a Si a ia e a oa gau e ea o mu ek e u e esa a i ik si o oe segi ak i a soi ik o iei esa a ia ema eko i ku a o e sema ika e i i u e a a Sema - ika e i e o mu e esa a ia asega i asu a e o egia- a i ak i ka e i a es eak es e i ku a o ma a ea i si o o k ase e ei iko i ugu o ai A e a e ik i - ku ako konstante logikoak e a es a e ik konstante ez-logikoak. Ko s a e ogikoe esa a ia e i e iko i ka u a ago ogika akoi a e a ; ko s a e e - ogikoek a i i e e a io es e i ak o a e i u e i e e a io-e emua e a a e a I e e a io- e emua mu o e - u s a i a e a e a a e e eme uak ei i e ko ua a u si o o e - ogikoe i e e a ioa a a e a
Si o o ogikoe a ea "—" "A" "y" "-- " " ", " "... i ugu A i i e a a - ea e "A" si o oa e i e e a ioa ogika e eme a ea (e a es e ogike a e e ko - u ioa i a go a a egia i ku a a u a eko "eta" ko u ioa e esa a ia is a e saia uko a Si o o e - ogikoe a ea konstante indibidualak, predikatu- edo erlazio-sinboloak e a funtzio-sinboloak i ugu Ko s a e a e i e e a ioa i e e a io-e emuko e eme - 42 i oso iako Gi a
u a i a go a e a e a e emua a a e akoa i e e a io es e i a i a go u e ika u- e o e a io- si o oe i e e a ioak e emue e eme ue a eko e a ioak i a go i a e a u io-si o oe i e e a ioak a i e emua e e eme ue u ioak ogika a ga a u a i a ugu si ak ikoki e i i ku a o ma a e o mu ak e a u a sis ema o ma a e a ugu i e e iak egi a a i a eko Sis ema o ma a a ioma ikoa e o a u a a i a ai eke Me o o a ioma ikoa e e e a ai e su sua i e ogika ia i a e Sis ema a io- ma ikoe a a priori o a u ako axiomak ei u iko o mu ak i ugu o ie a ik e uk ioak egi eko inferentzia-erregela a uk e a e i a e a o e a gu e ogika e teoremak e u i uko i a eo ema a e froga o mu e segi a i i u a ai o e a Segi a e o mu a a- koi a a ioma a e o segi a e au eko o mu e a ik e a a iome a ik i e e ia-e ege e i a e e u i u ako o mu a a Segi a e a ke eko o mu ak oga u ako eo ema i a e a u Au ea esa ugu e a a e a ko ua a e o mu e esa a ia o i sema ika a a e e ko e ua ai a Sis ema a u a e a a i e ugu a ioma ik ai a i e e ia-e ege e mu oa a iagoa i a e a sis ema a ioma ikoe a ai o e a soi ik o ie i e egi e i a e- uk ioak e a si a ia e a oa a e e i e ko e uak o ako auek i a x , teorema, ondoriotasun sintaktikoa, froga formála, konsistentzia, e a Sema ika e a oa agau e a i a e e i e e a ea o ako auek i a eke asegarritasuna, egia, eredua, baliozkotasun logikoa, ondoriotasun semantikoa, baliokide- tza semantikoa, e a ogika a o osa e e ea ogika o ek i ue o ie a e si ak iko e a sema i- koak a e ea a ogika ie e egi agusie a iko a —e o a o ie a e si ak iko e a se- ma ikoe a ea ko es o e ia ik e o o u a ik o e agoe — o i egi ea metalogi- ka e a oa sa e ga a ogika a i eska ie a kiokegu o ie a e me a ogiko ga a - i sue e a ea i ai a uko i ugu eme zuzentasuna e a osotasun semantikoa: (1) Zuzentasuna o e a e i i uko ge uke ogika a e a sis ema o ma a o o- sa e e ea si ak ikoki o o io a e e a sis ema o e a sema ikoki e e o o- io a u egi e a a Sis ema o ma a u e a a a a e eo emak egia ogikoak e o o mu a ogikoki a io koak i a go i a; au a egia koak i e e a io gu ie a ogika a e ako sis ema o ma a o osa ea u e asu a gu ie eko o ie a ea a e a o ma ea o osa e e sis ema o o u e a i a e a (2) Osotasun semantikoa e e e a a a i es e a e ako a i a e eko aigu au a ogika a osoa i a go a (sis ema a e a sema ikoki o o io a e e a si - ak ikoki e e o o io a ea osi e e ea ogika a ek o ie a e au a u ogikoki a- io koak i e o mu ak sis ema o ma a e eo emak i a go i a ogika 1 3
2. O OSI IOE OGIKA Ikus e agu o ai a e ai a u akoa o a gau a e e ogika ik si ee ea au a o osi ioe ogika ( e e a i i i ku a o ma a e a u e a ugu e a o i egi eko e e e go u a sa a a e oa ei e esa ea a A a e oa o ako a imu oe ago osa u a 1. Proposizio-aldagai mu o i i i u a
{ i ••• 4, g g r, 1 ••• ••• A agai o ie ako akoi ak i ku a a u a eko e aus deklaratibo e o b j rako si e a e o ma e e ese a u a i u E o es e a ue i i ie a a e a e aus ek a a i o a ek a ie a e ue o osi ioa au a i ui i oki e a ko e u o u u ko e a ai a sa u ga e ei ausak "a ie a e ue a" a ( a i e a e a es e i e a esa a e e ukia egia koa e o a sua i a ai e- kee a Esa e ako "Eu ia a i u" e o "I eu " e o "I s ai i g" e ausek o o- si io e a a ie a iko uke e es ui gu u e i ea i a e ge o 2. Konektatzaileen mu oa
i ko ek a ai e ai o e i ugu a uko a a e oa o iko es e ko ek a ai eak aie i e e i i uko ai i ugu i ku ako o mu ak e a e akoa Ko ek a- ai eek i ku a a u a eko okai ue e e ese a ioa i a a i u e; kasu o-
e a ; ukapena e a baldintzatzailea a u i ugu o osi io-a agaiak aie i e o uko i ugu o mu a ko e uak osa eko 3 Bereizle grafikoen mu oa
{ (, } i ku ako o mu e i aku ke a e a eko e a i e i a e i a a e oa e i i u a aukagu a e a u e a a ago ei i e i ku a osa e u e formulak. A es ia esa ugu e a a a au e eku si o a ue i e egi go ugu e a ko o mu ak a ie a eko me a i ku a a e a agaiak e a i iko i ugu A e a o a eme ko o mu ak e a e i u e a auak 1 o osi io-a agai gu iak ko o mu ak i a A ko o mu a a a —A e e ko o mu a i a go a 3 A e a B ko o mu ak a i a (A--B) e e ko o mu a a ko o mu a gu iak au eko a auak a i ko u u i i u a ea a ika u so e i e ak i a au a e ago o mu a ge iago ik au eko a auak a i ko u u i i u a ea a ika u ge o so e i e ak ai o i ku ako o mu ak a au o iek a ika ea so e i e ak i a soi ik ai a a a
- e e o mu e i aku ke a e a eko a u u a gisa es e ko ek a ai e a uk e i i uko i ugu o ai a a o a 44 i oso iako Gi a
(AA ae - (A— - "A" si o oa konjuntzioa i a go a
(A = e ( A-- "v" si o oa e i e disjuntzioa a ie a iko ugu (A =c e (A A( — A " " si o oak bibaldintzatzailea a ie a iko du.
Au eko e i i ioak e a i i ga e osi e ge ue i ku a e a a e oa e ko- ek a ai ee mu oe a ea au eko gu iak sa ea au a osi e a ko ek a ai ee mu oa { — } i a e a ea es e au i a ea { A , v, — } O ua au eko e i i ioak sema ika e i i e akoa ko ek a ai ee a eko a ioki e a sema ikoak i e a oga uko ge uke Era e ea { — 1 mu oa a u e a ea osi e i a eke { A } e o v } a ea (e o o ie ako bat a imu o a ue es e e o ei mu o ere), eta es e ko ek a ai e gu iak o ie i e e i i u au ea egi ugu e a
A auak i ka u a au e e gu e i ku a e a u a ago eta segi e akegu i - ku a o e ako sema ika e a e e o si a ia ga a e Guk o ai sema ika e oi a iak e i i uko i ugu ogika o e ako sema ika i a io u a i a go a au a o osi io-a agai akoi a egiazkoa e o faltsua i a go a eta e i a agaie egia- a ioak i ka u o o e formula egia koa e o a sua i a go a a agaie egia- a ioe a a e a { — } a u ugu e oi a i ko ko ek a ai e mu o a e i i e agu e eku si- oki sema ika ko ek a ai e o iek i u e o mu e a • A formula egia koa a a A a sua i a go a " ko ek a ai eak uka e a e esa a ia is a u a i du; e a ema e du a e sema ika o e a e i i ea e a era a u a e a • A -->B a sua i a go a A- e egia- a ioa egia koa eta B- e a a sua den kasua ; es e gu ie a A —>B egia koa i a go a "-- " ko ek a ai ea a i a ai ea a; e a egokia a a su a ema ea egia ko e ai e ik o o io a sua i a ea a a ere, es e kasue ako a uk oso e a ai a- uak i a i a historian e a eta, i ku a a u a a e a i a ai ea e e a i e e ik asko u u e e akoa es e ogika a uk so u i a a i a- ai e es e i ak e o baldintzatzailearentzat es e sema ika a uk e i i u Dena e a eme au ke u ugu a a i a ai ea e e i i io k asikoa i a eke eta, o a ai a e sema ika ko ek a ai ee a ea e i i u i ugu a ioki e- ek muga e u e Gai e ako ko ek a ai eak "—" eta "— " i e e i i u i ugu e aie sema ika o e a e a u a ge a e aigu • A n B egia koa i a go a A eta B- e egia- a ioak egia koak i e ea eta a sua gai e ako kasu gu ie a "A" si o oa eki " t " i ku a a u a eko ko u - ioa a ie a i a i ugu o a e i i u ako sema ikak egokia i u i i i- io a e esa a ia is a eko • A v B a sua i a go a A eta B a suak i e ea eta egia koa gai e ako kasu gu ie a "y" si o oa eki i ku a a u a eko "edo" is u ioa o ma i a u a i i a a ogika 145
• A•B egia koa i a go a A e a - e egia- a ioak e i ak i e ea ( au a iak egia koak e o iak a suak i e ea e a a sua gai e ako kasue a " " iku a i bibaldintzatzailea ei uko iogu z e a faltsua egia- a ioak 1 e a - e i e a ie a e a i ugu o osi ioe ogika e sema ika si o ikoki o ako au a o e i e a ie a iko ge uke
B B AA A < >B 0 0 0 0 0 0 0 , 0 0 0 0 0
o eki o osi ioe ogika e sema ika e i i u a ago e a o ai sema ikako ko e uak e i i e a ai e akegu e a ai a ogika o e o ie a eak e a e e e o e a o mu a a tautologia e a esa go ugu a e a agaie egia-es ei e gu - ie a egia ko a ioa a e ue ea A i a agaie egia-és ei e gu ie a o mu a a sua e ea antilogia a i a go ugu au o ogia e a a i ogia e e o mu a a i n tr esa e aio es a e A o mu a o mu a-mu o a e ik logikoki ondorioztatuko a e a ago egia-es ei e ik mu oko o mu a gu iak a e a egia koak e a A a sua egi e i ue a Mu oa F a a e a A au e o mu e o o io ogikoa a a si o ikoki T = A i a iko ugu -ko o mu ak e a A i ku a a u a ea ema ako a gu io a e o ma i a io a a e a i ugu — au a -ko o mu ak a gu ioa e emise o ma i a ioa e a A o - o ioa e a— argudioa logikoki baliozkoa e a esa go ugu o o ioa a sua egi e ue emise egia ko i e e a io ik e a ago Esa e a e ako o ako a gu io au a io koa i a go a Eu ia a i a u ka eak us i e i a Eu ia a i u e a ka eak us i e i a A gu ioa e o ma au a A —>B, B e a egia- au e a a e a e a osi e au ki- ea i e e a io a A —>B e a A egia koak egi e i ue a e a a i e ea B a sua A i o ako au e a a io koa Eu ia a i a u ka eak us i e i a Ka eak us i a au e e a eu ia a i u o e o ma A —>B, B A a e a osi e i a eke i a ea i e e a io a emi- sak egia koak egi e i ue a e a o o ioa a sua (a i i e ka eak ga i e a i a i a A e a B o mu ak baliokide semantikoak i e a esa go ugu e a si o ikoki A = B i a iko a i e a aka ik a i A e a -k egia- au a e a a u e es e i e a esa a A - e o o io sema ikoa a i a a e a B A- e a i o mu ak a ioki eak a i a sema ikoki o ie a e e i ak i a go i u e 46 i oso iako Gi a
o osi ioe ogika o ek o ie a e me a ogiko i e esga iak i u; es eak es e o ako auek a ima a u a iko ge i u ke ogika o e ako o iko sistema o ma a i ka u o o e zuzena e a osoa e a ge a e da. ai a erabakigarria e a e e au da, o e u a meka iko a ago ko o mu a akoi a egia koa e e e a aki eko (egia- au ak es eak es e
3 LOGIKA ELEMENTALA Au eko a a ea a e u ugu ogika a ia u au da, o osi ioe ogika a ia u ma ema ika e a e a e e es e e ai i ku a a ge a e i e a gu ioak e i a ie a i akegu iogu a u e eko ko si e a e agu o oko a gu io au Gi aki gu iak i ko ak i a Sok a es gi akia da e a Sok a es i ko a da o osi ioe ogika emisak p e a q si o oe i e a ie a iko ge i u ke e a o o ioa o osi io-si o oa e i e o u a ik e ago si o o o ie a ea e a ga i ago p e a q si o oe a ik r o o io a ea e e a posible. o ega ik ma ema ika e a es e i ku e a a u ak i e a gu ioak a ie a eko es e ako ogika-mai a a e a jo e a ugu ai u e e e ogika e eme a e a e o es e mo u batean ei u lehen ordenako logikara. o osi ioe ogika o e ako a gu ioak a ie a eko gau a e i a eko a a oia o ako au da: o osi ioak e i a a e ik a e e ogika e eme a ea a i a e ik a e uko i ugu e aie osagaiak ikusi e a i ku a ogiko a ie a ko a- go o i es a a iaga i i u uko aigu au ea ai a u ako a gu ioe mo ukoak i ka eko i ku a o e a posible i a go da o oko eak e a i e i ue a gu ioak o ioki e e ese a ea au da, "oro" e o "e o ei " a iku e e akoak ai a " a uk" e a "baten a " mo ukoak e e Q ogika e eme a a i kuantifikatzaileen logika e e esa o i aio e a ai a logika klasikoa e e e i i i agu o ai ogika o e si a ia e oi a iak akigu e o e- a ako a a e oa e a formulen mu oa e a ea e a e koa da. Q ogika e eme a a e a a e oa o ako mu o au i a go da:
A ={ } U {a. } U{ " } U { "} U }U { }U {( } QG E ^ i E/ E iEK E A e e agu a a - a a au eko mu oa osa e u e a imu oe e eme uak ei i e AQ a a e oa o ako a imu o auek e ei e i ugu • A 1 = { } E aldagai indibidualen mu o i i i ua i a go da, i i i u e akiga- ia au da, e aki a u e ai es e a agai i a go i ugu
• A ={a;} EI konstante sinbolo i i i ua e mu oa da. Kasu ik a u e ea mu o au i i ua i a go da. Mu o u sa e e izan ai eke
• A = { funtzio-sinboloen mu oa da. Kasu ik a u e ea mu o au e e i i ua i a go da. u io-si o oak ma ema ikako u ioak o ma i a eko e a i iko i a es e arlo asko a e a e koak e i a ea ge a ai eke ogika 1 7
f n Q e u io-si o o a a a a i-i i eak (i-k u io-si o oe a eko es e i asu a a ie a e u; goi-i i eak ( -k e i u io-si o o o e a ea e a e mi o ego e a ue e mi o e ia osa eko
• A4 = " } . : erlazio-sinboloen mu oa a Mu o au e i a u sa i a EK E { e a ge ie e e aki a u e mu oak ue e ai es e si o o e uki e ake
" e a io-si o oa a a a i-i i eak (i-k e a io-si o oe a eko es e i asu a a ie a e u e a goi-i i eak ( -k a i e a e mi o i a e a ue a e ik o mu a a osa eko F. o mako si o oak predikatu-sinboloak e e ei uak i a i a
• A5 = -- } konektatzaileen mu oa o osi ioe ogika egi ugu mo ua i o iek a u i ugu a a e oa es e gu iak e aie i a e e i i u • A = { } zenbatzaile unibertsalaz osa u ako mu oa a e a ai e e is e ia a 3 eme sa ea e e osi e i a eke ai a guk e i i io a e i e sa uko ugu i ku a • A7 = { ( } bereizle grafikoen mu oa a kuantifikátzaile unibertsala e a i i 3 kuantifikatzaile existentziala o ako e a o e a e i i e a
3 A = e . A Ko ek a ai eek e a kua i ika ai eek Q e konstante logikoen mu oa osa e u e Q i ku a e a a e oa i i i ua a e a o ma ea e ugu oso asu ea e a i iko Q e a i i ku a ogiko es e i ak ko si e a i akegu o e a ako a a e oa a a e i e ko s a e-si o o u io-si o o e a e ika u-si o oe a imu oak e a u o i egi ea i ku a e i oa e i i e ugu i oa e a e igu e si o- oak i ku a e konstante ez-logikoak i a e a i oa ue a i i ku a a i Q ( esa go iogu u io-si o o ik e a ago ogika o i predikatuen logika e e esa e aio a ue a es e si o o ogiko a e e sa e a a a e oa "_"; identitatea e e e- se a eko o e a egi e a ugu logika elementala idéntitatearekin ga a uko ugu si o oe i e a ie a i a I e i a ea e i e e a io a u a ( ai a e aka a eŕ i asu a i a go a o osi ioe ogika egi ugu e a a o mu ak e i i u e a i ugu o ai ai a o i egi eko au e ik terminoen multzoa e a u e a a ago e mi e mu oa o ako e ege a auek ema e e i i e a e eku si oki 1 Ko s a e-si o oák e mi oak i a A agai-si o oak e mi oak i a 3 1 t2,...,tn e mi oak a i a o ua f nt1 t2 :..t„ e mi oa a i gu ie a E ago e mi o ge iago ik au eko im e ege e e a i e i i u ik so uak i e- e a ik a 48 i oso iako Gi a
e ika ue ogika agau e e mi oak konstanteak e o aldagaiak i a go i a aka ik O ai gai ga a ogika e o mu ak ei i e e a eko e a e mi oe mu oa eki egi ugu mo ua eme e e o mu e mu oa e eku si oki e i i uko ugu e e a i i o mu a a omikoak ei i e a ie a i
tl , t2,...,tn e mi oak a i a (n i i ua i a ik e a F,' e a io si o o - a a a a o ua ° , 2 n formula atomikoa a
I e i a ea si o oa a ugu i ku a o ua 1 = o ma u e a ie a e ak e e o mu a a omikoak i a go i a Ema i agu o ai o mu e o ma io-e ege ak 1 o mu a a omikoak o mu ak i a A o mu a a a o ua -A o mu a a 3 A e a B o mu ak a i a o ua (A — B) o mu a a A o mu a a a e a i a agai i i i ua si o o a a a o ua i A o mu a a A o mu a kua i ika ai ea e e agi ea agoe a esa go ugu 5 E a o mu a ge iago ik au eko au e ege a o ie e a i e i i u ik so uak i e e a ik ka o Ikus i agu a i i e a uk
1. f,' x2 a,x,, f, 3 x2 a, f22 x, f'a3 e a 5 e mi oak i a
2. F,' f 3 x2 a,x, e a e o mu a a omikoak i a
3 3 o ( 1 ( , FZ'ao P2 o mu a a a (3 si o oa e a i i ugu a i e a si o o o i e a a u au eko e ege e a ; a u e mo ua ago e a i i a kua i ika ai e u i e sa e a e is e ia a e a ea e e ago e i i u ako a ioki-
e a agoe a ko ua a u 3 iA e i A . O ai a e egi ugu a Q ogika e si a ia e i i e as ea i a a O ai ik o mu ek e u e esa a i ik si o oe segi a u sak i a au eko e ege a o iek e a i i so uak Au ke e agu o ai ogika o e ako sema ika A a ski-k 193 a au ke u ue e a o ma a ea sema ika au e a ogika e eme a e ako o iko sema ika i u u a Egia e ko e ua u e ea e i i u e a ea asega i asu a e ko e ua a ia u e au e ik a agai askeak i u e o mu ak e e ko ua a eko Sema ikako ko e ue o mu a ioa e a eko e i i io a uk e a i ugu e e ago
i a agaiak azalpen lotua i a go u o mu a a ea i e o 3 i a ie a e kua i i- ka ua e e agi ea a i a ago es e a azalpen aske a ue a esa go ugu A agai a aske ego go a o mu a a ea o mu a o e a gu ie e a a e aske a a u Gu ie e a a e o u a a u a agaia lotua agoe a esa go ugu A agai aske ik e ue o mu a enuntziatua e o formula itxia esa e aio o iek u i e so a ea i e e- a ea egia koak e o a suak ma go i a ai a a agai askeak iiu e ek a i u ui;uia o a i e e a e e o e a i a go u e egia- a ioa -
4
Sema ika e i i e as eko nt rpr t z r eta n t nt z l n i e - e a ioa muga u e a ugu e emu o e a eta o i e egi go ugu o ai
Au e ik Q i ku a ako i o bat, i , muga uko ugu o e a ko s a e e - ogikoe
e " } . , U " } , mu oa e a u emagu ko s a e e - ogikoe mu oa {a; } U { F,. r e a non I', J' eta K' i i ee a imu oak i e Q ( i ku a e ako I nt rpr t z era o e a e i i e a
iko e o e a u bat a (D, J), eta e a —D mu o e - u sa a eta nt rpr t z r n n b rt d r i a go a —J nt rpr t z f ntz a J u ioak ema go igu i ku a e si o o e - ogikoe i e e a ioa • Ko s a e akoi a i u i e soko e eme u i ko bat egoki e iogu eta e e rr f r ntz e o d n t z e a esa go ugu Si o oe a (a i = cci E D. Esa e ako i e e a io-e emua e aki a u e mu oa a a ko s a e a e e o a ioa e aki a u i ko bat i a go a I e e a io-e emua au e eta ego i e i oso oe mu oa a a ko s a ea e i e e a ioa o ie ako i oso o bat i a go a • u io-si o o n-tar a e i e e a ioa J- e i e (e o o e e o a ioa e o e e e e ia Dn mu o ik D mu o ako u io bat i a go a Si o oe a
J( f " } = f "" : D" —> D. A i i e D e aki a u e mu oa a a si o oa e i e e a ioa e aki a u e u io i a bat i a go a esa e ako a uke a e o i e kake a e a ke akoa • e ika u- e o e a io-si o o n-tar akoi a e i e e a ioa ( o e e o a ioa e o e e e e ia u i e soa e i i u ako e a io n-tar bat i a go a si o oe a
J(F,." ^ = i" C D" au a e ika u-si o o n-tar a e i u ia - e a imu o bat
a A i i e i e e a io-e emua e aki a u e a a a si o oa e i e - e a ioa e aki a u e a eko e a io i a bat i a go a esa e ako " ikiago i a " I e e a io-e emua gau egu Euska e ia i i i e gi akie mu oa a a F,. - e i e e a ioa gi aki o ie a eko e a io i a bat i a go a a i i e "a i e e a i a " Si o oa e goi-i i ea 1 a a au a si o oak forma a u a e i e e a ioa e emua e e eme ue o ie a e bat i a go a esa e a e ako e e e go e emua " ikoi i i a " eta iga e ea "ikas ea i a " e i i ku a e ako i e e a ioa e i i u eta ge o sema ikako ko e u agusiak e i i e has gai e ke a a o a rr t n , , r d , b l z t n l , e a Hod egi eko e e ago aki e a ugu e den t r n b t n b l i e e a io a e a
a e agu D e emuko e eme ue osa u ako segi a i i i u bat, < , p Z, , ,....>. T r n n b l s segi a e a s* u ioa e i e e i i e a o ako era o e a
i t a agai bat a a au a t x a a (t E D, hots, s segi a e i-ga e o a agoe e eme ua 0 i oso iako Gi a
ii ko s a e a a a au a a a s*(t) = (a = á,, a egia ko s a ea e a ioa a e e o a ioa e o e e e e ia a
iii) t u io-si o o a eki as e e e mi oa a a au a f"t,...t" a a
- e a ioa o e a e i i e a s*(t) = f,." (s ( i s ( „ au a u io-
si o oa e e o a ioa f" a e ugu e a u io o i „ e mi oe
2 a ioei a ika e iegu A i i e f e aki a u e a u a a a e a e a
e mi oe a ioak "3" e a "7" a i a f 2 t,t2 e mi a e a ioa "3+7" i a eke
emagu o ai I i e e a ioa ugu a s e a I- e u i e soko e eme ue osa u ako segi a a e a A i ku a e o mu a a e a s-k A formula tz n du I nt rpr t z n, si o oe a I I , a i e a aka ik a i o ako a i a aue ako a e e e a a
i A o mu a a omikoa a a au a A = " ... „ a a o ua s segi ak A ase e
u a i e a aka ik a i F," (s ( s ( „ e e e a a au a „ e mi oe a ioak e a io a u a a i a au e " - e i e Esa e ako
i e e a io-e emua e aki a u e mu oa a a e a F,. " ikiagoa i a "
a a s = 1 3 5 segi ak o o mu a ase e u 1 ( - e a ioa
5 ( - e a ioa ai o ikiagoa e ako au a 1 5 e e e e ako es a e 1 1 1 segi ak e u au eko o mu a ase e 1 e e ako 1 ai o
ikiagoa o mu a F,. 2 x , a i e a a -e e o a ioa e aki a u a a a e s-k e a s -k e e e uke e o mu a aseko 1 e e ako ai o ikiagoa ii A = a a o ua s segi ak A ase e u i e e a ioa a i e a aka ik a i s-k e a u ase e Uka e e ako o iko i e e a ioa ugu au o osi ioe ogika e e i a iii A = - C a a o ua s segi ak A ase e u a i e a aka ik a i s-k ase e e a u e o s-k C ase e a u Au ekoa e a a au a o osi ioe ogika ema ge ue a i a ai ea e i e e a io e a i A = a a o ua s segi ak A ase e u a i e a aka ik a i s segi a ik ge ie e i e eme ua e ei e i e segi a gu iek ase e a u e Au ekoa a i i io o ma a a o mu a gu ie asega i asu a e a u i o me a ea e i i eko Esa a i ue a au a o mu a ; a agaia a a e e ea e a kua i ika ai ea e e agi ea agoe ea e ugu a e a i i e a s segi a e i e eme ua soi ik a e ekua o e ka eko a agai askeeki egi e ugu mo ua Asega ia ge a e e a a e ikus eko a agai o i i e e a io-u i e soko e eme u gu ieki o e ka u e a ugu A i i e ema e agu A o mu a i e a i e e a io- omei ua ogika 151
e aki a u e a e a eta F e a io-si o oa e e o a ioa " " e a ioa e a O ua s = 1 1 1 segi ak e du A formula ase e o ako a ie a e au e e e e e ako "e o ei n e aki a u e a n 1" (x a agai askea e a ioa s segi a "1" a au a a agaia e a ioa kua i ika ai eak i ka e du, a agaia o ua e ea Au ekoa ko ua a u formula a i asegarria esa go iogu i e e a io a e ako gu ie e segi a a ek ase e a u Formula aka bat i a o e formula-mu o bat a ugu mu oa asegarria i a go a i e e a io a e ako gu ie e formula gu iak a e a asega iak a i a au a segi a e i ak e ak a e a ase e a i u Asega i asu a e o ioa e i e e i i e a formula bat oi den egia koa Esa e a a bide au auke a u ue a skik o mu ak egia koak oi i e era o ma ea e i i eko Au e ia asega i asu a e i i u a agai i eak i u e o mu e a a oa i au e egi io Ikusi ugu e a a ge a ai eke segi a a uek formula o iek ase ea eta es e a uek e eta e i a u e ea egia e ko e ua e i i u O ai a i e o ei formula a u a esa e akegu egia koa den a a e o oko e i i ioa e a i i Formula bat i e e a io a e ako egiazkoa i a go a i e e a io o e u i e - soko e eme ue osa u ako segi a gu iek formula ase e a u e Formula egia koa a a I i e e a ioa I o mu a e eredua e a esa go ugu ere; o ma ki I = A i a iko ugu A agai aske ik e u e o mu ei agokie e u e ea a e e akegu egia koak e o a suak i e asega i asu a e ko e ua e agu a ik ga e I a ere, segi ak aka ik a agai askee i e e a ioa e a eko e a i ugu eta a agaiak o u a a au e kua i ika ai ea a a agai o ie esa a ia ma ka e igu a V (i e e a io-e emuko e eme u gu iak (i e e a io-e emuko e eme u e bat e i a Formula bat logikoki baliozkoa e a esa go ugu i e e a io gu ie a ako egia koa a a e o es e a esa a i e e a io gu iak a e e e ua a i a Si o ikoki = A i a- iko ugu e i i io sema ikoeki uka eko o mu e a eko i e a io e i i uko i ugu o ai ondoriotasun semantikoa eta baliokidetza semantikoa. A eta B Q e i o mu a a i a B A- e ondorio semantikoa e a esa e ugu a i eta aka ik a i A formula ase e u e i e e a io gu ie segi a gu iek B formula ase e a u e au a e a a osi e i a ea i e e a io a eko segi a bat A formula ase e ue a eta B e B A- e o o io sema ikoa a a si o oe a o e a i a iko ugu A I =B. A formula aka a i a o e formula-mu o bat a ugu o o io sema ikoa e e i i ioa a a e akegu o osi ioe ogika egi ge ue a e a A T—n au e o mu e o o io sema ikoa a a F I = A i a iko ugu F formula i ie mu o bat a a eta A ere formula i ia a a eta formula o iek i ku a a u a ea ema ako a gu io a e o ma i a ioa osa e a u e ( —ko o mu ek a gu ioa e emisak eta A-k o o ioa a ie a iko uke e argudioa logikoki baliozkoa e a esa go ugu A, F—n au e o mu e o o io sema ikoa a a au a e a a osi e i a ea emise egia ko i e e a io bat o o ioa a sua egi e ue a 15 i oso iako Gi a
A e a B o mu ak baliokide semantikoak i e a iogu e a si o ikoki A = i a i a i e a aka ik a i A - e o o io sema ikoa a a e a B A- e a au a A I B e a B I =A a i a i ugu es e i e a esa a A e a B ase e i ue segi e mu oa e i a a a ogika o e o ie a e me a ogiko a uk a ima a ea e esa e akegu e kasua e a a ogika o e ako o osa u ako o iko sis ema o ma a a u a (C u c - ek 195 a o osa u akoa esa e a e ako e o Ge e -e 193 ko sis ema a u a a u e a e a osoa e a es a e C u c ek 193 a oga u ue e e a e e e e a akiga i asu a e o ie a ea; o s e ago o e u a ik meka ikoki e a aki eko o mu a o o ogikoki a io koa e a a e Oso asu a au a o mu a ogikoki a io ko o o sis ema e eo ema e a Gó e -ek oga u ue e e ok o e- esia 19 9a e ki - ek 19 9a es e me o o a e a i i ue oso asu a oga eko e a me o o o i e a i ga ia ge a u a es e ogika a ue a a a ika eko e e A iku u au uka eko eme ikusi i ugu ogikak logika klasikoak ei u i a i e a esa e akegu ogika o ie a o a u i ugu ai a gau a a a u osi e i a eke es e ogika a uk e i i ea A i i e a uk a ea e sema ika i a io a u e a ea a io ge iago a ea osi e i a eke (logika anizkoitzak), e o o mu e u e a i i i ua i a ea o a ge e ake (logika infinitarioak), e o si o o ogiko ge iago sa ge i ake i ku a a a o a e agi e mo a ak (" osi e" e o " e a e ko" e o e o a koak (logika modala e a denboraren logika). E a aki ge e ake ogika k asikoa e e e e ege e a e o a ea e e esa e ako " i uga e a e ua e egea" au a I =A v (logika intuizionista), e a ai a ogika o iek ga a ea es e a iku u a ue- a ako gaia i a eke
4. OI A I KO I IOG A IA Esa e agu eme ai a es u i u u agoe a ogika a eko Auke a u i ugu ak o ikoe ak i a e i a eme ogikako sa e a-ikas a o a e ako ai a e e i asu ak a au e aie a ea a uk i oso iako ikas eei u e u a au e; es e a uk Ma e a- ikako ikas eei; e ai ek a i ogika ako sa e a iki a ai o e u e i a a i e a a i a ogika k asikoa e o ie a e agusiak sako ki a e e i u e ak e e I aku eak auke a e a a e a e e i e ese a a e a Guk eme e e a mo au ai o e ugu au ke uko i a oki u iki a uk e a si auke ake a e a eko A c ou ó C E (a g 1995 Ló , Ma i o a ogika e e i e ako au ke e a a wise E c eme y e a L n , pr f nd l , S a o CS I i u u a gia a e a eo ia a a eko ai a a i i e i ui i o e akus e i u C a e e a u ak ikak egi eko a esa C a e I e a a sa a 199 l nt d ló f r l, a e o a A ie o osi ioe ogika e a ogika e eme a a o o a e i u mu o- eo ia i u u ko a e a e e a u eaño A 197 ntr d ón l ló f r l, Ma i A ia a Ga e a ia i a i ako k asikoa Sa e akoa ogika 153
E e o E 197 A th t l ntr d t n t L , os o Aca emic ess o ma io ma ema ikoa u e e a k asikoa Gamu 1991 L , L n nd n n , . b l., ntr d t n t L , C icago U i o C icago ess ogika k asikoa e eo ia e a o ie a eak au ke e i u i ku a a u a e ako a e ke a ik a i i eak e a a ika ioak e e eskai e i u Ga i o M 197 Ló ból , Ma i ec os 1995 ogika e eme a a ikas eko ga e a ia ko k asikoa ami o A G 197 Ló p r t át , Ma i a a i o 19 1 u e goa eki a e a ga e a ia i a i ako i u u auek ogika k asikoaie o ie a e me a ogikoak au ke e i u e es eak es e u e G 1971 t ló , Ma i a a i o 19 1 ayma C S Th p r f l , os o McG aw i ogika e eme a a i u u ko es u i u ua i a a e i ku a a u a ea egi ako a gume - a ioa e eo ia as eko ai a ko e u a e u o osa e i ue a ike ak sa ea au ki ai e ke o ako e i e o e a www owe o ogic com u e go i e e e e ia aue a ai a a iku u mo au ki ai e ke ogika e a ogika e i gu uko gaie R tl d n l p d f Ph l ph , e sio 1 o es e a ew Yo k 199 Th t nf rd n l p d f Ph l ph ( r 200 d t n , E wa a a (e E ik o e ia o ek ogika k asikoa i u u ue a iku uak o ako e e e e ia au u S A I O S 3 "C assica ogic" U = // a o s a o e u/a c i es/sum 3/e ies/ ogic-c assica / I . ie ia e i oso ia
Andoni Ibarra
i oso ia i i i e a ea ie ia e i oso ia i a ai eke gau egu a a ik i amikoe e- akoa i a sue e akoa I a e e ie iak e a ek ikak gu e gi a ea u e e agi a ai a a e a a e i es ekoa aio i oso ia i o e a e ke a i eki ea ie ia e e a ek ika e i ae e a e ke a i aie ga a e - o me a e ke a i e a o ma o ie e a gi a - ea e ga a e - o me a eko e a io es ua e a e ke a i eki ea a egia A a ai a ie ia- e i oso ia e i i i a e a gi a e i i-e e u e iek so u u e gogoe a e emai a e a o ia i i i a gisa as e e eko ai u e e me eu e a
I. IE IA E I OSO IA E I U GAI E E A ie ia e i oso ia me eko e e au e ea i a e a ge ma ia e ia ee a u a ai eak i oso ia a ema ia a e e i e ia au e e sa a iak i ugu o s o ie - a i e ka ia e ome o ogiko e is e ia e a a a e ik ka o au e ak Ga aiko e is e- mo ogia a ema ia ak esca es-e ocke- e ume- e e o a Ka -e o iko e is emo- ogia u a io is a i a ai e io E is emo ogia o e e u ua e agu a ( ie i ikoa- e osi i i a e- a i ak a e ea e og ama o e a a e a e is emo ogiak a u ie ia e e agu a e aie a e a u ga u a i u a o ik ikoki ie ia o ek a ie a e u gai e a e o ei e agu a asmo e ako zentzuzko eu ia me eko ogeiko ama ka a os e a e is emo ogia o e a i e io- u u a
a a me e a og ama c ia i oso ia eu ie u ua e a a i me ika e e o geo - me ia e es a ioa e e o a e e o kausa i a ea e u e e i oso ikoa ema ea o ie oi a iak i moki i ka ea e ; ai i ik a ema e a ekoa ko e uo u e kú a zientifikoa a Esa a i ai a a i me ika e e a geome ia e oi a ie a e a i i a ea e eo ia e o a meka ika kua ikoa egi ako ike ke ek i o ma u e a u e a ko e u aie u e ku a E is emo ogia e i ai eke a s e e a a i a ; naturalizatua e a u ai a o a ei a ie ia e i oso ia i agokio egi ki u a? Ca a -e i a es e a ie ia e i oso ia o iko e is emo ogia e e a a ie ia e i ku a e ko e ue e a eo ie a a isi logikoa a e a e a ogika ma ema iko mo emoa e es a u e e ea egoki e a a a i iko a priori e akoa e es a u segu ua o a ai u e filosofia zientifikoaren (wissenschaftliche Philosophie) og amak i i i a e i ako ie ia e i oso ia ako isei a u iko es a ua ie ia e i oso ia e a a a me ki e ei e a as a e e a ie ia i u- u ko es e a e ke a e i ikoe a ik e a is o ia ik so io ogia ik e o siko ogia ik I a e e a s eic e ac -ek e e a i 193 a i au igu e e ei i i ue ie ia e 6 i oso iako Gi a ikaske a a a o a so e e eo ia a e o e o ei u i a e e is emiko ei es ui gu- u a ei ak o e e agi e e me ea ie ia a ia e ei a i a siko ogiko a e a a a i agokio au igu ea; e a es ea e i u i a e e is emikoa e au ke e a o u e a ge o o a us i ika e a e o i ie ia e egi u a ei a e e u ioa eo ia a e ai a o ako e a ioak i u gai e ako u i a e e is emikoeki ko e ueki e o eo ieki o ako e es e -mai a auka e a e e au igu ea eic e ac ek ge oago aurki- kuntza-testuingurua esa i ea a aia u ue ; iga e a justifikazio-testuinguruaz. og ama e i o e u a ai eek i oso o e a ie ia a i a e es e i ak osa u i u e — o ie ako e agu e ak ie ako i ku ua e a e i go i ku ua i e — o ie - a i e komu a ea enpirismo logikoa e i a ea —e o osi i ismo ogikoa eo osi i- ismoa— Vienako Zirkulua Mo i Sc ick-ek u a u ue me eko ogeiko ama ka a e amaie a i ku uki eak i e es eak es e O o eu a u o Ca a a s a e a Berlingo Zirkuluan eic e ac ugu E i ismo ogikoa e oi a i komu ak I me ea a ema ako ai a o e i e (i e is emo ogia ka ia a i egi ako k i ika — a e e e e m o -e E Mac -e e a A e a ius-e esku ik—; (ii ko e io a ismo a ia a — oi ca é- e a e a u em-e a— (iii e is emo ogia i a- ia a—Giuse e ea o e a e e igo E iques— (i logika berria e i a a e a e e iki ege usse e a Wi ge s ei i oso oei o i aie a; ogika o e o e ik go e a usse e e a W i e ea -e Principia Mathematica o a a o ma ema ika e ika ue ogika e i ku a e e aiki e e e a ( geome ia e -euk i ea e e a e i me ea sa u e a i i a ea e eo ia e e a meka ika kua ikoa e o mu a ioak (ikus Logika). E i is a ogiko ga a i sue ak u u a ak e o e ke ia ak i e e i e -e ga ai- e a eki (1933a i ku uek a a oak i a i u e e e a a a i e a a uek ie akoek esa e a e ako 193 a a e o ma ki segi u u e E i is a ogiko ge ie ek Es a u a ue a au ki u u e a esa E a o u a e Eu o ako es a ua a iko e i e ikoa e o ie a i e i oso ikoa e o a gu i a Ame ikako ikusmo e ga aie a i a e a i i si e e a e ako agma ismoa i au ea a u io e a agma is ek e ek asko a e a ake a u a u u e Ge aka i o ek ie ia e i oso ia e i i i a i ka u ue e i e iko e u u — ie ia e us i ika io-au igu ea e a a oak a e ea— ei me o o ogia a eki —a es ia ai a u iko ie ia e i ku a e a a isi ogikoa— E a i i i a i ka ea gai ikusmo e aki a e e e a i ue e a i ikusmolde estandarra e i a a (Standard View, Received View). Ikusmo e es a a ak lehen gai-zerrenda e e e a u ue ie - ia e i oso ia ko ama ka a a a e i au ue a 19 a omas S Ku -ek The Structure of Scientific Revolutions (Iraultza zientifi- koen egitura) a gi a a u ue e i is a ogikoek Es a u a ue a u e i uma ik ga a - i sue ea au a International Encyclopedia of Unified Science (Zientzia Bateratuaren Nazioarteko Entziklopedia) e akoa (ikus Ku 19 Ku ek ikusmo e es a a a e oi a i ko e is emo ogia a e u au i a e ago ime a i u i e sa a s ak u e o a ka oko ik gi akie e agu a-gogoak a ío eko A a oime a e o e e is e- mikoak e i koka ai e ke es a u a a i iko a priorian, ge ae a is o iko e a so ia e a ik a ai i i i sekoki e a e e a io a ak a i a e a a Ai i ik Ku ek age ia a e igu ( ie ia e e agu a e ekoi ea e ei e e i ikoa e a so ia a ( ie ia a ie e ka ea o a ie ia e i oso ia e e u uak ai a a u e a u o ako au ie ia a ko ek i oki ekoi i e a o a e e e ai A ia u u o ek a as e a a u ue au eko ie ia e i oso ía ikusmo e es a a a e e e gai- e e a e a me eko ie ia e i oso ia ako bigarren gai-zerrenda ei e akegu a e a i ue e a ie ia- ak ika es e i ei ie ia e e ka e- a ue a i e o a a ake a ie i ikoa i ago kie au i e iak e e a- e i a (ikus Zientzia, Teknologia eta Gizartea). Gai- e e a e iak e agu a ie i ikoa e ge o e a so io ogi a io a a me agoa eka i ue ie ia e i oso ia e naturalizazioa, ai a o ai e i ismo ogikoa e e a a e u is o iko-so ia e a kog i i is a o e a o ai eke e agu a ie i ikoa e e auga i ge e ikoe e a e o u io koe u e ku a egokiagoa Ku e e u u o ek ikusmo e es a a e ie ia e a e ke a i e i ika u iko i au igu ee e o es ui - gu ue a eko e ei ke a —au kiku a e a us i ika ioa— auso e ue ie ia e i oso oe e a u a es e akoa i a e a uk historizistak ei u i- koak ie ia e is o ia eki u a e saia u i e i i i a es e a uk semantizistak — a aasse es uk u a is ak e a — e e gai- e e a gau ko e saia u i e u a Ku e ga a e ik i aga i I a i a es a e ie ia e i oso ia ie ia e is o ia- eki ai o ge iago egu go ie ia eki es uago o ea i eki io e ak e a o e es e a ke ama ka e ako ai a ie ia e i oso ia " e e i e " so e e a ga a e a ka a e agu u ugu Ekonomiaren Filosofia, Biologiaren Filosofia, Psikologiaren Filosofia, e a o iko isika e i oso ia e o oa A a ama gai i a eke is o i is ak sema i is ak e o " e e iak" iga e gai- e e a e a ai ai e a a ea; gai- e e a i e a eko e a ioak es u e saia e i a ai e a e ik e o es e ik ge iago i ka u Ikusmo e es a a ea e a a aka os-ek e o au a -ek — is o i is e a eko i oso o go e i ai o e ai a ea e — Ku e gai- e e a e iko oi a ia i au e egi e io e es ui gu ue a eko uka ioa i a egia aka osek ie ia e is o ia e ei ke a a e a e ue i a ea — a e- is o ia e e a ka o- is o ia e a ea o s e e a ie ia e is o ia " a io a a" ie ia e i oso ia i agokio a; iga e a is o ia so ia a— au a ek razionalitate-printzipio a a ie a e u a io a ismo is o iko a ea koka u a ie ia e i oso iak me o o ogia aki a e a a e a a io a a a i akegu us eak a e e i u e a ie ia e So io- ogia e a u e i u me i u a io a ak e uki e a i s e e i e gai e ako us e ie i i- koak Sema i is e a e ik ie ia e i oso ia e e u ua au a ie ia e a e- egi u a a gi ea eo ie e e aiku a ogiko-ma ema ikoa e i e e u ua u ame - is a e a a e e ikusmo e es a a a eki a a o ie ia e i oso ia e egi ki u a ese ia ki us i ika io-au igu ea koka e ue ako ie ia e e a a e eo ie a e ke a es uk u a ea a egia is o i is ak e a a sema i is ak e e Ku ek o osa u iko gai- e e a ik a ge a e i a Ku ek e e a e ik e i ue ga a u Iraultza zientifikoen egitura i u ua e e a u iko gai e iak ai os e a gaiok a u i ue o iko i oso ia a e ga i i aka i e e e u o e a u e go a ea Ku e es a egia is o i is e e o sema i is e a es ia ikusi akoa e a e a i koa i a ik o iko ie ia e i oso- ia e osaga i i aka e a a ke u ua E e o i i a Ku e i u uak so u ue e eak io aka a es e o ie a i e a- ek a u a i a ioa is o iko-so ia ea ai o ge iago e u kog i i is agoa u e u ue a ik u e gu i a u 19 9a Qui e-k e is emo ogia e o e ea a a ika u ue e a- gu a e a e ke a ie i ikoa e i e siko ogiak eskai e akee a e i e ai u e 15 i oso iako Gi a
i e o e a ik u e ai e ke ie ia e i oso ia e ikusmo e kognitibistak ( siko ogia- e eu o isio ogia e ei es e a u ie ie me o oak e a emai ak e a i i ai a i oso ok o osa u u e i e ik C u c a M C u c a aga Gie e e o Ki c e ei epistemologia ebolutiboak e i e ak (ai i a iak es eak es e K o e Cam e K o e e o S ou mi e a ako e sa a iak A ke ik Ku e i u uak i eki ako ak ika ie i ikoa i u u ko a e ke a-i o ik i e eak io so e i a e e a eo ia ie i ikoe o mu a ioa a e a e u e e ai ak o e e (es e ime uak es a ie i ikoe e a i e a e a a e ke a a ima a- e u e i oso oe a I acki g-e a e a Acke ma -e a esa e a e ako iga e a ie ia e i oso ia e es a ua e e ea so u ikoa a 7 eko e a ko ama ka e a i a e e ai a a gi a e e i ai ek ikus e u e a gia E ka eki a u e e auga ia o ako au e a ie ia e ikaske a e i o e e ego ko i aka u e au igu ee a eko e ei ke a ie iagi a e e a io so ia e o uk u ko i ge e a ai o e a A gi a - e o iek ie ia e So io ogia ik e a o iko e emu e i ai e a ea koka e i a Zientziaren t Teknologiaren Ikasketak e i a ea a o ama a a e ai e e oge eoa- eki egi e ugu o o e emu o e a E i u g eko Pr r Sendoa ( oo a es Macke ie e a Laborategiko Ikasketak ( a ou S Woo ga K K o - Ce i a Erlatibismoaren Pr r Enpirikoa ( M Co i s Zientzia, Teknologia, Gizartea (C Mi c am S u e es e ik e ai a ea e Ikasketok e u e o a e ie ia e i oso ia i agokio a esk usi oki ie ia e e uki e is emikoe a e ke a —me o oa i egia asu a i o ek i o asu a i e a es e o io e is emikoei o u ikoak— Ai i ik e a e is emo ogia ik a ge a u a i ue ie ia e So io ogia e e a a Ikas- ketek a a ika e u e e agu a ie i ikoa e o uk ioa e a a io ea e agu a o e ekoi gu ea i e i ika ai e kee e a ioe a e ke a e i ikoa e i e aka ik a a ai e kee a mo u egokia O ie a i e o ek og ama e i a aka kio ie ia e i oso ia i I me e- ako a u esa a Ikaske e e a ie ia e i oso ia praktikei i e a u iko ikusmo ee o o io agusia au a e i a ike ku a ie i ikoa e a e ke a egi ie ia e is- o ia e o a ue a ie i ikoe ak ika e ea e a oi a i u ik e a a o ek e a e gai u egu go gi a ea ieñ ia i e agu e aio es a us go e a ga e e a e a e a u- a e a a e a ai a es a us o i a i kio e agi o i ikoe so ia e e a e ikoe e a ua ioa egi e a e e E e ike ku a ie i ikoa e ikusmolde idealizatu a e ik ie ia i e o e ik ai oa e a ie ia a iei "a i uei" agokie a e o uk ioa e ku eake a ai a gi a eska ako ez-idealizatu ike ku a e a e ke a ie ia gi a a ue a ege age i a e a i egi a ga e ea o a egi ai ekee ie ia o ea gau egu go gi a ee a ie iak a u ue a io a asu - a oi ik a ia u a a e e a e koa ugu ga e ea e aki e a ue gi a eak e a e eskai i e a io ie ia e i oso iak gi a ea i ie iak so e i ue au iak egoki o a ea e a e a i a og ama o ek au eko gai- e e a ie a o mu a u iko au iak eki i ai o ge iago i o mu a u egi e i u e e a e i a ea a i e ea gai e iak praktikoagoak, a ie a i ie ia e e a ek ika e ak ike o o ioei o u ikoak Egu go ie ia e i oso ia hirugarren gai- zerrenda e i a so ea ago I me ea e asie a o e a O o e ie ia e i oso ia i ago kio ai a gai au ke uko i ugu e u ua e a o o a ai eak i a ea au ke e ea i i i a i agokio e emu a a ei e e oge- eo e a a e a sa e is a i a ea ai ik ie ia e i oso ia 159
2. LEHEN GAI-ZERRENDA. ZIENTZIAREN ANALISI LOGIKOA ie ia e im u i a e e is emiko mo e i gu ua i a ai e ke e e e e a e gaiak kontzeptuaren, legearen e a teoriaren a e ke a a egia e a o iei o u iko au ie i gu ua Ko e u ie i ikoa i agokio e ie ia e i oso ia es a a ak ko e ue i o ogia es e i ak e a e i u eu e ai e o ak e a a ak e a ua u Ko e u -mo a akoi a e ka ak e i a io es uk u a a ei u io a a egi e u e ie e a i a o ma- e a au ia a i —e a e ko e ua e ai e su s a i oa e o e uki ma e ia a i ago - kio e a — em e -e F nd nt l f n pt F r t n n p r l n (195 ugu au ke e es a a a E i a a u; os e a a i io a a i iko ik a Cassi e -ek eoka - ismoa (ikus Cassi e 191 e o ac e a -ek egi ako a e ke a sako ak ko e - ua i a ioa ( ac e a L nouvel pr t scientifique, 193 Gau egu o iko ko e ue i o ogiak e siki o u a au e ko e uo metrizazio-prozedurei, e a a e e a ago o e u a o ie a ako e a i i ako eskalen i oei ei a ea eo ia ie i iko aki a e e u ua a o i eu ia e eo ia e e ese a io a a e a a egia Lege ie i ikoa e a e ke a e a e e iki o a a ie a i egea e i ae a egea e e u - ia u ko o ma u i e sa e ik a ia u i a a ie ia e a e ke a i oso iko es a a ea a a isi i e esga ie e a ikoak eskai i i ue a oa E e i ema ko a a a ai a A a oa o iko o mu a ioa au e e ege ie i ikoa e u ia u u i e sa a i a ea gai -" is e o o u ia a" o makoa— e ai ge iago a a e a a a " e ai " o i? es e a esa a e k e ei e u ege ie i ikoa e o ei e u ia u u i e sa e a ik? E a u ak egea e o ma e i gu ua o s legaliformitatearen i gu ua eu a (ikus age 19 1 O ie a- i e o e a u asu ak egea e i ae a es e mo u a e a ea e a e a u ue i oso oa e esa a i u e ai egea e a e a e aka ik e u ia u esk i a ai ea a i i e ? e a egea? E egu a asu -e u ia u a a a e i es e agi e ue a? ai a gai e a egeak ie ia e u i a e ase i o ikie a e e e io mu ua ? Egia a a ge u a esa e igu ko ua i a ik ege gu iak i ea i a ioak i e a? E a a ke ik ei a egea e es a us e is emo ogikoa? E i a e a a i ikoak si e ikoak i a a a es e akoak? Ikusmo e es a a a e a a e a egea a a e ie i ikoa ema eko e i a e u io- a a a e a mo a es e i e gai e ik azalpena? em e ek o osa u ue a a e a i u u ko eo ia i oso ikoa e e eredu nomologiko deduktiboaren i e (ikus em e 19 5 Eskemak a a e ie i ikoa e egitura logikoa a a e ue a a e a a e a e e a au esa ie i ikoa e a eko simetria estrukturala a ie a e ue esia oi a i eko e e a io i a ue ga ai a ea ai a e e ua i aka sak age u i ai kio o a i eg a u im mai ako egi u a as ek u agma ikoak? A a e -mo a ge iegi — e e iki gi a e a gi a e- ie ie akoak— ge a e i e e e u omo ogiko e uk i o ik ka o es a e a a e a- e e a au esa a e a eko sime ia es uk u a a e esia i u se ko k i ikak egi i ai - kio O o io e e u omo ogiko e uk i oa oi a i u iko a a e a i u u ko eo ia i a e a i ak uga u ai kio ai e a e ik a e a i ak e emu e is emikoa i ago kio e eme ue a soi ik oi a i u ( egeak us eak e a gisakoak ; e a es e ik a e a i e a e emu o o ogikoa i ago kio osagaiak e a u a a o a e i es eko asu a kausa ioa e o a e a ea A ke a e a i a-mu oa koka uko i a eke a a e ie i ikoa e eo ia agma iko es e i ak e e a i i e zergatik? ga e a a a e a e e i-e ia koka e ue a (ikus a aasse 19 e o a a e ak e i es ui gu u i guis iko aki a ue a ema a au e e ge o i e o uk io i e io a a e es ui gu ua i es uki o e 60 l f G d
aie a e o a ke ik a a e a e a e ik a ima aga ie a u e ea ( e ga ik? e ? o a? e a a ie a e ue a o iek gu iek ie ia ei a ea a ue a e me eu iko i aka a e u e E is emo ogia e a a o ik ga a i koe a o e a a ea ai eke n l d z P? o s P us ea e us i ika ioa i u u ko i au a? (ikus p t l . ie ia e i oso ia us i ika ioa e a a oa l n eta t r n j t f z r p a a oa a e a o e a ako i s a - ia e es e e o ko i ma ai e aki a uk e a i e i u A a o o e a ntr t z r n gaia a e e a e a e a kiago nd z r n r z e a a e us i ika ioa o a us i ika ai eke e is emikoki a gu io i uk i oa? ei a egi a ee a ik egee a a asa eko iga o i ea e us i ika ioa e egi u a? ume- ge o ik e agu e u i oso iak nd z r n r z e i a a E a e - o osame ak uga iak i a a i a e e (Ka Mi Key es e a e i esa ai eke o osame a ek e e o u ue ik gu ie a os asu ik ikie a o e -ek es a e i uk ioa e a a oa e iso u ioa a a ika u u e e me o o ogia a sa io is a (ikus o e 197 ai a o emak e e o e a i au im mo u a a age e ai kigu i uk ioa i o u iko ai asu ak ie ia e a e - ke a e e ik e a ogikoa a a ago a gu io i uk i oe us i ika io u ame is a ogiko ik? iga e ik e a e is emikoa a a ago o ae a i uk i o ako us i ika io a- io a ik? E a a ke ik agma ikoa a a ago i uk ioa e ako us i ika io agma i- ko ik? ai a ai asu o ie gai a i a i uk ioa e a a oa es e au i a uk ie ia e ak ika us i ika ai ea eki e a io a uagoak o a a uk e ako a esa ema ie aieke e es e ime u ie i ikoek o mu a u iko i o esiei? e ako e agu a o e ugu esa e ako masa e a e e gia ko e uak e a ioa a e i ugu ea e 2 ekua- ioa ? A ke a ea e a o e a e u ie ia i uk io e a ai eak? A ke ga e a o i au i i a a a ai eke e e e go au ia au a o oko e e e a o iei a esa ema e ie e i s a ia a iku a e a eko e a io e es ea e a e ke a o e i o- ogia e a e a ago kio a a oe a iga e au ia es e au o u iko i uk io ko a esa- e e a e a i i ako o a i i a e-mo a e a eko e a ioa e a e ke a Gisako a a oek i ka e u e ege ie i ikoa e a e ke a i oso ikoa e e gai- e e a iga e ak es e o iko e emu e i a uk eka i i ue ie ia e i oso ia es a a a e o ie a i eak ie iagi a e e a ia ko emai- a i egi a e io o s t r ie i ikoei e u ua ie ia e a e-egi u a a gi ea a e a o e a ako eo ia ie i ikoe b rr r t l egi e a a e u u o e a a a o i oso ia es a a a e ga aiko i oso oak e a gau egu go a aasse e o es uk u a is e a ekoak a a es e i asu ik e e i mu oe a ea i oso ia es a a- a e ga aikoek ie ia e ako u sa e ogiko e a e is emo ogiko sako a o ea u e a ke e ea Gau ko sema i is e a e a es uk u a is e a os e a ie ia e ea a e esk i- a e a egi ea a—e a e a e us i ika ioa e o egi ima ioa— ai a au e a u ugu e a i io iek a ima a e u e eo ia ie i ikoa e egi u a e a gi e - a a egu egi u a o i e a e -a ioma ikoa e o a ioma iko e - o ma ea gau a e a a e e eo ia e i gu ua ga e a ikoi a e (i e a eo ia ie i ikoa? esa a i ai a ei a eo ia ie i ikoa e egi u a? e a (ii e a ako eo ia ie i ikoa? e eskai e ake eo ia ie i ikoak? e e ga e a i ema ako e a u a ikusmo e es a a ea au e i a e t r , t formala a ( a ia ki nt rpr t t , o b ntz pt t au ki e ie ia e i oso ia 6
i ugu (behaketazkóak eta teorikoak) e a o iek mo u egokia o e i u e e u ia u e e iak egokitzapen-erregelak ei uak (ikus Ca a Philosophical Foundations of Physics, 19 Ka ak e i a io o e a ik a ia u og ama e o ikoak o oko ga e e i gu ua e e i a e a e ei mo u egokia mai a eo ikoa e e a e ake a koa e a ea ? e a u e u e a ugu egoki a e -e ege ek eo ia e ko e u eo ikoe ako i e e a io e i ikoa ema ea? e esa a i u a ke ea eo ia ko e u eo ikoak ke i akegu a esa a iga i asu e i iko ik ga u ga e o i e ake a-ko e ue a gau a- e ai a? Egu go ie ia e i oso iak o iko o ie i gu uko a e ke a i au e a a ke e ogei u e a egi iko k i ikak e a a u e iak ai a a e i u i o mu a io e ie a Ikusmo e es a a a e oi a iei egi iko k i ikak a e ik E a eo ia e egi u a i e i ika- eko o e u a esegokia es e ik K i ika-mu oei agokie e i u ai a ai e ke e e iki (i a a i ikoa e e a si e ikoa e a eko iko omia i egi iko k i ike a a isia; (ii e ake a koa e e a eo ikoa e mai e a eko e ei ke a a so u ua i egi ikoa e a (iii ga- a e ie i ikoa e eo ia a io a a e oi a i e eo ia ie i ikoe a eko e ka eu ga- i asu a e e i asu a aie a e ue esi i oso ikoa (Ku ek e a eye a e -ek o osa u ikoa A a ook mo u k i ikoa e a e a e ia o mu a e i a gau egu i a e e ikus- mo e es a a a e a a e a eo ia ie i ikoa hizkuntz entitatea e e a e a a o u- ako o io sema iko ga a i koe ak —egia asu a e a e o esa a i asu a e a— e a ka a e e i e eo ia e e e uak i ka u e a ge o sis ema o ma a e a i e e a ioa ema e Sema i is e e a es uk u a is e a a e a os e a eo ia e a i e i ika e sis ema o ma e o i ku o mu a io a eki eredu klase a eki ai ik (ikus a aasse 19 A ia u u o ek au i e iak a ea a e i u (i eo ia e egi u ei u u ko o osame es e i e a e a ea e a e a ua ea ie ia e a a o i oso iko aki e a e ke a (ii eo ia ie i ikoe a eko e a ioe i o ogia e a ea ei a a i- i e a iku e meka ika k asikoa e e a e a i i a ea e a eko e a ioa? mu i a e a- e a muga-kasua e a egoki asu a e a (ko es o e ia i ea i a ioa e a ? ie ia e u i a e e is emikoe (ko e ua e egea e e a eo ia e a a- a ako a e ke a au ke u o o e ie ia e ko e u asu a e a ua i e i ika ai e kee e ai a a o i oso iko e a ai a uko i ugu Kausalitatea a o ie ako a e e e go e a e i o o i ka u e a i a gai o e i gu ua e e gai- e e a i egi a ema- e i e au iak ei a kausa e e a ege e o a a e kausa a e ko e ue i ae a? ei a e u ia u kausa si gu a e e ua ai e a a a e kausa e egoki asu a e us i ika- ioa e a? ei a e e mi ismoa e e a i e e mi ismoa e a eko e a ioa? ai a e a i egi a a uko ege kausa e e is e ia ga e ea e o i i io kausa a e a ioa e a A ke o iei a u ie iak e ak e a u e a ie e ie ia e i oso iak e - u ua e a e a kausa i a ea e eo ia so ea kausa e ek u e egu a asu ge aka i e a gisako ko e uak a gi ea ai ik E a o i o eko i ea ge ie e a ege kausa e a e o e u ia u kausa u i e sa e a ai o ge iago e u ia u kausa si gu a e a e ke a- e a a ai a ga egi e akegu ei a ie ia e errealitatea? E agu e ugu e ea i a e o i lokabe a gu e gogame a ekiko? A a e i gure es e ie ia e errealitatea e agu e ugu? e a e ai o a e ea i a ea oka e gu e eo iekiko? Ga e a o iek au i-mu o i 62 i oso iako Gi a e a e i u e a e ik e sa e akegu gogame a i u u ko me eko asu a e o oka- e asu a e ea i a ea i e a i ago kio o ie a eak i e a e a o o io ai a a ea- me u i a e akegu ie ia e o o ogia es e ik ga e e e a u ak mu ua i u u gu e aie a e ak egia ko e o a su egi e i u e a i e e a e a i u u ko e emu sema ikokoak i e a i e e a e akegu e a o o io ie ia e e is emo ogia i ago kio a egia asu a o a e ugu ko e ua i a egia e e au i-mu oa e e e- e ia e a a oa a; iga e a e ika ioa e a umme -e o mu a ioa e o o e iga e a a ga a i a ie a a u ue a rr l r u u ko e a ai a (ikus nth a i ka ia (5 k 19 a a gi a a u ako umme -e " ea ism" a iku ua e ai e a e emu i e —o o ogikoa e e a e is emo ogikoa e — gai a ea e a- e koa a e ea ismoa e e e sa ie ia e e ea i a ea oka ea ai a gu e eo iekiko es e a uk a e a e ea is a e ai e age e i a ko omiso o o ogiko ik o a u ga e a i i e ie ia e a akas ak us i ika e u a e a e ea is a e o ie ia e ga a e ak A ke ik e ai i oso o e a a e a e ea i a ea r t t ago —e ema a e a e aikia e e— ie ia e egi a eak eo iak e e a a e a u a au e i ea i a ioe e a i a me ko a ak ikoe i e o e a aka ik u e ai eke eo ia ie i ikoe e agi ga- i asu a e ea i a ea a a e akoa (ikus u em 19 E a e- o esu ko e u o i u e eko e e gai- e e a e muga gai i u e a o esua e ime sio so io-kog i i oa sa u e a ugu a a e e eo ia e e a e ea i a ea e a eko au i o e i gu ua a au e es e a a- o es e i iko a uk a u ki ai a uko i ugu e e a rl t b n t b a O o a e a i ismoak uka e u gu e aie a e ak e mi o a is o iko aku u a e o a so u ue a u sa ai e kee a a e a ia u ua a i asu is o iko e o ku u a a e e agume ua a a A a ai a e agume u o ek e aka e e a e a e a i is a ik I a e e a i a- su is o iko e o ku u a a o a ea a e o ai eke ikus u u e a i is a a eki ei a ie a i is a eki ai a o o a e a i ismoak aie a e u gu e i eia kog i i oak mo a ak e o es e ikoak —egia asu a esa a ia a io a asu a — aiek so e i e es ui gu uekiko e a i oak i e a ie ia e i oso ia e a i ismoa e a a oa e a i i s- mo kog i i oa e i gu ua gau a e a a e e e u se ko i au a au a o a e aiki- e i a ka o e is emo ogikoak i ka e i u e t t n r , ntz pt l E a o e a ik es e auek e a o ai e ke o a i eke ese ia ki es e i ak — ogikoki a e ae i ak— i e eskema ko e ua e a eko i u e a? e i a eskema ko e ua- ok? E i a e i iak e ka eu gai ak i a a a o a ai a e a ai e ke eu e a eko e ka - eu gai asu a ia a o a u a e ? e e a a e a u u u ai eke a e a e o i? Oi a i e i iko e e e e ia e a a e a? i u i a i au o ie i gu ua e a ai a ai e kee esiak rr f r ntz r n n r t b l t t , tz lp n r n nd t r n z e a t r r n zp d t r n z np r (a es ia ai a u iko e ka eu gai asu a e esia eki a e a Ai a u ako esiok ie ia e e mi o eo ikoe sema ika a e e a ga ama a e ei a i a ea e is emo ogia e e a i ku a e i oso ia e esa a ia e o iko eo ie i gu ua so u iko ai a a a o a ea e i a e mi o ie i ikoei a ika u ik o ai - goa e a a e e e e ka eu gai asu a e esiak e a o ismo sema ikoa e ikus u uak so u ikoak ie ia e i oso ia 6
3 BIGARREN GAI-ZERRENDA. ZIENTZIAREN DIMENTSIO SOZIO-KOGNITIBOA O ai a e ikusi i ugu a a o me o o ogikoak e is emo ogikoak e o a o o ogikoak i i- koak i a i a ie ia e ikaske a es a a ea e a e e gai- e e a mo ua a aia u ugu a e o iko a uk i e i ika e i u e Ikaske a o e ikus u ua a au-emai ea e o normatiboa i a a a e e e Ku e Iraultza zientifikoen egitura i u ua e a gi a e a ge o ik (19 ie ia e a e ke a i oso ikoa ai a au i e i e a e i a a a o a ak ika ie i iko asko a ikoa e a ie ia é elkarte-jarduerarena e o a aldaketa ie i ikoa e a ai a e a o e a soi ik gau a e Ku e i u ua e eka e a u i a e e is emikoe a e ke a es e e a a e ikus e ai a us i ika ioa e e a au kiku a e au igu ee a eko e ei ke a gai i ea egee ei eo ie d genetikoaren a e ke a e e a agokio ie ia e a e ke a i oso ikoa i iga e gai- e e a e a i o e a o e a legearen azterketak i e e ia i uk i oa e ogika soi ik a e u e a ea aurkikuntzaren meka ismoa e —a a ogie e e ue me a o e es e ime ua e e o e aku a e — a e ea i eki go io egea e osagai ie i ikoe e is e ia a ea ea e a au kiku a e e ege a eu is ikoak a e ea ga a i koa a a e e a e i e esga ia- goa a ie ia a e ea au e ia koka u iko u e a ea o mu u ikuske a a e a e e o e ai a e a i e akoa e egi ai ekee ie ia e a e akoa e o ek o iko au igu ee e a ioa a a a e u o ako ga e a au a ea u a ago au kiku a e ogika i egi e ik? o akoa i a eke? I e i ika e ake a i i e ogika o ek o a i a ekee au kiku a- a ue ak? e a au ki ea esa e ako analogiaren, ereduen e a metaforen e a i e a ak ika e kasua ? ei i a au kiku a es a o ie meka ismoak? A eko asu ea oi a i u ikoak? Egoki asu es uk u a e a i e e a ioa ? E a gisako ga e ak e e a ea ai e ke ai a behakuntzari u u a u e aku ak e e asu e is emiko ik? o a o e a e ake e i es ui gu u a ea koka u iko e aku - ak e a i ismoa e o i ga e? A eko au iak o mu a ai e ke au ema ea i u u e e ai a ie ia e i oso ia ie ia Kog i i oa e o Gogoa e i oso ia e e a a es e as ek u a i e is emo ogikoagoa i ema e aio ga a i a iagoa behagarritasun ko e ua e a e ke a i a egia ei i a e aga i asu a e i i i eak? O iko iko o- mie a (behagarri/ez behagarri; bchagarri/tcoriko, ctab.) eroii gabe, o a argitu behagarri - asu a o e a e a e koa e e a u iko o ek uak e a ai eak e a ma ko eo ikoak (e o ko e ua ak osa e u e ma ko e ka e agi ea so e e i o ma io- u ua e a a isia ? eo ia e e a es e ie ia e a eko e a ioa e a a es e i ak a gi eko e e gai- e e a ai a eo ia au kagu a a e a e a e es e a e a e a E os e a esperi- mentazioarena, au ekoek ema e ai u e e a akie u i ika io ako ma koa ko as a- ioa o u iko e ai a u a ik a ia u o iek e a o e i e a e ea e e ie - ia e i oso ia i egokio a ai a e u a a me a ea es e ime a io- a ue ak ema e i u o osa e i e aie ue o a e a e e o a e ea e a eko ogak E a o iek mo u e a o es e i e a gau a e i a o ega ik ie ia e i oso iak e - a u egi i u e e age a es e a a o auek o a ka ak e i a u a ue a es e ime a a? ei es e ime u-mo a i e i ika ai e ke e a o a gau a e i a? ei i a saiaku a e ak ike a a e a e u e e i a eak es ak e a ek ikak? o akoak i a o ai e - kee emai ak saiaku a-mo a es e i e a a e a? A ke ik ei a es e ime a ioa e 64 i oso iako Gi a ka ak e i a io u io a a? ogak ema ea ala i e eu is iko e iak i e i ika ea? A a o ie a aske a es e ime uak eo ia eki ue e a ioa e a a e a? E i a a u experimentum r e akoa i u u ko o iko a e ke a a a da o e ako es e ime u ik i eo ia e iaki ee a ea e a a eko e a akia a ea a a i e uko ukee ik? Au eko au iek ie ia e ai e o e a i oa ak ikoa a e u e interesa: ie - iagi a a e u ie ia a gi ea E a ie ia e a ia a a o-e a e a ue a da. Teoriaren a e ke a i oso ikoa e kasua i ake a o ek a a o-age a e i a i ema e dio asie a eo ia ie i ikoa e a e ke a es uk u a es a ikoa ai o ge iago eo ia ie - i ikoa e a e ke a i amikoa a e da a e a o a ga a e da ie ia? A a e a ga a- e o e ko e u pragmatikoen — a ia i o u ikoe — i gu ua gau a uko da: garapen e a aldaketa teorikoaren a e ke a e as ek u so ia is o iko e a i e io a ak a ie a - eko e a e koak i e ie ia a ie e ka ea fase is o ikoa e a ie ia a ie a e a o osi io a ak e a ako ko e ue i gu ua ai u e eo ia ie i ikoa a ue a ie i ikoa e e a o e esk i ioa e ikus u u ik egi a u a e da i ku e i a e soi i a go ikusmo e es a a ea e a a e i a e ko e uagoa ai ik Ku ek p r d gisa u e e u eo ia ie i ikoa es e filosofo a uek ikerketa-pr r e o a ikerke- ta-tradizio e a ako ko e uak e a i i i u e eo ia ie i ikoa e auga i eko iga e gai- e e a e egi ki u ik ga a i koe akoa au e da, ai u e o a i e i ika u paradigma —e o ike ke a-programa, e a — ko e ua e ai a eo ia i ago kio e i a e si o ikoe e o i guis ikoe gai eo ia e a io e egu a ai eak mu u-ikus- ke a e o a e ek ika i s ume a ak i eg a eko? o a o e aio gai e a o e ako e i a ea i egi u a so ia aki a ie ia a ie e ka e aki a ? E a a ke ik o a ga a- e da, e a agia a a u e i a e ko e u —e - i guis iko— o i? A ke a a oak iga e gai- e e a e e igu ea i e i ika e u e ai ga e a- e i gu ua o a ka ak e i a u ie ia a ie ak ika es e i ak — a a igma e a ea e o a a igme a eko e ia gau a e i e ea ?— a a ago eo ie — a a igme — a ea au e a e ie i ikoa i e i ika eko e a ua io i i i e ik? e k u a e u ie ia a ie e ka ea eo ia a a e e a e a es e eo ia baten i e o e e a? o e a- ko egoe e a o s ie ia-i au e a eo ia a e i da oko a ua ala iek au e a egi e ake e? o a? A ke batean, e i o e e elkarneurgaiztasunaren a a oa eki egi e ugu topo, ai a o ai ie ia e i amika e a e ke a ako o mu a u a E e a a igme e mi oe esa a ia es e i a i a ik termino a e a izan a e paradigma ie a o a a e a u a a igme ai e es e i ak a e e ka eu gai agoak i e ea a a igme a eko es a a ak e ege ak a auak e o a ioak A a o o e a e ke ak i a a i u u ie - ia e i oso oe e ka ea a e ik e a i ismoa e i o ik jo u e ak i ugu —e i ugu a io a ki us i ika u au e a e ie i ikoa— e a es e ik i i i e e iak o osa u i- u e ak eo ie (e o me o o ogie a eko agusi asu a e a aki eko A ke o ie a ea a ue a i i i eok me o o ogia a o osa u e aiki e i a ( aka os Laudan, e a ; es e a uek eo ie a e ke a agma iko e a so ia ea sako u u e e a i uga- e gai- e e a i atea i eki io e
4. H R RR N Z RR ND . D NT NT T L NT R L Ku e eo iak ie ia e i u i ko es ua a u a u ue Ikusi ugu e ga a e eo ikoa e a e ke a e i gau a ai eke i i io me o o ogiko u i e sa e a oi a i u ga ai is o iko aki a eko i i i a e ka e a i ago kio i i io ko es ua e a e a ie ia e i oso ia 1 5 e a i oe a ai ik o iek i a e a ai ak e a ga a kak gai i ea e egu a e u e ak ai e a a os asu me o o ogikoa e gau a ea a a i e e u e ak e e o ek gu iak e agu a ie i ikoa e osagai so ia a e aie a e a e ai e u a e u ie ia e i es ui gu u so ia a ea so e a e a e agu a e o ma si gu a a e mo ua e aiki- e o e a e ke a i eg a ak ie ia e ai e me o o ogikoak e e ik ie ia e So io ogia ik ie ia e is o ia ik ie ia e Ikaske a So ia e a ik e a a a e ik e a o- i ako e agu e ak e e ai a a u e a i u o a e a u aki e-mai a o iek egi a au e ia e ai a ? e e ga e ak a ke a og ama ikokoak i a o a u e u e a ugu ie ia? eo ie ge esia ego i e ak o e so ia e a ik a ia u u e u e a ugu ie - ia? A a u e o e a ie ia a ie e ka ea i a i e i e ese a ik? ei a a ke ea ai e ko es ua i eg a a o i u iko ie ia e i u i ako ikusmo e egokia? Pr r Gogorra e i a a e a ako biraketa soziologikoan koka u iko ikusmo ea ie ia e a e ke a aka ik so io ogikoa i a ai ekee a e a aie a e ue a? A a ai e me o o- ogikoa e a e is emo ogia e e ai a a uko i ue ikusmo ea? Ga e a o i e a u eko ie ia e a iku a io es uk u a ea e a u io a ea ai a ak o ek u e e agi a a e u e a a a a o i ikoek e a eko omikoek o a ek- o ogikoek e a i us iakoek E a e ie ia e a iku a ioa aka ik; me o o ogia e ea e e e a e sua oka e akegu ie ia e ime sio ko es ua a a ima a e u e ikusmo eek mai a kog i- i oa i e i ika u iko ego ia ioak i e es so ia eki u a e i u e E a o ua ie - ia a ia e i u i e ia e a egiak u e e ue o ai e a helburu aki a uk o - ea e e e a ue a i e a e ue a e a ai ik Esa e ako autoritatearen e u ua esa a i ai a au i ie i ikoe a egi imoki a u eko so ia ki o a ua i a ea e a i u- ga e gai- e e a e ai a ikaske ak e akus e u e e ie ia e a sis ema so ia i ia a io a e so ia i ekiek a i a e ai i u e ie ia a ie a eko a sak ioak o e a u e e a ak ika ai egokiak i e ie ia a ie e u u i i i i ua ak e a i s i u io a ak a ioak e a a auak i i io e is emo ogikoak e a me o o ogikoak e i a e u a so u ua u e e es ui gu u es e i ikoe a ai ik o a e e i gai- e e e a au ke u ako au i i oso ikoak i o mu a u e a i a ai a u a ioak a auak e a i i ioak ko i ge eak i a e i E a a ke a ea e ai ie i ikoki kreditatzen a ego ia e e a gi a e-e ka eki a o esu a e emai a gisa o esua aki a i e- es i e ek ua e a so ia es e i ak e a e e oge eoak age e i a o iko e mi o ogia i e es e is emiko e a e -e is emiko iko omia a so u ua a a e i e ak i uga e gai- e e a e e u ea a iko omia a so u u o i e o i ko i ge ea e a e akus ea i e es o o e a e ke a e egoki asu a a a ika u ie ia e a e ke a i oso ikoa A - ke ea o ik o o io a e e i u ia ie ia e au egi gi a ia a ugu e a e a o i a a eko auke a es e e o ei gi a a ue a a a eko auke a agoe e a a e
5. OI A I KO I IOG A IA Cassi e E 191 Substanzbegriff and Funktionsbegriff Ober die Grundlagen der Erkenntniskritik, Darmstadt, Wisse sc a ic e uc gese sc a 19 (Substance and Function & Einstein's Theory of Relativity, ew Yo k o e 3 Egu i oso o ga aie e a eoia age e e a aigu e e Cassi e ugu me eko e is emo ogo e a ie ia e i oso o ik ai aga ie e ako a (Sc i -ek e i a u iko Th L v n 1 i oso iako Gi a
Philosophers i uma eskai i i aio o ume a Ma u g-eko esko a eoka ia eko Cassi e e e u ua i u u o e a ko e ua i a io ie i ikoa e o esua a a ea a o a ko e ua i a- e u ie iak e ea i a ea? ai a ikuske a a i io a e a a e i u egi eak ie ia e ko e ua e a e a su s a ia is a —a is o e ikoa — u e u e a e a u io a is a ai ik; o iko iko omiak (i a / e sa u su ek u/o ek u e a gai i e i u o o ogia mo is a o osa u ; e i a e e is emikoe a ioa e a a eu e ai a e agu a e ka ea i a aia ema eko e e e ue egi ki u ea ai ik I me eko a a ia ie ia e i oso ia e ikusmo e a a i ikoa es e gai e a ikus egieki ko o a eko e a a ikus e asi e ea Cassi e e o a ko i e a ea au ki ai e ke ai a eka e su s a i o osaga i o iko a eame u a a i iko e i i io a ak a e as u i ake e ak
íe A e a Moulines, C U 1997 F nd nt de f l fí de la n , Bartzelona, Ariel. age -e The Structure of Science i u ua e (19 1 a eko e u uak i u o ako o ek e e ai a age e ak ie ia e osagai es uk u a ak sis ema ikoki au ke e i ue mo ua íe e e a Mou i ese o ak Ku e The Structure of Scientific Revolutions i u uak o osa u iko egi a a e ia e ga a e ik i aga e i u osagaiok o e a a e ik u i a e e is emikoe (ko e ua e egea e eo ia e i gu uko gaiak e a ai agu e e ie a gau a e i a e a es e ik ie ia e gaiak a e u e a ea i u ua e i e u uak a ie a e ue mo ua ie ia e i oso ia o oko- a e oi a i ko gaiei eki e aie E i a e a e e a aia u i ugu iga e e o i uga e gai- e e e ako a a o i oso ikoak a e uko e e gai- e e akoei eki go aie oi a i koe ak i e- akoa ai a age e o a ge o ik ema ako ga a e ei e e e e a a u es u i u u egokia me eko o iko ie ia e i oso ia e e a ai ak e agu eko egi ee a e a ge ie e a iga e okia ge a e ai a Duhem, 19 La théorie physique. Son object, sa structure, a is Vrin, 19 9 (La t rí fí . Su bj t y tr t r , Bartzelona, e e 3 e e a a i a ue a akas a i u u o ek (19 a a ema e a gi a a u e e a a a egoe Mac -e Ei s ei -e e a ie ako i ku uki ee es ima ue e a ikoe a ea ge o a "a a ua" i a a a e e o ai su a e Ku ek ai a e e ue a e Cos a e eau ega -ek ai ame mo o a e i e Ku e e a u eme o e a eko "a eko asu a" e aku si u E ea ismoa e e a i s ume - a ismo ko e io a is a e ( oi ca é e a e a e oy- e a esa e ako ikusmo ee a ea u emek i uga e i e a i eki e io ( o ek ai e u u em eskema k asikoe a a e a koka ea e ai a ko e io a is a e ea is a i s umé a is a e a E agu a ie i ikoa e ( isikoa e ei e si o ikoa age ia a i u emek egi a e go i a e a egi a e ie i ikoa e ei e i u i i a a e e i ue au iak ei a e agu a ie i iko si o ikoa e (e e ese a ai ea e es a usa - e a o a a a u eo ia e e a es e ie ia e a eko e a io o is a i uga e i e a ea koka ua i a eak e aka ga i i aka u u a ke u eo a u eme ie ia e eo ia ai a es a u ako i oso oe a es a uok a a eko age e ue a a me aga ik Giere, 19 Explaining Science. A Cognitive Approach, C icago U i e si y o C icago ess i u u au ie ia e i oso ia e egu go og ama kog i i oa e a ke i oa a Gie ek ie ia e gogoe a i oso ikoa e o iko au iak — eo ia e egi u a es e ime ua e egi ki u a eo i a ioa ie ia e es a us kog i i oa a ake a e a e a aki ie i ikoa e a a e a e a — a e e i u ie ia kog i i oa e a ia i ee agu a E a o e a ako -e egi u ak e a i i eo ia ie i ikoa e e u- ami ia gisa u e e a o i o a ki a iku a u iko egi u ak e ika ki ie- a ki a u iko egi u ak e a egi u a e a ia ak i ue a e u ua agma ikoa a e a a Gie e e ie - ia e a a e i oso ikoa o a a ema e a e a i e i a eo iak ak ika ie i iko e ea e a ? i au a i e a u eko gi a age ee e a e e uek e e ese a e i u e sis ema e ea e a eko ie ia e i oso ia 6 e ka egi a kog i i oe i ae a a e u u u e a Ikusmo e e ia i a ik ai a as ek u ga a u e a e a u e a ea au ki e a Gie e e og ama a u a is a ie ia gi a a ue a mo ua u e u a i a u e a egokia ai a o ek e io og ama a e aka ga i asu ik ke e em e C G 19 5 Aspects of Scientific Explanation and Other Essays in the Philosophy of Science, ew Yo k ee ess (La explicación científica. Estudios sobre la filosofía de la ciencia, ue os Ai es ai ós 1979 em e e e a e ai a a iku u osa u iko i u ua a e a au ki uko i u u "E agu- a ko esa a iga i asu -i i i e e i is a a a oa e a a ake ak" " eo ia a ia e i ema eo ie e aiku a e ogika i u u ko a e ke a a " e o a "A a e ie i ikoa e a eak" ie ia e i oso ia e a iku u k asikoak Ikusmo e es a a a e i ama ka a ik ema ko e e a (19 5- 5 ikusmo eko i oso o ik go e e a ikoa —Ca a eki a e a— a gi a a u iko emai ak age e i a au a a e a " e es e a e a i uk ioa" "e agu a ko esa a iga i asu a i u u ko ikusmo eak" "ko e u e a eo ia ie i ikoe egi u a e a u ioa" e a "a a e ie i ikoa" Ikusmo e es a a- a e a ke a a a i ikoa e e e u e a e koa a i u ua e i aku ke a e a a e ke a sa i a esga- ai uegi a a a i a e akegu e e e i es ima uko ugu os e a a ke a a a i ikoa e esku a- a asu a e a i o asu a em e ek e e a iku ue ako ai a i eaa i egi ako e a e e e a u e ke a i u uko oi -o a e a ikus e e a Ki c e 1993 The Advancement of Science. Science without Legend, Objetivity without Illusions, O o O o U i e si y ess (El avance de la ciencia. Ciencia sin leyenda, objetividad sin ilusiones, Me iko II -U AM 1 i u u o e e u ua ie ia e ga a e a a e ea a ie ia au e a o a oa ikus ea a egia o e a ako Ki c e ek o ek i o asu a e ko e u e i a ema e ege a ga eko ie ia e ea a e a e ke a egi a i u ie ia o ek i oa a a e us e a io a a e a og e- si oa e ako Ki c e e i i i Ku e ge o ik ikusmo e es a a a egi ako i aku ke a ege a a Ikusmo e o e a au e i ui io asko egokiak i a e a osa u egi e a i ugu a e ke o ga a u ako ga a e ko e ua e a me o o ogikoeki Ki c e e i u uak e u o e a summa a e i ae a u am a a a a a e gaie a o ama — eo ia ak ika e ake a i uk ioa a io a - asu a e a — e a e e oge eoa ikus u ue e a i e a —e i a e e is emikoe a e ke a ei case studies is o ikoe a— A ke u eo ako a ke a e i a e a i i ea ugu i u u au ie ia e i oso ia o oko a e gaiak a e e i ue a a a ai a ie ia is o iko ik a e u a k; ie ia e ea a e a e ke a mu gi e e a e o e osagai e e oge eoak a aka u Ku S 19 The Structure of Scientific Revolutions, C icago U i e si y o C icago ess 197 (Iraultza zientifikoen egitura, o os ia E ka -E uya 199 ie ia e i oso ia a akas a ik a ie a o u ue i u ua imes i e a y Su eme a gi a e ak me eko iga e a iko e u i u u ik ga a i koe e a ea sa ea i is e ai o Me e o e ie ia e i oso ia e a ake a- u ua e a e u gai- e e a e i a a ea u au au igu e e i e a u ie ia e a e ke a i oso ikoa (i ak ika ie i iko es e i q ka og a ia egi a i u o ie ako a uk —a ake a ie i iko i au ai ea esa e ako— au eko ie ia e i oso ia e a e a ik a ge a e i e ak; (ii ie ia e a gi a a akoe a ue a e emai a e is émikoa e ka e- a ue a e a ai ik e a e a a e i ae a so ia a e a a; (iii ie - ia e a e ke a es uk u a a gai ikusmo e e iak a ake a ie i ikoa e i amika e e a e u e a u; e a (i ie ia e a e ke a gau a eko ikus u u so io- is o ikoak ga a u e a i a Ku e i u ua e a ioa gau egu i u e emu a a a ai eke (a au eko ikusmo e es a a a- ekiko eka e ei u u ko e a ua ioa Ku e eka e e ikus u u ik egi a ; ( e ka eu gai asu es e i e (me o o ogikoa e a sema ikoa a e e e a a oa; e a (c a io a ismo/i a io a ismo iko ea i u u ko e a ai a e ea ismo ie i ikoa e a i ismo kog i i oa e a 1 i oso iako Gi a
age E 19 1 The structure of science, ew Yo k a cou ace Wo (La estructura de la ciencia, ue os Ai es ai ós 19 Ikusmo e es a a a e " i ia a " a e akegu age e o a au I a e e ikusmo ea i egokio e e gai- e e a e au i ge ie e a ke ga a e ak a e u e a au ke e i u e a is ka o ikoa U e e e ge oago Ku e Th tr t r f nt f R v l t n age u e e a ge a- ka i o ek ie ia e i oso ia e ikus u uak e a a a a u i ue age e i u uak ie ia i u u ko a a oe a e ke a i oso ikoa a a isi ogiko mo ua a a e u o s e agu a ie i ikoa- e a o ake a e a oi ogikoe a e ke a-e a ai e a ie ia mo e oa i i au ko ki ago kio me o o ogikoe e a e e i u e emu o ema iko a a a u u age ek ie ia e a e ke a ogikoa a a e ie i ikoa ko e u ie i ikoa e a ie ie a i kog i i oe e a ua ioa i u ak a e e a i a e e a ke iak u e go i u u a ea sako kiago a aka eko i a ema ue age ek Ku e o a e age e ak ie ia e i oso ia e age a ik a u i ue asu o o i o e K 197 Objective Knowledge. An Evolutionary Approach, O o C a e o ess (Ezagutza objektiboa. Ikusmolde ebolutibo bat, i o K asikoak "E agu a o ek i oa e gai agusia a — io Mi e -ek euska a ko a ae a e i au ea - [ ] i o esi ie i ikoak us i ika u ga ekoak e a us i ika e ai ak i a ea gai us eak e e e i e a e a e u a gia si es e a ak e e e iga e mai ako gai a a [ ] i o esi ie i ikoak mai egia koak e e e i e a i a e ioe a a e a a i e a e e ako i o esiak au ki ai e kee a ue a e a es imu a i a e uki ekoak i e o gi egi e ugu ie ia e i e e egia e ies eko ai o a eago egia a u i eko a a egi gisa ikus e a ugu" Th L f nt f D v r (1959 e a Th p n t nd t n (19 5 i u uak e ai e agu a e i a a e i u ek osa e i u e o e e me o o ogia a sa io is a e u a eak e e a ie ia e me o oa a su- ga i asu ea oi a i u ; iga e a me o o ogia o i i oso ia o i iko a e ama e i e a ismo e- mok a ikoa su suki e e i u ; e a E agu a o ek i oa (euska a ema ako aka a gi a e agu a o o ( ie i ikoa a e e ome o io ogiko gisa au ke u o e a me o o ogia u a ikusmo e es a a a e egia aga i asu ea oi a i u iko me o o ogia e a e a i a gisa u e ua i a a e e e gau egu ie a eko a ea auso uago age i aigu a aasse C 19 The Scientific Image, O o C a e o ess ( a image cie í ica Me iko II -U AM 199 me eko 7 eko ama ka a ik au e a ikusmo e sema i is ek o e u u e ikusmo e es a a a e si ak i ismoa Ikusmo e sema i is e o a ik ai aga ie a ugu o ako au a aasse e a a e a eo ia ie i ikoa e e u- ami ia mo ua au ke ai eke e a e e i a e i guis iko gisa A ke kasu o e a gisako e i a ea e eo ia e i ku a e a ogika o mu a u e a a Ikusmo e sema i is a e eo ia u e ea i e i ika ai ai eke e e uak i e i ika u o a ie - ia e a e ke a sema ikoa oi a i ko ko e u sema ikoe i gu ua gau a e a esa a i ai a egoki asu e i ikoa e i a e i ikoa e egia e i a ogikoa e e a e i gu ua Se- ma i is a ge ie e a e a a a aasse e ie ia e i u ia a i u a io a is a a ( s ikusmo e es a a a a i a u a is a ( s e i ismo qui ea e a kog i i oa ai e a s a u a ismo so io- is o- ikoak e a ko s uk i is a (e e ue e aiku a a ima a u e a e e ea is a ie i ikoak egi e ue mo ua e ome o e aga ie a eko e egu a asu a E i ismoa e i o is o ikoa koka e a a e e e a e a empirismo ogikoa eki us e e ekoa i a a e ai a au i a a aasse ek i ake a agma iko sai es e i a e a i u a ke u eo ako ie ia e i oso ia (a a e ie i i- koa e a e ke a a i i e 0. Me a isika
Agustin Arrieta Urtizberea
Metafisika i e a ue A is o e ese es ua koka ai eke i e o i e a ue i i i a i o- so ikoa e a ia u ua E a a e e e a a e a ea e a i a ue me a isikak A is o- e ese Metafisikaren a ua gai es e i ak o a e i a a e ik i a ki o e a gau e oinarriez (archai) e a kausa lehenez a u a uko e a io A is o e esek es e ik izateaz
e o den guztiaz e e a u a uko e a io; e gu ia a u a uko a ai a e ei ea aka ik ai koa e e e a a u a e a e a gai uga i i e e a e ea Ai a u e i u a e a ga e asu a a eago eko gogoa i a e a ugu A is o e esek e io a e e es ua i "Me a isika" i e a a i I e o i me e a uk ge oago A is o e ese es ua e i e e a ai eek e a i akoa a "Me a isika" i a e i a e objektu fisikoetatik —e o i a i ik— harago agoe a a u a e e i i i a a ie a i a i u e a ue a ; a a o a ai koa a u a e e a es ee a gu e e agu a e a o ame ua isika e ondo- ren datorren jakintza-mota a ie a i a i u e Ko uak ko u e ago a e e ga i i e - e a io o iek egokiak o e i e A is o e ese es ua e e ukia i e e a eko Ga i agoe a o ako au a A is o e ese Metafisikan, es eak es e a a teologia ( ai koa a u a e e eo ia a a filosofia lehena (oi a ie e a kausa e e e a u a e e eo ia e a a a agusiki ontologia (i a ea e o e gu ia a u a e e eo ia o o-
ogia Ai a u e -i i u a im a i i i i a o iek mo u a e a e o es e a me a isika- e osagai gisa age uko i a me a isika e is o ia Esa e ako II me eko ei i (1 -171 i oso oa e Metafisikako diskurtsoa ai ako a a e a i a ugu e- e a a a e uko ga a ai ko kausa e a su s a ia i u u ko gogoe ek ai a u ako es ua e a a agusia osa e u e a a o e a e e asu is o ikoak ai e a e a u ea gai i e egi a a "o o ogia" e i a a i i i i a i oso iko a e a uko a o a eo ogia e a i oso ia e e a ai a- eko a iga e mai a a ea ge a uko i a
1. ONTOLOGÍA ARISTOTELIKOAREN MUINA. EGIA BEHARREZKOAK ETA KONTINGENTEAK A is o e esek e e me a isika e gu ia a u a uko e a a ie a e u ai a den-az a u a uko a e ei ea aka ik Esa e ako ikus e a i ai e aku o i bada, e a ese i a agoe au kia e e bada. aa ik me a isika ia e a u a e a a e ea au ki o i esa e ako mugiko a e ei ea e o aku o i e u a osa u ik agoe ei ea Ikus- egi o iek a ia ak i a eke muga uak e e e goa au kia e gai ekoa isika i a ek e uki e akee ikus egia i a eke e a iga e a aku a i u u koa io ogoa e a 0 i oso iako Gi a
Me a isika ia i o ea diren heinean i e esa e ai kio ai au kia ai aku a es e ik ga e Ko ua a e o ei gau a i u u badela esa e akegu a ai a A is o e ese i i ia izate o i mo u es e i e a u e e a esa ai eke aku o e i a eko mo ua e a aku o e ko o ea e i a eko mo ua es e i ak i a A is o e es izatea u e eko e a esa eko mo u es e i ak sai ka e saia e a e a Kategoriak i e eko es ua o osa e igu sai ka ai e o oko (e i o oko ago o ie e e a e e a o i e a e i ai o ge iago a eka e u gogo a A is o e esek Metafisikan. E u a e uko e a -me a e e a o i ai a Kategoriak i e eko es ua A is o e esek o osa e igu oi a i ko egi u a o o ogikoa a u a a e saia uko ai Oi a i ko egi u a o i e e e e ia agusi i u u a e a ai a me a isikoe a Ema e agu a es ia ai a u u a aku ak i e a "G e a" ue a G e a i u u e ai gau a esa i akegu es eak es e (1 G e a aku a a ( G e a e a a (3) G e a e e ai o a iagoa a ( e e es e aku a a e aus o ie a G e a e a e e aku ak ai a e i a e a a a e G e a e aku - asu a G e a e ko o e e a e a G e a e e a e e e a eko e a io a a iagoa i a ea e e a ioa ai u e e e A is o e ese us e ai a e i e gau a o iek gu iak badira, ai a a i a mo u es e i e a Mo u es e i o iek (A is o e esek o osa u- ako ka ego iak i a A i i e A is o e ese a G e a e a e e substantzia i a ai a aku asu a e e a i e a a ke o i es e mai a a eko su s a ia i a Ko o e e a kualitate a a e a kasu o e a G e a nolakoa e esa e igu a iagoa i a ea es- a e erlazio a a o a o e a A is o e ese ka ego iak e o ko e u sai ka ai- eak substantzia, (nolako)tasuna, erlazioa... A is o e ese oiek ua e a a e a e -a i u u mi a e ga e akoi ea ai a e i ugu gau ak ka ego ia o ie i a e sai ka i akegu e a sai ka e o ek den-ari u u ko ikus egi o o ogiko a ema e igu o i e a me a isikak ue egi ki u ga a i sue e ako a es a e ka ego ia akoi a e a ua u ai -egi u a a ago Su s a ia e ka ego ia e a ua esa e ako o e ako egi u a ugu G e a e a e e aku ak i a ai a aku ak e a gi akiak a ima iak i a e a o e es e G e a e a e e a ima iak e e a i a A eago a ima iak e a a a eak i i u ak i a e a o e es e G e a e a e e i i u ak e e a i a E a e ak su s a ia i a Gau a e a esa e akegu es e ako ka ego iei u u e a e a o ia ko o eak i a E a e ak kua i a eak i a Ikus e agu a a A is o e esek eskai e igu ikus egi o o ogikoa (1 -(3 e ausei e u e e ik e a e i A is o e ese o o ogia su s a iak au e oi a i-oi a ia e a ago substantzia lehenak e o banakoak au e oi a i-oi a ia A is o e esek ioe e a gau a gu iak e o a akoei u u esaten dira e o a akoe a daude: su s a ia e e ak a a a ke su ek uak i a Esa e ako e a o ai go A is o e ese e mi o ogia i e u G e a i u u aku a e a diogu e a G e a e ga ko o e e a dago. e ei ke a a is o e iko o e a ia me u au ago G e a e a ako banakoak au e sis ema o o ogikoa e oi a ia e a gai e ako gau a gu iak — a a o a aku asu a e o ko o e e a— o a ai esa a aie me ea au e au a a ako ik ga e e i a eke e e i a go Gai e a me ea au e gau e a ea e ei i e a i a esa e ako aku asu a e a ko o e e a e e e goak esa e igu G e a zer den, a egia G e a e zerizana. Me a isika
iga e ak e i nolakoa d n esa e igu A is o e ese a e e e goa — au a aku - asu a— mai a e e i a ea ago o ai G e a i a eko mo ua eki es u o u ik agoe a- ko ese ia ki o u ik o ega ik aku asu a i e e "su s a ia" esa e io A is o e esek "su s a ia iga e a" ai u e e e Ko o e e ak o ea o u a a u agoa auka aku asu ak ai o G e a a akoa eki A i ki esa a e i ugu i u ika u r t bera a- ku a i a ga e ai o ea u a e a e e ai o ikiagoa i a ik a u i u A is o e- ese o o ogia e e igu ea substantzia ka ego ia aukagu Ge o es e mai a a ea e a substantzia ka ego ia e me ea gai e ako ka ego iak au e e mi o ogia egu e a uago a i e u o e a a ie a iko ge uke o o ogia a is o e- iko a e mui a e igu ea a akoak au e e a a a e aie ese ia e o e i a a i e motak (ma aia aku a gi akia a i a ("Mo a" i a i ge ese ko "ki " i a e o ai gisa auke a u u e a "mo a" i a e e a i e a ek ikoa egi go u mo ak o ie a eak ai i a Ge o gai e ako ka ego ie a koka e i e propietateak a o kigu ( u a e a a iagoa me okoa e e a i e a O o ogia a is o e iko a ea e a i u i aki-mo a e ei i i ugu a akoak mo ak e a o ie a eak ( u e e u e A is o e ese su s a ia e e ak su s a ia iga e ak e a gai e ako ka ego ie ako o ie a eak i oso ia sa i a e ei i i a i a egia beharrezkoak e a kontingenteak. Egia e a- e ko gisa o e ako a i i e a o osa ai eke ( Mu i a a gu iak e ko ga eak i a ( - e e a e ko asu a us i ika ai eke "mu i a a " i a e esa a ia e a ma "e ko ga e" i a sa e e ako e a e a osi e e ko ga ea e e mu i a a a au ki ea i e esa a iak o e a agi e ue ako ei i e e mi o ogia gu ega a u ( e a e koa e a esa e akegu egia koa e ako mundu posible gu ie a I a e e e a e koa i a ea mu u osi e gu ie a egia koa i a ea a ( a i i ea ko ua a u e a e ko asu a e i u ia i e esa a ia e a o o io a e akegu aa ik e a i u i aka a; o o ogia e e a a es e i u i a Esa e a a su s a ie o ie a ee a ea a uek aie e i a a ema e igu e es e a uek o ea aie o ako asu a
A is o e ik ak a i aga a o ua gau e e i a ea oi a i uŕik (1 e ausa e e a - e ko asu a o a uko ugu au a e ago i o go mu u osi e ik o G e a aku a e e Ai i ik ( e a e a e koa i ekee a a G e a u ia i a ea A is o e ikoak e a i aga a segu u asko es e e a u a ema go ugu Egia esa eko sis ema me a isikoe a eko a eak eu eko sis ema o iek e - o ako ikus egiak i u e mu u osi ee gai ea a e ea a ia i e i e esga ia i a e a e a e ko asu a e ko e ua e a a as u e a apriorikotasunaren ko e - ua eki sa i a ge a u i a e e a a o i e sa a u u K i kek Izendatzeaz t beha- rrezkotasunaz i e eko i u ua (1 e a e koa a a i e a guk agia ike ku a e i iko sako a e a i a ugu (1 egia koa e a jakiteko. Agia a au e mu uak o G e a e a ako i akiak o o ak i e G e a o o a e e a i ka eko ike ku a e i iko sako a egi e a i a ugu a a a a ikus egi a is o e ikoa o a u ge o G e a aku a e e au a aku asu a a e e i a a e e G e a aku a a ezinbestean, a i e a guk o i p t r r aki i a ugu o a oke a i a eke i e i ika ea a io iko asu a e a e a e ko asu a e a e ko asu a ka ego ia me a isikoa a o akoa a mu ua? 2 l f G d
o akoa izan i ekee ? Ga e a o iek i e esa e ai kigu me a isika e a e e iki e a- e ko asu a e au ia a e a e ga e ea o a aki izan u o i egia koa e a? Es- e ie ia e a izan a u ? Ga e a o iei e a u a i ie a ea i e e agu a o akoa e aki a i u Epistemologian barrena ga i a e a e ko asu a e a a io iko asu a es a u es e i e ako ka ego iak i a e a e u e e a a egi a au e egia a io i- koak a i e ea e - e a e koak i e ak e a a au e egia e -a io ikoak a i e ea e a e koak i e ak
2. BANAKOAK ETA UNIBERTSALAK. ERREALISMOA ETA NOMINALISMOA I u gai e e (1 -(3 e ause a a e aus o ie a i ka ego ia g ama ika e ei i akegu a e ik "G e a" e a " e e" e a ako izen propioak (e o oro a "au ki au" " aku o i" e a a eko termino si gu a ak e a es e ik adierazpen predikatiboak, hala o a " e a da" " aku a da" e a " ai o a iagoa da" i ku ak bada, e ei ke a o o ogikoak i a oki e i u I e o ioek a akoak i e a e i u e "Greta"k G e a i e a e u e a " e e"k e e es a e a ie a e e ika i oek es e ako izakiak a ie a e i u e ai u e e e e e ai a u i ugu mo ak e a o ie a eak e a ako i akiak asie a batean e e e a e a a me a ago i i aki o ie a ea a akoak partikularrak i a o ie a eak e i unibertsalak. a iku a e e auga ia da a i e a akoi ea kokagu e e a batean ego ea G e a o ai e e a i o e a o os ia ego ea e da posible. Ai i ik aku asu a ie a ego ea i ekee a da, "G e a" i e eko aku a i o e a " e e" i e eko aku a o os ia ai au e o ai e e a U i e sa a ek bada, a i e a akoi ea kokagu e uga i e uki i ake U i e sa ei eske a akoak a eka a o a i akegu e a e ea i a ea mo u a o a u batean ikus e akegu e a e a i oso ia u i e sa ak susmo ea ego i a o a ego ai eke gau a bera oki asko a a i e ea ? a a a ik ga e " aku a a" a ie a e e ika i oa gau a asko i u u esa ai eke a i e ea e a oki es e i e a i ku a-ge aka i o e gai ea duda egi e ik e ago A a ai a ge aka i o i aie a e ik aku a i a ea e u i e sa a e ea i a ea e o o o ogia ego a agoe a esa e a au i a ia ago au i o e i gu ua e a ai a i iak izan i a i oso ia aki a ai a u dudan i ku a- ge aka ia e ek o a e u e e o ea u i e sa e e is e ia U i e sa ik e agoe a a gu ia e ue i oso oa i nominalista esa e aio; au kako a e a a a ika e ue a i a i errealista. Horra o e a u i e sa e gai eko e a ai a k asikoa Segu u asko E i A oko i oso ia jo ue goia e a ai a o ek E ea is a e a gu io agusia au e da. a e agu (1 e ausa I o k e u uka e "G e a" i e a a ia e ga e a a ako a i e a eko O ua e ausa e es e a iak e e au da, " aku a da" a ie a e e ika i oak e e e ai a ie a i e a u e ea i a ea agoe e ai ai u e e e Ko ua i a ik go ago ai a u dudan i ku - a-ge aka ia a ie a e e ika i oak a ie a e ue ak e auga i e e iak e uki e a i u o i da u i e sa a i aki errepikakor a a i e ea han e a eme ego ai e- kee a o e a (1 e a ako e ause eduki semantikoa o o a a ai eke (1 e ausak G e a a akoak aku a i a ea e u i e sa a zertzen duela dio. o e gai e a a a ai eke (1 e ausa e egia-baldintza: (1 egia koa da a i e a aka ik a i G e ak aku asu a e e a u A e ge iago e ea is ak oso o o a a i ake e aus o e e uki sema ikoa e a egia- a i a Me a isika
( e a ko o e a a ( e ausea su ek u g ama ika a " e a" a Kasu o e a (1 kasua e a a e e ai i u u e ai esa e a i ga a au a e ea is a e i i ia e ea i a ea agoe u i e sa a i u u e ai esa e a i ga a ( - u i e sa a a su ek u g ama ika ak i e a e ue a A ke u ua e ea is ak izen propio/banako eskema a ie a e e ika i oe a a e a e u e a adierazpen predikatibo/unibertsal eskema i ka e u o e a a a e- ismo o e u ko e e eki e a e a a a i ake e ause e uki sema ikoa e a aie egia- a i ak aa ik egoe a e a ai si ea a e ik omi a is ak u i e sa ek u e i ae a e- e i e a i u o e e io —a egia a e a eme a i e ea ago u i e sa a— e a u a egi e u u i e sa a e ko e ua e ko e e ia e gai ea es e ik e ea is- moak a i u e ai a a o ogiko o a eme o ie ako a E ea is ak io "G e a aku a a" e ausa egia koa a a i e a aka ik a i G e a a akoak aku a i a ea e u i e sa a e e a u e a (1 egia koa a a i e a aka ik a i (5 egia koa a a (5 G e ak aku asu a zertzen u o a (5 e ausa e egia- a i a a a u a e e ugu gu i a a uko (1 e - ausa e egia- a i a (5 e ausea su ek u g ama ika a "G e ak" a e a a ie a e e ika i oa " aku asu a e e u" a a e ea is a e i i ia a ie a e e ika i o o ek u i e sa a a ie a e u ai u e e e zakurtasuna zertze u i e sa a O ua e ea ismoa e a a e a (5 egia koa a su ek u g ama ika ak i e a e ue ak a ie- a e e ika i oak i e a e ue a e e a u e a (5 egia koa a a i e a aka ik a i ( egia koa a a ( G e ak aku asu a e ea e e u Ga i ago i e o e a ik e goa e a i o a (1 egia koa e ako a i e a aka ik a i ( egia koa a a; ai a ( - i e e a a oi ame u e a a ika ie aiokegu e a o esu o ek e u ukae a ik Ko ua a a ke u ua (1 e ausa e egia- a i a a a eko a akoe e a u i e sa e u eko zertu e a ioa o osa e e a ai a e ea is ak zertu e a ioa o a u e a u u i e sa gisa e a o ek o esu e e ga ea i e u a u i u e ea ismoak a ekoak e a au kakoak a i u A e a oso mo u e a ea a a i akee a e ause e uki sema ikoa e a egia- a i ak Ko a e i i aki e e iak —u i e sa ak a i i e — o a u e a i a ea ai a e e ai a so ai e kee e ai a a o ogiko e e A a oak a a o omi a is ak saia u i a u i e sa ik ga e a a e e ea is ek asie a a ea e e e ai e a a a e u e a I a e e omi a is ak i osagaiko o o ogia — a akoak e a u i e sa ak— o osa u e a ea osagai bakarreko ontologia o osa u a i u au a a e e a i ga e kasua u i e sa ik ga eko o o ogia omi a is a k asiko a Ock am (1 7-13 7 ugu e a a a e egu go i oso ia Qui e (19 - ( a ago osagai aka eko es e o o ogia -mo a a ai u e e e a ako ik ga eko 4 i oso iako Gi a o o ogia a a ika e ue a a akoak a ke u ua u i e sa ek osa u ako so ak i a eke e a o o mi a u ge o a ako ik e ago e ke ey (1 5-1753 ume (1711-177 usse (1 7 -197 e ai e a Aye (191 -19 9 e a oro a e i ismoa ikus egi o e ai e age u i a A a ai a a o e e me e ik ka o ge a uko da omi a ismo i e esga i o e a e ke a o a e ama e ake au e a omi a ismoak egi ki u o i? o a a a e u omi- a is ak e ea is ak ai e a a a e ue a? omi a is ak a akoak ai o e i u a i e a e ea ismoa e ikus egia u i e sa ek egi e u e e egi a u u eko ( a akoe mu oak o osa uko i u omi a is ak (Esa e a a ago es e ako estrategia omiqa is ak e e a au e a ai a e i u a e uko omi a is ek a iago i u e mu - oak u i e sa ak ai o a a oi si e a e ga ik mu oak i aki ga iak i a o ai ago mu oe eo ia Mu oek i e i a e-i i i e ga ia u e u i e sa ek e e a a A e a B mu o e a i a e eme u e ak a i a i u e omi a ismo o e a a e a —egu go i oso ia Qui e izan da o e ka i ik su sue a— u i e sa ak sa e i ugu ea o o- ogia i aki i u ak i e i a e-i i i e ga i ik ga eko i akiak sa e a i ga a e a o ek i u asu a ai o e i u eka i omi a is ak o o ogia a akoak e a a akoe mu oak a uko i u ai a e a o ie i a e saia uko da a a e e ea is ak a akoeki e a u i e sa eki a a e ue a omi a is a o o ogikoki au e ai ea da: ka ga o o ogiko gu iago eki a a me e a izan a i u Esa e ako omi a is ak (1 e ausa o e a a e uko uke "G e a" i e ak G e a izendatzen u e a (1 e ausa egia koa da a i e a aka ik a i G e a a akoak " aku a da" a ie a e e ika i oa asebetetzen a u o e es e u i e sa ak e i a ai a u e e egi omi a is ak i e a io sema ikoe a a (i e a u e a ase e e jo u e a u i e sa ak ai a u e a ea a ie a e e ika i oak ai ik e i u ai a e ( e a ako e ausak a a eko e e e u u i e sa e a a jo e a ik ( egia koa da a i e a aka ik a i a ako e e mu oa a ako ko o- e u e mu oa e a imu oa bada. Hala e e mota o e ako omi a ismoak o o ogi- koki au e ai ea izan a e a u a a o a a e i ai o ge iago a ge a ai eke a- ako e ek i a ie a e e ika i o es e i ase e e ea Esa e ako a ako e ek ase e e e i u e "gi u u ak i u" e a " i o a u" a ie a e e ika i oak A-k gi u u ak i u a i e a aka ik a i A-k i o a a u i a i a ko e aus o i i u a gu ie a a e a egia koa da. o a i a ie a e e ika i o o ieki mu o e a o e ugu a i u i o ea o o ogikoki au da, e ea i a ea e mai a i a ie a e e ika i o o iek gau a es e i ak a ie a e i u e a —e i a gau a e a gi u u- ak e uki ea e a i o a e uki ea— e a omi a is ak e i u aso es e i asu o i e e eskua mu o aka a ai u i a ie a e e ika i o o ieki o u a Ai i ik e ea- is ak o e a a a e ake i a ie a e e ika i o o iek u i e sa es e i ak a ie a - e i u e a i e a iak mu o aka a eki o u a ego es e e a a e a esa a i a ie a e e ika i o o iek u i e sa es e i ak a ie a e i u e a i e a heda- dura e a izan. A ke u ua e ika u baten e a u a e ika u o i ase e e e u e o ek ue mu oa da. e ai e a omi a is ak u i e sa ak sai es u a ia o e ako estrategia a ai u u Ema e agu A o ek u ( a ako a auka a a egi au ea A o ek ua e antzekoak i e o ek uei " ia ge ua" esa go iegu e a estrategia o e a a e a e ago ia ge- u asu ik o ek u a akoak e a a eko asu a e e a ioa ai ik usse ek sa a u ue e a a (ikus Filosofiaren arazoak, 1 omi a is ak estrategia o i e u e i u Me a isika u i e sa ak sai es e a eko asu o ek e e egi ki u a e e e a u i e sa a izan e a u-e a Izan e e estrategia o i a akas a sua izan a i A e a B o ek uak a ekoak i é a (e a o o io iak ia ge uak iogu ea e a A e a C e e a ekoak i e a (e a o o io iak ia ge uak iogu ea i kasu o ie a ai a e i ugu a eko asu ek a eko asu e a izan e a u e ai a o ek i ika e u a eko asu a u i e sa a e a e a omi a is ak ia ge ua i a ea e u i e sa a (e o es e e o ei sai es u a i ue ea a eko asu a e u i e sa a eki topo egi e u Hala, omi a is a asie ako egoe a ge a e da. E a ai ak e a ai a e ea is a ga ai e ge a u e a su osa uko u a o e a o ega ik asie a egi u a ege a ie a e e ika i oak e a o ie a eak e ei iko i u i e o ioak e a a akoak e ei e i e e a a e I e o ioak e a a ie a e e ika i oak e ause osagaiak i a; a akoak e a o ie a eak e i o o ogia e ak o ie a eak u i e sa a a uko i u e a aie a ea e ai sai ka e egi ai e ke a e ik o o ogia a is o e ikoa ikusi e a a o ie a e a uk mo ak i a ( aku a i a ea- e o ie a ea e a es e a uk e ( e a i a ea e o ie a ea A ke o iei "e auga- iak" esa akieke es e ik o ie a ee e esumako a uek gau a aka a a ikoa u e e eko ( aku a i a ea da G e a e o ie a ea ; es e a uek e i a ai o ge iago ( a iagoa i a ea e o ie a ea G e a e e a e e e a ekoa da). A ke o iei ikusi e a a "e a ioak" esa go iegu ( e a " a iagoa i a ea e e a ioa" esa e a ko ge uke E a ioek e e u u aus e a ai o ge iago so u u e i oso oe ga e ai i o- so ok a i e a u i e sa e gai eko e ea ismoa a a ika u duda egi u e e a ioei a- gokie e Filosofo o iek o a e i u e o ie a eak ai a e e a ioak Esa e ako (3 e ausa ("G e a e e ai o a iagoa da" e a ie a ai eke o ako e ausa e i a e (7 G e ak 5 ki o isa e u e a e ek (3 e ausa (7 e ausa e e ua u e e a i a ugu o ua e ago e a ioe a a jo e a ik o a ai esa a e a ioa esage u egi da; a ikoa ugu 5 e a ki oko isua i a ea e o ie a eeki aa ik e u us e (7 e ausak (3 e ausa e e ua ema e igu ik o e a izan a i gu ie e e ai ge iago e a si e a ko io- gu (7 - i 5 baino handiagoa da. eme e i o e e e a io-a ie a e a age e aigu e a asie ako egoe a gau e A ke u ua a akoak e a u i e sa ak e ei i i u e a u i e sa e a ea mo ak e auga iak e a e a ioak Ikus e e e a a a akoei u u e e gu i esa u A i i- eak ai o e i u ema G e a e e A is o e es ma ai au au ki hura... A i i e gu - iak a ako e a e ak i a aa ik a au e es e ako a akoak a a o e e iak e a i e esga iak eka e i u e ak A i i e a ako a s ak uak es eak es e ma e- ma ika ai a e i e e akiak ( a 5a e o mu oak (mu o u sa kasu e a a s ak u/ e a a e u e a eko iko omia a e a e a a o e a e ugu iko omia o i o a uko a au e es e a ako e a a uk o ai arte ai a u i ugu a akoeki a e a u a egi u a ko e uagoa u e ak gertaldiak (i ge ese e e s gertakariak (i ge- ese facts) e a egoerak (i ge ese states e o states of affairs). Esa e ako u o ea a i ai e a e o iko baten o o io e au a a u u u e au a-a u e o i ge a i a da, 6 i oso iako Gi a
ai u e i e ga asiak kausatu i ue ge a ia Ge a iei e a kausa/e ek u e a ioa i u u e ai ge iago esa go u au e ago U i e sa / a ako iko omia e e a i e a oso a u a a a e e e es a u eo ikoe- a a i e a sa i a e a i e a age ikoa e i a Esa e ako sema ika e a i ku a- a i a mota den adierazpena (" y e" e a kasu banakoa e o alea den adierazpena (" oke " e ei e i a Gau a a a " i i o ago" perpausa e a es e gau a a a " i i o ago" esa ea au a " i i o ago" esaldia. e aus e a a e a eme esa ai eke a i e ea e a e ausa u i e sa a a; esa iak o ea u i e sa o i e e u e a akoak e o a eak i a e ei ke a o i eo ikoki ga a i sua a e ausek e - ausak i e ei ea e ai e auga i i u e A i i e Mike ek esa e a i a u " i i o ago" esa i o e e ukia au e a Mike i o ago Igo ek esa e a i a- u esa ia e e ukia au e a Igo i o ago o a esa iek e uki sema ikoa u e aa ik " i i o ago" e ausak e u a ako ik e ausa e e ukia ei e e i ugu esa e aus e a a e a eme esa ai ekee ako A a ai a esa i a e e ukia e a - eko es ui gu ua e a ea gai e ausak ue e e ko e auga i a ko ua a u e a ugu esanahia, ai u e e e Goia ai a u i ugu i esa iek (Mike ek e a Igo ek esa ak esa a i e a u e o a e ausek (e o u i e sa ek esa a ia u e e a esa iek (e o a akoek e o a eek e ukia e a u i e sa ak e a a akoak o u ik au e esa ia e e ukia e a eko e ausa e esa a ia e a u e a a agoe ako e a u i e sa a e a a i ago kio a akoak i aki -mo a es e i ak a i a e e a ema e a au e e- ei ke a eo ikoki e e e ema ko a a es e ko u a a ea e ei ke a e a eo ie a premiazkoa e a a a i a a ago a gu io o e ik e ei i ako i akiak o o ogia sa eko au a u i e sa ak a i a akoak o o ogia sa eko?
3 PREDIKATUAK, PROPIETATEAK ETA KONTZEPTUAK Esa e a a e ika ua e o a ie a e e ika i oa e ausa e osagaia a o ie a ea (e a u i e sa a mo a asu a e auga ia kua i a ea e a a a e i o o ogia e a o- mi a is a e me ua o e a a u ai eke e ika uak oski ego a au e ai a o ie- a e ik e ago i oso oe a ea gai o iei u u mi a ea es e i a e a i i a e i ai o ge iago a "ko e u" i a i o e e a i e a a asia i a e a a ue a e ika- ua a ie a e a es ee a o ie a ea e a e ai e a e e ika u e o ie a e e e e ai e ? e ua e e a e e e e ia e a eko egea e ei ke a gogo a eka i o e a koka ge i ake ko e uak e ika u a e erreferentzia o ie a ea a e a a e zentzua ko e ua o a ko e uek e uek i u e e auga i e ak i u e (i Ko e uek o ie a eak (a egia e ika ue e e e e iak i e i ika eko au ke e -mo uak eskai i e a i u e (ii Ko e uek i e su ek i oak i a au a e i a i aki i a uak i aki a eka uak ai ik (iii Ko e uak e is emo ogikoki ga e ak i a a egia o ie a ea e age iko a e ieki o u a au e M t f
o e agu a i i e a e a a e agu (1 e auseko " aku a a" e ika ua e ika u o ek a u e ua e a e e e e ia e ua e a e e e e ia esa e a a e a u e e u e e ika u o ago kio ko e ua e a o ie a ea i a ai u e e e aku a i a ea e ko e ua e a o ie a ea ai a ei uk i a? Ema e agu o ie a ea e a aku gu iek u e e auga i o i aku ak aku egi e i ue a ai u e e e aku -ge oma e akoa Ga i ago o ie a e o i e ea i a ea agoe e ai e a ai a e a age ia agoe e ai o ie a e o e a a e eko asmo a guk aku a i a ea e ko e ua e a i e ugu o e ako e i i io a ea aso ai ekee a aku ak uga u ak i a o soa e a ekoak e a o e o e ia-mo a e a u e ak aku a e a e ea a e agu e e a a e a o ma ea i e a a o i (e o a eko e ai a aku a i a ea e ko e ua Ikus e agu a i i e e a o e i a e go ago ai a u im e auga iak e e e i e a Ko e u o e a aku ei u u ko e agu a aso e ugu aku e age iko e auga iei agokie e agu a ai u e e e Ko e ua e a e is emo ogikoki ga e a a aku -ge oma eki a e a u ge o e i ik e i Ga i ago ko e ua e a e ok a eka e ugu a e u mi a e ga e ea aku ei u u I o o e a ik iga e e auga ia e e e e e a Gai e a aku a i a ea e o ie a ea mo u a e au ke e a ko e u o e a A ke u ua ko e u o e a a ia e ga a aku ak i e i ika eko e a o o io aku a i a ea e o ie a ea i e i ika eko Ko e uak o ie a e a ko i e a eskai e igu
4. AGERIKOA DENA ETA ERREALITATEA. PROPIETATE KATEGORIKOAK ETA DISPOSIZIOAK E i u i es e a a e a a e a i i ga e ik ai a• a a i i ga a u a es e ikoa ai a a i u i Egu kia u a e i gu ua i aka a i e a ai a e a i is o iak e aku si igu sa i asko a gu e us eak e i ai o ge iago a us e ak i a i e a Egu e oko i i a e e eska me u eska me u dirudiena e a benetan dena e ei e ikasi ugu a egia agerikoa dena e a errealitatea. i oso oek gogoe a me a isiko i e esga iak egi i u e e ei ke a o e i gu ua a i o e a ik emok i o i oso o esok a ikoak o ie a ee e esuma e ei ke a a o osa e u Ko o eak esa e ako ko e io i a au a i i ia e e o gi akia e a a e akoak i a ai a e i a e ea i a ea e is i e ; e ea i a- ea a omoak e a u sa ai o e i a e is i e a i u i emok i ok au e esa a i igu a gau ei ego e i kiegu o ie a ee a ea a au e a uk gu e a a e akoak i e ak A egia gu esage uko agi a aiek e e esage uko i a eke es e o ie a e a uk o ea e A ke o iek o ie a e e ea ak i a "E ea i a ea e ago ko o e ik" a a a emok i ok a a ika u akoa G e a i u u ( e ausa e a e a esa ugu e u e a ea agia ( egia koa e a esa ai eke a a e a gu i e e emok i ok G e a benetan e e a e a esa go uke G e a e o ma i e o isua i u u segu u asko e uke gau a e a esa go ockek (1 3 -17 e e a e ik o ie a e e e ak e a es e ik o ie a e iga e- ak e ei i i ue ( ockek " o ie a e" i a e a i i e a ea "kua i a e" i a e a i e u o ma e a u a e a mugime ua es eak es e o ie a e e e ak i a o ie a e iga e e a ea ko o eak e a o sak i ugu o ie a e e e ei "e ea ak" e i e ockek es a e o ie a e iga e a e a e a ie a eko ai a a u e a i a o ie a e 17 i oso iako Gi a
e e ak e a e o iek guga u e e agi a o ie a e iga e ak e ea i a ea e ai ik guga au e o ie a e e e ak objektiboak i a; iga e ak e i subjektiboak. o ie a e su ek i oa e a i i e ga i a a ega ia i a ea e o ie a ea i a ai eke i m a a ega ia i a a ai eke a e egi e ue i oi e a ago? usse ek ko o ee gai ea a eko ikus egia age e u Ko o ea e a ma aiak e e koa ue e ai ai ik e a ma aia e ikus ea e e a a gia ma ai gai ea o a e o e e a a e akoa Egu e oko i i a ma aia e ko o ea i u u mi a ea a gi asu a i agokio e o iko a i e ea e a o iko ikus u u ik ikus e a u a e a ma aiak ome ue ko o e mo a ai o e ugu a ie a i a i A a ai a es e ako a i e a age e i e es e ko o eek esku i e e a u e e ea a a uak i a eko; o ega ik egikoke iak sai es ea e e a u ik gau e ma aiak e e ai a ko o e e a a ue a uka e a ( usse 191 3 G e a i u u ko e ai us e e uki i akegu ( G e a e a a ( G e ak 5 ki o isa e u (9 G e a aku o i a a emok i ok ockek e a es e ai a i oso ok e sa e u e gu e us ee sa ea i e ka u egi e a e a e a amaie a e ea i a ea i e e a ago kio us eak age ia u i e a i e a Us e gu iak e au e mai a e ea ; a uek i u i o ek i oa u e es e a uek o ea e Goiko e ausei e o us eei e u ( e a (9 a e i su ek i o a e o iko i a eke Ko o eak es eak es e i a i a a e i o e a a e o i ako o ie a eak ai a i oso o asko e us e o ie a e e ikoak (o a i a ea u e a i a ea e a es e ikoak ( o i a i a ea e é a i a ea e e a i o e a ik gogoe a o o ogikoak a ema ak i u i oso ia e es e e ai a i i i i a eki a a o a e ika eki e a es e ika eki o ie a e e e e e a iga e e a eko e ei ke a eki es u o u ik o ie a e ka e- go ikoe e a is osi io a e a eko e ei ke a egi e a egu Oso e a ua ago ike ku - a i oso ikoa ko o eak a io e ikoak e a es e ikoak is osi io gisa a a eko oiek ua is osi io a zertan datzan esa a i ugu ea ezinbestekoa da a ie a ea is osi io o i ome ue o ek uak e o ako joera e o jokabidea i a go ue a i a e a a ue ea I o o e a is osi ioei (e a ocke e o ie a e iga e ei "a a me ak" esa e aie Esa e ako x o ek ua ausko a a o e ako e a o e ako a i e a x e o iko a i au si egi go i a ekee ako A ke u ua ausko a i a ea aus eko joeran a a A eko e ai esa ai eke go ia i a ea e o ie a ea i u u x go ia a o e ako e a o e ako a i e a e ume ak o o i ue A e so a a e au ea x a iko age u A-k go ia au ema go ukee ako i i i a i a ea e a a a a ie a i a i a i a ugu e ugu a a me a e e o oe a e o io a jo beharrik. i i i a i a ea e o ie a ea eki e ugu a a me ik e o oe a ik a priori o e Egu i i i a i a ea e a ako o ie a eak ka ego ikoak i e a esa e a Ko uak ko u e ai i oso o e i i ia is osi ioak o ie a e iga e ak e a a o o ogikoki susmo ea au e Go ago a ie a i u a mo ua is osi ioak gu e us ee sa ea e a e i su ek i oa eu eke E i a eke e a e ea i a ea e osagaiak i a go O o ogia a a e i a oi a i koak ausko a i a ea e e a go ia i a ea e o ie a e is osi io a e a eko es e i - asu a a ima a u a i u agoe eko ikusi ugu e u e komu iak ahalmenak i a e a e a ie a ea a ago a e ik Go ia i a ea e o ie a ea e a a a M t f
a ie a i ugu ea x o ek ua e e ik A e so a e e ai a u ugu ausko a i a ea e o- ie a ea e kasua e e a a x go ia a o e ako e a o e ako a i e a e ume ak o o i ue A e so a a e au ea x a iko age u A-k go ia au ema go ukee ako e a go ia e kasua - e oe a e o a a me a ko ua a e a ai u e e e objektua ez den A- e ga e ek u a e agi eko oe a e o a a me a a eko ik e ago aus- ko asu a e kasua a i o e u is osi ioe a ea a i a e a e ei ai eke Mo a o e ako is osi ioa i "(su ek u a e e a u a e me eko is osi ioa" esa go iogu e ai i oso o e a a e a a e o e a u e sa e a ocke e o ie a e iga e- ek ko o eek o sek emok i o e e a ocke e e ei ke a k asiko ik a ia u ai e ei ke a k asiko o i us i ika e ue a a me a e o ioa a ia u o ie a e is osi io a e e a ka ego i- koe a eko e ei ke a eka i u gogo a ukae a ockea o ie a e iga e ei e ran- tzunaren mendeko disposizioak ago kie a ikusi ugu I i i e o e go a e e ek age ia u i u e e ei ke a k asiko ik egu go e ei ke e a a oa e u a se a e ai a a o au e a e a e a a eko a eko asu ak esegokiak i a ai e kee a i e e ea e a a e - ke a is o ikoa egi ea ai a u ako i i i ea is osi ioei e a a e e e e a u a e me eko is osi ioei o e ai kie e ai e auga i a ima a ea ai ik i e auga i ai a u i ugu e a u a e me eko is osi ioak is osi io gu iak e a a e a a me ak i a e a gai e a su ek u a e e a u a e me ekoak i a I o o e a ik esa e a a a- ioak e a e a u a e me eko o ie a eak a eka uak i a i a e a i e a e gogoe a o o ogikoak e ikoak e a es e ikoak a ema e a a i i a a e agu ko ua o ako e e a au i i i a i a ea go ia i a ea a ega ia i a ea o a i a ea o i a i a ea i oso o ge ie ek e e ako e e e goa o ie a e ka ego iko a e a o a uko uke e o ik au e a a a ak as e i a e a is osi ioek o ago ismoa e e ga a e u e
5. ERLAZIO KA USALA
O ai a e e ai ka ego ia o o ogiko a e u e a ai a u i ugu a akoak mo ak o ie - a eak e a ioak a ako a s ak uak e a ge a iak es eak es e Ka ego ia o iek gu i o oko ak i e a ikusi ugu e a o ega ik i i i uki e o es i i uki e a i iak i a e ( i a i a ea e e o ei es a u i u u ko eo iak e aiki e i ugu ea e i a o a uko ugu es a u o i esa e ako a akoe e a u i e sa e i a e ai a i a ea e e o ei es a u a ge aka iak egoe ak e a ge a iak e e ego a au e E ea i a e siko ogikoa a au e ge aka i egoe a e a ge a i siko ogikoak a a o a eu ia egi go ue a us e u a ea egoe a siko ogiko a ea ago A eko e ai esa e akegu e ea i a e isiko io ogiko e o kimikoa i u u Ko ua a es a u a eko ge aka i egoe a e a ge - a iak e ka ekiko a ema e a ikus e i ugu a e e ga e Us e ugu ge a i siko ogiko a uek es e ge a i siko ogiko a uk kausa e i u e a e o ge a i kimiko a uek es e ge a i kimiko a uk Sa i asko a e sa e ugu ge a i isiko a ek ge a i siko ogikoak kausa e i ue a; esa e ako A-k i a ako is i uak A- e e esioa kausa u ue A ke u ua e ea i a ea ge a i e e a ikus e ugu mai a es e i eko ge a i e a aie a ea agusiki o u a causa ak 80 i oso iako Gi a
isika iak ge a i isikoe a eko o u a kausa ak a e e i u e a siko ogoak ge a i siko ogikoe a ekoak Guk egu e oko i i a e e a ugu o u a kausa a i u- u ko ko e ua a ie a e i ugu kausa ko e ause a a ie a e ugu ko e ua ai u e e e A a ai a o k a e e u e a io kausa a e a? I ae a e a a u e a io kausa ak mai a siko ogikoa e a isikoa ? ik aki a a i oso oa i a a e a io kausa a o ek u a a u ue eo ia a ia e a ago me a isika ia i a a e a io kausa a e a a u a u e a Agia egu e a ea es e e ai ko e u eki ge a u e e a a e a io kausa ak i es egi go u me a isika e es a u ik ai a o ai go o e ako ik e sa eko a a oi ik e u ikus e o u a kausa a mai a e eko ge a ie a ekoa i a ai eke (ko e a ek e a o ia aus ea kausa u ue e o mai a es e i ekoe a ekoa ( au o ioek a e au egia go i ea kausa u u e iga e kasua a a o i oso iko i e esga iak i e i a a ke u ua e a io kausa a e i o ik i a ea e mai a es e i eko a a e a eko e a ioa o akoa e a e eko a a a i a ai e akegu Esa e ako ei a mai a siko ogikoa e e a isikoa e a eko a ema a? O o ogikoki mai a es e i ak a i a? E o akaso o o ogikoki mai a aka a ago e a mai a aka o i ikus eko i mo u es e i ? Ga e- a o ie i e ik a a o i oso iko k asikoe a sa gai e ke ei a go u a e e a gogoa- e a eko e a ioa? E a i e e u ua u sako o ie a mu gi ea ai a a ima a u a iko uke e a io kausa a e esku ik o o ogia e a gau egu "Gogoa e i oso ia" ei- e e i i i a a ema e a age e ai kigu a E a io kausa a mai a e eko ge a ie a eko e a ioa e a e sa uko ugu Au e- su osa e a i ai e a io kausa a ge a ie a eko e a ioa e a ai a u e o e a i au i ma ai a e ai kigu ge a ie a ekoa a a e a io kausa a? e a ge a i a ? Ga e a o iek e u e i e i e e a a e a aiei u u ko e a ai ak i iak i a o ai ik e e e e e go ga e a e e a u a aie koa e a su osa uko u e a iga e- a e o ik- o akoa a gi e saia uko ai Ge a ie e i a a i agokio e i eo ia a i i a e a ai a agusiki a e ik eo ia a ek ge a iak i aki e a o iak i e a a a- ika e u Esa e ako aegwo Kim-e eo ia ge a i a ek im osagai i u a egia a ako a o ie a e a e a a iu e a Ge a i e a e au ea gau e a esa e akegu ge a i o iek osagai e ak a i a i u e e u o e a ge a iak e a o iak i a aie i e i a ea osagai o ie a a e akoa ai a Mike e e o ikoa 7 3 ea i a a e a o e a e e ai i ge a i es e i e au ea gau e osagai a es e i a u e ako e e e go ge a ia Mike a akoa a osagaia; iga e ea o ea o Ikus egi o e a ge a iak koka eko e ugu ka ego ia e i ik sa u e a ik o o ogia Osagai gu iak a a o o ogia au e es e ik a au e eo iak ge a iak a o i ko ka ego ia a ea sa u e a i e a a a ika e u e ak o a a i so -e eo ia i a ai eke aie o e ka i egokia eo ia o e a a e a ge a iek e u e i ae a e a o i ik ai a i ekee a a guk ge a i e a e a asko a esk i a ea esk i io es e i ek aki a a ako e a o ie a e es e i ak eka i ake e gogo a o a eme ge a i e a e esk i a e es e i ak (i a gi-e e gai ua saka u u (ii a gia i u u (iii ge a a gi u u egu ka ia o e o i aku e a u e e e go esk i a e ea i a ako ai a e i a (e e gai ua e a i eu e a e a io a (saka ea iga e ea o ea r ai a e a ai a es e e a io a e e ( i u i a a Kime eo ia e ikus egi ik ge a i es e i e au ea i a go gi a eke osagai es e i ak i u e ako a i so ek e i ge a i M t f 8
e a e au ea gau e a a a ika uko uke a i so e us ea ge a iek é e ko ka e- go ia o o ogikoa osa e u e ai a o a i e i ika u ge a i a ? ei da ge a i baten i e i a e-i i i ea? au e da a i so e e a u a e e a e ge a iak ge a i e a i a a i e a aka ik a i kausa e ak e a e ek u e ak a i u e Ga i ago ge a iak e a e a io kausa a es u o u a age e ai kigu a Ema e agu ge a iak i e a kausa ki e a io a e i ugu i akiak e esa a i ugu k ge a iak e ge a ia kausa u duela iogu ea ? a u bada e e ga e a o ema ai kio i e a u i u ki u a i i u a egia humear a a isia e a ko a ak ikoe i a eko u i ke a Humear baten ikus egi ik k ge a iak e ge a ia kausa e u a i e a aka ik a i (a k e ai o e e ago ge a e bada e a ( k K ge a i mo akoa bada e a e E ge a i mo akoa bada e a K mo ako ge a i akoi a e o o e E mo ako ge a i e a a o e bada. Ema e agu e o ei egi a aso ako uka i ka a akoi a e o o e egia u e e e a Ema e agu o ai e e a uka i ka a a jo i a u a (k ge a ia e a o o e i e egia u e u egi e a (e ge a ia i a i a o iek e e ge o humear a ek ge a iak e kausa u duela esa go uke eo ia o ek a a o a a u kasua i a ea kausa i a e i u e akee ako Ema e agu e e ik a e a e ai e akoi ea i e i i agu a e e segundo a uk ge oago a e a e e a kasua i a e o e a egu e o i e i i a osoa a e agu egu e a a O ai a e a e a i ai (k ge a ia e a o o e i e i i agu a (e ge a ia Humear a ek esa e a ko uke ni a e a eak i e i i agu a a e a ea kausa e duela. E i u i e a u o a "K ge a iak e ge a ia kausa e u" e ausa ko a ak ikoe i a eko u i ke a o e a u e uko ge uke k e a e ge a e i a e a k ge a u izan e a i e e a ekee ge a uko Ikus egi o i i e esga ia da a i a ko ko a ak ikoei u u ko e ai eo ia jada i ka u a au e ako e a kausa i a ea e a a oa ko a ak ikoe a a o a e ama ea eo ia o ie a a ia gai e kee ako e a e a eo ia o ek a u asie a a eko a a o a a i u i "Mike aio izan e a i e a ekee i ko" a i a ko ko a ak- ikoa egia koa e a eo ia o e a a e a bada, Mike aio eak Mike i ea kausa e u e a e u us e o e ako a a e kausa ak Mor o ik u iko ukee ik Ikusi e a a kausa i a ea e gai eko eo ia o iek a a oak i u e Hala e e filoso- oek e u e amo e ema e a gau egu humear i e ik a i ko a ak ikoe i e ik a au e a a o o iek sai es u a i i u e eo ia so is ika uagoak A e ge iago eo ia so is ika uago o iek e i a kausa i a ea e gai eko eo ia aka ak
6. I IOG A IA A is o e es t f , i o K asikoak 1997 I u ai eak Cristina Lasa e a a ie Agi e e igo e ko es ua i iog a ia o e a A iku u o e asie a A is o e ese es ua me a- fisikaren abiapuntutzat har daitekeela adierazi dut. Kontzeptu metafisiko gehienak mahai gainean jartzen ditu Aristotelesek: substantzia, subjektua, izatea, ma e ia o ma nolakotasuna, kategoria, jainkoa, kausa lehena, potentzia, oinarria,... Testu zaila a 1 i oso iako Gi a
A is o e es Kategoriak, o os ia Gaiak I u ai ea Go o A i a a aga Kategoriak A is o e ese es u ogikoe a ea koka e a (Topikoak, Aurreneko Analiti- koak, Ondorengo Analitikoak...). Kategoriak i u uko su s a ia ka ego ia i agokio a a a a u ga e me a isika e a i oso ia so u ako ai a e a ai a u e ea e e a ai a a A is o e esek sis ema o o ogiko a o osa e igu a iku u o e a a u esk i a u ugu a t goriak Metafisika ai o e a ago i aku e a Au e que 19 Le probléme de l'étre chez Aristote, a is U ( i a eña e ga e a ia ko i u e a 197 El problema del ser en Aristóteles, Ma i au us Au e que a i u a ie ako a a A is o e ese i oso ia e a o o a G e iako i oso ia i u ua e i e u uak ioe e a a i a a e a a oa a gai agusia G e a aku a a e a a ima ia a e a i i u a a Ge e o e a es e ie o ie a ( aku a i a ea a ima ia i a ea i i u a i a ea eo ia a uk a u a e i a; a a o a a ima ia oo ogia i i u a io ogia Ka e o e a a a ago gai u ea agoe ge e o ik au a a a ik e a o oko e e ge e o ik? I a eko a izatea i a i ekee ai a izatea ge e o a a a? E a a i a a ei a u a e a a ? O o ogia? o a o Au e quek maisuki o a e i ue e ai gai K i ke S 19 Naming and Necessity, Cam i ge a a U i e si y ess (M M a ése ga e a ia ko i u e a Del nombrar y la necesidad, Me iko U AM Egu go i oso ia a a i ikoa e a ma i u u ga a i sue e ako a I e u uak ioe e a me a isika e ( e a e ko asu a e ko e ua e esku ik e a i ku a e i oso ia e (i e a ea- e ko e ua e esku ik a eko e a ioa a u a e a K i kek a io iko asu a e a e a e ko a- su a e a as eko a a oiak ema e i u ei i G W 1 Metafisikako diskurtsoa, o os ia aki 1997 I u ai eak e a o Me i a a e a o e A u me i A is o e ese ga ai ik II me e a a e me a isikak ai a u ue i akae a a e eko es u egokia i a ai eke e e a u ea i u u o e a ei i ek e e a omismo me a isikoa au ke e u Me a isika a io a is a e e e u a ugu ocke 1 9 Giza adimenari buruzko entseiva, i o K asikoak 1997 I u ai ea A e o Ga ikagogeaskoa es u i oso iko ga a i sue e akoa e a a a e i oso ia e i is a e e e u agusie akoa ugu Me a isika i agokio e su s a ia i u u ko gogoe ak ei o ie a e e e e e a iga e e a eko e ei ke a ga a i suak i a ou M 199 Metaphysics. A Contemporary Introduction, o es ou e ge ik o ai a e i aku i u a me a isika ako sa e a ik o e a u su eak i a a e (kasua- i a ea e au ia kasu o a e i ue gaiak a gi e a sako a e e i u Egi eak egu go e a ai a me a isikoak ga a e i u e a a a e me a isika e is o ia e e agu a age e u Egia esa eko ou A is o e ese e a E i A oko me a isika a i ua a ou M J. (a g 1 Metaphysics. Contemporary Readings, o es ou e ge Egu go me a isika k asiko i u e a i i e a iku u e o i u u- a iak e a au ki ai e - ke Egi ee a ea auek au e usse Qui e A ms o g C is o m ack A ai a C e e Casu o ewis a I wage Mackie e a u am o a iko e egokia osa e u goiko i u ua eki Me a isika 1 3
usse 191 Filosofiaren arazoak, i o K asikoak I u ai ea Agus i A ie a U i e ea es u e agu o e gai agusia e is emo ogia a a e e u i e sa ei u u ko i ka i u u i u e a a gu io omi a is a a uk k i ika e i u o e gai e a age ikoa e a e e a e ea i a- ea e a eko e ei ke a i u u ko gogoe a i e esga iak egi e i u usse ek S awso 1959 Individuals, o es Me ue (A Ga cía Suá e e e a a ése ga e a ia ko i u e a 19 9 Individuos, Ma i au us i u u o e a S awso ek me a isika esk i i oa e a me a isika u e ai ea e ei e u S awso ek me a isika esk i i oa egi a i u gu e e same ua e (e a i ku a e oi a- i ko e e e e eak ei uk i e a gi e saia e a i ka ego ia e ei iko i u agusiki go u ak e a e so ak I . Gogoa e i oso ia
Ekai Txapartegi
O. A URREKARIAK ETA AITZINDARIAK a i u i "gogoa" e o "gogame a" ko e uak (i ge ese mind; ga e a ia nt a sese esprit) mu u e e i e a a a eko a sei a a eko e a i e i e a i oso ia ma e ia koa e e mu u a a egia Mu u e -ma e ia o e akoak i a eke es eak es e i ku ak e saki u ak au ema eak emo ioak a ioak si esme ak i u ime ak asma u akoak i s i u ioak mi oak e a a e ak I ui i oki esa a u mui a e o ga o e e i o ek so e ue a e o sor e akee a da gogoa e e ei ukoa A a ai a u mui a a i ga e a ik i egi da ga e ea ea ei e u ua e e a go- goa e a eko a ema a akigu e u mui ik ga e ( eu o ak adrenalina...) au eko e e ak ( i ku ak au ema eak e a e u i a e ik a a eek a i i e e u e e i ku a ik e a io ik e i a ime ik u mui a o ea o ga o ma e ia a da, "ukiga ia" o a ai esa eko o a i eke ma e iak (kasu o e a u mui ak o ie a e me a ak i a ea — e u eko gai asu a a i i e —? E a a e a i ema e agu e u a e e u e au ak akak us i i ue a o a i eke gogoak (kasu o e a e u a e se sa io su ek i oak o ie a e ma e ia ak i a ea —e agi ko asu kausa a a i i e —? Ga e a o iek e a es e a uk gogoa e o o ogia i u u koak i a e a e akus e u e a e ik gogoa e i agu a e i ae a o o ogikoa e a es e ik gogoa e e a mu u ma e- ia a e a eko a ema a e au e a e a e a a a a u a O o ogia e e ik e is emo ogia e e gogoa ga e a-i u i da. Gogo-egoe ak (mi a e u a u e ea e agu e i ugu e e e go e so a ik eu e mi ak uk eu eak e a o ek au aka ai e a e ik o e ak e e gogo-egoe ak iu asu oso e a mo u u e e i ea e agu ea e a es e ik es ee gogo-egoe ei u u iu asu ik e i a ea Ema e agu o ek u go i a u u a au ea Ikus e u u go i asu a iu au e e a e a e i u u e a a eko iu asu e aki a okoa e "go i" se sa ioa e a u e "go i" se sa ioa a a o e o ek e is emo ogia ai a ga e a egi a a e u a a ago gau a a i u u ko e agu a iu e a u e e i ik o e a e gogo-egoe ak esa e ako? e e agi u o ek mu ua e e agu a ? E a a e a i a a ago e agu u e i ugu ik es ee gogo-egoe ak a i i e ? Gu iok akigu e a a e agu a e eo ia (e is emo ogia a egia gogoa e a e ke ak eku ga a i sua u
Eske ak ema a i i kie sa e a au i a e agu u i a e uan Ma Agi e oa a Ga me ia u an au is a e goe ea e a Iñaki So o a iski eei 86 i oso iako Gi a
A a o o o ogiko e a e is emo ogiko o ie a ik a ia e a gogoa i u u ko aus a ke a i oso ikoa
.GOGOA E O O OGIA: I U AUKE AK Gogoa i u u ko oi a i ko ga e a au a ei a gogoa e ekua gu e mu ua ? a- sie a a ea e i u i e a u eko ai a e ga e a e ik o o ogia e ikus egi ik i u ai i a i e kee e a u ak i ea ismoa ua ismoa e a e imi a i ismoa d l : Mu ua gogo-egoe e mu oa a E ago gogo-egoe a ik e e ik e o gu ie e aie a a e i mu i ai ekee ik O o io gogame a so u au e ik e egoe mu u ik e a gogame a esage ea mu ua e e esage uko i a eke D l : Mu ua i su s a ia e o ei e e ei i e a i a gogo-egoe ak e a egoe a isikoak E ago a a es e a mu i e ik l n t b : Mu ua egoe a isikoe mu oa a e a gogoa iogu o i e a e is i e A e ge iago mu ua e esk i io se io a ek ( ie ia e ak esa e ako e uke gogoa mu ua e osagaie a ea o a u e a a aia a a - a a a e uko i a i u auke ak O o e a eko o osame i e esga iagoak e a egu go oe ak au ke uko i ugu
2.I EA ISMOA I ea ismoa e a a e a mu ua gogo-egoe e mu oa a Gogo-egoe a ik ga e e a e egoke mu u ik e a e a i ea ism ak ioe a e au ka a i u i mu ua e e is e - iak e io a gi akia i (e o e e gogo-egoe ei e e o A e a i e i ga a e a i e mu u a e umea a gi akia au a ie ia-au kiku ek oga u u e e gi akia e au ekoa a mu ua e a i ea ismo o o ogikoa asie a ik e a ik a e uko ugu Mo u e ea asie a ik a e e akegu "h p rr l ". i e ea ismoa a o ek o- osa e ue mu ua e i u i e agu a i o e aio a e a a e a i eie mu ua a e e a e is i e e mu u aka a; gu e mu ua e i i eie mu ua e ko ia ma e ia kaska a es e ik e a E i ioa es e ai es e " ai koa e gogoa" a a o e "i eie mu ua e " o ai a ai a e i io a o ie gu ie a a e a a o ia ai koa e gogoa (e o i eia gu ie mu oa ai ik e egoke e a gu e mu ua a e a a e a so u- ako e a egi u a u ako iga e mai ako mu u oa es e ik e i a eke Esa ugu e a a ai i ea ismo o o ogikoa ai i e ea ismoa asie a ik a e uko i ugu o e a ako i a a oi agusi au e a e u koagoa i u i esa eak i eiak i e a mu ua e a a e akoak (e a e a e a i ; "Gogoa e " i gu uko a a o o o ogikoak sai es eko e a i e e es a egiak e i u ke e a i i e a "gogoak" e ak ai o a a o o o ogiko a iagoak so e i u e " ai koa e gogoa" e o "i eie mu ua" e a ako ko e uak
3. UA ISMOA iga e e a u a ua ismo o o ogikoa a osi io o i ua ismo ca esia a e e esa o i aio o e o mu a io ik e agu e a esca es-ek (159 -1 5 egi ue ako esca - ese a a e a i su s a ia-mo a au e isikoa (res extensa) e a e sako a (res t n . iak su s a ia i e a e e e e goak aka ik i u kokagu e isikoa ( e a u a e a Gogoa e i oso ia 8 e agi ko asu kausa a es a e a e a o-k (1 3 -1917 i e io a i a ea gogo- egoe e e e ko e auga ia e a e aku si ue A egia gogo-egoe ak ge ie e a es e e ai i u u koak i a o i i a (norbait mai e ugu zerbait ames e ugu Egoe a isi- koek a i e u e i e io a i a e ik ua ismo o o ogikoa e a a e a e a i su s- a ia-mo a au e mu ua isikoa e a e sako a akoi a e e e auga i o io e a e ei ga ieki Su s a ia isiko e a e sako a e a ea au e es e i asu ak es e i asu o ea esca ese us e e so ok su s a ia iak i ugu geu e ai a Ko ua a o a u a e i e iak e ka e a ea A gi ago gogoa e agoe a go u a e " a ua " i saso ia ka i ai a agoe e a gogoak e ai u e eku ik e o ma ik e amai a ik ai a o ua e i e e su s a ia ie a eko o u a a gi u ga e ge a e a e i i io a a ekoak e a mu i u e i ak i e e ie a eko u ia (ma e ia a a a i ma e ia a? ei i ekee e sa ea e i e ko ge a e ai aigu O o io ua ismo o o ogikoa a e u e o gu ie e eu u e a a ago Ai a ea me e i u o ea i su s a ie i eia o ek e is emo ogia i a ue e agi a i su s a ie i eia e e a a e a ugu o ek u isikoek e auga i isikoak i u e a esa e a ko ugu ai a e e ge iago e E u e ko o e ik e u e usai ik e e e asu ik e a io ik o iek gu iak gogame a e o uk uak ai i a mu ua e esk i io isiko ik ka o ge a e i e ak A egia ua is e i i i gu i ko e gai ua i i ga a egia a a u o i i ugu us e ge ie ak e e a suak ai i a (au kiku a e e a gi a i mo ko a e a sema o o go ia e e e e a go ia e aike a oga u a a i a ea Ikus e ugu a usai e ugu a e u e ugu a guk geuk oiek a e ugu e ea i- a e a eu i a ea e i a E ea i a ea e agu u au e ik gogame ak eu i a ea asma u egi e u kua i a e iga e ak a ioak aiek ka o a oiek a u O o io guk e agu e ugu e ea i a ea au e ik geuk asma u ugu e ea i a ea a eu i a i a ea i oso ia Mo e oak i eki ako o a i e o e a " a ema kausa a" e e o i u a e e a gogame a e asmaki u a e a ge i uko u ume-k (1711-177 E a e ke ey-k (1 5- 1753 i i i ea amai uko u o mak e e (kualitate lehenak, o o a gu e asmaki u ak
i e a esa e o -e a ikusi a ua ismoa e a i ea ismoa e au e e ka e ga ik i u ie e ai u u i ua is e e auga i agusia o ea gogoa isika a mu i ea i a e ue e o ei saiake a i mu i egi ea a A egia ua ismoa e e auga i agusia e a esca esek o- osa u ako su s a ie ua ismoa e e a ea A e ge iago e ai i oso o ga aiki ek io gogo-egoe ak e a gogo- o ie a eak e i i e a isika a e a a mu i u ai a a e e ai o e u e e au e a i su s a ia e e i ua is a so is ika u o iek io e e gogoa su s a ia e e ia e e a e u a e mi o isikoe a a a u a i i a eak us a ioa ai ik e u so e e e S awso (197 e a omas age (19 i a "a e iko eo ia" ua is a e (i ge ese "d l p t th r " e o "pr p rt d l ") e e a ai e agusiak i a e iek aki a e i u e e ka mu i u aie us e e a e ka mu i u e i u e ak e i a su s a iak o ie a eak e o ei eak ai ik Esa e ako " e so a" a e iko i a e aka a e a io e esca esek o osa e ue a e a e a i koa ai u e au a esca ese a a e a e so ak i su s a ia osa u ako oso asu ak ga a S awso e e a age e a a e a e i e so ak su s a ia aka eko ai a a e i iko i a eak ga a S awso ek us e u o e a o e ue a ai e a e ik ko e u imi i oa " e so- a" i a ea ei a e a a e a "gogoa" a a e e (e a e a e a i e a es e ik gogoa e a go u a e a eko o u a e i e koa e i a ea 88 i oso iako Gi a
es a e ga a i sua da o a ea age ek a e iko ua ismoa e e a eko a a i- e a gu ioa e is emo ogikoa e a A egia mu u-ikuske a o ek i oa e a su ek i oa ko a a e i u e e e a i uga e e so a e a eko asime ia e is emo ogikoa oi a i e e a ai u e e e e so a aso e ugu a "age ikoa" aigu ai a " i a ua" da. i uga e e so a aso e e a e i " ie i ikoa" izan ai eke " u i- koa" e ako ai u e Ikusmo e ma e ia is a e a a e a mu ua o ek i oki e agu ai ekee a a i bada, age ek dio a agoe a ka oa ge a e e e ai e ga ik? e ai gau a " a u ik" aka ik e agu ai e kee ako i os ek io " th n n nl b nd r t d fr th n d " ( age 19 1 A egia a ago e ai (se sa ioak au ema eak i i e ak mu ua o ek i oki e o ie i ikoki esk i a eko e a i e i ugu i eki a a u e i e a Ima i a e agu a i i e mi a i oi se i u e ue su e - ie ia a ia Miren. emagu Mi e ek minaren isio ogia i e a siko ogia i u u aki e a eko gu ia a akie a esa e a e ako minaren kausak go u a e e eak ioak su ek ua e oka i ea gu iak e agu e i u e a e a esa e a a Mi e ek e u i oi mi ik se i u Mi a e e a i se i e ue ea su e - ie ia a iak au e ik e ekie e ai ikasiko u age e i i i Minan u u ike u i uga e e so a a ek o e akee aki a ie i iko gu ia esku a u a e o eki aka ik Mi e ek e i izan u mi a e e e a a ikasi Miren su e - ie ia a iak kasu o e a gau a e i a ikas ea da, ai u e age ek a a i e a gu ioa a e iko ua ismoa us i ika eko A gu io o "e agu a e a gu ioa" esa o i aio e a e a ua ismoak a a o a iak i u Su s a ia- ua ismoak u mui a e e a gogoa e a eko a ema a ai egi e ue mo ua a e iko ua ismoak e e mu ua e ikuske a ese oso baten au ea a e gai u isikoa e a e mu uak a u ai e su - ek i oa i i io isikoki esk i a u e a isikoki a a u e i e a Egoe a o e a gogo-egoe a e o gogo- o ie a e mu i e i o iek e a aio i e ima i a ea ai a da. o ega ik mu ua e i u i o i ese osoegia e ako ai u e ai a ek ua ismoa a e u e a a e a osi i is ago a e a jo u
4. L N T B osi io osi i is a e o naturalista o i e imi a i ismoa da, e a gogo ik e e a dio. A egia e imi a i is e us e gogoa u mui e a e a a mu i ga ia da. A e ge iago gogo-egoe e i egi e ugu ea e e i o iek ("mi a" "go ia" " a ia" " e u a" mai asu a" e u e i o ako e e e e ia ik a i e a i a su ek ua e oka i ee a a e o a ga u a- e egoe a isiko e o kimikoe a a mu i e A egia "mi a" " e u a" " e u ua" e a o e akoak e a i a termino ie i iko e a e a a mu i e a a ai a oke ago e- aie a E a a u e a aka o a a oa E imi a i ismoa e a o ia 193 eko ama ka a so u ako osi i ismo ogikoa a i e a da. osi i is a ogikoek siko ogia egi eko mo u "i os ek i oa" gogo k i ika u u e aie us e u ikoki (i e su ek i oki ko as aga iak e i e e mi oek e ai u e i o ako esa a i ik Termino a ek esa a ia izan e a e a termino o i ie ia e a i ga ia izan a i i e su ek i oki egia aga ia izan e a u osi i is e us e e a o ega ik e e e so a ai ik egia a u e i i e gogo-egoe ei ago kie i ak esa- a i ik ga ekoak i e ako isku so ie i iko ik ka o u ea o osa u u e siko ogiak ic ia izan a i a u "i e ;u e c i oa" izan e a u o s i uga e e s a e ikus egi ik egi a G r n l fí 8
siko ogia a i i e ko uk ismoak a egi e u o o a osi i is a ogikoe og ama eki Ia ko uk ismo-mo a gu iek (ko uk ismo wa so a a eoko uk i is- moa ko uk ismo e a ika a e a gogo-egoe ei e e e e ia egi ea gai i u a i u e Gogo-egoe ei u u ko ko e uak io e i ku a e i ioso ik e a o i ako i usioak e o u io a asu ik ga eko e i e ome o u sa ak es e ik e i a i ku a ie i iko ik e au i e a ekoak e u ua siko ogia a e e e i ku a ie i iko e a a e a i - ea a a o ua gogo-egoe e i egi a a a e a i a ua es e i egi a ek o e ka u e a ko u i egi o i_ gu i e a a i a go a e a o e e e e e iak asie a- asie a ik u ikoki egia a ái e kee e ome oak i a go i a Ikus e e e e imi a i ismoa a e e e esi sema ikoa a gogo-egoe e i egiak e ue a e e e e ia ik ioe a oiek ua e a ai e ko i egi o i ( "mi a" "go i se sa ioa" " e u a" " e u ua" i egi u iko e a eu ga i —ma ema i aga i— a eki o e ka ea a o ega ik kome i a a gi i a ea e imi a i ismoa e e a egu e- oko i imo ua a i ( aki a egu e oko i ke a a u ea a ai ai eke mi a e u a esioe e a a ai e i egi e ai ik e a siko ogia A egia a gi u a i u o akoa i a e a ue siko ogiak a i e a i i i a ie i iko se ioa i a a i a u ie ia i u u ko eo ia su osa e u e a e a ié ia- eo ia o e a a e a siko ogia e eko egokie ak i u i e ai kio muga me o o ogikoak e a e saia e a E imi a i ismoa e esi agusia o ea o o ogikoa a gogoa e a e is i e o- ek aki a a a oak so e i u E is emo ogia a i i e gogame a e a a e a a a io a asu a e e e a a u egi e a A egia gu e us ee us i ika io o o kausa i u e a us i ika io a io a e ka ea o i e a e a us i ika ioa e isku soak e ua ga - e u us i ika ioa e e gogoa e e ei uko a ema a ai a ( a i so 197 e a e a e a o i e imi a i ismoak ue a a o ik a ie a es eak es e e e oiek ua a ke u u ai o e i e ama o i a e imi a i ismoa e a a o agusia ai a egoe a e esk i a e e a e i e koa a gogo-egoe e i egia e a a o e ka ea A i i e eki - e " e a akoa" e i a oka i e e o egoe a eu o a e a a mu i u e a sague oka- i ea a e u a i e ea e e A a o o ek siko ogia ko uk is a e a ua esko a kog i i is a e so e a eka i ue ei ak e ai oka i e e esk i io e a a a e e a ai a gogo-egoe a sa ea i e a e ko i i i io Egoe a o e au ea ikus egi a u a is a o i u e e a a a oa au a e egi gogo-egóe ak u iko e o ie i ikoki ko as aga i i a ai e e o e a ako e a i i i a e i e a Gi e y e-k (19 9 o osa u ue gogo-egoe e a ame u disposi- zionalista a
Konduktismo analitikoa y e e i i i gogo-egoe ak is osi ioak i a o ako o mu a o e a a mu i ai e kee ak " x ((Dx H (Fx > x ", o D is osi ioa e e a F e a egoe a u iko a u ak A i i e e u a a su ek uak egoe a aki a e au ea (a mia ma a ikusi oka i e aki a (au ki gai e a sa o egi a eko ue is osi ioa A egia gogo- egoe a gu iak e o iei agokie a i a ko a a isi a (F –> mu i ai e ke o F e a e a a u iko e a ko as aga i i e esa e a e ako osu o ek a mia ma a ikus ea e a osu o ek au ki gai e a sa o egi ea o e a o e a gogo-egoe ak u iko e a isku so ie i ikoa e a i ga i i a ea e e a a isi o e a a mu i u a e u a e 0 i oso iako Gi a
a ge iago gogoa e e ei ua agoe i a e mis e io su a isku so u ikoa ko as a ai ekee is osi io —mu o— a ai ik
. IDENTITATEAREN TEORIA ai a aki e is osi ioak e i e e o a is osi ioe a a isi ik egokie a a i a ko a a isi mu i ai ea e Egia esa o e i gu ua e a ai a mami sua gau a e a i a i oso ia a a i iko ga aiki ea Au i o ie a mu gi u au e ik esa e a a ko uk ismo a a i ikoa a agoe a es e a a o a ei ak gogame a i u u ko o osame o o ogiko e i a "i e i a ea e eo ia" ( ntr l t t t r l , eka i ue A a oa e a ia- u ua e e Geac -ek (1957 y e e a a isi is osi io a a i egi ako k i ika ago Geac e us e is osi ioek a i a ko a a isi a mu i e a i a ga u egi e u e isku so ie i ikoa i a e a ko uke e u io a a ai ea A egia is osi ioak ge a- ka i u ikoe a a mu i e a i a o ua is osi ioek o esk i a ai ea u e soi ik e a a mia ma ikusi ue ea osu o ek au ki gai e a sa o e ga ik egi ue es ika u ga e ge a e a es e a i i e a eki e a a a e a ago u e uko a u u au e sa e a- gu e oa o ako is osi io o e a a mu i e ugu a e oa a a i - e ese - ia su ek u o ma ek e oa se i e a u e a i a o ma e a a i a ko a a isia egia koa i a ik e e e igu a a e su ek u o ma ek - e ese ia e oa e ga ik se i e u e aki a e u a io " e oa e ako" esa eak o ek gu i o oa sa uko aiki u ke e oa is osi io aki o eki i e i ika u a a e e e i a e a e ea is osi io o i e o i e oa e e mi oe a a a u o ega ik a a o o i gai i eko e a gogo-egoe ek e e ako u io a a ai ea i a e a e i e i a e eo ia e so ai eek ( a e e e ace 195 e a Sma 1959 au o osa e u e e oa e e gia i e ikoa eki i e i ika e e mo ua gogoa ga u a e egoe a isiko-kimikoeki i e i ika u e a a es e e a a ea esa ea e gogo-egoe a akoi a i o u ako is osi io mu oa au ke - e a muga u e a ea i e i a ea e eo iak ko omiso a ge iago a e u ai a u ako is osi ioak a a uko i u ke e egoe a e o o ie a e isikoak i e i ika u e a i a A egia a mia ma ikus e ue ea osu o e e eak ioa e k e agi e ue a a u a i u i e i a ea e eo iak e ie e ko ua a u e eak ioa e kausa ga u a e o ie a e isi- ko-kimikoe a au ki e e a acek e a Sma ek o osa e u e a e a e a a e a a a gogo-egoe ak egoe a e o ge aka i eu o isio ogikoeki i e i ika ea o e a es e ga e ua ismoa e o o io ga a ka suak eki i e i a gogoa e e is e ia uka u ga e a a ai a Gogo- u mui e ako i e i ika ioa o ea i mo a akoa i a ai eke a akakoa
(t n t n e a o oko a (t p t p . E a gau a e a mi au egoe a isiko o eki i e i ika ea mi o i egoe a isiko o eki e a ; e a mi a o o a e e e ea i a io gu ie a o ie a e isiko e a eki i e i ika ea A ke a ea ga e a a ea mi ak k ase a u a a osa e ue U a a i i e kasu gu ie a 2 su s a ia kimikoa eki i e i ika e e mo ua e o ig e gu iek A mo a aki a u e mo ua gogo-egoe- e i e i ika ioa egi au e ik aki e a ugu ea gogo-egoe a akoi ak u mui a e mai a k ase a u a a osa e ue Mi ak a i i e k ase a u a a osa uko e a u e i go i a eke mi a o ie a e isiko a iku a a eki i e i ika u E a a i u i o i e a egoe a A a oia a a ia a mi a c- o ie a e isikoa eki i e i ika e a ugu su- osa e a i ga a gai e ako o ie a e isikoek e ea i a e u e mi a e e a "mi a" e a aki a o o io o i e ugu o a u a i; i a e e mi a e a a e a? U a e kasua Gogoa e i oso ia 191
es e akoa a Ka oko i u a gu ie a a e a u a e a i u ie su s a ia iki oa 2 e a a su s a ia o i e e a u a o o io a e akegu U a e i u a u ai a e a u a Mi a e kasua o ea e i i a e ei i i u a e a i a a A egia gu iok akigu oi se i- e ugu mi a e a oi e e a e i oso iak e siko ogiak e uke e o o io a u e a guk se i e ugu mi a e e a e e a mi a gu e ga u ea c- o ie a e isikoa a a e ako a i i e es a e gu e kasua mi a c- o ie a e isikoak e ea i a e ue a egia i a a e e mi a e a c- o ie a ea i e i ika eak a u es e o o io a a "Mi a = c- o ie a ea" i e i a ea o a e a ugu c- o ie a ea e u e i akiek mi ik e u e a se i e o o io a u e a a O o io o i e a a ka ega ia a "mi a" i a e esa a- iak e i ai u asie a ik muga u ei i akik se i e ue mi e a ei ek e o ega ik gu iaga ik a i u i gogo-egoe a akoi a e token e o kasu a iku a akoi a ( ik o ai se i e u a au ema ea ik ge o se i uko u a au ema ea uk ge oago se i uko u u a e a isikoki mo a e e i eko token e o o ie a e a iku a eki i e i ika- uko i a ekee a I e i ika io a a e a i eki o e a a oa au a gogo-egoe ak o ie- a e a i i ia i u ea mu o is u i o i eki a eki i e i ika e ai i a (a i i e e u a = 3
6. F NTZ N L A a o o i i a y u am-ek (19 e u io e e ik ai o e ue gogo- u mui b n i e i a ea (" oke - oke identity" e o "token-token physicalism" e a a isikoa e a i e mi au i e ga u a e e a e io-sis ema e egoe a e o ge aka i a iku a a eki i e i ika e a o ega ik a i i e so go e u mi a a es esiak ua ismo ik e ago e a Gogo/ u mui i e i ika io o oko a (type-type identity), o ea e i a mo u e ea a ea u "Mi i a ea" o o a e a c- o ie a ea i a ea A egia e e a e a uka u e a a c- o ie a e ik e u e o ga ismoek mi se i e u e a? K i ika o i gai i eko au ia i es e mo u a ea e u e a i aio a a ie a i ue o e i i i i aki a ek mi ue aki eko ga a i sua e a e e ga u ak c- o ie a e ik a ue a- ki ea gu e kasua c- o ie a eak e e e ue o kausa e a a o e ue aki ea ai ik Gu e kasua c- o ie a eak e agi e ue o i e e a e agi e ake es e o ie a e a ek es e i aki a e ga (e o guga es e u e a ea o ega ik mi a e a i e i ika u e a o ie a e e o ge aka i eu o isio ogiko o oko a eki aiek guga e agi e u e- a eki ai ik a egia aie o kausa a eki e a mi a —e o es e e o ei gogo-egoe- a— e a i eme a e e aki ea — u mui a ko e io e ek o ikoak si iko a — e a ga a i sua mi a i e i ika e akoa Ga a i sua a egoe a o ek e egi e ue aki ea ei e o e o kausa a sa e a e (input) e a i ee a e (output) a ea ai a gai e ako gogo-egoe e sa ea e e A egia su osa e a a mia ma ikus ea au ki a sa o egi ea e agi e ue e agi e isikoa a agoe a kasu gu ie a e a osu o e a fr nd e e a ea e a Deep Blue o e agai ua e a e e u a e i a eke kasu a- koi ea e eak io o i e agi e ue e agi ea eki i e i ika u e a o ie a e a s ak- uago a eki ai ik i u o e a ik ou u o i e agi e ue o kausa a eki a egia o ega ik a e u osi io o ek u io a ismo i e a o ie a e u io a e e is e - ia a a ika e ue ako e a gogo-egoe ak o ie a e u io a ak i e a esa e ue ako A egia gogo-egoe ak o ga ismoa u e u ioa eki i e i ika u e a i a e a e egoe a o ie a e e o ge aka i eu o isio ogiko o eki e o a eki 2 i oso iako Gi a
u amek i eia o i a gi eko u i g-e maki a e i a e e i i u i ue gogo- egoe ak Esa o i a u i ge maki a e a e e e go o e agai u mo e oa o e osagaiak o ea a i eko mo uko si eak i a i a koa o o u a koa o o a i a eko e a e a i a i akoa i aku eko meka ismo a a e a egoe a (" ogiko" mu o muga u a O o e agi u si eak ema e i a o ako o e mo ukoak maki a egoe a a ago e a i u a aso e a u o ua ou u a ema go u e a egoe a a asa uko a o eki aka ik maki a gai a ai a o e a io "i e ige e" gau a eko u ame i eia o ea au a a a ogia a egi maki a e oka i ea e e a su ek ue oka i ee a ea A a ogia o e a i ik gogo-egoe ak o e a i e i ika uko i a eke egoe a agoe su ek ua i es imu ua e au ea e a a e eak io a a e io u io i a eka ia Ko u agai ue au e a e ek eka e aiko asu ak agu u a gogo/o e agai u me a o ak i a a ia ema io u io a ismoa i I eia e e si ea a O e agai- ue kasua so wa e e a ( rd og ama a i i e ai a a wa e a e o oi a i isiko a i eme a ai ekee mo ua i aki i i u e kasua e e gogo-egoe ak ai a oi a i isiko-kimiko a i eme a ai e ke o e a oi a i isikoe es e e e e agoe a e — ua ismoa e au ka— oi a i o iek mai a e e i e a esk i a ai e ke au a isikoki u io a ki e a og ama-mai a Ko ua a o ea i e i a ea e eo iak es e ik e e a e a ue e e soi ik esk i a e isikoak i ika e ue a a e egoe a isikoei e e e e ia egi ea o iek o e a gogoa oi a i isikoe a aka ik gau a e e a ai o u a e a ago e e i asu a gogoa e a u mui a e a ea gogoa e esk i a e a e a u mui a e esk i a e a e a a i i e mi i a ea e a soi ki egoe a eu o a aki a ea ego ea
Kognizio-zientziak Gogo-o e agai ua me a o ak "e agu a" e a " u mui a" u e eko mo ua e e a a u u Me a o a o e a a e a e agu a i o ma ioa o esa ea a; u mui a e i e a- gu a o esa e ue maki a ko e ua I eia o ek e agu a e e a u mui a e i gu- ua ike ke a i e o a oa i eki u ie ie a eko e ka a ea gau a e e a "Kog i io- ie iak" esa e aie 197 eko ama ka a a e a a a igma o e a a ea asi i e ie iei (kog i ioa e siko ogia a ime a i i ia a i ku a a i a eu o ie ia eki - a e eo ia a a igma o oko o ek ai a o ma a u i u (e e ese a io a- ismoa ko e io ismoa gogoa e a ki ek u a ei e a gi e agoe ako e a e esa e a a ago a a igma ema ko a i a e a e a a e e e ie ia a iku a e a ga a e a eka i ue a e a ai a gi a a ue a a a eko ikusme a a i i e a a igma egokia i a e a i oso ia e ikus egi ik o ea ga e a asko ago o ai ik e a u eke ei kasu a esa ai eke o e agai u a ek gogame a ue a? emagu o e agai u a ek ai a o e a io egi e i ue a e a gai e a gi akiok egi e i ugu e a egi e i ue a o e es e gogame a (a ime a ko ie ia se sa ioak o e uke o e agai u o ek? es a e gogame a i o ma io o esa ai ea e a esa ea e o e a gogame a ikus egi mu i egia i a ea?
Funtzionalismo teleologikoa Esa e a a u io a ismoa e a gogoa e e e u ko u a io a a esku ik e u a a i a ai a ak ai es eak iek gogo-egoe ak o ie a e u io a ak i e a io e Gogoa e i oso ia
a i e a o a e u e gogo-egoe a a iku a ak es e mai a a ue a e e (mai a isikoa a i i e esk i a ai e kee a A ke a io e a e a ai a k i ika aso i u i eia o ek " u io" ko e ua e a e i e eo ogikoa ai a a ua i a a i i u k i ika-mo a egi i a a e e e a siko ogia e ome o a e a a a e e ome o o e o oko asu u i e sa a au ki ea A a e ak gi a sis ema e e i e a eko a ema e ko e u asu a aso e a u ( au ema ea memo ia si esme a esioa Gi akia e kasua i mai ako ie a kia ik e ago (so wa e/ a wa e; u io a a/egi u- a "Mai ak" sis ema esk i a ea so e i a e a gai e a e ei mai a a agoe esk i a u a i ugu o e a a e akoa a "Go i se sa ioa" a i i e a a u a i ugu a e e e eko e o goiko mai akoa i a go a; a ue a e eko mái a e a es- ee a goikoa a ai e ake c o ie a e u io a e e i i ioa e i es ekoa a u io o iek " e a ako" (i a i e a a ea e o u ioa e ikus egi ik e io ogia e ikus egi ik e o es e ikus egi e a e ik e a e k i ika o iek u io a ismoa e "i o oke ia" e a e ai ga e ia e akus- eko a io u e ai a o ai go e ago o osame u io a is a e eo ogiko a gi ik u io ko e u a e a sago o i a a isi a u a is a a ea aso e ue ik E o ka o i a ik a io ogia e i oso ia e u aio
7 MO ISMO A OMA OA e e esa e a a u io a ismoa o o ogia ma e ia is a e ga a e a a Ma e ia is a a a a ai a e e imi a i is a A egia gogo-egoe a e a u mui -egoe a a iku a e a eko i e i a ea o a e a u e e ie a eko i e i a e o oko a e u o a e A i i e ik o ai se i e u a o sa aki a i e u mui a e oko e a ea isikoki gau a u a ego go a ai a " o sa" e i i eke ga u a e egoe a o esu e o o ie a ee mu o a eki i e i ika u o ai o o o e a e a gogoa e a a isi o i i sa ake a agusi egi ai kio a Monismo n l : i mai e a eko e ei ke a ( a akakoe a eko i e i a ea e a i e i a e a a o oko a u io a ismoak us e ue a ai o sako agoa a; e a L h n p rt n r n p : a akakoe a eko i e i a eak e i u e a e a a aso e gogoa e e e ko ai a e auga i es eak es e l e a i e io a i a ea o a a i so -ek (197 Ka e ga oi a i u ako a gu io ga a i sua au ke u ue gogo- u mui i e i a e o oko a e au ka A gu io o i e a i i ue mo ismo a oma oa e e a eko Ka ek (17 -1 o ako au u i ue i a i a "Philosophy must assume that no true contradiction will b found between freedom and natural necessity in the same human actions, for it cannot give up th idea of nature any more than th t f freedom". Ai ame o ek aso e ue aska asu a e e a ege a u a e a eko a ka a e u a i so ek e e a gu ioa e a ia u u a "Aska asu a" gogoa e e auga i ukae i a a a egia e ago ege u u e a e e mi is a ik gogo-egoe ak au eikusi e a a a uko i ue ik "Kausa i a eak" e i ege a u a e a i ika e u e a o e a a e a kausa e a e ek ua mo u e e mi is a o e i ugu a i so e us e i i i- ioak e ko eko "a oma iak" sa u e a i a o s egee a ik ka o au e ge aka iak o ek esa a i u e agoe a es a u isikoa e a me a a o e i ue ege siko isiko u u ik e a a i so e ma e ia ismoa e e e -mu i ai ea a e ai ago gogo-egoe ak egoe a isikoe a a mu i uko i ue ege ik 4 i oso iako Gi a
a i so e mo ismo a oma oa es eak es e Kim-ek (1993 k i ika u u i i a egi ako k i ika agusiak e e a e a a e a u u ak i a e a e " ege siko isikoak" a au e A egia ie ia e e ie a io ogia esa e ako ege e - u u ak (ceteris paribus k ausu ak i u e ak e a i e i a e ome oak a a u e a au eikus eko e ome o me a ak e ome o isikoeki o eko a ako ege siko isiko e - u u ik a ego a- i so e a gu ioak e uke mu i e i asu a oga uko Mo ismo a oma oa i egi e aio iga e k i ika au e e mai a ek iko a ikoa a i so ek e a ai a e e e e- o a eka i ue "su e e ie ia" ko e ua i e a a i a iki ako gai asu kausa a i u e e aio a a
8. LEHEN PERTSONAREN IKUSPEGIA e a e a gogoa i u u ko i oso ia o ai ik e e gogoa e e e i i eko a a oak a au e a ioe ik a a A a o "k o iko" o iek o ma ki auek i e a esa o i a qua ia i e io a i a ea e a emo ioak l : Qua e a i e io a a e e gogo-egoe e as ek ua a a egia gogo- egoe e ei e e ome ikoa mo u i os ek i oa e e e so a e agu e e a a i o i i e a i i eak "go i se sa ioa" "mi a" e a gogoa e e auga i e ei ga iak i a A egia gogo-egoe ak i e gogo-egoe a i a ai e e aiei qua ia e a a iki e a aie o i o e a a i u io a ismoak siko ogi a kog i i oak gogo-o e agai u me a o ak e a es ek gogo-egoe a e e i i io oke a ema go uke e nt ntz n l t t : e ai i e e e e ia egi ea a i e io a i a ea Gogo-egoe a ia gu ie e auga ia e a e a e e e a e a o osi io a ei o u a a e u o i a "Si e- si" " a i i a " e a gu iak i a e ai i u u koak Sa iak us e u ga i o ak mi i ia e agi e ue a u iak esio u Asie e a o ek gogame a e gai asu agusia e akus e u mu ua e egoe ak ( i e kee ak e a e i e koak e e ese a eko gai asu a a egia O ai ik o ai e a ok Gogoa e i oso ia i egi io e o ka oŕ e i gu ua a i i a ai a z : o ma ki emo ioak es e gogo-egoe a "segu uago" a ue a a mu i u i a i a esa a i ai a a e a o osi io a e a a a a ki esa a o ai mai a ea a o ai o i a i i a ea e a A o mo a ea e e o e ako mu i ke ak i a e i a "a u a" e a "aska asu a" mo uko ko e uak a gi eko o i e a e a emo ioak e o se ime u mo a ak a e eko ma ko eo iko egokie a ei e o ai ik o ai so u e e a ai a a
9. BIBLIOGRAFIA es u agusia ai a u i u a i u ue e e e e iak a i so 197 "Me a E e s" i W yca (a g Mind and Cognition, O o ackwe 1999 35- 5 Geac 1957 Mental Acts, o es ou e ge Kega au Kim 1993 "Ca Su e e ie ce Sa e A oma ous Mo ism?" i ei e a A Me e (a gk Mental Causation, O o O o U i ess age 19 The View from Nowhere, O o O o U i ess G r n l f
ace U 195 "Is Co scious ess a ai ocess?" i W yca (a g nd nd n t n, O o ackwe 1999 1 -9 u am 19 "Mi s a Mac i es" i S ook (a g D n n f nd, ew Yo k ew Yo k U i ess y e G 19 9 Th n pt f nd, o es u c i so Ga e a ia l n pt d lo nt l, ue os Ai es ai ós 19 7 Sma C 1959 "Se sa io s a ai ocesses" Ph l ph l R v 68, 1 1-5 S awso 197 "Se Mi a o y" i S awso Fr d , R nt nt nd th r , o es
Gogoa e i oso ia mu gi eko i u u i e esga iak i a o oko auek e e yca W G 199 nd nd n t n, O o ackwe 1999 Gogoa e i gu ua agoe a iku u i uma ik osa ue a yca ek i a i ue sa e a e i es ekoa a a ies M " e i oso y o Mi " i A C G eay i g (a g Ph l ph : d
thr h th bj t, O o O o U i e si y ess 5 - 335 Sa e a ai o e e o e ge iago a i ue a e a es u i aku e a a Amaie a gaika sai ka u ako i iog a ia o ia eskai e u ey G 1997 nt p r r Ph l ph f nd, O o ackwe Amaie ako a io a ea a ia a e a e —gogoa i u u ko o o -e eo ia e e ese a- io a is a e e a e ai u— egu go e a ai ak i ia a a a eko i u u a o osa a
III. E EGI E A U I 2. E ika
ñ t l
t e o filosofía r l ( es u o e a si o imo a oko ai i ugu bata ei es ea gi a eki e e a ua ioa a u a e e i oso ia e es a ua da. o a e a aki e akegu eki a a u e a ala oke a e ? e esa a i ugu e so a a ek au e o o i egi e a ukee a iogu ea ? o a u sa e akegu i i i o i? o a i i e a ugu? Ga e a- so a o e (e a a ekoe i gu ua i e a t e i agu i oso ia e es a ua e i e a io e ikoa a ue a ak ikoa e es a ua gau a e da. Kasu o e a a ue a ak ikoa a ue a eo ikoa i ko a a i a u e e ugu a ue a eo ikoak a ia goi ik e e a e ga ik e o e e es ika u a i u; a ue a ak ikoa e gai ea gogoe a egi e ugu ea u koa i a ia e ga ik bota iogu es ika u a i ugu Au o e e ai e a a e a e e e go a ue a esk i i oa da; iga e a a i esk i i oa i oso ia mo a a i u es a u agusi a a a ai eke eo ia e ikoak (e o e ika a au- emai ea e o o ma i oa e ika a ika ua (e o e ika ak ikoa e a me ae ika a ake a o i a ai u eo ia e ikoe i i io agusie a u a uko ga a e e ik e a o ie ako akoi ak a a i e a gu ia e o o i ikoa kasu ak iko baten au ea es a uko ugu O o e e ika a ika ua e es a ua mu gi uko ga a gu e a a e a es a u o e a i i e a a igma iko a e a mu i u (eutanasia e o e io a ui a e au ia O o e me ae ika a u go ugu e a e is i e i e esko ak sei a a uko i ugu Amai eko i oso ia mo a ea au eikus e i e ai a a isku e e i ema go ugu e a e a au e ago ikusiko ugu e ai a da muga o o ak e a ea eo ia e i- koe e ika ak ikoa e e a me ae ika e a ea E ika a ika ua eo ia e ikoek o a u ako a gu ia eak a uko i a ko ua e a eo ia o ma i o gu ie a sus ai me ae ikoak au ki i akegu e a a me ae ikak e e e e eo ie a io asu a e ea i a ea e aku si e a ko u
1. TEORIA ETIKOAK eo ia e ikoe e u ua a ue a u e ak e a oke ak e egu a eko oi a iak i ka ea da. o e a i a eo ia o iek o ma i oak gu e eki ak mo a ki gi a eko i i i eak ema a i i kigu e
1 a au egi eko Eusko au a i a e ok o ego au eko eka a e agu a i a u 200 i oso iako Gi a
im i a eo ia o ma i o agusiak e a o ie ek a e uko i ugu eme (i egi e- a e a oi a i u ako eo ia e ikoak (duty-based theories), (ii e u ee a oi a i u ako eo ia e ikoak (virtue theories) e a (iii eki a e o o ioe a oi a i u ako eo ia e ikoak (consequentialist ethical theories). Gi a a ue ak e a ua u a a i a eko e a a i e a ugu a e a esa e igu e eo ia o iek e e e a eko egi e a e a gu ega a u ako e u ee a e o a ue a o ek e uki i akee o o ioe a u e e u e eme a e uko i ugu i u ak e i a i oso ia mo a a e is o ia i a i e eo ia e iko aka ak ai o ea ga a i sue ak aki a a i a eo iak sai ka eko es e e e u a uk ai a e a e a a ake a au e ika ka o iko a a ai eke
1.1. Eginbeharretan oinarritutako teoria etikoak eo ia aue a a e a gu a iko akoi ak egi e a e a ak i u e a mo a a e ikus- egi ik egi a u a o iei a ai u soi ik a u e ake u e eme e igu a o a gu e eki a " u e " o e o o ioak ei i e au a gu e egi e a a i e a u e oka- u ge o e iegu eki a o ek e uki i akee o o ioei e e a a u e a o iek o e- a egi e a e a oi a i u ako eo ia e ikoak eki a e o o ioe a oi a i u ako eo iei gu i ko a a e ai kie eo ia e ikoak i i io a so u ue a a e a egi u a e i a Eki e o o ioei e e a a u e a e iegu ei ea esa ai eke eki a o iek a so u uki u e ak a a oke ak i e Egi e a e a oi a i u ako eo ia e ikoe a ea esa gu a sue ak i i a e ika k is aua e a e ika ka ia a o iek e auga i e saia uko ga a eme
1.1.1. Etika kristaua Me e a ea ok i a e iko k is auak i a u e ikame u ik a ie a Gu e ko e io e ikoa gu i ago mo a k is aua ai egi a e a a ke me ee ako seku a- i a io- o esua e a e agi o e a ik i a e (ikus Erlijioaren Filosofia). eo ia mo a k is aua ama Agi ue a e u mami e i a k is aue egi e a- ak ama Agi uek e ai egi e a e a e eku e a e i u e e a ai koa e o o a ea e a ie a e i e e agi uok a so u uak i a Mo u o e a au o i a e e oge o a ek ai koak a au mo a a so u uak ama Agi uak e a e i kigu es ui gu u o e a e ika k is aua o es e ue e so ak e a e ei i e a i u ke ei e " u e a" e a "oke a" e esa a ia a u esa eko ai koa e a ia e e ea " u e a" a e a o au e egi ea a i "oke a" ege a so u u gisa oka u e a ko ukee a au o ek o ea oso i e e a io es- e i ak egi eko auke a ema e u as eko k is auak esuk is o e ikas i ea i e e kasu egi e a io es ame u e iko "Mai a e a u u koa" agi ua i e e iki Agi u o i a i io e iko o o a o a ai ese e agoe U e ko E ege a e e sio a a " a a i a u es eak es eek u a a ai a e a i u u e a a " es e ik e ika a ika ua e a ago ikusiko i ugu au i mo a ei e a u e a ie E i ak (eu a asia a o ua io ek o ogia au a ai a u ako agi uak e e ik e e ai ako i eo ogia es e i ak e a o e e-e a ioak ko ua e uki E ika 1
eo ia o e ko ako k i ika-i u i i a ai e kee a gu ioei e u a o e "Eu i- o e i ema" ugu ai a ue e ako a Mo a asu a ai koa e agi ue a ik e a o e e a si es e ue ak o ako i ema au i a go u au e au e ai koa e agi uak i e ak i a (a e e mo a ki u e ak i e ako a a ( ai koak e ak agi eak es e ga e mo a ki u e e o o egi e i ue ako? e e e go auke a au a e a ugu mo a asu a ai koa i e e e e e a a gi ge a e a O asu a e e u e a ioak e e eko agi e u ai koak a e e is e - ia ik ga e e e u e ak i a e a ai uko uke e a ioak a egia Agia esa i eke gi aki muga uok au ema e i i ugu a ioak i e a o iek E o o a auke a o e a a e a ai koa e a mo a a e i u ia iga e auke a o a a e a a o ea ai koa a mo a asu a e i u ia; ai a ai koa a ioe i u i i u eak mo a a a i a io i aka e u e a io e uki é ake mo a asu a i i o go e e e e ia ik egi ga e ema ako agi u a ek? ai koa e o e ea i e e e e ia egi e us i ika ge e ake a e agi u o o ai a e a io e uki e ake au o i a eak/ o e eak e es e e e k gi a e ue e ika o ma i oak? E ika k is aua i es e k i ika a e e egi e aio a egia ai koa e e is e ia a i- ae o a u e a a E ika k is aua e a i ko i akasgai uma is a gai i e ue e ige - ia o ek ki ka a ia a e u sis ema osoa I a e e ai koa a e a o a e e a ugu e ? A a o o ie a ago egi ai ekee a e e a e eka ua agoe a e a eko muge a mugi e e mo a i a e gisa u e u e a a mo a k is aua e u sa a o i e i iosoa u- e eo ia mo a ge ie ak eskema o e a oi a i e i a O o e ikusiko ugu e a a a a ai a ai koa i e e e e ia ik egi ga e eskema o e a ekoa a a i e eo ia ik
1.1.2. Etika kantiarra Ka -ek (17 -1 " e a eki a mo a a " ga e a i oi a i o ek i o a e ik e a u a i i e io au a o oko asu a e a e a e ko asu a e e ai a i e i- ue oi a i a e ik Oi a i o ek i o o i I e a i o Ka ego ikoa e i a e o mu a uko u Ka ek a e a a gi egoe eki a u e a ek egi e a e ik a ia u e a ue a seku a e oe a se i e e o eki a o e a i ko o o ioe e a ua io ik (ikus Filosofia Modernoa). Ka e a a a asie a a ea o a ema e akegu e ai e auga i a e us e a e e e e o a e gau a aka a o o a ea a Es i i ua e a e uak (u e me a asmame a u ga eko gai asu a e o e e ame ua e o ie a eak (e a akime a i e - ioe a ema ea o a a a ai e ke e e e i i a e e o e a a e i i u o u a e o ai eki ( o e ea osasu a a e as asu a e e e i ge a e a o io a eka e ake- e o iek a e ikakoak ai i a o o a e o ak gi a u e ea Mo e a ioa e a gogoe a asaia e a ako gai asu ak e e k asikoe ga ai ik o a a uak i a i e ak oke e a i ai e ke o e es e o o a e a e oka e a a o ai ik o e ak e e a i aka- uko i a Ka e a gi akume o o a u e oka eko gai; gi aki gu iak i aki mo a ak ga a e a o o io esegokia i a eke gu e a u i ea e e a ua io mo a a gu e e a akime e- ik ka o au e es a ue a koka ea Gu e eki e o o ioak es a u o ie a koka e 202 i oso iako Gi a
i a sa i au a e i ugu a e au e ik gu e eki e o o ioak ei i a go i e aki o ik a ia u e ika e oi a ia eki e o o ioe a koka ea e i e koa e a o o io a uko u Ka ek A gu ia eko i e o i a ai u gu e e eak io emo io a e gai eko e a a eko ko o ik e aukagu e gi akia e i ae a mo a a e e a u a i a i a a e i go i ugu " u e a" e a "oke a" se i e u se gai ea u sa u Mo u o e a Ka i a ai u gi a eki ak u ga eko o o a e o a e uki e a - ko a ko ua e es e ik Egi e a a e e ua a e ue mo i a io-k asea i a go a e ika e a i i i e agusia Eki a a e a ea agoe i e ioa ma ima gisa e i i uko u Ka ek Ma ima a ie a o e a eki a gi a uko ue a ke eko a a oia e o i i io o oko a a Gi aki a io a ga e eu ia egi e a a uk a i ugu a us e ue Ka ek Egi e a o iek ka ego ikoak i a eke a so u uak e a a i a u e i e koak a e us e mo a asu a i e a i o ka ego ikoe sis ema a o s o e a e es e a oka eko esa e igu e agi ue mu oa I e a i o-k ase o i i e a i o i o e ikoak ko a a - e i kio Ka ek agi e u e eki a e o asu a e e ai a e u e e es e e - ai o eko i a eko i e i e a i oak a egia I e a i o ka ego ikoa e a i i e egokia i a ai eke "e u u u koa o u a uko"; i o e ikoa e a e i "e u u u koa o u- a uko igo ai a e a i e a u u" Ka e a oi a i ko I e a i o Ka ego iko aka a ago Ohituren metafisikan o- e e ai e sio a a u a i ue e e a e e i u au ke e es e i o iek a ioki- eak i a Ka e a (i ege u i e sa a e o mu a i e ma ima ege u i e sa e e i u ea a iko ukee e a ai o e i u oka u (ii a u a e egea e o mu a u e o o a ea e ma ima u e o o a e naturaren lege unibertsal i u ea a a i e e ue e a oka e a u (iii uma i a ea e o mu a oka e a u a ako e a o uma i a ea u e kasua e o es e e o ei e ea e i e u u i a go e e a e i a eko soi Eki a a u e a i a eko a ea agoe ma imak u i e sa i aga i i a e a u Ka e us e E ika e oi a i u se koak i e o oko asu a e e a e a e ko asu a e i a "u i e sa i a ioa e es a" e a i i ue es o i " e ge a uko i a eke e e o ok e i oka uko a u?" ga e a oi a i e a e a e e ai a u ugu U e ko E ege a e e sio a a e i Ka e eo ia e ikoa e oi a iak ikusi a ga e a a so e aigu e k e a - e gai u egea e o egi e a a e e e a? a e us e pr r se i e ugu egea e- kiko egi u eak Su ek uak e e u ua i egea e a eko gai i a e a u Au o omia u se ko ko e ua a sis ema ka ia ea a a oime ak e e u ua i egeak ema eko ue gai asu a au o omia o e a oi a i e ai a eo ia o ma a e e au a e e e a e egi u a e a u ai ai a o ik e e- e a e a ik o o io a e e e e o i a ika ea ga a ka su i u e a egu e oko au i e ikoe a E e u o ma i oa a a e e e egi e a e asma e gu i agu e u E ika 3
e e e a e a eko ga a ka a ai asu o e a i i e ga ia emagu egia esa eko e e e a a se i e u a a es e ik agu a e sa eko e e e a a e e se i e ake e egi e a u agu a e sa eko mo u aka a ge u a esa ea e ea ? o a óka u e a uke egi e a e a eko ko aesa o e au ea ? e u e ea e ika ka ia ak o o a gu e gi a ea i e a ue a a ak o a i ake A i i e " u e ko a agoe e o o su si e a u" e a ako ma imak u e ki u i e sa i a ai e ke e a e i e a i oa e uma i a ea e o mu ak e a i e a oke o iek u a u egi go i u ke U a u e ie e o ma asu a ga ea e o o io es ea ekiko e ŕes e ua e a ako e uki mo a e a ak o a ea e o o io K i ikak k i ika e e u ka ia ak e e a ai e su suak i a i u e a i a ako k i i- ke a oi a i u eo ia o e e e u e iak ga a u i a o aw s-e (19 1- 3 A Theory of Justice (1971 i u ua e a i a ikus egi o i e i a u egi a aw sek e a us- i ia ko a u so ia a e i a e soi ik o ai ekee a e e a uko u Ko a u o e a a e- a ai e gu iok a os u e a ko ge uke gi a ea us ua i a a i gi a e o ek o ako e aku eak e a ko i u kee a e us e a os asu o e i a ego ia io i ea a ea a e a uko uke e ki e gu iek gi a e o e a gau egu i u e o ak e a i u e e auga iak a o a u e a ko i u ke e e ak "o igi a osi io " gisa i e a e ue egoe a ik a ia u A egia ko osi io o e a i o k e aki e e gai asu /e auga iak e a osi io so ia a ei i a go i e a e- a ai eak e aki e a a a u a emakume - koa a a gi o e koa euska u a a a es ai o a o ea a a a e a sa o oa a a a ka a i a go e "E aki asu a e e ó" o e a ia gu ie a o u aga ie a e egoe a a os e saia uko ome i a aw se i i i o e ako o e u a e i a e o u ako ako io a ek i i i io agusi e ma uko i u ke a e ik e e gu iak es ee aska asu a e osaga i e a a ik e a aska asu ik a ie a e ukiko uke e a es e ik eso eka so ia e a eko omikoak e i go i a eke e mi i u (o a eko a gu ie o u a o eko o a u e a ko i a eke e a gi a eko ki e gu iek e uki e a ko uke e o u a o iek esku a eko auke a o iek i a eo ia o e a a e a us i ia e oi a i ko i i ioak o iek e ma e ai i u e gi a e-e aku e us uak o iek i a a a e i e a ismo e ia e e auga i agusiak (ikus Filosofía Politikoa).
1.2. Bertuteetan oinarritutako teoria etikoak Gu e oka i ea e mo a asu a e u ee a oi a i e u e au o ee a A is o e- ese N r ntz t i u ua a e e e e ia agusia o e o o io g e ia a- e o o e eo ia-k ase o i e e a u u e ei eoa is o e iko esa aie e u ee e ika e u se ko ga e a " o a i i e a u ?" a eme a e e a i ga e es e i e e ue a e e a a e u ee a oi a i u ako e ikak gi akia e i i a e e oso asu ea a u a a e u a i u e u o e a e a eki a e a e o asu a e o gai o asu a a e e a muga e ei a o a gi akia e t l e o i i a e e ea? e u eak a u i i a e u e sua e ama ea o i e ai a gi aki gisa ga a eko i e aka a o a eko mo u ego- kia o a u (flourish) u se ko ko e ua a eo ia e iko aue a A is o e ese us e gi aki gu iok ugu o a eko a ia Filosofiako Gida
G e ia ek " o a ea" a ie a eko e a i i u e i a eudaimonia a Eudaimoniak o io a a ie a i a i u e o ea a e a e e u u sa ea Eudaimonia i i a i e e oso asu ea a u a agokio e a a ai a u e akoi ea o ai ekee o io -k ase o i A is o e ese a u u i a e e a e isiko a ia se i e akegu eudaimoniarik o u ga e E a e ea e i ugu o io o i gogo-egoe a ai i a esk i a u i imo u o a egi e a u e u ako i imo u gisa ai ik (ikus Helendarren Filosofia e a . Mo u o e a i imo u-e e u a uek gi a o a ea u a uko uke e a o a a i egi ako ai ke a-mo a aki a ek a o a o i a i e e e e o a e agu ie aiokee mo u e ea u u o e a a e u o o e ga e a a a me a a o kigu u u a e a ai a e u e a ? e u ea oka i ee e a se i e e gi a a Egoe a aki e a o a i e e a a e a a e a oka ea esi a ea e a se i eko oe a a ie a i a i u e u ea e ai a oe a se ime a u sa e a i a eko e a a e e A is o e ese a e u ee a a e a i i- ea a a oime a eki a egi e ue i imo ua egi ea a O i u a e o oe a u sa e e ei ea e so a e u e su i aka eko e ku a e a ak ika e a - e a e koak i a e u ea e i oso oe us e a keme a e a esku a a asu a e a ako e u eak i i a o a i a e agu e u e e auga iak i a Mu u eko i i io e a ea o eka agoe o i e u e e i a A is o e esek Esa e a e ako keme a i agokio e o i i a e ea ko a ke ia e i ioa a e uko a gi o a Ko ako o a i ea keme ge iegi i a eak u u asu ik e a a u aga eke ia e agi i ake e a o e es e es e i io a ea e o iko ga a o iek o e a i i io e a eko a egia ko e oa e e ia egoke e u ea o eka A is o e esek e ak ioe e oso o eka i is ako e a ai ea egia esa e e esa e a a a a oia eki a e a e ku ak e a es e ie iak o eka o i o e agu uko igu e U ee o e io ga aiak a a u a a a mo a u egi a e u ee e e a A ake ak a ake a e u ee e e a ga aia ga aiko gi a ea e is a i a a e a e e ai a aso i u es eak es e eia asu a us i ia go o asu a e ukia esku a a asu a u u ia (a ke e u e o i A is o e ese us e e agu a ak ikoa i agokio; oi a i koa a e a e ika ako a i o i ika ako e ai au o e i a ako asu o i k i ikaga i aie e u ee au ake a a i a ioki egi eko i ea i eki e ai u ei a e u eak au a eko i i i ea? Gi a ea a u a e o i a i ae a a e u e sua? eo ia o e oi a ia au ki e e gi a i ae a i u u ko ko e ioa e e k i ike o u ua ago e ai au o e e us e ikus egi a o o ogiko o i gu i oke a a gi a i ae a i a e e ko e u u sa ai a eo ia e iko o ie ga a e is o ikoa i agokio e E i A oko i oso ia omas Aki okoa a mo a e a o i ika a oa a is o e ismoa e i akaski u ak a e i ue i o- so oa aki a e i ioa e ga a ea a e u ako a is o e ismoa ga a uko u omas Aki o- koak (ikus Erdi Aroko Filosofia). u a oa o o oa ego e a ge o me ea e e i ik au e a e u ea oi a i u- ako eo ie e i ea ge a u e oe a o i eo-a is o e iko esa aio e a o e a eko ik e agu e a A as ai e Mac y e i a a eo ia aue u u ik i a sue a i-a e i ae a ao ia a a o s e eek kmmu i a ea eki duten o u á es ua a ima a e u e Hori dela e a planteamendu hori defendatu duen zenbait autore komunitaristatzat hartu a e a E ika 5
XX. me eko i oso ia e muga ie ako a izan e komu i a is e e a i e a e a eko o emika i e e e e ia egi e dio (ikus Filosofía Garaikidea).
1.3. Ekintzaren ondorioetan oinarritutako teoria etikoak Eki a baten u e asu a eki a o i u u u ue e so a e mo i a ioa oi a i- u a ai o ge iago eki ak e agi ako o o ioe a a e a u ga e u e eo ia e ikoe a u go ugu o ai eme eo ia o ie a e ik u i i a ismoa izan da i oso ia mo a ea e agi ik a ie a izan ue a e e au eko me ea arte, utilitarismo i a e a i i da o o ioe a oi a i u ako eo ia oro i e a eko XX. me e ik au e a i e a e o i mo a e oa da, e a u i i- a ismoa gau egu o o ioe a oi a i u ako eo ia e ikoe (Consequentialism) a a a a e da. eo ia o e i i io oi a i koa e a a e a eki a a mo a ki u e a da e e o o ioak ka ega i ai o ge iago o u aga i a i a es e ik ga e a e e o e i a a e a gau ko asu a ko ua a u u i i a ismoa e a uko ugu geu e a a e a e emy e am (17 -1 3 e a o S ua Mi (1 -1 73 i a oe a i oso iko o e ai i a iak e e e goak ema ako e i i ioa e a a e a u i i a ismoa " eo ia mo a a da, ei a e a a e a eki a a u e a i a go ai a a i e a aka ik a i utilitate i i ioa i a ai e a io" e da, o ea u i i a ea? Ga e a ia ue esa a ia ko ua a e bada, e agi ko - asu a eki e o e a i ga i asu a eki o ge e ake U i i a e- i i ioak o ea e auka o eki e ikusi ik Eki a a ek u i i a e- i i ioa e e e u a i e a aka ik a i hura au e a e ama eak es e e o ei a e a i a e au ea o io e o a e a - iagoa so a a e a u es e mo u a e a esa go ugu eki a a ek o io ik e a e o mi a u a e a i a i u u i i a e- i i ioa e e e u Gi a a ue a o o e a ke e ea zo ionik a ie a o ea e ako ikus u ua e e egi e u u i i a ismoak Ikus egi o e a ik u i i a ismoa hedonismo-mota a da ( a e a o es e ue ko e io mo a a e amek ama u egi ue esa iak es i i u o e a u e dio: "gi akiak a e a e a mi a i u a e a " eo ia o i egi aio k i ika ik o o e a o gi a ea e eu ke a i agokio eu - ke a o i i e u a da ga a ka sua a e ik ge ie e a eki a baten o o ioak e agu- ea ia e i e koa da; es e ik eu ke a e a a egia a e a e a minaren a eko a a ea egi ea oso ai a da, a akoa e mai a gai i e ugu ea e e e XX. me ea arte u i i a ismoa au e a a e izan da e ika e ikus egi i oso ikoa Me e o e e i ik au e a ge o e a ga a i gu iago izan u e ika ka ia ga a ue ( aw s e a neo-a is o e ikoe (Mac y e u a ek a e u egi u e e a A ke eko u ee a o ea e ika a ika ua e a o ea e a a e e e e e Si ge i oso oa e esku ik u i i a ismoak e e e oak e osa u i u es e e ai e a ai a e a ea a ima iek i u e esku i ee a ekoa a a a u u e a o iei a u ui a ema eko aú e a gu ioak ma ai a u e a o a u i u A ima iak mi a e a a e a se i eko gai i e a oi a i a a u e a e ai au o ek a gu io u i i a is ak e a i i o iei a u a a ema ea e au ka gogo eki io e 206 i oso iako Gi a
.4. Kasu praktikoa O ai a e ikusi i ugu eo ia a au-emai ee a ia i eak e a mugak kasu ak iko a i egoki u e a ua uko i ugu eme au a u ugu gaia gau ko asu a iko gaia a e a so ia ki o a ua ego ea gai e a oso o emikoa a o u a a i ga a emagu o i iak e so a a a i o u ue a Ga eke a a u a uko i e i o i- iaki eek ea a i o ua o u a uko u e e e a aki e a u e aki a o i iaki e o iek a u e a u e e a aki i i i ua a a i ga a o iei soi ik agokie e a akia emagu a ek a i o ua e o u a ea e a aki ue a es eak a i a i o ua o u- a ea o a us i ika uko u akoi ak mo a ki e a aki o i? Au e ik ikusi ugu a e a a e a i u i e a i ake e o u a mo a ki u sa eko (1 o u a e eka e / aime e ue egi e a mo a a e i e ea us i ika ea ( o u a e i ae a oke a/ u e a e u ea e a a e a a a oi ea (3 A i o ua o u a eak eka i akee o o ioe a oi a i ea Ka e eo ia e ikoa i a ai u (1 o i iak a i o ua e o u a eko e a akia e u- kiaga ik e o o ek eka ie a kiokee o o ioe e u aga ik a i a ua a a o eki a o i mo a a ( u e a e ik e i a esa Eki a a e ikoki a o a e akoa Ka - e a eki a o e mo i a ioa eki a e a e a o e o o ioak ai o ga a i suagoa a Kasu o e a o i ia o i e ukiaga ik a a i e esaga ik a i e oka e aki e a ko ge uke egi e a a e e eaga ik a i e a a u e a i e ik e i ai a esa Kasu o e a i e us e egi e a e a oi a i u ako eo ia e a a o agusia egi - e a o e o a i ea a "A i o u o o o u a u egi e a a" ma ima u i e sa i a- ga ia a a i a i i e o i iak e ak a au o i e e u ua e a o a e a i a u u u o e a o ma ismoa e ama au ea a a a u ik gau e e u ee a a e a e o u a ea us i ika u e a a ugu ( i i a e u e sua i o e ako eki a a ek e agi ie aiokee ka ea us i ika u e a ko ugu E a e ea gu e gi a ea e ku u a mo a ea o a uak i e e u e e a a ioak ko ua a u e a ko i ugu o i ia o ek e e o a ea a u a ik e ukiko a u mo u o e a us i ika u e a ko uke e e e a akia emagu o ea gu e gi a eko e u ee a ea e oi asu ak o ga a i sua ue a o i ia a e u e su egi e u e e auga ie a ea o u a eko gai asu a e e a ea i a eak gau a ogikoa e a i u i A gu ia e o i a ai u e i u i gu i i ega ea e ik e u ee a a e ako o u a e e e sa egi eak A ke ik o o ioe a oi a i u ako eo ie a a e a (3 o u a eko e a akia o ek eka iko ue a i egi a a uko ge uke; a i i e igo -o o ioak e o ami ia i egi ako ka ea e o mi a e a-e a e a akiko ge uke e o u a ea U i i a ismoa a e u ugu ea ai a u i ugu o o ioe eu ke ak so e i ue ai asu ak e ge a uko a i a e e a i o ua o u a u ge o a ako e e a a ako e i i a sa a a e akegu? E a e ge a- uko a ge o o u a u u e a e ki eek me eku i a o i iaki ea e se i e gu iak i e a i u e? a i es e ga e a egi e a a a ai a ama e o o ioak asma eko ugu gai asu o ek i oa u sa e u e goa a E ika 7
o eki a e a u i i a ismoa e i i ioa i a ai u "a a ik e a ge ie e a a ik e a o io ik a ie a" i a u e a ugu e ge a e a ge ie go o e o io a a i o- ua o u a u o e a a? Mo a ki u e oka eko ge ie go o e a ia e e e a e a u a a gau e? eme ikusi akoa e a a e a eo ia a au-emai eek gu e eki ak o a i e a ea e o es ea u e eko a a oiak ema e i kigu e (a gu ioe e ua eke i a ai eke o ie a ea o ea gu e a u a o ek i oki gi a uko ue a ke A a oi ik ( u sa ea- e e ua a i ume-k o e a a gu ia e u e i asu o i is o co a y o easo o e e e es uc io o e w o e wo o e sc a c i g o my i ge is o co a y o easo o me o c use my o a ui o e e e eas u easi ess o a nd n o e so w o y u k ow o me [E a a a oime a e au kakoa a ea a ama ka a e uki ea ai o a iago i a ea mu u osoa su si ea E a i e a a a oime a e au kakoa nd r a i e o e o ei e so a gu i e e agu a i so ika io ik ikie a sai es eko i e e a a eko o ame ia au a ea] ( ume 1739 II iii 3 1
Ikus egi o e a a e a a a oime a e agu a e es a u a muga e a e a e gai a e ika e a o ea Se i e ak e a i o ak agi uko u e e ika e a e a gai o iek au e ago a uko i ugu me ae ika i u u ko a a ea e a a ke eko a a ea o e ika e e o kak a e uko i e e e o a a is u a mo a e a i e u a a e e akegu esa os asu a e i u ia " eme o u a e a" i i ia e a ekoa e e a " eme e a o u a e " us e ue a e a eko e a ai a e a e a ai a mo a a egi a ee gai eko e a ai a a ai ik aki a a ek " o u a ea gai ki ago" e a es eak " o u a ea o gi ago" aie a e u e i e so a e a eko e a ai a e e- e ea e a ai a mo a a a Gu e a ea sa i iga e e a ai a o i e e e goa e a ia e ku a u o i a Esa e agu i e a a emo i is ek (S e e so -ek e a ago esa eko a u u e a a ake a o i (ikus au e ago Metaetika). iga e o a a a ue a ak iko a e a i ga e eu ia o u a e a i i eak a u e ikoa a a e es e ime sio ik au a eki a a e eko es e mo u ik o ie a ik a o i ikoa i a eke ( ei sis ema o i ikok us i ika e ake o u a e e is e ia? e o o io o i iko au ka o u a e e is e iak – egi imi a ea a u ak —? es e ime - sio osi e a u i ikoa i a eke ( e ga a ia auka a i o uak o u a sa a eko o ua ? e o o io au ka sa ake a o ek o esu u i ikoa ? Egia a a ake a aka emikoek e i gai u e a á a oak aka e a u a u ai a i oso ia gau ak e a as ea e u e a a i i a e ge o e ika e e a o i ika e a eko o u ak a e ai e ke ai a e i i a ime sio o iek seku a a asi
2. ETIKA APLIKATUA EDO PRAKTIKOA o u a e i gu ua so e i e i ema mo a ak "k asiko a " a i akegu e ika e a o ea Au eko a a ea o a u i e eo ia o ma i oe a o ia e a ai a u ako au iak i e ei ea au i o iek i oso ia mo a a e a ma a o es e i iko a osa e u e ik e i a esa 208 i oso iako Gi a
O ai a ke eko u eo a ike ai ee e a aka emikoe a ea a a e a ai a e ikoa au i ak ikoe i gu ua e a eko oe a a a e e e au e a e ek o ogikoek e agi ako ko u e ikoak e a ua e i u e oe a auek es a io o io a so u u e e ika e es a ua Es a u o i esa e aio t pr t e o pl t . E ika a ika ua a o e e i gisa osa e oa a a ke eko u eo a Gau egu go gi a ea ga a ka su i e a a o ak ikoe ime sio e ikoa a e u me ae ika e ei eo ia e iko es e i e a ia i eak e a i i ge o e a a a agoa e a e agi a iagoa ue es a ua osa e oa a A o ua e io a ui a i a eko esku i ea i ge ia i a ge e i- koa i gu ume eko ga a kak a ima ie esku i eak e a es e o e es e gai o emiko i u u ko aus a ke a e ikoek osa e u e es a u o i E ika a ika ua e es a ua ioe ikak ai ame e e ia me e i u Au e ik ikusi i ugu au ie a ik a aka a uek osasu a eki e a ie ia io ogikoeki a ema e e ia u e (a o ua eu a asia o iei u u ko aus a ke a e ikoa i b t esa i a aio A ke u eo a e a ai a o iek muga aka emikoak au si e a a a oe kokagu e a a a - u i a o s os i a ee a a ike ke a- e oe a a e a o ie a i i i a a eko a eak so u i a o me ikuak e ika a i uak e a i ai eak ioe ika eki e ikusia u e a a oe a u eko i e i e u u o e a e ika a ika ua a a igma ikoa e au i e a a e mi a uko ga a Eu a asia e o e io a ui a e a a oa a au ia
2.1. Eutanasia edo heriotza duina Eu a asia e i i eko o iko mo ua e io a asaia e o ui a a e io a ge u u e gai oe e i asa e ko oi a eak i u e o ie se a i e ik e u e gai o asu e ik ime o s so u io aka a e io a u e e so e kasua a i ga a eme o a eu a asia e a ika ioa i agokio e su ek ua e a i ak (kasu o e a gai o agoe e so a e ak ga a i suak i a o e ako e a aki a a eko o ua a i a o ie a a e a eu a asia e sai ka e e a a o a io es e i a egi ai e akegu Gai oak i ea esi a e ue ea e a a e au e ik esi a o i a a u ue ea eutanasia b r nd t z e a esa e a Eu a asia-mo a o eki o k e e u ua i eko gau a e e a i agu a ema e aio e ie e e i asa e ko oi a eak i ue ea e o i ko e a gau a segu ua e ea o ko a a i b r nd t r n r eutanasia ema e a gai oak i a i e ue a e e e o o a ea ko ua a u ga e e io a au e a e aio Eu a asia-mo u au i ke a a e a eko a eke o o a e a sa ues e ak sa ues e A ke ik b r nd t z z d n eutanasia ema e a gai oa ko o ea ga u e a e e a e a a a eko gau a e e ea e a o o io e a akia es e a uek a u e a u e- ea es e es e i asu a eki a e g a ua ioa e a a e akoa a E a gau a e a A-k (ema eak/ agu ak B (gai oa o oi i ga i a e i ea e a A-k (me ikuak - i (gai oa i i ia u a u a e osa uko e ukee a ame ua e a e e a u ea e e e - goa i eutanasia t b esa e aio; iga e a i p b . E ika 9
Kasu gu ie a e a aki o iek a eko o ua o es e ugu ko e io e ikoak gu e a gu io e a i i io mo a e o a i ea a i a uko u o u a e kasua ikusi ugu e es e i a a gu e e a akia e a e ákoa i a ik e e egi e a e a e u ee a e o a o o ioe a oi a i ea
3. METAETIKA O ai a e ikusi akoa e a a e a eo ia a au-emai eek gu e eki ak e a ua eko i i i eak ema e i kigu e e a ge aki u e au ea e - o ako oka i ea a u e a ko ge ukee age u a i u e ( o e a a a e ika e e u o ma i oa es e ai e a e ik gau egu - go au i mo a e a eo ia e iko o iek e ika ak ikoa e es uma o a a ika e i e ikusi ugu Me ae ika e kasua o ea e ga a a i egi e a ko ge ukee a e a e ik e o a eo ia e ikoe a ika io osi ee i a eo ia e ikoe es a usa e a ai a e ai ik E ika- e i ku a a oak e a a a o e is emo ogikoak a e e i ue me ae ika gu e i i- io e ikoe a ia i ku a mo a a e esa a ia e a e ika e u sa ea a u a e e i oso ia mo a a e es a ua a es e e a a e a esa eko eo ia e ikoek " e a u e a o a egokia?" e o " o a oka u e a u ?" ga e ei e a u a i ie e; me ae ikak a i " e a e ika e a o a u sa e ugu?" e o " ei a "o a" e o " u e a" i e esa a ia es ui gu u mo a a e ai a ?" e ako ga e ei e a u a i ie o iek o e a eo ia e ikoak e e o e ako ga e ei e a u e ie i a ea me ae ikak iga e o e akoei e a u e ie a ue a e eku si o gisa i os ia i e e - koa aio e ua (A gi e a e a " e a ie ia?" ie ia e i oso iako u se ko ga e a a e e o e ako ga e a; " e a ie ia e i oso ia?" ga e a me a i oso ikoa a iga e o e akoa Me ae ika e mi o e ia a me eko i oso o a a i ikoek o osa u ako i e - a e a 19 3a G E Moo e-k (1 73-195 Principia th i u ua i a i ue e a o ek ma ka u ue mo a a e a e i e e i o e as a e a a e i u ua osi io a u a- is a k i ika o o a egi e aio a e e e e o ismoa i e a u i i a ismoa i o e a Mi e a Si gwick u i i a is ak gogo k i ika e i u Ikus i agu a a a u a ismoa eki asi a a u ki a a e e me ae ika ema e i e oe e e i i ioak e a o ie e e a ai ee a gu io agusiak
3.1. Naturalismo etikoa u i io e ikoak ie i ikoki au ki ai e kee egi a ee a ik u e ea e a o e i e a oi a i a a e ue eo ia a eo ia e iko a u a is a a u a is e a o o a u i io mo a ak egia koak a a a suak i a ai e ke e a es a us o i e agu ga ia a o ie us e o asu a e a gai o asu a es e o ie a e mo a e a a mu i ai e ke a a o a o io e a a u a ismo e ikoa e a ie a e a a e akegu a i i e u i i a ismoa I a e e u i i a is e us e o a oka u e a ko ge ukee a e u o o e o u u ko eo ia e ikoa gi a i a ea e esk i ake a a e ik a ia u e aiki e akegu o ie us e gi aki 2 0 i oso iako Gi a
akoi a e o io a e e a ekoa e a o ako asu a ie i ikoki eu u u e a e a oke a e i e e a aki e akegu a ioak e a egi a eak k ase es e i eko e eme uak i e a o a e e ue ako gogo k i ika u a a u a ismoa ume e egea e e esa e aio k i ika o i i oso o e i is ak o mu a u ai ue e e a i i i oso o mo a ak mai a eko a gu io ik ga e " a" e a "e a" aie a e ik egi e a ak e a e ekuak e a e a asa e i e a sa a u ue umek (" o oug om is" a i a u a ismoa e e o i u u ue Principiako es ua Moo e k i ika o i emos a e saia uko a a e us e "o a" e esa a ia e i i io oi a i koagoe a a mu i ea e i e koa e e "o a" oi a- i ko e ika ua e a o a u e a ea gau e Moo e e i i i e ika u o i e - a u a a e e ai i agokio ko e ua a A gu ia e o i a ai u Moo e e i i i "o a" ko e ua es e ko e u a e a mu i e saia u i e eo ia e ikoak e o ko e u o i es e a eki i e i ika u u e ak ( o io a eki a i i e " a a ia a u a is a" e o i i a
.2. Subjektibismoa Su e i ismoa i agokio e eo ia me ae iko e agu e a emo i is a e o e -kog i i- is a e i a a a A Aye -ek (191 -19 e e L n , Tr th nd L i u ua o a e ue eo ia e e e a ai eek u i io e iko o o esa a i ik ga ea e a a a ika- e u e " o u a ea gai ki ago" e a a eko aie a e ek e u e egi a e ik a ie a e e a o e es e e u e esa a i i e a ik a ie a e aie us e u i io mo a ek i u- a e emo ioa a ie a e u e eki a a e au ea i u o ek se i e ue a ai o e u e a a e A gume a io o i a ai u emo io-a ie a e o iek e u e egia- a io ik a ie a - e u i io e ikoak e i a e egia ko e a su; u i io o iek a ie a ea eki a a e au ea "Au a " e o "E e e " oi uka ea e a eko a (a egia eki a o e ai e a- goe a e o eki a o ek gogai u egi e aue a a ie a ea e a eko e a e a a os a- su e ko e o gai es e e ko "oi u" o iek egi e i ugu ea i gu ua au kagu ek gu e se i e ak gu eki a eka i a e a i ugu e a i ke a a i e ak a ie a e mo a- e i a e au i aki a e gai ea o okoak e ak e a a e sa e a u a u a i i u E ga a o a se i e a e a ie a e u sa a i u i io mo a a e kasua a os asu a i a u a i ue a ie a e a e au ea gau e
. . Errealismoa t intuizionismoa E ea ismo mo a a o a ai eko e ea i a e mo a o ek i o a e is i e e a e e - a e ue ikus u u me ae ikoa a o i e a e a mo a asu a e o ek i o asu a a a- ika e u e a o ek e a a e a e a e es e a oka eko i i i eak ema e i kigu a esa e u Moo e e osi ioa a i i e errealismo ez-naturalista a e a a; e ea is a "o a" e e ko kua i a e o ek i o e a e agu ga i a o e ue ako (kua i a e e e e i iga ia e e a e a ; e - a u a is a "o a" kua i a e o i ae a a u a ik o a e e io ako E ika 11
I ui io ismoa e a u i io e ikoak egia koak a a a suak i a ai e ke a a e i ui io is ek i i io mo a e u e asu a e agu ga ia e a us e u e E agu a o i i e u uak e ak ga i a ie a e ue e i i io o ie o ie a e mo a e i ui io i e ema e a
3.4. Preskriptibismo unibertsala eo ia o e e u ue ako a eo ia o ek i is ek — a u a ismoak e a i ui io is- moak a i i e — asa ako k i ikak gai i ea a a e e eo ia o ek i ku a mo a a esk i i oa ai o ge iago esk i i oa e a o a ea emo i is eki a egi e a u e e o iei ko a a i u i io e ikoei u u ko a a oike a egi ea e ika e u se ko a u a e a a a ika e u esk i i ismo U i e sa a e a a e a e ika i a ai eke o ek i oa a a o mo a ak me o o a io a e i a e aska i akee eu ia Me o o o iek e aku siko igu e ei ikus u u mo a i e o a ga i e a ei e E ika ka ia a e e a u i i a ismoa e e eme uak i u 195 a M a e i o- so oak a a a u ako eo ia o ek e e a e u u i io mo a ek i i io u i e sa eki ko ome i e gai u e a Mo u o e a o ai ek kasu e a a ea ge u ik e u- kee a esa e a iogu ea ge u a esa ea oke a e a esa e ue i i io u i e sa- a eki ko ome i e a iko gi a eke Gu e a gu ioe a mo a a e i ko asu ogikoa e ma u a i a i a ugu e i ga a e a is a aki a ea e e i i io a e a ia u es e oi ai i i io o i e a o a eko o o a e ik e a i a ugu o e a e a esk i i oa i a aga ik i ku a mo a ak e io u e u i e sa i aga i i a ea i o ik e u a oe a o e i e u ua
4. GOGOETA ETIKOAREN ERRONKAK Au eko a a ea ikusi akoa e a a e a eo ia me ae iko e ai ek ki ka a ia a e u i oso ia mo a a e a u a Su ek i ismoak a i i e e ika e a io asu u i e sa a e o a o ek i o asu a a a a a e u O o e ikusiko ugu e a a a ioei e o ei a i ko o ek i o asu uka u a e u u ago oa e a i ismoa K i ika o ieki a ai u e ika ;u oe a agusiak e o e ika e egi e a a e a k i ika u i u e oe a i oso ikoeki egi e ugu o o ei i a k i ika o ie a ik i o- so ia mo a a e o a io-ma a e aso e io e e a ai a agusiak? o a a a oi u a i oso ia e is o ia e ika e e a e ko a? ei i a gau egu e ikak i ue e o kak?
4.1. Etikari egurra: Nietzsche, Marx eta Sartre e ai au o ek e u ee sis ema a e a i o a e e e a ai e gisa au ke e u ie sc e (1 -19 o e e a a aki a ai a a e a i a o i a k Me e a eko a i io mo a a i egi ako k i ika su si ai ea ko ua a u ga e u e gai a a ie sc ek k isia ia sa uko u mo e i a ea; e o e i a k isia ia age ia u iko u (ikus Filosofia Modernoa e a Filosofia Garaikidea). ie sc ek o u a eko a ioak o e ka u a i i u mo a i a e e i a gau a e a - e a Mo a i a e e i o ek ga ai e a e a i a a i u oi a i a o ai a mo a a u a aka a ie i a ea Me e a eko mo a a e is o ia me e a uek k is auek a u- ek agusia i a e ga ai u e i ik a io o iek i au iko i u e Gi aki gu iak e i ak 2 2 i oso iako Gi a
ga e a i eak ga e a e ka e es e a u e a ugu a esa e agusi asu a i a a e a ga ai e a ko e a u e a e uki a u asu a ai asu e a e i asu a eki o e ka u i u Esk a oa e mo a ak agusia e mo a a o e ka u u e a a ake a o i ai i a sua izan da, agusiak e ak a io- sistema antinatural o i e e u egi ai u K is au asu a izan da, agusiki a ioe i au e o i i e a u e a eka i ue a ie sc e k is au asu a e ko a e e ik o e o a e e iko-i eo ogiko gu ia e ko a e e saia uko da. a i ko mu uei uko egi e i i a a iko u i a a Mo a asu a e i i i e aka a o oka i a go da. E ika e es e k i iko keme su a Ka Ma da. Ma ek (1 1 -1 3 gogo eki io gu e gi a ea e a i ako egi u ak e a i s i u ioak k i ika ea i sistema ka i a is a su si e- i ea a i a i ue o u e a ue e e age ia u i ue mo a a e a e ai o e agi a i-k asea e i e esak a es eko arma. So ia ismoa e a a i mo a ak a a ku - a e ko a e a a a ue a e egi e u e a status quoa e ko a egi e saiake a i au ai e ik a ie a i i e egi dio (ikus Filosofia Politikoa). Historiaren e a ga a e- a e i aku ke a e i a e ik a ia u gi a ea agusi e a ie a ioa i ema i a ioa ko a a e aio e a aska asu a e a e i asu a a a ika e i a Sa ek (19 5-19 moral- sis emei egi ako k i ika mi a gai e e a ke ik a e e same ua e esi agusiak a u i e i ue Existentzialismoa humanismo bat da i u ua Me e a eko e ika gu ia goi ik e e a a a a a e u Mo a o oko ik e agoe a e e a uko u e a gi a i a ea e is i e e e e gi aki aka a i agokio a e e e is e ia e a akiak a ea E a aki o iek a e akoa o ea e e au u mo a i i i ua a gau a e ue e gi aki o o e a o e mo a a eki ko ome i e da. O o io eki a mo a o ek mo a a egi u a uko u au da, aska asu ea oi a i u ako a io-sistema (guk e ika i a e i i u ugu e ua a a e mo a aiko e ia k i ika uko u e a mo a k is au a so u ua e e a gi a e u sa e a sa a uko u
4.2. Erlatibismoa eta pluralismoa O ai arte ikusi i ugu ko e io me ae ikoe a E a i ismoak au i mo a e a egia u i e sa ik e e a e is i e a a ika e u E a i is ak gi a e e a ku u a e a a e a ai a mo a au ki uko i ugu a e e esa go u Ko ua e da, su ek i ismoa eki ikus e ge ue e a a e ikak egia o ek i o ik e i duela a a u soi ik egia o iek asko a ikoak e a e ka e a ea eu gai ak i e a ai ik Gi a e a e a o a e a izan ai eke es e ku u a aki a e a e i e a a agoa e ai e a i is ak e e u ako "a y i g goes" e oa osi i ismo ogma ikoa e k i ika e ei ea i oso ia e a o u aga ia izan bada e e o ek i i i e mo eko i oso iak eka i i u Ko e io o e mugak aus eko asmo e a i ismoa e o e u a ismoa e e a u u ai a au o ek u a ismoa e a a e a (o oko ki a u a e ie e gi akiok i a i akegu e a de facto i a e i ugu a ioe u a asu a e is i e da. a ioak uga iak i a a a ai a es e i ak e e a ea Gi a ia ak i e e i i uak i a e a o ek a a i e uko uke u e ea a io es e i ei a ai e ie o ie oka i ea Gu eak e i e a ioak a o ogie a a e mu i eko auke a ema e igu o ek Isaia e i (19 9-1997 izan da a e a o e e e a ai e agusia E ika 213
o i e a e a ai e a i ismoa i ( i e a ioak eu eak i a u eak eu eak i e e- a a e e a a ek es ea uka e a u a a oi ei ek ue e i go ugu e a i ai mo is- moa i ( a ioe sis ema aka a a u e a e a o o io gai e ako gu iak oke ak i a egi e aie au e e ai au o ek sa a u u e a i ismoa e e a u a ismoa e a eko a a- ke ak u e asu o i ikoa i ai o e io a e a u e e a u a ismo i e a e e a e a i ismo e a a a a ika e u e E a i ismo a u a e i u iak e i e ku a e ake gau egu go gi a ee a ema e e u a ismo mo a a e egi a ea o e a o a u e a i a u e a i i e aw sek e a au o e i e a e iek e a e e i a a e ie a au e ik aso ga e ge a e e kosmo i- sioe a i asu a i e a u a i i a io e
4.3. Etika eta generoa
me ea emi ismoa e u a a e o o io e ai a o e a nd r t d i e akoak ga a u i a E ika i agokio e ike ke a o iek age ia u i a i i a u e ge e- oe a eko a ike ak mo a a e e uki u egi ue a e a i i i e mo a ak gu i a i a uak age i i e a ge e oa i agokio e a u esa a au e ik ikusi ugu ko e io e iko o o gi o e koa agusi e gi a ee a ga a u a e a o ek ikus u u o iek ku sa u egi i u Au i o ek ko e io emi is a es e i e a ea agoe e a ai a aka gogo a gu e gi a ea ego ai e kee gi o e a emakume koe a eko es e i asu age ikoak ( a io-eska e a ge a ai e kee ak esa e a e ako e e koak i a a a egoe a e o o io so u i a? eo ia e iko emi is a a e i egi a e akegu a a oe a o ie a ik eo ia e iko es e i ei egi ako k i ikak soi ik e uki e a i a ko ua ? o ago au ia e mui a
4.4. Etikaren oinarritzea: Arrazoia eta arrazoiak oe a a u a a i a ai eke gu e a ue a o o us i ika uko ue A a oia e i a i i - ea Mu ua i i a e a e ama e a agoa i a eke oke e ako auke a ik ga e ge a- ki u gu ie a a oiak e a gu e a u ea gi a eko oi a iak ema go i kigukee A a oia age euka Mu ua o a agoe ikusi a e ika i ago kio e a i ake a o ek a e us i i- ka uagoa e a esi aga i agoa i u ike eo ia ka ia a e e e sa o koka i eke eu i a i a ea ; mo a a a a oime a e e a soi ik a a oime a e i a e us i ika eko saia- ke a e ikus egi ik esi a o o e a e ik a i e e e asko e o a e a aso ai u o u a a i u ga e ea ikusi e e asmo o ek e i u i oso e ea is a e ik o- ka i e a e a eko a gu ioak ema i akegu ai a gu e e a akie a eko a a oiak e e Eki a o o us i ika e akee A a oi o oko e a o ek i o ik áu ki ea ai agoa a o ea o e akó ik e is i uko a i e a a oka e akegu ( o a Ka e i e e ai a e i u i u u a e o ek au u mo a ak us i ika eko aski i a ue ik asie a a i u i esk i ioa e e a esk i ioa e a eko a ake a i eus e a aio es ika ai eke au i au Mu ua egi e i ugu esk i ioe a u a e a A a oia o ik au e a esk i i e akegu a e agokio A a oia i ume e us e "A a oia asioe esk a oa a" e a e a a i u i e ika A a oiak oka e ue o a muga ua e a a i a ua e a o a u sa e akegu o o io e ika? au a au e ik ikusi i ugu es eeki a e a aus a ke a e ikoek e a me ae ikoek gau egu a e gai u e a a o agusia 1 i oso iako Gi a
5 OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA A is o e es Nikomakorentzako etika, i o K asikoak (G e ie a-euska a ko e sioa I u ai eak a ie Agui e e a a ie A o so e u ee a oi a i u ako eo ia e ikoe " i ia" A is o e esek semea i i a i ako es u o e- a g e ia ga aiko sis ema o i iko e a mo a a e e auga i agusiak a ema i akegu (e i ismoa esk a o asu a o eki a e a e u ee a oi a i u ako sis ema e iko osoa a a e a ack u S 1 Being Good, O o OU ( amo i á e ga e a ia ko i u e a br la b nd d. Una breve ntr d ón a la ét , a e o a ai ós es u i aku e a a e a sa e a gisa e i egokiagoa U e a Mind a i ka iko e i o e i a a- koak e ika i u u ko au i agusiak mo u a segi ea e a o o a e e i u e a Gaia i u u ikus egi o oko a i a a i ue a e a oso i u u egokia ume 1739 A Treatise of Human Nature, O o O o U i e si y ess 197 ( é i uque e ga e a ia ko e sioa 199 Tr t d de la n t r l z h n , Ma i ec os ume i e u ea a e e e aki i a a o e egi ea e a e a e e ga aia oso a e a o a egi i aio Ga e ga aiko a a i a ik es uak i iak e a a segi ak i a E ika e ikus egi ik i uga e i u ukia i e esa e aigu ge ie e a mo a a i u u umek ue ko e ioa a a e ai a Ka I 17 5 Grundlegung zur Methaphysik der Sitten, ( osé Ma omi go e a ema - ga e a ia ko e sio e e i u a 199 Fundamentación de la t fí de l t br , a e o a A ie i oso ia mo a ea iu e ik i e a u a ge ie so u ue i u ua e a i e a mo a a- su a e i aku ke a ka ia a e a e a e i i e i a a e i s ume u agusiak o o a e o a i e a i o ka ego ikoa u i e sa i a ioa Ka e gai e ako es u gu iak e a a e a i aku e a a ai a a a egi ak o ai a i a go u Mac y e A 19 7 A Short History of Ethics, o es ou e ge ( Wa o e ga e a ia ko i u e a 19 1 H t r de la ét , a e o a ai ós K asiko a E ika e is o ia mo u a o amikoa o a e u 19 7a i a ia e e eu i a ea a a ki ua ago e a e a egi e i e a o a io e ai e a o gu i a ge o a au o eak e e a u ue eoa is o e ismoa eki (ikus au o e e a e After Virtue). E a e ea es u o ek e i u i a a o igi a e i aku ke a o e ka u ai a i aku ke a o iek gi a eko es a a iaga ia a E ika e i gu ua oi a i ko e agu a mi imoa aso a i ue a e a a i ae i aku i e a e- ko es ua a Mi S 1 3 Utilitarianism, O o O o U i e si y ess 1991 ( o G ay ko (I e e eko e sioa i //www u i i a ia ism com/mi 1 m Es e a a Guisá e ga e a ia ko e sioa 19 El t l t r , Ma i A ia a Mi e i u u au e ame u i i a ismo e e a e e a e e o o e go u i i a ismo so is ika- uagoe a ea koka e a e am ai i a ia e a a Mi e o ismo mo a a e e e a ai ea a e ika e u sa a e a e i ake a koka e ai u ( e ie e ge ie goa e a e a ko ua a u a e a e soi ik a akoe a E a e ea o o ioe a oi a i u ako eo ia e ikoa ga a uko u e i ioak e a es e sis ema a uek o osa e u e egi e a e sis ema e au ka Au eko u i i a ismoak asa ako k i ikei au e egi e a e a i u u ko gogoe a ga a e u E ika 15
Moo e G. E 19 3 Pr n p Ethica, Cam i ge Cam i ge U i e si y ess (A o o García ía e ga e a ia ko e sioa 1997 Pr n p Ethica, Me iko U AM es ua ai a u ugu e a a e ika a a i ikoa i e a me ae ika i a ia a ema io i a a o ek e a Moo ek a u ako ko e u e a ak a a e i a (" a a ia naturalista" a i i e e a au eko ko e io e ikoe k i ika egi e da. Me ae ika mu gi u a i ue a e a e i es eko e e e e ia da, gau egu go eo ia me ae ikoek eu i a i batean gai i u ako ikus egia a e ue a e ie sc e 1 7 Moralaren genealogia, i o K asikoak 1997 i u u o e a ie sc e mo a asu a e a o ia e i a a i da. e u u o eki i u ua osa e u e i u a a ue a ko e u mo a e a e a o ia e a esa a ia a i da. o e a ea mo a k is aua e k i ika o o a ago e a i ea as e ikoe a a ika e a ai ko ik ga eko mo a a o osa e saia e da. ie sc e e es u gu iak e a a o oka ai ea e a i i- i ia da. Sa e J. 19 L'Existentialisme est n humanisme, a is Ga ima ( ua A a a e euska a ko e sioa 19 Existentzialismoa h n bat d , o os ia K ise u ic oria aci e e á e e ga e a ia ko e sioa 1999 El x t n l es n h n , a e o a E asa E is e ia ismoa e ago jada mo a a e e i u u au a u a i aku e a a e a i ia e- e e same u o e e aka ga i asu a age ia u e u Ko e e ia batean oi a i u ako i a - a a da. I a kia e a i ik a ie a mo a a i u u ko gogoe a da. Si ge 1993 Practical Ethics, Cam i ge Cam i ge U i e si y ess (a gi a e ea- e ga e a ia ko e sioa 1995 Ét prá t , Cam i ge Cam i ge U i e si y ess E ika a ika u ako sa e a- i u u au k asiko i u u da. O o a e ika e es a u o e a a e e i e au i agusie i gu ua i e e a ai ak a a a e i u a ima ie esku i eak i i- a e a ioa e a e io a ui a i gu ume a Ikus egi utilitarista a e ik i a ia e dio mu i egi- e es e ko e io e iko a uk e a ai á ea i 4 . i oso ia o i ikoa
J é M° Cabo
1. TEORIA POLITIKOA VS I OSO ÍA POLITIKOA i oso ia o i ikoa i u u ko e ai ikasi a i ugu ea i i i a au e i i eko au ia e- ki egi e ugu o o e same ua e is o ia esaku e o i e a asko a e a es e i e a e a i i i a a o iek o e a i oso oek ma ai a u i u e o i ika i u u ko ga e ak e e asko e a asko a ikoak i a i a e ike u e a u i oso ia o i ikoak? o e ea es a u- mo a i e e eak go e u-mo e o eak o i ika e a e ika e a eko e a ioa us i ia o e ea e i egi ásu a o e e o e i a ke ia e e a i e a e ega i a ea a a i eiá o i i- koak e a o o io ko i eo ogiak? Esa e a ik e ago ga e a o ie e a u ek es e ga e a a uk so e i u e a Esa e a e ako ei a i oso ia o i ikoak ike u e a ue o ek u agusia? O ek u o i e a a o a ai eo ia (e o ie ia o i ikoa e ike ke a-o ek u e a? o ago i e agu a-e emu o ie a eko muga; au a i oso ia o i ikoa e e a ie ia o i ikoa e a eko muga o koka e a? i i i ok e u e e ka eki ? is o ia e a e ea osi e a a i oso ia o i ikoa? A ke u ua u e - i e e a o i ika e a eko e a ioa ema e a a? e ok akigu u e i ea ko e io u sa e a au a egeak e a a auak ga ai a ea mo a u e a es e a ea u i e a a a u egi e i e a ei a o a u e i ea e eo ia e a i oso ia o i ikoa e a eko o u a? E a u e i ea e agu a is o ikoa a a e a a is o ia e a i oso ia o i ikoa is a e o ek egeak e a a aue u i e sa asu a ike e ue ea ? i oso o g ekoe a e ika e a o i ika a u a eu e ; ai a ko ua i a o e e a uke gau egu go i oso ia o i ikoak i aki e o ie a eko a asu o i? E ika e i a ea i ka u e i ugu ea o ge a uko i a eke o e es e a e e auga i ie i ikoa? E ika a akoa e e a e ika so ia a e ka ego iak e a - e a e koak a i a i oso ia e a o o e a ako? E a e agu a ai e ke ka ego ia o iek a ema so ia eko omiko e a ku u a e ik ka o? eme e i iogu ai es e ga e a i e a u O ie a i e gisa gi a o e es i i- ua i a ai u i eia o oko a uk au ke uko i ugu a a ai a e a e a a o a ue a a e e e i a ki o e a ke a a ea e akus e i e gaie a ike ke a ako ma e ia i e esga ia au ki e ake i aku eak egu go ga e ei u u e e ka u a i eko a ue us e i oso ia o i ikoa i oso oek egi iko o i ika i u u ko aus a ke a a o e a e sa e ue a oke ago e a u segi e o i a gi eko i a a oi ema i a- kegu A e a e ik a i u i i oso ia o i ikoak ike ke a ako e a e koak i ue i eiak e ea i a e ik ka o so i akee a A a e e e u e e i gu ua ge a e e a e agu- u e a O ai ik e e i oso oe a ea i oso ia e es ac ua soi ik e same ua (th r e a e e i e ue us ea e a uegi ago ai a es e a e a e ik o i ika u e eko 2 8 i oso iako Gi a i eia ik ga a i sue ak ma ai a u i u e ak (e a ma ai a e i u e ak e i e soi ik i oso oak i a Esa e a e ako u i i es Es a o e o o o a i o o s aw i- a is o ia a iak i e ; e am C Sc mi Ke se o io e a o i u e i ea a i u i e ; A Smi ica o ayek A Sc um e e C Me ge o Mises Ama ya Se eko omia ; S e g e M We e E u k eim a so s e a e e so- io ogia au a a i e a ai a u akoak stricto sensu i oso o e i a o i ika i u u ko e same ua e agi e ue gau a i e esga i ik esa e a i a i u e Oke -u e e o oko o e a ik i o o io a e a i akegu (a i oso ia o i ikoa es- e i oso ia-es a ue a ge a e e e ege e a soi ik a o e asi oa e e i gu ua a o e e a i u u ko aus a ke a ai o; ( i oso ia o i ikoak ike ke a ako e e ko o ek u ik — au a o i ika— i a e ue ei ea es e e agu a-a oe ako eka e ak gogoa i a e a i u aa ik i oso ia a o au e e u i e sa a emia koa e a i au ko- a i a a i aki e o ie a ik o i ika ako e ie eko osaga iak asma e saia e a o iok i oso ia e es a u o e a e sa a iek a u i u e gaie a a e ako i oso ia o i ikoa e ma a a mo a u u (ikus o io 1999 77 Ma a o ek o a- ai esa eko au a e i u a e akoi a i i oso ia o i ikoa e esa a i es e i a agokio o io e asmaki u ak eo ia o i ikoa e e a i oso ia o i ikoa e a ea agoe e ikusia i e a u a i io o e us e ie ia e i ikoek ike ke a ako e a i e u e me o o ogia a ia u e ome o o i ikoa e a e ke a egi e a uke ie ia o i ikoak o i a ai u e o e e ea eo ia o i ikoa e o ek ua a iko i ka u a agoe e a i u i e agoe a a a o a i ik egoe a akoi ea e me o o ogia e a i i e a ugu aki eko e a o i ika e ikus u u ik ga e a agusiak ei i e i e i ika- eko i a ea i oso ia o i ikoa mo u asko e a es e i e a e akus e e ei ea i a ea i u u ko ga e a eki ge a e e e a a e e i esa ai eke ei e o e a e ke a e o ek ua e a agokio me o o ogia e a a e e o io e a a e a auek i a i oso ia o i ikoa e au esa a iak (a G eko e a e oma a e e same ua e e u ika e i o ea e esk i a e a isei ua e a eo i a ioa i e i oso ia o i ikoak a u e a i ue gaiak Ga ai a a i a e e es a u e e u i ea a oi a i ko osagai e iko a ue gai ea u sa ea e ie ia o e e u ua a a e e e e ke ka i e oi o e a o a o i ekee e e- u ika e i o e o i o io e us e egu go es a ua i u u ko e ai "a e a i ko u o ia" a i eia e ak au ki i akegu A i ako u o ie a go e u o ma ik o e ak o akoa i a e a ue a a e e i a ea egu go distopia a ue a es a uak o akoa e ue i a e a e akus e a O we -e es a u- is o ia a a i i e ik a gie a a eame u o e a a e a o a o i oso ia e u sa e e u ika o e e a e- a e i oso ia o i ikoak e e e a ue o a bere baitan izan behar duenaren esk i - ioa e a a o i e a e a e agu a o e e a ie ia o i ikoa e a eko e a ioa a ak — esk i i oa e ak— es ea i — esk i i oa e a i— au e egi e io E i i a a os a i akoi a e e i e ik ai oa ie ia o i ikoa e ike ke a o ek ua e ea i a ea a a e i e o i ikek osa e u e i oso ia o i ikoa e ike ke a o ek ua a i e ea- i a ea so u e a ue o i ika mo ua a o s izan behar ue a es e a esa aie a ea au ki e ugu a os asu a a a i oso ia e is o ia au ki e ugu izatearen Filosofia Politikoa 219 eta izan beharraren a eko (sein eta sollen) au kako asu a ume-k a a u ue e au ka- ko asu o e a a i ae falazia naturalistarekin egi e ugu o o au a e a i a e ik i a e a asa eko e i asu a eki ( i oso ia o i ikoa e iga e a ie a e a e a a o agusia o e ea e a ke oi a ia au ki u e a us i ika ea a e u ua o a a a o o i i e i ea ema ea i a go a a eame u o i a ai u egi i akegu ga e ak o ako auek i a ik e egi e a u a i i agi eko o e ea o k u? E a e ga ik aime a ema e a agi é ue a i? i oso ia o i ikoa e ikus u u ik u se ko ga e ak o e ea e i egi asu a- eki u e ikusia o e e o i ikoa e sus aie i ake a eki ai u e e e i oso o e a e sa a i gu iek o i ika e u sa ike u u e ei ea e e aus a ke e a a a u e a e e a eame ue a e aku si u e e ga e a o i e a u asko ema io e A e ke e a o e ea e i egi asu a i u u ko a gu io ik o e e ak au ke u i u e egi eak Mac ia e i o es ocke Ka ousseau ege e a We e i a i a es eak es e a uek a u a e a gu ioa e a i e u e; es eek e i is o ia e a e o gi a - ea e a e a e a e sa a i o iek gi a i ae a i is o ia e o gi a ea i u u egi ako ike ke ak e i ikus u u i oso iko ik egi a i a e e aie a eame ueki e i i a u e o e e i egi asu a e e i e iko u sa ema A i ako i oso ia o i ikoa e a ie a e eki a a ge a u e a e e e i oso ia o i ikoa e ase o e a i gu ua e a is o ia e a ge a u ikoa a e a ai a e a e a a eame u a ue a esa e a e ako ege e kasua e i a e ea i a e o i ikoko ge aka ie e a e e a u iko i eo ogia e a ea e ei ke a ik egi es e a ue a o ea ge a u akoa i a gu ioa oso a iki a agoe e o ese kasua a i i e e i a gi ai eke Mo a e e o e ea e i egi asu ak e a ue e ie eko osagaia (c i uga e a ie a e ea i oso ia o i ikoak ai a a e ue a politika ko - e ua a Ko e u o e i gu ua ike e u i oso ia o i ikoak o i ika e e a e e esa ea e e ik o i ika e a gai e ako e agu ak e a e ei e i e a ie a ea e e a agokio e a i oso ia o i ikoa e a ie a e o e a o i ika e ko e u ik ka o ei e eko omia e e i ioa e e a gi a ea e a oa a e a e ik e a ei o i i- ka e a es e ik esa e a u; o agoe e ika a akoa e e a e ika so ia a e arteko muga; ea portaera politikoak bere berezko legeak i ue e ; o a a e a ai e kee a a oi a akoa e a es a ua e a a oia; ei e mo a a e e a o i ika e a eko e ei ke a e a o iek i a e a a eame u o e a e a u eke ge a e i e ga e ak A ie a e o eki ie ia o i ikoa e a i oso ia o i ikoa e a eko mugak auso- u egi e i a a ke a ea eo ia o i ikoak e e o i ika e ko e ua i egi a e ai io Egia esa ga e a e a i e a u a ema e saia e i a iak e ome o o i ikoa i u u ko e o ei eo ia ko e u o e a ik a ia e a e e e go e a e i o o e gai o e i gu ua ga ai o e a i i ik au e es e ga e a a ie a ga iagoak a a e a a gi i a e e a eo ia ei i oso ia a a es ea e eske a i i a ai akoi ak e e aki ea u a s segu uak egi i a au e á oa a a i a eko ( o io e a u u me ea a a e a i oso ia o i ikoa e auga e a ie a e a e e e go a i ai u e i oso ia a a i ikoa e i uga i ko au e a e a ge a e e me ea (ikus Hizkuntzaren Filosofia), i a e e i oso ia a a i ikoa e i o- ik au i ogiko e is emo ogiko e a i guis ikoa i u u ko i e esak e i u i e me e o e a a eame u o e a a e a i oso ia o i ikoa e o ei ie ia a ge a u e 220 i oso iako Gi a a e a isku so k i iko i u u e o e a ako i oso ia o i ikoak e e ko me o o ogia a a u iko o osame e egia oga eko a i ak e a o ek i o asu a e i e es e ia so a a i e a u e u e i o e a o i ika e me a ie ia ( au a o i ika e iga e mai ako a a isia es e ik e a i a go i oso ia a o au o e a o ai e a i ago kio e e e a ak auek i a ai e a e ik e e e go mai a — ie ia o i ikoa ai u e e e— e a i i ako a ia i eak e a o e u ak k i ika ea; e a es a e ik a ia i e e a o e u a o iek i egi koak i e e e a ea e i o e e ie ia e a i oso ia o i ikoa a a es e ik u u e a i a aa ik o ek e u esa a i aki e akoi ak es eak egi e ue a i e a e e io ik A e a i ie ia o i ikoak e a i i ako i ku a e a me o o ogia a o e a e i u i oso ia o i ikoak agokio isku soa so eko; es a e ik ie ia o i ikoak e e es e aki eak a i agokio a i u u esa e ue a ai a a e u a ik au e a o a ai e a e ko u e ke ak isku soa e a i a a u e a egi e i oso ia o i ikoa i ue e auga iak ko ua i a ik o e a e i i e akegu (a isku so o i ikoa e osagaiak ko e uak me o o ogia e a o ie i egi asu a ike e i ue ie ia i oso ia o i ikoa a; ( o e a ako o e u a a a- i ikoak e a i i e a i u gai e ako e agu a es a ue a o u iko a uak ko ua i a ik e a i gu ua i e a ema so ia eko omiko e a ku u a e au ea egiak o o u ; e a a ke ik (c e agu a o ek e e si esia e i e o i ika ako e a - e a e koak i a go i e osagai u i e sa ak e a a giak asma e i u
2. FILOSOFIA POLITIKOAREN AITZINDARIAK IS O IA " o i ika" i a e e auga i o isemikoak is o ia e a e e esa a ia e a á i u u ko aus a ke e a i a i e a ake ak e akus e i kigu o i ika " o is" i g eko ik a o So is e Sok a esei a o e e a A is o e ese ga aia " o is" i a i i-es a ua esk i- a eko e a i e e U e o e a a a e e i i-es a u o ek i e auga i e a i ue u u a e asu a e a i e e e ia o i e a e a " o i es" i ak hiritar a ie a e u au a i ia i i e a komu i a e o e a a e a eko esku i ea ue a o e a " o i ika" i ak i e gisa a a e e ea i esa a i es e i i ue g ekoe e same ua ai e a e ik p l a ea e o i i-es a ue a eko a ema e a ge a e e egoe a e a a; e a es e ik p l e a ku ea eko e a i e i e aki e eki a e o e aku ee mu oa A ke esa a i o e a a e a politika a e mo uko e ai e au a polisari u u ko aki e ak ikoa e a komu a e a gi a eko e a i i ako ek ika A is o e esek e aku si ue e e ika aki e ak ikoa a e e e o i ika e e a e ika e a ea a egoe o u a a o ek e e e i ue o i ika e a u e u e ika ai e a e a u i a e a e aie a eame ue a a i e es e i asu a a iak A is o e ese a u u e ikak o i ika e me e ego e a ue o e a o e ikus u u ik a egoe o e ik e o ei i i-es a u e a ke e u u o i ikoa (guztien ongia), i i a ek komu asu gisa e u e e a o eka o u akoa e e e A e a i a o e a o i ika e ika a ai e- ga eko i ea e o e us e o i ika i ia e e muga i i a e e u ua (ongi gorena) e ies eko u i e a a a o e ei A is o e ese a eame ue a e ika e a o i ika a a u e i e koak i a e a es a ua e ikaske a e aku ea e so e a e a us i ia e es ak n (i ca a c o e ea a o e a au e hideratuta. i oso ia o i ikoa 22
A e a o a ia o e e a e ea es a ua e i e soi ik i ia e muge a ua ga a u; e a me o o ia a ia i e o i eko mu uko gai e ako ekuak me ea a eko emia i a ue a ik au e a i i-es a ua a e a e u e i i a ak e i e e e ako esku i e o i ikoe su ek uak Gai e a i iak i ue e auga i e e iak (i e e e ia e a u uaski asu a ga e a i i e o e o o io o i ika e a e ika e a eko a asu a a u u egi e i i a ak e e i e i a ea gi a a akoa e ga au ki e ai ue au a e ika so ia a e o e b n t asi e go a egi e es oikoei eske a e e e o iek mo a a a a oia a ia u a a i a e u e eu ia "Ci i as" e a "ci es" a i e ko i ek e u e " o is" e a " o i es" i g ekoek a ie- a e u e a a ie a e " o is" e a " o i es" i ek e i g ekoe a egoe i iki e ako e auga i e e ia a ie a e u e aa ik i a i e koe a e auga i e e i o i e ago es a ua i i u uko muge a ago a a e ai a O ai o i ika e a a isiak Sok a esek a o ek e a A is o e esek ema ako e u ik ga e a e ik e a e ea i a ea i a i e a ake ak is a u es e ik res publican u u ko au ia a i u a e a Gau egu e ome- o o i ikoa a e e u e e a ga e a agusiak e i a au ekoek o gia e i gu ua a ea u i u e ak go e ua e ku eake a i u u koak ai ik a egia es a uak o a- ke ia e a i eko ukee i egi asu a i e o o e ea i u u koak E i A oko e same ua o i ika i u u ko e same ua e ea vs a a oia e a- ai a i a e e o e e es i i ua a e e a mu uko o e ea e a eko a ema e a a i e a u e i o ako Agus i ek es a uak mu uko o e ea n p r t l sus a eko e a i i e a ue a us e ue ak Ai a Sa ua e eskue a a i i ue mu uko o e ea e ei goiko o e ea e e a ak A ke u ua Agus i e es a ua k is au asu ea egoe oi a i u a e a e sa u a omas Aki okoak es a e A is o e esek e aku si ue ege o e e e a komu asu o i ika e a ke e u ua zt n n e a a ie a i ue A a- ai a e sa a i k is au o ek A is o e esek e e a a zt n n muga tr n z nd nt l a e me e a i ue o e gai a s e e a asu a a ke e muga ai o e ama e — a i e a es a ua e o e ea gi a e u u o e au ka e a i e a a— o e e o e gai e ik gi a a akoe aska asu a e e a uko u omasek o e us e ege a u a a gi a egea eki a e a a o ma u ekoek ai koa e agi ua e e e a ko u e e a o e es e gi a egeei eso e i eko esku i ea u e o esek e e au me e ge oago ege a u a e e a gi a egea e a eko a asu a e ies eko egoe ai asu a a o e a u Leviathan i e eko es a u a so u is a e i eia ema ue a i e a a ikoa e ea is a e o i ika e ko e uak e akus ea egia esa e i ku ea Mac ia e ik e e o i ika mi a ea a e a e a a e ea is a e aku si ue i egi e o ieki e ea i a e o i ikoa i a es ie i ikoa ema eko e e e go u a sak egi i e a esa e akegu o ik au e a a ia -a ia o i ika i u u ko a a isia egi e a- koa i oso oak e a e sa a iak e ea i a ea ge a u ikoa ko ua a e asi i e Esa e ako Mac ia e i e Pr ntz e i i a go i a eke u e u Me ici-e o e iako egoe a o i ikoa e agu u ga e E a e ea o ese Leviathan u e gai i a eke e age- u I ga a e a a o e 1 7 u eko i au a a i uko —Ca os I a e e eku ioa e a u- e go mo a kia e koka ekua— e a e a o i ika egi e e e o ei a eame - u a "asmaki u e " o ak i i ik i au E a aki a gi akia e egoe a a u a a gi a ko a ua e o is o ia a i i ia ki e ei eko a e a i a mo u o e ako asmaki u e o o ioak 222 i oso iako Gi a
17 9ko a iako I au a eki a e a u e i eak e e egee a ea gi a esku i- eak e e u i ue e e e go a i III me eko a ke ama ka e a ocke e sa- a i i ge esak gi a esku i e agusiak i i e a a ie a i ue askatasuna e a burujabetza. I us a ioa e e sa a iek ( o ai e Mos esquieu ousseau e a Ka es eak es e ocke e i eia o i ikoe a sako u u e o e ea e e ei ke a i u u mi a u emo- k a ia i e a a e e auga iak e e e go a i a a u e a a ioa eko a ema e a e i e iko akea o e saia u i e o ese eki asi e a ege e ga ai o i i si a e i oso ia o i ikoak i uga i ko e i ku ea i a ue e i ku e o e a i eia a age i aigu a a i es e o o e gai e ik askatasunaren i eia E i A oko i oso oak gi a a akoe aska asu a e i gu ua asi i e aus a e e a e a e so a a e aska asu ak e so a o e eki eki e a e osa eki a ue e ikusia "Liber arbitrium" ei u ikoa o gia e e a gai kia e u sa e e i ema eko e a e kóa e A o Mo e oa o ea aska asu a e e soi ik eki a mo a a gi a eko gi a a akoa i egokio a o i ika a e a eko auke a e e ema e ue a ai ik i aska asu mo u o iek e ika ako emia koa e a e a o i ika a e a eko auke a ema e ue a S i o a- e su ek u e iko- o i ikoa ikus ai e ke a gi e a ga i e a e a u gesia o e e a e u au e ik e i u e e akegu ga ai a ako aska asu a e es- kae a e e sako asu osoa u gesia eki gi akiak aske i a e a ue i o ako o o- o ik ga e ego io eko omikoak ma a a eko e o akoi ak a i ue a -mo a auke a eko e o a Ia egi a a e e a aki eko E a gau a e a o i ika a e a eko Aska asu a e ko e u o e i gu ua egoe a e e agu a so u e ei ea i e ek- ua u gesei a ea e i ai kie es e ga e a a uk e e ikus u u o i iko i u u i e o i ika a e a eko a a egoe muga ik? aie koa ei i e mugok? Agia e e a e mai a? a i eu e eka a iak e a a gi e-k aseak e e eskae a o i ikoak e ea i aka eko esku i e ik u e e aki a ia So u i e gi a a ema e iak ko ua a u ga e osi e o e e egoe a o i ikoa a a ea? e i a e a i i a ge ie ak emia go ia i i a i e o ge a e e aska asu o i? I us ia I au ako u gesia e e auga i a a a ai ea i u u a ikoa i egi a aa ik i e a ismo eko omikoa e a eko i e ek ua asko i e a a e au kako e sa a i gu i i u u asko gu iago esa a Egia esa a ke o ie a ea soi ik so ia is a u o ikoek (Sai -Simo Sismo i ou ie Owe a c ou o e a sa a u i u e gogo i e a ismo eko omikoa e ge iegike iak U e o e ako eka a ie e a a gi e- k asea e egoe a a ia e agu u ga e e a o u u ai a u ako e e e go so ia is ek esa u e a aki a ik Ma ek e same u o i ikoa i ema io a u e gai ge a uko i a- eke i oso o o e aus a ke a i u a e i e i a a egia laissez-faire e akoa e a eko eko omis a u gese a gu ioak ege e i oso ia e a aki a so ia is a u o ikoek k ase e a sue ai e egi iko e e sa is o ia e ga ai a asi a a — o Ma ek egoe a o i ikoa so ia a e a eko omi- koa k i ika u i ue — egu go a oa e e- e ea sa ea gai o ako au egie si e akegu ismo-en so e a (si ika ismoa so ia ismoa komu ismoa a a kismoa i e ia- ismoa i e a ismoa e a so ia ismo emok a ikoak a io a ismoa e a ge oago a io a - so ia ismoa a ismoa e o a a io a ka o i ismoa ; gi a esku i ee ga a e a ( e e ik gi a a akoa e ak e a ge o gi a e e a komu i a ea e ak; u e i e-es a ua e e a emo- k a ia o ma a e i ka e a; o ie a eko a asu e ei ie i a; e ie a eko a ema ei i oso ia o i ikoa 22
u u Ka ek ue i i ia i a ai u i Mu u Ge e o o e e aku e i ema io a ak a ia a ea e i es ekoa e a e a so u e e a ai a; u e i e osi i oa e aio a ( a e e e Ke se e esku ik ; is o iog a ia K o o ogia i u ea; so io ogia e au e- a e a; a egia ko oi a i ie i ikoe gai e ik eko omia e ga a e a e a e ome o o ie gu ie ko e u asu a e a e a eo ia o i ikoak es e gi a ie ie a ge a u e ege o i ika i u u ko ga e e a i oso ia iga e mallan u i a i agokio ike ke a ako es a ua e a i ue Gai o e a XX. me eko e e e go a- ma ka e a so io ogiak e a u e i eko ie iak i oso iak ai o asko eka e a iagoa egi ue (esa e ako M We e e a E u k eimek so io ogia e a Ke se ek u e - i ea iga e Mu u Ge a e os ea a k u -eko esko aki e a ue eka e ak —hala o a Ma cuse Adorno, o k eime E oc e o A a e -e ak ake a e asu a e a eko usse -e i a kiak e a o a i a ismoa e au kako e a emok a ia e (e o gizar- te irekiaren) a eko o e -e a gu ioak— izan e ik o i ika a o eko i oso iak o o- sa u ikoa a iko eskasa izan e 1971 u ea aw s-ek A Theory of Justice i e eko i u ua a a a u ue ea filo- so ia o i ikoa i u u ko interesa e i o e e e i u egi e Hala e a gu i e e i e es e i o ek ikus uñ u normatibotik egi a u iko gaie a a i ue a e a Gi a a akoa e aska asu gi a e i asu e a us i ia i u u ko ga e ak sako ki ike u i e es e ie - ia a ue asmaki u ak a o e a u (eko omia so io ogia e a jokoen teoriarenak, es eak es e aw se kontraktualismo berriaren i gu ua a i kako es e o osame a uk age u i e (esa e ako a e mas eta A e -e o i ika e a os asu e ko eo ia ; gai e a aw sek e a es e a uek ( o ik Maci y e o Mises ayek e a e e a- e u e i e a ismoa e au ea e e oe a e iak so u i e es eak es e o io A Gi e s e a a e mas-e sozialismo liberala, errepublikanismo berria e a demokra- tismo erradikala u e e u e os mo e i a ea e oe a o i ikoak (e o eg i e a Gua a i- e neokomunismoa e o autonomia). A ke ik aw se esku ik asi ako i oso ia o i ikoa e e i e o ek a o ea ema ie i oso oei gau ko u ako gaiak ike i a e
3. GAUR EGUNGO GALDERAK I OSO ÍA POLITIKOAN Ekia eko e egime komu is e esage e a eki iga e a uek o io a e e a akea e a ioa eko ordena e ia e o iko e a a a u u e es e a uek ukuyama i e a ak esa e ako historiaren ukae a i aga i u e I oi e da a o e a e e bata e es ea o e o e ga ai mugiko a e a e u ga a o a a o e iak e e ago ik eu e ei ge i e ai kie ukuyamak historiaren ukae a eki a e a o gi a e-egoe a e amaie a a a e ue ea eo i e a ismoa e sus e ea auka u ua Analista o i- ikoa i ( ai eo ikoa i ai i oso oa i ga ai o e ako a ake eki a e a e o ka e ia a ea e aio i gu ua ge a u iko e ea i a ea a a u a i a i a u e e e e e e a i e i e ka ego ia o i ikoek (aska asu a e i asu a o e ea gi a esku i eak us i ia e a gau egu go a a oak a e eko e u e a io jada, e a e i o e e es e osagai a ueki a e a izan e a i a e sa uak eme i ugu e a g o a i a ioa e e ome oa e a XVIII. me e ik au e a so u e es a u- a ioa e k isia o gi a e-egoe a i e ai kio ak G o a i a ioa e e ome o eko omiko o eki ka i a a e e a e ea e mugime u i ee a ako e i e a i o a e a i o ik e ago e i a go au esu osa e da. aa ik eko omia ga a uek ge o e a muga 224 i oso iako Gi a
e siagoak a e i u e i uga e mu ukoe mise ia e oso i i i e e ie a sa e a i A ke u ua okoa agoe a e a soi ik a e u eko omikoe i ia gi a esku- i ee e e sa egi eko eu iak ai o G o a i a ioa e o o io gi a esku i eak e i a es ai e ke a io a eko muge a eko ikus egi ik ikus e i e i a ea o e a a a a - a ea a a e ai kigu ga e a ga a i su a uk o ako auek i a egia o e a es a u- a ioa k isia agoe a? E o a e a i e e u ua a a e a i o e a es a u- a ioa? Gi a esku i ee a esak a ioa eko o e e i a su e a e a o e u? ai a mu uko a ioe a ea ema e e o e e- a ake a ikusi a o a o ai eke o i? i e- a ismoak egi e i ue o osame e a a e a u se ko gi a esku i eak gi a a akoa- e ak i a i i i uoa e ak Esku i e so ia ak emia koak e i e a — iga e mai ako esku i eak i e a— esa a i a u o ek? e e a ai e ke gi a a akoa e esku i eak gi a ea i ago kio ak ase e e a i a ( au a osasu e ku a e a a ik ga e ? a a a ik ga e eo i e a ismoa e o e agusia u e i e ko es a u so ia a e i e iko a e ea i a a G o a i a io eko omikoa eki e a me ka ue i e a i a- ioa eki a e a i e a ismoak a gi e-k asea i e a eka a iei o ak ke u i kie Gi a esku i ee a ea i i a i agokio a gai aska asu a e a i a a es ima ue a i e a a- e a a a e a gu i e e e e ai a u ege gi a e ka i a is a gu ie ako esku i e o e e e sa aska asu eko omikoa e me e a i e Egoe a e i o e a o a aska asu a e e a e i asu a e ko e uak e ikusi egi e a i a i a gau egu go i o ma ioa e gi a ea gi a a ema ak a a u egi ai i a O iko gi a esku i e o iei (gi a a ako e a gi a ea i ago kie ei i uga e e au a iko esku i eak au a e e- ako i o ma ioa i u u ko esku i eak ge i u e a i kiegu Gai e a gai o e a e ugu a a u e a esku i e o iek u i e sa asu a e e auga ia u e a I o o e a ik es a u- a ioa e gai asu ak gi a esku i e gu ie a esa e a a i a- ko i oso ia o i ikoa e ko e uak a ema e a a e a i a i ugu emok a ia i u u ko e a ai a a e gai e ke Gi a e ga a ue a a e e e es a u-oi a iak us i ika u a a i a eko au e a ge ie egi ue sis ema o i ikoa emok a ia o ma a i a a Es- a u- a ioa e e a g o a i a ioa e o o ik gi a a ema ak a a u i e o e a e e go emok a ia o ma a e ko e ua e a o i a e kio ak (e e ese a ioa i egi asu a ge ie goe go e ua e o i i a asu a e ko e ua e ikusi egi e a i a o a eme o a emok a ia e ko e ua eki e ikusi a ia u e e a e a ai a o i i- koa i iki ga a i suak i e i u gai (a emok a ia o ma a ge ie goe go e ua e a esa e a A a ai a a a a a e a emok a ia-mo a o e a sis ema e i egi asu a aie a eko ge ie goe e a gu ie goe a eko okoa a ikoa o e e o i ika "mu ia i a u" e ea e a sis ema o i ikoa e i egi asu a es e oi a i a ue a i ka u e a ome a ( I o k e u esa go (e o e uke esa e a i i a ek go e u i a iko a e ko a eso e ie ia e a i eko esku i ea e u e ik i u ie e emok a ia o ma- e a a ia i e o i e eka u a ago a i e a sis ema o e ge ie goak e u ik ga eak e i a e a oke o iek u e eko eu iak muga uak i a iga e gaia o a emo- k a ie a eso e ie ia e a i eko auke a e i gu ukoa a au e ia gai o e a mi a- u i e e sa a iak a a u ga e (ai a u ako omas Aki okoa S i o a ocke o eau e a i oso ia o i ikoa 5
(c i egi asu a e gaia eki a e a e e ako a e- a e emok a ikoa i u u ko e a ai a e e i eki a ago emok a ia o ma ak i i a e i e es o i ikoak e e eko e i asu a e aku si u e a a e ai a eso e ie ia i u u ko e a ai a e u o e a a ea u a Mu ua ge a u i e a ake e e i ema eko o a ai a a is a o i ikoek a i ae a e- a e emok a ikoa i u u e ai esa e a ko u e Gi a esku i e e a emok a ia ko e ua e esku ik a o egu go a ioa eko o i ika o u a io-mugime uak W Kym icka-k a a u ue e mu iku u a ismoa e a a oa i u u ko aus a ke a u a u u o eki a e a e o ki e e a e akoe esku- i eak es eak es e a e i a okoa a a es a u- a ioa e e a i i a e su i a o a- su a i o a i e i a e e a es e i asu a i u u ko au iak Gai e a su i a o asu a egi e e ga e a e a oa e ie au o e e mi a ioa i u u koak e e e a u egokia e ai au e o ai ik i i a e su i a o asu ak e a e ie au o e e mi a ioak ga a i e e ia a u u e a e e e a ia i e a u a ak a es eko e a es e e i a ueki so i a io i a eko a ia i ee e a i e a gau ko a ioa eko ga a ka asko e so e a ago G o a i a ioa e a eko o e ek e o ki u eko akea e i a o e a e e a i o a e e e eko au e a u u e e a asko a a ioa eko ga a ka o iek e i us i i- ka u ko ge e a amai e i e a Asko i a i a e i a ik ge a i u u aus a ke a egi u e i oso oak; e a aie a eko a uek gai o e a Ia e e i e a i a i u e (gogo a i agu u i i ese P l p n rr r n historia, G ocio- e rr t b r n z z nb d , Ka e Z n n Fr d n, Ke se e P thr h L , as e s-e D t b b nd d Z nf d n h n, e a a e e o iok esa ue e o a a omikoa e os ea ge a ai a a e ga e a i u u ko a ke i a e a o ai ik esa
4. OI A I KO I IOG A IA o es 1 51 L v th n (L v th n, i o K asikoak 199 Gi a i ae a e a a isi agma iko ik asi a i i a e i ia a o eko i a e ko go e u a e i eia (L v th n i e ekoa e akus e u o esek i u u o e a Egi ea e a a e a o e eke iak e i u e agi a gi akia e ga o e es e gi a ea e i e iko ge a a ea ago mu gi u ik ko o ik ga e a u a e egeak gi akia e e e ko ai ea e a e ue eu ia es a ua e so e a a au o i ko ua i a e a a e u o e a go e ua e aio a a u egea e o o- ioa a e a a auka go e u o ek e muga e a muga o ese i u ua i i eia agusi i aku i akegu gi a i u a e a ai e a e ik e a a u egea e e a gi a egea e a eko ie a kia e a es- e ik e e e goa es a ua ik io ko ko a u o e o o ioa e a e akus e a; iga e ea go e uak a u egea e au ka oa e a i i i a e a eko a ema ak ku ea eko gi a egeak ga a u e a i ue a i i eia o ieki Mo e i a ea sa ea gai egu go es a u- o e ea e i egi asu a i u u ko e a ai a a e ik e a ius a u a ismo e a u e i e osi i oa e a eko a ema ei u u ko ga e a es e ik age e i a e e e go a i O e ko i aku ke ak S i o a 1 7 Tractatus theologico-politicus e a Tractatus politicus. ocke 1 9 T Tr t f b rn nt. o esek egi ue ege ockek gi a ko a ua eki as e u e e a a o esek e e a a ockek e u us e es a ua gi a i a io a asu a e o o ioa e ik A e a i e e us e gi akia a io a a e ako a u es a ua i i a ak e e esku i eak a es eko go e u i i a e a e koa e a ko u a uko i a o iek o e a ocke e a eame ua ga a i ko eka e i a ima a u e a i ugu (a gi akia aio e e u e e ea esku i ee su ek ua a ai e a e ik; e a ( esku i e o iek go e ua e o e ea muga e u e es e ik A ke eka e o e 226 i oso iako Gi a a a e a go e ua e o e ea muga eko egeak so eko a a me a e a o i ika egi eko gai asu a e ei ea e a - e a e koa a O e ko i aku ke ak ume 17 1 Political Essays. E a e ea Mo esquieu C- e S 17 De L'Esprit des Lois (Euska a Legeen espirituaz, I e a II i o K asikoak 1999 Mac ia e i 1531- 11 Pr n p . a a a ik ga e e ea ismo o i ikoa e a i i e ik o e a a Mac ia e i e i u u iki au e a go e ua e gi a iak ka oko e ieki a ema ak e uki eko ( II- I a a ak e a e e a ua o e ea e e a eko ( - III a a ak e a i i e a i ue eu i e a e koe e e a a ia i ee e akuske a a; e a a a u e a e akuske a o i e i ku ea I a iako i i-es a ue a egi e e o i ika e esk i a e a i ( I - I a a ak e a mu ua u e a a i a ako i - e-mu o a e a a e a i (I- I a a ak o u a agoe a i u u o e i aku ke ak Mac ia e i i i- ko u sa e a e a o e eak i a a e a i ea e e a e ue a e sa a e io i aku ea i i u u o eki a e a i aku eak egi ea e rt della rr e scritti politici minori e a Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio i u uak i aku e a i a i u o e iako e sa a iak emok a ia i u u ko oi a i ko i eia a uk ema i ue a e a egu go e e u ika ismoa e a o ia agoe a ko u a uko a O e ko i aku ke ak i o ako Agus i 13- De Civitate D , e a a e e e Mo o 151 Utopia (Euska a Utopia, i o k asikoak 199
Ma K 1 Ükonomisch philosophische Manuskripte aus dem Jahre. o ma ea Ma ek egi ako i u ue a ea Manifest der Komunistischen Partei a a (Euska a Iñaki a ie Ki a a e i u e a Alderdi Komunistaren Manifestua, o os ia aki 199 a ge ie ai a e e a A ke o ek aa ik a e o u sa ai a e u e e is-ko i oso- oa e egia ko e same ua is a e ie i a ea egi e o e i eia ik o e ak — a u ki a a u- ik— 1 u eko eskui k i u o e a ikus i akegu a ue us e i a a o e a ma ismoai•e uma ismoa au ki ai eke a a i a go a A a ai a o gi e aku si a agoe a e a uma ismo o- e sus aia Ma e e same ua e i ae a k i ikoa ai o o e a i k i u o e a ege ek egi iko es a ua i u u ko a eame ua e i o k i ika e u Ma ek; a a e e ke ege ia a e i eiak au i ea a e i u e e go a i a a e es e e ea a a i a e as e a e a eko omia o i ikoa o osame ga a i koak ga a eko oi a iak i ka e i u O e ko i aku ke ak ege G W Grundlinien der Philosophie des Rechts oder Naturrecht und Staatwissenschaft im Grundrisse. a o Errepublika (Politeia, i o K asikoak 1993 a o e E e u ika i oso ia o i ikoa e e e e go a a ome a e a u sea au ki i akegu a e ke o i oso ia o i ikoa e ikus u u ik egi i e ga a i a ie eko ga e ak Esa e a e ako a o ek a a u ako gi a ea e a o ia i u u ko i eia a Ma ek e akus e ue a " is o ia e ko e io ma e ia is a " A Smi e i e a ismoa i u u ko e ai ko e u (gi a a akoe i e esa e i ake a e i eia a i i e e e age e i a eme a o ek egi e ue o gi go e a i u u ko a eame ua e e u i i a ismoa e u se ko i eia ikus ai eke au a ge ie goa e a o io a i a ea e a e a Ia o e a o i ika ako ga a i a ia ue i eia au a gi a e a e ako a - a ake a e ako? Es a u i ea e o u o iko a o eko a eame u a o ikoa e a a e a a ake a o ek gi a eko a e akoi a i o i ko a e e e e a mo u e agi ko e egi e u e io o e a ako a o ek es a u i ea o i e aiki eko ie a kia e iga i e a so ia a so e u O e ko i aku ke a A is o e es Politika.
I i oso ia o i ikoa 22
aw s 1971 A Theory of Justice. a o eki i oso o ame ika a ocke e a ousseau e gi a ko a ua e e e e ia a a e e a Ka e e ika eo o ogikoa e i e us i ia e ko e u e i a ga a e saia e a aw sek a ea e ue gi a ko a ua (e o a o i ko a e a gi a a akoek e e a ea i i eko a i ak a i e a i u e akoi ak e e i e es a iku a a o u a i a u e e i o k e aki ei i e e e a a me a u a ak e a ei e e e ekua gi a ea u e i ea e i oso o o ek egoe a o i e aki asu a e e o ei e io E aki asu a e e o o e a a e a e o ei gi a a ako e o ae a i i i io i a okoa a aska asu a e i i ioa; e a es e i a- su a e i i ioa es e i asu a u a ak es e i asu eko omikoe e a so ia e a i ik i a e i e ei ea akoi a i agokio a me i ua e i e eu e a e a gi a a ema e a i ka e e a auke a- e i asu a e i i ioa a aw se a a e a us i ia i i i io o ie a oi a i e a E a e ea gi a ko a ua e i e so ua i a e ako emok a ia us i ia e o o ioa a O e ko i aku ke ak o ick 197 n r h , t t nd t p a e mas 199 F t z tl t nd lt n . B tr z r D r th r d R ht nd d d r t h n R ht t t .
Rousseau, J. J. 1762: Du ntr t social ( z rt h tz r n , i o Kiasikoak 1993 au e a o i ika- i u u a mo a o i ikoa i u u koa ai ik o ega ik e i u ikus e e a a e e e ea i a ea ge a e i e egi a eak egi a e o ie i egi asu a ai o ousseauk a o e e e e go e oe a e a a a gi e akus e u o i ika a so u ua e i ake a e a e e gu a agusia «Gi o ak i e e a a e a egeak i a ai e kee e a a a u ik o e a i i ea a mi is a eko a au segu e a egi imo ik i a ai ekee e a e u a i uke» (I i u ua o e a egi eak e e e go i i u ue a i egi asu a e a i a u i e sa ak a a e i u o e a ako gi a ko a ua e i o esia eki as e a o e a a Ge e ako e sa a ia e a gi o -ema- kumee a ake ak e a o ie i imo ua e i u ke ak u e ga i i a soi -soi ik gi akia e ga a e a i a me ik io o e i e a a e a i a Au eko i oso o e a e sa a iek egi u e e a a ousseauk gi a ea e so e a gi a ko a ua a i ue A a ai a ousseauk ko a u o e a i ik gu ie o o a ea a e u Gu ie o o a ea ko e u ik ousseauk komu asu e a gi a a akoa e es e e ea ai e a e ik e a gi a a ako akoi ak i ue esku i eak es e a e ik a a e i u a ik au e a egi eak eskema ko e u a e i e emok a ia e (e o e e u- ika e ko e ua e a aska asu a e oi a ia e akus e i u O e ko i aku ke ak ocque i e A 1 35 D l dé r t n ér (Euska a r d r z , e a II, i o K asikoak 1995 I 4. Es e ika
Juan Bautista Bengoetxea
ai a e a ai a gau a egi e ugu egu e oko i i a e a o ie a ik uga i i a a ue a es e ikoak A ke o ie auke ake a ge ie e a gus ua e a a e a egi e ugu es e ika e au iak e ai i a "e a i ga iak" i a e e a o a ai e o a -pasa gisa a e ai i ugu Gus uko i a eak a e a eki u e ikusi a ia a e a i i i e a o a e ugu ei ea e i a e e o ek a ue a es e ikoak auke a e a aika ama a e a e a i a a e a so a a e igu e es e ako a ue ak es e ikoak e i e ak a e e e ga ik auke a e i ugu es e ikoak? e k e ei e u es e ie ia es e ikoa gai e ako es e ie ie a ik? e ga ik a a a u a u? Ga e ok es e ika e o ek ue a a isia egi e a e a e gai u e a ke u ua o i ai a mo u aka a es e ie ia es e ikoa e ai esa eko E a a e ke ak gai e a eo ia eska e igu isku so a so ea e u ia u u i io e a gu i e kake a- u i ioak u i io a au-emai eak esk i a e - u i ioak e a ai a ga a i koa eme au i o iek gu iak a a o i oso iko i u ea a a i oso ia ai a e a u ak ga a e as eko i u u u ik o e e a Es e ika ei u iko a oa osa e u e au iak i eo ia eki a e a ga a u i a Me e- a eko e same ua a egia edertasunaren teoriarekin e a artearen eo ia eki a o izan e e e i ikoa bien i gu uko aus a ke a egi ue a O o e es e filosofo áskok e e i o e e ik a ai u u e e a oro a i ikus egi agusi u i e eo ia akoi ea a - ea e eo ia i agokio e imi a ioa e i gu ua a o ek i ka u iko e a ai a i a ai u izan aio XX. me ea arte; e e asu a e eo ia i agokio e a i XVIII. me ea e a a eko a ake a izan e e a e e asu a e e ik bikaintasunaz, piktorikoaz, e a es e o e es e ko e u e e asi e a u a e i oso ia imi a ioa e ko e ua gai i e- ko a a egi e a o eki a e a gai e a gustuaren ko e ua e e asi e a e e e a ai a u iko a ke o ioe a a isiak egi eko agu a e a e ko i aka u i e Ka S a es u y u c eso u ke e o a A iso izan i e i oso ia o e gi a i ik e agu e ak
ai a me ea t ko e u ik a e u es e ika e eo i a ioa e e asu- ea soi ik asi e sako e "e e asu a" e a " a io es e ikoa" si o imo a o a e asiak ai i e e a XX. me ea sa u arte, i oso oek (es e ek a e u iko au iak a e e e eo ia es e ikoa e ak e a a ea e eo ia e ak izan i e Es e ika e sa e a au ke eko mo u egoki a arlo o e ako i e ga a i sue e eo iak ikus ea e a a u i ea da, oso mo u eskema ikoa bada e e o i u ua i a ik esa e akegu ema ko e a XX. me eko estetika analitikoa e a i u a a e a a a e da: (i) estetikaren filosofia (e e asu a e i oso ia e o e koa egu (ii artearen filo- sofia, e a (iii kritikaren filosofia (me ak i ika ; Hala e e e a i oso ia XX. me eko 2 0 i oso iako Gi a
emai e a a e e ako mu i e a iago ugu es e ika e i u a e agusie a e a u iko i u ia au ke u A ea e eo ia e a E e asu a e eo ia O o io gisa me eko a ke oe e a o amika a u a eskai iko i uegu
1. ARTEAREN TEORIA
1.1. Imitazioa as eko imitazioaren teoria a e uko ugu o i ai a A i a e ik I me e a a e eku ik a a me e a i a ue a eo ia agusia e a ia aka a i a e e e o e a a ea e eo ia " u e e a" gisa o a ua a a a ik ga e a e e seku a e e e e oi a ie a e ke a o o ik egi es esioa e eo ikoak age u a e Imi a ioa e eo ia soi ik a e a a e o ie a e o ek i oe a u a e e ; au a objektua euka aus a ke a e e u u a a o i a e e e e goa a eame u o ek i is a o i egi e
Platon, imitazioa eta poesia
A u a e a o e ga aia imi a ioa e a a ea gau a e a ai i a o a ea a - o ek esi o e a a es u e a o me eo ia ko ua i a e i mai a a e a u ue imi a ioa e eo ia —Errepublikan, a ik a — 1 mai a o ma a o iko a (A imi a e a o ek u a (B) o eko A i i e au ki a (B) egi e ue esku a gi eak au kia e o ma (A imi a e u mai a C o ek u a egi eko soi ik o ek ua imi a e a Esa e ako ma go a i a ek au kia e ma go a a egi e ue ea (C), au kia e a (B), o ek ua imi a e u e o ma Ma go a ia e a ak o a soi ik i u iak ei eak i u o ek u; au a egia koa e e e ai o e o o io e is emo ogikoa a a ia i a e aki a e e a ea iga e mai ako imi a ioa e a esa ai ue a o ek e a o o io e i e a e agu a e so u- ua i a o a a eak e u ie ia e i i i ek u e e agu a so eko gai asu ik aus a ke a o iek egi ea a o ek a e e e oesia ue u ua ome o e oesia a o e isku soa e a u ai o e e o a ua e gi a e g e ia ea e agu a ek iko e a mo a ea au o i a e oe ak i e a ai a a o e a u u au i mo a e " ek i- ka i" aka a i oso oa a e ak soi ik ai u gai asu a o iei u u ko e agu a so eko; e a aki a es e au i ek iko akoi ak e e a i u e e es e ia is ak oe ak e u e goi- ik e egi ( o o e a e egi ik oe a e e u ua e agu ea a ikas ea e i akas ea E i e o e es e gi a i a a o e ga aia iga e o o io gisa mo a a a eak e agi a a u gai oa esa go ge uke e - ea e ga a o e us e i i a o e ioak ai e a e ik gi a o ae a e a i i e o a - e i ak au ke e i u e a es e ik oe a e i ae a e a razionala, emoziozkoa ai ik e e i ikoa i agokio e a o e so ea age e aigu es a u I ea a e e so ea iga e kasua a i a a oia e e e a ai e su sua ugu Ion e ka i ke a au ke e igu e e a u u o a e i a e a ea e i e i a io a a E oa i o e ua a oe a; so e- ko gai asu a e a o esu a io a ea oi a i e ai ko e a e i s i a ioa ai ik Es e ika 31
oesia o a ka e a ea so e a oe a e oa e ga as e e ka ea o ik a so a- e ga a asa e a a ke ea ikus ea e ga a i i si e a e oe ak ai ko a u gai e ik a so ak oe a e a ikus eak a so a ai a o ie a ik i o k e aki e a a i e a ke u ua e ak ai au e i s i a uak ai ko e a ek i s i a uak E a o e a a a oiak e u e esa ik a o e us e a a oia a e eak i i a kaska ak so eko es e ik e u a io o a o i oso oa e e u a —o o io go i o iek soi ik Fedro e ka i ke a igu u i ue e o ai —
Aristoteles, poetika eta katarsia a o ek a ea e i gu ua so u iko aus a ke ak o i ika eki ue e ikusi a ia es a u I ea ea a is ak e eku i a e akee aki a i ai ue A is o e esek e i a ea bera a e u ue a ik a i u mo a age ia kome ia e a oesia e ikoa o i gu ia Poetika i e a u iko i u ua a o A is o e esek e e o a u ue a ea imi a ioa e a (Poetika 1 ai a e o mak e a mu u se iko a a a u a au e a Esa e akegu o ik a ia u e a A is o e es literaturaren teoria ( o i ai a Poetika) e a eko U i i kigu au i i e esga ie ak i i a i e i e a u a-mo e a eko e ei ke a e a mo a akoi a e e i i ioa E a u ak ema eko imi a ioa e im e auga i a a a u i ue (A imi a ioa e bidea (e i moa i ku a e a o ua ( objektua (gi a eki a e a (C imi a eko modua ( a a ioa es ek aku ua e so aiak e e i asu o iek i e a u ge e o akoi a e i i eko a i- koa i e a us e ue A is o e esek e a o ieki a e a o osa u ue poesiaren e a o o a i e a u a e e i i io os e sua (Poetika 1 7a E o eia e a oesia agikoa e a gai e a kome ia e a oesia i i a ikoa e a au e ika e a i a is ika ge ie a e ak i a imi a ioak ikus u u o oko e ik; ai a akoi a e e ei - ga iak i a i u e auga io a a e a e o imi a ioa egi eko e a i e i u e a ia i ee a a e a e o imi a e u e o ek ua e a a e a e o mo u es e i ea imi a e u e ako e mo u e ea Poetikaren gai e akoa age ia a e e a ago u e u a e a kome ia ei e ika a a e ik o a e i u age ia e e i i ioa e gai ea e a e u gai e a a ea e eo ia o oko a (a e imi a ai ea e a aki a e a o ge i u ga e katarsiaren teoria e e ai a i e a o i oso a u ki egi a e e e Politika i u ua (13 1 -13 a eo ia o eki a eak soi ik i i a a ak so e i ue a ioe esia e a e e a u i a i ue iu asko A is o e esek; o s a o e ga ik a e ea e esa e a e o e e e age iak a eak a okia emo io ega i o o iek ga e u e a a ikus ea ie a e e a e u e ga i eko a io ai u o a A is o e ese us e age iak e eka e i o ako o o io a ik i i a e a
1.2. Espresioa I me e a i i si a e imi a ioa e eo iak o o a e ue au kako k i ika se - o ik aso ai a gau ak e a a a a u i e me e o e a a e ke o i oso oek o a u egi go u e a ea a e e e i e a u a a is a e emo ioa e es esioa e o a ie a e a e a Imi a ioa e eo ia e a a o a ea u eko o ia ge a u e A ea e teoria espresionistaren asie a XVIII. e a XIX. me ee ako E oma i is- moa i o u ik a a u a asko a a ik a ic e Sc e i g Sc o e aue e a ie sc e- i 3 Filosofiako Gida
o u ik E a i oso ia e ikus egi ik u e e e ei ea o i e a aie a e oke a E oma i ismoa o e es e i oso ia e i is a e a e samo e ie i ikoa e au kako e eak io gisa u e e akegu mis ikoa a is a a e ue a u se ko "o ek u a " e agu a e a ia e ai e i es eko e a ese ia agoe akoa A ea i a iki e a ge o a is a e i a e e ia so u e e a so me a e kua i a ea i a amo ge iago egi e asi i aio ie iak e i ue a e agu u a is ak egi e ue e o e i a i ea i eki e ue o e a ako So me a is ikoa e a emo ioa i e i ika u egi i e e a a ke o i e agu a o eko ie ia ai o i e egokiagoa e a o a u u e O gi egoke ie sc e e " o e ea e o o a ea i u u ko" es uak (ikus Fr nt pó t [www ie sc ea a com a ] i aku ea ga ai o e ako i eia i oso iko e oma ikoak a ea i agokio e u e eko ie sc e e us e a is ak i ae a io isia a u; i a sua a i ia mugiko a e a e a o i ea a io a is ak e a a o e a uegia e a asaia es ui gu u o e a so u e ai u e "a ea e eo ia" a ie a e a a ea so ai ea e emo ioa e es esioa e a esa e ue a o a i i a es esioa e eo ia e gi a-ko e uak (i emo ioa e es esioa e a (ii emo ioa a ie a e ue a is a o iek o e a a ea e eo ia e e egi ak o ako aue a a u i i akegu (1 A eak Me e a eko ku u a i a e a ue okia e esku a u a i u Ko - ua i a e a ugu I me ea ie iak e a ek o ogiak —i us ia sa ea u e ga a iaga ik— ku u a i ago kio e a a ea e o a gu ie si egi u e a Es esioa e eo ia e e u ua e eaga e a e ia a eak i a e akee e egi a e akus ea a ai u e ( e ea e i i a eki a i ue u a u a ea e a emo ioa e i e ik egokie a o e a ako (3 A ea e e auga i emo io a ak a i i ue a a u a ea e eo iak a e e e a ea e ga a i so io ogikoa e akus eko au a e ea e ga ue e agi a o eki gu ia eki o a I me ea a ea e eo ia i i i e asi e ai a e a ki i ka eko e a a a o e ako eo ia? i oso ia e ikusmo e a i io a e a a a i ikoe a eo ia e o e i i io a ema a i e ea kasu o e a a ea a e u iko o ek uak " e ai " i a eko e e e a i ue a i a e a e koak e a a ikoak i ka eko ema a i i a e a; au a a ea e kasua a e a a i a eko a i ak nd n izateko beharrezko baldintza: a e a a i a eko e o ei o ek uk e uki e a ue e auga ia Artelana izateko behar den baldintza nahikoa: o ek u a ek a i a o i a u o ua o ek u o i a e a a a o i gu ia ko ua i a ik e i a esa imi a ioa e eo iak a ea e e a a e a a e e i i ioa ema e ue ik e a es esioa e eo iak e e iak i a si eegiak e i a o- ga u a e a o o imi a ai ea e a (musika e a i u a e -o ek i oa e i a imi a ai eak e a emo ioak a ie a e i ue a e e ( isei u o ma ek e u e emo io ik a ie a e eo ia o iek a i a a ikoak ase e i u e a esa eak akoi ak a ea e ese ia e a eko e ai a e a e ue a su osa uko uke e a aki a ese ia o i e u e o ek- uak a e a e i e a ai a esi o ek o o io a ak eka iko i u ke esa e ako a e a Es e ika 33 gisa o a e i ugu o ek u asko a e- o uk u e i e a esa ea e a a ea e e i i io o ea e a ugu A ima a ekoa a a ea e ko e ua i esa a i e a a e a e a i i ugu a sailka- tzailea e a aztertzailea. e e i ikoak o ek u a a ea e a a e esa eko a io u; ai a o ge a e a e a e igu e e esa e a e a a e o asu a i u u au a e u a e - e e o e a ua e iga e e ua a i o ek ua a e a gisa a e u egi e ugu i o io o iek e a a eko ga a ia i a go u e me ea
1.3. XX. mendeko artearen teoriak 1914-1950 au i a eo ia ga a i sue ak (i C i e e -e a e e asu a e eo ia e a i ioa koka ua; (ii Susa e a ge -e a imi a ioa e e a es esioa e eo ie o o e goa; (iii G Co i gwoo -e a a ge e ikus u u e e ik ikus ai ekee a; e a (i Mo is Wei -e a egu e a ue a ga ai o e a
Artea eta edertasuna: Clive Bell Art (195 i u ua au ki e akegu i i a eo ia o e e agi e u e e ak a egia a o e a Geo ge Moo e i oso o i ai ia a a e e e a ke o e o o ioak es e ika i egoki e a a egi e ai a e e e eo iak i u osagai oi a i ko i u (1 A ia u u e ome ikoa emozio estetikoa. ( os u a u me o o ogikoa esentzialismoa. (3 u se ko o o ioa forma esanguratsua. A e a e i a ea ei e a o akoa e aki eko a e a e a ea komu a e a e e a a eka u a agoe a e i a asiko a O o io io komu a e o i o ma esa gu a sua i a go a ai a eo iak a a o uga i eu ka a e ik emozio estetikoa ko e ua igu egia e a oso su ek i oa ai a; es e ik forma esanguratsua ko e ua e a i u esa o ek? O o a esa e akegu o ma esa gu a sua e a a e a a e a ea au e e a ioe mu o osoa gau a e a i e a; o s o ma esaugu a sua a e a a e egitura a? e e us e o ua a e a o ok o ma esa gu a sua i a e a u komu ea es e a e a eki ai a ikus e e e e ek e ue es i i uki "a e a a" e mi oa e i i u e a o- ek a a a uga i so u ue e e ga aia esa e ako o ek u a u a e e a a i i ia e a eko es e i asu a i agokio a au a e uki o e e ake o ek u a u a a ek o ma esa gu a sua? I a o e ai eke a e a a? e ek e e io a ik a e ak a e a a artefaktu mo ua ikus e ue ako o ma esa gu a sua ue ama ku u a e gisa ai _ u e o e a u e u a e a e ek e u a e a a e e u sai ka ai ea ko ua a e a e ai ea ai ik ai a e e eo iak esa e akegu gau egu a u egia i u i a ea e e egoki u e eko
XX. mendeko imitazioaren teoria: Susanne Langer eo ia au 19 e a 1957 u ee a eko e ea ga a u ue Philosophy in a New Key (19 Feeling and Form (1953 e a Problems of Art (1957 i u ue a Imi a ioa e 2 4 i oso iako Gi a
eo ia a e a a a ik ga e ai a o ai go o e a emo io e a sentimendu ko e uei egoki ua i i a e auga i agusiak (1 A ea e e i i ioa a a egi e a ema e ( A ea o a a i e a a u a i u Gai e a a i e mi o ek iko a oi a i e a si o o a s ak io a ie a ga i- asu se ime u o ma i usio e a i u i i ua e e e go os ak a ea e e i i ioa e- ki au e o u a; es e iak a i a ea e u io ame ua eki a ge e a u u a ea bakarra a au a "a e"a e e i i ioa e a i a a i- koa e a e a e koak ema ai e ke E a e e e i i ioak o e a ioe "A ea gi a se i- me ua e o ma si o ikoe so me a a" Si o oa e ko e ua e a ia a s ak ioa e a a ie a ga i asu a e ku a e i a ai a e esa a i u "si o o" i a a ge ek? ai u e gi a se ime ua a s ak ioa e i a e a ie a ai ekee a o s a e a a gi a se ime ua e ikonoa e a e i i io Si o oa o ua a ge ek i i eia e ei e i u ga iki artea sinbolo gisa, a e a e ik e a sinboloa artean, es e ik Si o oa a ea agoe ea si o oa a ea e osagai a es e ik e a (a kume a e ma a kia a i i e e a kua i a e a uk si o i a e i u (mai asu a e o sak a ua esa e ako Si o o a is ikoa a i e e oso asu ea a a e a a (artea sinbolo gisa), e a i a i ake e o e a a a e si o o e e iak e e ai a (sinboloak artean). e a e eo ia e a a e e e a a e a i a a a agusi so e i u (i egia a a a ea si o o e a? e a (ii e i a a a ea e o ek ua gi a se ime u a ? a ge ek e u e a u i u e ik ema e ai a a gi ago egi e ue "si o o" e mi oa e a a- me ua e e a oso egokia o ek a e a e ue konbentzioaren ku sua a a u egi e ai u ko e io ik ga e e o e i a ai eke iko o a A ea e u io ame ua i u u es a e a ea i usioa e a io a ge ek E o a e a o o i u i i ua a e a ("i usio" e a "i u i i ua " si o imo a a e i u e - mi o ogia o e a ia esi a ago a egia o ek u a u e a ik e ei e e a o a ai a e a a o ek egia a a ia i u i ai a e ga ik e a i e u "i usio" i a o ek i u- u a e esa a ia a u? a i u i a ge ek gai e a o i a ima a u egi e ue a a eak ikus ea e gai a e ue a esa e ue ea ai a o i e a ge ie ok a ea u e e u- gu a A a a ika ikus eak a as o e i ake a ea e a e ea i a ea? a ge ek o o ogia e a e is emo ogia egi a u egi e i u ai a e u ge iago sako e a i u i o a a ea e u io ame uak i usioa eki soi ik ue a e ikusia Si o oek so e i u e i usioeki
Espresioaren teoria XX. mendean: R.G. Collingwood Sis ema ikoki e a ku su i oso iko a a me e a i a ga a e u Co i gwoo ek e e es esioa e eo ia The Principles of Art (193 i u ua a ea e ue oi a i ko au eeska iak artearen e a emozioaren adierazpenaren a ea u se ko o u a a agoe a io O o io o oko ak es a e a ea irudizko adierazpena e a esa go u eo ia o e oi a ia teknika ko e ua e a a isia a a Co i gwoo e a a e a a ea e a ek ika gau a e a a es e i ak i a a o e a ea e teoria teknikoak ko e - u o iek sus ai komu a u e a esa e a u e e ek ika e e auga i agusia a ia i ee Es e ika 235 eta e u ue a eko e a ioa a ikas ai ekee o e u a a e i e isei a u den o uk u i u eko ma e ia a e gai eko a ue a ai a ek ika Oi e akoak egi ea ek ika bat a e u o e a oi e akogi ea e ek ika eta a ua a ia i eak i a; e u ua au e ik isei a u ikoa oi e akoak e ak O a e du, a e e ek ika eta a ea uka ai e kee a a ue a gau a e a ek ika a a i a ai ekee ako ai a ai a a e a a ere. A is ak o a ek ika e bat me e a u e a du. aa ik Co i gwoo e eo ia e a a e a ek ika soi ik me e a eak e du i o a is a i u e e a oi a i e a Co i gwoo a ea eta ek ika ai ga i e ei eko? E a u e- ko i ku a a u a e i oso o a a i iko i ai ia e es i oa e a i iko du, a egia e e i a- su a u e a a i e a a o a u egi e du, o o e u a esk i a e du eta, a ke ea i aku ee e a u a e ai ge a e a Nola hasten a o ua ? e e e go eta e i "a ea" esk i a uko du Co i gwoo ek; e e ako a ea e ek ika a o e a a e gisa o a u iko gau a asko e e a a e e akus e a a egi e a O o io i a e-mo a auke- a e i u aie "a e asu a" uka eko d nb r p rt eta rt . A egia ko i a e-mo a o iek emo ioak a i i u e r t , ai a emo io o iek a e au e ik au e isei a u a e a ika u a oi e akogi ea e kasua ge a e den mo ua Ikuska ie ako gi o -emakumeek magoek ai eek e o o i agi eek e ek u e u ua o uk ua eta e ek aki e gu i go a e e a ei i e u a o eko e a i i e a i u e a ia i eak A eak ere a u e ikusi ik emo ioa eki ai a e ek ika e kasua e a a u a o oi eko E a ioa es e mo a a ekoa a A eak d r z egi e du emo ioa e a i du esa "emo ioa a ie a i" e ako o ek? Ga e a o i a ai u e ere, a ea e eo ia e oi a ia a i ae age e aigu a Co i gwoo e us e e o i ema ako e a u egoki a e i e emo ioa a ie a eko esk i a e a o uko aike uke Emo ioa mo u asko eta es e i e a a ie a ai eke mi a u kei ue i a e ai a emo io e e iko go u kei u a i o ok e du gai ea ue emo ioa a ie a e Rod íguez a a e ok " ase e ago" esa e a u e du e e ase ea a ie a e esk i a- e ai o Gau a bat a mina z t r zt n ue go u e ome oa eta es e bat, e a a es e akoa emo ioa pr tz n ue e ome o a is ikoa e e i ikoa ko o ik ga eko e eak ioa a eta e i a a ea eki i e i ika u ai a a ie a e a is ikoek gu e ko o - ea ego e a u e guk e sa u akoak ai i a guk aiek ko o a u egi e i ugu emo- ioak a ie a eko gu e a ie a i eak i e ako z t r z eta pr t o ioe a eko es e i asu a e a ko o eta ko ie ia e i eie a oi a i e a e e ako a ie- a e ak ko ie eki ko o a u akoak i a; au a h z ntz i a (" i ku a" i a e e esa a i ik a a e ea a u a o a a eak i ku a e a du i a emo ioa e a ie= a e a ( d r zp n rt h z ntz . Eta a eak a ie a e ue a emo ioa e i e a ie a e ue e a is ak e i du a e au e ik e agu u e so uko ue ; ek ika iak a i ai
Artea kontzeptu ireki gisa: Morris Weitz Wittgenstein-ek bj t t t r n ko e ua eta ntz pt r r u u ko a ea i a ue e agi a ga a i a ikoa i a e a ea e eo ia o i oso o gi a a i a Morris Wei e kasua Ko e u i ekia e ai e e a i i e e o kasu bat i a eko e a e ko a i a ik e ue ko e ua a Wi ge s ei ek ema ako a i i e ik 2 6 i oso iako Gi a ezagunena jokoarena a e sa a i o e us e okoe a o osoa ko ua a e a a ( u o e ik asi e a muse ai o a i i e e ga a gau a i a go oko o iek komu ea i u e e auga i a aka a ( o ie a e a sei a a eko ai u e o ega ik ioe Wi ge s ei ek e agoe a e a e a e ko o ie a e aka a e e e ai oko e a esa eko a io ue ik Wi ge s ei ek u ua ue a au e ko e u o o i ekia e a ai a u iko e ua I eia o i a ea e i oso ia i a ika u io e i oso oek me eko e ogei a ama e- ko ama ka a o ie a ea Wei ago o e a a ea ko e u i ekia ai a aie a- e o i a gu ia eko a ea e kontzeptu generikoa e a a ea e azpikontzeptuen a eko e ei ke a egi e u o ako es a egia o i a ai u ai e a e ik a gu io a au ke e u o o e a ea e a iko e u e a (e e e ia a i i e ko e u i ekia e a e a- kus eko; es e a e ik e a o oko agoa a ea e a ko e u i ekia e a oga u a i u e e e a o e a a ea e ue ga e a-mo a o ako au a "A aga e Gizona h r bakardadean e e e i a a a?" o e ako kasu- a e ke a e i a e Wei ek e aku si a i u e e e i ko e ua e a ai a es e asko e e i ekia e a A e e agu Wei ek auke a u iko o os assos i a e es a u a ua a e U.S.A. i a a a ai e a e ik egia a e e e ieki a egi eko mo uko gau a komu ak a i ue a ai a es e ik e i u i e e e iek u e e o a-segi a e egu a a ue ik e a gai e a ka e a i a-is o io e ea eki a as e a aki a e auga i e i o iek i a a a a so - e igu e ak e ai akigu iu e e e ia e egi u a o e a egoki e ik a au e Wei e a u u o o a "e e e i" e a a o a e e a i egi a e a iogu e e a eko e auga iak au ki uko i ugu o a e e e ie k asea e a Wi ge s ei e okoe k asea mo a e ekoak i a O o io gisa Wei ek o ako au io e e e ia i a iki ie aiokegu a a ea e e o ei a iko e u i e e a iki ie aiokegu age ia kome ia i o e a e a a a i Gai e a ge a ai eke a iko e u a e osagaiek e auga i komu ik e i a ea A age iak e a B age iak e ai i a e ake e ai a -k e a C-k e e ai a e a a a e a L age iek e E auka i aga ko a i a e a ik Asko o a Wei e us e age iek e ka eki komu ea i a go u e a antzekotasuna i a go a e e auga i komu a Wi ge s ei e e agi u e a ga i ikus ai eke eme a a antzekotasuna o a kontzeptu irekia ko e uak a e a e ai i u Wei e eo iak ai a Wi ge s ei eki o eak eo ia i ema io es igioak e i i a i ue o o o a uk e ku a u i ga a i sue ak ai a uko i ugu (1 Tramankulu i a ea e e a a ea e e a e ko a i a io Wei ek o e us- e a i a a e a i e o ek uak gai u ( ama ku u e i e ak au a o ek u a u a ak i e ak A a ai a a gu ioa e a a e e i ia e ai i u "a e a a" e mi oa e i esa a- iak sai ka ai ea e a a e ai ea o gi a a e Wei e a gau a kasu ai e a gau a a a e e a a e e esa eko e u e i i io gogo e eko ik o e a ako A i i e Ma ce uc am -e komu a a e a a a a? E o Gugge eim- i ao e akuske a a ue a a a e akegu " u a a goa is a" a ke u ua u a e a? eme soi ik i i i e sai ka ai- eak esa go igu gau a a a e a a e a a e e a o i asko a a e ik a ago uc am a is a mo ua sai ka e a a o ua a e a ek a ea osa uko u e; es e a e e a e o e a a a oa es i e a u es e e e e ugu egi e uc am a is a e a a e aki- eko i i i e sai ka ai ea e e a e a i i e a ai ugu Es e ika 2
( A e ko e ua a a i a u a i ue ea Wei ek o ako esi au a es e ue a i u i a egia gau a a a e a soi ik gau a o ek a e au e ik o a u iko a e a a e " ami ia a a" (Familiencihnlichkeit) a u o ek aki a erregresio infinituaren a a oa so e u ei a e e i iko a e a a? o e a a u? A a oa sai es eko e e i iko a e a a so u egi e e a esa ue Wei ek aa ik a e a a so eak ama ku uei u u mi a e a ga ama a a a ai a Wei ek e ue o a e ama ku u i a ea a e a i a eko e a e ko a i a e ik A ea e es e eo ia asko eki ge a u e a a a a o uga i aka a o ek ai a ai a a gi asko e e e a a a a eak seku a e u eo ia i i ik e ega a uko o e e a ik a o e u?
2. EDERTASUNAREN TEORÍA
Pl t n Sinposioa e ka i ke a i u ika e u a o ek e e asu a i u u ko eo ia I a kia- e gai agusia maitasuna a e a o e o ek u u e a e e asu a a o e i i i e e a e e ai mai a u a a i a eko es aku a e a e ike a e a i a e a a ke o i o a- ko i eia es e iko auek o gi u e eko oi a i a a u e a i a (1 A ima e e e asu a go u a e e e asu a e gai e ik ago ( a ue a e a o i u a e e ak mai a e ikasi e a a ago ai a o iek e ek e e asu -mo a a e ka eki a e a u e a o a e e e (3 E agu a-mo a asko a ikoe e e asu a o a u e a ugu ( e e ko e e asu a e a ugu au ema e aka ik e i a e isikoei e a es i i- ua ei o u akoa au u a seko i i i e o i a s ak io a u i e a i a a o ek E e asu a e o ma ei u iko o e a a i i si a e a o ek o egi ako e e asu a e a a isia e e o me eo ia e a i i e a gia a (ikus Helendarren Filosofia e a oi a i ko e ei ke- a a a a eko auke a ema e u gau a e e ak a e a e ik e a E e asu a e a es e ik A ke o i a a o e eo ia e e ako E e asu a au a e o a a ago agoe o ma es a ia a e e a e agu a e e iko o io a agai a E e asu a e a o ie a e aku a a e i a a i a ai ekee a; e mi o imi i oeki ge a e e mo ua e i i u e i e o ie a ea o eki e a esa a i u a o ek a egia soi ik es e ie ia e i a e u e e akegu a a e esa a ia e a a e e a i e a a o e E e asu a e eo ia e iga e gi a-ko e ua begiestea a Se iga i e e e ai ko ie ia e o ek u a a e ue aus a ke a-mo a i agokio egies ea — i ku ua e o ma i esa e ako— a o a o io o i eu i a ea e e u u e eo ia mo e oek e a e e i oso egoki a io u e a e a o e e agi a e a e- ai okoa e ikus eko e a aki eko
T n a o e E e asu a e eo iak a e e e i o ako Agus i e ga (Sa Agus i i a ue e agi a; a e ke oko k is au- e sa a iei ge ie e agi ie a a a ai a A is o e es i a a —A ea e eo ia e e asu a e ea ai o aise ge iago— o mek es e ie ia e 2 8 i oso iako Gi a mu ua a s e i e u e a ioe a o a esia uka e u A is o e esek e a o ma e I eia o a ai o a e a u e e I a ia koka e i u gi akiak es e ie ia e mu ua o s A is o e esek e ie e is e ia i e e e ea es ei e o mei oe a o ek omas Aki okoa e i a a e a i a go u k is au-a ie a e ik i i i- e a omase a a e a i u io i u e e asu ak (i e e asu a e es e ie ia ugu ea a e a so e u e a (ii esi a a e u egi e a gau a e e a ikus ea ai a omase us e gau a a e e a i a eko i u a i a e e e a i a e ek ua o o io a ua e a a gia i a e a u omase eo iak ai e o ek i oa ei su ek i oa i u Ai a u iko i u a i ak es e ie ia e me e au e e auga i o ek i oak i a A a ai a a e a e i eiak osagai su ek i oa a e a e u eo ia e a o ek a o e ikusmo e o ek i is a ik a e e u omas o iek o e a es e e auga i ga a i su a a a omase ikusmo ea e agu a- eki e ikusia ue a o e us e e e asu a e es e ie ia ugu ea e ai e agu e ugu o i us i ika eko omasek o ma a o e u e i o gau a a e e au ema ea gogoak o ma a a ema e u e a o o e o ma o i es e ie ia e o ek ua "sa e " a o eki o ako au i a oki e igu omasek e e asu a e o ie a e aku ik e ago; e e asu ak o ek ua e a o ma e a i u; a ke o ek o mak kausa e u o ek ua e i ae a au a i ae a ederra.
Edertasunaren nozioaren gainbehera: gustua XV . mendean III me ea k isia ia i a ue es e ikak omase e a o o a E i A oko eka - e ak ia ko ua a u ga e gustuaren filosofia so e asi e A e a e umga e -ek (171 -17 so u ue "es e ika" i a; o e eka e eo ikoa a a ai a o i e ai o e e i a Eka e i e esga ie ak e sa a i e i is a i ai ia ek egi i u e o ie us e o o a e e asu a e es e ie ia se ime e me e ago soi ik o i e a e a gus ua e e ome o a iku a mo ua ikus e u e ederra. Gai e a E i A oa ga a u- ako a e-se ime e (memo ia ima i a ioa e a eo ia eki a a ogia egi e e i is a i ai ia ek i e es a i a u u e e e asu a e a e-se ime a e au ia se ime o ek us e e e a e a so e ai u III me ea e e agoko i oso oek o a e u e "e e asu a" e mi oak gau e o ie a e o ek i o a —e i ikoa e o a s e e a a— i e a e ue a e a e e asu- a i u u ko u i io o ek i oak e a gau a ma e ia ei u u koak mai a e ea a e i ue a (subjektibotasuna). III me ea e i ikus u u o i u i e a e e asu a e u i io o ek i oe oi a ie i a asi i e i oso oak a o e a i oso o o iek mu u o ek i oa e e auga i a ue au ea i ugu e eak ioak (e a o ie aku a eak a e - ea i eki io e Gus ua o e a gi a- o io i aka e a gi a i ae a e a mu u o ek- i oa e a io a u a i i u e eo ia asko a Es e ika ge a e e e a ake a o i a e- e mugime u i oso iko a iago a e a i a a ai u e II me ea ge o ik gi a i ae a e a e agu a e muge a u a e a a o e a e a es e u a s ga a i su a III me eko es e ika bikaintasun o ioa e a o io piktorikoa eo ia es e ikoa a e a ea a o i eske ak eo ia a e a sagoa egi e Es e ika 39 so is ika uagoa e a o o io o a ai eko a asu a a e a saka a ake a asi i e a a ea asie a e a es e ika e a -- i e eo ikoki o io es e i ak gus ua e e ike a e ia I me ea su sumi u e a ge o gai i u e a u ke a o i o a eo ia es e I me ea as e a o gi i ka e e mi o ogia u a e a i e e e e E a- ikoa e esa a i u " eo ia es e ikoa" a ie a e ak? ai u e es e ika ko e ua oi a- i ko i u e e a e a eo ia e es e ko e u gu ie e i i ioa es e ika e me e agoe a eo ia es e ikoak e a e e asu a e eo ia e gai e e a e a a ekoa eka i ue o e o ek ua a ke u ua seku a e i e ako o gi e i i u o e au a i ea — e i i ioa e i e a ema o a ea— e e e i is a i ai ia ek o a e ake e esia o ega ik a iago i a u e "e e asu a" a o a e a u i o e ka u e a es e e mi oe- ki a ai u Es e ika e i oso o ga a i sue a ea ume e i is a i ai ia a gai ga ai mo e oak i e uga i ema i u S a es u y (1 71-1713 a cis u c eso (1 9 -17 E mu u ke (17 -1979 A c i a A iso (1757-1 39 e a aki a Imma ue Ka Ikus i agu ikus egi i oso iko a a e a e akus e u e ime eka e ak u c eso ume e a Ka
Hutcheson: uniformetasuna aniztasunean III me eko gus ua e eo ia e a i i e a a ia e e se ime ei ego kie e ome oe a u a u e u c eso a o ismoa eki e ikusi ik e uki ga e a e ikus- mo ea gus ua e a a me ea u sa e a ai a ai a gus uak so e ue a e ea e e u c eso e us e a e a e i eia ka oko o ek uak au ema e ik so e a o a au ema ea a ea agoe a ikusi a e e asu a e ko e ua — a e a so e ue a— asie a- asie a ik su ek ua e me e ge a e a au a su ek i a u egi e u u c eso ek E e asu a e es e ie ia i a e akegu a o a u e a ge o u e go u a sea es e- ie iak e a au ema ako o ek uak e ka eki e auga i komu ik a o e u e a e e u u c eso e e a u ak au e io e e asu ea e a a i asu ea au ki e akegu u i o me asu a gau a e a a E a gau a o i a ke ea se ime u sa a a e a ai a u c eso ek o a e u kog i io- u io ik e u e a e-se ime ak e e a i e a —mo a a a i asu a e e asu a e a — o ie u ioa soi ik a ek i oa e o e eak io koa a au a a e a so eko u ioa u e A ke ik ugu e e asu a e kontzientzia e e a ako e ai a u e a e sa- me ua e e a ko e ue i a eko asu a age u ga e ema e e a o iek o e a asi oa e e a a O o io esa e akegu u c eso i a ai u e e asu a e se ime a e e a i i io o o io kausa e o e a i ga i asu e ik e a o e e e ai u e- ea ema e e a ai ik Hume: gusturako kualitateak umek 1757 u ea a gi a a u ue "O e S a a o as e" e e eo ia es e ikoa- e a go e a u c eso ia ku sukoa; i oso ia e ikus u u ik egi a u a o ea asko sako agoa a ume e eo ia a III me eko gus ua i u u ko eo ia ik o e e a Ai a u es u o e a e u u agusi a ue au a gus ua e i gu ua so u iko esa- os asu ak e eak i ue e auga i ak i e a ek e agi akoak i e a oga ea o i e a 240 i oso iako Gi a e a a ia u u gisa esi es e iko a o osa u ue o o e u a e a e e a u ai ekee a e aku si a ia esi es e ikoak o ako au ioe gus ua i u u ko i o esi a ek esa akoa e e ko akoak esa e ue a ai o o ea o a ga iagoa e i a i a o osa u iko esi es e ikoa ko oka a eko umek " iko e es o o io a ue " e o "e a a ko ako u ue " a gu ioa e a i i ue i a e a gu i es e i ak auke a u e a ge o a a a gi e a ga i es ea ai o a io a iagokoa e a aki eko oga ea a e i a e ok io umek ai a es e ikoe ak e e o a e ugu a e a a ek i uga i ko a ioa ue a e a es ea e a a o ea e a o a esi es e ikoa e e usa e akegu a ago gu ie e a a oi a es e iko e i a eko E a o i a ikoa a e ai iu a e a esa eko Muga e soi ik ko ako mu u e a ego ai e kee a i i ee kasua e a e e ago ai ga i e a umek e u o i a e e umek e u o a e aprioriko a a oi ame ua e agu a e i u ia i a ai ekee- ik; gus ua e kasua e i u o a u "ko osake a-e ege e " (gus ua e a aua e i u ia e ik ai u e e e Uka e u e a e e asu a e o o i u e e u e e ege ak a io a ki i ui u egi i akegu a E ege a o ie oi a ia u ame ua es e ie ia a e ege ak mo u u i e sa ea a e a i u u o a e ugu a e o oko asu ak ai i a "E e a" e i ei u aki eko mo u a io umek e so e gus ua e a e ke a e i iko a a a egi ea i a ai eke A a ai a o e u a o ek a a o uga i i u a e a o e ue e so a o o e ai a gai o oko asu a e es eko e a o o e e ege ak e o egeak i ka eko Sa ues e ak e e ko ua a u e a i a a e e e oga e i ikoei e a eko a i ei agokie e ; au a mo ako ka i oei o u iko sa ues e ak e aki a e ak i i ia e ak e o e a umek au a ima a u egi e u e so e a eko gustu mentalen a eko es e i asu eki e ikusi ik u e ak Soi ik gus ua e i asu a u e ak i a ai e ke gai a e a a e e e asu a e es e ie ia i a eko E e asu a e a i u aga e i a ea e i e a o ek ue kua i a eak io umek e e i a - kia e ukae a Ai i ik se ime ua e a e i a e a a ekoa e a ka okoa E e a- su a e a se ime ua e ai e a a ai a aki a se ime uak oso mai a ikia a a e e a u o u a o ek ua e kua i a e a ueki I a ia e e "mi o" ai a E e asu- a e kasua a e a so e u e o ek ue kua i a e a uk e e a e i u umek gu i a ogei e a a ie a e a e a gi asu a imi a ioa e e a asu a e a e e a aki a i ekia a aa ik a ake ak ema ai e ke a o a ioe a a i a e e a i ae a e a a e a a ik a o ega ik esa e akegu gus ua e es a a a e i ake a a as u e a ai u egi e e a ume e a ea a e a e a e o o e a ai a a e a u ko sis- e e a au-emai eak ema ea
nt: "Izadiaren helburuen "f r Ka e gus ua e eo ia e e sis ema i oso iko o oko ea a o a ik a e e asu- a e eo ia i u u koa e o oa e o e es e ikai asu a i u u koa e o oa o a gus ua e i oso ia e a i ioa e e asu a e eo ia soi ik a u a uko ga a Ka e e e asu a e eo ia o gi u e eko e e sis ema i oso ikoa e oi a i ko es ak egoki o u e ea e a e koa a (ikus Filosofia Modernoa). o iek e a e i is a i ai ia e ak aki a es e i ak i a E i is ek io e e e agu a es e ie ia ik so - e a e a es e ie ia e me e ago Ka ek e i e agu a iu a o a o ai ekee e akus eko sis ema ga a u gu a i a ue ; au a es e ie ia eki e ikusi ik e ue Es e ika 1 e agu a pr r a agoe a e a o i o a e osi e a i ue e aku si e a oga u O o a esi o eus eko Ka ek gogoak gu e es e ie ia e egi u a o oko ea e ai a - e ue a esa ue e ai o eske o e akegu mo a o oko eko pr r e agu a Ka e i oso ia mo a a e e e e i oso ia eo ikoa i o u a ago Ka e a u u gu e mo a asu a e a i a e a e koa e ako ugu ai koa e e is e ia e us e us i i- ka ua Sis ema e o ga ismoak (gi akiak a ima iak a a eak e a i a Ka ek ei u- iko "i a ia e e u uak" e a mo u me a isikoagoa ai koa e arte r n . E a Ka ek a ea e e u ua e e asu a e a us e ue e o o io gisa au esa ue a egia o ga is- moek o ie o mek e e ak i a e a u e a o e a e e asu a u a a I a ia e e u ue o ma a Ka ek gus ua e —e a e e asu a e — u i ioak ego a au e a o a u ue E e - asu a o a e a ko e u a au a e e e e e e ia e a mu u o ek i oa e e ai a e a ai ik u i io-mo a i au e a u ak ("ma ai au o egia a" e a aus- a ke a koak (ko e u o oko ei u u koak E e asu - u i ioa iga e mo a o e a- koa a; ko e u o oko e a e i i a a i e a Gus ua e eo ia ka ia a es e ika e ikusmo ea e a e e "Es e ika" i a e e esa a i a a e ea e a i i ue Ka ek o e ea e e asu a i u u koak e e ik i- kai asu a i e a a segi a i u u ko u i ioak e e sa u ai i ue ai a o o a u i io es e iko o o a e a i agokio es e ie ia a e su ek ua e o ie a ea ai a a e a e o ek ua e a u i io su ek i oak i a a e ak ka oko mu ua ekiko kog i io- u io- ik e ue ei ea a a e e e e asu - u i ioak su ek i oak e e a i a e a Ka ek oso ego ko ak e a u i e sa ak i e a o a u ue o i e a e a e e asu a eki se i e e a e a u i e sa a e a e a e koa e a oga uko ue eo ia a e i a e i e Ka E e asu a i u u ga a u ue eo ia au a i a a a e a e a akoi a ko e u e e i a i agokio Ko e uok o ako auek i a (1 i e esik e a ( u i e sa asu a (3 e a e ko asu a e a ( I a ia e e u ue o ma a u i u e e asu a e eo ia ka ia a e esia o e a a e akegu u i io a e e asu a i agokio a i e a i e esik e a u i e sa a e a e a e koa a a e a gai e a I a ia e e u ue o ma a e es e- ie ia ik e a o i e a ko i a ekee uce e a i a agokio
3 XX. MENDEKO ESTETIKAREN AZKEN GARAPENAK O ai e a u e au a 19 ko ama ka a ge o ik i oso ia b d b rr i eki e asi e es e ika a a i ikoa e a oa A o o e osagaiak p r ntz rt t r n t r e a rt r n z t r n t r i a os i a a ima a eko a iku uak e a o ie a ik i u a ea e es e ie ia a i i a —Ma s a Co e -e "Aes e ic Esse ce" (19 Geo ge ickie- e "Is syc o ogy e e a o Aes e ics?" (19 e a " e My o Aes e ics A i u e" (19 — e a i a ea e eo ia —A u a o- e " e A wo " (19 e a Mau ice Ma e aum-e " ami y esem a ces a Ge e a i a io Co ce i g e A s" (19 5 [ikus ickie 1997 77]— os ek komu ea u e lt r t t n r r ema e io e ga a ia O a gai e e ama ka a o e au eko eo iek e u e a ko ua a u es ui - gu ua e a siko ogia i i i ua a e i gu ua a o a e ai u e — au ema ea emo ioa e a — o io ku u a is ei o u ik ga a e e e a es e ika e i e e ia e a a e e e a ea e eo ia e ia 242 i oso iako Gi a
Artearen teoria bernia A e a e e auga iak aka e akoa eo ia es e iko k asiko ge ie ek i i i uoa e esk usi i a ea a ima a e u e A ea e es e ie ia eki e a io a u iko e same - uak aus a ke ak e a o ae ak e es e e e k ko o a e i u e a i i i uoa e egoe a siko ogiko a iku a ak esa e e A ea e eo ia e iak e i ai a a ea e es e ie ia e eo iak e e a e a es e iko a a ki u o e a a ago i oa e u a uka u e a ge o e e eo ia e ia e a a e a a i oi u e agu a (b r nd ai a Ia es e i- koa e e auga iak ema ie a kigukee a 19 u e ako agoe eko e a e e a u ia u e a ea e i ae a ese ia a i u- u ko gogoe a eo ikoa a o e a Ma e aum i oso oek au e au e eki ie e " iga- e " Wi ge s ei e e a o e a ai ai ee i eia es e ikoei e a o o e a ea e eo ia i e e i a i eki u e 19 5ea Ma e aumek Wi ge s ei e okoei u u ko a gu ioa esa ia u ue ai a Wei ek a ea i u u o osa u ue a e e e a ikusmo e e ia i a oki ue e e e go e a e i Wi ge s ei e au ka okoe a ea e eme u komu ik e o e ai a agoe a e e a u ue Ma e aumek e ai o i asmo a e a egia okoa a e a u u e e a ei a e a u e u e e a okoak e i e ukiko u o e ia a i e es e - ak ikoa i eko e a i e es o i oso u gaga ia i a go a e i Wi ge s ei ek e ue e auga i o i ai a u e a segu aski e ue ai a u okoa soi ik erakusten e o e a a i ue ako a e a ka o-e auga ie a a egia A i i e okoa ga a a i a a ai ekee Ma e aumek a i a ea erakusten ez diren e auga ie a a e a e i i ai ekee a ioe ; a a iak e i e e auga iak e a a a e a io koak a e a a e u egi ak ua e o osi e a eki e ka e i ue a a ok es a e 19 1ea a gi a a u ako Th Tr n f r t n f th npl i u ua 19 ko ama ka a e ak egi iko eka e ik i e esga ie ak ka e a u i ue e- i o e a o e es e a ea e eo ia e i a so u ue Wi ge s ei e e agi a a ago e e ikusmo ea e oi a i ko a gu io me o o ogikoak begiz bereiziezinak diren "biko- teen argudioa" ue i e a Me o oa e i a e iko eak e ka e i ue i o ek u a a a e a a e a es ea e ai a iak egi e ei ie i ak Kasu a a igma ikoe a ea em- a -e P l h R d r, A y Wa o -e Brillo B x e a aki a Ma ce uc am -e F nt n i ugu E e a a ie aiogu a ke o
F nt n
uc am e F nt n es e o ek u a eki e ka e a gi o e koe komu a eki e a egi- is a ako iak e i ak i a e ei ie i ak akigu e uc am e a a e a a a ai a e ge uke gau a e a esa go komu a es e a a e a askok e a uke e e akus- ke a i e esga ia Go e uko Osasu Sai a e agi u ea a a e e " e a o ua o ek u a a e a egi e ue a?" o i e e a o e ga e a I u a e i a i a iak e i - e i ak ai i a E a u a es e akoa a uc am e Fountainck e a eki a e a Es e ika 3 dakarren es ui gu ua a a o i a e a i u e ue a e ai a e gisa ikus eak egiak isk imi a u e i ue a eska e u e a o i eo ia a is ikoa e a mos e a es e ik e a e o a a ea e is o ia e e agu a au a mundu artistiko a aa ik a a e o ek e ue a o e a e e ase e e e esa a i ue es ui gu- u a is ikoa e i eia ? i gau a a e e e o ek uak e e e e ia e a e uki e a u a e ik e a gai e a i e e a u egi e a a ai a ese oso asu ak es ui gu u a is ikoa o e ka e a e ama ue a o e a a e o e ei e linguistikoa ue es ui gu u a o osa e a a a e e a ake a o ek e e e i ue a ea e eo ia oso a ema eko oi a- iak e e O a gai e e a i i e es a u- egeek ie ia- eo iek e a a e a e i e es e ai es e gau ak e e e e ia a e a es ui gu u i guis iko a e i e e a ioa e a i u e a a o e o osame ea age i i e ko a-a i i eak e a asko i a ai asu o ek e a es e a uek es e ika e e a a ea e eo ia e i e e ia i a ea i i io e e o gu ie eko ko ua es i e a u egi u e A e a i e a ea uga i i a gau egu ma a a ea e i s i u io- eo ia e a ua io- o osame e iak i s ume a- ismoa e o au i es e iko e a e a e ke a a a i ikoak A ke o i au au i o oko e a asi a sako e kritizismo intentzionalean, a ea sinbolismoak ue ga a ia metaforaren o ea e a a ea espresioak ue i ae a a a a ik ga e e ek i u e sus ai i oso iko a iak e a i e es es e ikoa ei so ioku u a a
4. OI A I KO I IOG A IA (A K asikoe a ea A o o 197 T rí tét , Ma i au us 19 A is o e es P ét , Ma i G e os 19 C oce 191 Estetika brebiarioa, i o K asikoak 199 ume 1757 " a o ma e gus o" T r , a e ia 19 Ka I 179 rít de la f lt d de j z r, Ca acas Mo e A i a E i o es 1991 (I u e asko a rít del j esa e io e
au soi ik au ake a a a E au e es e ika e es u ga a i su e ak aki a ai a eme age e i e ak a i a ga a i su E e e e ia ge iago ako ikus o o e - go i a a e ako e o ei i u u e i iog a ia ( A o ogie a ea ocke G e a e e (a gk 1993 Contemporary Philosophy of Art, ew e sey e ice a Coo e (a g 199 A Companion to Aesthetics, O o ackwe ickie G 1997 Introduction to Aesthetics. An Analytical Approach, O o O o U i e si y ess S us e ma (a g 19 9 Analytic Aesthetics, ew Yo k ackwe
e ek u e ku su a a i ikoa e a o e a ua E i o eak ikas ee a a e e e Geo - ge ickie e a Sa e a o e a age u i e e a oe a es e iko gu ie e e e e iak e a a a - e ak es u o ie a au ki i ake ue ama e euska a e ugu o e ako ik o ai go 244 l f G d
(C Es e ika e historien a ea Jiménez, 1999 ¿ é es la tét ?, a e o a I ea ooks a a kiewc W 19 -7 H t r de la tét , Ma i Aka 19 7-9 (3 bol.). a e e M 19 7 Breve h t r y nt l í de la tét , a e o a A ie o e G e a 19 H t r del gusto, Ma i a a sa e a Me usa 19 7
Es e ika e i eie oe e e a i e o ioe is o iak i a akoi ak e e egi ea e ku sua u ai a oso a a ak e ak e a ko su a ako e a a a iaga iak . ie ia, ek o ogia e a Gi a ea ( G
Aitor Sorreluz Hannot Rodríguez
1. RR R 197 eko ama ka a ge o ik ie ia e eta ek o ogia e i u i u iko eta aka emikoa e a ake a e es igu ga a A e a e ik a ke ogei a ama u eo a ie iak eta ek o o- giak e osio- o esu mo uko bat asa u e izan ere, ie iak ga ua du jada Industria I au a e ega a u ue iu asu -i u ia ek o ogiak ere ga u du me e asie a u- u -maki a e a medio o u ue i ae a o gi ea iga e Mu u Ge a e os ea ie - ia ekiko a os u e i u so ia a e aia ago Hain ama ua ugu 19 ko "i au a e " o o ioe ako bat i u o i esegi ea izan da. ie ia eta ek o ogia e e sa a io a a e a ku e eko omikoa e eta i i a e i i- a i e o eku a e e ma ai e i a ea au i a a e da. " ie ia/ ek o ogia = ga a e a" ekua ioa e aiko ko ua da, ko o ik ga eko ie ia e eta ek o ogia e i ae a a isku sua e mamua ge o eta ga e ago ikus e ai a Egu go o i ika ie i iko- ek o ogikoe i gu ua i - i ea agoe
e a ai ak ie ia eta ek o ogia i u so ia e -i bat e a e koa e a a ie a e du.
es a e Z ntz , T n l eta z rt r n ( eme ik au -e a G a eko a e- ma ak i e i i eko e a o ek a u e e isla arlo aka emikoa ere: G ikaske ak e ku a-sis eme cu icu ume isei ue a ekua a e an i a eta ike ke a-es a u e i gisa ge o eta i ka uago au e i i i a aka emikoe a ea Dena e a ai e agu a e iak i e ako ai asko a iko i ae a u e ako G es a uko ike ke ek aki a -arlo uga i o a u — siko ogia so io ogia a o o ogia e og a ia ku u a — ie iak eta ek o ogiak gi a ea eki u e a ema a a e eko me o o ogia ikus egi a a es eta i e es-a i asu a a a eskai e u e o i e ai ik ga e o o o izan da ortodoxia aka emikoak ike ke a i e e i o ie egi imi a ea o a eko o ua ai a aki a G i u u ko sa e a mo uko bat egi eko o ua ere. o i gu ia e a eta, G mu gi u a i u e e a gu e eka e a a i asu o- e a e ai u u komu i e i ika ea i a go da, i aku eak o e a G i u u ko a e gaiak i aku ke ak koo e a u i oso iko aki a ue a koka i a e a e o aue e u ua e da o a ai eko mapa o oko bat eskai ea gi a a ka baten u ioa e eko ukee g osa egi a eko baten mo u a eme G ike ke e iíakae a is o ikoa a e - e saia uko ga a e a kiago ie ia e so io ogia k asikoa e a a e ak Thomas Kuhn-en a a e i aku ke a e a ika a e a medio, ie ia e i u i e i bat o a eskai - e igu ikus e saia uko ga a I u i e i o e a a e a ie ia e da jada —ikus egi a io a is a a i io a a ek u e e ue mo ua — e agu a i e e is emo ogikoki 246 i oso iako Gi a
i i egia ua i a go o esu so ia is o iko e a ko i ge ee emai a ai o es e e o ei age e ku u a ege ie ia es e a ue a ku u a a bada ( a es e e a ea e a e ga ako u i - ke a ko e ua a e i ae a e a e e a a u egi e a ko da. A e a e ik o ai arte ie ia- a ue a u e eko asmo e a i i ako ko e u i oso ikoe a ae a es e i a izan e a ko da: "egia" "e ea i a ea" "e agu a" " a io a asu a" o iek gu iak e ikusi egi e a ko i a G ikaske ek au ke e igu e ie ia e i u i e ia e esku ik es e ik G ikaske ok i au i egi e u e i oso iak a i io a ki ie ia i es ei u io a a o-so a; ai a u e i i ugu a a oe mu oa gai (egia e e e oge o a a e e gai andana ie ia e ike ke a e jo u ua koka e da e e- e ea i gu ume -a a oak ie ia e emok a i a ioa e (ko o a e au ia a iskue gai eko e a ai a e a a a o ek gu iak e u esa a i hala e e a e ke a i oso ikoak e esa ik e ue ik ie ia e e a ek o ogia e ike ke a i e a e ako o ua a i e a G ikaske ek ko - e u e a ikus egi i oso iko a i io a e e ikus e a u a u e a e ea G e a- ua mami e i e e a ai a uga iak a gi u e a i a ea eko (a e as eko mo u aka- a me e e me e ako a i io i oso ikoa i so egi ea i a go da. Izan e e G a uko ai a e a ai a e a o ema ika ga e ia i oso iko a a ia e e akus e a giak i a o i o e a i a a sa e a o e e u u o oko a Gk aka e ie ia e e a ek o ogia e i u ia e e i ema ea i a go da, o ai arte ai a a u e i e e a jada ai a u i ugu a a oe mu o e ia e i egi asu a a a ika ea eki a e a a ea e a ie ia e a ek o ogia so ia ki e a u ako e ea i a eak i e a e aku si os ea u e - u e ea ie ia- ek o ogia e e egu a ioa e (ko o u ikoa e a a oa i e uko iogu (5 a a a E agu a-e e u k asikoa e aia a i (3 a a a e a ek o ogia e i u i a i io a ak a ka go a i i i ( a a a so ia ki e aikiak i e e ok so ia ki e egu a u (ko o a u e a i e a a gu ia uko ugu Hala e a gu i e e e e ik e a e i G ikaske e ai i a ie e i ema e eki go iogu a a i ( a a a uka eko o o ioei e uko iegu ( a a a
2. HASTAPENAK Gau ko ie ia e a e ke a so ia ek ai a " ie ia ek o ogia e a gi a ea" a e e u e ikus egiek e e e ek a e u e omas Ku e lana ai i a i a (ikus Zien- tziaren Filosofia). o ie us e Ku e "paradigma" o ioak i au i egi ue ie ia u e eko mo u es a a a e a ak o e e is emikoek ai o ge iago ak o e so ia ek a e ai u e e agu a egi ima eko u ioa e a e a e agu a so ia ki a e eko e e e a iko u a sak 193 eko ama ka a au ki e i ugu Ka Ma eim-e esku ik Gi a e same ua e a o i so e e es- ui gu u so ia a e a eko a ema ak a e e saia u e Ma eim ai a a i e a e - same ua e so e a ako a i a so ia ak a e u a e i i i ie ia-e agu a e agu a- o ma e e ia e e a ma ema ika eki a e a e agu a e so io ogia ik a koka e ue ama ka a e ekoa ugu o e K Me o -ek ie ia so ia ki a a eko egi ako saiake a ai a ie ia e e a gi a ea e a eko a ema e e i ema e a ea ie ia gi a e aku e gisa a e u ue au da, a e gaia ie ia e egi u a a au-emai ea e a io- sistema e o ethosa. o e a ie ia e a e ke a so ia a ai o ge iago ntz , n l t G z rt ( G 24
ie ia a ie so io ogia egi ue e a a e a gu i a -i io e agu a e a ie ia- a ue a gau a e e es ui gu i so ia a i Ku e a ak o ea e e i iko i au a eka i ue ortodoxia aka emiko a ie - ia-e agu a e e i ema eko i i i e kog i i oe gai i i i e so ia e ga a ia a i- ma a u e a a gu ia u ai ue Ai a u e a ekoa da, a a e e ak u e - u e ea u wig eck so io ogoa e a a e i u i ik e a ue a ecke i i i (1935 ie ia-e agu a e e emana egokee mu u baten isla, e a a e ea i a ea a i ioa e o e sae a e a ike ai e-e ka ea i e i ue ka ego ia o i e a e a ie ia e emai ak e i ue egia u i e sa o ek i o a jo, so ia ki e a is o ikoki e a e i e e i a e a ai ik "Paradigma" o ioa e ga a e a e i a e (Ku 19 eckek i eki ako i ea i eki io Ku ek Izan e e ie ia- o uk ioa e i ae a komu i a ioa a a u a i izan ue Ku ek e e iki ie ia-ga a e a e i amika e e i ema a a i a eko; Ku e i i i ie ia-ga a e ak ( o s eo ia e e o o e o esa a a igma e au ake a- o- esuak e dio ie ia e a io a asu a go i mikoa i a ai e i i i e siko-so io- ogikoei ai ik E a o e a Ku e a e ke ak ekoi e ie i ikoa e a e a e u a a isi so io ogikoa o a ike ke ak e u soi ik e ka e ie i ikoe a io so ioku u- a e e i ema e ge aka i ie i ikoa e a i aka e ai a es a u so ioku u a o e isla. ie ia ike eko " o a i e-a ake a" o ek ie ia e ga a e a i egi e ue a io a asu -i i i eei u u ko e a ai a e agi u ai a es e ik e aia ge a e da ie ia-e agu a e i ae a i u u ko a a oa e e; izan e e i a ia ala gi a ea ei agusi- e da ie ia-ge aka ia e e ake a ? u e go a a ea ikusiko ugu mo ua e ai ike ke a-esko ak e o ka i e u e a iga e au agaia eki ge a u i e gi a ea eki a e- gia es e a esa o ai o a uko i ugu oe a aue a a e a gi a ea da ie ia-e agu- a i egi ima ioa ema e io a
3. Z NTZ R B R T Z L T ( ie ia e o iko ka ak e i a ioa e a a e a ie ia e agu a-ekoi e a ue a da. a - ue a o e a i i a osagai agusiak su ek u e agu ai ea e a e agu eke emana agoe mu ua (a egia o ek ua E agu a e e o ei eo ia e e u ua i osagai (su ek ua/ o ek ua o ie a eko a ema ak a gi ea da. e ai a a e ek o ek ua i ema go io e ga a ia ( ie ia e "i e e a io e e a ua" kasu e a es e a uek Ku e a e ke a ko ua i a a su ek ua e es a ua a a ika uko u e Ai a u ugu e Ku ek ie ia- a ue a e a e ke a ako ma ko e i a e a i ue Ma ko e i o e a a e a es e gau a a ue a ea ak o e so ia ak e e koak i u e e agu ak e a ie ia e a io a asu ak E i u g -eko Esko ak ie ia-e agu- a e so io ogia ako o osa u iko Strong Pr r (ikus oo 197 Ku e mu u eko i aku ke a gau a e u e i aku e o e a a e a ie ia-ike ke a e oa - e o ia a oma iek ( o s e ea i a eak au ke e i ue e esis e iek oka e u e rol e is emo ogikoa a a u egi e da, e a o e a ie ia-ga a e a ak o e so ia e emai e- a a mu i e da. o i e a e a ie ia-e agu a e e i ema e akoa a i io izan ue ga a i a a ai ea ga u egi e u o ek uak e ie e su ek ua e ai e e a e a mig a io 248 i oso iako Gi a a a ai e o ek e u a a a a e ie ia e o iko i u i a i io a a o s ie ia e agu a-ekoi e gisa e auga i e ue i u iak o e i au ai a o ek u-su ek u e a- i a e k asikoak e e o a i ae a so io ogikoa u e ikaske a o iek e u e u sea a a a a i ie ia- a ue a u e eko ie ia e i oso ia osi i is ak u i ako ikus e- gi es u au O o io i o ikoa e a a i u i e e Ku ek e aia a i ako ie ia e i u i a i io a e o osi i is a o i e ma e a a o a e ke a so io ogiko auek gu iak G oe a e a ua sa e i e Cultural t d age ia a i u e mo ua O o io i a ia e e a gi a ea e a eko aus u ak e agu u ako o ek u e a su ek u e agu ai ea e a eko a ema e a mu i e u a e gaia Kasu o e a i ake a so io- ogis a e a medio, e agu a e e ake a ak o e so ia e ga a ia ge iegi a ima a ea- ga ik ga u egi da e is emo ogikoki e i e ea e mu ua ekiko a ema a Egoe a o e o o io sa i ego i aio G i i ea ismo a e a i ismo a e a o e akoe a a u - i u i a a Akusa io o ie au ea i izan i a ie ia e so io ogia e e emuko ike - ai eek e a i i izan i u e e e sa-a gui ioak i) d l t d l : a ima a u egi e da e agu a e e ake a gi a eak oka e ue rola, ai a e ie e mu uak oka e akee papera uka u ga e; ii n n r n rr l : e da mu uak eskai e ue i u -a uka e e agu a oro, a i e a so ia a izan, es e ie ia oi a i u a ai ago ai a ie ia-e agu a e e ake a es e ie ia e ak ( aka a ek a egia ko e ua i a io eo iko a i o a e i ue e es e ie ia a a ke da e e ai a ie ia e e ake a eo iko-ko e ua a e e mi a eko e a u io e e mi a ai e o i ak o e so ia e esku ge a e da. Su ek ua e e a o ek ua e a ema ei u u ko ko si e a ioek ie ia-e agu a i u u ko ike ke a es i i ua ge ie e a e agu a isua a e (visual representation) koo - e a ue a soi ik i e a ea i ika e u e au da, e agu a isua a (e o ik o ikoa ie ia-e agu a ike eko e e u a a e da.
Egoé a o ek 19 ko ama ka a , o a ai eko e i ego a so a a i ue i a a oi agusi aue ga ik i) e agu a ie i ikoa e agu a ik o ikoa eki i e i ika ea e o o- io ie ia-e agu a o eko au e mo u asko a ikoak e i a ai a a e ; ii ie - ia- ak ika e ea a e e oso asu ea e ia ak ika e agu ai ee a a mu i e A ke u ua a ea u iko a a oek ike ke a e omuga ie ia-e agu a e a gi e- e a ai o ge iago ie ia- ak ika e ea a e a e ke a a i e a e u e o s ie ia- ak ika osa e u e ak ika es e i ek e eko u e ike ke a e i o ie age a (ikus icke i g 199 ie ia-e agu a i u u ko ike ke a e da jada su ek u e a o ek u baten a eko a ema a a gi e a muga uko; ie ia- ak ika e ea a e ike ke a i e a uko u e oe a e i o ie e u ua a ue a e a ie ia-e agu a e e ake a parte a e u e ak o ee a i asu a e e i ema ea i a go da. Izan e e ie ia a iak e e a u ea e esis e iak au ki e i u i a a oi aue ga ik i) ike ke a e emai ek e u e a egi e asie a batean ie ia a iak espero ue a eki ; ii emai a o iek e a o a jada o a u a agoe e agu a e co usa eki E ea i a eak e agi e ue e esis e ia au a a o Ku ek jada a ima a u ue a o- ma ie i ae a gogaika ia eki A egia ie ia a ue a so ia a bada e e e ea i a eak (e o age ia ma e ia ak a u e esa ik e agu a e e ake a o esua ntz , n l t G z rt ( G 24
E esis e ia o iekiko e a u mo u a ie ia a iak e e a u a e ikusi e a egoki e u esku a i ue e agu a e a a a ese a ik asi e a ike ke a e a gi a e u e e u u e a asmoe a ai o e a ie ia- a ue a e a ie ia a ia e ga a e a ak i oa e a asi oa e ei e i ugu a u e a e aiki eo ikoe a eko oa -e o i o ek zientzia-praktikaren arrabola (th n l f pr t osa e u ai age ia ma e ia a (i a ia o ek ua ai gi a age ia (gi a ea su ek ua e ka eki o e i a e i es e ie ia- ak ika O o io asko a iko eo ie maki e a a ese ge aka ie ak ike ak o ee e a gi a a ema e a eko e ka gu e-es a io i aka e a ie ia ai a u ugu erresistentzia- e a egoki e- o esua e i a e e a ie ia- ak ika e a a o o e a su ek u-o ek u (gi a ea-i a ia e a- i a e a so u ua euse a u egi e a a a ga a i koe a e a e agu a o ok e uki e a ko ukee i osagai o ie a eko o eka o ea e e e u e u ioa i u u ko a e ke a i e a ea ai ik I a e e ie ia- ak ika a e e u e ikus egi o ie a ik a ia u a i osagaiok e a a a e a e i e a ake a-i u i mo u a u e e i a es e mo u a e a esa a ie ia- ak ika e ga a e a e ma e u e i s a iak i a e e e esis e ia mo u a age u a ake a a a i e e ai u e; ie ia-ike ke a e a e a ai e a a egia
4. ... T T N L ie ia- ak ika a e e u e ikus egiek gi a ea ie ia-emai a e o e- o esua e a e a e u e mo ua (i a ia e a a a u ga e ek o ogia e e ake a- o esua gi a eak e e e esa ik a ue a a ie a ea a gu e asmoa a a o e a ie ia e a e ke ak gi a eak ie ia ekiko i ue a ema ak i a ea e a u a e gai ue mo ua ek o ogia e a e ke ak e e gi a eak ek o ogia ekiko i ue e o i a e a ko i u kee a ema ei u u ko o ema ika ma aigai e a e u o a Zientzia, Tekno- logia, Gizartea ( G i ukoak e u osoa a e u a e ke a o e a ek o ogiak ie ia e a gi a ea eki i ue a ema ei u u ko e e uak a e ea i i a e e ik e a e i e a u e saia uko ga e ga e ak 7ei i a a agusiki ek o ogia e e a ie ia e a eko a ema a u e eko e e u agusia? E a ek o ogia e e a gi a ea e a ekoa u e ekoa? e e e go ga e a i agokio e esa e a a ago a i io a ki ek o ogia ie ia a ika u gisa ikusia i a e a au a ikus egi o e a a e a ek o ogia ie ia e a ika io soi a i a eke Mo u o e a e i ie ia egiaren i ake a eki i e i ika u o o e ek o ogia egia o e aplikazioa i a go i a eke ek o ogia ie ia e (egia e a ika io gisa u e eak o o io agusi a aka e eki e a o o io o ek a ie a e ue a au a ek o ogia e e agi e ko ak a i- ka io-a a o soi i a E a o e a e agi e ko o iek ie ia-e agu a ukie i a e e a i- e a a a e emai a a a e i a O o io ie ia e o a o e o esa kultura zien- tifikoa, e a gu e gi a ee a o ek ue es a usa e a a a a a e a a oa e ai ago ie ia a ue a a ue a o e a egi e e e a i e a a ea ai ik Ikus egi o ek o o io egi ima io a so u u ako a eak a e a e i eki e e ko a io asu a es ei e ie ie ia i e a ek o ogia i 2 0 i oso iako Gi a
iga e ga e a i agokio e esa e a a ago ek o ogia e e a gi a ea e a eko a ema ei u u ko ikus egi agusia determinismo teknologikoarena ugu a e e mi ismo ek o ogikoa e ikus egia e a a e a ga a e ek o ogikoa gi a ea ekiko au o omo a a i e a ga a e o ek e a e ea gi a e-a ake ak e agi e i ue Mo u o e a ek o ogia-gi a ea a ema a o a i e aka ekoa a o s ek o ogiak gi a ea ue e agi a e a e e mi ismo ek o ogikoa e e sio ik gogo e e a gai e- a ek o ogia a e a gi a ea e ko osi ioa e a egi u ake a-mo uak e e mi a e i ue ak o e nagusitzat. e e mi ismo ek o ogikoa e esia e a a e a e a ek o ogia e a a a e e a ik ue e ai i gu u e so ia ea asko a iko e agi ak i ue kaxa beltza (black box) ai ik A gi u e a ekoa e a e a o e a ek o ogia e ga a e a e e a isei- ua e i i i ea e a ek o ogia o e asko a iko o o ioak e a o o io o iei au e egi- eko gi a eak i ue a ia i eak ai ik ek o ogia e i i i ea e o ga a e a gi a ea i agokio e au o omo a a ua a esi o e a a e a e a ek o ogia i e e koa aio a e- ogika a es ei e aio e a u a ( e e isei ua e auga i ek ikoak e a a a a a - eko i o ako ka o- ak o ee e a ik e agoe a ko si e a e a e e mi ismo ek o ogikoa e esia e o a e ak a egi e u o o a e iku a ek o ogikoa e e e u i ea a e esia eki ( o s ek o ogia ie ia a ika u soi a e a e e a e ue esia eki ek o ogia e ga a e au o omoa o a gu i e o u a ego go i a eke au e ia a os u ako ie ia-e agu a 19 ko ama ka a o ea ek o ogia e i u i o au e egi go ioke e e ai ike ke a i a ea i eki i aie ie ia e ike ke a so ia e i o ik ek o ogia e i ae a so- ia a e e i ema go uke e ge o e a a uga iago asi i e uga e Ikus egi e a me o- o ogia es e i e a ie a ga i a i e e e konstruktibismo sozialaren igi u ea mu - o u i akegu a ok oi a i ko e auga i komu a uk a eka e i u e e ek u e esa e a e ako gai u ek o ogikoak e a asko a a e a u ai e kee a e a- kus eko e u ua i gu u e so ioku u a a ako a e a a e a e ie e ek o ogia e ga a- e a e ai au o omo a e a e a e ko a u e ea i ukae a ema a i i aio ek o- ogia e i ae a kontingentea a a ika u ; au a gau ak es e e a a e a ge a i e kee ek o ogiak es e e a a ekoak i a i e kee ( isei u es e i ak a i i e gi a eak es e a oka u i a a u ek o ogia o iekiko (ikus i ke e a 19 7 ek o ogia e ga a e a e i ae a ko i ge e o e o a e ak e a ike ke ak ma ai gai ea a i i u e u a u e eko e i es eko i u u i e a a e ai ko e u "ko ik oa" "ikus egi-a i asu a" "e esis e ia" o ik so e a ek o ogia e a e a egia ko ga a e au o omo e a o a i e aka eko a e ik Ko s uk i is a so ia e e u ua e a gai u ek o ogiko e a e e ake a- o e- sua a e a uko uke e ak o e so ia e i e es e a a ema e a ik a ia u a ek o ogia- e ko s i u io so ia a e e i ema ea e o s ak o e• so ia ek ek o ogia e ga a e- ea e a e e a ke osae a e - o ako e agi a u e o o io a u e a i ka ea Ike ke a o iek gu iek a ke u ia e u u agusi a u e ek o ogia e ka a e a i eki ea a ua egoe a e e i ema eko asmo E o es e e a a e a esa a ga a e - e e u au o omis ak a e u e a ek o ogia e ko s i u io so ioku u a a e e i ema ea ntz , n l t G z rt ( G 2
Ike ke a ko s uk i is ok a a e a gu i e e e ai k i ika asa e a i a i u e o ie esi agusia eki ( o s ek o ogia so ia ki e aikia e a ioe esia eki u sea a egi e u e e ai egi e e a e ik a g o Wi e -ek esa e a e ako au k i ika e a egi e i kio ko s uk i ismo so ia a i (1 E i u ek o ogia e o o io so ia ak ai a a e ek o ogie ko s i u io so ia a a aie a u a ai a i o a e e e ek o ogia o iek gi a ea u e e agi e e i ema ea ( Ko s uk i ismo so ia ak ek o ogia e ko s i u io so ia a i a u e a o i o- esu u a a e a e akus ea a o e e u ue a iko a A egia ek o ogia so ia ki e aikia a e a e aiki e- o esu o e a ak o e so ia es e i ek (i e es e a a u a es e i e- ki a e u e a e ai a u a ismo o i ikoa e k i ikoek a ie a i u e e a a ge ie e a ga a i sue a e a ak o e so ia o ie e a o ie i gu uko a ue a i u u ko a e ke a ai ik e a es e au a egia ei i a a o sik e u e a e so ia ak au a ei uk e u e eku ik i a ek o ogia e ko s i u io so ia o e a ? o s asko a i e esga iagoa a eke o esua a e a u a a i a u e ei ai o ge iago a e uak i a i e ei so egi ea o e a e a e i ismoa e i a a ko s uk i ismo so ia a e gai e a aus e a (3 Ko s uk i ismo so ia a e a u a ak o e so ia es e i ikoe i e es e a ikus e- gie a a mu i uko i a eke e a e ea i a e o e oi a ia eu ekee a i a so ioeko- omiko u se koak e i a eke ai a a uko A egia o ie ike ke ak e a uegi ego - go i a eke ek o ogia e a e ko s i u io oka i a ue a a e ke a mik oso ia e a ko - ua a u ga e i ae a mak oso ia a u e e auga i eko omiko e a o i iko o oko ak ei ak e e i iko e agi a u e ga a e ek o ogikoe o a i ea e a auke ak e a eko o iia Gi a ea e a e ke a sako agoa e a o oko agoa e a e ko i aka e a o o io ( Ko s uk i is a so ia e ike ke ek i ae a esk i a ai ea u e e a a a oike a a au-emai ea i e io e eku ik egi e ek o ogie ko s i u io so ioku u a a a e ea a aie e u ua ai a i o a e e e o a i e ek o ogikoe a eko ko a a io ik e o a sako eko egokie a- u i io ik egi ea Gertatzen dena a ie a ea i a eke aie a a i o a e e e gertatu beharko litzatekeenaz i i ia ema ea K i ika o iek ek o ogia e a e ke a so ia e e ai ga e ia ma aigai e a e a- i u e e e e aka e a a e e gu i ema ko a i a e (e a i a e a i e a e ke a i o a e a e ke a a e aga iak ai i a a ie a i i ugu u su eak e a agusiki ko s uk i- ismo so ia e ik i e a u i e ike ke a-mo ak Uki u i ugu as ek u es e i e e i ma go uke e a e ke a-i oak ga a ea i a eke e o ka agusia o iek mo u e aikiga- ia a e a eko gai i a go i a ekee ak a egia
5. ...ETA GIZARTEA? O ai a e ie ia e e a ek o ogia e u se ko i ae a so ia a a u ugu Saia u ga a ikus e e a u e e o a a a e ei es ea e o esu e a emai ak so ia ki i e a uak e a e aikiak i e e i es e e i o e a gu ia a u a u e a ge o e a e ko egi e aigu u e go ausoa ema ea ie ia e a ek o ogia so ia ki e a u ako e ea i a eak a i a gi a eak a a auka ie iak e a ek o ogiak a u e a eko o a i eei u u 2 2 i oso iako Gi a i i ia ema e ik? E o es e a esa e uki e a a uke gi a eak ie ia i e a ek o ogia i ago kie gaie a e a aki eko eskume ik? ie ia i e a ek o ogia i u u ko gi a e ko o a i u u ko e a ai a go i-go i a- go es a u aka emikoa ei gi a e-mai a o oko agoa ie ia e a ek o ogia " o uk- u" so ia ak a i a e a gai e a seku ako e agi a a u e geu e i gu u e so io a u a a e e a ake a is a a gi a eak oso-oso ik mo u a ea e o es ea e esa ik i a e a ko ue a a ue a o ie o ik o akoa i e a eko o ua a uek " ie ia e emok a i a ioa " i egi e u e e a o e a eko a gu ioak eskai e i u e au a ie ia e a ek o ogia " emok a i a u" egi e a i a e a gi a e osoak a u e a u a e o ai a e ie ia e e a ek o ogia e es a uei soi - soi ik ego kie a a oe a es e a uek a i ie ia e emok a i a ioa e e ai e- e u a u e a eko i a io a asu a e mamua es e ik e e a io e ie ia e i i io a e i is a io e o iek e a e ago es e ia i a io e a e aku a e e ia eska e ue a ue a emok a i a e ik es a e " emok a ia" ko e ua e esa a ia e e a gau egu go gu e gi a e emok a ikoe ako u io ame ua e gai ea esa ai e kee ak a o a e a u i a a e- a e u ikoa e i eia o oko a eki ge a eko eska uko ge ieke i aku eei es e ako ko o a ioak a a u a o i gu ia esa e a ge o ai a u e a ekoa a ie ia e e a ek o ogia e emo- k a i a io osoa e e a osi e e i oi a i uko ai i a e is emo ogikoki e ei i ako ike - ke a-es a u e i i u a ue a ai a o ek e a e ea e u esa a i ie ia e a ek- o ogia gi a e ik a e a a ago eu ekee es a u ukie i ak i e ik E a a e gu iago ie iak e a ek o ogiak so u ako a iskuei e e a a e a iegu o iek me a u ea a e ai i u e gi a osasu a ei i gu ume a O o io ie ia e a ek o ogia oi a i i ue gi a e i us ia o ek so u ako a iskuak geu e au e aku a-e e ua e a e aia a e a i i si i e o e a (ikus eck 19 e i a uka u e a e koa e a ie ia e e a ek o ogia e (i us ia eki e ka a ea o e ia asu ega i oak (a iskuak mu i uko i u ke e eu iak a ea Mai a i s i u io a ea ie ia e e a ek o ogia e au e aku ak ko o a eko e a i e e es a egia erregulazioa a E egu a io u ikoak ike ke a ie i iko- ek o- ogikoa e mugak e a e i u Ike ke a ako aska asu a muga e u e e egu a ioek e a aska asu o i muga eko a a oiak asko a ikoak i a ai e ke mo a ak i gu ume a i ago kio ak e a a a es e a esa gi a ea o a eko es agoe au e aku a ie - i iko- ek o ogikoa e eu ia e a e u e egu a ioak o a e egu a ioak ie ia e emok a i a ioa e a a-mo u ko o e ko a e a e a oka e akee a o o io a e akegu ie ia e emok a i a ioa e a iku a io e ea a oso ai a e a ko e ua a Gau a a a ie ia e ga e ia muga e a a iskue e i ema ea (a a isia e osagai deusezta- tzailea i a ekee a ; e a es e a a as ai agoa a e- a e u iko ako e e uak o o- sa ea e a o iek mo u e agi ko agoa i a ea a ea (a a isia e a e i eraikitzailea i a eke o ega ik e egu a io u ikoak ga a i a ia e uki e ake " emok a i a- ioa e " o e ko mo ua e ie e gi a ea e i i iak aso eko e a i a ea a eko a e a e akus e a i a u ntz , n l t G z rt ( G 2
Esa e a i ga e a e a i i e ugu esa e a e ako a o a a a sge ikoa e e egu- a io- o esua o e i gu ua ai a u e a ekoa a a i i e a o a a a sge ikoa e a isku eko ogikoe e egu a ioa o o agoa a i e a i a e Eu o a Ame ikako Es a u a ue a ai o ( o i e a e a Es a u a ue a a o a a -mo a au asko e e ga a uago e a e a uago ago Eu o ako e egu a ioa o o agoa e ako o ai a e e e e gu iago e ei a ek o ogia a sge ikoa e segu asu a agoe ko ia a so ia a ikiagoa ai a Gisa o e a ek o ogia a sge ikoa e a eko asie a a eko a e a i s i u io a aiko a i gi a eko e ai es a u e a e ik ( ie ia a iak eko ogis ak i i a ak e a a a aso ako k i ikak gai e u ai kio eu o a e ia e a Eu o a gi a eak e u o o a egi o e ikus e eka a i a a ika u ako a sge ikoe io ek o ogia e a o ek gu iak e agi a ia i a u Eu o ako e egu a io u ikoa e ko s i u ioa e e iki a o a a a sge iko ik e a o ai e kee a iskue ko o a i agokio e E a o e a gi a ea e a e a e a uak e e i iko e agi a e uki e ake ie ia- e e a ek o ogia e e egu a io u ikoa e o ik o akoak i ka eko o ua i i i- uki a a e e E a o a e egu a ioak ko ua i a i ake gi a ea ga a e ie i iko e a ek o ogikoa e i gu ua i e a a ak e a e u ak e a o ie a a e a eu iak a u a a e e e ugu e sa u e a e egu a io u ikoak e i ko ua i a go i ue ik gi a ea e a a a e a eskae a o o o a ko ua e uki e a ko a ie ia e e a ek o ogia e au e aku e a ea i e es eko omiko i e ak au e a ( eka a i a i a s- ge ikoa e kasua a a me a e a e a o iek e e e egu a ioa e i is i ea ( o o a- su a e e mi a e u e a a a iki gai e a a a e a gu i e e ie ia e e a ek o o- gia e au e aku e a a a mo ua u io a e ake e egu a io u ikoak mo u a ea e o es ea gi a eak o ie ue ikus egia aso e a e ega a u uka eko a gi u e a a ago gu e asmoa e e a i a i o ik e e ie ia e a ek o ogia a e- a e u ikoa i a ea i u u ko e a ai a e egu a io u ikoa e o ema ika a mu i ea ai ik o ie e i ema ea e a e ka e a ea o u ak a i e a e akus ea e ie e gi a eak ie ia e a ek o ogia e agi e a ko ukee ko o a e a ia ko ua a u a e a agoak i a eko asmo a a o e a a a a u a i i a i ugu i u i eia agusie e i ema e uka uko ugu i ie ia e e a ek o ogia e ko o so ia a e a a oa e e- e ea e a e a ie ia ek o ogia e a Gi a ea e ( G e a a oe es a ua (a a o e ea a e ako a ke u ua ; ii a e- a e u ikoak i ue e a ai asu e a o iei u u so e i e e a ai e e i ema a; iii e egu a io u ikoa e e auga iak a ie a i i a a e- a e u ikoa i a iki e e iki
6. ND R E i a a a a a i G ikaske ek e a ai agai e iak a ea u i kio e a mu u aka- emikoa i Guk o ie ako e a ai agaie ako a i e u iogu o s gi a eak ie ia e- kiko e a ek o ogia ekiko i a e a ko i u kee a ema ei u u koa i Ko o so ia a e i egi asu a e ai e egi eko e a i i i a e es a egia o oko a o esu so ia ak ie ia e e a ek o ogia e e ake a- i amika e a e a e i e a e akus ea i a a E a e ea G ik aso i ugu ie ia e e a ek o ogia e (e a o iek gi a ea- eki i u e a ema e i u i e iek es a u i oso ikoa k asikoa e ie ia- 2 4 i oso iako Gi a
a ue a e ko e ua i a ioa e a i a ea e a u a u gai u e Kasu o e a ie ia e i u i ezagutzaile a e ik ie ia praktika gisa u e e ue i u i a ga ama a i u gu e a jo ugu i e e i o ek gai e a a a o e is emo ogikoa e a a a e o ek u-su ek u e a i a e a e ikus e a e ama gai u o ek gu iak idealismo e a e a i ismoa e mamu e ak age a a i i u G e es a ua es ui gu u o e a G e a ua koka e i e e ai egi ek e ea i a- ea e rol e is emo ogikoa e esku a eko egi iko saioak (e a e ikusia bada e e a e a ko a a jo i u e G a uko e ai mugime uk A ke u ua e a ai a o e a ia o ema ika sako ago a ago a o ek jada e e Gorgias e ka i ke a a ea u ue a o a i u i e ea i a ea e esk a o asu a i e e a e i a ia e o i ga e o ek age ia a e u problema k asikoa e a i oso ia e a ua a o ek Errepubli- kan gi a ea e a i u e i a o osa u ue mo u e ea G ikaske ek e e o ai ie ia ek o ogia e a gi a ea e (e a i a ia e a eko a ema ak i e a uko i ue i u so ia gau ko u a eska e u e a o o io a e akegu Gu e o osame a i oso ia e e emu ik a i ga e ei ea G ikaske ei ga a e a i ga e ikus egi ik eki ea i a go da. o s me eak oa e a me eak e o i a a ki u a uka u u e e ai ko e u i oso i ko G ikaske ak a ia u a a e as ea e a e a e ea G es a uko e a ai a e a a eame uak i oso ia e a i io a e a s e a ema ko a a ia u a i e a o i ea
7 OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA A u me i 199 Teknikaren meditazioa, o os ia Ku a u a ioa Benetan liburu ona. ZTGko mundu akademikotik at egon arren eta gaia nahiko modu hetero- doxoan landu an-en, dudarik gabe oso liburu interesgarria a Mundu anglosaxoiak menderatzen duen diziplina horretan, lan honek zuzenki tradizio europarrari begiratzen io filosofiatik. Gaiari heltzeko modua ere ez a batere an-unta. Modernitatearen krisiaren haritik ekiten io teknologiaren azterketari. Bertan aurki ditzakegun hausnarketa asko eta asko berriak dira ZTGren ortodoxian. Eta hori eskertzekoa a eck U 19 Risikogesellschaft: auf dem Weg in eme andere Moderne, a k u am Mai Su kam [La sociedad del riesgo. Hacia una nueva modernidad, a e o a ai ós 199 La société du risque: sur la voie d'une autre modernité, a is Au ie 1 ] a a klasiko bilakatu den lan honetan gizarte-zientzien ikuspegitik heltzen a o arriskuaren arazoari. Arriskuaren trataera soziokulturalaren aitzindarietako bat dugu liburu hau. Bertan, arriskuan oinarritutako modernitatearen teoria soziologiko oso bat eskaintzen zaigu. Oinarrizko liburua a giza eta gizarte-zientzien esparruetatik abiatuta arriskuaren azterketari ekin nahi dion edonorentzat. i ke W E ug es e a i c . (a gk 19 7 The Social Construction of Technological Systems. New Directions in the Sociology and History of Technology, Cam i ge e MI ess 199 Teknologiaren eraikuntza sozialari buruzko erreferentzia-liburua. Lan aitzindaria teknologiari aplikatutako ikerketa soziokulturalari dagokionez. Bertan teknologiaren berezko izaera sozialaren berri ematen duten artikuluak aurki ditzakegu, eta ezinbestekoa a ZTG ikasketa-esparruaren barruan teknologiari buruzko hausnarketaren lehen pausoen berri izateko. ntz , n l t G z rt ( G 2
oo 197 n l d nd l r , Londres, ou e ge Kega au n nt n r l, a e o a Ge isa 199 / l d l l l L t d l ép té l , a is a o e 19 3 ] A os ego e o e ego i aku i e a eko i u ua Ku e i aku ke a e a ika a u u u ie ia-e agu a e so io ogia e so e a a a ai i a i e a ausa a González García, M López Cerezo, A e a Luján, 199 n , t n l í d d. n ntr d ón l t d l d l n l t n l í , Ma i ec os G ikaske ei u u ko a e ke a a o amikoa eskai e aigu a o e a G e mu ua sa eko sa e a- i u u e i o ea a i i i a e o ik o ako is o iko e a ko e - ua ak a gi a e e i a e e a a egokia Gk o a e i ue oi a i ko a a oe e i i a eko asa o S e a (a gk 1995 H ndb f n nd T hn l t d , Londres, Sage E e e e ia i u ua e a ie ia i e a ek o ogia i u u ko ike ke e gai- i uma egokia au ki e akegu ie ia e ek o ogia e e a gi a ea e a eko a ema -a a oe ma a oso egokia eskai e a e a a o e a iku u-so a es a e eskai e e i iog a ia a a a a o e ia u e a a io sua a Gko gai e a i e e a i e e aio ea Ku 19 r ltz z nt f n t r , o os ia E uya Ku u E ka ea E ka 199 E i es e i aku i e a e k asikoa a ie ia-e agu a e a e ke a so ia a i i ea i eki io i au a e agi ue a o ek K asikoeki ge a u o i e mo ua e a gu ie ako i aku ke ak asa i u a ue a i eia ko a a ie a e egi eko e i ago o o i u ie a a o ea Ku e a a i aku ea e i ge a e a eskaga i a ou 1999 P nd r H p : n th R l t f n t d , Cam i ge a a U i e si y ess L p r nz d P nd r . n br l r l d d d l t d d l n , a e o a Ge isa 1 / L p r d P nd r : p r n v r n ré l t d l t v té nt f , aris E a écou e e 1 ] O e ako e o a e ako o a i ai a e a egi e au M Ca o -eki a e a G a ua e agi a ia i a ue "egi e-sa ea e " eo ia e so ai ea a a au e a u a io a a ai a e a ie ia e ek o ogia e e a gi a ea e a eko a ema ak e ikus e i a oso a gi e a e a e aka ga ia A es ia ai a u ako i u so ia e i o e e akus e a o osa e ue "ko ek i o" o ioa icke i g A (a g 199 n Pr t nd lt r , C icago U i e si y o C icago ess A gi a e au ko ama ka a ie ia-e agu ak asa ue a o ame ua e e akus e a a a a e a ie ia-e agu a gisako i u i a e ik ie ia- ak ika gisako i u i a e a i a ea o osa e a i u uko eka e ek ie ia- ak ika e e o e a a e eko asko a iko ikus egiak gai egi a e i u e e a i ake a o ek so u iko Gko a e-e a ai ak e e aso e i u e 5 i oso iako Gi a
Wi e 19 Th h l nd th R t r: r h f r L t n n f H h T hn l , C icago U i e si y o C icago ess L ballena l r t r: una búsqueda d los límites n l r d l alta tecnología, a e o a Ge isa 19 7 / L b l n t l ré t r: á l r h r h d limites t p d l h t t hn l , a is esca es Cie ] ie ia e e a ek o ogia e o o io so ia ei u u ko a k i ikoa a a i e a G e e emukoa e i a (e a agia o e ega ik ie ia e e a ek o ogia e i ak uei u u ko a e ke a so io o i iko gu i gome aga ia a Gi a e ka i a is a i us ia i a ue k i ika sako a eskai e igu Wi e ek mo a o e ako gi a ee i amika ie iak e a ek o ogiak oka e u e o a e e i ema e igu a ek o ogia e ga a e a e ko o u ikoa e e a a a ima a u e a a gu ia e a a osoa e a I . E I A O E AKE
6. E i ioa e i oso ia
Xabier Andonegi Mendizabal
E i ioa e i oso ia i i i a ege a u a a iko e ia a e a is o ia u ekoa a e a i ue a me e gu i so u akoa a III me ea ai a gau a a a i e a e a es e a i a a Asko i a e uki a e ik E i ioa e i oso ia e o a ese ga ai a a e u a e u e ak eme aki a e ikusi a ia i a go u E i ioa e i oso ia u e eko mo uak Gu e gaia i u u i a i iko au e eko a is o ikoa e i e a gi a a u e 1 u ea (I e ge Geschichte der Religionsphilosophie oder Lebren und Lehrneinungen der originellsten Denker aller Zeiten über Gott und historisch dargestellt). Egi ea I e ge a Ka -e a ai ai ea o e i i i E i ioa e i oso ia au e a "e i ioa i u u ko gogoe a i e a " Aska asu a ga a i a iko e ai i a go a aki a i oso ia-mo a au egi e akoa I o go ai a ik ga eko gogoe a esa a i a ko esio ik ga ekoa e i io-sis eme a ik E i e a ik aske ego go e a I me ea e a mai a o e ako es e a asko a gi a a u e A ima a e a i a O ei e e -e a gogo a e akegu i i u u o i aki a e a k i iko asu e e e ikoak ei e e ek essi g a e u "e i ioa e i oso ia e so ai e a " a i e a ge o eago "S i o a- eki asi e e i ioa e i oso ia e is o ia" esa (O ei e e Religionsphilosophie auf geschichtlicher Grundlage II, e i 1 7 5 E a akiak e i u i e a a e e e a essi g e a S i o a eki a e a esse -ek ioe e " i i i a e ia e e e ako so ai eak Ka e a Sc eie mac e i a" ( esse Religionsphilosophie II, Mü c e 1955 1 Egia esa i akae a u ea e a ko e ua i a u E i ioa e i oso iak E a e i a ea so ua i a i ea egi e a i a ai u e a e a "ai a" aka a e au a i o ik e e o e a eko e ai ge a e a i e a eki e e G o ma e a W a -e us e "E i ioa e i oso ia" ei u a e e a i e a i i ue a aco i a e Entwurf einer Theorie der Religonsphilosophie (1797 i u ua K eie eis-e i i i ; a i i e a e so ai ea S o S o c e au i a e 17 a Egia esa gau a iko iu a a egi i e ike ke ei eske e e ako so ai ea o S o c e au i a e a esuse agu iko ki ea e a ai a eo ogoa ogika e a me a isikako i akas ea ie ako U i e si a ea Me e i- me u aka a o i e i a ue i u ie e i e a asma ea e ai ue e i ioa e i oso- ia ik i oi egi E i ioa e i oso ia e e agi e agusia u a ai ea e e a o i a e aki ea a u e go a a oa E a eme e e a i a i i i asko e a asko a ikoak a ue us e ies e a 260 i oso iako Gi a
ege izan i e es e a ue i i i e i Ka Gu e i i i so ai ea S o c e au izan a e e e e e ako "ai a" Ka izan e e a izan e E i ioa e i oso ia eo ogia e ukae a gisa o osa u ue a I e a e ue e a i i egia da, ai a Ia agusia e ak egi ikoa da. Ikas e izan i ue ai a filosofo E i ioa e i oso ia i akas e asiko i a ge o Ka e Philosophische Religionslehre (e i ioa i u u ko eo ia i oso ikoa ai e a e a u i e a E i ioa e i oso ia egi e gau u e e e eran. o ie a ea ai aga- iak i a K ey e eic K i e a aco e a e a ai es e i i i e a ea e ak au e a os E i ioa e i oso ia A ema- ia aio e a E I ga a e a e a ia e e ioa o ako au da: eo ogia a u a a ei u ikoak i a a ga u e a ge o E i ioa e i oso iak a u ue a e i ae a o i A ema ia ge a u e I ga a e a eo ogia a u a ak i a a ia izan ue e a e a u arte, e e o e a a ai u ue e ie e ai koa e i a ea e a eko ogak i a e
1. ERLIJIOAREN FILOSOFIAREN aESKRIBAPENA E i ioa e mu ua i oi a i agusi au e Jainkoa e a gizakia. E a e i ioe is o iak e e e akus e a igu ai e a e ako e o es e ako a o a eak i a a ue a ai koak oko a u ik ge i e i a es ee a gi akiak oi e a u ik e sioa e ikoa da. ege ek oso ga i ikusi ue o i eo ogiak e e e e ia agusi a ai koa ue a ko u a u e Erlijioaren Filosof'iak, a i gi akia ue a oi a i o e a i ue es e i asu a a egia gi akia e e e asu ea A o o ogia a e u e a i a gu ia i oso ia o ek ai koa es eku a ea as e u a ai egoe gi akia i aka e da a a ( Sc mi Filosofia d l religión, a e o a 19 7 15 i e o i a o o ogia a ko i u e a a egia gi o a i a uei eske egi e ai aga iak gu iak Gúk gu i a uk a ima a ea e o ako aue e i ema go ugu Au e ekoa G E essi g da (Idazti hautatuak, i o K asikoak ege -ek ioe e a a i uga i ko "sako asu es i i ua a" i i izan ue gi o a da. ege ic e e a Sc i g-e ga e agi a ikoa o ik o e ako a akas a? a a a ik ga e e e eia asu i e ek ua a i o iogu o i e e ako i a ai ea izan e E agu a egi da e e esa i au " ai koak egia osoa e a egia e i ake a ema go a i ki auke a i ake a auke a uko uke" iu asu a e au ea o ai i ake a es e ik ga e a iago da. e ga ai a gau e e akus e u o ek e a e - o ako a ake ak ge a e a i diren ga ai o e a essi gek gi akia a e u gau a gu ie e ia e e u e a —us e u— se i ea e a i i ea da go e a e eak i ia izan e a duela, e a i oso ia e a eo ogia e - a ai a asko a sa e i e a dio. " i io a ia" i i u e gai e a ai a o i e da e i ioa o i historia da, muga, e a o ek e i u i oi e a e koa e a oga u a io a is- moa e aurka a a u e e a Jainkoaren age ku ea e e e e ekua a i ue Gi akia e a o e es e ie ia a e i u gi a i e e -e i gu u a e o i ( G e e Hizkun- tzaren jatorriari buruzko tratatua, i o K asikoak 1995 Egia da, ai e e ek a io a ismoa i gogo e aso io a I us a ioa e ge iegike- ia a u e u ue a e a gi akia e e e e e same ua e u a e i u u ue a Es e ie - ia á ei u a e a a i a e e a o ai e a Biblia e a e e e e baten es e ie ia- e i uma e ei ea i a - e i u ik e au ki e da, ga ai o e a E i ioa e i oso ia 26
e e e ga aia gi akia e a u e e i aki a s ak oa ai i a i oso ia e e e a ko e ue a ge a u e a ; es e ie ia e auga iak i u iak i ui ioa ko e a ioa a i i a u egi e a i a eke Egiak saiake a e a u i a ai koa ikusi e a se i u egi e a e a io e e ek i e o ek Sc eie mac e e ga a e ama go gai u ge o- eago Sako ea e i io-se ime ua e agi eko ga aia a gu io i oso ikoe a e u us e o ik e e ek ga i e aku si ue e i ioa gi aki osoa i agokio e ai e a e a e a- goe a a a oi u sa i o ua ai a a o o ogia a ko i u e a o e e e ako "ai a" Ka i a e e e ek ge iegi mai e e a ue e e Ka e i oso ia e i iosoa a e egi e ue scherzhafte ( a a a e a esa e akigu e Ka ek "gi akia e i ae a o e a e ko ie ia a i u ue so u io e a a" Ka e i oso ia- oiek ua e a o uma is a a ei egge -ek ioe e a a Me a isika e a A o o ogia e ka i o u ik au e Ga e a agusiak gi akia e gai asu e a mugei u u koak i a u sea Ka e ga e a o ako au a zer d gizakia? e u e ea gi akia e i ae a e a e e iki e i ioa i a go i ue a a Sc eie - mac e - ek ai koa e ga a i is eko i eak e i e a e same ua e a a a oia io ai - koa e ga a i is eko a ke a a oia e ago e a e ioe a e o e i e a gi akia e ga ai o E oma ikoa a e a se i e a asu a i se iko asu a i e a se ime uei ga a i a ia ema e ie I a asko a e u e gi o o e a e o ioak mis ikak akigu ege ege ek gogo e aso io ikus egi o i e oski se ime ua o a e e ue ako a u egia i u i e i aio ako ai ik ai koa e ga ako i ea ai koa e e agu a e i e a a a oia ai e a e a u i e sa e ue ege ek ai a Sc eie mac e ek e ue ai koa e agu u a i se i u ai o E i ioa e mui a e e e e i i i e sa ea e o eki ea se i ea e a i i ea ai ik E i ioak e u u i e soa a á u e a egie si e a a e ai a mu gi u ai ik Ga a i sue a a- ime a a a e-igu ia E i u ai koa e i a ea i u u ko ogak e a a e e- se ia ge ukoa a i u E i ioa e iko asu a e se ime u e a e koa a esa go u Ikus e e e es eku a ioe a ik oso u u i gau e eme es e e ai so u ai a es e ai e e i a uk a i ai i a a a e Gi a asu e a u i e-saio a ego a aioko e E i ioa e i oso ia e i i ea e a a e e e a a i a go gi a asu a e i i ea e e ai a ai a ai a ge a u e i ake a oso a io su i aka uko aigu is o ia Egia esa o ek a iskuak e e a i u a a me ak gai e a o i ikus eko a gie a e a a a eue ac e a i a go a E i ioa gi akia e osa e ik a ia u o e iogu e a a a k e i ioa "gi akia e us u ea" i aka uko u ai koa gi akio oiek ioa es e ik e e a esa go u o ek is o ia i a i ue o o io gu ieki (e i ioa a i i e a e o a agusiak P n nt br la rt e n rt l d d, 1 3 ; La n del r t n , 1 1; La n de la r l ón, 1 ; L n br la n de la r l ón, 1 5 ; Teogonía, ún l f nt de la nt ü d d lá , h br y r t n , 1 57
2. E I IOA E I OSO IA E KO E UA ege ek ioe e a a ko e ua e i akae a e a - e a e koa ugu E a gu e e ea e so ak e i ioso a eo e o ag os iko i u ea e i a u e a ugu a a e so a e u u ak egi ea E a o ek ko e ua i a ioa eska e u i oso ia a egia e a e 262 i oso iako Gi a
a a ikoa esk i a e a egi ea e e izaera e e a u e a a ai ago ai a i e o i egi eko es e ie ie agu a a i ae koa a i e o e a ik e i a erlijioaren fenomenologia a e u Au e eko a a e i ioa e a e ome o gisa e agu u e a u e ea a E i ioe egia e o ge u a a e eko e e - a i i e e age e gu ie a is o ia e a ku u a e agu u e a a ago a eke sua e a u ea E i ioe is o ia a i Mi cea E ia ek ioe e e a e e is o ia oi ai e i- ioa ku sa u ga eko ik (M E ia e Tratado de historia de las religiones, Ma i 19 1 o ek i oso ia i a a o asko so e i kio e i ioa e e ome oa asko a ikoa ai a ai a o ek e u o o o i a e a a e a i ai ik o e agoke-e a e e i e esa e a u i asu a Gau a e a esa e a a erlijioaren soziologiaz. i oso iak e i u e i ioa e i i u gi a ea ue e agi a e agu u ga e E i ioa e e i a eko a gi a e- e ome oa a si es- me e a ak ika asko e agi e i ue e ai E i io-si o o osi a ago gi a ea e a mu - ua e a i i a e i amika i a e e o a u e a i i a M We e -ek ioe e e i ioak aka ik e u gi a ea e i i e ai a e i ioe a a ak oso u eak i a e a ko ua a u e a ekoak e i es a e e so e a uko e i io-i a a i uga ia i a ai eke o i u gai a erli- jioaren psikologiak. e u o e a eu -ek e i ioa "i usioa" ai i a e i i u ue e a e a sus ai-sus aia au e esioek e agi akoa e a ai o u ue E i ioa e i a- a siko ogia e a a e a a ime a i e u a i e e esioa i se i e a asu a i e io- a i e o ki u a i e a es e gau a asko i o u a ego ai eke eme e a a e e e i- ioe egia e a e i ioa e a e e gi akio e i io-se a e a mo i a ioak ai ik o i kome i aigu e agu ea A ke ik i oso iak e i u erlijioen historia a a i i ik aioko i a eke E i io a e i ae a aka ik e agu e ue ak oso ai a i a go u e i ioei u u ko e same u askea e uki ea Ai i ik e sa a e igu a a i asu a a es e i asu a e kake a E i ioe a e as asu a i uga ia a e a gai e a gi akio gai asu eu iga ea e a- kus e igu Gi akia e a ga e a eki ko o ma e ; e a u ak a i i u e a e i i a u i a i u E i ioek o i e akus e igu e e a u ak ema eko ugu gai asu a E a au e a as a iko ko u a a a gau e e —ko ua i a e a a e i ioak mo a a e a i i e a— es a e e ok a iko ga u a aga i a e e e i ioe i ake a o ie a a a e a ga e ikus ai eke gi akiak ue a a me a e a e E i ioa e i oso ia i ake a a a e a e i u i o a e e o ai a e egi i e ak ai e a e a u i e o e e o e a e e e egi ga e ge i ego E i ioe is o ia oso ko ua a ekoa a e a ie ia auek gu iak ( e ome o ogia siko ogia so io ogia e a is o ia gogoa a u ga e e i u i E i ioa e i oso ia egi e akegu ik; e a e a es e ik ga e e i a a ikoa E i ioa e i oso ia egi eko e ai ge iago eska e aigu Ge iago o i e e ikus ea e a ai e a a es a e ai a au o ek io e i e a e i ioa i oso ia eki a as u e a o a e e- sa i a go ai i a eke a as e o i u a ea o a eme e ioe i ic -ek E i ioa- e i oso ia e o ek ua e i ioa a e a e i ioa e i a i oso ia i u u o i i a eke e e us e i oso ia e a a o agusia a egia e i ioa e i a ko e ue a i u i e e e ik ai a a e i a a iagoa eki a a e a W i aas "E i ioa e i oso ia Erlijioaren Filosofía 263
uka e e eku o e a e a as e a e i ioa" (W i aas Religionsphilosophie, e i 197 I Gai e a a a mis iko ik e a ai a e e e e u i a su e i ioa e a ai o ge iago e e us asu ea ai koa e i a es e ik e a e u e ak e ea i i eko K a -e eo ogiak o i e akus e igu es e ga e ai koa e a s e e ia ai o e u e i o ako euska i e i a i i i ga e i o ako e i io-sis ema ik ga e Kie kegaa e a gai o e a oso e a ika a a e a i e a e e es e u a ia me e i ue gi o e e u a o i e e gogoa e uki e a a i oso iak e a ai i u o e ako e so ak a i e a e i gai e kee mis ika a ia u i oso ia egi eko ai a gu e i gu ua o ma asu a a o a ai esa egu e oko asu ea i i ugu es e ie ia e i iosoa Mi ioika e so ak i i ue es e ie ia o a ai u Ma í e asco-k ioe a a uko ugu e i i io a e i ioa e sa ea ( e ea i a e go e a o a e ue gi akia so e da, gi a ge aki u a da, eta e ea i a e o- ek mo a e du e is e ia o e a ke e ua e ea i a e osoa e a historiaren i a- kae a e a ke e ua (J. M. Velasco, ntr d ón a la f n n l í de la r l ón . o i a E i ioa e i oso ia egi ea ge ie ek a e u e e i ioa e ikus u ua Ge o i oso ia egi ea a a a o i a e e iki asie ako maisu a i aiek ( ume Ka e a ege egi u e a o a ai e i ako e e u i u u
3. ERLIJIOAREN FILOSOFIAREN DEFINIZIOAK I 9 5ea Ko akowski-k i u u i e esga i a a gi a a u ue E i ioa e i oso ia i u u gogoe ak egi e (Si Dios no existe..:Sobre Dios, el diablo, el pecado y otras preocu- paciones de la llamada filosofía de la religión). E i io-gaie a e aki a age e u e e u ua ge o e e o osame ea E i ioa e i oso iak a a u gisa u e u a ai koa gi a- kia e a mu ua i a e a i ue a a a esa e a u e e E a gaie a sai ka e saia u o osame o i e a o ek a as e a eko e ai eka i igu eo i ea i oso oe ai koa mis ikoe a e io a e a sa u asu a i ku a e a a ua sak a ua e a es e gau a asko i u i i e gu e au o eak i u ie e Ko akowski e us e estiloa a ga a i sue a e a e ai es e gai-zerrenda. Gaiak oso a a ak i a ai e ke e a E i ioa e i oso ia e ei e ue a gaiak a a eko o ma a i ekia i a ea askea e a e a a E u a a e i i io a eskai e ; esa e a a a iago u e ei ke a a egi i a i ioe a ea e a o e a E i ioa e i oso ia esk i a u a ek a ema ia a i ioa gogo a a e u e a es eak i ge esa A ema ia a i ioa e a a e a E i ioa e i oso ia " is o ia e i oso ia e oi a i a ia" e a io o ek ue is o ia e e u uei u u ko es eku a ioa eki Ka as e s i a go i a eke esko a o e e e ua (Filosofía de la existencia, 195 es e esko a o ea e i ikoagoa a E a i i a i u u egi o i i e a ke ga e e a u a e Ikus e i ue e i io-a ie a e ak a io a ki oga u a i i u o ek a isku a auka i o i a o a e aio go a e e e a u ea a egia i i e o ie a eko si esia a i u Ko akowskik i esko a o iek i u e a i u e e auga i o e ak e ka u a i i u We e-k e e i e e i sua auke a u ue i oso o ka o iko e agu a a ei- egge e oso agu a o e i u ua e a Ko akowski e a is a i e ea a gi a a u i e ( Filosofiako Gida
We e F l f de la r l ón, a e o a 19 au a ema e ue E i ioa e i oso ia e e i i ioa Erlijioaren filosofia erlijioari buruzko gogoeta filosofikoa a e a hortaz, erlijioaren esentzia e a izateko o ma intelektualki argitzeko irrika u e a horretan saiatzen a "Zer a funtsez erlijioa?" galderaren inguruan hausnartzen u razionalki, erlijioaren filosofiak. a o e a i agusiak i e u u au a ama " ai koa e i ioa e oi a i" Asmo a u ai koa e ga a i is eko i eak a a ea i i e ikus e i u a a i u es e ie ia a oi a i ua mu ua e i a ea i i a e e ua egi e e ga e a e a e e e a i aio e u ea We ek e u e e e a o a e e a o ek " e iko asu a e a a i aga eko- asu a" ai o e a a ama iga e i eak asie a ga e a egi e a ga ama a eme e e We ek us asu a uka u e a oi a i ko a a oi e a ego e a e a us e u e ea i a ea- e i ae a e a e a a u e eko E i ga a u se ik so uak i a io E a a a oa We e e "ai a" omas Aki okoa i a ea We ek ai koa a e u e e i oso ia e a a a es e i oso o askok o ea o i e u e o a e e a e i ioa osoki i a e a ue a a a io e a e au ka Egia esa Ko akowskik e a We ek es e asko eki a e a aki a egi ki u a a a es ei e io e E i ioa e i oso ia i a egia a ke ga e e a u a ea i i a e e - ua i e a e io a i o u iko ga e ak egi e a e a u ea I a ge iago eki egi e u o i Ka a e -ek E i ioa e i oso ia Me a isika eki a egi e ue ea "e i ioa e i oso- ia e i ae a — io— me a isika ga a e a; a e ge iago o gi u e u ge o me a isika e a a" Gau a e a io i ic ek "e i ioa e i oso ia ik ga e e i ai eke me a isi- ka e mui a a gi u" Egia a E i ioa e i oso iak asmo asko i e a e i ue a i oi e a a e eko e i ue a e e ai a gau a a o i gu ia egi eko e a e ei e a u eko E i ioa e i oso ia i o u ik ago es a e Mi cea E ia e -k ioe a " is o ia e ega a" e o euke -ek ioe " e a a su ime ua e es e ie ia a ia u u a a ea i e o e a ge ie i i ia E oc i a a o e ke ka agusia "gai me a isi- koa" i a e au a geuk so e e ugu gai a Gi a ea i e o i a ia i a iki e i e ko gai ak e io a i a eke a i i e ik a a me e a Gi akia a e ee mo u a uka ea e i e koa i u i e i aio oc i ui asu a e i e ea o es a e ue a k i e o ek i a o e a e i oso ia egi e a e ama ue eo ogia e i ioa musika i e a u a e a es e gaiei ei egi e e same u i i i a egi e a (ikus oc 19 es e e a u a uk e e ge i uko i ugu A i i e G o ma -ek e a W a -ek io e a gogo a u E i ioa e i oso ia i a a oia u sa ea es e ik e io e eska e i i a i ago kio ga e a sako e ei e a u e akoa Jainkotasunaren e a gizatasunaren e igma deszifratzeko ahalegin kontzeptuala a erlijioaren filosofia, bizitzaren e a munduaren e igma E igma horri buruzko diskurtso ulergarri a osatu behar u erlijioaren filosofiak. Gu e au o e o iek K a e eo ogo ka o ikoa e o ako e i i io au o a e u e o a ai eo ogia eki a eka u es e e a a eko e same ua i a ik e e a io a a e a e e e koa E i ioa e i oso ia 26
ai koa ekiko A so u ua ekiko gi akiak ue a ema u e a o e akee e agu a a e i ioa e i oso ia e a e a o oko u u aue a a os au e E i ioa e i oso iak egi ki u asko i u ai a sako eska e aio a e a u ik e u e ga e ei e a u ea a ai koa a a a? i i a e e ua ei a? e a o io su i a ea? e iko i i a ik a a a? E i ioa e i oso ia gau a e ia a e a e i i ea e a a e e e a a a a e a gu i e e esa i ugu ak a u i u au a ugu a ai e a e ik gaie a a asu a Gau ko ku u a e eo ogia a u a ak e ogma ikoak e i u e a gi u e a ea i e ai a gai i i i u o e egoke gu e i oso ia a e a a a e a e a e ea eke a u i oso ia o ek iga e e auga ia au a Erlijioaren Filosofia, erlijioei buruzko gaiez egiten den hausnarketa kritiko irekia, zehatza eta konfesioetatik apartekoa. Esa e e a a e i ioa- e i ae a e ago gaiei o u ik e same ua egi eko e a es i oa i ai ik
E i i ugu a a i eo ogia ik i os • ia egi u e ai a maisu asko a a a e a es ea a iko a asi ik a a e a i a e e o ie a ea a ie ak gau ko eo ogo k is- au os e su auek i a Mo ma Me a e e g Sc i e eeck Kü g e a e e ai a- u iko a e e a i ic i oso o e a a oka e u e a i e a ge o e a u ak ema ea eo ogo gisa e a u a e e e o ieki a e a e i a oa u i es e i oso o e agu auek e i ioa e e e ako k i ikoak eue ac Ma ie sc e e a eu a a a ik ga e o iek e e ako e i- ioa e i oso ia-egi eak i a K i iko i a ik e e e i ioa i mai a i oso ikoa ema io e E i ioa e a e e iki k is au asu a o ie i oso ia e so e a au e ege e os ea e i- io k is aua e es es igioa gai i u ko a ik a a e e eku e ia au ki e agu u u e au o e o iek eue ac e kasua a ai aga ie a I uga i ko ga a ia ema io e i ioa i e i ioa u i e si a ee a i akas ea a e eko ge a egi ea ai o ga a i suagoa e a esa e ai o e a o ek e agi a i a ue i gu ukoe a ea akigu e ie sc e k i iko gogo a i a a agia gogo e a e e iki k is au asu a eki i i ismoa e e e sa egi e ue ea E i ioa i agokio e eue ac e oiek ioa e eo iak e e e gau egu a e a ai e u; o ek egi ako i oso ia es eek a ika u es e ik e u e egi (ikus eue ac 1 1 Ma ek gi a ea i a iki io eo ia so ia a egi e a ge o e a o i ika e agi a ia i a ue es a e eu ek e so a akoi a i o u io ikus egi e a e a e e esiek i au e u e e a e u e o ai ik e a u gogo e eko ik a u Egia esa a a i e i e a o ako au a e i ioek i oso ia i eku egi e io e eu ia ai a e a o e o a e ako i a u ame a ismoa e a isku ik ka oko egi a- ak a uko ikus egia i e a u e a u e u egi e ai u eme e ago k is au asu a e me i ua a i i e Is ameki a e a e a a Gau ko eo ogia e a ik o e ak e e o e- a e a a me e i a i oso ia i ema e aio ga a ia a egia es a e eo ogia o i eku egi e io e i oso oak e i a a e e gai ki ge a e e e egi ekoa
4. ERLIJIOAREN FILOSOFIA ETA METODOLOGIAK E i ioa u e u e a o u u i oso ia egi eko e a ikusi ugu e oso es e i a i a ai- eke e gai e a a a eko gaiei ago kie e a aka ik ai a gai sako e a e e O ai 266 i oso iako Gi a
agokigu a a a e a a a egi ea a o e a ako a uko ugu i ea i ey i oso oa e a i a go a e ak ma ka u ako "mu ua e ikus egiei" o u ikoa ( i ey 1911 i oso ia egi eko i e i eak aus a u e a me o o ogia akoi ak ue ekua a e u gai e e o a i e a e i u au o eak mu ua e ikus egi e e i ak a u a ismoa Aska asu a e I ea ismoa e a I ea ismo O ek i oa i e o i oso i oso ikoa a au a i oso iak a e u i e o e a ga a i agusia me o o gisa e i ioak e ak ai o a iagoa a i e a e i i oso ia au e i ioa e e ome oa a e eko e a i ia i a e ai a i oso ia a ga a i sue a eme ; ge o e o iko a e i ioa i egi e aio a ika ioa Me o o ogia gisa i oso ia k asikoa e a i e a eme e i ioa iga e mai akoa a i oso ia ai a egi a i e a o s i oso ia e i ioa i a ika e aio es e e o ei e ome o i a ika e aio e a a e i e i oso iko auek aki a es e i ak i a ami ia es e i e akoak E e u ik e a e ak ume ege e a Ka i a o iei a ai u ikusiko ugu a au a egia e i ake a e agu a e eo ia ik egi a e a a "egia - a e ik" i a ai eke ei se ime ei o u iko a ema e a ik (e i ismoa ai a e eme u gu ie a a oia e ogika ik e e ( a io a ismoa e o es e ie ia e a es uk u a es e - i e ko e e ia i a e ik ( e so a ismoa e sa i e mo a o ie e auga iak e a au ki ai e ke Enpirismoak e i ioa a a oi e i ikoe e ai egi ik asa a iko u umek ioe e gus a e aio a "e i ioa e is o ia a u a a" a O o e e sa e saia uko a ie ie agu a eki e i io o e i ae a e a egi ki u ak ei i e aki eko (ikus Th N t r l H t r of R l n, 1 75 E i ioa- e ka o-a a e ak ( i ku a e i oak ikusiko i u e e a i i ge o i i i e o oko- e a ik a e eko A ke ik egia e a a oa i e uko io egi e i e ai o e agusie a sako u (a i i e e i io eis e " ai koa a a" o e ai a filosofia analitikoa ugu a e e e gi o a g o o oe a e agi a ikoa E i ioa i u u ko i a e egi e a ko ge i u ke ami ia e ekoak a a ge ie e a Ph l ph l Th l ei u ikoa — ai koa o e i ae a e a e is e ia ike e i- ue ak— e a es ea Hizkuntzaren Filosofia e a Ga i a a i a eme u wi g Wi ge s ei -e e agi a (ikus Hizkuntzaren Filosofia). Se e i i ako i a o e a a e akoa a i oso ia au a ea e i ioa e ai o e ei ema e a aie a ame ua a i a ( e - o ako e agu a u e e i ioek? e a es ea iga e a oa " i ku a e okoa i ema e a aio a " (e i io- i ku a e okoa o akoa a? o e a i ik a ie Sá a a i- oso oak (ikus L n d F l fí d l r l ón, 19 au e io gau a a a e i io- a e a e a es e a si es u ikoa (si isme a o a ua e a gau a akoi ak u e me e a aus a ke a-e e u es e i ak i u a a "a ie a ga ia" e a u ik e auka ga e a a egia mu ua e muga e a es ea "a a iiikoa" I ea is e e ea e e a io a a a ai a egi e u e i ea es e i a a oso au e- koa eki a eka u ai a i ea ismo es e i eki e e A a oia esa e e ea d l t objektibista a ek a a oia mo u a so u ua u e e u oso asu a a eme gi a- i a E i ioei a iko o u ik au ki e i a o e a i oso a e u e sis emak es e i asu- e gai e ik gau a ik e a akiga ie e a a os au e O o ogia i a go a eme a ioko ue a E a e i ioe is o ia a uko a e ie e e i io oso e a e ek u a e a e ik e- gcick kristautasunari aitortzen dion e a a_ E i ioa e i oso ia 26
Gu e gau ko gi oak e u i e o i ge iegi es ima e gu ie e a a e a i ku a a ema ea au ki e i ugu o ai au ki eko a o e akoak A i i e a Wi e m u é a o ek o osa e ue a e ea i a ea e a ko ie ia e a asu a a si o oe i e o gi e a u e is e ia Oso asu a a u a e a e a e i ioa i a iki a e i u io a a e a es uk u a a o ea E i io ik a ia e a e a a eki o e a ago i oso ia e i ioa i ga a ia a ia ema e io Askatasunaren idealistek a a a e u e a a oia es e e a a ekoa a E a a so u ua gi a ia a ai o (ikus Ka 1793 eme gi akia e ko e ime ua i ema e aio i a a u a ai a e sa e a e e a e a i i a e "a ke a a oia" i a e saia e e a i e gisa soi ik e e ik eki a u e e a o e gisa e e auke a e a e a- gu a o e a e i ioa e is o ia o o io e ikoa e auke a egi e a gi a a e ak asma u a ia e a a e a o e a e i ioa e a e i ik a io a e a au ki eko asmo Egia i ago- kio e gu e i ae a muga ua e a ma koka u ik a o a e e a gi akia i aska asu a aka kio e e a akiak i a o e e ua i a u a i u " i i a e e ua" a egia e i io gu ie a sako ea agoe i ake ak e a a a e si o ikoek e akus e igu e a Mo u asko a ago au ke u a i ea ismo au ai a oi a ia ko ie ia e a aska- asu a au e i e o e a Ka as e s i a go a me ea gi o o e e i egokie ema e ue a (La fe filosófica ante la revelación). Egoki ikus e a o eme esa a i ugu a Ka u gogoa ai a o emikoagoa a "goi-age ku ea i o e ea" e a e i "age ku e i oso ikoa" e i a a e ai e age i a Ka eki a e a o ea i oso ia e a e i ioso i aka e a e a aki a e so a e i ae a sako e a e au e au e a e a ( a s e e ia a i e a mu u o e ako e a e agu u e a i a o i gu ia " i a" gisa a egia Gau egu asko i a i e o e a ik " i i a e e ua" i a u a i ik a i a ak egia e a e gai o ek a as e mo uko a so e ue a ai a e a i e o i a a- iagoa a e me eu ika-me o oa a ia e i e e ga e e iki au icoeu a e ga i oso ia o ek aus a u a i ue mu uak e so e a i e a e a sako ak aso e i u e a o ik a o kio e i ioa ekiko o u a o ik so e i e a o o ogia-mai ako gogoe a eki Sai ka e o e a ik a ge a u i e i i oso o ai a u a i i u e i e gso e a a ie u i i o ie eka e a e e ia a o a ai esa eko ai a oso gogoa ga ia u i- i e e i io i oso ia e is a El hombre y Dios (19 5 a a i a ai eke Oso a i e ek- ua a a ai a e ko e ua a e a oga a ea e e; es e e u a ea a i e ek ua a e e e aku si agusia " é o u a" (religación) ago koka u a E ea i a ea eki ugu o u a e a o u a o ekso e igu e i io asu ea au a " ai koa e es e ie ia " e gso e kasua es e akoa a is o ia i o u ik ago e e e same ua e a o e a a e a i a e u Les deux sources de la morale et de la religion, 193 a ( e gso Morala eta erlijioaren bi iturriak, i o K asikoak e a a a o e i i eek a a mis ikoa e a es ea is o ikoa e u e ga i e akus e oi a ia agoe e i io-a a oa ai a e same ua a e eko a gi i e e iak eskai e i kigu e a a a ik ga e a a es e i e a oso e a e koa gai e a a i e a eme e i ge iegi a e u e i io- e ome oa i e e asu a ema ea e a u a i e e a eko i oso ia a ia ea Egu 268 i oso iako Gi a
e samo e o i h rrn n t esa e aio e a o e egi ekoa es ua a e - a e ik i e e a ea a I o o i a ai u Ia egi ue e y umé y egi e os e sua e e a a e me o o- ogia e e i ema go ugu o ai ue a u e a uk E i ioa e i oso ia e a gi a oso a egi ea o osa u ue r t t R l n i u u o ia e a e a ki me o oa i u u egi e ue o osame a is o ikoki a e us e E i ioa e i oso iak i e aue a ik egi i a (a xpl t n: au a i oso ia ik e i ioa e a a e oso a egi a i i a a; ( nfr nt t n: eo ogia e a ia i oso ia a a e oak egi i a esko as ika e a a a i i e ; (c nt p t n: Ka e mo u a au e ikusi akoa ko ua i a e ei e i io i a ai ekee o a ga i }aki a i i a a; ( préh n n: e ome o ogiak i eki e ue i ea au o ie a ea a ke ekoa a umé yk ge ie mai e ue a ai a e ai ge i e io e u k i ikoa i e o i (e d r n t esa e io e ak egi go ue a a e e akusga i Oso es ima ua a i e o i gau egu egi e i e a e a o e a ke akoa e ome o ogia oi ia i ua e ako ai a es e i a Mi cea E ia e i a go ge uke a ga a i a ikoak e a oso e agu ak i a i i u a a is o ia o a e me eu ika ; esa e a e ako Morfología d l sagrado e i a a e o L sagrado l profano, ai a L h r n t e e Gau a e a esa e a a oso e agu a egi e aimo a ikke -i u u o e i oso ia- a ak eo ogia is o ia e a i oso ia i o u ik au e E i ioa e mui a sako e a- gu u a i u; ikus u u o e a ik saia e a gau a gu iak Io e ( a ikke Religión religiones, Ma i G e os 19 5 ai a e a a a e me eu ika egokie i e a u ue a gau -gau ko au icoeu a o e i oso ia gu ia i f n n l h r n t esa aio usse -i a ai u me o o o e a a ia e e ako ai a e ie e ku u a e a u e e a a e a o ema e i e si o oe okoa rl j n ie ie a ik a o gau egu i a su ga a e a i e es e i oa e o i ea So io ogia ik a ia u e i ioek o a u io a e u e a e e ik e i e e sa e a asa e a egi e asko ( e ge e a uckma e o A e o ie o o iek eo ia a o mu a e u e e a e i a esk i a e e a ge a e ; o ik a ia e i a ai a aus a - ke a e a o osame ak i oso o gisa i e a e i u e a i e a egi eko mo ua i oso- oe a e i a es e i e a a e ai u e E i ioa a a a a e a e ome o ogia e o eo iak osaga iak i a e a e i ioa e u e e i amikoa e aiki e agu e u e o ek gu iak e akus e ue a a ke ik au e a E i ioa e i oso ia i e i io ik e a ik egi a e ikas eko eska u e a aio a i e o i as a i ik —I us a io ga ai ik e o a iko i ekia a ago e e es a e e i ioei a a oia e i e ik i i eko eska u e a iegu e e i i asu e ik i e e a u ame a ismo ik aska a i i oso ia a eke u a- me a ismoa e au ka i ik a ie a e a o i oso egoki a o kio e i ioa i E i ioek auke a a egi e a u e e o u io a u e a e a e i u e o a e u e a sek a i u u A a oiak o a u egi e a i a e a a isku ik a ago e e a a ai ak asko a iagoak i a e same ua e i a a e u e a i e o i e i a es e e o ei i e ai i a a u E a a oia e i ea a ai u e gi aki egi e gai ue a e a e i ioa e e gi akio ge aka i i u e ue a u ame a ismoa e i ioe ga i ea es e ik e a E i ioa akoi ak e e " eo ogia" egi a e same ua i eku egi e io e a o i oso ga a i sua E i ioa e i oso ia 9
a ai a e ie e ka o iko e same u k i ikoa e egi ki u a ai a a e ikas e a a E ago a a a ik gau i oi ai o ga iago gai e a o ai o u a a i a eko a e i ioe a eko e a ka oko e same ua E i ioa e i oso ia ei u ikoa o u e a e a e ka a e as u e a a ak es ea i auka a gia e aku si o i a i ea e i ioek e e i ae a e a e ik e a ka oko e same uak e e eku ik e ka i ke a i e a eko e a i oso ia e i u a egi e asma eko e a a i e ea e i ioa e a e e e i eko a e o egi ki u o e a i o saia eko a gu e a ea saia u e a a A a oi is o iko asko i e a me io e i ioa e a ku u a e ka e a ea ase e e a e e a ai eu e i i i ugu Es ai iako Ge a i i a a ea i a ugu a a a ik ga e Gu e is o ia i a i e k e ika ismoa e a a ik e ika ismoa e e ai U i e si a e-mai a gai o i e a e i io- ie ia gu iei egi i a aie e a egi e aie ukoa e a e e e a u e e e a a ai a o ago o i gu ia gai i eak e a eme a i ako i ea i eki eak kimu e iak so uko i u e o ai a ekoak ai o se oagoak e a a a
5. OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA oc E 19 Ateismoa kristautasunean, i o K asikoak 1993 E i ioa u o ia e a a a a a e aigu eme e a i a o e a i ei oa i eki a ia e u ak gai i u e a i i a i e ua au ki eko o osame a egi e a E a i ea ismo u sa ai ik o osame i ekia e a e o ki u a e i eko egi e e eskai a oi a i koa i ey W 1911 Teoría de las visiones del mundo, Ma i A ia a 197 E a gu e a ea e agu egia es e maisu a i a e a ia ge a u ai a e i ie sc e e a ia a egia o e i oso iak is o ia e i eak sako a e u i u e a o osa e i ue me o e a - o ogiek a gi i e e a ak eskai e i kigu e E i ioa i ai o ge iago e i ioa e sa eko ema e io ga a ia e a o ik a o kio ue a io gu ia E ia e M 1959 Lo sagrado y lo profano, Ma i Gua a ama 1979 a k asiko o ie ako a a e ome o ogia i o ua e a e i ioa e es uk u a a e e ue a Oso e a e koa a e e o e e u ua e o e ea e i ioa e e i ae a aus a ea ai a e a egia esa o u egi e u a i e a gau ai a a eame u gai i u ik i a e me eu ika-esko ak asko es ima e u e e e a i e e a ioa egi eko e agu a sako a eska e ai a e e a i i eue ac 1 1 La esencia del cristianismo, Ma i o a 1995 E i ioa e k i iko agusie akoa a e a e e a ga a i a ikoa e ai a e a gai i e oiek ioa e k i ika es e k i ikoek egi e u e a a o i a ai ea a ai Ma ek ai ie sc ek ai eu ek a sako a e a e u koa a i e a oso a i a ua ego e e ga aiko ge aka ieki e a e e iki k is au-e i a eki ai ó M 199 Filosofía de la religión, estudios y textos, Ma i o a Oso o a ma u a e a gau ko e a a ko i oso o asko e eka e se oa Esko a ako egi a i a a ai a a e e e i aku ke a a a a egi eko o osa ua ago Au o e o i i a ak e e ik gau ko i oso oe ikus u uak e a ikaske ak e e a i a Uga iak e a a giga iak a a e akus e igu E i ioa e i oso ia e egoe a e a e a e a
ege G W 1 3 - Lecciones sobre filosofía de la religión, Ma i Alianza, 19 i u i u u i a e oso si eak a a ai a Au e ekoa i aku i e a ko i a eke e a e i io o e a egi e e "Sa e a" A a oia e o ek i i a ea i a go a eme i a u a i e a e a e i- 7 i oso iako Gi a
ioa i a ika u a i aio a se ime a ke ia i o ik e o i ga e e a a e e e gau a a uk a a oi ko e a es e a uk a a oi ga eko egi e i agu Hume, D. 1779: Diálogos sobre la religión natural, Madril, Tecnos, 199 E i ismoa e maisu a o a ua a E i ioa e e ome oa a e i ma e ia e a ik a e e u e so e ga e a gi a ea ue e agi a ikus eko asmo Ikus u u maka a e a i u i ai a e i a e a e koa e a es e ie ia ge ukoa i o u a ago Kant, I. 1793: La religión dentro de los límites de la razón, Madril, Alianza, 1969. Oi a i ko i u ua a i aku eko e a a e a e a - e a e koa aska asu a e e o ko ie ia e i ea e agu eko ai koa e es eŕie iak a e u ekua e a gi akia e ai a i i i a e a es e ie ia o i e e iki ko ie ia mo a gisa Küng, H.: ¿ Existe Dios?, Madril, Cristiandad, 1983. a o ek e i ioa e k i ikoe a ai e se oa e a ga e a egi e u oso e a e agogikoa e a u e e a ea i oso iakoa e e ik eo ogiako i u ua e e a a ai a i oso ikoki oso o gi a ea e i u gaiak e a a giga i ge a ai eke sa e a gisa e o o e a O o R. 1917: Santu dena, Bilbo, Klasikoak, 1997. e e a k asikoa au e e I a io a asu a e a e i ioa a i a e a e ka a u ik u e ogika a gi u a i u e ome o e a a Se ime ua ai o oi a i koagoa e "a gi asu a" esku a e saia e a e a e i ioak aso e ue a gi o e i ae a a e e u is o ia u e a e a ai e i ikoa egi e U amu o M 19 5 La agonía del cristianismo, Ma i A ia a 19 (Euska a Bizitzaren sentimendu tragikoaz, Bilbo, K asikoak 199 a á a i a go a eme a a agusia i i a e a a a a a e a e i ioak e akus e ue i i a e sako asu ak so e ue e i ego a e a a e eko se ime u agikoa I e esga ia a i i a i e gisa e a i e o ek so e i ue es u asu ak ko o eko u i i El hombre y Dios, Madril, Alianza, 1985. E i ioa e o u a mo ua u e ea a eme go a ia e o u a e e ik ga ea e a askea o u a es uk u a a esa ge e ake e e koa a e- a e ik e a e iko ga e a e i ae a e ekoa " e o u a" ko e ua e ikoi egi aigu e a se i e akie a a oia e e esa gu a su i aka u a gau ko gi oa . E A GI AKIA
. A o o ogia i oso ikoa
Joxe Azurmendi
A o o ogiak gi akia e e a gi eko ie ia e o i i i a izan gura u oro a Gi o - emakumeak ai a ikus egi a ik e a ai a mo u a ike ai e kee e gau a o o o- gia-mota asko a ikoak au ki ai e ke e ei i a auke e a a e a a o o ogia naturalista e o ioso ia a io sikikoa ku u a a e o so ia a (e o ogikoa e agogikoa o i o o- gikoa (e o o i ikoa eko omikoa eo ogikoa (e o e i iosoa i oso ikoa e o ai a e e es uk u a a e me eu ikoa e a e a antropologia filosofikoa e i a a A ema iako esko a e o oiek u e a baten i e a e a iza da a o i (19 a e a a ia ua oiek u o emikoa as a e a - a a uek gogo e e sia ( ai ei egge e is e ia is ak ai o k eime eoma is ak gogo a u e a ga a ua es e a uek (Ma Sc e e -ek ess e -ek e a iga e Mu - u Ge a ge o aka emikoki i ka u a jada, i e o e esa a ia a a e oa da, i a- kasku a- og ame interesen a a e a a ik a o eke a a ai a o ai ik e e i ae a e mugake a ga ia e a es a u u e is emo ogikoa e e i i io oro a o a ua a o o ogo i oso iko e i e e komu i a ea e a a ue us e (M Sc e e G oe uyse u i g a ma a o o ogia i oso ikoa e i a ik ego da: ei ee ako a ea e e gi akiak e e u ua e ko e ua e a gogoe a is a u i u kee mo u as ikoa es e a ue i i i os e a — egi a u a i i e Th n l p d f Ph l ph (E wa s 19 7 I bol.)— o "mo e i oso ica a o o ogy o igi a e i e 19 s" i aku e u u Enciclopedia d la filosofía Garzantin (1992): "La expresión a Y og a filosófica' es típica e siglo XX" e e a eko i i ia u e e a e Mo a-k a e mas-ek e a a a ek Th xf rd p n n t Philosophyk i a e ak u i eko mo u a i a e u a ke- ea a e e e iga e a e a ge i u a ue e a es ee i e e io e a u sea o ie a iko a a oie a e ke a is o iko e a sis ema iko ikai a O o Ma qua -ek eskai e u " A o o ogia ko e u i oso ikoak XVIII. me ea e ukae a ge o - ik ue is o ia " a iku ua (ikus A u me i 1997 Hala, gi a ie ie ako es e e i- i io asko eki e e ge a e e mo ua a o o ogia i oso ikoa e u e u e a e e a eko egokie a i aka i e is o ikoa i a ai ea e a i u i a ie a e a mugake a e a a i u i ke a a e sea e a e a
. NTZ N R 1 "Gi akia e e " ga e a i gi aki o ok ema e dio o a ai e a u e a e e u ua- e a e e o uko a e i a e u sa (1 Au oko ie ia o e a a a gi o -emaku- mee a i asu a ega ea asca -e esa ea izan, oso gu i da, u -tanta a ek i 2 4 l f G d
e ake; ai a aki a aki i egi e e a e a ai o a a suago e a u i e soa E a e e ikia e ( i ko asu a e aki eak a iago i u e u e a u i e so osoa ai o ei o e a i egi i a i eke gi o -emakumee ko ie ia i e e agokio e i a iko "gi akia e i oso ia" gu ie eko a e mi a ea ( i egi a ge o e e gi a ee e i io e a a ea a o aku a so ia ea e a eka ue a au oko ie ia-mo e a e a a au ko gi akia e ko e u i i i ua ikus ea e i a ea ( e e e u e a us e mo a e a e i iosoe a A e gi akia e o a ai eko i oso ia aski a gi ua e e ai a a gi a a o- ia e mi oe a ; o iek ai a ku u a a au ki e i a ai a eme gi akia e i oso ia " e i oso iko" a ea i i iko gi a eke o ai ik o e a ik e ei i egi e a ko a e a i oso ia a ea ego ai ekee a o o- ogia i i i ua e o e a kakoa gu i-asko es i i ua e e a e a kasu a ue a Sok a- ese gogoe a u se koa a " e a gi akia" ga e a; u e ki o e a e e a a e e a eko mo ua a io e akee amaika e a a ( e ako a i i a? e a e u ea? a o ai a e e ga e eo i a e a gi o -emakumee e i a ea u e eko i e ese i a a a e a kako ; esa e a e ako e a ia ko e agu a e a a oa i a ue a e o i ia e a o ake a us ua (ikus Helendarren Filosofia). a o a Me e a e osoa e a i oso- ia mo a ea e i ioa gu e ku u a komu ea oi a i ko i aka u e gi akia e ikus- mo e ua is a e e a e e a i ka ai e i oso ikoa —e a eke e a asma ai ea o ikoe - ga ik ikasia ai uke— o e a a e a gi o -emakumea go u e a a ima ko i akia a e i i ua a egia A ima koa o iokie e -ma e ia a e a su sie i a a go u i ko a ea eso agoe a mu u o e ako i ia ia Gi akia ese ia ki a ima a o a a- o ek a gume u a io a ik i e ak u u a u i u a ima e es i i ua asu a —go u e o ma e ia ik me e a eko ga e asu a— e a a e i e ko asu a oga eko es a e i- ia e i a ea e a a isi ik a a ogia a ima e i u a ie i a ea o o io a u u a ima adimenduzkoa, adorezkoa, nahikarizkoa ( i ia i u e e-k ase osa ua agoe gisa — egegi e/go e a i e e a ai e e a o uk o e/ko sumi ai e egeak a mak o- uk ioa— ago i u i i a e o gi o -emakume mo a akoi ak a ima e a i es e i a ue a gai e a a ia e e gi o -emakumea i a e k ea u a i i a a e o o i ikoa ko si e a e a e ku ak ue ga a ia eki A is o e es e e e i e a eme a a u e a ik e au kagu es oikoak a e ge iago Me e a eko ku u a e a oi a i e a ai e i a i a gi akia e ko e ua e a o e u ua e u e me mo a e a o i ikoa 3 A o o ogia i oso ikoa e a u se koa a gi a asu /gi a i ko e ua e ko kis a gi o -emakume o o e a asu a e a o i gau Me e a ea e agu e e e a a a a oike a e e a age ku ea e i e ie a ik e ie sia ugu essi g-e e a esa eko I u u u i o iek i u i a e e gi aki/gi a asu a e ko e u Me e a ekoak g eko-e oma a a e a u u-k is aua Mo o eismoak e a u e e a gi a i a e a ua e ko e u a e ama e a ue a k ea ai e a aka a a ago e a gi o -emakume gu iak a e k ea u ak i a; Ai a a a a e au ak i a go i a gu iak (A i ako e i asko e a e e a o a es ei a a e ioa a ("a e i o se i" e o gu ie e — a a g eko e a e oma a e a — a a oa mo u u e e i ea mi o d n l rd ld n , e gu a o b rd n , z z t n . z t t npl t h r a o ek a uia u a e a a oi ogikoe ga ik e ak (Politikoa a ea A is o e esek A o o ogia i oso ikoa 2 e oso ko e e e gai e a e e i oso ia eki "i a e " esk a o i a eko so uak au ka a - a oak e a aka ik g ekoak "i a e " i e i a ekoak A e a o a ia i agi eko a o - ka u ei io g ekoe gai ea e i u u agi mo ua a a oe gai ea a i a e e e a a - a ee ai ai e ai i a ( 5 ose Ai i ik o u ako a a e ai i aia- e iemai e e a is o ia a i g ekok egi o i a a ak e akus e i u e ie a eko i e e iak a ema- eko e a g eko asu a e a i i a eko ( u ck a e a o e a oa es e ako ku u ei a io e i eko o asu au o omoa e agu e ie e aiek es eak a i a i u e a a o a a a oi e i - e i e es eek e ak i a i ake e a ako e a ikasi u e sia e o o ok (3 3 —"Egy oa ek ai u e e e i ku a e ekoak e i e ei e i e e a a o" ( 15 — i ok a esek e ie i ae a e a ku u a es e i ak egu a i e a geog a ia e es- e i asu e segi a a o e i ue eo ia au A is o e esek e a ge o osi o io A a- meakoak e e egi u e A i A oa ; Mo e i a ea e a e a ia ema io e i o Mo esquieu-k e e -ek a a- a a aso e a I me e a a e a akas a su i i i a ai e e a e a -eki o a gi o -emakume o o e i ak i a eke e e e a i a e ku u e a eko a eak i i- a i a es e i e eka e ak i a eke e a o i ko a u es e i asu e emai a e e o e a e - e e oe a eko a i io ko a e a e e so is ek e ai si u e i a ia e e a a aua e e a ai a e a ai a u (physis e a nomos au ia So e gi akiok o o e ka e a ai e e a i iki e ga a e a i u i iasek (79 C 1 e e oak e a a a oak i a e e i ak ga a gu iok ai e gu ie a ik A i o ek ( 7 esa ue e a a Ku u ak e o egeak aka ik es e i e gai u Gi a i a ea e ko e ua es i i ua i a e oa a a a e e a a e iogu i aka i e o i (gi akia = a ima gi akia = a a oime a a u i e e ia e ko e u a a a esa- ge u oa ei ea "a ima o a e a e ia mu u gu ia a" i i i e ake emok i ok I us a io g ekoa U e e ea gi a ia i a i a a i e a ai eko e a e i a ikus e ugu age e e e a i e a esa go u Isok a esek Panegirikoan, e agokio a o ia i i ea i ai ik A u a e e oa ue a e i a a e e a a a e a a u a o i ga eko e o- koa e a i e e e a a a a oa ai o Es oa a e a gi o -emakumeak a a oime a- i a ai e io e e a e io e e a ea a a e i a a i o go a a oi koak a e a ea a i o go a a oak es ea Komu i a ea e " a u/ka o" e ei ke a e ekua "goi/ e e" es i i ua a e i e e ia e a e a o e a ikasie a " e e a e " komu i a- ea; ku u aga ee a a a oe a auek e ekoak i a a e e ( e ie i e e ia e ekua a ime a E agi es oa a a e ea E oma ko e u e i a Me e a eko is o ia i e ek ua ea e a akio a i a go e a asma u a Es i io ga ea e i ku ua a a a a oi koe komu i a ea e auga i eko humanitas, e e es uak asie a e e e o e o a e es ai a egi a ua i e o ek e e a a os e o e e e e a ge o A i a a iko a- ( e oma a k asikoak i e i ue a o asu e ko horno romanus a i io a a e au ka horno humanusek i ea e o mo a i o- e e a " i oso iko" e ia a ie a e u a e ko a ioa horno inhumanus a o ai Egia esa ikus egi o e a i i io gi a i osoa i a a e aio gi a asu -ai o a ai a gi a "mise ia" asko i e e " o o sum i uma i a me a ie um u o" ( e e io H t., 77 es e ik eu e u ua gi a ia a a eak e a ko e a e i u e -gi a ia soi e a e - i e o ez-gutarrak (k is au/e -k is au ai akia o a e ie e aiek e -gi a ia e a e -k is auki a a eko —mo e i a eak au ki u e i i ue mu u e ie a asi e a gau a e a ai u asi oga u ue e — 2 6 i oso iako Gi a
Ikus u ck a 19 -1971 Historia de la cultura griega, a e o a I e ia Ikus aege W 19 1 Paideia. Los ideales de la cultura griega, Me iko CE
2. D RN T T 1 Mo e ia e a a ia i e ome o o c o io a e i a gi akia e i oso ia e a Humanismoa e a Erreforma ( o es a ea e i ku ea i o ago is ek e ek i i i io e G e ia e a E oma e i aio a e o e i ku ea A o e ia a i a ea i esku ema e a gi ua ( ie e ia E i A oa i u a- o a u i " uma is ak" o s stadia divinako ikas eek e e a a studia humaniora ikas e i u e ak au o e k asiko g eko e a o o gai a i oe i aku ke a mu gi uak i i i a ( i e o i gi io a i ako mu ua ikasi i ie a e i ako i ea e e a a ik a a u u ikoa e i eak e a e e uak e i ku ea "gi akia e au kiku e" gisa e agu a a ea u ck a -e ge o a u a i a e a e a i i a u e a a a ago e e e ea- i a ea humanitas ko e ua a e i o a io ik osi i oe a ( e a o ek E i A oa gi a a u asu a — eka u e o e o e ako maku asu a— a ie a e ue e a u se ko i- aka u a gogoe a e ia " e omi is ig i a e" i eiak omi a e i u ico e a Mi- a o a e o ici o- e i oso ia e e ik i u a e a esku u a e iak e e i i E e u ika i a ia e ako au u gese au oko ie ia e o a o asu a e esa eko Gi akiak ai - koa e i u iko so ka i o ek a u a ik e ue a esa go a e a a e e i a ea e ( u ua- e egi e e o a is a askea Ma mo ka a e e ik a e a ai eke a i e o u a a Gi a- kia e a aska asu a gau a e a a egia; aska asu a e i so me e ako gai asu a Mo e - i a ea —I a a eko e ie o uk ua— e i ku ea e au kako a ai e a a u u o e a e e e i io-ge e ga ik e a e o es e iko e a i e i oe ga ik aska asu a e "ge iegike iak" ika a u ik gi o -emakumea o e a i ko a ea ama a e ue i a ea i a uko u Aska asu a ai ai a o e a a e me e e ie e Mac ia e i e a Mo - aig e- e ga ik asa u esca es (Traité de l'Homme) e o o es e a S i o a ume- e Tratatura, gi a i a ea ei e au iak (isi ea ei i a e a ue e a i a e o i e e e a io e a e i io ik a e a io a ki e i i eko g i ak i oso ia i a i u u Gi akia e a a oak i oso ia mo e o osoa gu u a e u E e o mak es e e a a e a ai a a ke a ea e i akoi a e e ko ie ia o i i i ua a eki ai koa e au e au e u e ea a i E i a e i a eka i a ik ga e gi o emakumea e e ai a a i u a a i u e a " e a a u" ga e a eki sako ki e ka a i a egia " ei a u e i a ea e a a ua" o akoi a e e akoi asu se ia ua a i ei a- aga ai a gi a i a e o i "c oi co um i ua e a ma a ika ua e a" i aku e ake u " eka u o igi a a a gu e a u a e a a a ko co u io e gaic o a e a a a co- um i ua a imá aye a guiÇo a gucia" Seku a e a e e a a a ima a u go u e a a ima e iko omia ( i oso ia esca esek egi go u es e ai es e "GuiÇo a a c ea- u a a go u co u i e e a a ima immo a e com ausa ua e a egui a" Mu u a ea a ima (sa a ioa mo a a es ea go u a (i e es eko omikoak a a ik e a u u e a a a es e ik a ima e a e ke a a io a a Me a isika e a ge a uko a go u a e a se agi ee a io ( o s gi akia e i o ako a asu ik ga e u sea o ik e a o e- a e so u ai a so u a o o ogia " i a u a ako" i akia e ie ia gisa (O Casma " oc i a gemi ae a u ae uma ae" ai i e a e a e a ai i e o e ako i i i a e o ikasgaia esko a-sis ema o es a ea I a e e i akasku a e e a o ake a e e o ma uko A o o ogia i oso ikoa 2
ai a ikasgai e i e a ea ( siko ogia O o ogia e a au ki e ugu "a o o ogia" i a e e a i — i a e gau ko a ie a — M u ei ig-eko maisua e Anthropo- logium de hominis dignitate, natura et proprietatibus i e u ua ai u e (15 1 i i i a e ia O Casma -ek (159 o e a e i i u ue "A o o ogia es oc i a uma ae a u ae" ai a o i e a a i ai o Ikus Cassi e E K is e e O e a a a 19 The Renaissance Philoso- phy of Man, C icago U i e si y o C icago ess Ikus i ey W 197 " a u ció e a a o o ogía e os sig os I y II" i W i ey Hombre y mundo en los siglos XVI y XVII, Me iko CE 7-91 I us a io mo e oa e a " e a gi akia" au i a asi i aka u a agoe eko e a a i e ea eo ogiko i oso iko o i iko e a es eku a i o ai a e i iko e a a u ie ie- ako e e (1 a e ik o a ai i oso iko- eo ogikoki uma ismo e a e e o ma e a eko a ka e e e ia ugu ( u e o s E asmo ; gi akia i u u ko ikus egi ka o iko (e o antropozentrismo jesuita) e a o es a ea e o osi ioa; ka o i ismoa e a ua e a a se ismoa e a asme ua asca e i os ek io a o o ogia es i i ua a e gai u a e- ki esca ese ge oko i oso ia gu ia u u u egi e a ikusmo e i iko- eo ogiko ik gi akia mo u a io a u sea a ema a i ai a ( E a e sua e a a i e ea A esa io- e De humani corporis fabricaz ge o (15 3 "a o o ogia" i e es me iku e o a u a is a i a e a i a O Casma ek e ak " a ica uma i co o is" i e a e u a a ua e iga e a ia A o o ogia- a a u uga i a a me ikue a Ikusmo e a a o- mis a- a u a is a a e ik i e esa uko i a gi akia e ia a oa es ua e o i a ekoa e- a a Ge oago u o o ac a e e e ius a Me ie C a a es i e o -e a a o o ogia e a a a omia a a e e e ge iago (3 A ke ik Mu u e ia e au kiku - ak "gi akia e a?" ga e a emia ko i u u u e a i o a ia o i iko-mo a e ka ga u u gi akiak o e i a i ioak? gu e e i ak o e? I me e es ai o ea ai e i Ga ekoa e a i io ame ika ak a a oime ik ga eko a e eak i a; e á e e O ie o- e a i a e gai oak e a e e soak; Gi és e Se ú e a a is o e ikoa e a a e as u e gi a a as o ik e e i ae a ; esk a oak i a e a eko i iak i a e e as Casas Ai a i o ia ko a au e Ai a Sa u au o III ak ui a a e i e i ioak " i- e ko gi aki" "k is au uak i a eko gau a" ek a a u mo u e a i a i ue (1537 i o- so o e a eo ogo es ai o e e a ai ok III me e a sesea a i a i eau esui a- e a i io ame ika ek "gi aki a u a " a o a i u ika e u e (" o sau age" e a e e ko o ai e e e e a e u e a iak au e ( i oso ia mo e oa o o a i- aia i e a misio a ie e i ko aesa ga iek a a oi ko a ioak e ma uko i u e i a e "gi akia gi akia e a o so" a o es-e i i ia ( II ; o e a e uki sua ousseau- e us ea ( III O o a I us a ioa e a oso i us a ua i a aco -e i i i ( II Ame ike ako i ioe a ea eu o a ek ai ko i u i e; o ai e-k ( III e u i o a o a e e moko o u uga eak e o eskimo u u uak e a Eu o ako a a a u ia es e ie e ekoak i a ai e kee ik a aso e i e a ik e o i akoak es e ie e ekoak e i i a ai e kee e a a e gi akiak e a imi oak imi o e a gi akie a eko es e ie a i a- eke e ak a e ga i I us a ioa e ga aia a ea au i i oso ikoa e "gi o -emakumea e a " gaia ( o i age ia o ma a a a u ue I us a io g ekoak Egia a Mo e i a ea e e e a a igma osoa a —me a isika ka esia gu ia— k isia ego agoe a a e- a ea 2 8 i oso iako Gi a
Frantziako Iraultzaren inguruan, a a Kantek sumatu zuen, filosofiaren krisi orokorra antropologia Lehen Filosofia edo Oinarrizko Filosofia gisako zerbait bihurtzen ari zela. a a adierazi zuen Logika liburuaren "Sarreran": "Filosofiako esparrua (...), zentzu kosmo- politan, ondoko itaunotara ekar liteke: (1) Zer jakin dezaket? ( Zer egin behar dut? (3 Zer itxaro dezaket? ( Zer a gizakia? Aurreneko itaunari Metafisikak erantzuten io bi- garrenari Moralak, hirugarrenari Erlijioak e a laugarrenari Antropologiak. Baina dena, fun- tsean, Antropologiatzat o daiteke, aurreneko hiru itaunak laugarrenari erreferitzen zaizkio e a". Antropologia ikuspegi pragmatikoan tratatuaren autorea e e a a Ka (179 gaiak Ilustrazioarentzat zuen i e esa e lekuko. a a e e a o o ogia i oso iko a e o ai ik e i mi a gi e ke gi akia ese - ia ki a a oime a eki e i i u e a a a oime a e - is o iko gisa u e u u sea a - o o ogia ik e a osi e Gi akia e a e o a ga eko ese ia es i i ua a kus uc e M 1975 Antropologia e historia en el Siglo de las Luces, Me iko Sig o I Ikus o k eime M 199 "Egoismo y mo imie o i e a o Co i ució a u a a o o ogía u guesa" i M o k eime Teoría crítica, ue os Ai es Amo o u 151- Ikus o i e Me a 19 9 "Ka a egu a o e se e om e y e acimie o e a A o o ogía como o ema i osó ico" Pensamiento 17 1 9-55 3 A o o ogiak i o esu is o iko o oko i a i u o o a (1 me a isika e me e ausi ga e ga a u a II e a III me ee a gi a mu u e i iko a e o eko e a ( I ea —"gi a ie ie " so ku a e me ea— e a ea a iako I au - a os ea ga a u i e is o ia e i oso ia i a sue a ik o iki- o iki aska e oa a —gogo a i a ue ege Ma a wi — a i e a o iek e e aie eskema ismoeki oka u u e as a e e a a egia su osa e a is o ia a a oime a e ga a e mai aka ua e a e a gi a iak o s e i gu iek e e/mai a aki a uk ga a e i u e a e e e o u ioa e e ik go a ( asake ia i i i a ioa Mo u aka emikoa aio e a o a u a o o ogia ku u a a mo e o i aka u a Eu o ako i i i a ue ie ia gisa asake ia ge a u iko e o " is o ia ga eko" e iei u u ; goi ik e e a egi a a keo ogia ku u a a e a e a (E y o Mo ga e a A o o ogia o ek ike e —e a ak ika e - ue a "gi akia e i oso ia" mo u a i a ai eke ai a e siki e i a a o o ogia i oso iko a o a u aa ik a o o ogia i oso iko a segu u asko e i a e sa u u a su osa u ga e kus Sa Ma i 19 El sentido de la filosofía del hombre. El lugar de la Antropología Filosófica en la filosofía y en la ciencia, a e o a A o os i oso ia k isiu e gu ie a a o o ogi a u egi e a o a a a e igu Cassi e ek so is eki e i ku ea I us a ioa e e Mu u Ge a e o oa e siki a o o- ogia i oso ikoa e i a a me ea so u a; e a so u o ea is o ia e a a e ai a gi akia e i e ( a e is o iko asu a aki eko ai ik e a ga e a e i o a - ea u a gi akia e [a ima ia] e kosmosea ( a e i ae a e agu eko a e ke o o s iga e Mo e i a e i oso ikoa e o o a —"a a oime i ea is a" e a— ge o ik (so- ia ki e e Mu u Ge a eki sei a a i ekee a e a a a e gi akia e ie ie ga a- e e iak ( io ogia e o ogia u mui a e ike ke a so io ogia siko ogia e a I A o o ogia i oso ikoa 79 me ea ge o iko a a u um izan i u ege e a eue ac Ma e a a wi i ey e a ie sc e e o eu o o a ai gi aki mo e oa e ko ie ia e au ika ai e e a k isie agi e e a a ai a e a u e ie a ako agu ga i gisa e e A o o ogia i oso i- koa e so eku a si o ikoki Ma Sc e e -e Die Stellung des Menschen im Kosmos (Gizakiaren lekua kosmosean) i u u oa e a gi a e a (19 7 [19 a i u u gisa] ai a u o i da. A o o ogia i oso ikoa e oa jada "gi akia e da" ese ia me a isiko baten i a; a o o ogia i oso ikoa e ikus egia o ai es e a da, a egia (1 k isia i e e e ik ga ai e sua a a ka u i e e ome o ogia eki e a/e o e me eu ika eki u a ua ego o i da; ( ie ia e ie eka e e a ia u e a a auka es a e "gi akia e da" au ia i u u ko ike ke a i oso ikoak (3 e i u e a e i u ga e a o i e izan e gi akia e a e a e a e o a e a au da, a e ko ie ia e i aka i ea e a ko ie ia o e i ake a akia a koa is o ia o s gi akia e i oso ia i i i uak mi oa esa e a a e o i oso ia es e i ek mo u es e i ea a ie a i u e gi o - emakumea e ko e ua i oso iako i i i a oro e e is o ia eki e ka i ke a e u - mami e da. E o ei a a u i egi a a o a ema e ge o iga ai ekee e a o o ogia i oso ikoa e gai agusiak esiak ai o ge iago a a oak i a gi o -emakumea e i - gai asu a aska asu a e a so me a e ika e oi a iak io ogia e a ku u a go u a/a ima (e o u mui a/ e same ua si o oa u o ia e a A a o aue ako a e a ke a e a ikie a e e a o o ogia i oso ikoa e a e a a a ikuska ea da: gi akia i u u ko au e e oso asu ea u e u ik isku so i oso ikoa egi eko osi i i a ea ai u e e e Ge o e a e a ikasgaia es e i a da a o o ogia i oso iko ak ika ua A i i e oucau -e lana a o o ogia i oso iko a a ai eke egi ea e e a e esa ea ; e i S o e i k-e Weltfremdheit ("Mu ua o asu a" (1993 e a gau egu go es e ai a au o e e a ak
3 OI A I KO I IOG A IA Kome i da ko e ua i e ako a ema e as ea i egi i oso iko o e o esku i u u e batean. A iku u i aku ga iak a ckae C 199 "A o o ogie" e a i ié e C "A o o ogie (cu u e e " i S Au ou (a g Encyclopédie philosophique universelle. Les Notions philosophiques, a is esses U i e si ai es e a ce a é 197 " i oso ica A o o ogy" i E wa s (a g The Encyclo- pedia of Philosophy, o ew Yo k- o es Macmi a u is i g Co
A i i a esku i u uak a auke a eko a ae e G 19 Philosophische Anthropologie, (Antropología Filosófica, a e o a e e 19 Gi akia e e a a oa e a ame u sis ema ikoa ikus egi o o ogikoa is o ikoa es esuki a e u i -gai asu a egoe a so ia a e a is o iko asu a i eki asu a a s e e ia a e a gi akia e i a asu a o oko ki a aka e a ei egge -e a ke ako a e e-me o oa i a u 280 i oso iako Gi a
o e e a I a M 1991 Dictionnaire de l'ethnologie et de l'anthropologie, (D n r de tn l í y ntr p l í , Ma i Aka 199 a se a M 1 Antropologia filosofica. La peculiaritá dell'uomo in Scheler, Gehlen e Plessner, Mi a u o Mo a o i
Añ o o ogia i oso ikoa so u e a e a i u e i u k asikoe a e ke a e a es u- a o ogia a a o au a ue a a e a a o o ogia e a e ika ek o ogia e a eo egui C 19 L t r de ntr p l í f l óf , i o esc ée e ouwe i u u ak ikoa a a e is o ikoak a o o ogia i oso ikoa e e o e i gu ua i e e a ai ak i aku gai au a uak u se ko ai a a a o i u u sa e a o egokieki io o- gia/ku u a gogame a/ u mui a aska asu a e a Au o e e ak a u es e i u u a a o o ogia i oso ikoa e es a u u e is emo ogikoa o a e a ki e a i u i e esa e aio a e a eo egui C 1999 A o o ogía i osó ica i o U i e si a e eus o Cassi e E 19 An essay on Man. An Introduction to a Philosophy of Human Culture, (Gizakiari buruzko entseiva. Giza kulturaren filosofiari sarrera, i o K asikoak 1995 me eko a o o ogia i oso ikoa e es u ik k asikoe a ( u e goa eki a e a e e a ea " e a gi akia" a a e a; ai a gi akia e den, e a ese ia a ai ik a e e asu- a e age e a a u ea ; iga e a ea gi akia e a ku u a a e i a "A e e a a oi ame - ua e a" e i i io k asikoa e ekua o ai o e si o i e "a e e si o ikoa e a" es u o ek e a ia a Ge e A 19 Der Mensch. Seine Natur and seine Stellung in der Welt, (El hombre. Su n t r l z l r en el nd , Sa ama ca Sígueme 19 7 Gi akia a e e me s-i a e (eskas i a e ese ia a e a io ogikoa ko e sa u e a a auka a e ea o ega ik a e e i a ea ku u a ue a Ge e -ek i oso iak ie ia e i iko a i a e a ue a us e u e a a a i a a i u i u uak A o o ogia i oso ikoa e agi ik a ie a i a ue es ua
a ago gi akia e e o oko ki a ea e ue i u u ume i aku e a a
Mo agu A 195 On Being Human, ( é es el hombre, a e o a ai ós 1993 aki a e i u au eko iak o e ka e e agogikoa a Ca o a o a 1991 La aurora del p n nt ntr p ló . La ntr p l í en l lá r y l t n , Ma i CSIC e u uak a ie a e ue e a a eka e e i ke a a iko o o a a esio o eki asi e a (so is ak a o A is o e es e a a i o e a e a a ai ega u a e
E e aso is o iko a iaga ia i a ai eke ( a o k is au asu a Ma eu Sa e Ski e o e i e es i oso iko a iago e e e O o -eko o ako i u u o au S e e so 197 Seven Theories of Human Nature, ( t t rí de la n t r l z h n , Ma i Cá e a 19 3 A u me i (a g 1997 Gizakiaren filosofia ilustratutik antropologia filosofikora, o os ia aki A o o ogia i oso ikoa 1
M uc e e a O Ma qua e es ue i uma e a i u e a a o o ogia i oso- ikoa e au eko i us a ue e a a e a a iko so e a uc e -e es ua k i ikoa a I us a ioa eki O Ma qua e ak i iki es u i o a eak e i a i aku e a ak Mo i E 1973 Le paradigme perdu: la nature humaine, a is Seui io ogiak so io ogiak a o o ogia es i i ua is ak " aus e " u e gi akia e e a asu ea oso asu ea i a e Ga a i koa gi akia e ie ia e iek a agi e k isia e e akus e io ogia i e a ue i o a ia ema e io
io ogia e a e ik a o o ogia i oso iko ako i e esga iak Aya a 19 Origen y evolución del hombre, Ma i A ia a Ca a i-S o a 1993 Chi siamo. La Storia della diversitá umana, (Quiénes somos. Historia de la diversidad humana, a e o a C i ica 199 u a G 1975 Science de l'hbmme et tradition, (Ciencia del hombre y tradición. El nuevo espíritu antropológico, a e o a ai ós 1999 u ié S 19 3 De la biologie a la culture, o a is amma io
e me eu ika e oe ako saio i e esga iak gi aki si o ikoa e a ea Au o e e a e es e o a ga a i su e a e agu a u a G 19 Les structures anthropologiques de l'imaginaire: introduction a l'arché- typologie générale, (Las estructuras antropológicas de lo imaginario, Ma i au- us 19 1 a ey 19 3 The Innocent Anthropogist, (El antropólogo inocente, a e o a A ag ama 19 9 Me e a eko gi o -emakume u iek aiek i e a mu uko es a a a e sa eko oe a u e o ma asu a e e e u aka a ai i a u a i e iga i e ai aki sua u u au e
Gi akia e e o gi a asu a e ko e u e me e a a a ue a ako ikus a i i e A sa i Iq a A 1997 Concept f n n p r t v P r p t v , ew e i I s i u e o O ec i e S u ies Mu o 19 9 The Concept of Man in Early China, S a o S a o U i e si y ess Mu o 1977 The Concept of Man in Contemporary China, A A o U i e si y o Mic iga a ak is a S e a a u 19 The Concept of Man. A Study in Comparative Philosophy, (El concepto del hombre, Me iko CE 19
8. io ogia e i oso ia
r ntz tx b rr
. RR R ie ia e i oso iak i a a i u o oko a e a ie ia e e iei agokie a e e e goak e agu a ie i ikoa e e e a ga e a o i o u ako a a oak a e e i u; e e u se ko ko e uak l z nt f , l t t , z lp n , n t r l e a a ekoak i a ie ia e e i akoi a i agokio i oso ia a i oka a i a e a e a e a ki a o aue a ( isika kimika io ogia gi a ie ie a e a so e i e gaiak e a ga e ak a e e a u e e a (ikus Z ntz r n F l f . io ogia e i oso ia a ke o ie akoa e e io ogia e a oko ko e u e a gaie i gu ua a i a a e e e ai gai i oso iko o oko i e e egi e ie eka e a io ogia e i oso iako gaiek i a e i a ae i i a e i u e ko e ua a e a e - i ikoa o ega ik e i i a ko e u io ogikoe i gu ua (esa e ako n , h t p n n t r l e o r b l z so e i e e a ai ak a a isi i oso iko u se a gi u io ogia e a ga a u ako e agu a e i ikoa i kasu egi e a ai aio ( ai a is o ia i e e sa i a ko e uak e a i eiak o a mo a u i e aki eko ai a o ek e u esa a i i oso oa e a a e a e e ik a a o ko e ua ak (f ntz e o nf r z n t e i e a i i e e i ai i a e ake e e o a o a egiko a es e ime a e emai- e i e e a aki o a a o o e a a u i e e ak i oso ia a i io ogia e a ai a io ogia e is o ia e e asko a a eko es ego e a u io ogia e i oso ia a ku e a ia ikus e a a egu o e a ako a a oiak a i a i a e e i i a ai aga iak a a i oso ia e es a ukoa o ai e a gu i a e ie ia e i oso iak isika i a u e agu a ie i ikoa e e e u e a e e u o i a iko mu i a ge a e a i a es e ie ie a a a e i e gaiek asko a e u e ako isika a eko ik o e a u e u a io ogiak e e u a a agoa eskai e igu es ea ie ie a eko a a oia a ie ie a ea me eko iga e a ia io ogia i a a au e aku a ik a a me e a e aku si ue a a e e e io ogia mo eku a a e a a i u i me e o e a e e o e au ki uko i e a guk e agu e ugu mu ua a a e ake e e iku a ikusga ie ak e a sa e a o e a io ogia e i oso ia e gaiak o a u ai o ge iago o iei u u ko e a ai ak e a o a i eak esk i a uko i ugu
a au egi eko i ike ke a- oiek u e agu a izan u 9/U 3 3 -137 7/ 1 (E U e a - 3 9 (MCy 284 i oso iako Gi a
2. B L R N L Z NTZ N RT N Nolako zientzia a biologia'? Biologia hitza I mende hasieran asmatu zen, J. La- marck-ek e a G Trevinarus-ek 1802an lehenengo aldiz erabili zutenean. Hitz berriarekin batera diziplina berri a e sorrera adierazi nahi zuten, mundu organiko bateratua aztertuko zuen zientzia. Orduantxe eratu zen biziaren kategoria berria, horren aurretik errealitatea sailkatzeko mineralen, landareen e a animalien erreinuak bereizten baitziren. Halere, ikuspegi bateratu hori ez a sinplea, biologiaren baitan askotariko azalpen- mota edo metodologiak baitaude. Desberdintasunik nabarmenena beharbada, honako bi ikuspegi hauen artean dago. Alde batekoek, bizidunak izaki "diseinatuak", makinak edo mekanismoak bailiran aztertu nahi dituzte. Bizidunaren egitura aztertzeko sarritan erabili a erlojuaren eredua, bi alderdi azpimarratuz: egile a u (gero hautespen naturala egile "itsutzat" kontsideratuko a ildo beretik) e a zati bakoitzak funtzio a betetzen u osotasu- nean. Beste aldetik, bizidunak antolakuntza berezi batez horniturik ikusten dituzte, Ka -ek zioen bezala (Kritik der Urteilskraft). Antolakuntza horrek bizidunaren osotasuna nola eratzen e azaldu behar u; zati bakartuen o ma e a zeregina ezagutzea ez a beraz, na- hikoa, horien integrazioa behar baita. Gaur egungo eztabaidetan f'untzionalistek biziduna- ren ezaugarriak geneen e a horien informazioaren bidez azalduko dituzte; estrukturalistek, aldiz, materiaren ezaugarri fisiko-kimikoetan oinarritzen e autoantolaketa ikertzen-dute, uste baitute bizidunek badutela beste izaki materialekin jarraikitasuna. Horregatik, Lewontin-ek dioen bezala, biologiaren is o ia bizidun e a bizigabe direnen arteko desberdintasunaren inguruko borroken is o ia a Fisikalismoaren iritziz, bizidunen ezaugarri guztiak lege e a ezaugarri fisikoen bitartez azal daitezke. Bitalismoak, berriz, bizia azaltzeko fisikoa ez e beste osagarri a behar dela io; o s halako barne- indar edo energia a e a horretan datzala biziaren propietatea. Bitalismoak eragin handia i a zuen mendeko lehen hamarkadak a e batez e e e gso edo Drietsch-e lanetan; gaur egun, ostera, gauza arraroa a horrelako jarrerari eusten dion inor aurkitzea, idazle gehienek euren burua materialistatzat agertzen baitute. a a e a guztiz e e beste bereizketa a egin dezakegu hemen t r l mekanizistaren e a organizistaren artean. Lehenen- goaren tesiei jarraituz, bizia ma e ia organikoaren antolaketa konplexu batetik sortu edo azaleratzen a Ikuspegi hau nahiko murrizgarria a uste baitu unibertso fisikoa azal daitekeela soilik oinarrizko osagaien elkarrekintza ma e ia e a energiazkoei erreparatuz. E a entitate konplexuak (proteinak, zelulak, organismoak, ekosistemak) zati osagarrien ezaugarrien arabera azal daitezkeela ametitzen u (atomismoa). Beraz, ikuspegi analitikoa a osoa eratzen duten zatiak aurkitu, e a osoari buruzko dena ikasi e a azaltzeko gauza izatea es e o u Organizismoa, berriz, ma e ia ismo holista da, osoa zati osagarriak baino gehiago dela kontsideratzen u zati bakoitzaren ezaugarriak zatiak operatzen duen oso- tasunaren testuinguruaren mende baitaude. Organizismoak ez u bitalismoaren bizi-indar hori mahairatzen, baina horren kezka antzekoa a batzuetan, murrizgarri ez delako, bizidu- naren azalpena ez baitu soilki osagai indibidualen bidez emango, osoaren izaera osagaien ezaugarriek determinatu arren. Esan bezala, fisika i a a ezagutza zientifikoaren ideala denbora luzean, e a beste zientzia guztiek kopiatu nahi i a dute fisikaren metodoa e a zehaztasuna. Hori dela e a biologia e a fisikaren arteko harremanak ez dira batere errazak i a biologiaren behar meto- dologikoak edo azalpenezkoak askotan ez zientifikoak bailiran ikusi baitira. Teleologiaren io ogia e i oso ia 28 a a o e a e a ai a i oso ikoa ikus egi o e a ik u e ai eke Asko e us e i aki ma e- ia ak i a a e e au a isika e egeak e e e a i u e e e i i u ek isikako ko e ue u i e so a mu i u ik gu i a a u e i i e e auga i e e iak i u e e a me eko e ai i oso ok ei io ogok io ogia ie ia au o omoa e a e sa u u e au a io ogia e ko e uak e a a a e ak e i i e a isika a mu i u a a u e a i e e ome oak osagaie mai akoak ai o go agokoak i e ako asko a e a io ogia is o iak (e o u ioak e esa a ia ue ako ( isika k asikoa e e a a io ogia e au o omia e a ia agoe i eia o ako au a isikak a a i ake i i u ak i aki ma e ia ak i e ei ea ; ai a e i i u ak i e ei ea May -e ikus egi ik a i i e io ogia ako ai ga a i sua e e o u ioak a ake a a a me a aka i i u ak e a i iga eak ai a a eko o ua
3 Z R D B Z B Z D N T B Z B , Z N T R L T RT F Z L i ia e e e i i ea e a e a a Egu e oko i i a e ago a a a ik i ui i oki a ema e ugu ako i aki a i i ik agoe a a e ; i i u a u e ea e agu e ugu ai a ie iak e u i ia e e i i io e a ik i oso ia esa o i a so a-ko e ua e a i ia e o ie a ea e a e auga i asko e i a e a a e ai a i i u akoi ak e ak e e e a e a i u e e o ega ik asko a e i i ioa ema e a ea esko a- i u uek e auga i e e ak eskai e i kigu e i ia e a i i u a ei i e o a ai muga u a a i a eko A i i e o e ako e e a a ea au ki i akegu e auga i a uk o ako auek i a 1 a o ake a ko e ua u e egi u ak i a; ko osi io kimiko ego ko a u e i gu ua i agokio e ; 3 i gu uko e e gia a u a a u e a e a i eko gai asu a u e; i gu ua eki a ema ak i u e; 5 uga u egi e i a; e o u ioa asa e u e; 7 a i e a ga a u egi e i a; aie egi u a i gu ua e a a e a mo a e a Es a egia o ek o o a a io u o iko egoe e a ( u eko i i a u a a a e eko esa e ako ai a a iko muga ua a e o ei i i-mo a o akoa e e o i a ai ekee e a ea a a e u ua (a i i e es e a e a a ekoa e o a o a egia so u akoa o a e a aki i aki a i i ik agoe kasu a o o ie a ? As o io ogiak es e a e a a ue a i i u ik agoe e e a eko e a i e i i i eak e a u a i i a i ue ea a as e a ia so u a ugu a i i e aka a u eko i ia a; e i ugu es e e e eki a e a u e akigu o e e auga ie a ea ei i e e a e koak e a ei ko i ge eak E a au i o i e a e a i i A i i ia a e i a ie ia e u u a eki e a u e o e a i ia- e ie ia ego e a i a i i e aka o o u a o s io ogia o oko a e o u i e - sa a e aiki eko asmoa eki o i au e a e ama eko e ei ke a ga a i su a o osa u u e " i ia- e - e a akoa" e a " i ia-i a - i ekee - e a akoa" a e a u u e e agu e ugu i iak e ai u ago e i ekee i i osi ea e a e a a a egu e a ea es e e auga i a uk i ue i i u ak au ki u e o ekoi iko ai i a u i e soko es e a e a a ea e o a o a egia E o u ioa e i gu ia e e egi a a eko gogoe a a Gou -e esku ik o ek au ga e u ue e ge a uko i a eke e o u ioa e " i a" i a e a ema e a e a e i o ma a a iko a i ? e e auga i e a o esu ge a uko i a eke e i e a ei e ? a o i e a ake e a ea e a e a ei i a e a e koak e a ei ko i ge eak? 286 i oso iako Gi a
O o har, bizidunak azaltzeko bi ikuspegi -mota agertu izan dira. Batek egitura e a egonkortasuna azpimarratu ditu, bizidunek aldatu gabeko forman eusten diotela inguruko aldaketen aurrean, e a beren burua mantentzeko e a antolatzeko gauza direla. Besteak, be- rriz, diseinua e a funtzioak bereizi ditu, alegia bizidunen osagaiek edo organoek zerbait egiten dutela e a zerbait egiteko sortu direla. May a Smi -ek dioenez, baliteke biologia- ren zeregin zailena bi ikuspegi horiek bateraraztea izatea, modu askotan agertzen baita biologiaren hausnarketaren inguruan. Ikus ditzagun batzuk: t bizigabeekiko jarraikitasuna edo haustura: biziaren sorrera eztabaidatzen de- nean, ikusmolde batzuek bizidunek bizigabeekin duten elkar-jarraikitasuna azpimarratzen dute (horien hipotesiaren arabera, bizia ma e ia bizigabetik sortu da, e a horrek bideratzen u egingo e ikerketa); beste ikusmolde batzuek, aldiz, biziak duen berezitasunaren haritik jo dute. Lehenengoentzat bizidunak egitura xahutzaileak e a autoantolatzaileak dira, hau da, beren egiturari eusteko e a bizirik jarraitzeko gaitasuna energia xahutuz lortzen dute, e a sistemak energia horren bitartez eratzen e a gidatzen ditu bere i e metabolikoak. Ikusmolde horretakoek zelula edo zelula antzeko sistemen sorreran ikertuko dute biziaren sorrera. Beste ikusmoldeak, berriz, autoerreplikaziorako e a informazioa eramateko gaita- suna duten molekuletan bilatuko u biziaren sorrera, molekula horien ezaugarriak eratzeko modua zelulena baino lehenago erabaki behar e gaia dela uste baitu. Kausa hurbilak eta azkenak: Mayrrek bi biologia-mota daudela esaten du: funtzionala e a ebolutiboa. Lehendabizikoak kausa hurbilak edo funtzionalak bilatzen ditu ("nola?" galderari erantzun nahian); besteak, azkenak edo ebolutiboak ("zergatik?" galderari eran- tzun nahian). Lehenengoak une zehatz batean indarrean dauden mekanismoak aztertuko ditu; bigarrena, berriz, eboluzioaz arduratuko da e a eboluzioaren is o ia zehar bizidunen funtzioak nota eratu diren azaldu nahi izango u Adibidez, "zergatik hazten da belarra eguzkiaren norabidean?" galderaren aurrean zenbait biologok, estrukturalistek, erantzunaren gakoa landareek eguzkiaren norabidean hazteko duten mekanismoetan dagoela pentsatuko dute. Biologo eboluzionistak, aldiz, beste honako hau uste izango u alegia, erantzunak zehaztu egin beharko duela zergatik belarrak (edo belarraren arbasoek) argia bilatzeko gai- tasuna lortu edo moldatu duen. Batak, argirantz hazten e landarea ikusita, bizidunaren bizitzan bertan ageri e kausa bati lotuko dio efektua, kausa ontogenetiko hurbilari. Ebo- luzionistak, aldiz, gertakari bera ikusirik, azalpena lehenaldi urrunean bilatuko u kausa filogenetikoan edo azkenean. Biologiako zenbait kontzeptuk bi esanahi dituzte: bata ikuspegi historikoa kontuan hartuta e a bestea historia kontuan hartu gabe duena. Hori gertatzen da, hain zuzen e e egokitzapen kontzeptuarekin, hau da, bizidunen egitura e a gaitasunak inguruari nola mol- datu edo egokitzen zaizkion azaltzen duen kontzeptuarekin. Horren esanahi historikoak edo filogenetikoak egokitu diren ezaugarriak eboluzioaren eraginez lortu direla azalduko u hautespen naturala medio. Esanahi historia gabeak edo ontogenetikoak, aldiz, indarrean dauden kausa edo mekanismoei begiratuko ie Funtzioaren kontzeptuarekin horrelako zer- bait gertatzen da. Historiaren rola garrantzitsua da biologian. Bizidunak milioika urtetako prozesu historikoaren ondorioak dira, e a prozesu horiek guztiz materialak izan arren, desberdintasun handia dakarte materia bizigabearen e a bizidunaren artean. io ogia e i oso ía 28
Autonomia eta informazio genetikoa: i i u ak a e ea asko a e a i i i a a maki a e e o a e ak ua e a a ogia iek a e a e ai u e a o ake a e o isei ua esca es-e e e u gus ukoe a e o ua e a asko e a i i a a a a a ogia e ai e o a au ka Ka ek e ue i i u a e e a e o ua e a eko e ka ke a o a e a e us e i- i u a e osagaiak e ai i a e ka ekiko i e e e eak ai ik e ak e ka eki e is i- e i a i aki i i u a so eko O ga ismo a e osagaiak e i a e ei i a e aiki e o o e o ga ismoa oso-oso ik e a u a a i a eko e o ua e kasua ge a e e e a a i i u a e a e e osagaiak ga a e eko e ka eki e emai a ai i a i ia e ikus egi ka ia o e o o e goa autopoiesis eo ia a o e so ai eek Ma u a a-k e a a e a-k au o omia io ogikoa e eo ia asma u u e e a i i u a e e auga i ik ga a i sue a au oekoi e a e a esa u e ; o e a a e a osagaie e ka eki e i e i i u ek e e u ua e a u e a i gu u ik e ei iko i u e mi ak ekoi e i u e eo ia o ek a iko ikus egi e e ia u a e u io ogia e i oso ia e o u ioa e e o i o ma io ge e ikoa e o e a o aku a e a au o omia a e ai i u i ia e a a a
4. EBOLUZIOAREN INGURUKO ARAZOAK es ui gu u a g osa oia a e e e io ogia e i oso ia e ekoi e ik a ie a e o u - ioa e i gu ua so u ako a a oei eskai i aie A e a e ik e a a ik a Es a u a ue a a gu ia u e a e e a u e a i a a e o u ioa gertatu egi e a e ai e i io mugime - uk k ea io ismoa u a u ai u e e o u ioa ge a u i a a a a a a i e a e a e ea u i e soa e a i aki gu iak ai koak so u i ue a e e a u Kasu a ue a k ea io is- moa i Diseinu Inteligentearen Teoria esa e aio e a o e a eek k ea ioa i u u ko e agu a ie ia gisa ga a u a i u e E o u ioa e eo iak asko a iko o mu a ioak i a a i ake e e a a a ik ga e C a es a wi -e Espezieen Jatorria i u ua as e a o ma mo e oa a e eo ia o e a a e a o u a ioa e esioak i i a ekiko o oka e a e u o ga ismoe a eko es e i asu ak o i koak e a e e ia e ma e ia e a sue a e i e e o eek so u akoak i a (ge ee a mu a ioak ge a e ai i a ; o okek e a a ake ek au es e a u a a so e u e a uk i i ik a e a e a uga e i a e a es eak e o e gu ia e a ke eko o o ioa e o u ioa a e a a ue a o gi mo a u a e o egoki u a au e o ga ismoak so e i u i i u ek e ai egoki a e e o mo ake a i u e —eskuak e o egiak esa e ako— i i ako o oka au e a egi e a e E o u ioa o a uga - ke a- o esua a ake ak age e i e ea ge a e a o o e goe ekoi e a a ake eki a wi e e o u ioa e eo iak os u u e e a e i u Naturalismoa: es e iee a o iak so e i ue ga e ak o esu e a ege a u a e i e a a e i a Transmuta- zioa: es e ieak e i a i o a ae i ak ( eo a o ismoa e e agi e us e e e a a Jatorri komuna: a a i oge e iko gu iek a aso aka a ea u e asie a Hautespen naturala: age e i e a ae ek uga ke a- e a i i au e - asa es e i ak i u e i gu u aki a ea mo a eko gai asu es e i ak i u e ako ai u e Kausen plura- lismoa: e o u ioa e kausa agusia au es e a u a a a; ai a e a aka a au es e se ua a e a i i a e a egoki u ako ka ak e ee e e ia e e o a e ai i ue a wi ek ( o e a ama ckeki a os ai egoe 288 i oso iako Gi a
Egi e askok ioe e a wi e ga aiko a a oa e e ia i u u ko a a e se o ik e i a ea e o uko eo iek uga ke a se ua ea ka ak e e es e i ek a egi go u e a a a e ai u e e a o e o o io au es e a u a ak e a ue a ae e i u ia ei e e i e a a u o i Me e -e ge e ikak a a u ue ge oago ái a e e ia e eo ia e i o i I me eko e ia ea o osa ua i a a e e e me ea e a- sie a a e e e ko ua a u a wi e eo ia e a Me e e ge e ika e e ka ea e e i o a e e go oa i a a ak gu ikako a ake a o osa e ue e a es eak a ake ak au ika e o ea es e o ue Ikus egi g a ua is a e e a " au i a ia" e a eko e a ai ak u a oa i au ue e a e e 193 eko ama ka a a e a e u I e i ea o a i i a ea oi a i u ako ma ema ika e iak eka i ue is e W ig e a a a e- e esku ik o eki a e a gai e a a o e o i i i a e i a so u e populazioen genetika. o u a ioe ge e ika e a a e a a ake a e o u i oa ge ee ekue ie a ake a a Ikusmo e o i aki a e e ema ugu e o u ioa e i eia ai o asko mu i agoa a ekue ie a ake a ak o e a i e o o ioa i a ai eke a uk o i koak —ge ee e i a esa e ako— e a es e a uek a i o ga ismoe mo ake a e agi a i a go u e —a i i e au es e a u a ak e o se ua ak— Ga ai o e a i a ako au e a i ee o o io gisa Sintesi Modernoa i e a u iko ikus egia e a u e e o u ioa e i eia e i gu ua io ogiako a i i i i a asko e a eko a asu a o u ue a Ga ai a ako leloa o a sky- e esa ia e " io ogia e e k e u e u ik e o u ioa e a gi a e a a" io ogia i u u ko aus a ke a e agi a ia i a u i eia o ek ai a isi e - eak e e e i i a i a esa e ako e io ogia a e u e ak a o e a e o u ioa a iko u u ikus e ai u e Si esi Mo e oak e ka a e ako oi a iak i ka u i ue e a io ogia e i oso ia i e e au e a egi eko ikus egi a eskai i io a i e a e ai gai e a ai aga i ko oka ge a u Hautespen naturalaren rola. Gou ek esa e a a Si esi Mo e oa e o a e a e a ika i a u egi e e a e o u ioa e kausak ko ua a eko o ua e e asie ako a e a a iko u a is a a e e e gu ika u a ismoa ai e a e a u i e a ge o e a ikus egi mu i agoa u a e asi e o e a mu u ea e o u ioa e kausa aka a au es e a u a a e a aies e a ai ega u a es e i a ak gu ie si e a o ga ismoe egoki a e a soi ik au es e a u a a e o o io a a e u K i ika a ue a a e a ego a ago e o u ioa e eo ia adaptazionismoa (e o egoki a e ke ia i a Gou e a ewo i e a iku u ama u a ea age u e e e a i i au a o ga ismoe e auga i gu iak i gu ua i au e egi eko ga a u i e mo ake ak i a e a es e kausa i e oagoak (a i i e phylum es e i e bauplanak e a o ie e agi a a ake a e o u i oa e i a ko ua a e O o io a i u i e o u ioak ge o e a e ek uagoak i e i i u ak egi e i ue a e o u ioa e ai a o esu ko i ge e ko ua a u ga e A a a io ismoa i u u ko e a ai a e ai a ak o e asko a ikoak au e ge ie ak me o o ogikoak K i i- koek o ako au io e o e u a o ek e o u ioa e e u ua o ga ismoe e ek ioa e a o a e u e a o i o eko agoe muga aka a au es e a e e a e o eskaki u asko a ikoak i a A a ai a aco -ek ioe e e o u ioa e a isei ugi e u sa iko a egi ea ai ik o o u is a u sa e a o ua e o u ioa o imi a io- o esu gisa a - e ea e a u e a es e a uek e i a a a io ismo e ako o i ike ke a- og ama a e a us e u e au a o ga ismoa e egoki a e e ako e ge a u e a e e sa u io ogia e i oso ia 28 e a i o esiak egi e ue ike ke a- og ama e a e a o ie us e e ai kasu a o e u a o ek emai a o ak i a go i u es e ak o e a atomismoa a Gou e e a ewo i e a o i ko k i ika esa e e e a a a io ismoak e e e go o ga ismoa e e e auga i i i i ua e a a u e u e a o o e akoi a e egoki a e e o u i oa a a eko is o io e o ko u a asma e u o e u a o e aka sak gai i eko e o u ioa e eo iak oso asu i eg a u e a a a e u e a ko i u ke o ga ismoak e a ko ua a u o ie go u egi u ak (e o bau- planak) e i e a au es e i sa e o o io ai ik e a e e ia i oge e iko ga a e i e e a a ki ek u ako e sa u e i e e a u i e a o ek esa a i u o ga ismoa oso asu- ea ikusi a e a e e ga a e - o esua ko ua a u a e i e a e sa u e auga i gu ie o imi a ioa osi e e ik; i a e e asko a ga a e - o esuak e ak mu i a e ak a iko i kio e o u io osi ea i e a i gai i ugu ma ai gai ea a a is o ia ko i ge ea e o a o ga ismoe o mak egi eko ( au a au es e a u a a e ikus egi ik a i u i e a i gu ua ekiko mo a u e a a e o o io a o e a ai a e u u a ai o ge a e i a gau ak es e a a oi is o iko e a ko i ge ee o o io gisa? es ea au oa o ake a a i i u ek a- u e e e u ua a o a eko gai asu isikoa e a a ue a o i o e a e i u i ga a - i sua a e o u ioa ike ea au es e a u a a e a ekoa ai e i a A e i au internalista, e e ik a o e a i io a ek a u u morfologia razionala e i a ak ai u e Gau egu sistema konplexuen teoria a a e e e gai o i sus a eko a gu- ioak e a e e uak ema e i ue a Kau ma -e e e uak i a o e a i i e a gia Hautespen unitateak. e au a e u au es e a u a ak? Si esi Mo e oa e ikus egi ik au es e a u a a o ga ismo i i i ua ek o u a io-mai a u e ko e e - ia e o o ioa a e a au es e -u i a ea o ga ismo osoa i a eke e is i eko o o- ka egi e a i i ik i au e a ue a ai a e ai e sa a ik es e ikus egi a e a eko a a oiak ema i u e o ie us e ge ea a e e a au a e a i e u i a ea Auke a o ek e a ai a u eak so u i u mu i ai ee e a u a is e a ea u a is ek e o u ioa ai a mai a a —e aka ik mai a ge e ikoa — ge a e e o esua e a us e u e e a mai a akoi eko ge aka iak ai a a u e a i e a e e a e u e a ai a o e i gu ua so u e e o u ioa a a eko i i aki eo ikoe a eko e ei ke a errepli- katzailea, e e u ua ko ia eko gau a e i akia a ie a eko e a elkarrekintzailea, e e i gu u ea i i e a au es e a asa go ue e i a ea a ie a eko e ei ke a o ek e e e a ai a u eak so u i u io ogia e i oso ia Makroeboluzioa t aldizkako orekak. e e ai a u ako e a ai ak e o u ioa a u ka a a au ika ga a e e a us e u e e ak a u e e a ekoa gau egu Aldizkako oreken teoriaren a a e a mak oe o u ioa e mai a e o u ioak e u i i ka au e a egi o ga- ismoak au es e a u a a e i e eu e i gu u e a a mo a u ei ea a e a i ai ik; o s u a sik a a me e ak a - a ea egi i a eo ia o ek e o u ioa e i u i i ia ema e u e e u ea mi ioika u e a a ake a a i ik e e a ge a u o osa e ai u Garapenaren rola eboluzioan. E o u ioa e eo ia e e u ua u ea i i i e (e a i oi i i i a i e o ga ismo gu ie a eko o u a ge ea ogikoak e a ea a a wi i o aio e o u ioa i i u gu ie a eko e o a ko o u a gisa ikus ea a aso komu a o osa u ai ue e a o e a i i a e u ai a osa u e ai e a u ai o e e auga i agusia a i asu a a es e iee uga i asu ika aga ia a a eko 2 0 i oso iako Gi a gai asu ak amaie a ik e ue a ai i u i es e a ue a e i i i u e o mak e - o a e a i au ea e a e i e a e i o es e ie e a o ga ismo oso u u e a e e age ea eiga ia a o ie us e i i ak e u o me es a io eo ikoa — rf p z i e e- koa— e e e i u ika ai e ke-e a i oi i a e i e o mak a i u i o a uga i a- su a e a a ako asu a o a i e aki e a i e a u a au e a a uek e a es eek e u e e o u ioa e i ikus e eo a wi ismoak e o Si esi Mo e oak e e e go ikus egia u a u u a e e e; ga a e a e io ogia a e u e e us e a a ai a ga a e a ko ua a u ik e o u ioak iga e i u i o e a uak a e i u
5. BIZIDUNEN SAILKAPENAK. ZER D ESPEZIEA? i eo-k mi aka a ima ia- e a a a e-es e ie e i e ak ema e a sai ka u a i ue e e egu i i ik os mi ioi i gu u au e a us e ugu ( o ie ako 5 mi a es e ik e i a o o- u ak o ek e u esa a i es e ie a e e ga i agoe ik Ai i ik io ogia e i o- so ia ge ie e a ai a u i a i e e a eko gaia a o i Segu u asko esa os asu ik a ie a o ako i a e a aue a ekoa a (1 a ue us e es e ieak i aki ko e - io a ak i a; au a i a iak e u e e sai ka e ik egi e a o e es e gu e au e- ma ea e emai a i a es e ieak o i mu u eko n n l i a eke e a o e us- i ika ioa o e ako au i a ai eke i i i uoe a eko es e i asu ak ikiak i a eak e u a gi e sai ka e ak o a egi e a i e o e ko ako a e a ntz l a o e a a e a es e ie akoi a i o i ea e o u i e sa a i agokio Ikus egi o e a ik egi a u a i i i uo akoi a i o ese ia a e imi a io i e ek ua i a eke Si esi Mo e oak e same u o a io a a e i e gai i u a i i ue o e a- ko i a i ak a e e e ese ia ismoa e au ka egi a i ik May ek es e iea e ko e - u io ogikoa o osa u ue o e a a e a es e ie a e ka e a ea uga eko gau a i e i i i uoe mu oa a o osame o ek es e ieak e is i u egi e i e a a a e igu a i e ea o ga ismo-mu oak ai o ge iago e i a a e oe a o e i ea e ai i oso ok esa u e es e ieek e a o o a mai a go e eko a oiek e i u e a k aseak a ie a e i i i uoak ai ik Es uk u a is ek e i u e i oi i eia o iek o a u e a egu i a e a i e ga a e a e ikus egiak ge o e a ge iago a e i u ai a- ko a o ie k i ikak o i gu ia i o u a es e gai a ugu mu u o ga ikoa sai ka eko ei me o o e a i i e a a? a ue us e i i u e e auga ie a eko a eko asu ak eu u e a i a (i i i e e e ikoa ; es e a ue us e a i i i i e e o u i oak e a i i e a i a e a a aso komu u i e a e a a e a sai ka u (i i i e i oge e ikoa K a ismoak mu u e ai o e ama u i i i e i oge e ikoa e e e sa
6. T L L T F NTZ io ogia u ioe ie ia a E a i i u e mu ua u io e e ik ago a a e a gu i e e e eo ogiak e u i u i o ik e agu a ie i iko gisa Oso a a ia a u ioe ikus egi es e i uga i agoe a a ikoa ai a gogo a ea ei es e i a e Ka e o ga a- c a e io ogoe ikus egia ai e a e ik , e a a ey e o isei ua e a es e ik e eo ogia e a u io io ogikoa i e a u a asko ago au ikus egi agusi au ki ai e ke io ogia e i oso ia 2
Funtzio etiologikoa. Ko e u o e e u ua o ga o e o gau a a e u ioa ei e a a ea a o ga o e o gau a o e es e u io osi eak ai a ak i e a ak a - e u o ega ik ai u e e e gau a e o o ga o a e u ioa gi akiak egi ikoa a i a a gi akiak ue i e ioak e i i uko ue a ma e uko u A i i e au kia ese eko egi ako o ek ua a e a e e e o oa i eus eko a o i ko i e ioak e ei e i u e e ko u ioa e a u io ak i e a ak I aki a u a e kasua gi aki egi e ik e agoe e au es e a u a ak e i i uko u i i u e osagaie e e ko u ioa o e- ga ik osagai a ek (a i i e i o ak e o egiak egi e ue a a a eko a e a egi a e u o osame o ek; au a i aga e a egi a e u aki eko ea osagai o ek u io o i e e ea o e e egi ea e i e ioa a a o i o e e o ga ismoa i a a ai a ema io a au es e a u a ak au a eko Funtzio disposizionala. A e a egi a u e a o i oso k i ika ua i a a e a is osi- io a is e us e e a e a e koa osi e ai a e ai e u ioa au e a egi a egi - ako eo ia a e i a e e i i ea o e a ako gau a e e auga iak e a gai asu ak e a is osi io a is a a ea e i i u e a i a oe a e o o e sio ege u e u a ( o a i i- a ee i e Cummins-en funtzioa. e i i io o ek e u e u u a e ai e e e ako u ioa e i i ea ai ik e a sis ema ko e u a ea osagai a ek o ako a a e e e ue a ie a ea osoak gai asu ko e u aki a i a e a (a i i e o o i ku a ioa u e a ima ie ga ei a i o a e e egi a? u io-mo a o i a a i ikoa a Funtzio zibernetikoa: e i i io o ek sis ema i e o o ga ismoa e o ae a i e a- e io u io o e a a e a o ae a e i a i e u u a e a e ik u ioa o a o e a a e a e i i uko a e a ko ua a uko i u a e ae ika u a- o esuak o a e a e ue o ae a ekoi eko e a e osagaia e egi u a (e o u ioa eme u ioa e e i i io es e i ak ai a u ai o e ugu egi ai a o iek gu iak e e a eko a e ek e a ai a ko e ua so u e a so e u e
7 GENEAK ETA GARAPENA A ke a iko io ogia e i oso ia i o ma io ge e ikoa e ko e ua u se ko gai i- u u a a uek i o ma io i a e e a i e a k i ika e u e ge ee o a esk i a ea aie us e ko e u o i e ai a egokia io es e i a ue i e e akus e u e mo ua a uek a o o e ismoa ai a e u e e a e a asko ako a a oi e is emo o- gikoak e e e a i e i u e a i a e u e ak egoki ikus e i i u a e a o aku a ge eei o i i egia ua es ei ea o ek e e mi ismo ge e iko ai su a a ie a e ue ako e a aie us e ge eak i o ma io a a eak a eago u egi e ue ako o i Ga a e Sis eme eo ia (Developmental Systems Theory) ga a u u e e ai egi ek parekotasunaren tesia o osa u u e o e a a e a ge eak i o ma io a a - e a i a o ua e i a e akegu i o ma io a o ga ismo a e ga a e o ma- e ako e a e es e e o ei a ia i e A i i e e e a u a ( e ai es e ie a i aki akoi a a a a a emea i a go e i gu uko e e a u a e o o ioa a e a e ago ge- ee a "i a i a" e ika u a i ka oiak e a a Egi e o ie us e e ago i i i e i ko- ik a ia i e a i o ma ioa e a e a es e a kausa a u a e a esa eko e o ei a ia- i e i a ai ekee a i o ma ioa io e e u o e a i e e a io-ko ua es e ik e 2 2 l f G d
e ako Gai e a io e o ga ismo e i ak ekoi eko gai asu a e a uga ke a e a e i e a aka ik ge ee e agi a eki a a u o a e e ia ge ee a a smi i e e a ai o asko a a agoa a e a ak o e e ige e ikoek e agi a ia u e O ga ismo i i u a ek e e gu asoe a ekoa i a eko e a i ue a ia i eak asko i a e a e ak ga a i- mai a e ekoak A ke ik a ima a u a i u e ge o i oa e e a e o i oa e a eko e a- ioa e agoe a og ama a ek e e mi a u ik asko a i gu uak e e ai ai u e esa ik e a io o i o akoa i a go e ikus eko o i a ie a eko "e eak io-a auak" ei e e es a eo ikoa a a me u u e; o e i e ge o i o aki a ek ai a i gu u a e e o i o-mo a ema go ue a a ai eke Ga a e Sis eme eo ia gau egu a e a i e io ogia e i oso ia e ikus egi i e esga ie e ako a a E ago a e i eieki a os ego e a ik a a ia e a esa - gu a sua egi e a i i e a o a eko a e e e a ga a e a e o agusia a ima a e ue aka a A ke ama ka a ga a e a e io ogia e o u i oa (evo-devo, i ge ese ei e e i i i a ga a u a e a o i u u ko aus a ke a i oso ikoak ikus egi e iak aka kio io ogia e i oso ia i
8. BIOLOGIA ETA GIZARTEA A ke ik e a a u a a e e e i a ai a u ga e u i io ogiak (e a o e es a ua egi e i e ike ke ek e a so e i e i eiek gi a ea ue e agi a 197 eko ama ka a ga- a u e so io io ogiak e e mi ismo ge e ikoa a a ika e ue gi a o ae a a a eko e a o i ika so ia i i i ua is a e a i e a ak u a e i ue oe a o e au ka so u- ako " ie ia e ea e a " e a ako mugime uek a a egi a iak egi i u e es e ako i eiak au e a e ama eko Gau egu go egoe a e a o ea u ea gi a ge oma e segi a a e u e o se- kue ia u e a i aga i e e a ge o e a a a iago age e a e sa e a komu ika i- ee a me iku a ge omikoa a a ea e i gisa Ikus egi e e mi is ak e a mu i ga iak ge o e a a a uago au e a i u i gi a ge oma i eske e - e a —ge e oa e o gai o- asu ak i a eko oe a a e— e e mi a e u e e a kome ia ki a iaga i (e a a e - aga i i e ge eak au ki uko i e a e a a e u e i i e sekue ie a e a ge ee a oi a- i u iko se agai i au ai e e iak ga a uko i e a o e a i ik u aka a i i a e esa e a u e iak a ma ia-e esak i o ma io ge omikoa e e e sa ai e i u u a ia o ega ik esa e akegu ike ke a e i o ie a ea e iko a a o e ikoak au e a euge- esia e e a ioa a ego i a ua e a e ese eu iga eko askogu ak es eak es e es e e ai gai e e a a i i a e a ioa ( e e e a e a a iskua au e es e iee ai e egi e e ea ? ge e ikoki a a u ako i i u e a e ikagaiak e a Gai o iei gu iei io ogia e i oso oek ge o e a a e a a iagoa i i e io e Biologiaren Filosofia 93
. OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA o e M (a g 199 The philosophy of artificial life, O o O o U i e si y ess
i i A i i ia a e i gu uko e ai a a o i oso iko a e e i ue a iku u - i uma Gou S J. Bai mundu zoragarria: Burgess Shale eta Historiaren izaera, o os ia Gaiak ( a o i koa ewYo k W W o o 19 io ogo ikai a e a e sa a i e a i a e i u aga ia e e i eiak e i a wi ismo k i ikoa e ai e a i io es uk u a is a eki e ka i ke a mu gi u ik e ai a iku u- i uma e e euska a u i a u a e a Wa E 1993 Exploring the gene myth, (Ga El mito del gen, Ma i A ia a 1999 Gi a ea ge omika e iak so e i ue e ai a a o a a e i u a gi i u u o ek ai e ikoak ai o i ikoak u e a use M (a gk 199 The Philosophy of Biology, O o O o U i e si y ess Antologia bikaina, biologiaren gai filosofiko gehienak agertzen dira azkenaldiko artikulu hoberenak jasoz. Biologiaren Filosofiaren aitzindariak dira egile biak e a komeni a euren beste liburuei e e kasu egitea. Ke e E e a oy E (a gk 199 Keywords in Evolutionary Biology, Cam i ge a a U i e si y ess Ko e u ko e u io ogia e o u i oa e egi u a e e asa e ue i u ua 5 sa e a i gu u i u egi e es e i e ak Ma u a a e a a e a 19 El árb l del n nt , Sa iago e C i e E i oria Universitaria. Egi e auek au o oiesisa e eo ia o osa u u e au o omia io ogikoa a a eko i u u o e a eo ia o e o o ioak a e e i a io ogia ako e a e agu a ako May E 19 The growth of biological thought. Diversity, Evolution and Inheritance, Cam i ge a a U i e si y ess E agi a ia i a ue egi ea e a i u ua; io ogia e i oso ia e e e i asu ak isika e i oso ia e au ea e e asa e i u; e same u io ogikoa e is o ia u ea e a e a ua Ko- me i a egi e o e es e i u uak e e i aku ea io ogo gisa Si esi Mo e oa e egi ee ako a a; io ogia e au o omia e a o e i gu uko e ai i eia e e a u i u i ko Oyama S e a (a gk 1 Cycles of contingency. Developmental Systems and Evolution, Cam i ge MI ess i u u o e a gi a a iak Ga a e Sis eme eo ia e ( S u a ai eak i a e a eme a ki e a e a e a iku uak i u i u e aie i eiak a a u e a sako eko So e E 1993 Philosophy of Biology, O o O o U i e si y ess (Ga F l fí de la b l í , Ma i Alianza, 199 i u u o ek a o o e ako e ai gai a e e i u io ogia e o u i oa oi a i a a u E a i aku ke a e a a Egi e e a e es e i u u a uk e e ga a i suak i a a o ako a e e e e ak e i a u ako es u-a o ogia a (Conceptual issues in Evolutionary Biology, Cam i ge MI ess 19 e a 199 ( a gi a e a 294 i oso iako Gi a
Sterelny, K. eta Griffiths, P. E. 1999: Sex and Death. An introduction to Philosophy of Biology, Chicago, The University of Chicago Press. Liburu hau irakurri eta ulertzea pausu derrigorrezkoa da arloa eta bertan eztabaidatzen diren gaiak ezagutzeko. Soberren sarrerak bezala, kapitulu bakoitzaren amaieran irakurketa sakonagoak egiteko iradokizunak eskaintzen ditu. Biologiaren Filosofian gaur egun eztabaidatzen diren gai gehienak jorratzen dira. . Ku u a e i oso ia
Ignazio Aiestaran
1. KULTURAREN ETIMOLOGIAZ ETA ESANAHIAZ e a kultura, i egie a egi a u ge o? A e a e ik e ia e aki ea e ia e i imo ua e ia e mi oak i a ku u a e oi a ia es e a e ik e u i e ea a ea e a es e ika i a ku u a e iku a Gau ko i egi i oso ikoe a i e u agusi i ugu ku u a e esa a ia muga eko (1 O iko esa a ia eu i u i e sa ea es i i ua e o a geu e ai akoa e eko gus u es e ikoa e a ime a e e a o asu a e o eku a a ku u a ( o e a Ka -e Kritik d r Urteilskraft, 3 a ag a oa ku u a a ke e u ua a gi akia e a ako i aki aske a e a ( So io ogia a e e o gi a e e a a ek i ue e agu ak ek ikak e a o i u ak/ a i ioak i a ku u a (E ga Mo i -e e a e a aki ek oka i eek a auek e a e ege ek e e e i u e i o ma io-o a ea e a ka i a a a ku u a e au a i e au a i ikasi a u a smi i u e a i so e a ku u a E ago ge ee a i a i a gogoa ai ik —L Méthode, " a ie e a ie" a is Seui o 5— Th xf rd p n n t Ph l ph i egia i a ai u e u a a ea gi a i i- mo u a e e auga i e a a e i gu iak i a ku u a e a e u es ua i imo u o e a i a i ako a io-sis ema Ku u a a e a ioak i e a me io i imo u o e a a e a - e u e ek e ua e a e u ua au ki e i u e o e a gi akia ko ie e i u e a e a e a e ea ku u a e o u ioa e e agi e kausa i aka e a e a gu e es e iea- e o a i ea ga a e a e a e o u ioa i e a i agu ku u a e i es eko es a a o i e a ku u a e e a i a ia e a eko a ema a a a e e o ik a o kigu ku u a i a? Gu e i gu ua egi a u ge o u e go e e a ema e akegu ku u a a ie a eko e a i e i e i ak aki i agu • a sese lt r • Ga e a ia lt r • I a ie a lt r • A ema e Kultur • I ge ese lt r Me e a eko i ku a o iek a i e ik a u u e sus aia ku u a a ie a eko e a l n navarrorum gu eak e e ai Gu e i ku a kultura ugu e a a i e lt r . lt r , a i e eka a i a a o a a a ea (e a a a a ea a ai a go eia ea 2 6 i oso iako Gi a e e a i e l r a i e ik aio e o ma su i oa lt a o e a o ia g eko ko sus ai ik a o ok ( l sus aia e esa a ia i aus ea kima ea a lt , a i e a o a ia a u a ia a u a u a a e a sua a; ai a ai a ia ai ai ea a a ai ea egi a ea ago ea e e; e a a ai ua o o e ua e e ua e e ai es e a e ik lt l b r , a o a a a; ai a ai ke a ai ea a a e ekai ua e e; e a a eko e a e e ai lt e e ku u a i i i a ioa i imo ua a lt a ie a e a i e a age e a a i e • lt rp r , go u a ai ea • lt v t t rp r , go u a a ea e a a ai ea • lt n , a ima e e ika u a ( i e o e i a a e a kasu • lt r l n , ku ua gu u/gu a e i iogi a a i e ltr x ai e ue emakumea a ai a emakume egoi ia a emakume i a e e o i i agu a e e E a lt r gi o eka a i e o a a o a ia a ase i a a kasik a ik a lt r r r a ie a e ea ai a lt r e e gi o egoi ia a a e a es e e u a ue a gi o agu a a es ea ai a ia e a e i ioa gi o gu ai ea au es ea a o a ai ea es e a e ik r t lt eka a i a e i imo ua e o a o a ie i imo ua a r lt r e a r lt eka a i a i a a i e r l a i e ( r lt r ga e a ia r lt r a sese i e i r r rn lt r a r so oa a o a a a a u a u -e emua u a ea eskua ea r p bl , a i i e es a ua e u a ea a e a r r lt r so oa e a asoa a e i ue a a e a gu e i ku a so o e a asoak ai e i ue a so o e a asoe ako egoi ia a asoko e i a a ase i a a a (gogo a e agu a i e r t , eka a ia e e ik asa ia e e a e a e a e a esa akaso me - ee a e a asoko e i a a e o a ase i a a asa ia e a? o a r l eka a ia a o a ia a ai a o i ai o ge iago a a i a i u i e a ai a u ugu mo ua lt r , a i e eka a i a a o a a a ea (e a a a a ea a — ai a go eia ea e e— l r a i e ik a o lt e a lt r . e a l r a i e ? Esa a i- i a a ugu a u a o a u a a u ( r l r , u a/ u -e emua a ea A ai u e e u (l rt r l r , esoak u e e e u/a ai ea a es u ai u (P x rv l t, akea ai kosak u -e emuak/ a ak ai i a a eku a ea i i egoi ia a i a ( rb l r , i ia i i i a ea a u a i ( .rt t l r , us i ia a u /a i i a ea O o a u o a u e e a u gu u ku ua ema au e si (d l r , ai koak o o a u/ e e a ea l r a i e ik es e su s a i o a uk a o l n . Emakume eka a ia ko o oa e ema ea l n . Gi o eka a ia egoi ia a ko o ia i i e a ko o oa l n . a a- a e ak a e ea ko o ia ko o oe mu oa Ku u a e i oso ia 2
Hitz gutxitan, l r a i a e esa gu ak u e go a o e a a u ai e ke 1 " a u a o a u a a u" eka a i a (so oe a e o asoe a a a e-e ei ua so ea " eku a ea i i i a egoi ia a i a " ko o ia ( e e ik e ue ekua e ea so ea 3 "O o a u e e a u gu u" ku ua ema ea (geu e ai ako ik a uko e ea so ea " aki a a ea es e ika a ai ea" [a ima e ] ku u a (gi akia e ga ik so e e a gu e i imo uak so e ue a Ku u a e e imo ogia e ikas i eak i auek i a (1 Mu uko eku a ea i i eko gi akiak e a ue aki e/i o ma ioa a ku u a asie a eka a i a (agricultura) es e ik e e ( l r u -e emua a ea a cultura). i i eko u a ea es a eko e e e go eki a e a o a a e a e ka ekiko i i a ge o e a a a ago ge o e a ko e uago i aka u eki a isiko o e a ik a ima e eki ak esk i a e a iga o e — ai a u a eko e o a e eko ai koe ku ua esk i a e- a e e— asie a i a ia e a gi akia e a eko a ema a e ku u a Ge oago gi akie a eko a ema a sako u a ima e ku u a e e so u e mu uko eku a ea i i eko ( Gi akia mu uko eku a eko egoi ia a a A ima iek e e a a e e ekua es a u e a a ai u e a u a ima ia e e ia a (g ekoek e a a i a ek esa go uke e z n p l t ón, i ia e a ima ia e a au a a ima ia so ia e a ku u a a Egoi a es a ea e ku u a e a me io gi akiak mu ua ko o i a e u Ku u a so ea e i ko o i a ea a o e ako e o a e ako a ismo ik i esi Wa e e ami -ek i a i a u i ue okume u is o iko akoi a asake ia e okume ua e e a e a (cu/tus akoi a ko o oa a ase i a asa ia o i e a is o ia e ai ge u su si ai ea au e a e ak e e o aki ak i u o i e a ku u a e a iskua
2. R LT R R N NTR P L R N N RR F L F : J R N Ku u a e i es ekoa a mu ua i i eko Ku u a e okoa geu e ai akoa so u e a e e a Geu e ai akoa so u es e( ako a muga e ikas e ugu ai akoa e e a es e akoa e a eko okoa ikas e u a o o ogiak o i e a e a ku u a e a o o ogia i u ka ego ia i ugu u i e sa is a ko a a i is a e a a iku a is a eo ia u i e sa is e- a (es uk u a ismoa e a a e i gu iei agokie ai e komu a i a e a eo ia ko a a i is e a (e o u io ismo so ia ea e a a e ie a eko e e i asu a a e e a e a io- i i io o oko a e a me io eo ia a iku a is e a (ko igu a io ismoa e a a ku u a akoi a e e auga i e e iak ike e i a ai a e auga ie i u ika- e ak e e eo ia o iek " es e( ako a" ai a e a a oiek a e u e 1 U i e sa is e a ; " es e( ako a" gu e a akoa a Ko a a i is e a " es e( ako a" "a i ako gu" e a akoa a 3 a iku a is e a " es e( ako a" "e -gu" e a akoa a ( o ek e u esa a i " es e( ako a" gu e e a akoa e ik 2 8 l f G d
Egia erran, gau ko ku u a e eo ie a im ka ego ia a as e i a E ago a o o- ogia u i e sa u sik e a a iku a is a ik e e u e go o ie a e ai kasu a e uko i ugu ga iago ge a a i eo ia ko a a i is e a ea e o u io ismoa e a imi i is- moa ikusiko i ugu eo ia u i e sa is e a ege a u a a e ok i a e a eo ia a iku a- is e a idealismo a ema ia a (e a e e e agi a XX. me eko a o o ogia b l z n : Au e a e a e a gi a historia ku u a a o e i ue ok i a da e o u io ismoa E o u io ismoa e oi a i o oko ak o akoak i a 1 Mu u a u a ea e a a e ome o so ioku u a ek e e e e egeak i u e I aga ea ei o ai a ia e a e ea i a u e ege o iek 3 O ai a ia i aga e ik ga a e da aus u a a i ik ga e Ga a e a aku e ik ko e u a oa 5 Gi aki gu iek i ae a isiko aka batean a e u e parte. Ga a e so ioku u a e a u a e ue i a e agi ea gi a i ae a komu a e e a a u i gu u ea e a eko e ka e agi ea a a 7 a u i gu u ea e a i e e ka e agi a e me a e-emai ek e e a a a u e u e gi a a eak e ei i Me a e-emai a o iek eu i akegu a u i gu u ea me e a eko gi akiek u e a a me a eu i e a i i i e a a u 9 Au eko i ema i a ai u a u i gu u ea me e a u au e a e ie i ikoa so e da, e a e ome o so ioku u a ak au e a e ie i ikoa e a a e a ga a e i a 1 Au e a e ie i iko o e a gi a a eak ordena i akegu e a o ek i o e a ie a ki a ua 11 Ga aiko gi a eak gi a ga a e a e u a se a a u i e i a 1 a u is o iko ik e ea u a s o iek e i i akegu gau ko gi a a eak ko a- a u 13 Ko a a eko me o o o e emai ak egia a i akegu gau ko gi a e au e a- ue e a a i ako u a se e auga i e a a a ak au ki i akegu ako Au e a e a e i eia u a se u a s gi a i ae a o e e ue oiek io i aga ia Me e a eko e same u is o iko e a i oso ikoa e muga ie ako a izan da a i a- ko g ekoe sasoi ik Gi a historia (e a is o iau ea o a eko e a o i a e ik oa u se ko o a i ea oi a i e da. Hala e e e a ai aga ia da o a eu u " o ea" e o- a ei e " e u u o ea" gi a ga a e ea a uek a i a ma e ia e i e eu u u e es e a uek a ku e i e ek ua a e i e e a es e gu i a uek e ies e es e ikoe i a e E o o a e e e o u io is a gu iak gau ko ga aia a i ako ga aiak ai o o ea e akoa au e o a e o u io ismoa o k e e u ua e e ea e ok i a da e a a ik a aiko asu a e ga aie a agusi u da, o s au e a e ek o ie i iko e a i eie e a e a e ga aie a Sok a ese au eko G e ia (A a ago as o ago as
r t , z r r r , k e io I us a ioa (Sai - ie e a a ea Mo es - quieu acques u go C a es e é ius o ai e o ac Co o ce A am e guso Ku u a e i oso ía 99
o Mi a A am Smi Wi iam o e so gi a e ik o ia ea ( e i Sai -Simo Augus e Com e e y omas uck e e e S e ce E y o o Mc e a ewis e y Mo ga ; e a es e a e ik Wi e m ie ic ege Ka Ma e a ie ic E ge s e a iga e Mu u Ge a i a ai u io e au a ia ( u ia S ewa ic a e ee es eak es e aki a e gai ea e o u io ismoak ie ia e au o i a e i eo ogikoa u a u u e a e o u io ismo e a au o i a e o e iku i u u a a ko a au e a uak i e a e a e au e a e ie i iko gu iak u i u ai i u Me ee a e a e o u io ismoa ok i a i oso ikoa e o a i eo ogikoa aka ik i a a i eo ogia o ek e ai ue e o a ie i iko ik e a a i asu e i iko ik e e e ea i eus eko a a i asu ik e ea e e e go e o u io is ek is o ia e a is o iau ea e a egia ko e i ea o osa u u e gau ko e aku e ku u a u ak es e aka e a ake s a ue a ik ga a u i e a e aku si a ia E o u io ismoa e u e ik go e ea a i ako gi a e imi i oe e auga iak e a a ega i oak i e gi a e imi i oak i i i a ioa e ko akoak i e E og a ia e e a a o o ogia e as a e e a I me ea a e e e Ame ika e o u io is ak asi i e e e i eiak a a i asu e i ikoa u sa e Au ki u ako e i i i u ak A i A oko osi ak i e A o o ogia a - a ea e o u io ismoa e a i i a e a e u e 1 ik au e a o e a ema e e gi a e ik o ia ea ka as o ea a k e a i i si a e e e Mu u Ge ak gi a au e a e a e ame sa a u u ue iga e Mu u Ge a e o u io ismoa e i o a e a e a a ake iak u a u ik Mu u Ge a e os ea eoe o u io ismoa e oe a a uk e i u i e ai a gau e a a e e ku u e is o ia e a a o o ogia ike ai eek e i e o u io ismoa u e u ua Pr t b : Au ki gu iek e e i e a u e e o u io ismoa e i e a imi i ismoa a ok i a o e a "gi a e imi i oa" e o "gi aki imi i oa" i ea i a e a e a i i i- a ioe ga a e a us e ke ia e o esu a a e a Mai ku u a mo e oa igo gisa ikus e a e a " imi i o es u"a e i u ia asma e a a e e e Me e a eko i i i a- ioa e us e ke ia sa a ea e ok i a o i sasoi ai e a ego gai e a agusi e a e o u io ismoa e i o a oa ie a E o u io ismoa e a a Me e a eko imi i ismoa A i A o k asikoa aio e A ke e sa a i g eko e a a i a e mu u us e ua e a gai e e akoa a a u e e a e e u e go e a i iko e a es oikoe i oso ie a o a e ugu ( e o o o Eski o A is o a es Es a o i e o Se eka o a io i gi io e a u a ko e a e a imi i- ismoa e a a ak au ki e i a Gai au e e agusia E i A oko i oso ia k is aua ga ai a a es e u a ee ako asa iak ma u ak i e ako — aie us e — i u ika u- ako u o ie a e a A ka ie a age u a e Ame ika ko kis a u akoa imi i ismoak e e ekua au ki u ue a i o ame ika ak " imi i o es u"a e ekua a u ue gau a e ( a o omé e as Casas ea acques ousseau ames u e -e i eie a ik kasu i- mi i ismoa e e i oso ia mo e oa a a u ai o ea i e a u a e a a ea (o e a e e e ie a a e kia ma go a e a Ko o e ko kis a e o o e i u me e a ga a- u e e a u e go e a III me e ukae a e a I me e asie ako E oma i ismoa o u ue Eu o a mo e oa e i e a u a Ame ikako a o i e ak ga e agoak i e Eu o a mo e oa e ge ak e a a a asa ai o Es a u a ue a a i oe i u ia e e ai i i ikoa e a i ikoa sasoi ko o ia e a i e e e ia eki a e a e o u io ismoa e 00 i oso iako Gi a
aiko asu a imi i ismoa e i oeki a as u e e a o e a esage u ako I ia a e i u ia so u e i ok i ak a eko ame i ia a es u e a i oa i a e e e ga aia ai a ukae a i i i a io mo e o a g osa oia i i ea u e a e a u a e i a e e o e e I me ea e e e go a o o ogo eo ia a iek imi i ismoa a uia u u e e o u io ismoa e ai e Ge oago e ea e asie a a oas-e esko a e esku ik i ea ismo a ema ia a e a imi i ismoa a e o i i e Es a u a ue a oe a o i a u u egi e iga e Mu u Ge a os eko e o u io ismoa e au ea ai a gau e i u egi a Lege naturalaren doktrina: A i A o ik o a ai Me e a ea ai es e gi a e a ue a ai a ek e sa u u gi akie si esme ak e a o ae ak o e a (u i e sa a e a iak i e a a ue us e o e a o i a u a a a es e a ue i i i o e a ai koak egi a a ege a u a a e ok i ak i u oi a i o oko i u 1 Gi akie o ae a e a si esme e a a ago e auga i komu ik Komu a e ak a u a a i a e a u 3 a u a a e ak e o o a u e a i a e a u imi i ismoa e a e o u io ismoa e e a a ege a u a a e a ekoak a o gu ie- a au ki i akegu E i A oa e e ai esko as ikoe e a u is e a ea i - i ea egoe au i au Me e a eko e same ua e e e go i oso o g ekoek ege a u a a i a ia e o e a sa u u e e e i u e ege a u a ak ege isikoe a ik a e e (i a ia physis ai e So is ak asi i e ege a u a ak e ei e e e e go a i Me e a ea Ge o a o e a A is o e esek a o e eo ogikoa koka u i u e ege a u a ak o gia i e a gai kia i agokie e aio a iko i eiak i a ea gai ege a u a ek a u a o a e i e asmo e a oka i eekiko o u a e sia u e A i A oa e ukae a o i e e i eia agusia es oikoe i oso ia E oma a ek i eia a is o e iko e a es oikoak aso i u e mai a eo i a ai ea ai a ak ika ege a u a a ma guagoa e e ikoki i e ioa ko e ua e ako o a ius gentium so u e o s e i gu ie si esme e a o i u a komu e i e i ika io u i e - sa a ege a u a u e a ea luz gentium I me ea us i ia o e Ko ea e oi a ia i a e a e u e E i A oa ius gentium, Eu o ako u e i e i i a e u a ea e e ik ai ko k is aua e o o a ea e a a e a e e a e eo ogoe ikus egi ik E i A oko eo ogoak es oikoak e ai e eo ogikoak i e ai a k is auek i a ia e asmoa ke u u e ai koa e o o a ea sa e i omas Aki okoa esa e ako g ekoe ege a u a i ui i oa a o e a A is o e ese e eo ogia e a e oma a e a os asu e ko ius gentium a e saia u e emai a i i i ik i a e a e Ame ikako ko kis a Es ai ia e a ai aga i e ea ame i ia ak gi akiak i e ea esk a o o iek a ima ik u e E a ai a o i ukae a e io e Ai a Sa ua e ek e u a e i e ema ege a u a a e i e ai ik ame i ia ak gi akiak i e e e a i ioak o i u ak e a o gia i e a gai kia i u u ko i eiak es e e ie ak e a akoak Ku u a e i oso ia 0
i e ako o eki Es ai iako o i ika ko o ia a a a ea gai a ioa eko u e i ea au e a u u e ( a o omé e as Casas omi go e S a o omás omi go e e a - os ua e uma aga a cisco e i o ia Me c o Ca o iego e So o osé e Acos a u e i ea e e a e o ogia e muga iak i a a o o e a A o Mo e oa ege a u a ak ai koa e a i a ia a e a e a u i i ue gi a ea oi a i a a u ugo G o ius-e 1 5eko n th L f r nd P a ea e a a a ako i oso ie a ik a a u e i a me so ia a e i eia a ea e i e es komu a i eus ea e gi a a akoe aska asu a muga eko e a a egoe O gia i e a gai kia i u u ko i eiak i a me o e a u sa e i e III me ea mugime u aska ai eeki I us a ioak aie a u egi ue e ie o o a e ik aio e e a i a me e o i u so ia o i I au ai e e a aska ai ee eskue a i a me so ia a e ok i ek e a o o io ege a u a a e i eo ogiek i i a e e e e a ak a ima a u o e ( i i a o esku i e u i e sa ak a a ika u i u e A a ika e o i a ege a u a a e a ke e sioa gau ko e sa a i so ia ek e a eki ai e o i ikoek e a i e u e a III me ea e ukae a ege a u a a e i eiak k i ika gogo ak aso i ue ai aio a iko i eie ga ik ai E i A oko eo ogia ekiko o u a e ga ik a io a ismo i oso iko ik a i ume-k e a Imma ue Ka -ek a uia u u e ege a u a asa ia e i eia Ge oago i oso ia mo a a e gai e e a I me ea gi a ie iak age u a- koa ege a u a a e ok i ak k i ika go i agoak aso i ue Gi a ea a a eko u i i a is e us e ege a u a a o o o ai o e e (ikus e emy e am e a o S ua Mi E a i is a u i ikoek (Gus a ugo ie ic o Sa ig y u o o e i g-ek e a ma is ek ege a u a a e sasiu i e sa ismoa k i ika u u e osi i is ek ( a a o a Augus e Com e-k ai e a e a u i u e oi a i e i iko ik e ue ako e a ag os ikoek e e ai eo ogia ekiko o u a is o ikoa e ga ik ie ia a i o iek gu iek " ege a u a a" a ie a e a e a a u u e e e i egie a ai a e ek aki a e gai ea e o a ia ege a u a a e e auga iak e a i e i u e a ie i ikoe a A o o ogo es uk u a- is ek gi a ee u i e sa ak i a u i u e Emi e u k eim-e ga ik asi e a C au e é i-S auss-e ga ai o ai mi oe a ai e i oe a ai i ku e a Gau ko ku u a i asu a e ko a a io-a o o ogia e a a egi ek ge iuma eki a a ia u e A o o ogoek ok i a o osa u I us a ioa e esku i e u i e sa e au ia e i e u e e i e a e i o es e a e ik a gi e a ga i ago gi a e o ogia ei ima ee e o ogia ege a u a a o ai ik es a e a i ga ia e a oso Idealismo alemaniarra: I ea ismo a ema ia a a i a is o iko e a e a aio e o i ika a i u ik e a ek o ogia a e a u ik e i ge ma o o oe o e a is ikoak e a i e ek ua ak Eu o a- e uma eu e o i e a e a aie ikus egi i oso ikoek o e ku u a e a a is ikoak a ima a u i u e ai a e o i ikoak e o isikoak Gogoa e agusi asu a e e a e u e e a ma e ia e i a a u a u e A ema ia ek e e e e o asu e a i e i a ea i u u ga e u u e I e i a e o i e a eke egoe Eu o ako es e e i a ue a e e a a Eu o a es a uak e a e i ioak ma ka e u e i e i a e o i o asu a ema ia- a o ea ku u a e a i ku a e a i e auga i o iek a a i u u i e A e- ma iako e sa a ie a ea Me a ismo o i e a a io a ismo e iko au o u Volksgeist i a so u e o s e i akoi a e ei e ue es i i u ego ko e a e e i a 02 i oso iako Gi a
a sesek e o a esko ia ek e a a I ea ismo a ema ia a e i oso oek is o ia u i e sa a ikasi e a ike u u e ai a au e a e a eu eko es i i ua e o e ak e a i i i u e e a e o e o i ikoak e o ma e ia ak o e gai au e a e a gu a e a iska- ea esku a e e akoa eu e a ako e sae a Wi e m ic e e a Geo g Wi e m ie ic ege e a a ai a Ka Ma e a e e Volksgeist ko e ua e a a io a ismo a ema ia a i e a me io es e i oso oek is o ia e ku u a i asu a a e u u e ku u a e ko e ua a ima a u o e ku u e a go ai a u u e E egoe ku u a a ku u a a i ai ik Ku u a akoi a e e is o ia e e i a iku a e a e a a e emai a e I o o i Go ie e e -e a e a i aku ai eke e a "es i i ua e ie iak" i e a i e Wi e m i ey Wi e m Wi e a e a Geo g Simme -e e a e e ai Mugime u is o iko o i i oso ikoa e a i e a ioa e e ik e og a ikoa e e a e I me ea e og a o a ema ia a i ek i aia u u e es e ku u a a ue i a e a Ame ika A ika e a O ea ia esk i a eko e ik o e iak i a i i u e I me ea uka u ai o e e e ai museo e a e aku e e og a iko so u e o e a A ema ia au e a uagoa e Eu o a ai o E y o ek A ema iako a i io e og a ikoa I ga a e a a e ama ue e a a oasek Es a u a ue a a Co um iako U i e si a ea oasek e a e ako gai e ako i akas eek ku u a a e gai a u u e ku u a e ikaske e e u ua —e gi a ea— 193 eko ama ka a a o o ogo ko igu a io is ek (E wa Sa i u e e ic e a Ma ga e Mea -ek i ea ismoa e Volksgeist ko e ua i konfigurazioa ei u io e o e a i e e au a i e au a i ku u e e auga i ego ko ak ikas ea o osa u u e u e go ama ka e a a ik a iga e Mu u Ge a e o o e ikus egi i ea is a gogo k i ika u u e ai i ai ia a iko a o o ogiak — a c i e- ow - e ak— ai ma ismo o o o oak ai ma e ia ismo ku u a so u e iak ai a i ea ismo o e oi a u a o ai ik e u e a a a e og a ia os mo e oa o a a o o ogia e me eu ikoagoa A e ge iago I ea ismo a ema ia a i gau ko a o o ogoek o i kio e esiak o ako auek i a 1 Ku u a a ie ia o e oi a i ko e a u se ko ko e ua is o ia e i es ekoa a a o o ogia egi eko 3 E a i ismo ku u a a e ok i a a o o ogia
3 UMA US ETA EKOSO IA Ku u a e e h n u e eko a i asu ea a asu a u e u e a a ai a a i a- su a a asu ea e e i e si a ea e a asu a o o u e a a ai a a asu a e i e - si a ea e e (A Gi a a akoa e a e ik a asu -a i asu ge e ikoa ugu Gi aki akoi ak ge- e ikoki e e ai a a ama gi a es e iea e a ge e ikoki mo a e u e e si gu a asu a a omiko e a isio ogikoa a ago a asu - i e si a e e e a siko ogiko a ek i o i e ek ua e a su ek i o a gi aki akoi ak e e ai a a ama a e a e e a me a siko ogiko a ek i o i e ek ua e a su ek i oa oi a ia e o u sea komu ak i e e auga iak e a a i e ea e e si gu a asu e e a me a siko ogiko a ek i o i e ek ua e a su ek i oa e e a a ama Ku u a e i oso ia 0
( Gi a ea e a e ik i ku e e aku e/ a e so ia e e a ku u e a asu - a i asu a ugu Izan e e i ku a gu iak es e i ak i a a iku a io ikoi komu a e egi u a i agokio e e a o i e a e a i ku a e ga ik ikiak ga a e a mi ai e ga ik a a uak u e asu e Kulturaz (si gu a ea e a letra a ia mi a e da, u e asu e e a gi a ege e e kulturez ( u a ea e a letra e ea i egi e da. e au a i e au a i a smi i e i e gi a a ako akoi a e ai a i so e i e gi a ea e e is e ia me e a e u e e a ko e u asu siko ogiko e a so ia a a es e u e aki ek jo-ka i eek a auek e ege ek e ekuek es a egiek si esme ek i eiek a ioek e a mi oek e e e u e ka i a a da ku u a E ago gi a e ik e a kaiko ik e mo e o ik ku u- a ik ga e ai a ku u a oro si gu a a da, e i ga ea e e ia o ioa o e a e i ago Ku u a (si gu a ea e a letra a ia ku u e a ( u a ea e a letra e ea baina ez dago Kulturarik kulturetan zehar baino. ek ikak ku u a a e ik es e a oa gu i u a i i a o a e o i e a e ka- sue a e a a Gau a e a sue a u e e i ioko si es e a ueki e a ge oago i eia aikoe- ki i eia o iek ku u a a iku a ea e o a e e ia aio a e u i e sa i a uak izan i a ai a ku u a akoi ea ka i a es e i iko o i au ema e ugu si esme ak i eiak a ioak mi oak e a a e e e i ako a i io e a au ekoeki komu i a ea o e ue ka i a a Ku u a i asu a a ema e u e ek gi a a asu a gu i eko e o a e eko oe a u e Gi a a asu a o a e u e ek ku u a i asu a a e a e a u e u e e a egoki e a u e a da a i asu a iu a e e a u a e ue a asu a aus a ea e a a asu- ea i a e e a i asu a au ema ea A i asu a e e a a asu a e e ome o ikoi a i e o a ekoa da, a e ge iago mu u g o a i a u batean. Ku u ak (si gu a ea e a letra a ia gi a i e i a ea e es e- i iko e a e e koa i eus e dio. Gau a e a egi e u e ku u ek ( u a ea e a letra e ea i e i a e so ia eki I u a e e ai a i i a au e ku u ak i e i a e e e i e a a iku a a ai eko ai a i eki a e a a a ik e e a au e es e eku a ue a ik e u a- ko e agu ak ek ikak i eiak o i u ak akiak e a gi a a akoak i u e a a e a e i u e e e ai a Ku u e a eko e ega a e e a a e a e o i a e asga ia da. Mes- tizaje ku u a ak au kiku a a iak eka i i u A a esku e a e ek iko- i i i a- ai e baten me ea ku u e esegi e su si ai eak gi a e ia oso ako galera aka gi a e iak ku u a i asu ea ai u a o a io sue a A a u e e a a gi akia e e aku a e a a i ku a da a e a Gi akiak e e ai a a ama kosmosa E a e ea i aki oro e e kosmos a e e bada. e e ai a a ama a a egia ko o asu ak maki a a e so aia kime iko egia ko e a i u i koa e a eko o ie is e ia ame s e a es a-a ia e a ekoa me e asu e a aus u a e a ekoa o i gu ia e a e a ku u a oro ekosofia da, gi akio i i ekua e ekosofia. o i u e ea e ga e e agu o e gi akia e o o e o e (e koa e e da homo sapiens sapiens? Horno i ak humanus termino a i e koa eki a u e ikusi ik (e a ai a i ku a a a as o o a ai ie aiokegu a sese humain, homme; i a ie a umano, uomo/omo; i ge ese human, man; a ema e menschlich, Mensch/Mann; ga e a ia humano, hombre). Humanus i a humus e mi o ik a o umusa e a a e a u eko materia o ga ikoa egi ikoak ga a lurrustelez egi ikoak u a e seme-a a ok ga a u ekoak ga a ai a 3 Filosofiako Gida
u e koak e e u us e uak Gu e i akoak u e a u izan i ugu a i a ik ( a i- i ku- ue a e a a e i o gisa a i ako a es i e a age e i e ak e a akoak Gi akia u - i akia da, u a a i e i u ua u us e ua u ea i i i a ea gai u ak egi e gai u E a guk e e u a mo a e ugu Gu ekiko u a e oko o e a aki u ia -mota a so e da, o s ku u a o a ku u a oro ekosofia da, o i e da h rn p n p n es e iea e e u ua G eko sophía aki u ia da, e a oikosa e ea a i a i i e- kua i i okia ego okia ego ekua da. Mu u ek og o a o e a o o ogia e i o e au ea oikosaren i ie iak e ka u e a i ugu ai e a e ik eko ogia oikosaren e e g o a o e lógosa edo jakitea, e a beste aldetik, ekonomia, oikonomía, oikosaren nómosa, oikosaren ómosa e ie ia oikosa ku ea eko a aua e o a egea ama e a ke ama ka o a oikosaren ie iak a e u egi i a eko omia e a eko ogia a a u egi i a (eko omia ei e ugu a chrematistiké —k ema is ika— e g ekoe a i ua e i a a-es eku a ioa muga ik ga e a e as asu a o ea; eki a o i a uiaga ia e oso). e a oi a iak a i e a i ugu ekosofia, gu e e eko aki u ia gu e i i oki g o a a e e a gu e i i eku e e ia e aki u ia so eko asmo Mu u e i o e a e e e o i i eku ek og o a o e a i i eko i akie ego eku e i e a a ako o e a gu e a i a a i a u e a ugu a ugu a i e a ai a mi esga ia e e a i a o e ekosofia esk i a eko ku u a o e a i i eko
4. OINARRIZKO BIBLIOGRAFÍA A ams W Y 199 Th Ph l ph l R t f nthr p l , C icago Ce e o e S u y o a guage a I o ma io /U i e si y o C icago ess A o o ogia a e a u i e naturalismo, e o u io ismo imi i ismo i io ogia i ea is- mo a ema ia e a es e oe a gu ie historia e a ko a a ioa ema e i kigu a keo ogo e a e o ogo eme i u o ek i u u i eki e a egia a ea aka emikoa e a e so a a a i e ea e agogikoa au o- k i ikoa e a sok a ikoa A o o ogia e a ku u a e ike ku a interesa ue ak i aku i e a ko uke Alonso, A e a A o 1 3 B b r lt r : fr D t l d t b r lh rr , e o Ce e o asque S u ies-U i e si y o e a a i ike ia o e a euska i e ku u a mu gi ai eke i aku ea esko sama a saiake a o oka ai e e a i ika ai e os mo e oa Au o i ak a euska ias o a A a oi ko e oke ia g o- a i a ioak euska ku u a ue e agi a u e eko (e a au e egi eko Egi eek es e i a e a a e u i u e hala euska i e ku u a o a is a oa ikus l H rr D t l 1 ( o os ia Gaiak 1999 e a L n v d d d D . n j b r lt r l br l t n h r t (Ma i Si ue a Ca o a o a 1991 L r r d l p n nt ntr p ló , Ma i Consejo Su e io e Investigaciones Científicas. U e asko a u io Ca o a o a Euska e iko U i e si a eko ike ai e e a i akas ea izan e e e a e a e a e ioe a a o o ogia e a a ak a aka u i ue a o e a A i A oko e same u a o o ogikoa e so e a a u a u e a a e a a esio o Mi e oko eka eo ogo- g a oak o ago as emok i o a ika asoko e o o o a o u i i es e a e e esko a A is- o e es Messe eko i ea ko Megas e es o i io A ameako osi o io K i oko Aga a - ki es uk e io u io esa i e o Sa us io Si i iako io o o amaskoko iko as Es a o o o io Me a i io a ia a i o e a Amia o Ma e i o G eko e a a i a e ikusmo e a o o ogiko e a ku u a a e agu eko gi a a u e a a gia Kulturaren Filosofía 305
Ca o Baroja, J. 1991: Los fundamentos del pensamiento antropológico mode rno, Ma i Consejo Su e io e Investigaciones Científicas. Au eko i u ua i a ai u u io Ca o a o ak e same u a o o ogiko mo e oa e oi a iak e akus e i kigu u a se u a s Ka e a a o o ogia a o o ogia e u sa XVIII. me e ukae a ( e e Mei e s o s e ege e a e e teoría a o o ogiko- is o ikoa XIX. me eko i egu u ea (K emm Go i eau Cou o e ay Wai e o u io ismo ku u a a e asie a ( e e S e ce ac o e Mc e a Si o u ock e o u io ismo ku u a a ( y o Mo ga a e Ma e Wes e ma ck a o o ogia ge ma ia a 1 ik 193 e a ( as ia a e o e ius G ae e Sc mi e a ie ako Esko a a o o ogia e a so io ogia (Tarde, u k eim é y- u Simme a o o ogia i a ame ika a ( oas K oe e owie a i mugime u o k o iko eu o a a a o o ogia k imi a a ( om oso Ga o a o e i ice o o Sig e e i usioak e a es i e a eak (a a ake ia e a a isemi ismoa Ike ke a u e a e a e a i ga ia Deutsch, E. (arg.) 1991: Culture and Modernity: East-West Philosophic Perspectives, Hawaii, University of Hawaii Press. I e e agu ak topa i akegu Ia ko ek i o o e egi ee a ea o y K O A e u am A Mac y e e s ei A C a o A e e I ii i uo o Me e a eko ku u a e a Ekia ekoa ko a a e i u e mai a es es e i e a ku u a e a e ika ku u a e a es e ika ku u a e a e i ioa ku u a e a o i ika i e i a e ku u a a ku u a e a ie ia mo e i a ea e k isia e a i ismoa e ka eu gai asu a i ku a e a a i io e -me e a a ak McKim R. eta McMahan, J. (bilk.) 1997: The Morality of Nationalism, Oxford, Oxford University Press. a io a ismoa e i ae a e a i u iak; a io a ismoa e a i a ia asu a e eskaki u ak; a io a ismoa i e a ismoa e a Estatua; a e a io a e a eko o e a ia; au o e e mi a io a io a a su i a o asu a e a i e e io ismoa i a a e gai es eak es e Ia ko ek i o i uga i o e a i oso ia o i iko ik oso ge u Mic ae Wa e o G o e C a es ay o Wi Kym icka e a ako a i ue esku ik humanismo g o a a e e o kak e a ku u a i asu a e e a ai ak age e i a mai a e ak bata es ea i ko a a i Gai aue a ako a a i e ema Morin, E. 1999: Les septs savoirs nécessaires á l'éducation du futur, Pa is, UNESCO. U ESCOk eska u ako os e au a gi a a u ue Mo i ek e a ku u a a e a ioa e e a ku u a i asu a e a eko u iak e aiki i ue Totalitarismo, a a ismo eta o e a globalitarioaren au kako a i o oa E da u ea a a sa e a e ako lana, ai a i i a a e ako aus a ke a e e Said, E. W. 1993: Culture and Imperialism, New York, Alfred A. Knopf. 197 a Orientalism liburua a a a u ue e ik a es i a o ek i i i a ioe a ka e ideo- logia e a ku u e a eko komu ika io ik e a a uia u i u ai AE e a ai Is ae e ai a es i a Sai ek esk i a u igu o a a ia u i e literatura, arte e a a o o ogia Me e a eko ku u a e a i e ia ismo a e agamiak ko o ia ismoa e a ea e e e io a eki humanista os mo e o a i a i da. Tomlinson, J. 1999: Globalization and Culture, Oxford, Oxford University Press. a i ae ko a a e a g o a i a ioa e e a ku u a e a eko o u ak aki eko A i e ea age- ia u e u e e mo e i a e g o a a ei i e i i a ea e e a mes i a ea e o a i eak mu u es uma e a ua e auke a ema io e kosmo o i ismoa i e e es e ie ia ku u a e e agu o e a / aue a e e g o a i a ioa o e ko e u gisa Ku su os mo e o a eki ai a e a a u e ga ia 06 i oso iako Gi a
Zulaika, J. 1996: Del Cromañón al Carnaval: los vascos como museo antropológico, Donostia, Erein. Euskaldunon antropologia eta etnografiaren berrikusketa, Aranzadi eta Barandiaranen ahale- ginetatik Guggenheim museoraino. Ispilu kultural eta antropologikoa, non islatzen baita zer izan garen XX. mendean. Polemikoa izan bada ere —nola ez—, Zulaikak badaki nola elkartu ezagutza eta dibulgazioa, informazioa eta ironia, historiaurrea eta postmodernitatea. I. EUSKA E IKO E SAME UA E I OAK
20. Euska e same ua
F t R dr z
. X D R T N H N Euska gogame a a i e akoa u u a a o kigu e e e go ga e a a a a e ai oi a- i koa a e a euskal e same ua? Ga e a e a ma ai a u i a a euska i e a u a musika e o i ema gogoe a egi a i i a e akoi ea au a egi ea e a o iak ge iago ma ka e a u ekoi e a e a i i ako i ku ak ai o? a a a o ea euska es i o e a o a ai eko es e ika e e ia egi ea e o i ku a gai euska a ea i oso- ia e o a a e i i eko u se koa e a? A ea gogame a i e a u a e o a i ema eus- ka u gisa muga eko e a e a eko o k e a o a egi e ue ai o ga a i suagoa o e a o ekoi e e ko ua a ea? A gi e a ga i esa eko Euska e ia so u akoak egi e ue a soi ik oko a ugu euska e same u a ? A egia Ma ko a io Ki i ia o Ma ko Au e io u e io Go a o e e ceo o e Aia akoa I a io oio akoa Sai Cy a go a a ea o a a es e o a a i i e e a o Sa a e euska e sa a iak a i a? Egia a Ga cía acca I uñea aio e a e a Sa a e o os ia Mai a e eko egia ugu o a a es A u i e u e a ai a a ke o e a Euska e ia a iako ego-me e a ea e e a a ("A u i a ses e i a e a a igma a u se ko o ga- oak i e i ue a a a a oki a os a ua e i a e a e iko e ea Eskua e o e a a i e se sa ioe i a e sa e ai e i o e a a oa a ie e u ika oa o e?" acca e i oso ia gu i es ai o a i a e (19 5ea a gi a a u iko Filosofia n metáfo- ras, parábolas i u uko iga e a ia " i oso a e es año " i oso a eko es ai ia e a e e ia a agoe a a a ika u ue Eskaki u geog a ikoa e e e ue e o e i e o e o o i euska e ike a ema e io a e a a i e a a si i ika ai ea e a o e a ai o a eago euska es i oa e ko e - ua oi a i u e a o e ge uke gu e saiake a? Esa e a e ako euska u e e auga i u - se koe ak e a i i (i a ke a e e i moa au u es e iko i au ko ak e a gogame a e (e a i e a e musika a a i ema euska u asu a e i i ea osi e i a go o e i a eke? A a i i i e aka a i a e e o esko a ema e e a i i ako i ku a a u e a a ago? A ke a i a o i e u e sia a ika uko a i e i esa ge e ake a i i e Go ie Wi e m ei i e o Imma ue Ka i oso ia U i e si a e ge ma i- koe a sa ea a a i e u u e ak e sa a i a ema ak i e ik e e a i e e o a a sese i a i ai u e e a i akasku a e e a a e a i u ai i e egu go a ema ia u a ee- a ik aski u u i gai e a I i i e o iek e a e i i a e a akiga iak i a euska e same ua i u u e i i io e a a eko ik e ies eko e a i o go e same u i u u ema eko e e Gau a aki a a es a e ga ai a eko Euska e ia e u a e asu a e a a u i a mi is a i o 0 l f G d ga aiki eak a e a o e a; o i e a o e es e o uko euska u a e i a a gau gu e a eka i? Ka ek esko a ema ue e a i a ki e a i u u a ko i a i ue ue a i me e K i s e g-e ( usia au a egu go Ka i i g a o- (E usia u a e asu ak eu- se a o e e ake Gesammelte Schriftenen egi ea e a ema ia asu a? A a ai a Ka e i a eke i a go a ema ia segu ua e e e a u ea e a i i ue i ku aga ik e aio e a i i i a e okiaga ik a a e a gu i e e Imma ue Ka i oso ia U i e si a e ge ma ikoe a a i e a u ue mo e ia e ai a o ekoa a ema ia e sa a ia ugu e ak a a e a a ika u ue ako I o k e uke Geo ge O we (E ic A u ai i ia e sa a i a a uka 19 3a Mo i a i - aio a e e e (I iako i a a ea e a e e i i ako a i ga a i suak i gu u aie a i i ea e a aki (gau ko i ma ia e a a go i ku a e agu u a ue e e (i os a ie a e a a ik a i ma- ie a e ga ik? ai (O we au ak e e u ua i ai ia a ue ako a es e ak a ses a ue e a Sa a e ek es ai o a ue mo u e ea Asko a Euska e ia mu ua ekiko e ia e a sai es u e i e ko au ua a i a i i a a euska u a e a u i e sa a a e a i a ea e ko u e i ak ai i a Gu e kasua i- ko omia a su o ek a a es ea e a e io ai i a i auke a e a ea au a u e a ea a e u euska u a i a ea e o u i e sa a i a ea e i es e ie a ik a auke a u e a a o i gu ia i a ki e a gogo egi e e same ua e mu ua ga a ia i a ue euska u ik a e a esa e a a ago o ea e a i e e e ik ai a Euska e ia e i au e a e a ki ka a ia ego e ea euska e sa a ie eka ia u se koa i a e a e e o iek gu iak gogo a u a i i ugu eme aki a o e a e au ua i kasu egi e e i auek i a go i a o ua e o aue a oi a i ko i i i eak a e a e ik e sa- me ua e is o ia e e u ua euska u a a u a i i a ue egi e akoi a e mu a i a go ugu ko ua e a es e ik ku u a e i akae ak ma ka e i ue e auga- ie a a e a koka uko i ugu
2. AURREKARIAK Gogo a e agu Euska e ia II me ea a e e same u o io esko a u ik e egoe a o ek e u esa a i e e ik euska e same u ik e egoe ik e oma a i ie a euska u e ese ia etxetiar e a e ikoi soi e a ai ik au a e aku oak me e a u ako esk a oak a isauak e a i e a uak me ka a i e o so a u soi aka ik i e a a egia Mi o ogia a e a sa esku a u ugu o ea ( a o ia u u a e a euska gi akia e a es eak e i i ea ge ea ogia ai koa e a ge oko e sae a ga a u a a i a eko gu i e a e koa i a go e a ai a euska e same ua e is o ia ai o ge iago is o iau ea e a a i e a a a au ki e ik a agoe aki a ge oa ga a u iko e ai i eo ogia e i ( ey e a ema ia i o ogoak ioe e mi o ogia gu ie egi ki u a ai u e ka o ik a o e ika a i au e egi ea a (ikus ey e C G 17 De causis
.fahularum seu mythorum veterum physicis). E oma iko ik go iko a a eko a ia as e a eu o a e same ua mami e e a se o e Ku u aus u a e a a ake a a ia ge a u e ga ai a a O ua e so u mo a u e a e aiki i e e e e go i i i uak e a aieki a e a u i e si a eak (ka e- a e ako esko ak E i A oko mo as e io e a o e a a a e ka ea a i e e iak so u i e i u ai eak ko ia ai ee o e o a io a a i u i e ak u ok a ak e a e a es e ga e i e a u a e a ea e ei i oso ia e e a a e- o esua a ia i i i e E l nt nd
e i ku eak a a u a e uki a i i a a i u e e ga ai a ako u i e si a ee ako maisuak u uak e a is amia e i iokoak i a i e agusiki e ai o i io a gai e a k is auek a e a ea ia e eka u ik u e e (me iku a ege ia ko u a i a a ka e a gau egu i e ek ua a a uko ge i u kee aiek o uko ko ek i oe a a e a u ga u e a i a Gi o o e a aio e u e a II me ea A a am I E a (Ga au y 19 Contribution historique de la civilisation arabo-islamique, A ge i e é e e i i a e mugak iu asu oso e a e ik e i e koa a a e e ( oi aio e 1 9a a a 1 9 a ?; oi i e 11 a a a 11 7a ? a e e iak gu ega ai o i i si i a o asko e agu u i ue ako e a e agu u ue a i a i ue ako o ega ik aki a e is o ia a ia e G Sa o e-k e e Introduction to the History of Science os e sua io A a am e Mei I E ak II me eko e agu a osoa i u ue a aki a akigu A ikako i a a ea e a Egi o e a a es i a i a e a E oma egoe a (11 Hizkun- tzaren Balantza e i a g ama ika i a i ue Sa e o Ma ua e a e o a e agu u i ue (11 a o Hizkuntzaren garbitasuna, Mintzaira garbia, Gramatikaren oinarriak e a Le- tren enigmak i a i a u i i ue i oso ia Zeruko atea, Jakintza bildua, Izenaren liburua e a Pentsaeraren lorategia i e eko i u ukiak a gi a a u i ue a ge oc-e e ea (11 a Pentateucori u u ko i u ki ak e agu a a i i ue e a i ai ia a i a oa e ea As o omia i u u ko o uko aki u ia a a ie a ik e ee- a a i u i ue (11 o e gai A a am I E a e e i i a osoa a i u e oesia i a e o a oa sak a ua ai o ge iago e a aie a gu ie a e e e u i ioa e a uak u i i kigu I a ke a ku ua ai a e ku u aki a i agokio a A a am I E a e eo a o ismoa e e agi a a a me a i a go a o o e go esko as ika o e a u a ik ga e ai i a i i a e u e ako semea I o k e aki Ka ago i 11 a a a o ese 11 7a i e ai a gau a aki a a aio e i a i u i a i ue a i e a gau a gu ie gai e ik I E a e imi a e i a ea i a ai e Sutan daukat bihotza bekataria naizelako eta alaitasunaren kaia den jaioterritik erbesteraturik izan naizelako. Ezbeharren minak isilarazten nau errukitasunaren harkaitzetik gertu egon arren, erbestearen amaiera nahi dut itzultzearekin berpizteko. (Sefarad gainera o e ki ik a u a
Ga ai e a o e ekoak i ugu Yeu a a- e i (1 7 -11 1? e a e ami e Yo a (11 7-1173? i a e e a i aia iak e same ua e ga a e ea A a am e Mei I E ak i a ue ga a ia i a e u e a e u a ik ga e A a am e Mei I E a e eka i ku u a a Maimo i es A e oes e o a I A A a i- e eu ikoa a 2 i oso iako Gi a
. R T N RT L RR e same u e e ikoe au kako o okak iska a e u ga iak e agi i ue Euska e ia XIII. e a XIV. me ee a a i a e au ka a a oa 13 a u ue ko ako sa askia e a e u e sue a agia u a goko e e ikoe su si ea eka i ue a (1 - 1 5 a a oa e ko kis ak (151 a asi e a 15 9a u u ua os e a u ue e a musu - ma e au kako Ga e ako egeak eka i i ue Euska e iko egoa e a 1 ko egeak I kisi ioa e Au i egiak aka e-agi uak e a u u egi a i mai ue au oe a i i eko o iga ioa e a i i ue ; 1 9 koak ka o iko i u u e i e u uak e esuma ik o a eko agi u ue e a 15 koak ka o iko i a e a pasa e i e musu ma ak u a ekoa Ki ka hartan i i ioe e eko u u euska u ge ie ak aio a a oa i e i i e a e same ua e is o ia eku duma e a e e ia ue es ea Mige Se e da (15 9 ?- 1553 o i e e u e akoa ui asu a ai a u da eme e e e sa e ue a e e a eaga ik erre egi ai u e a ea i i ik egoe a e a a i e a a ke u e a arte igo a a i uko i aio a agi u i aio a iago izan ue e sa e ue a e e usa u su ime ua a i ea ai o e sa e ue a eki a e a oi a e e e ik i ea E oma iko ik Go iko ako a iak (XII. e a XIII. me eak ku u e e a eka i ue u e o- e o osame a eki a e a gi akia e a a ia ai a o (We e M Etika protestantea eta kapitalismoaren espiritua, o os ia Gaiak o es a ismoak o e a Biblia i aku ia e e mo a a e a e e a dio. o es a ismoa e o i au e ik k is au asu- a e e sio o i ia ia aka a a egoe e e e a e ega e gu iak is am a u u e a a a oeki uka e a i e e e u e o e o a eak e i io-ge ak eka i i ue e a aieki a e a e same u es e i a i a eaga ik a a e a Se e ek ge u ik e agu u i ue e e o ma ai e gai e ak Me a c o u e o wi g io e a Ca i o- eki su suki e a ai a u e a e ue i oi a a oia es e i osi io ik o a u a i izan. Ok i a iako o osa a ise yo e e o a asi ea o uko i e ek ua- ek e a a i ku ak ma ema ika geog a ia i oso ia eo ogia e a me iku a ikasi i- ue e e i a ki e agu e ak Dialogarum de Trinitate, Syroporum n v r ratio e a a ik a Christianismi Restitutio izan i e A ke o e a a a u ue A es esa io anato- mista os e sua eki a ise a ea a i e a o o - i ku a ioa i u u o i e a -e a erre egi u e Sui ako Ge e a 1553ko u ia e 7a Se e a e e e da e agu a o ega ik aka ik geog a ia ko a a ua e me o o ogia e e eka e ak egi ai i ue ( o o- meo e Geografia osa u e a a gi a a u ue e a e og a ia e e e e go as a e ak e a i i ue ; eo ogia omas Aki okoa e Summa Theologica gau ko u a o u e a a ai a u ue ( o a ai eko a eismoa e e a u ; i u asu Sa ua e ogma e o ik k i ika u e a K is o e e iko asu a e e usa u ue o ega ik gu iaga ik me a uak e a a a ke ak ai a u e a izan i ue e a i e e e a i i eku sa i a a u a e o a i egoe a e e a a a e a a gi u i ue a ise e- goe ea (15 a ga i a ie a i ue "Michel Villeneufe, docteur en médicine, natif de Tudella au royaume de Navarre". e e a e e a e e "ut dicebat Navarrus" dio. yo e e i Michael Villanovus i e a e u e e u ua E ku uka e i e e sa a iak o ea e i a a a jo ue e e u ua e a i eie ga ik i e aki izan ue e e e go i e ek- ua e a iko a izan e (ikus Sastre 1997 E l nt nd
4. EUSKAL PENTSAMENDUAREN UHARTEA o e a eko e ai ge a u i aio U a e i oa es U a e o ia a ak me iku a- ikaske ak egi e a ogi i e o i ak ika u o o e i a i ue Zientzietarako Argimenen Azterketa (1575 Ga ai a a aki a egu ie ie a ea o iko i u u i e mugak ko ua i a ea e i e koa e ai a a e eka e a e ku a siko ogia e a ia u u a a e a aki a oa es U a e o i a e Ga a ikoa e Zientzietarako Argimenen Azterketan e ku a a gi i eak ema a e (I II e a III a a e a a ik a e i a ikaske ak gi akia e i akae a i agokio a o e e i a eki soi ik u a e ( au a oa e- ki a i i e ai i ik gi akiak sai ka eko e e e a i e i a oa es U a e e us e e i a ikas e ia a i aki a eki u a u A eago ikaske a ako a a me a gi akia e o a- su a i agokio gai asu gisa a u ue e a i e a e akoi a e i ae a e i i eko u se ko e auga i i u u ue o e a a a gi a a ako ea e i e mo e oa i eki- ea eki a e a E i A oko gi a e es ame a e a mai aka ua i egokio ikas e ia e a i o o e a ik gi akia e a u e eko e e ua au si ue E i A oko ikas eko mo uak ko ek i oak i e Mo as e ioe a u i e si a ee a g emioe a e a ko a ie a ikaske a-a o ake ak a ea ue oi a i a E e u e e o a a e i i ee e ike a ako e a i i e aka ik ai a o e a e e e i esa gi a a a- ko e- o e u a ik egoe ik e e au o e o i e aiek a i aki a ea i e ikas e aka ik e a aie maisuek gai e a ikas ea eki a e a i i i e a u e ikas e e i a - ea ( a e a 19 3 d d d ón n l p ñ d l ntr rr f r , Ma i a ique a oa es U a e o i a ekoa e Zientzietarako Argimenen Azterketak gi akia u e - eko ikus egi mo e oa eskai i ue E i A oko gi o a e e a i gi a a ako gisa a - u e a o e a ako ikaske a ako gai asu a e a o o io gi a a ako o e i akae a ako a a me a e i i u E i A oko gi a e es a ikoa e a e e i ku ea i egokio gi a- kia e e a gi a e i amikoa e a eko a us ua egi e a oa es U a e e Zientzietarako Argimenen Azterketan, o e e e go a a e ik ikas eko gai asu akoi a i e egi es e i a a iki e aio e au eae e egia o e ekuko o a ai e e i u agu sa u gi e e ka eki a i ikas e a eta a ak u a i e a ki ikasi ue eta gai e akoek e u e i oi e aus o o e bat osa e ik uka ai a i u ak ia ek ika a i aga ik g ama ika e i ikas e ake e e ako bat a e o ie a goi mai ako a a o ge a u e eta es e iek e u e ikas a o osoa i ik ere e a Eta i u ok as o ogia e u e a e o i ik ko si e a ekoa i a e e a i e ia ek ika ikas e ik e ue ak a ik egu gu i a a i akas e igu maisuak e ak ai o ge iago aki ue a gai e akooi u a u ua i oi e i sa u i aigu a ea Eta a e ke o es a u a - a gogoe a egi e eta i oso a e asi i e eta eu e ko u ik au ki u ue ie ia akoi ak e e a gime e e i eta e e a eska e ue a eta hark, e i a ik a e a eta ge o e ue a eus a io gai e ako e e a ako (U a e o i a ekoa 1996 (1575): 67). ai a esa e a a eska me u ik a e a ako o o ioa a ( au a a i e a a a ea e a Sok a es a o A is o e es i e o Ga e o e a a a ai a u u se ko aie a e a e a oi a i e i o ako au o i a ea e e es e ie ia e so a ea ai ik e a e ak aka ik so u ako gogoe a ugu O ua age a a e a i e e sae a o es a ea aka kigu gogo a mo a o e ako aus a ke ak E o o a e e a gi auka oa es U a e 4 i oso iako Gi a
Donibanekoak bere Zientzietarako Argimenen Azterketan ikasteko garaiak badaudela (ibid. 68h) eta maisuak ezaugarri bereziak behar dituela (ibid. 69) baina, betiere, norberak dituen ezaguerazko tankerak baldintzatuko duela emaitza: Naturaren aurka tiraka ez jarduteko, e a ez gaitezela saia hizlari izaten a k horretarako biderik ematen ez badigu, alferlana eginen dugulako (ibid. 7 Horrekin guztiarekin Uhartek irakaslea eta ikasleria definitzeaz gain, ezaguerazko estibaren araberako pedagogia proposatu zuen gizabanakoaren neurrira eta, azken buruan, Berpizkundean hedatzen ari zen pentsamendu modernoaren lekukotasuna ere eman zigun. Uharte noiz jaio zen oraingoz zehatz-mehatz ez badakigu ere (1529an jaio zela uste dute aditu gehienek), non jaio zen argi dago. Horixe bezain garbi dago, era berean, 1530etik 1660ra bitartean Donibane Garazi eta ingurua (Nafarroako Erresuma zaharreko azken aztarnak) ez zeudela Gaztelako, Frantziako, Aragoiko edota beste inongo Koroaren menean (Esarte, P. 2001: Navarra, 1512-1530. Conquista, ocupación y sometimiento militar, civil y eclesiástico, Iruñea, Pamiela). Lurralde hartako erlijioa protestantismoa izan zela ez dago duda-izpirik. Hori zeta eta, Nafarroa Garaiko agintariek ez zieten onartzen baxenabartarrei herritartasunik, eta biarnotarrei eta frantsesei ernaten bazieten ere, ez zieten baxenabartarrei Nafarroa katoli- koan geratzeko baimenik ematen. Gaztelaren mendeko Gorteek baxenabartarrak kanpotar- tzat hartzen zituzten eta edozein ofizio nahiz eliz ikasketa egin ahal izateko aukera ukatzen zieten. Garai hartakoa dugu Joanes Leizarragaren Itun Berria (1571), balta Europan lati- netik zuzenean egin ez ziren Bibliaren lehengo itzulpenak ere (Se Wsi suomieraz (1548), etab.). Europan latina erabili beharrean tokian tokiko hizkuntzen arabera eginiko Bibliaren itzulpenak kontaturik ditu Joseba Intxaustik Euskera izeneko liburuan (Gasteiz, Eusko Jaur- laritza, 1997). Luteranismoak gizaki bernia aldarrikatzen zuen. Erdi Aroko latinaren ordez, tokian tokiko hizkuntzak erabiltzen hasi ziren edonon. Cervantesek gai horn heldu zionean, adierazpiderik garbi eta zuzenena norberaren hizkuntza erabiliz lortzen zela esan zuen: Hornero handiak ez zuen latina erabili, ez Virgiliok grekoa... beraz, arrazoizkoa dirudi nazio guztiek, bakoitzak idazteko bere hizkuntza erabiltzea e a ildo beretik, alemaniarra dena ez mespretxatzea alemanez ida/ten duelako, es Gaztelakoa gaztelaniaz ari delako ezta bizkaitarra e e idazteko berea darabilelako... ( x t , II. zatia, XVI. atala, 1615). Baina aldarrikapen hori, beste batzuk bezala, Uhartegandik hartua dela nahiko Crogatua dago: Aristotelesek dioenez, haurrek edozein hizkuntza hobeki ikasten baitute gizon nagusiek Wi o hauek razionalagoak badira e e E a inork erran gabe, esperientziak berak erakusten digu hori argiro; izan e e badakusagu ezen baldin hogeita hamar edo berrogei urteko bizkaitar a Gaz- telara bizitzera badator, ez duela inoiz erdara ikasten e a mutila baldin bada, bi edo hiru urtetan Toledon jaioa dirudiela...eta horretara, autore nagusietarik inor ez zen joan atzerriko hizkun- tzaren bila e e kontzeptuak adierazteko: aitzitik, grekoek grezieraz izkiriatu zuten, erromatarrek latinez, hebrearrek hebreeraz, e a mairuek arabieraz..." (Uharte Donibanekoa, o cit, 1 9 Funtsean, Uharteri berari kasu eginez geno, pentsaera eta hizkuntzaren artean harre- man zuzena badagoelako: o a ??sig norbaitek adimenik baduen? Biderik onena adierazpena edo dialektika da. Froga harriak urrea ezagutarazten duen bezala, halaber, adierazpenak adimend' (b;txarren-Lohigorri, B. 1975 H rt , H t r tx r t, Donostia, Jakin, E l nt nd
E a a a ika e o e a ai i a i ugu o ia a a e e o a okiko ku u ak gogo u i e sa a e a a i a e ue a es i i u ka o ikoa e au kako i i ia e E a es e ie ia k a ki age i a ei u u i e e ka e ga ik g ekoak e a eski ia ak a - sesak e a es ai o ak i ia ak e a a ema ak e io ia ak e a i ge esak E a e a o i soi ki age i ai e ia e a a a ue a ; Es ai ia osoa i gu a e u e o i iak ko si e a e a i ugu ko a u i ugu e u eak e a i ioak aie i i agu e a ea a a i akegu ko - si e a i agu ka a a e a gime e a o i u ak a e ia e ak mu ia g a a a a a u- ia e ema u a o uga a ga ego as u ia mo añes i kai a a a e a a agoia e ak e a Ga e ako gi u u u ekoe ak o k e akusa e a e a agu o iek a ea e i e a e i au egia e igu a e a go u a e i ae a gai e a a ima e e u e e a i ioe a e e? e i si e s ai eke e o ako e e i asu a i a e e e ako i i agu e a ea (U a e o i a ekoa o ci II a a a 7 ai a ai a e i ue a gu ioe a a e a e a gi a a akoe sai ka e a egi a ia e ie e U a e e ikus u uak ge uago i u i Ga a e siko ogia ik e e a u o i e C omsky- e eo ie a ik ai o U a ek gi aki mo e oa e e auga iak e akus e i ue a e i a a a a a i E a e ea mo e i a e a k ga ai e sua so e a i e o es- a ismoa e e auga iak a a a a e i ue a aski ga i ago ai a e auga i aiek gu iek e u e au eka i gisa k asikoe e same ua aie ai ame uga i e a gu i aiekiko aus u a ga ia ai ik o e a e sa eko gai asu a soi ea koka ea A is o e esek e e a u ikoa e au ka u mui a e ai e o e u o ia a ak i o a e ka e a Mi a iak a e eko e ue e u ik i a Esko as ika e omi a ismoa i mu i egi e ma e ia ismo a u a is a e ei e aiku a kog i i oa e a e•age u e as a e- e ik o e a au o i a e esko as ikoe a ik ka o k asikoe e i aku ea i eki io ge ie e a a o e au ka (Platonek espantatzen nau...) e a A is o e ese e sio e i ikoa a ima a u I o e e ik e agu a e aiki eko i ea u e ku a e a a gi u i a i i a ue ai a a ime a ga a eko e ie a mai aka uak ue ga a ia e e o eki a e a III a a ea ie ia akoi a i agokio a ime -mo a sai ka u ue a e us e aki a e e a i a e a G ama ika ikasgaiak i a o oime o a u e e a ia ek ika a i e agu a i agokio e a As o ogia i u ime a a e a o gie a o ogiak e e e e a u i ue iga e a gi a e eko iga e a a ea o e a ai e a e ik a ime zikiratua auka e ak a au e a io e e u e eko gai e i e ak es e ik u e u o o e o oime ea e e go e e u e ak e e a ime -ga e ia u e a us e u e a a ke ik e e a as ua ugu ko e u ge iegi so e i u e ak a egia e e e go a a ea e i a ime a ue a e e auga ia ko e u e iak so ea e a io a i e ik eka iak gigno, ingigno e a ingenero i ak e a i i i ue a ie a eko i u ime a- e so ku a (gogoe a o e i gu ua e a U a e e a as o ik u a ik ga e ga a u ue A Ma i ak e e Elogio y Refutación del ingenio 199 a o e a a e a i u mo ako ikas eak e ei i e kee maisuak ioe a o gi u e u ikasi e a go e e ue ikas ea; ko e u asko so eko gai e a e a a ke ea i o ako agu a ik ga e ikas eko gai a- su a ue a Ikas e ia o e a e i i u ( e e a o ogia e a gu i U a ek gi akiak sai - ka eko i i i eak ema ea gai a ime a e i i u ue i esko as ika e au ka a egia oso e a mo e oa Ai e a e ik gi a a ako akoi ak i ue e auga i a u a e a i ak e agu a a i i ue e a i e o e a ik aie a a e ako a ime a ga a eko i eak e e eskai eko auke a i a ue 6 i oso iako Gi a
e i ku e ik au e a asi e gi a a ako e- o e u a i i i a ai eak U a ega u oi a ia e a e a e ga aiki e izan i e E asmus Vives e o Cas ig io e ga A ke o iek e ie a so i asu a eki a eka u soi a e gi a e-ko o a i eki a io e e e U a ek go u a e e a gogoa e a eko a ema ak a e eko ausa ia izan ue Egu go e agu a e gi a ea U a e e ekime ak ai es e a a e e a e eku ai a u ik e e —Zientzietarako Argimenen Azterketa i u u e e a os e sua e e a i 1575ea ka e a u e e a 15 1ea I kisi ioa e lndexean sa u u e 19 a arte; u e o e a Au i egiak i u u e eka ue Indexa e iko esage a a i ue ; ikus Acta apostolicae sedis, III i u ukia 1 — ga ai e a e ie si ue akoa ago E i A oa a i oa e akoa ge i egoe a e e ika e saia e i e sa i a a ai a egu go egoe ak o e ak e sa u a a i a ea eska e u e a U a e e a a ia u sea o i e es e ik e e izan: e same u askea e a eko a e a i e ek ua a
5. BERPIZKUNDEA EUSKAL HERRIAN Euska e i ku ea Eu o a osoa e a a e i io-ge ek ma ka u u e A e a e ik oa- a III a A e ekoa e e e o mismo ka i a a e e agi e (15 a iga o ak (hugono- teak) euska e i ki u e a i akasku a e emia o a e i a e a euska a i u e ak e a gau a e iak so u e a i e a a ie a e da a a me e e a i oa es ei a agak a uko u 15 a aue i u iko Si o o Ka i a a e ma a ua 1571 A o e a- Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berna a gi a a u ue a a e Kalendrera e a Ahc edo Christinoen instructionea i u e e i iosoak es a u i ue A ke o e a i au ea ("Heuskaldunev"), euska a a ua e a eko e e a i iko agi ia e u da. o es a ismoa e e agi a a a ai a e e ik e o e Izan e e A gu emako Ma - ga i a (A e eko E ike II a e ema ea e ako 15 5ea a a e e egi a i aka u e a i a e e e a e is a o a oa izan e a a oako o i u e a oi a i u a i a i i ue es- eak es e Le miroir d'une ame péchereuse (1531 e a a ik a H pt ŕ n (1559 I o e e ik E ike I a e ema e Ma go e egi ak (1553-1 15 i a i iko Oroitzapenak i a a ak o uko es iga a u i igu es a e e oko Ko i io ka o ikoa e e agi e (15 5-15 3 ka i imak a gi a a u i u e e a i akasku a a ia a e saia u i e Eki a K is aua e eo ia a i e a a o- a ai ea i a go da a aka o e a I a io oio akoa (1 91-155 e sa a i ai o ge iago e o ik e u e es i i u aire, oe a o s e a a u e ie a eko eki ai ea izan e o e a es e au eka i ik a egoe e e (Egia a aia a a ak E asmo e a a ai eak e a I a io oio akoa eki a e a a i u i e i akasku a ka o iko e a a e a ai ea e ai e Bartolome Ka a a e (15 3-157 Catechismo Christianoa ugu a o a u e i e ko ai i a ia Mis i ismoa eki a e a e asmismoa e e a i umi a ue es i i ua a a i da a e eka ia —ga aia e ekuko i aki-- e a o i a u ik o ai u ue a a ak Ga i a eke ia hura, ai u e izan e ea u e gie au a ekoa e (Saint Cvran, 15 1-1 3 u se ko e auga i i e ek ua a e same ua ei au ue a a gia i a ea gai o ai a e agu u ue a se io e ok i a e i e e a ga e i u e saia u e E io E i a i a amo ik egi e ai o ea e ea i e a ka i a ea i Mo a e siak e a a e-gogoe a egi eko e a ak a u i e u e a e me ua ai a a ke- ea ka e a a oa e a izan ue Sai Cy a e a ai ai ee ako a a ko eko E l nt nd
Ma i i a e (1 -1 7 o ek i a i ako e ai i u u oso ama u egi i e e a es e ik ga e I kisi ioak nd x n sa u i ue a a o a Exposition de la f de l é l romaine t h nt la grace et la préd t n t n, De l á t r té de saint P r et de saint Paul, e a egoa ea a s u go a e me ea e sa ea a iskuga i i u u e e I a a - ea euska e e o a ia ge a uko a II me ea i u u e a o i a e o i u e i iek lv t lv nd , egu i ok ue e agi a u e e e 3 i a eeki u ue au kako ma i a ak (1 a ia i mi a e so a ka o a i ai i a i ue e e i i o ie eko omiak a e e e ge iago e aka i ue aio ak ai o i saso i ge iago u e i i i o iek e a a u ea e a kaia e i a e a ka ika euska a e agusi ei a agak e a i i ue i ku a a ua e u e e a i e Sa ako Esko a ei u ikoa sa e i e i a eek A u a e r (1 3 e a e same u o igi a a ( a uek i u e soi a ai o e e a io e ai a au eko mis i ismo i umi a ua i as e ismoa eki e a u a i i a io e a e a euska a e sa ua e a ga a ua a euska ak egu e oko i i a isua ue ga ai e a eku aki a ea A a e e es e o e es e ge a u i aio A au Oi e a e t t tz eta N rt tz (1 57 i uma i Euska a i a i iko sasoi e eko a so i e i umak u sea g e ia e oma a a ses e o Ga e akoe esae a a a e i u e ak ai o e i e ea mau e a ak eskai i igu a e ak so u iko o e ki eo ogismo e a gu i ga ai a ako u- ma is a e a ike ai e e agu a ek o uko euska e same ua i u u aso akoa e is a ugu
6. ALDAKETA POLITIKOAK E A ONDORIO IDEOLOGIKOAK Es ai ia e esumako i as ia e a ake a eki ( a s u go a e o e o oiak i i- ioe ako muga ma guago i u uko a i eie a e e e e a e u a i ik ga e esa ai eke ga ai a a a io a ismoa e i a a Euska e i oso a a a u e a Euska u o au oko e ua Ma ue Ga ago i a ame i (1 9 -17 ugu ia oga Ga e a ia e a i a sesa e ai e e a i i ako a gu ioei au e egi a ia a ame ik i u u auek i a i i ue De la antigüedad y universalidad del B nz (17 ; El imposible vencido (17 9 ; Discurso histórico sobre la antigua famosa nt br (173 ; Diccionario Trilingüe (17 5 e a Coreografía o descripción general de Gui- púzcoa (1 o ie a gu ie a o emis a gi u koa ak euska a e a i eak i ue a a - ai ak a aka- a aka ai a e i u e a e imo ogia e i e gu e ku u a e i aku ke a i e a io e ia o osa e u E imo ogia e i ea e a i i ue Si i iako Isi o ok e e ga aiko aki a gu ia e a e i u a i i a ue ea I u i k asiko aie a ik e a a e o a ame ik euska a e e imo ogia e a ea i eki io euska aus a ke a i o e o o e ai a i a e e a a is a euska a e e a e sa a i e o iko i a Ka a e a Me i u u U i os Moge Añi a o As a oa A a ie ao Ki ikiño Ka a aga e a O ei a e a e o iko i a i e e e ik ai a a a a ik ga e a ame i i a u e a e ai egoa ea e a e I us a ioa e e same uak gogoe a eko omikoak (Ca a us 17 Memoria para la formación de un Banco Nacional), ie i ikoak (E uya a aiak e ga ako E ege-mi egia e i gu ua e o kos u ismoa (Sama iego e f b l e o 8 i oso iako Gi a
Peñafloridaren El Borracho burlado antzerki elebidunaren modukoak) baino ez zituen lan- du. Hau a ez dugu pentsamendu politiko garatua aurkitzen Garat anaiek berena kaleratu a e Garat Hiriarte anaiak dira, Dominika (1735-1799 e a Joxe (17 9- 1 33 euskaldunon i e ese ai e a is iraultzailean agertu ziren Lapurdiko Biltzarraren ordezkariak. Uztari- tzen e a Baionan jaioak Larresoron e a Bordelen ikasi zuten. Afrikatik ekarritako esklabo beltzen salerosketa sasoiko ogasunaren zutabea zenean, Garat anaia nagusia horren kontra agertu zen sutsu, o buruz Mo gutxi mintzo zen garaian. Patisko Legebiltzarrean (Estatu Nagusiak) 1139 ordezkariak hiru mailatan zeuden banaturik: Jauntxoek 7 ordezkari zituzten, Elizak 91 e a Herriak 57 Azken horien artean zeuden Garatarrak. Iraultza hasi zen pizten boz- sis ema aldatu nahi i a zenean e a ordezkari bakoitzak boz bana zuela al- darrikatu zenean (proposamen iraultzailea), mailaka egin beharrean. Elizak nahiz Jauntxoek ez zuten hori onartu nahi, bazekiten-e a herri-ordezkariek bakarrik gehiengoa osatzen zute- la, e a horiek, Legebiltzarrera joan beharrean Teileriako frontoira joan ziren e a Konstituzio e ia erdietsi a e batera arituko zirela zin egin zuten. Jakina denez, Batzar u a eratzaile bihurtu zen, e a erregerik gabeko Konstituzio berna antolatzen hasi zen. Errepublika berri horrek, aldiz, aurreko monarkia baino homogeneoagoa i a nahi zuen, e a hori dela e a Garatarrek tinko defendatu zituzten Euskal Herriak bere burua gobernatzeko zituen berez- ko ohitura politikoak, e a barruti bakarra aldarrikatu zuten (Fenizia Bernia). Horren ordez, aginte-eredu zentralista gailendu zen e a Lapurdi, Nafarroa Beherea e a Zuberoa bi admi- nistrazio ezberdinetan banatu zituzten. Garatarrak, ordezkaritzari uko egin ondoren, kartze- lan sartu zituzten e a ondasun asko galdu zuten. Sa a Azkaine, Itsasu, Ezpeleta, Ainhoa e a Zuraideko herritarrak deportatuak i a ziren. Hil aurretik, Garatar zaharrenak honako hau utzi zuen idatzita Uztaritzeko kantonamenduko agiri-liburuan: "Euskaldun izateak aska- tasuna e a berdintasunaren ai e egotea esan nahi u". Gazteena hil ondoren, 1869an argitaratu zen Origines des Basques de France et d'Espagne, a k eginiko ikerketa- a a
7. EUSKALDUNTASUNA ALDARRI Hizkuntzaren e a kulturaren euskal hausnarketaz Larramendik erabateko zentralitatea mar- katzen duen neurri berean, Agus i Xaho zuberotarra (1 11-1 5 a euskal politikagintza modernoa definitzeko ardatza. Horrela uste zuen Federiko Krutwig-ek, e a Xahok berak utzitako arrastoek e e a a erakusten digute. Oloronen e a Parisen hizkuntzak ikasi zituen. 1 835ean Voyage en Navarre pendant L'insurrection des basques kaleratu zuen o e a ho- rrenbestez nazioartean eragin nabarmena lortu zuen. Hurrengo urtean, A oi e Abbadiare- kin batera, Etudes grammaticales sur la lange euskarienne argitaratu zuen. Ildo beretik aditzera eman zituen Histoire primitive des Euskariens-Basques e a Lelo ou la Navarre il. Horrez gai Aitorren ereserkia idatzi zuen frantsesez (A u o Kanpionek 1878an gaztela- niara itzuli zuen, i Euskera, lruñea) Larramendik erabilitako etimologien bidea euskal kultura e a mitologia gizarteratzeko asmotan. Xaho gnostiko masoia e a errepublikazale laikoa zen. Baina, hein berean, euskal kultura e a politikaren defendatzaile sutsua. Baionan zegoela Ariel egunkari politikoa sortu zuen 1844an nahiz e a 1852an Frantziako Gobernuak debekatu zuen. Hegoaldean erbes- teratu zen (Gasteizen) e a hil zenean (1858an) elizkizunik onartu gabe lur eman zitzaion lehenengo euskaldun ezaguna i a zen. lkertzaile e a idazle gisa euskal izaera ezagutzen E l nt nd
agu u ue o i iko gisa i ue mo emi a e e e u ika a e a a i a io a ismo g os i- koa a ioa ea e agu a egi e euska u asu a e a a ika i mo ua a o i e ga aia aio e I uñea A u o Ka io (1 5 Ka is e iga e ge a ga u os eko gi oa o i u ue e a o e es e euska o i u e a eko a e a e aku si ue e e eka e eo iko gu ie a i e a u a e a is o ia a ik a O uko i ku a- a i e a ka e a i euska a ee ga ik ge u e i e e i e a euska a e e agu a e e ik euska a e e a i e a e e sus a e saia u e o a i e Saiake a e a o ei ika e e iki a u a i ue e e o e agi a i e a ike ke a i e e eku egi ie e e a u ea Orreaga a a a 1 a a gi a a u ue euska a e a Gramática d los cuatro dialectos literarios d l lengua vasca 1 a I o e e ik ga e a ia Ensayo acerca d las leyes fonéticas d l lengua vasca i ku ike ke a e a L orígenes d l p bl euskaldun a gi a a u i ue e a Iberos, keltas baskos ike ke a is o ikoa Asko i a i ue ai a e ugu e- me i a i ako gu ia ai a uko ai o ea ku u e agi e gisa i a ako ga a ia Euska - ai ia e u a ai e ako a i a e e a euska ai osoa 191 ik i a e (1937 Eus- ka a e ka ea e sus a ai e gisa EA so u au e iko euska a ioa e a a ika e e ako e e e go i gu ea so e agu u ue e a e a a gi e a ga i u i a i i a ue e egoe a a os Sa i o A a ak egi e ue a io-i aku ke a eki (Ka io e us e A a a e a eame uak a u egiak e ai i kai a egiak i e Ka io e e agi a a a me a i a e uis A a a Goi iga (1 -1951 ei ak e e a aia Sa i o i ami iako a i io e o kio ka is e ga ako isu ia e a a e asu a a a u e a euska a ioga akoa e a u io o ik au e a Sa i o A a a (1 5-19 3 euska a io a ismoa e u a ai e a a ua i a a A a ak i u u o i ikoak a gi a a u i ue Bizkaya por su independencia (1 9 ; El Partido Carlista los Fueros Vasco-Nabarros (1 9 e a i ku a a i a o- osame e iak a a a u i ue a a o a Lecciones d Ortografía d l euzkera bizkaino (1 9 e a Deun ixendegi euzkotarra. e sa e e a i u e (Bizkaitarra i a e eka ia so u ue Es ai iako Go e uak e eka u ue a l Correo egu ka i a e a ea e a L Patria as eka ia eo ogismoak i e ak e a euska si o oak asma u i ue (esa e a e ako iku- i a e a gau a gu ie gai e ik e e o o ik e o i e Euska e ia e i i a e a is o ia a i a u ue i eo ogia e so ai ea i a e e e ga aiki ee a e a a ioa- e oi a ia ku u a e a i ue e a o ua u e e e a a e a a a a e o ge ea ogia a ioa e i akae a e a e o ki u a a i me ee a uka u iko Es a ua e a e a e ai a koka u ue Es ai ia e me ea asa e ue a a ku a k i ika u ue e a Ku a ei i i i e i e e e ia e a eko o oka eki a egi ue (e a o ega ik ka - e a sa u u e Es ai ia e e a a ia e au kako o oka a i mag e ia ak o io u i ue e a ga aia ga aikoa I e a me ee a eko a i e ia is a i a e a esa ai eke Ga e ik i a e e e ( ogei a eme o i u e eki séie u e sa-a iku u ogei a ama i u o e ki-so a e a ama au i u u i a i i ue O o gai e ik o ea e e i i ie i a a u i igu (1 9 a i u a u i a eko au a u u e e a aie a e i ko e ai o i a egi ue Euzkadi da euskotarron aberria. Esa i o i gai e ako aie a e gu iak e a a e au e ia ga e a a i ema ako e a u a a ege -ek 1 37a a gi a a u ue Historiaren filosofian o a i au e akee i i ik ga e a egi e u usia a e e a u a aki a e i ga e agoa i a e Es a uak e ma e ake soi ik a e ia e i au e a 20 i oso iako Gi a
8. XX. MENDEA
Eu o a osoa a a u e oe a age i da Sa i o A a a e esaku e o e a Hon-en au ea o ea es e mota a eko i i i e i e ek ua a asi e a a e e a a eko a io a ismoa o a u a i izan e ue a e o o e o esa a a oia e e i asu ak a a me u a i izan i ue a e a aieki a e a gi aki akoi a e i i e ei gi a ea e a a o ko ek i oei ai o kasu ge iago egi ie a a -e a o e a a e ga ia izan e o uko euska e sa a ie a ea Mige U amu ok e e i i a e a (1 -193 e aku si ue a U amu ok A a ak e a a euska a e esku a u e a izan ue a ea ga ea e a Euskal-erria a i ka ia a iku uak a gi a a u i ue ai a e i o e e A a a e a e a e i izan ue o u i kaiko A u ia e euska ka e a (ge o euska ai u u izan e A kuek i a a i ue Ma i e i oso ia ikasi o o e ok o egoa esku a u ue Crítica del problema sobre el origen y prehistoria de la raza vasca i e eko esia Sa ama cako U i e si a ea g e ie a-ka e a o u e a e ek o e i e a u u e (Es- a iako ge a e ga aia i a eek ai e e u ika oak ai a kis ak ka gua ke u io e Eu o ako u i e si a e-sis emak e agu u i ue (O o e a G e o e honoris causa i e - a u u e e a Kie kegaa -e e same ua eki a egi ue Goia esa e a a a a oia e e a si esme a e a eko muga aus a e saia u e Es a ua e i a u i o - ma ai eak age ia u e e a i e a e i au e e so a a e meka ismoak a e e Hala e a gu i i oso ia aka emikoa ai o ge iago ke ka o iek gu iak gi a e a e maisu izan e U amu o Saiake a a u ue (Vida de D.Quijote y Sancho); o e kiak i a i i ue (Poesías, El Cristo de Velázquez); a e kia so u (Fedra) e a e e e iak a- a a u (La agonía del cristianismo, Niebla, El sentimiento trágico de la vida, e a u ua e a i e agiko asu a e a i e k is au asu a e o a euska ku u a a i e ea I o e e ik a ie u i i o os ia ak (1 9-19 3 e same u is o i is a ga ai- ki ea k i ika u a i izan ue i o a a e e a a u i i e lana i oso ia aka emiko a muga u e E o i ue parte a e gi a e-e a ai e a a i e a i oso ia-esko ak u i e si a e ik a ema a i izan i ue O ega y Gasse filosofo es ai ia a e u e a- i a ea a i u a e e a usse e o ei egge -e i a ie a a oa e e e same ua sai ka ea ai a da. Sobre la Esencia, Cinco lecciones de filosofía e a Inteligencia sentiente i u uak i a eke a e eka e u se koe ak XX. me ea e asie a seku ako i a a a u u e ku u e ka eek e a a i - ka iek a uk euska ku u a e i gu ua a i uko i a aka ik Eusko Folklorea (19 1 Bulletin du Musée Basque (19 Txistulari (19 7 Antzerti (193 Yakintza (1933 ; es- eak e i ioa Zeruko Argia (1919 Gure Mixiolaria (19 ; es e a uk i ku a Eus- kera (19 e same ua e a o emika a uko i u e ak e e age uko i a Revista Internacional de Estudios Vascos (19 7 e o a Euskalerriaren aide (1911 i asoa egoa ea e a Gure Herria (19 1 e o Aintzina (1935 i a a ea e a Elgar (193 a ise A ke o ie a e o a ses e sa ea a ie ea E c e a e ea Sai ie e u io Mou ie (Otxobi) e a Ma i a e ec ek i a i u e e e iki egoa ea e i omi go Agui e Ca me o E ega ay u io U qui o E us i a (Kirikiño), ose A i imuño (Aitzol), O mae ea (Orixe) e a es e asko a i u i e A ke i o iek u e o ea e e i iko ga a ia Ai o ek hala Euska Es a ea e ka e ik o a Yakintza a i - ka i ik E g a io A a a ik (Kizkitza) u e e ue mo uko ikus egi sa i a a e euska ku u a e a e same ua a a e a u ue e a i a kis ek usi a u u e arte. E l nt nd 2
O i e es a e es e eak a i e es eak ma ka u ik Euska u ak i e eko oi a i ko euska o e ki e iko a io a a i a ea gai es e ika e ika e a a a a i u e o a ai U amu ok es ai ia ku u a e uki i a ue a e a o emis a e a euska a ko e e a e aku si Ai o eki e a O i e eki a e a i i i akoak Euska i ku ea esa e aio ku u mugime ua a i u i e a kismoak o ea e a e e a aka a u a i i a ue e a a kismo ea a e e asie a ik euska ai u u e A kue e i a ea e e iko K u wigek (19 1-199 i au i ue o u a eko euska e sae a i o o e e a a ise ikasi o o e a ame i e e a a ik a Moge e ku u a a u a is a mi e si akoa e a e i i i e a ea i e e iak i eki i ue euska i ae a i u u ko aus a ke e a Mo- ge ek e e e go i u ua gi u ke a i a i a ue au a Confesio t Comunioco Sacra- mentuen gañean Eracasteac (I uñea 1 iga e a i kaie a o s Confesio Ona edo Ceimbat gauzac lagundu bihar deutseen Confesinuari ondo egiña izateko (Gas ei 1 3 e a i uga e a e e i a au a i au ea ga e a ia e a e e e ia euska a l D t r P r Abarca, catedrático d l lengua bascongada n l Universidad d Basarte Diál entre un rústico solitario bascongado un barbero callejero llamado Maisu J n ( u- a go 1 1 i u u o e a Moge ek me e a e e ago (1 a uka u ik ego a e 1 3 a e e e a gi a a u o s oi-k e a Go ki-k (Yatsnia Polonia Eskola e a Nire Uniber- tsitateak u e e u e e aku si ako a e a e a e e a e u ia a egia ku u a aska- ai ea e maisuak eka a iak i e a Euska o asu a a i ea i ku a i u u koe a e e e ( ai a e o u u koe a aka ik aki sue a ase i a a e a io Moge ek o i a gi a e a u a i ue us ea I u i a a ik e a u e a o ogis ek euska a eek e a a io a is ek K u wig age u a e e i a o ek me o o ie au kako me eko esko o i a ai ee eo ikoak e agu u i ue (Memmi Se go umum a Gue a a e a ku u a me e a ai ea e e a me e a ua e a eko ia ek ika mo u e i a ea au ke u io euska e same ua i Aska eko aus a ke a e i o ek Vasconia i u ua e i e u ua e ama (19 3 e a e e e a u sea ge a u ai i ik so e a i e E A e aku ea e e same u e e e e - ia a ( e a a io a ismo e i a e i eo ogia i a e o e a sako eko au a Euska a ioa aska eko i e e iak a gi e oa eko pl z r t z t n Kr t L Cuestion Vasca e a Nacionalismo revolucionario (19 5 i u uak o E Ak u u u iko asa a a e ak au ke u i ue os e ak a gi a a u i ue e e iko K u wig e e e a u a is a e o u is a i a euska ku u a e e i ea e emia a a ika u u e e a eko a ai ik Euska ai ia o a ua i a eko e i a ka o i- koa e a e a a e akoia k i ika u egi ue sa e a i a iaga ik e es e a oa e a i a ue (195 a i ku a asu a e i i i eak i ka eko egi ako saioe a (19 e ue o a u a i i a ga i a ee i ea (A a a e a eko ikus egi a io a is a e a A kue e a e a gi u ke a osa ua o osa e ue agma ismoa e e (Mi e e a i a egi e a a u e a i e a ioa e ai e o oka u ue e i e e i i i e i e ek ua- a gi a e a u a ia e i ko a a a a i u u —Praktikaz (19 Garaldea (197 Ekhaitza (19 Mystagintza zaharra (19 Jakintza baitha (19 — saiake a e sa- a iku u e ka i ke a e a a a u ika u i ue I o e e ik ai a a i e ea K u wigeki e ia ose uis A a e E a a a e e sae a a a me e a ( i a egi a eso o e o Usako i a o e goi i e ak; 19 9 E A e aku ea e so ai ee ako a a (e aku ea e a u i ea a i es e i e a 22 l f G d k i ika u du), i a e o a oa izan da e i ( ogei a os i u u euska e sa e u ka a iku- u a a eta o e a i i iak eta e aiak i ku a a i a i e a u a e o o i ika eka - e e iak e a E du, K u wigek e a a euska ku u a eka a i a-ku u a eki mola ere a eka u a i izan. Ai i ik U amu o e a e a e is e ia ismoa e ikusmo ea e a i i du euska i ae a e sa eko e e e e e go literatura- i i a egi e a eko au ue e o a e oa -e o ie e o i e i e bat e i au ki e ake e e so aie osi a ago —Leturiaren egunkari ezkutua (1957), P r Leartzako (1959), l Schellen (1969), Haizeaz bestaldetik (1979)— e u asu ea a a ai a eskema ismo o i iko e siago a e a i u izan da — Exkixu (1988), Putzu (1998)— a e eka e gu ie a si o ogia e iak eta estilo mo e oak e e ga e au ki e i e a e i ku a a i a ei ku u a ere a i u izan da —Huntaz t hartaz (1965), Sustrai bila (1970), Hizkuntza t Pentsakera (1972), Euskal Kulturaren zapalketa (1984), Gerta- karien lekuko (1985)— eta e ak o i i a u egi i kigu euska i e ek ua gisa a e a o i a a e gai e a ku u e agi e e i eka u koa izan ugu Branka a i ka ia e sus- a ai e izan e eta U ako Euska U i e si a eko (UEU ki e gisa euska e same - ua e ga a e ea u se ko u a ia izan da. e e iki i ku a i ago kio e a eta i e a u k i ika a i u a e ere, Ko o Mi- e e a euska ai ak (1915-1987) a i u .tdazlan hautatuak (1972) i e eko i uma gain o a eka ea me e i u e e a ai a i e ek ua ak "U i e si a ea eta I akasku a gu e a ea " (Jakin, 1977), " iga e A a akiak i a egi e Euska Ku u a e a a ke a e a eta" (Egan, 1984), " i ema a e ak" e a i a egi e ai i a e o a oa ugu o e A u me i (1941). Hura e a a ku u e agi ea gai e a i u u asko e egi ea da: Manifestu atzeratua (1969), Kultura prole- tarioaz (1973), Gizona abere hutsa da (1975), Zer dugu Orixeren kontra? (1976), Scho- penhauer, N tz h , p n l r Miranderen pentsamenduan (1989), Gizaberearen bakeak t Gerrak (1991), Espainolak t Euskaldunak (1992), Demokratak t biolentoak (1995), Oraingo gazte eroak ( , Teknikaren meditazioa (1998), Euskal Herria Krisian (1999). U amu o e o u i i e ai e sa a i sai kae i a aiek e e a a euska a a gi a- a u i u e eak E a i ismo i oso ikoa e ikus egi ik i aku i i u hala euska ku u a e aide o a euska ku u a e ko a a i u akoak eta o ie i a i du e e i u ue a eta e a parte- a ai e izan den ku u egi asmoe a (Jakin a i ka ia n, Brankan, e a euska e ek a gi a a ema i u e o i ik o ie ak eskai i i kigu I a •a ea Etienne Sa a e y eta ia es a i o i ugu a ima aga ie ak ei - uek e e a e a gi is i oa i eu si euska u asu e ik e sa ea i eki io e a ses ku u a ik esku a u ikoa ga a e ik i aga i o o e E l nt nd 2
9. OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA A u me i J. 1985: "I akasku a eta e same ua Euska e iko Historian" in A A Euskal Herria: Historia eta Gizartea, o os ia aki 357-86. G ai i aku e a i a e o a o ek au eka i ik i a eko a aki ek au ogeiko ama ka- a e e ia ka e a u ako l H rr : Historia eta z rt i a eke e a a a o e A u me - i e a iku ua a gai o i u u e i a gi a ia o a e a euska e same ua i u u akigu a osa eko i aku i e a ekoa A iku u o ia e a e a a a o e e agu ak e i e i e ak e a i a ak ai a e i a A u me ik ue e u i ioa eki o i u a ai a a i e ea e e osa a ka a i eske i aku e a a a A o mo e o ik a i agoko a u ik e u ema e ai a E i A oa e a e i ku ea ge iago aki a i ue a i i u u au i aku ea e aio amu uko I ue a P. 1996: Intelligentsia kimatuaren orbelak, o os ia Kimuak Ku a Euska i ku ea ei u iko ku u mugime ua e a Ai o e a e i a ea a e a e asu- ak o u a e i oi egi e i ue ike ke ak e a gi a e a e- a ak u u u i e a kismoak o ea ku u ga a e u a mo ea e a saka a a ea o u ue Asko a e agi eak i egi i u e (A i - imuño e a aua e a usi a u egi i u e e a es e a ue a ka e a sa u e o e es e a i ai i (O i e au o I ue ak e a -me a a e u i u ga ai o e ako o ago is ak i a e akoi a e i ku a-mo a e a i eo ogo akoi a e a ea eu e i oso ia-esko ak a i o osame ku u a ak a a gi e ai ika aga i o ek i aku ea me e i u ei a aga J.: Leizarraga hautatua, I uñea amie a 2003. oa es ei a agak 15 a aue i u iko Si o o Ka i a a e ma a ua a u ue e a A o e a 1571 i u i u uki ka e a u i ue Jesus Christ r J n r n T t nd Bernia, l ndr e a b d hr t n n n tr t n . e a i a e o es a ismoa e e agi e e a Es a u e e a e is a a ek (o uko a a oak egi ako e ka gu a i eske ak e e e go euska i a e mo e oa a k so u ue avant la l ttr euska a a ua e a b d hr t n n n tr t n n euska i akasku a a ia a eko oi a iak au ki uko i ugu amie ak e iki a gi a a u u i u u ka o i; ei a agak i a i i ue e a ik auke a uku a egi a e a o iek e o o k e a i aku i ake o ai Moge J. A. 1802: Peru Abarca, Durango, Ge e iaga E ka ea 1981. aki a e e Moge e us e euska a i e o a euska ku u a i u u a i eko i o i a eko a ase i a a a maisu u a go 1 1ea a gi a a u ako o iko e e e i au 1 a u u ua e- goe e a o i e a e a III me eko a u a ismoa e ku sua oso o gi a a i e a i u ua e o ia ee a I eo ogiak i uga i ko ga a ia i a go u a o ogis a gu ie a ea e a aki a ge oko a io a ismoa e so e a K u wigek a u uko u eskema o i e a Moge e esie au ka ku u a e i is a i i a a e a asoa a a ika u u euska a i i i ik eus eko O mae ea Tx. 2000: Txillardegi Lagun Giroan, Bilbo, UEU ose uis A a e E a a a i e ek ua o ie ikoa ugu o o ogia e a G ama ika a u u e e e ia e a i u e gi a saiake a e o ogia e a i akasku a o e e same ua u e- ea e agu ea e i es ekoa a me eko ukae a Euska e iko ku u a i a ako e a ai- ak u e u a a i a eko o io e e o o i a e u e akoi ea e a e o a ego ai a e a isi ik i oi e E A e so e a euska a a ua e a ia u ua e is e ia ismoa a kismoa e e o ke a a e a ee a eko iska e e a euska a io a ismoa e au kako e asoe i u u asko e a asko a iko gaie a ea ai a i a e a a es eak ai o ge iago o es ea; U ako Euska U i e - si a eak a a a u ako o e a e i i a egi e i ai e i a i e a uek o ie oa e os o a e o es e eskai e igu e ose uis A a e E a a a e e sae a u e eko e a e ikus egia a a u 324 Filosofiako Gida
Sarrailh de Ihartza, F. (Krutwig, F.) 1973: Vasconia: Estudio dialéctico de una naciona- lidad, Buenos Aires, Norbait. Vasconia Iiburua abertzaletasun berriaren ataria eta oinarria a era berean. Euskal pentsa- menduaren berrirakurketa izateaz gain, proposamen berrien liburua ere a a Bigarren edizio honetan 1962an jaurtitako gehienak bere a a segitu arren, Aostan idatzitako sarreran jatorrizko proposame- nean agertzen ziren askapen-gerrari buruzko deialdiak leuntzen dira nahiz eta dialektikaz edo eko- nomiaz aurrekoan esan zuenak bere horretan dirauen. Liburuak ia laurehun orri baditu ere, ez du inor aspertuko ia betelanik ez baitu eta azaltzen duen guztiak i e esa piztea lortzen baitu. Sas e A. 1997: Flores rojas para Miguel Servet, Hondarribia, Hiru. 1553an Suitzako Genevan e e zuten Migel Servet tuterarra a pentsamenduaren askatasuna defendatzeagatik hildakoen ikurra. Bere garaian zientzian, geografian, etnologian, medikuntzan, teologian edota filosofian biltzen i e ezaguerak jasotzen jakin i a zuen eta, horrenbestez, orduko pentsaeraren alboraezinezko erreferentzia bihurtu a Jazarpenez jazarpen ibili arren, ez zuen inoiz bere burua ez eta bere jatorri nafarra ezkutatu nahi i a aitzitik, pertsonen zein pentsamenduaren duintasunerako eredugarri bilakatu zen. Alfonso Sastrek Migel Serveti buruzko "La sa g e y la ce i a" izeneko antzerkia idatzi zuen 1965ean. Horretarako metatu zuen dokumentazioaz argitaratu zuen 1967an, Madrilen, Rivadeneira argitaletxean liburu honen aurrekaria (gero 1982an Bartzelo- nako Argos Vergaran plazaratuko zen Serveten biografia izango zena). Liburu hau biografia ere a a eta Migel Serveten bidez a a intelektualen konpromisoa nola garai hartako giroa ezagutzeko baliagarri zaigu. Uharte Donibanekoa, J. 1575: Zientzietarako Argimenen Azterketa, Bilbo, Klasikoak, 1996. Joanes Uharte Donibanekoaren liburuan hiru ikasle -mo a daudela esaten a Azalpen horrekin batera Uhartek oroimena, adimena eta irudimena bereizi nahi i a zituen ikaslearengan hiru eza- guera-mo a agerraraziz. Haurraren egitura kognitiboa aztertzeko eta filosofikoki horren ezaugarriak bideratu ahal izateko ikuspegi berri honek hautsi egin zuen Aristotelesengandik jasotakoaren ohiko planteamendu klasikoa eta, gainera, bide berriak ireki zizkign pentsamenduari. Zertan apurtu zuen Joanes Uharte Donibanekoak aurrekariekin eta zer-nolako bide berriak zabaldu zituen heziketa-ar- loan argitzen a liburua irakurrita. Eduardo Gilek egindako hitzaurrea hori guztia ulertzeko lagun- garri a Unamuno, M. 1936: San Manuel Bueno, mártir, Madril, Anaya, 2003. Unamunoren sentimendu tragikoa, existentzialismoa eta razionalismoaren aurkako jarrera idazki gehienetan agertzen a a ere, beharbada eleberritxo honetan bezain argi inon ez. Fedea galdu duen apaizak here bizitzaren ibilbideari zentzua aurkitu behar io Hausnarketa haietan murgildurik, bizitza pertsonalari eustearekin batera sinpletasunean oinarritutako nolabaiteko erlijio pertsonala egiteari ekingo io Liburu hau Unamunoren pentsamendua ezagutzeko egokia a a ere, bilbota- rraren edozein testuk balio lezake horretarako, o a osoan zehar haren es i o berezi berberari antzematen baitzaio. Xaho, A. 1845: La Leyenda de Aitor, Donostia, Roger, 1998. Aitorren ereserkia Xahok idatzi zuen, frantsesez, eta Baionan berak fundaturiko Ariel egun- karian argitaratu zuen, 1845ean, eta Arturo Kanpionek gaztelaniaz ipini zuen Euskera aldizkarirako, I 878an. Ereserkian a e a a a izeneko gerlariak euskaldunon jatorria kontatzen (kantatzen) du. Bertan erabiltzen dituen etimologiak zein mitologiak euskal a o ogis a gurtiek erabilitakoak dira, baina Xahok lortu zuen arrakastari esker ereserkirako sorturiko pertsonaiek sekulako hedapena i a - go lute orduko nahiz geroko euskal kulturan. Adibidez, Nava o Villosladak Amaya o los vascos del siglo VIII. nobelan erabiliko ditu Xahok Aitorren ereserkiaren bidez plazaratutako zenbait mi o Merezi du Xahoren liburuarekin batera Campbell, J. 1991: El poder del mito (Bartzelona, Emecé) irakurtzea. I. ME O O OGIA
2 . I a a aka emikoa: a o ku me o o ogikoak
AURKIBIDEA
I I A A AKA EMIKOA E E AUGA I O OKO AK 331 1 e a a 331 K i ikoa 333 3 A gu ia ua 33 A e a egi a 33
II I AKE A 337 1 I o ma io-i u iak 337 I o ma ioa e euska iak 337 3 O iko i ake a 33 3 1 Ka a ogoak 33 3 i iog a ia 339 3 3 E e e o ioak 3 i ake a au oma i a ua 3 1 I e e 3 Sa eko i o ma ioa 3 1 3 Online i ake a 3 Philosopher's Index-a 3 5 I o ma io askea ( p l ft 3
III I AKU KE A 3 5 1 o e u ko i aku ke a 3 5 1 1 A ia u ua e e e e ia ko es uak 3 5 1 O o e go i aku ke ak 3 5 I aku ke a- ek ikak 3 7 1 I aku ke a a e e a ua 3 7 Scanner i aku ke a 3 7 3 a ag a o a ag a oko a a eko-i aku ke a 3 7 28 i oso iako Gi a
3 O a ak a u e a i ak egi 3 3 1 O a ak e a ako? 3 3 I i i e o oko ak 3 9 3 3 i a egiak 35 3 3 1 i a egi i iog a ikoa 35 3 3 I aku ke e i a egia 35 3 3 3 Gaie i a egia 351 3 3 Ai ue i a egia 351 3 3 5 I eie i a egia 351
I I A KE A 353 1 a gi a 353 1 1 i u a gi a-eskema 353 1 I eiak a o a e e a e i i e 355 1 3 e o a e a gi a 355 e e e go i i o oa 35 1 Egi u a 35 E e ak ioa 359 3 O iko o o oak 3 1 3 O o e go i i o oak 3 3 1 Es i o i oso ikoa 1 o oko a 3 3 Es i o i oso ikoa a a i ikoa _ 3 3 3 E e asoa 3
AU KE E A 3 9 1 O iko o ma oa 37 Oi -o a ak 37 3 Ai uak 371 E e e e ia i iog a ikoak 373 5 i iog a ia 37 I e u ua e a a a e ako goi u uak 377 7 a u e a (abstract) 377 Gi a- i ak (keywords) 37 9 Au ki i ea 37 1 A ke uki uak 379 i iog a ia 379
1 E A SKI A i a i i e 3 1
E A SKI A I o ma io ge iga ia 3 5
3 E A SKI A ai a e a aki e mi o ogia 3 9 I a a aka emikoa: a o ku me o o ogikoak
Juan Bautista Bengoetxea Ekai Txapartegi
Ikas ee gai asu aka emikoa eu ea a es eak es e u i e si a ee egi ki u a Gai asu o i eu eko akigu e i akas eek ai a i a eko e a i e i u e mi a au ke e ak a e ke ak e a ikas eak ek ika o iek gu iak me e a u e a i u o ie a ea au ki e a ai a idazlana e e gi a e a gi a e- ie ie a o ea e e iki e a i e e a i oso ia aka emikoa egi a i ue e o o e a e a ga a i a ia u i a a ak e a e a a egi e aki eak I a a gu iek aki a e io e ka o e a i a ai e Ikas e a e i a a a i a i i e e aio eska e ike ai e a e a i eska e aio o o asu o igi a asu e o sako asu a E i aioke eska u e a e i a i a a e a ea a agoe ako ego g a ua io a a me a a a e a gu i e e i a a aka emiko gu iek a u e oi a i ko ai a i i i e ko- mu Gu iak i a o a ai esa eko i a a "aka emikoak" E a ai u e o ega ik aka emikoak i e ako gu iek a ai u e a io e aka emia eska e i e oi a i ko ai a i i i e i o o a os mu o a sai ka ai e kee ak (a o oko ak ( i ake a i ago kio ak (c i aku ke a i ago kio ak ( i a ke a i ago kio ak (e au ke e a i ago kio ak Gi a o e a i i i e o iek au ke eko os mu o ako sai ka e i ui i o o a ai u iogu A o akoi a i ago kio i i i e e o a ai i e aka emiko agusiak au ke e i a e a gi a o e a I a a ak o o egi eko kome i a eme au ke e i e i i i e gu iei a ai ea o e a ako oski e i ai o ge iago a i aku i e a ko u u gi a au e a e a gi ak o ma ki e i a asie a ik ukae a a i aku e ; ko su a ako e a i i o i i a ge iago a e e e a a a ko k e uak (i o ma ioa o i a u i iog a ia o a a i
1 Me o o ogia i u u ko a a au 3ko u ai ea I uñea egi ge ue u ako ikas a oa e a ai e a a e a i akas e gi e a es e i akas ee e a ikas ee a e- a ea i eske i a a o e a ga a u i ugu u uak o a u a a i a ge i ue Eske ak e a UEU i ikas a o u a a o a eaga ik e a e a i u akoei egi ako eka e e ga ik es a e Iñaki So o e eka e a e a oa a Ga me ia e a e e iki eske u a i i ugu 0 i oso iako Gi a e a e e a a a gi eko o ma ki e a i e esa e ai u a ia aka ik i aku iko u u o ega ik ko su a-i aku ke ak e a ea e gi a o ek e e ko su a- i u ue es i oa i a ai e io esa i a u ak i i i e o oko ak a o ku ak ikoak a i i e e a ak e e uak e a aki a i a e e a a ka au ki eko au ki i e • e a a Gu e us e o e ako gi a me o o ogiko a eki euska a ko aka emiak ue u su e ga a i su a e e e a i ga a; i a e e asko a i a a a e as ek u o ma ek e a aki- e u e a a o a a ua i a go e egi u e ge iago a a gu iago a e a ge iago a a gu iago A egia guk a i e o a i e a ia u ako i i i e aka emikoe a a e a e e e a- ua e i a e a age e i e i eia o osame e o eka e ak o ega ik a o ku e a e a ak iko o iei a ai e aie ea Ia aka emikoe mai ak go a egi e u e a aki a aso ako ka i ika ioak e e go a egi e a ko uke o a kome i i a e a aie ga ik a a ik e a ge ue i i ea es a e esa e a a e e iki i oso iako ikas eei u e u a agoe gi a a au I a e akoa e e asko a es ua e ka ga ea e i oso iako ikas eei a iko agi ai kie e a a i a i ugu e a e a mo u o oko ago a ea gi a e a gi a e- ie ie a Ia egi a i ue e o o e a (ka e a i akas e ike ai e e e a io e ake a e e e a - ea e i e Ia egi eko mo ua e a me o o ogia o a ai "i ea ak" i e ako A ke u ua e o ei gai a e eko o ie a i e a uk eskai e i ugu gi a o e a i o ma ioa o a aso e a e i eia e iak o a i a u e a i e o a i aku i e a e i aku ke a e agi ko a i a a i o a ak e a i ak o a egi i eiak o a egi u a u a a u au ke - u o e es e e a gi a e a gi a e- ie ie a i a ue e o o k e a i i akee o ie a i e o oko e a oi a i koak i a eme a i i ugu ak uka eko ai asu e au ea a ka egi amo e ema e u e ei esa a aka emiko a egi ea i ik e a i i ea mo ukoa a asie a ai a e a i u i ai a ge o a i ga e a eŕa e a A egia i a a ak o o egi eak aki e e o ek ika a ea e a ea su osa e u e a ek ika o i me e a u a e aki a a a egi u egi e a i a e a e i ek ika me e a e e ea a a ai a o a ka ea a ika e a A a egi ak me e i i a ue a o a e ga a "I a a a e ek ika" a a eko e a a a mo u e a ea a e eko i a i ugu eskue a u u gi a me o o ogiko au I. I a a aka emikoa e e auga i o oko ak
E o ei i a a egi e asi au e ik i a a a e a i a e a muga e o oko ak a u e a i a ko ua a a o a — o i u e u a agoe (i akas ea i aku e es e ia i a ua —i a a a e e u ua ei e (ikasgai a gai i ea ikaski eeki e a ai a so ea — o ako o ma ua au ke uko e (a i ka i a ea a gi a a ea a e ke a a e osaga i i a ea o e e a u a ei i a go e (a iku ua esi a — a a e e a u a e a e eak —au eko a e a ia o e ai ekee —esku a i ugu i o ma io i u ie i e i ika ioa ( i u u egiak eme o ekak I e - e — es e ai a a i a e o muga e o ie a a e a i a a a e a eame u o oko a a a e o es ea i a go a o ega ik kome i a o iek gu iak au e ik i ka ea
Saia zaitez irakaslearekin ahal den guztia aldez aurretik argitzen. Aldizkari baterako artikulua idazten ari bazara, ordea, aldizkari bakoitzak ezartzen dituen arauak errespeta itzazu. 0
a i a e o muga e o ieki a e a a a e e o ei a aka emikok e es e a u e a i ue i i i e o oko ak e e ko ua a u e a i a i a e e e k egi e u i a - a a o ? I a a a ek o a i a eko o o a e a a k i ikoa a gu ia ua e a ai ua i a e a u e a e a i i i e o ieki a e a suago o ua e a o ea i a go a i a a a a aia a aka a a uko i ugu i a a aka emikoek i a e a i u e au e auga i o oko ak
. Z H TZ I a a a ek e a a i a e a u A egia esa a i e a a ie a i e a a a a ik e a a gie Gaia e a ea e a a a a muga ea e a e i es ekoa a o e a ako (i o osa u ako gai ik a ia u e a a a e eu ia a e u
Adibidez, gaia "Sokratesen heriotza eta demokrazia" b d , ez z r arduratuko "Platonen o f r n teoria" bezalako gaiez, hori ere irakaslearen zerrendan egon arren. I 2 l f G d
(ii Gai agusia e a u o ek ak ika o akoa esa a i u – Gai o oko a e o ko e u aki a o o e a i u
9-Cau ema eq III
– Gaia e o ko e u o i e u u e a a e a i e a u
au e ia ea – ku u a kí a í a u a t d n
— eo ia e a a i i eak o u kasu a e —e o a ue a e ke a eki
4l t t —> (u u aCkí 6 tdíntz t t t d n
Eus(aC(uC u a ye 6í ( r n r n au e t a a u r d n (iii Gaia e a oko ko e uak e a i i – A oa i ka eko egi a ie aio u a e a gaia e e u ia ua i
E u ía ua " \r tz h r n r ín . nd ( a ío aCso íaCís a r n r p n n"
r r r ( rr : fí fí p ítí( . III
– Ko e u e a ak e a a ia oak e a e oa
T( étz h p fí fí < > p títí( < > n zí III
(i e i e a e i i u i Gaia e a eko oa -e o iko a a egi e a a O o a a ia u ua i eia e o a o- ama a a egi a i a o i a — o ek gu e asie ako iu asu ik e a a ie a e u— ai a gaia e i gu ua i aku e e a sako e asi e ai as e a ea e a as oa e ei e oa o e a i aku ke ak egi i a ea a o i ko gai a ue a ea kome i a a ik e a eme ik u a kima eko – asie a e aki u o a e ei i e a i e i ika u gai e a a e a i e esga ia In me eko fít fí p hítí( r n t í au a ma ís e rt ( t r me e aC ea III – I aku e asi e a ge o e ai e a ago ik o e ake u
( n í p títd rx t , L nín n í d t E usíako í au í a III
– A ke ik i u iak o a u e a gaia e e o e sako u e a ge o gaia e a aki eko mo ua au e
L nín n z tz r n n zí e íYíok í í ís oaYí egí ií(o ( i íka III I. Id z n d r n z rr r rr
2. R T I a a ak gaia e a ame u sako a e a k i ikoa is a u e a u e a e a o o auke a u e a a k i iko oi i a e a a e e e e eki i a o e a ako e e a o sa u o o auke a eko a egia asko i aku ea kome i a Asko i aku ea e a o o gai e ik i aku - ke a o i mó u au a u e a k i ikoa egi ea e esa a i u o ek ak ika ? o a eme i u a o ku (i asie a " egi u e" ge iegi ik ga e i aku i I aku ke a a i e a a ka o eki o a ai esa a gaia e ma a o oko a osa e a i a a z z t z l h n n r r t z f d t . Z rb t l b r b t n t —are tx nt rn t n e„ t — z du n n h h r r b t z z n d z d n . (ii U e u i aku i akoa A a eko i aku ke a egi o o e e u u i esio ausoeki ko o ma u e a es u o e e ak auke a u ( u e gaia i ge ie o e ai kio- ak ga ie ak i e ak e a aiek esa a i u e a —e a esa a i e u e a— u e u e a u u Ko u i e e a io mamuekin! (iii E a ua u e i e a e i o i aku i akoa I aku i akoa es e egi ee i i i e a e- sieki ko as a u; ai a i u u a ueki e e o eki gu ia eki asi e sa- e ei i a ai ekee u e eka e a Esa e a a i á a aka emikoak a e ue gaia e i e e a io k i ikoa is a u e a u o e a ako o ikoe a i a e a es e i a e e a e sa a iek i a i iko i eiak i - u e a o o e oi a i o e gai ea o e a e i i i ea e a gai asu k i ikoa e akus ea
"Wi e t z r t z z n h n t dz h dítz íl z n. Dena L l , ó d r t n zíd" d ó dí ntz tz t h r L z l t n ue ík a r , rr h íz n tí h rí tz zí rr h t tz dí r zí z n rín (Pl t n, T lón L índ ó l ín t íl ld z ín l l íóu aCa í t ( a o r t n áfnt , z n h ít L ó dí ntzí r nj rr r r n aí í a í a h rtz n d r . Lan h n t n, rd , ó h t r tzí u í e y e a ío o í t r t n h rí tz z L l d h dí ntzí h t z n L f nd t u Le e a u a í ío b ír n t rr pp t z d h r n L ó dí ntzí tz t h rtz n u e G aí e a n r í, f n rt n L ó Lí ntzí a e e d r n n n n tz hí d r t n h rí tz t 6 t díbíd r bí ntz n L r , t r , A ígo a e ". iu
• d z n d n rb d r z b h r d , pl z t , z r den b t n eta z r n rb r r n • rp n .
e a i a a ea u e i eiak a a ea osi i oa a e i a a a a ik o i ai au ke e i e i eia gu iak a a oi u egi e a i a Aka emia a gu ioe a esik ga eko i eiek e u e a io ik
"Tf r t z r t ld r h t z n z n t íz í í u í e z ít h r h r z b t n íz n ." F Z " ír í í í r t n h rí t2 ó t r tír ní L ó dítz zíl í t d n L tz r r tz . r t h r í ue nt r h rt t r b í híd 6 L ó dít ( t rtz l tí ll n d h r h rí tz rí au e n P t n, r t n p l í . D h Lí ntzí r í ue r t n óí rr n óíd r tz r r n ue Dena L l , h t r h tí ó dít b h r d z ntz z íd í d , r nd r n u í z tz n í t n íz". 0 (D0 tll 4 i oso iako Gi a
es a e e ome o ge aki u i eia eta a a e esk i a e a eta a a e a u e analisiarekin ko i a u e a i u u esk i a e a +A a e a + Analisia
Adibidez, ez, da nahikoa Sokratesek, astaperrexila hartu baino lehen egindako diskurtsoko para- frasiaren hide:. haren heriotza lahurtzea edo azaltzea. Ekintza hura aztertu heharko duzu, Sokratesek esan zuena t , kasu honetan hau r garrantzizkoa, h t: haien atzean dagoena r kontuan hartuta.
A i i e a iku a ak (kasu e a bat, i u u a uak ere e a i ai e ke ko e u i eia e o eo ia o oko e o o ioak a e a eko
Sokratesen e io a — -Ce ío a e au e( o ausardía, askatasun índí6íduaCa 6oterearen au ea e a III
3. ARGUDIATUA I a a a e mamia a gu ioa a A gu ioak u e i eia o osame e o eka e a e e e sa egi e du. o ega ik kome i ai u u e i eia o gi a a ea e e ik u a o gi e e a ea garbi eta koherenteki e e a ea a egia u e i eie e e sa a gu ioe i a e egi go a aki a ai a o a egi e a o i? (i I aku e akoa eta i a e akoa a gu ia e ako ga a i koa den gu ia au a u (ii) Lana a gu ioa e a a e a egi u a u a e e ik e asoko io u osi ioa a a u O o e o a e i u u a u oga eta esiak au ke u c a aia e a o a a i u u gu ia o gi us i ika u uka eko u e emai ak e o o o ioak ema (iii) A gu ia ea e u a s o ok us i ika u a ego e a du. o e a ako e a i i a- ke u a ogak ai uak c a i i eak a a e ak e. es e a uk (iv) Material berrietara jotzea beharrezkoa a a jo haietara.
4. ARRETAZ EGINA Lana au ke e akoa aka emia e u e ke a-i i i eak ko ua i a e a i a u e ke a eta egoki a e a i mai a a ema e i a (i A a ekoa g ama ika o og a ia ai ue au ke e a eta e a i e a i iog a ia e e e e iak eta es e ia k i ikoa A a eko gau ak i e a e ña a u a o- iek e e ako ga a ia i a e i u e a a e ai e akoa I. Id zl n d r n z rr r rr
(ii Mamia i agokio a — o u e a estilo aka emikoa o gi e a i i — i i i a e a akoi a i agokio a o e si — e mi o ogia ek ikoa u e e a i i — a uak g a ikoak e a e e e e iak au ke ea e a a izan. —I o e i eiak a uak ai uak e a i ak e a i e akoa i o oka u e a e a au ke e ea gai au sako ago a e uko da.
II. i ake a
1. INFORMAZIO-ITURRIAK I a a aka emiko o a egi eko gi a ia informazioa izan ai eke Esku a i ugu a u eo ia i eia e a gai e akoak o ak a i a —egokiak e a ak i aga iak — lana e e a akoa i a go da segu ik Ai i ik esku a ugu i o ma ioa kaska a bada, eke egi go
ugu ume e o umi o ieki o a e o ik I a a o ak egi eko e a i o ma io o a i a e aki egi e a da e a e a a e e A a o e a i o ma ioa esku a eko mo u ik o ikoe ak e a i aga ie ak au ke uko i ki ugu I o ma ioa o i a u e a e aki eko e e ik e a e i im okume u -mota e ei i e a i a – Dokumentu lehenak. o ie a a o i ko i o ma ioa a o o s egi eak e ak so u ikoa (a iku u i u u e o mo og a iak i u ki ak e a – Dokumentu bigarrenak. o iek okume u e e e i o ma ioa esk i a e u e A egia e u e gaia u e ea o a e ai ik es eek esa akoa eka e a u - e i e e ka e e o a e e o e ako es uak e a e koak i a ai a i eia e o e a ai a ko e u aska e agu eko – Dokumentu hirugarrenak. okume u i uga e e u ioa au da: iga e mai ako okume u a a a e a ea i aku ea i a o ku ema ea e a gi a ea
Sai ka e o e a a e a i o ma ioa e i ake a a e e e dokumentu hirugarre - e i a e egi e da. A egia o o e au ke uko i ugu i a ekoak ia gu iak oku- me u i uga e ak i e a esa e akegu o e a sa u au e ik o ea i o ma ioa e euska ie i gu ua o a a
2. INFORMAZIOAREN EUSKARRIAK Mo e ia ge o ik i u ua izan da e agu a e e o i o ma ioa e euska i agusia Gau egu e e oro a hala da. e ai e i a aga i a o ma e a i u ue a a o ea da. e a e a kome i da aki ea i u u a i io a a aparte, gau egu euska i ge iago e e a e a mik o i mak mik o i ak au io- e o i eo- i ak euska i mag e ikoak e a aki a e ema ika e ak izan ai e ke okume uak e ek go e e ake e i o ma ioa ai a i o ma ioa i eko mo ua e a hura i e i ika eko e a es e i ak e a i e i u e I o ma io i a a a i a aki e a u u i u ue gai es e i o ma io i u i ik a agoe a I o ma ioa e ago i u u egie a aka ik A egia i a e u u i o ma- ioa e euska i a agoe a e a e o es e a jo e a ko u u
338 i oso iako Gi a
EUSKARRIA ! NORA JO Eskuidatziak, inprimakiak Artxiboak Liburuak eta liburuxkak - > Liburutegiak Aldizkariak eta kazetak Hemerotekak Telematiko edo informatikoak - Datu-baseak, datu-bankoak edo datu- guneak Ikus-entzunezkoak ti Fonotekak, bideo-filmotekak
Ikasketa fase honetan, artxiboak ez dira oso erabilgarriak, normalean interesatzen zaizun ma e ia gehiena dokumentu gisa eskura baitaukazu. Beraz, ez dizugu aholkatzen artxibora ® oa ea dokumentu berezien bila, praktikoagoa baita dokumentu arruntez baliatzea. Filosofian lantzen diren arazo gehienek gaiarekin dute zerikusia e a horretarako, normalki nahikoa izaten da liburutegietan, Interneten e a halakoetan aurkitzen e informazioarekin. III
3. OHIKO BILAKETA I a a e ako a iaga i izan ai ekee ma e ia a e i a a a i a egokie a i u u egie- ako ka a ogoei egi a ea da. e a e a es e i e a uk e e a au e
3.1. Katalogoak e o e o i u u egi akoi ak e e okume u- i uma e ka a ogoa eskai e u A i i e i oso ia aku a e akoi ak e e i u ue ka a ogo o ioa u Ka a ogoak ko su a eak i a a ai a a a me i u e e a i ake a e a a e a gaia e au o ea e e o i e u ua e a a e a egi ai ai eke iga e a e i okume ua au ki u a a aki- u a hura e a agoe a e a e u u a ka oa eska u e a ik Gai e a gau egu ka a ogoak sa ea eskegi a au e e ko su ak e e ik egi ai e ke I e e e i e Munduko liburu-katalogorik garrantzitsuena AEBko kongresuko liburutegikoa da. Bertan aurki daitezke argitaratzen diren ia liburu guztien erreferentzia osoak: www.loc.gov . Bi- bliografia atontzen ari bazara e a erreferentziaren a galdu baduzu, hor begira dezakezu. III
i a e u u i u ua ei e a aki u i ake a a u a a ikoa i a go ai u agokio okia a i au o ea e i e a e o i u ua e i e u ua e a e e a a aki go u u i u u o i a o e u e i ake a o oko a egi a i a u u o ea gai a i u u ko i u u e e a a o u a i a u u a egia o ua o e a ako i ake a oo ea a e a i i e a ko u u i ake a oo ea a oso ak ikoa da, ai a esk i a ai eak e a e agi eak u e e a i ea eska e u E a a da. e e ik auke a u a u a i u u gaia i ago kio gi a- i ak E a o o e e agi e oo ea e i a e aiek ko i a u —A e agi e oo ea a e a i i o u iko e e e e iak a u ai e ke o e a A e agi ea e au eko e a o o e go esk i a ai eek i u e sa e a gu iak esku a uko i u u
t DD R l
— OR e a i i e a ko u u e e e e ia-mu oak gai a ea a i a u u A egia mo u o e a a i e auga i o ie ako a e o iak ue e o e esku a uko u u
Ft .Fs O Wa III II. i ake a
— O e a i e a esk i a ai e e a ke u a i e ea A egia o e a e e i iko e auga ia iga e ik ga e ue e o e esku a uko u u
tí R
e a e a i ake a e a esk i a ai ee i a e aka ik egi e ; i a e ake u e o ei e mi o a u Kasu o ie a i mo uak mo o oak a i kiak e a au i kiak e a i ai e ke — i mo ue a a i i e i a a a u egi e a e a o e a a e e ema u e e mi o gu iak o e i a
PET(I'S?l? WOR L?iR??t TIETrEvli III
—Mo o oek i a e sus aia e a a agoko ka ak e ko u ua (a i i e 3 i e- ea "--" e a e i u e o e a soi ik ai es e ka ak e e-ko u u i u e sa e ak age uko ai ki u L t EÓ
ín z L P Vt t edo ‘FQCOSOPI7{RETÍA
o uko u u i o ma ioak au eskai iko i u a a u- asea i o ma io o ek ue i e i ika io- e akia a a e i e u ua c egi ea(k egi ee i s i u ioa e e e e e ia i iog a iko osoa a u e a g esk i a ai eak e a io a u iko iga e mai ako i ak a u ase mo a asko a, ai a i o ma ioa e a a ai e asko e e. e a e a, kome i ai u gi a auek ko su a ea: (1)Database Directory, ew Yo k, W i e ai s, K ow e ge I us y u ica io s, 200 . (2 Ma caccio, K. Y. 200 : Directory of Online Databases, e oi , Ga e esea c I c. (se ie a e e , egu e a u egi e a .
3.2. Bibliografia o ma ki i iog a ia i u u e o a iku ue a ea au ki e a e a egi eak a u e o ai a u i ue okume ue e e a i a o i a i iog a ia o a a a okume ua e e e e e ia osoa ema go u (egi ea i e u ua u ea a gi a e ea es a e i iog a- ie a age e i e okume uak a u e o a ai eko i aga i asu ik ( i u uak e o a iku uak ema e ue a i akoa gu ie ik i u ua e o a iku ua o a e e gaia i u u ko okume u ai aga ie ak i a e i e ako i iog a ia aso e i e ak e a 40 i oso iako Gi a
i u u e ie a a sa o egi eko i e egokia a e a i e i u u i u ue a eko i iog a- ia i egi a ea
. . Errepertorioak Gai a e i gu ua a gi a a e i e i u u e a a e e e a iku ue i o ma io a u a ema e u e e e e e ia i iog a ikoa e a a u e a— Mai asu ak — i u i a e e e i e o gu iago— i o ma ioa egu e a u a i a ea e ma e u o ega ik e i mai a a e ik au e a ike ke a e a asko e a i e i a Ikusiko ugu e gau egu e e e o ioak e e I e e e i e ko su a ai e ke
Errepertorioen artean filosgfian erahiliena i oso e s I e izenekoa d . Datu-hase horretan
^ jasotzen cura filosofiako aldizkari gehienetan jasotako erreferenizia guztiak (kontsultaren b t egiteko ikusi aurrerago). II^
4. BILAKETA AUTOMATIZATUA ek o ogia e iei eske e o ei mo a ako i ake ak egi eko gu e oso a e a sa e a ema - ko a e a u a e o a gu ia sa ea oi ega ik i ake a aka emikoak egi eko kome i ai u a a ik e a as e e sa ea a iga e ikas ea Euska i i o ma ikoa u e es e i ake a es a a ueki a e a C - om e-mai e a sa eak eskai e i ue a ia i eak e e ko ua a i a u e a
4. . nt rn t I e e e a iga eko i e e a e a e agu e a ai a e a ue a e e WWW a I o ma io egu e a ua esku a eko a ia i eak eskai e i ki u ma e ia g a ikoa (a ga kiak koa oak es a is ikak iag amak e a o e agu e i u i i i-i u i a e a i oak au ki e e a E a e a a i e a a ka Bilaketa orokorrak Google - egin ditzakezu: www.google.com . e a dela, hilatzen zabiltzana filosofiari lotzen hazaio beste gune hau, beharhada, zuzenagoa a www.epistemelinks.com . III
aa ik I e e ek eskai e ue a a ai a akoi ak a u ai e ai o a e e a e e I o ma ioa egu e a ua i a eak e u esa a i ka i a e koa e ik A ke e ea ka i a e " a eek" o ai ik e u e oki a i ik I e e e ; i a e e a iga e akoa u e e e i iko e e e a a i o ma ioa e ka i a ea e a si esga i asu a e e mi a ea a e a o i soi ik i o ma ika ik a au e ek ika a i io a e i a e o uko u u es e ik o ma ki ka i a e ko gu eak i i a au ki uko i u u e a a sa eko o ai sa ia eska e u e ako Unihertsitateko ikasgaiak hobeto garatzeko nahiko arrunta d egun b- rr t b-guneak i eratzea —heren l helbide t guzti—. Gune horien helburua bertan, b t foroetan hai berrien taldeetan ( ews g ou s informazioa eskura uztea t eztahaida piztea d . Komeni d , heraz, zure l n egiteko informazio erahilgarririk horietan h ote dagoen begiratzea. III e i asu i ike ia e a i a oki u eki a e a e a a u sa ea e i " a a a" —" a o a"— e e age e e a Egia a a i e a a i ka i e ek o iko a uk ka i a ea e ko o ea au e ak ai a i ake a es a a uk e e –a i i e A gus C ea i g ouse– gu eak a e e i u e ak –ka i a ea o ea a o e e u ua aki a– ai a egia e e II i ake a 3 1
a a okume u e o a i o uga i me a e e a ko o e ik a o a o a aki a aka emiko o o a egi eko i aga i e e ? 4.2. Sareko informazioa WWW- e i o ma ioa a o a eko egi e a u u e e e go gau a e a a mo u a i io a eko i o ma io i a ia i a ika u iko i i i e e ak I e e i e e a ika u I i i e es e ikoek e a ek ikoek ma e ia e ka i a ea i u u ko i eia e a e e ema go i u e 4 • gu ea e au ke e a e a i u a o oko a • es eke i aga i asu a e a egu e a ea • a iga eko e a asu ak • g a iko u io a ak —e soi ik a ai ga iak— e a e o iek iga •e mai ako i i i eak i a ^^1 Sa ea u u ki a iga eko a o kuak o ako auek i a – a iga e asi ai o e e a gi i a ei e u e xedea. i Esan legez, lanaren gaiak definitzen du xedea. Aitzitik, sarearen berezko izaerak komeni ez zaizkizun bideekin "tenta" zaitzake, WWW armiarma-sare bat baita, hainbat gunek osaturiko eta mugarik gabe nabigatzen lagatzen duen mundu konplexua. Horrek orrialde interesgarri eta harrigarri asko lortzeko bidea eskainiko dizu, baina ziur asko zure hasierako xedea atzean utzita. Eta txarrena: materiala antolatzeko eta lana amaitzeko denbora eta irizpiderik gabe. IU – Sa ea au ki e u u a i sako ki e a u iu a u asie ako e ea eki e ikusi- ik a o e ue Asko a a a e gaia eki i u a soi ik i u a e a io a u iko ma e ia uga i ikusiko u u Ko u o ieki A e u au ki e u u ak eskai e ue i o ma ioa osoa a a a ia a e As- ko a we -gu eak e so a ak i a e i a e a a ia ak i a eko a isku ge iago u e egi a u ai a e e ea a gu ia ua e egi u a ik a o e ue ko e e ea e e a O a ai e aie a e e a ( a uak aie a e ak ko as aga ia e e o ko as a eko i eak ema e o e i ue a e e e e e e e iak i iog a ia o o- ko a e a es e i u i a uk e a u ea e mi o ogia e a i u e ak e a i e e a a e a i e i e e e o eki gu ia eki a e a ma e ia i o ma ikoa i ago kio es e i o a e e egi ai e ke e e ak egi ea eki u e ikusia; iga e ak e i egu e a ea eki – Egilea. We -gu eak egi ea e e o e i o ea e —i o ma ioa a gi a a e ue a o e egi ea e a a— i e i ika ioa e uki e a u (i e a mai a aka emikoa a i e-es a usa o i eske egi ea e agu a e o i e i ikaga ia —u i e si a e a ea e esa komu ika i ee a — o e e aki go u u – Jadanekotasuna. We -gu e o ak mai egu e a e i a —a e a e a ie a ga ia a o i— e a egi a u okume ua oi so ua e e a ea egu e a u a agoe E a a u e ukie a ue a ei ( i iog a ia i es a is ikei egi a ea Nolanahi ere, kontuan izan Internet, mementoz, soilik Ian tradizionalaren osagarria dela; ez 41 haren ordezkoa. III 42 i oso iako Gi a
4.3. Online bilaketa I o ma io o a o eko egokie a i ake a es a egia a es a ea a ( es e a a o ge iegi a e ako ai u o e a ako a gi i a e a u u ei uk i e eu e e u uak e i a u a i u u a oa i e ak e mi o e a ak e o ek ikoak e a o a e i ku - a i oso ia aki a okume u ge ie ak i ge ese au e
€ i1 Bilatzeko tr t guztien arriskua zabor gehiegi agertzea d .
4.4. Philosopher's Index-a i oso ia aku a eko ikas eok a u ue index au e a i eko auke a o esua a ekoa a gu ie a e a e gu U /E Uko kasu a muga uko ga a ema e a eko auso gu iak esk i a eko e e u o a eskai e ue ako Philosopher's Indexa ko su a eko egi e a eko u a sak o ako auek i a U i e si a eko we -gu eko a u- asee a a oa [www i io eca e u es/ asi g e m] a u- asee e i e o e a i u auke a i a go i u u + au ki i e a a e ikoa + gaie a a e a a o a u ako au ki i ea + a a e ak e a a i ak Philosopher's Indexekin a e a a u asea es e index a uk e e au ki i ake u I Gi a e a gi a e- ie ie akoak 1E www i io eca e u es/ asi g7 m 2. Arte, uma i a e e a Gi a e- ie ie akoak CI [www i io eca e u es/c om 9e m] 3 esie ak TESEO ie ia e a ek o ogia e ak Science Citation Index Expanded (Web of Knowledge) [www i io eca e u es/c om1 7 m] 111
— i a u Philosopher's Index e a saka e a [www i io eca e u es/c om13e m] Au e a o eko ai a a i a e e e a i u u + e e go e a e i C ie e ICA og ama i a e a u u u e ko u a- gai ua a u- ase o ie a sa u a a i a eko
gah Pr r r n bertsio hat h gehiago dagoenez, zure ordenagailuari egokitzen zaiona ^ instalatu behar duzu (exekuziorako, nahigatzailea itxi). Dena dela, orrialde horrek berak eskaintzen dizu haiek instalatzeko modua (Macintosh-erako, Windows 95 edo NTrako eta Windows 3.x-rako bcti behintzat). + iga e ik sa e a-ko ea e a u u o i o ea eska u egi e a i a e a o ? e i e o e a i i g e u es o akoa i o ma u i e a A sai a e e o oa e a e i e e ek o ikoa A a o e a i a e ge o 9 3 1 9 e e o o e aki a ei u 4.5. nf r z ( p l ft aki u e I e e e eskegi a au e ai a ma e ia e uke o ai u egi e a a o e au ka pvl ft i e ie a eko mugime ua o ai e a gu i so u a e a eu e e u uak i a a i u e e a "co y ig "a e a e a i koa u a ea e o ei II. i ake a 4 libre izan a i a i ue a e o kome i aio a ko ia eko e a e a i eko — i u uak a iku uak musika a ea so wa ea e a — iga e a o e a e a gi a a e-auke ak a iago ea da. e a p l ft es a ua izan ai eke auke a o a i e esa e ai ki u es u uga ie i a a i u e o eu eak u ikoa e au ea eskegi eko
A ia u u gisa, o a eme copyleft e emuko i u e i e: • www.si i omi io. e au o omiasi ua a s ecu sos ec_ ic i e : m • www.si omi io. e i iowe e ema ica i o i e. m • www.g u.o g i oso y agma ic.es. m
• Ez duzu ahaztu behar beste bide automatizatu batzuk ere badituzula: CD-Roma, mikrofilmak, • mikrofitxak, etab. Horiek gúztiak eskura dituzu egun edozein dokumentaziogunetan. Beraz, osagarri gisa balio badizute, horietara jo zalantzarik gabe. I
III. I aku ke a
. PROBETXUZKO IRAKURKETA E o ei gai e u se ko au iak i e i ika eko o e e a i aku e as ea a e e a o a i aku i a au ia e a
. . Abiapuntua: erreferentziazko testuak I aku ke ak asi au e ik au aki e a u u kome i a e e e go i aku ke ak e i e e e e ia ko es uak i a ea ( es u- i u uak e ik o e ie ako sa e ak esku i u ue ako (h ndb sa e ak A egia e o ei gai a u e a a u u e e e e ia ko es uak a u e a aie a ik a ia u e a u u eu e i aku ke a E e e e ia ko es uak i a eko i akas e e o ikaski eeki i egi e ake u i a e e a u e a eko gai e e a eki a e a i akas eak i iog a ia a eskai e ake e o eskai i e a ko uke es e a gaia o a ua ue ikaski e e a ek (e o i u u egie ako a u a u ak e o u o eak e o e e agu ai ake
Normalki, erreferentziazko testu guztiak oso ezagunak izan ohi dira, itzulita egoten dira t II argitaletxe garrantzitsuek ateratzen dituzte. D n dela, aholkatu dizuten irakurgaien zerrendari ematen diozun fidagarritasun-maila zure esku dogo.
E e e e ia ko es ue e e a egi a u u ea i ko u (i A o ka e e ma e ia gu ia asie a ik ukae a ai o i aku i e a ik e ago —e a e a e koa e a ak ikoa e e— (ii Ge a i eke i iog a ia age e e e e e e e ia e a e a e koa i a ea Kasu o e a uk euk o u e a ko u u ma e ia a (5 u ua
.2. Ondorengo irakurketak E e e e ia ko i u uek a ia u ua eskai e u e a e o ma ki e u e i a a a osa eko e a es e ma e ia eskai e Ge iago i aku i e a a i a e a e o ea? asie a kome i a gaia e a o amika o oko a eskai e u e i u u o oko ak i aku ea i a a ea a e ake u au ia auke a eko O o e au i o e i gu uko e e asu e a sa eko i u u e o a iku u es e ia i a uak i aku e a asa ai e ke ® Bibliografia batek bestea dakar. Alegia, ia liburu guztiek dute atzean "bibliografia" izeneko (I atala. Lantzen n zaren gaiari buruzko liburu berriak bilatzeko, beraz, ohitura ona da hor begiratzea. Horrela, liburu t artikuluak kateatzen joango zara erraz t modu fidagarrian. I 46 i oso iako Gi a
( Sarrera-liburuak Ia gai guztietan daude sarrera-liburuak, normalki bat baino gehiago. Haien artean aukeratzeko irizpide orokorra argitaratze-urtea izan ohi da —komeni da, dena dela, argita-letxeari eta aurkibideari ere begiratzea—. Gaiaren ikuspegi zabalena ematen du(t)en libururik berriena(k) aukeratu. Zaharragoa den bat aukera dezakezu, baina soilik gaiaren esparruan onartu- riko autoritatea bada (jakina, filosofo bati buruzko lana egin behar baduzu, adibidez, filosofo horren idazkietara jotzea beharrezkoa izango duzu). (ii) Liburu espezializatuagoak Landu beharreko auzia aukeratu ondoren, gaia berariaz jorratzen duen liburuak edo liburuen atalak irakurri hehar dira. Dena den, material espezializatuaren egokitasuna neurtzerako ohikoena honako ildo hauei jarraitzea izaten da: a. gaia here orokortasunean ondo aurkeztea b. onarturiko autoritate batek idatzia izatea c. ahalik eta eguneratuena izatea d. ahalik eta eztabaida zehatzenak jasotzea (iii) Artikuluak Alabaina, gaiari buruz dagoen materialik berriena aurkitu nahi baduzu, hoberena aldizkari espezializatuetara jotzea da, batik bat ospe onekoak badira. Aldizkari horietan, dena den, auzian dauden gaiak eta eztabaidak aurki ditzakezu eta hori, beharbada, aurreratuegia irudituko zaizu. Kasu horretan, liburuetara itzuli.
Ike ke a es a u e a a ea a gi a a e i e a i kako a gi a e ak e agu eko direktorio au oso egokia i a go ai u: 200 : Ulrich's International Periodicals Directory 2002-2003 (including Irregular Serials & Annuals), ew e sey, . . owke . (iv) Besteak Badira beste hainbat argitalpen normalki idazlan akademiko baterako garrantzi- rik ez dutenak. Oro har, adituei zuzenduta daude eta fidagarritasuna ez dute her- matua izaten. Horien artean bereiz daitezke, esaterako: a. tratatuak b. bildumak c. monografiak d. tesiak (dissertations) e. kongresu eta mintegietako aktak (proceedings) f. serieak g. Bibliografia beeria bilatzeko Neste aukera datu eta informazio-iturrietara joatea da: fitxategiak, lihurutegiak, o i e katalogoak, aldizkarien aurkibideak (hemeroteketan), Internet, CD-Rom... Ikus 5. puntua. III III I aku ke a 3 7
a iko material aso a u u o ai so uko ai ki u ai asu ak es e mo a a ekoak i a go i a — u u e o a ako ge iegi ago i aku eko —Gaia e ai asu ak mo e u egi e du i aku ke a e e i moa —Kos a egi e ai u i aku i akoa i eia eta o o io ga iak a e a ea asai a u ai asu o iek o ma ak i a gu iok i a e i ugu Gai e a formula magiko ik ere e agoe e o e ak i a u e a i a e i u a a o o iek sai es eko o e a e ako egokie ak i e ko o i eak
2. IRAKURKETA-TEKNIKAK I aku ke a on a ek i ak o e i e i u irakurketa ona eta irakurketa azkarra. o i o eko o ako i u ek ika auek a o ka e i a o ma ki
2.1. Irakurketa azeleratua A ka i aku e agu e du, ai a a isku bat du, a egia a e a i aku ea ga a a - e ue a E a u u o gi u e e i aku e u u a o e a a e e a ioa u ea Gainetik irakurtzeak materialaren egokitasunaz jakiteko aukera emango dizu, baina ez ahaztu ez
^ d l ordezkatzen filosofian behar duzun irakurketa sakona. Gainetik irakurtzeak, hortaz, materiala hautatzeko balioko dizu, horren bila aurretik duzun helburu batekin (gai b t dela t abiatuko baitzara. III
2.2. Scanner irakurketa I o ma io e a a i a eko oso egokia eta e a i ga ia ai a e a e a i aku eko Dena e a o gi e a i i ge o oso ek ika ak ikoa i a ai eke o e a ako ek ika au o oko i a oki u aueki ko i a u e a a —Oi a i ko adierazleak i a u i e u ua a a ak a ima a u ako e mi oak okai uak e a —A a ka i aku e ake u e e e go eta e i oso a ka ai a es ua u e u O o e e i aku i eta a u i u ma e ia a e o o a ak a u — a ag a oe asie ako esa iak i aku i o iek gaia e a as o ga iak ema go i ki u e-eta. O o e a ag a o e a ea i e esa a u u as i oago i aku i es e a a a e o a ik e ga u eta segi au e a
Garrantzi handia d paragrafoa eduki-unitate gisa hartzeak. Zergatik? r har, idazleek ‘11' ^ Iparagrafoa hartzen dutelako argudio-egituraren unitate gisa. III
2.3. Paragrafoz paragrafoko azaleko irakurketa e a a a au a egokie a a aka emiko ako Dena e a i oso ia mai o o a- su a ia e a i a e a e o e oko i aku ke ek aka ik eskai e u e a o ega- ik kome i a au ea u u es ua o gi sai ka ea eta ai aga ie a e a asu a iago i aku ea 3 Filosofiako Gida
Horretarako, irakurketa bikoitza gomendatzen dizugu, modu honetan: Irakurketa-l. Neur ezazu gutxi gorabehera 15 orrialdeko irakurketa-unitate a e a horren edukia artikulu, kapitulu edo atalen baten bukaerari egokitu iezaiozu. Irakurri arkatz a eskura duzula —zurea bada testua, bertan azpimarratzeko, edo, bestela, fitxa batean— e a enuntziatu (edo paragrafo) garrantzitsuenak edo zailenak edo beharrezkoenak hautatu. Hautapenean kontu handia jarri, sarri ma e ia gehiegi onartzeko joera baitugu. Irakurketa-2. Berriro irakurri hautaturiko informazioa orain a e arreta handiagoa ipiniz.
Irakurketa-teknikei huruz gehiago jakin nahi izanez gero, begiratu Clanchy, e a a a 1997
3. OHARRAK HARTU ETA FITXAK EGIN Irakurtzean zenbait ideia e a haien arteko loturak "ikusiko" dituzu. Horietatik batzuk zure idazlanerako baliagarri gerta dakizkizuke. Kontua da, ordea, haiek ez badituzu o edo o idazten, ba, ahaztu egin ditzakezula. Beraz, ohitura ona da irakurri ahala oharrak hartzea e a fitxetan biltzea.
I aku ,ea o a ak a eko euska i e a e i a oa i a ea kome i a. III
3.1. Oharrak zertarako? Oharretan ez da ezer berririk idazten. Beste leku batean idatzita dagoena jasotzen da oharretan. Hori hala izanik, agian, oharrak hartzea denbora galtzea dela irudituko zaizu. Baina ez da hala. Badaude oharrak hartzeko bi arrazoi: (i) Oharrek gogoratzen laguntzen dute. Oharrak gure memoriari jartzen dizkiogun "protesiak" dira, nolabait esateko. Zer gogoratu nahi (behar) dugun adierazten dute oharrek. Izan e e irakurri beharrekoa asko denean, irakurritako ideiak zein horien arteko loturak ahazteko arriskua egon daiteke. Komeni da, beraz, informa- zio aipagarria sailkatzea e a ordenatzea, ondoren, lanaren plangintzan e a idaz- keta-fasetan eskura izateko. Bestalde, aspaldi irakurritakoak modu azkar e a ordenatuan berreskuratzeko e e babo dute oharrek. (ii) Oharrek berrirakurketa gidatzen dute. Zenbaitetan liburu a (artikulu a atal a behin baino gehiagotan irakurri beharra izaten da. Berrirakurketa horiek azkartzeko e a zuzenean nahi dugun tokira heltzeko, oharrak izatea e a begiratzea komeni da. Adibidez, Platonen Kriton lehen aldiz irakurtzen duzunean oharrak ateratzen badituzu, ondoren bertan agertzen e ezagutzaren definizioa behar ba- duzu, ez duzu elkarrizketa osoa berriro irakurri beharrik izango. Fitxan begiratu e a zuzenean zati horretara joan zaitezke. Oharrekin zeure lana antolatuko duzu: • Ideiak eta argudioak laburbildu. • Ideien arteko loturak hautatu • Jatorrizko testua interpretatu eta ulertu. • Eta, batik bat, zeure burua testuaren irakurketa sakona egitera behartu. III III. Ir r t 4
.2. Irizpide orokorrak O a ak a eko mo u asko ago a a a ik ga e O a ak e so a ak i e e akoi ak e e o a ak a e a e i u egokie i u i e ai kio e a es a e o a ak e o ei euska i a aso ai e ke ( a e uska a koa e o a ko u agai uko okume u a i u u a e a e ak ; o o e egokie a aiek i e a a o a u e a go e ea a e a e a a i a i u i i io o oko o a ak a u e a i e a aso eko (i u e e u uak a a e e a akoa a gi e a ga i ikus e a u u a i u u es e ma e ia i e ake u a uek e a a u a i u e " a ae a a" ai a o i e a es a egia ik egokie a o e a " i e a a e e u ua" i a o a ak u i e a ea e a e o i o u ikoa soi ik au a ea
4GeGóurua —• h potesí mentaCak anaGízatzea DescartesenfiCoseftarekín Cotuta • í a egokía: `Lteáítazíor Metafísíitm(Cíóuruaren "ienío ? aC u a e " potesía • Títxa cFesegokía: Coeítoaren arazoa SoíGík Cehenengoak du zeríkusírik zure Ganaren heCóuruarekín!
(ii I e i ika io ga ia e a u e a o a ak e a i ak o gi a o a u e a ko i u u i u u auek gu ie e ai a a u a — i a e u uak e e e e ia i iog a ikoa i e i ika eko e a i e a u gu iak e uki e a i u egi ea i e u ua a gi a a e- ekua a gi a e ea e i ioa a o i ko a a e a u e a i e a a e e i ioa e a a ( au a o i koa e e ea aki a E e e e ia i iog a ikoa I e e e ik a e a a i a u u We -gu ea e (Web site) e i e e a a e a i o ma ioa o u u u egu eko a a e e aso e a ko i u u — a a asi e o ai ue kasua e o ia e a age e i e e a i a i e a u u
(iii O a -sis ema e ma gu asu a u e o a ek e a i ek e a i u u u i o - ma ioa a o a u e a e a o a eko auke a e a a ema e a i u e es e o a e a i eki gurutzatzeak egi a a i a eko "Horrela, esate baterako, Platon eta Tomas Akinokoa izenetara daraman "arima" hitzaren fitxa tematiko bat eduki dezakezu, edota alderantziz. Malgutasuna eta loturak egiteko gaitasuna eskutik helduta doazen bi bertute dira. (i I a eko okia u i egu i a a iagoak e a i e i a i o ma ioa ge i e oa eko Gau egu a a e e ko u agai ua aso ai e ke o a ak e a o e ago es a io-a a o ik Kartoizko fitxa txiki horiek noizbait ikusiko zenituen; bertan idazteko toki gutxi izaten da eta e ^ askotan ez dira so egokiak testu baten edukiari buruz esan nahi dena adierazteko. Esan bezala, oharrak eta fitxak erabat gauza pertsonalak dira, eta kartoizko irudi klasiko hori ez zaigu iruditzen egokiena denik. Fitxen formatoa neurtu, beraz. Alternatiba gisa, koadernoak, folioak, konputagailu-dokumentuak, etab. erabil ditzakezu. 0 i oso iako Gi a
. . Fitxategiak a o a egiteko behar-beharrezkoa egingo zaizu lortu duzun informazioaren orde- na e a sailkapen egokia. Funtsezko materiala hautatu ahala, beraz, komeni zaizu hura fitxategietan sailkatzea. Fitxategi-mota asko dago (bibliografikoak, irakurketarenak, tema- tikoak (gaienak), aipuenak, ideienak, izenenak, etab.). e a e aipagarrienak ondorengo bostak dira. Zeuk aukeratu egokiena iruditzen zaizuna:
. . . Fitxategi bibliografikoa: zure lanerako interesgarri izan daitekeen edozein liburu edo artikuluren fitxa egingo duzu.. Abiapuntu egokia da, irakurri behar duzuna biltzeko e a geroago, lanaren bibliografia egitean erabiltzeko. Esan dugunez, bibliografiari buruzko fitxek honako eduki hau behar dute: a. izenburua b. egilea (edo editorea) c. argitaletxea d. urtea e. argitaratze-lekua f. aldizkariaren izena (artikulua bada) g bolumenaren zenbakia (bilduma batekoa bada)
. .2. Irakurketen fitxategia: irakurtzen duzun testu bakoitzaren fitxek osatzen dute. Fitxa bakoitzean zure lanerako erabilgarria izango e informazioa idatziko duzu, hau da, laburpenak, parafrasiak, kritika pertsonalak, ohar praktikoak, etab.
€111 Liburua edo artikulua irakurri t herehala egiu fitza, ez utzi gerako! III
Trakurketa-fitxek honako hau eduki behar dute gutxienez: a. erabiltzen dituzun erreferentzia bibliografikoak b. egile eta/edo haren pentsamenduaren joerari buruzko datuak c. zeure lanerako irakurri duzun testuaren —edo horren zati baten— laburpena edo aipamen laburra ( rr n d. aipu egokiak e. testu, egile e a materiari buruzko zure iruzkin pertsonalak f. beste erreferentzia bibliografikoekin erlazionaturiko gurutzatzeak
e í -ek í a (e a í u kí G au n zíon . i e e we3-e Cí u u batí rUEBER1NEG, . r ndrí der t ltŕht d r Phŕh ph
rFíCosofíareu lúst ría e zírrí6orroa, Leípzío, . Líburukía, 1 7 - 1
Píxka h t arraroa d líburua. 'AtaCak brburrak d v , doktríneí 6uruz bítz outxí batzue(fii, baína l tr txíkían ícCatzítako azaCpen : kut. Ez daÍqo ka í uCu ú e esoa í ík
4ruzkína: Ezín d írakurrí! 2zelten e a C u ue Güs o ía í Aza p n Cu eak e m f ft Cau - e e a ízenek e a Cí u ue ízellburuek osatzen d ítuzte. 4 Coríek, oa e a a a kí u a u e Gurutzatze bíbbografr"koak: ez. III III I aku ke a
. . . Gaie i a egia i u ie a (o a e a i u ue a es e i e a e a o e ugu i o ma ioa i u e a a e a eko oso e a i ga iak i a Goia ( u ua gaia i a i e a o o e gaia i o ma ioa o i a u esa e igu e e e e e iak a i e a a ak i- koa a o e ako i ak egi ea I o ma ioa o o a e a e ga ik i a u e ue gogo a e- ko a ioko i u i a-mo a o ek E e ga e egu e a u e a ko i u u i ak i a E a mo a eko mo ukoak i a ko u agai ua
? G? 1 7S? O 7 3 E 77C?{ ?{
Dewey, J. 193o: ?ndívídual'sm, Old and Aew, Illinois, Sou e Illinois 'University Press (Etxeko Cíburutegían).
o y 1998: Eog'ar nuestropaís, BartzeCona, Paidós, 1999, batez ere, -55 (PíCosofía PakuCtatea (UPV/E7-CZ.1, Sig 1 5 tb. m
. .4. Ai ue i a egia a e ako a iaga i ge a ai e kee ai uak i eko e a e esku a eko a io u i a egi-mo a o ek 1 11 Hoberená aipuak gaiez gai sailkatzea d . Dena den, egileen arabera ere sailka daitezke.
Ai ue i ek gu ie e o ako au e uki e a u e
a egi ea i u ua (e o a iku ua c ai a e e a e ko ia e a a e a i u ai ea ( a ego rill W ? ? s U■I? Dewey, . 193 ?náívaíivaiísm, Oiaranar?1^ew, ?CCínoís, Sou e Illinois University Press PCaton Sympásíon Sínyosíoa (2004) Donostía, ,J ín tz tz í .: ?vtarí ? o e ía °Leuntasuna fr d rr r n óíL z r t n Lucía e í o z L 6í rr r n ín n, óígunaren gaínean 6 ízí . ?vtaítasuna Ceuna L fr ó r r bí í L ere. Ez óaítaóíC Cu a e gaínean ezta garezurren gaínean, bígunak ez Lírenak, izaki óígu e e a b rr n óaízík í UCU eta óízí hí da, íz n r j ín t íz í n íz r t rí t n z rtz n d óízít í ". ( , I 3.3.5. I eie i a egia a as e so a a a ai a oso ak iko i u ai eke Gai a- ea mu gi u e a u a u e u a a a so e ai ki u i eiak (e a ioak a a asiak e a i a i ake u i a o ie a
I . I a ke a
. PLANGINTZA I a e as eko u ea e u ai u o e a ako e e e go u a sa a gi a a egi ea a i u u u ma e ia a o a a o a u e a e a i iko u u aki eko I a ke a- a gi a egi e akoá i u a agai a uko i u u ko ua e e u es e i ak e ukia e a o a ioa e a e o a
Pl n ntz n z n d d n j d z n material zt r n rr n l t r b t rr ntz l du. H rr t r , l , l n r n n nd n r rtz n h t , p nt n d nt f tz , l t r t , t b. ltz ntz pt eta h tz l ntz n d t . III
. . Hiru plangintza-eskema O o a i u i a esk i a u o i i e a gi a-mo ak (1 i ui i oa eso e a ua e a a a i ikoa ( o e a ua si e ikoa e a i eia ga iak i ue a e a (3 a isku gu i a e ue a (e o oe a es a a ekoa
d z n z, l n r n pl n f z d r n rtz n du. nt d , rd , n rb r b r l n t d r t b h r d l — d t b h r l l — pl n ntz r n t d . III
( Eskema i ui i oa i ui i o e a eso e a uak i e e a a a isia si esia ai o o eki e e a e W e o ie a ai u e ideiak sorraraz i akee eskema a egokie a o i i eie e a ko e ue a eko o u ak a a me e i ue ek ika e ka ko a a e a ge ie e a e a a so me a e i u ia a - gi a-e e u o i a ai eko o ako ausoak ema ea a gakoa – i u u u ma e ia a ko su a u e a a a e i e u ua e gi a- i ak ko ua a u e a ge o i a i gaia i u u u u a e ai ki u i eia ko - e u e a aus a ke ak —o e a e a e a e koa—
pí t í iu asu a P t n DZ l Z l T t t Descartes z tízí z ntz í z ní MaC u a III – O o e i eia ko e u e a aus a ke a o ie a eko e a ioak i a e asi o e a ako kausa-o o ioa a a oa-e a e a k i ika-e a u a e a o e ako i i i eak e a i i ake u 35 Filosofiako Gida
íu asu a - aCa a n Tvt ltz rr Pl t n D rt p t l í
genío tz rr - z pr zí Pl t n é t t pí t l ,lr í z III
Harik eta azkenean, lorturiko taldeak (edo bikoteak) modu hierarkikoan antolatutako eskema bat i a a e ® Z tZ s E agu a e o íea a o e t t . z ptíz nl r n r z 3 E a u ka esia a 4. Zalanrzatík íu asu e a e ío Ma u a l r ntz . p t l í rn d rn
(ii) Eskema sintetikoa: zure pentsamoldea, intuitiboa baino gehiago sintetikoa a a hau a zailtasunak badituzu gaiaren ñabarduretan sartzeko, edo, ongi laburbildu arren, zail egiten bazaizu kontzeptuen arteko erlazioak bilatzea—, ideiak sintetizatzea komeni zaizu. Har zure materiala, hauta oinarrizko osagaiak eta ahalegindu idazten funtsezkoa dena soilik. Ondoren, idazlana ideia horien arabera erredaktatu.
S7? I;ES A E ÑEM A I A R ■r L RR T l
O o `_Neurath e daror h t íe ake í ku ua e i Aurkezru íe ako í ku ua e r í p n r - r ín ( . f f " ..
B tz (2 agma ís a zela díote, a e r f r 2. Z íntz ( rr f r rttzí híhlí r fí , . h rí rt z n n íd tz z l ( . _ agma ísmea e d ríh p n l u a f r th pr nt rí rí lí ítz n z í l t n d r n t í r n l t t z , h ldín a ego.
,N rr n n rríz t t (4 zt rt t l r , z 4. u e a a ísía ^ ít k r híl dít z n írízpíd d e a a ? eu a h íl tz ( . r ír : 2f r rlt n ín rríz í , h l r zí , c a
Ç Bleurath ie a Z í ku ua rekín e ka u aí a r tí rr ín r .
F l f h r zí d , h r r n r h t, h í z O . r eu a e a a es u í eko "í " rr ntzí d l rí ín l "í "t n (o sue ak í e a u r fr t 2f r th z r tí z d t rr n h í ín h t.
F l fí r} í t z rr tz d f nd t z n, l r 7. Azken h rí j tí h tz h ll d r n ? eu a e ic i í ikoo 7 ldí t p r r f a e u III
(iii) Eskema "praktikoa": sen onaren "eskolatik" eta kazetarien gomendioetatik harturikoa a a ere, jaramon egitekoa a beste irtenbiderik aurkitzen ez duzunerako. Plangintza - mo a horren arabera, e daude zazpi oinarrizko galdera: (1 zer, ( o (3) noiz, ( o (5 nola, ( zergatik e a (7 zertarako. I I a ke a
l N r z n b z d j rr z z "pr t "r . III
1.2. Ideiak baloratzen eta definitzen a ako a gi a-e e u a i a ai ea gaia e i gu ua a a i a e e a esk i a e as eko o e u koa i a a ai eke e e e a a ikoa u e go u a sa gaia i o ma ema ea a mamia a e ea o a ai esa eko o e a ako au egi e a i a e a i eie balorazioa, ai e a e ik ko e ue e o e mi oe definizioa (e o ka ak e i a ioa e o a a e a ema es e ik e a aso ako gu ia e a a isia a ke ik (i a o a ioa u e a a e i e k i ikoak esi e a ai a e o ikus u u e a a o a ea eska e u o e a u e a os asu a e o esa os asu a e aku siko u u e i e ga ia us i ika u aki a
O o a aie a e e o esi zt b d rr n ko a egi e i a u i ioak es a e e ai e a i i ia es e ik e da eskai e i o i u a o iek gai i u egi e a i a — a o a io-e emua a a agoa da: emisak us i ika io-es a egiak e a a u e- a ko Ii u ke e e ai a (nota esa aie a o a oga e akegu ? e a- e ai o da u e a Y? — us i ika u ga eko a io- u i ioak a a e a a eki i e a i a III (ii e i i ioa (ka ak e i a ioa a a e a a aka emiko a ea a i ae koa a u e a ea a e a e i u u gi a-ko e uak e o e mi oak e i i ea ka ak e i a ea e o a a ea
Z rb t n d f n tz , f l f n, l n b t n h lb r z n d t , b n h n t n l l n l n t b d z t n d . III
Eska u i u e i a a a "Aska asu a e ko e ioa e e S awso e obran" bada, "aska asu a" e mi oa e i i u e a ko u u S awso ek aska asu a nota u e e ue 4 o ako k i ikak egi ai kio e a ausa e a a a uk nota e i i uko e ukee III (iii A a isia aso u u ma e ia a e a a a es ea eki " a u" e a i u akoa au e a egi eko a ia u ua es e ik e a E a au e a egi eko e e i i o oa i a eko u u ma e ia a a a i a u e a u u es ui gu u o e a o ea a a i a ea e a esk i a e a e si o imo u sa e ai ge iago ai ik u - ga ea e ka ea a o a ea ko as a ea k i ika ea a e ea e a ai a ea o e a gu ia a a ai u e a a isia
® í : "Pf t n n z tz kontzeptua t t e ka í ke a " gí fít n n fí í : "Pr t " Pf t n n z tz r n íd í r ítz , h rí D rt n r ín r tz z n d ít r b t. 4 h rr t n, b n rt ntz t n t d b rdínt n íd n t tz , Pf t n n T t t íd z í z n, D rt n ín rríz t t t r r j b h r d z : d t zí t ft í r t Dí rt r n ft t ^ . 1.3. Denboraren plangintza a a ema eko e ea i ka u a i a o i u u e o e e a asie a ik e a ak o gi a o a ea a 6 i oso iako Gi a
Unibertsitateko programes begira, egungo lauhilabetekoen araberako egutegi (ideal) bat proposatuko dizugu: — Urria: informazioaren hautaketa — Azaroa: informazioaren irakurketa eta antolaketa —Gabonak pasa eta gero: lehendahiziko zirriborroa — Otsailaren hasieran: lanaren idazketa eta ñabarduren errebisioa —Otsailaren erdian: lana eman III
Malgutasuna dela eta, ez a erraza ase bakoitzaren denboraren ehunekoak neurtzea, baina balio beza honako proposamen honek banakuntza-irizpidetzat: Aurretiazkoak: gaiaren eta izenburuaren hautaketa, lehenbiziko haztatzeak: %10 Informazioaren bilketa eta hautaketa: bibliografia, irakurketa, a a materialaren hautaketa: %40 Idazketa: informazioaren berrikustea, lehenengo zirriborroa, zirriborroaren berraz- tertzea, behin betiko idazketa, oharren prestakuntza, azken bibliografia, erans- kinak: %40 Azken berrikustea eta aurkezpena: arreta handiko berrirakurketa eta zuzenketa, ezaugarri formalak, inprimatzea, koadernaketa: %10
Idazten hasi aurretik, beraz: €1 i —Zure lavaren gala arreta handiz analizatu. — Lana egiteko atondu dituzun,fitxa gurtiak ongi begiratu. —Auzi-gako garrantzizkoak seinalatzen hasi. —Materialei enfango diezun ordena pentsatu, hehin-hehinekoa bada ere. — Plana idatzi, hart ere oraingoz hehin-hehinekoa izango bada ere. III
2. L H N N Z RR B RR Testuaren lehen zirriborroa idatzi duzu, barne-kontsumorako egina. Hors lantzen eta moldatzen saiatuko a a ondoren azken fasean biribilduko duzun idazlanaren egitura eta edukiaren forma osatu a e a a ere, o a lortzeko, tx n z, bi zirriborro egin beharko dituzu: Zŕrr b rr : zeuk zeuretzat idatziko duzuna. Zirriborro 2 (eta ondokoak, baleude): irakurlearentzat idatzitakoa. Lehenbiziko zirriborroan zure materialaren emaitzak eta edukiak idatziko dituzu, bertan antolaketa diseinatzen zoazen bitartean. Zure testuak adierazten duenaz ideiaren bat lortuko duzu e a a honetan. Bigarren fasean (Zirriborro 2 , aldiz, irakurlea i a behar duzu gogoan. Bertan edukia ez ezik, estiloa, tonua eta aurkezpena ere zaindu behar dituzu.
2.1. t r Lehenengo zirriborroa zuretzat idatziko duzun testua a zeure ideiak hobeto ezagut eta uler ditzazun. Bertan, zati batzuk aukeratuz eta beste batzuk ezabatuz, materiala sailkatuko duzu. Argudiatzeko es a egia bat ere planifikatu beharko duzu. I Idazketa 357
Ge ie e a a a e i a ke a e a i ea a i a e I a ea e a es ua "ge i ea" e o e i "au e- a " oa ea A e a e e egi a u e a a egi a agoe a u e u a o i ko i eia e ikusi ® es a egia i e sa u e a o e u a o i " ee ack o e u a" esa e aio e a i ku u a e i u ika e a ( e -a o a u
( e -i aku i i a e asi
u e u
o e a asie a a ikoa a u a i a o i e i eia (egi u a es a egia ge o e a o o ago e i i uko u u III
a aka emiko a e o iko eskemak oi a i ko i u a i i u sa e a ga a e a e a o o ioa (i Sa e a a a e asie ako a ia a e a i aku ea es imu a u e a u i aku e a ai e a O o a sa e a a ek i a e a i ue e auga iak auek i a — Koka e a gai o i e a e es e a e ga ik auke a u u u a a u e a u u Auke a u u u gaia e ga ik e i e esga ia esa ea kome i a — us i ika ioa sa e a eku a o osa a a a e mugak (e a i a o e ak us i ika eko e Garrantzitsua da sarrera zehatza izatea, ez oso abstraktua, irakurlearen arreta pizteko. III —Au ke e a sa e a a a e au ke e o oko a egi ea kome i a ai a a- e e u ua e a ai o a i is eko e a i iko u u i ea e a o ega ik ei e u e es ua e e u ua ( esi a ea sako ea a a au i e a ikus- u u e i a e ik o a ea a i i e e a ai a i a a a o a a o a u u u e e (ka i u u e o a a e a e o iko e a au e a u a ie a i e a u u
Sarreran zure lanaren tesi nagusiak ez dauka begi-bistan egon beharrik. D n dela, sarreran tesi nagusia jartzea hobesten da.
—A a e a es ua e i aku ke a e a eko a a e ak e e au e a ai e ke A e i me o o ogikoe ai ame a sa e a a a a e e a i i ako i iog a- ia me o o ogia e a ikus egia (esko a oe a kome a eko ekua Ña a u ak au eko gu ieki a e a es e ak o e a uk e e kome a ai- e ke esa e a e ako i e u ua i u u koak o a u ako au o eei u u koak e a
l L n egiterakoan aurkitu dituzun gabetasunak sarreran ez erakutsi; horien ebazpena ondo- rioetarako utz dezakezu. III (ii Ga a e a a aka emiko a e co usa e o e iko a ia a e a ga a u e a i u u u e a gu ioak o e a ako e a i iko i u u aso u u i o ma ioa a i u u ko a a isia (ko as a ioa e a ai a e kake a ko e i eko ek ikak ikus egi e iak e a 8 i oso iako Gi a
Filosofiako artikulu edo idazlan baten garapenean normalki honako bide hauek jarrai- tzen dira: a. Aukeratutako argudioa kritikatu (edo tesi bat babesteko erabili diren argudio batzuk ez direla egokiak frogatzen ahalegindu). b. Tesia edo argudioa kritiken kontra babestu. c. Tesia onartzeko arrazoiak eman. d. Tesiaz baliatzen diren bi ikusmolde desberdinen aldeko eta kontrako frogak erkatu. e. Tesia azaltzeko edo hura onargarriago bihurtzeko balio duten kasuak aztertu. f. Tesia onartuz, hark izan ditzakeen ondorio batzuk eztabaidatu.
) Horre„ gain, e,. ahaz.tu lanaren co usak e,.in duela baieztapen dogmatikorik eduki —hau da, 0 justifikatu edo at'gudiatu gabeko tesirik —, ezta z.ehaztugaherik ere —kontzienteki, hederen—. Idat;,itakoa argudio sendoetan oinarritu hehar da edo, alternatiha gisa. lana kokatzen den arloan onarturiko autoritate edo atrgudioetan. III
Testuaren garapenean garrantzi handia du, irakurketa errazten duten eta testuari batasuna eta koherentzia ematen dioten hainbat irizpideri jarraitzeak ere: — Idatzia argudiatzearen edo lan-hipotesiaren arabera antolatu. — Lanaren zatien hedapena orekatzen ahalegindu: kapituluak, atalak, paragrafoak.... — Anekdotikoa eta azalekoa saihestu. — Kapituluei eta atal nagusiei, gutxienez, izena ernan. — Atal eta azpiatal bakoitza zenbatu. (iii) Ondorioa(k): Ian akademiko batean, corpusean edo garapenean aurkeztutako argudioen ondorioak esplizituki agertu behar dira. Ondorioetan honako hau era- kuts daiteke: a. lorturiko emaitzak b. ex pr f crabili ez dituzun ezaugarri garrantzitsuak: joera edo mugimendu filosofiko batzuk, kontzeptuak, egileak, etab. C. ezaugarri positiboak: lanaren erabilgarritasuna, interesa, berritasuna, etab. d. lanaren jite irekia: interpretazioen aurrean irekia dela erakutsiz, lanak sor ditzakeen ildo berriak, beste gaiekiko erlazioak, etab. e. batzuetan irakurlea gai horn buruz irakurtzen jarraitzera sustatzen duen klabe bat aipatuz ere buka daiteke lana
Hori guztia, jakina, sorta bat da, eta hortik dena hartu beharrik ez dago. Alabaina, hiru dira ohiko moduak Ian batekin amaitzeko: — Laburpen-ondorioa: horrela amaitzea da modurik sinpleena eta ohikoena. Azpima- rra daitezkeen ezaugarrien bitartez lanaren edukia laburtzen da. — Proposamen-ondorioa: horrelako amaieretan harrezkero jorra daitezkeen ideicn proposamenak egiten dira. — Ondorio harrigarria: irakurlea paradoxa edo espero ez zuen ondorio batekin guztiz harritu nahi du amaiera honek. I I a ke a 359
"Sa e a ga a e a o o ioak" egi u a i u u ema i ugu i i i eei a ai u a a a e a o é u ai ekee o a eko ko a a i a u e a ski mo ua ge i u i ugu i ® i a a ak bata ikas e a ek e a es ea es e a ek i a ia iak i a a aka emiko a a i akegu a e soi ik iga e ak a ai e ie eme go e ai a o ku i e a o ega ik soi ik o ega ik iga e a es u o ea e a esa ai eke III
2.2. Erredakzioa Egi u a ga a i sua a a e e a a e a gu iago A egia es ua i o ma egokia ema e saia ua a e a i a i e a a i ak esa iak a ag a oak o ie a eko o u- ak e a e ai gome io o oko e u a e u auke a u e a ai a a u e a ekoak i a (i e ikoa a -mo a e a a e akoa a ek ikoa e a e a ekoa e a i oso ia- a a i agokio e e e-mai akoa mai a e ai ekoa e o goi-mai akoa i a ai- eke a a e e u i e si a eko i a a a e ako o ako a au auek gome a e i ki ugu U e e i u u e mi oak e a i i e a e e a ik a ia u e a a s ak uak soi ik e a e koak i e ea a i e mi o e o ko e u e i a sa e akoa u a e a -me a e i i u E i a u u o i egi o e e auga i agusiak ema (karakterizazioa) e a ei e u a e a i iko u u a a u
1 Filosofiako saio edo idazlanetan termino anbiguorik ez erabili, norberak testua bere erara 0 ulertzeko arriskua baitago. III
– o e a e mi o aku a a a asia ai o – A igai i u i koak sai es u e a i ku a e e e e ia ea i a e a a egi u ai e o ek es u a giagoa egi e agu uko i u aki a eu e u ua segu- u ikus e a u u a a ogiak e a me a o ak e a i ai e ke ai a eu i e ge iegi – A e eko e a ik e i a i —so e a au e a ek i oak i e agu ak e o i okoak a i i e — Euska a o a u a au e a e iko i e o ioak soi ik i u e i a; es eak u i e e o e a Adibidez, "Sokrates" idazten da, baina ez "Koldo Wittgenstein", "Benito Spinoza" edo "Kepa ®I I Strawson". III
(ii Esa iak a mo ia e a o e a e a - e a e koak i a o i o eko esa iak a u a asu oso i a e a a egi u e a u u – a e e e me eko e ausak e i u e esa i a u ei ema i ea Oi Esaldi luzeak gehiegi ez erabili. Eta, erabiltzekotan, laburrekin txandakatu. Ill – A ima a u a i u u a a i si agma e au ea a i
PCaton cía fíCosofoa ^ PíCosofoa a Ca o
(e gome o (ez poCítíkaría) I 60 i oso iako Gi a
– Esa i a o a i oak eta esk i i oak a aka u – G ama ika eta ko ko a ia a e u ( u a ak e ga i oak e a – Esa ie o e a ogikoa eta a gi asu a ai u – u ua ioa i egi a u
Puntuazio egokia zein d n jakiteko komeni da, behin testua idatzi ondoren, hura arnusa kontrolatuz irakurtzeu. Horrek n n t zenbat gelditu jakiten lagunduko dizu. – Esa i a e (e o i a e a ie a i a eko e a i i o i i e u ua io-ma - kak ( a i u a-ma ka ga e a-ma ka eta es e ako a ia i eak (e a ak e uak a a ik eta gu ie e a i i
Harridura-markek argudiouri ez diote ezer gehitzen. Alderantziz, testua astun bihur dezukete. 111 1 – okai uak es ua e a asu ak esa iak aka u ik e age ea eska e du. e u o e a okai ue i a e es ua e a ai asu a e ma e a o- kai uak mo a asko akoak au e esa i e ko u i oak i e agu ak u agai- uak o u ako esa iak e a (iii) a ag a oak a ag a oa esa i-mu o bat a a gu io au i e o gai a e a a e a a u iko esa i-mu oa a egia Oro a i eia agusi bat eta es e iga e a uk i u a ag a oa egoki i a eko gu ie e o ako au e a a – I a eke u u a au e ik o gi e sa u – Ga a i ik ga eko ña a u ak e sa u – e mi o eta esa i egokiak o gi auke a u — i egiak e a es e e a i i— – a i ae koa e a a e i a a a egi ai e su s a i oak a ek i oak i e agu ak eta a i ak ge iegi e e e ika e Lau a ag a o-mo a e ei i akegu – A gu io- a ag a oa i eia e o esi a e a eko (e o ko ako a a oiak u i ioak eta i i i eak e a i e i a – e i i io- a ag a oa uk ema ako e o auke a u ako e ua e a a e a e i i u ka ak e i a u e o a a u ako e mi oak sa eko e a i e a
Aukera n 6at d , testu formalétan, cCef nízíoak defínízío direCa testuan jartzea: " ... n r lüd lonetan X honela defínítzen ^ t
D F X d
Definizía hoten arahert
– A i i ee a ag a oa a gu io e o i eia bat a gi eko u a a i i e e a e- ki i a e a – E kake a- a ag a oa ko as a e a u e o a a ogiak egi i a u i esi a gu io u i io ikus egi e o ikus u u a e i u u a a es ea e au ea (iv) Gome io o oko ak e e a i iko i i o oa e es uak i u a gu i go a e- e a a ua i a e a o a eme ai a gome io – Lana oso u ea a a oi e i ka e i i a i ei den a ia u ua e i o e- sia a ia i e e agi ko a a o eki a ai asu -i u a ema e ai io u a a i I Id z t 3 1
– I a a a egi ea o esuak e io e a a ai u ik a ke ea i a go ue o - e a i e o ei a a e o ka i u u ik as ai e ke i a e e a o o e a e ik es e a sa oka i i i O o a e a si gu a eko e e i iko e so a i a e (us e u u a maies a ikoa (e o u a mo es iae ai ik (us e ugu Euska a i e so- a a i ka a e a ua a (us e a
2.3. O iko o o oak Esa e a a i a a a e ase o e a o e a i a e a o ai ik i a ua a a egia o ai ik e a a i aku e a e a a i e a e a egi e a i a e a e e i i o oa es e ik e a a e e ai a o o o gai i u e a ko i u u (i) Paper u ia e au ea : i a e as eko u eak mi o a a a aka a a isia- e a a egia o ma ki a a isi o e a a oia a - a ea e ek ioa o u a ia i a e a E a asie ako i i o oa e ek ua egi a i i a eak e u e u a i ik; e o e a a ia a o i ai a a egi u a i e a a gi i a e O o e go i i o oe a i a go u u es ua i i i u e a mamia sako eko as ia
Ez pentsatu idazten dituzun lehenengo hitzek erabat aseko zaituztenik. Ez bilatu horrelakorik. 0 Askoz r praktikoagoa da eman ditu n aholkuei jarraitzea t , berehala, lehenbiziko paragrafoa idaztea. Ikusiko duiu nola horrela gutxiago kostako zaizun hortik aurrera egitea. III
(ii a ia iak: e a a a oa e i i ea ge i ea au -e a oa e i ik E a a eko okeoa e e ge a aki uke a ik a a a a uka e u u ea e a u e goa i o a o u e aki u ea e e e go i e i ea a se e a ea a es u ik gogo e a u u u u i a ea o ek e a u e agi ik a a egi u a a oa o ai eki e a ai a e —i akas e e a ikaski e e a — o iek ko a i oa aska eko i e i eak i a u e a au ki u ai o ge iago e a a a ga e ak egi go i - ki u e e a E e e a a au e a e u e ea i akas ea eki mi a u I akas e o a a a agu uko i u (iii a gi a e da us e e ue e ai egokia: a - a ea a gi a e i u u a e e o a u a a Egi e ue a gi a e a us e e ue e ai egokia e k e agi u a gi a a a i a a i ? Kausa asko ego ai e ke ai a auek i a a u e ak – I aku ke a-aka sak a ue a a gi a a a e kausa i aku ke a oke e o o ee a ego ai eke e o es e a a gi a eskasea I aku ke a- u su- eak a i u u —i aku i e a e ue a i aku i e u u ako— e esku a i a u i aku ke a o iek – e o a asko a gai ki eu e a e o a e o a eu e ak ika eki ikas e a
D n e a, á nó r f t ó á z F ó d íá zt n rr ítz e a rr r o ír rtz d t z n •••• rr 6 zt rr t n r tz . f ^dí^z, " l n 1962: ^`l t n n ^í n t rí r ,^ín r t t d I I – Ma e ia a a o a eko sis ema esegokia e i e a e i o o a i a e a ai ue i a a i a a a i a egiak e a ma e ia a a o a eko e a i i u u sis ema oke a a u e go ako a i e a a o aku a oke ak "as o a a" eka e ai u 62 i oso iako Gi a
(i Desbideratu egin z r : bi i a daitezke desbideratzeko arrazoi nagusiak: Argudioa ahuldu zaizu: ikusten baduzu zure argudioa agortzen ari dela, edo gaizki dagoela, e a ezin duzula u a gehiago babestu, horretarako ez frogarik ez argumenturik ezta autoritaterik e e ez duzulako. Zer egin? Arruntena, dituen puntu ahulak estaliz, argudioa defendatzen jarraitzea izaten a Baina hori ez a estrategiarik egokiena. Horrelakoetan hobe a bi atzerapauso egitea e a argudioa birplanteatzea. Argudiaketaren haria galtzen ari a a arazo hori arinkiago konpon daiteke. Lehenengo, desbideratu zinen argudioaren puntura itzuli e a harian sartu berriro. Horretako, giltza-kontzeptuak e a giltza-ideiak berriro aztertu.
u e gaia e agu a e i gu ukoa b d t a a h t n a ke ko e u o i "us e egia . us i ika ua" gisa e i i u a u u, e a a a au e ago egia ko e ua mu gi uko z r , t ® o i u u ko eo ie aus a uko u u. ai a o ek e is emo ogia a a ago oa ea su osa uko uke, o o ogia e o i ku a e i oso ia sa eko. Et o i e e asie a e ue asmoa. e a , i u i a i a. III
( L n n aritzea saihesten duzu: lan akademiko o a egitea neketsua a e a ez bazaude ohituta, u a saihesteko joera i a dezakezu. Hemen diziplina a as ga- rrantzizkoa a Har itzazu atsedenaldiak, baina neurtuz; a a gehiegi ez moztu, kontzentrazioa e a horrelako lanetan behar e tentsioa kenduko baitizkizu. Estra- tegiaz a a e hoberena kasu hauetan jarraitasuna e a diziplina dira, esan bezala.
. ND R N Z RR B RR Primeran; esku artean duzu a a lehenbiziko zirriborroa. Ez zaitu guztiz asetzen, ezta gutxiago e e baina zerbait behintzat idatzi duzu. Orain, ordea, beste auso a eman behar duzu: biraketa, zure buruarentzat idaztetik besteontzat idaztera igarotzeko biraketa, hain zuzen. Orain arreta handiagoa jarriko diezu beste kontu batzuei: lanak irakurlea aseko ote duen, idazketa garbia e a arina ote e ideia nagusiak ongi azaltzen ote dituzun, etab.
iga e .i i o oa ŕ a e asi au e ik, e a a a, kome i a a a ekik u u asu i ka a a ea, egu a e o i. a e a i u ea u e ikus u uak k i ikoagoak e a o eka uagoak i e a o a uko a a. III
. . t l f l f : r rr Ohikoa a filosofia elkarrizketa moduan ulertzea, baldintza batzuen arabera gauza- tzen e elkarrizketa moduan ulertzea, alegia. Ideiak proposatzea, suposatutzat ematen dela argi uztea, kritikak kontuan hartzea...., baldintza horien ea egiten a filosofia.
i oso ia ga o a egi eko Wi ge s ei e ai ua gogo a e akegu: " o e a d i oso oek e ka agu u e a ko uke e mo ua: e a es e e o a a u ". III
Horiek horrela, guk honako baldintza hauek zerrendatu ditugu, gure ustez, estilo, filosofikoaren bereizgarri direlakoan: (i Abiapuntua: lan akademiko guztietan suposatzen a zerbait. Alegia, beti dago "emantzat" u e e e ai a a e e emua e a ai a k 0 d n zalantzan jarriko ez dena. Horiek dira argudioaren premisak edo postulatuak. I I a ke a 3 3
o ega ik ga a i a ikoa a es i i uki a ea ei uk i e su osa u a ema e i e i eiak A e a e ik i aku eak e u aki e a ik ei uk i e uk o a ema e i u u i eiak e a es e ik aiek eskai e u e u e a gu ioa e a ia u ua e a oi a ia
Premisak t postulatuak justifikatzen ez direnez, oro har onartzen dena (edo ukatzea "garestia" 0 dena) jarri behar da abiapuntuan. III (ii O igi a asu a a aka emikoe a e ai " e ia" e e a e a I o a e e o igi a a e e a aka emiko a ek e u a e e a io A egia a aka emiko a ek e i asu e a eskai i e a u ai e e i e e i eia ai u a e e a eko mo ua Gau a e i o i aki a gaiak e a io a eko mo ua i a ai eke a a a gi au ke eko u e gai asu a e o e ga ik e e ai su s a i o ( ai a aki a a ke o i e a a u e a (iii us i ika ioe e a a e u i u e i eia ik e e a u ga e u e a gu ioak e a- ku si e a ko ua i a ik a o e a a ea ikusiko e mo ua a gu ioa e e a egi ea e i i ie os e u sa e a e a e a ai a u iko i oso oe i i ie i uma e e a aka emikoe a i eia o o i o esi i a e a aiek e e a u e a i u u o e a ako i u u a a oi ik se oe ak e a i i
EZ —> ‘Ñíre íkusyu ua 7 7 —> r í nt d , t ó r us e e e (argudíoa). EZ —> ín Q o 93717 Qí ek fí ( tí , fí í T í Q} a e u ezín dd oga u du. III
l r har, testu batek ez dio behin betiko soluziorik ematen arazo bati filosofian; ez d erantzuten B edo EZ, " t hori da dena". Zaila da filosofiako testu n b t aurkitzea horrelako erantzun batekin. IlI
(i Au esu osake a asko a i o esi a ue egia asu a a a a ga ekoa e a us e ugu Ko u o e ako us eeki i oso ia a a a ga ekoak i u i e ai a i eiak a gume ua e a i a e u e e u o e a gu e a e io ik i a sue a i u ai eke ko ia a Hain u e e is emo ogia "e o ea e eo ia" ga a u da, es eak es e se o a e a a e a o a ema e i ugu ai a i eia (" o e au go ia da" a i i e i a e gai e e eo ia ® o e a a e a ko o eak usai ak e a mota o e ako gai e ako o ie a eak e au e mu - ua ; su ek ua ai ik e a e is emo ogia e a o ea Ia a egi e a a oa e i u u ema a jo o ek uek ko o eak a i u e ik ( o ie a e iga e e eo ia su ek i is ak ai e a e a u e i u u a es i i uki esa ga e e e i a III ( K i ika i oso ia o ikoa a k i ika es e i oso o e o oe a a e i eiak e o a - gu ioak e a ai a eko o ea o iek o gi u e u e a i a e i a e u o- e a i oso iak goi mai ako e a asu a e a u; e a ko o ma e i eia o oko ak au ke ea eki Ikus egi e o esi a e au ka egi a i a u u e a u a ei e a gi u i e a ko u u o e a ako o e a gu ioak e a os u a- u agusiak "i u ika u" e a i u u i a i akee a u e iak i e i ika eko o a? 64 i oso iako Gi a
— O a ema ue a a e u ( emisak os u a uak —A gu ioa e o ma egokia e ala e a e u —A gu ioa e a ika ioa egoki egi ue a e u — e e a e ue eo ia e ko ako a i i eak i a u a e eo iak eki i e a eko o o io ik a o e ue ikusi Sa u i ue e i i io e a ka ak e i a ioe a a e a a i (Ia ek ikoa bada, ogika a i i e e ege e a ika ioa egi a u O o io e i e a i is eko i e e a ago ik e o e agoe egi a u
Kritikatzera zoazena aldez aurretik ongi ulertzea komeni zaizu, hestela zuk eraikitako 1 "interpretazio mamuen" aurka jotzeko arriskuan egon zaitezke. ( i O ek io osi eak e e a e a i a e i eia e au ka e o e aiki e a i a e a gu ioa e au ka es e o ai ek k i ika e a egi e akee a e o egi izan duela a aki u o ua a i au ea a u e a io u ( ii es e e u u a uk i oso iako ai a a ek es e e u u a uk e e izan i ake e gu iak i egi i e ak es eak es e a Au iak a gi u os u a uak ko oka a i c Ga e a e iak so u
Batzuetan, testuinguruaren arabera, galderak sortzea (erantzunik « n gabe) ez d testuaren akatsa, be7utea haizik.
.2. t l filosofikoa 2: analitikoa egi a ie aio u o ai i i o oa e formari. Ko k e uki estiloari e a tonuari: egokiak a i a? ko e e eak? Izan e e a aka emikoe as ek u es i is ikoak ai ea e e i ikoa da a a a o eko o ua Estilo i oso ikoa ai a e ugu ea aki a e ga a a i a ai ga ie (ma a ki a ai u a e kua e a e e a a a e i oso ia egi eko mo u ik egokie a ai ik A egia i oso ia egi eko mo u asko da, ai a guk o ma io-ga aiko i a a aka emikoe a ako "estilo a a i ikoa" gome a e ugu e ga ik? E a ai e a au e a egi eko e a au iak o o a e eko i a eko ik ema ko e ak eskai e i ue ako gu e us e i i o oa uku eko a iaga i i a go ai ki u akoa o a eme i oso iako i a a a es a eko ai a gome io (i) E auga i o oko ak i oso ia a a i ikoko es u a i ona izan a i gu ie eko e auga i auek e uki ea kome i aio a a a asu a esia e a a i a ea c ga i asu a e a e a asu a a a oi o e e e e a i e a I Idazketa 3 5
®I I Testua gehiegizko informazioaz kargatzea ez d ona. Ez dago dakizun dena erakutsi beharrik; nahikoa d kasu bakoitzean garrantzitsuena dena jartzea. Kontrolik gabeko erudizio-erakusketek zaildu egiten dute irakurketa eta argudioari ez diote onik egiten. III
(ii Prosa a gia e a e a a giagoa prosa, o ua e a e a agoa a gu ioa i a ai ea o ega ik a. Estilo i e a ioa e a usa u I eia e i a a a eko mo u ik si ee a o e si c I eie ordena e es e a u u ua ioak e a sa oak a gu ioa e a a e a e a i i e I eia iga e ak oi -o a e a a pasa. E e e e iak a a es e es u agusi ik ke u Iluntasuna eta sakontasuna ez dira gauza bera. Beren idazkera dela eta, ospe onik ez duten ® I f l f handi batzuk —Hegel, Heidegger...—, ez dira f l f handiak "ilun" idazten zutelako; alderantziz baizik. Garrantzizkoak dira, nahiz eta, tamalez, " ilun" idatzi. III
(iii Egi u a a gia i aku eak ga i ikusi e a u u e a a e egi u a o i o eko au egi e ake u — okai uak e a i i [ikus 3 (iii puntual. — oi e i ka gogo a u i aku ea i egi u u a e a egi go u u a ® "O ai arte au e e a u ugu " " eme ik au e a o ea o ako au a gu ia uko ugu " asi ga a esa e " " au k i ika u ai o e e ago " "au eko a a ak o akoa esa a i u" " o e ke o o e a e a o e a mi a uko gaza" e a ; III
—Ga i u i oi a i a e eu e ikus u u o ioa e akus e e a oi es e a- ue a e a ai a e o e a ako e e e e iak e o ai uak e a i i ake u I aku eak i a e o iek a as ea eki i e a da. (i a u asu a i eia agusia a a u u a u e a a u e a u u ai a aki a u se ko e e ga u ga e o i ga a i a ikoa da i oso ia a a i ikoa — a u a a u i a ea i aku ea au i baten au ea a i e a u u o e a ako ga a i sua da au ia o gi muga ea e a au ia uki e e ue e e k e u es ua age u e a ik Oi Hobe d tesi bat edo bi aukeratzea eta horiek sakon aztertzea, tesi asko azaletik ukitzea baino. III — e a age a a i esi a e a i u u u ea ko ua e da hura esa i aka batean au ke ea esi o i a a u egi e a da, a i i eak ema a gu ioak o u u se koa e gu ia a a eak i aku ke a a gi e u Izan e e e mi oak e a i a e i i e e o a gu ioak e a i a e a e a a au ke e i aku eak e u o gi u e uko e esa a i ugu es a e i i o oa i a a ak izan e a ue i - e o o ia e-ko u ua gai i u a u u o ako au egi e ake u 66 l f G d
a. Beharrezkoak ez diren errepikapenak e a egokiak ez diren adierazpenak ezabatu. b. Adierazpen e a adibide erredundanteak kendu. c. Espazio asko betetzen duten frogak e a adibideak azalpen laburrekin ordezkatu. d. Azalpen, suposizio teoriko, deskribapen, aurretiazko informazio e a abarren ordez erreferentzia bibliografikoak jarri. E a alderantziz, zirriborroa laburregi ateratzen ari bazaizu, hau egin dezakezu: a. Begiratu ea landu ez duzun, edo gehiago lant dezakezun, ideiarik badagoen. b. Behatu adibideren a falta denetz. c. Oinarrizko informaziorik behar ote e begiratu. d. Ikusi ea argitasuna gehitu behar cluzun ala puntuen arteko erlazioak hobeto azal ditzakezun. (y) Definizioak e a adibideak erabili: — Filosofian tesi e a hipotesi abstraktuak defendatzen dira, maiz ulertzeko zailak direnak. Horien ulermena errazteko adibideak erabili behar dira. — Filosofian arrunta da eguneroko bizitzan erabiltzen diren hitzak erabiltzea, baina beste esanahi a emanez. Hortaz, hori egiten baduzu, garbi utzi behar diozu irakurleari hitz bakoitzari zein esanahi ematen diozun. Horretarako dira definizioak.
"Fenomeno" terminoa, adibidez, termino arrunta da, egunero crabil dezakczuna kalean. Dena dela, Kantek eman zion zentzuan erabili nahi baduzu, erabilera horrek argi geratu beharko luke. Kontu bera ibili "substantzia", "masa", eta antzeko terminoekin. "Konduktismo", berriz, ez da termino arrunta, teknikoa baizik. Dena dela, horrek ere, duen izacra teknikoagatik, hain zuzen, bere definizioa, karakterizazioa edo azalpena beharko luke. III — Lexikoa nahierara ez aldatu: hasieran zerbaiti esan badiozu, jarraitu horrela egiten testu osoan zehar.
Adibidez, ha.riera batean "arima" hitza idatzi haduzu zerhait adierazteko, ondoren ez sartu "gogoa" gauza hera adierazteko. Lexikoaren koherentzia heharrezkoa da filosofian, askotan Itiztegiaren aldaketak esanahiaren aldaketa haitakar. III
— Erabiliko dituzun hitzek esanahi filosofiko zehatza eduki beharko dute.
® I Termino teknikoak soilik behar direnean sartu eta haien adiera zehatza errespetatu. III
3 3 Errepasoa Zirriborroa lan itxura hartzen a da. Idazlana aurrera doan heinean, atzean geratzen dira zirriborroetako hainbat zati, galbahetik irazi ez direnak. Ezaba itzazu. Badakigu hori zaila dela, gogorra baita horrenbeste Ian, den- ® bora eta ardura kendu dizun zerbait tiraderan gordetzea. Baina argudioari ezin zaiola egokitu ulertu baduzu, edo zure ideia nagusiarekiko lotura esturik ez duela ikusi baduzu, hoberena zati hori zakarrontzira botatzea edo, bestela, hurrengo Ian baterako gordetzea da. III I Idazketa 3 7
e a e a i e o ea oa e a e ma u e a u u o e a ako kome i a oi ea
e i eu e u ua i ai a ga e a egi ea t galderak e i e a o ako eskema au o osa e i ugu (i E ukia 1 i i o oak i aku ea ko e i e u? 1 1 u eegia a a a u egia a? 1 E ukiak o osa u iko i e u u e a au iei e a u e ie? 1 1 Gu ia i e a u e io a a a ia a a? 1 Eska e e i e gau ei e a u e ie? 1 3 O a e a e a i e a i u iko gau a ga a i su gu iak is a e i u? 1 O gi egi u a u a ago a gu ia ea? 1 1 E ka eki o gi e a io a e i a a i gu iak? 1 O eka u a ago a gu ioa e a ia? 1 5 E agi ko ak i a sa e a e a o o ioa?
(ii o ma 1 Egoki o au ke u u u a a? 1 1 e a ak e a o o ak i a a ie a e ak? 1 o ua e a a ke a a o osak e a ko e e eak i a? Esan bezala, idazketa-prozesuak irauten duen bitartean, bai lehen zirriborrotxn bai Oi ondorengoetan, t -galderak egitea komeni da.
U. Aurkezpena
Gaia o a u u u e a a ke e sioa au ke uko u u a i a e a oa I a a a e a ke asea sa u a a e a U e o e a ik au e a i a a ea e ai ko u a a eko auke a u u a a o a es i oa e a es e ña a u a a ue a E a i u se ko au ie a i i- o o ik i a a e a au ia egi o uko u se ko au i gu iak e a aki a ego e a i a e a eme ik au e a a a e o ma e e a a u e a io u ge ie a o ek e a - a a e ai u ge iegi a u a e au i o ma ak u e a ga a i gu ikoak i e ako e a e a "a ai u e " e o "ña a u e " gai ea ego e a a e a iga e mai ako a u a a ; au ke e egokia e a akiga ia i a ai eke a aka emiko a ek ue a e a e a aki a ka i ika ioa I a e e au ke e o a ek o ma ki a o a esa a i u ikas eak aka emiako es a a ak omi a e i ue sei a e ai a I akas eak e i o e a ek e o a i ka iak akoi ak e e a auak o e i ue aki eak ga a i a ia du. A a egi u i o ma io o i o e ai i akas ea eki e o e i o ea eki i ® egi a ai a i ka i gu ie a agoe Egileentzako arauak a a ea egi a u a M emagu e a e a a uka u a ema u u a e a au ke e egokie a e i a a i a e a e e e go gau a i a a a a o eko segu u asko ko u agai ua e a i iko u u e a e a a ai ak e agu u e a a o e a u egi e a i a — u e ke ak t e i a ke ak egi eko (o og a ia g ama ika — es ua a o a eko t uku eko (mo u t e a si i e u uak a i o ia eak e a u — a ia i e ek ikoak e a i eko (si o imoak i e e a ai ea au ak i u iak
Azken zirriborroa idatzi eta gero, h r inprimatu eta mater al horren gainean egin ukituak. Lan osoa begi bistan izatea komeni zaizu idazlanaren koherentzia eta egitura egokia kontrolatzeko. 0 u e asu -i i i e o ek i o o a uak a au e e o iei a ai eko a o ka e i ugu e a e a a aka emiko a e au ke e ea ko ua i a e a i u u u uak auek i a a o iko o ma oa oi -o a ak c ai uak e e e e ia i iog a ikoak e i iog a ia 0 i oso iako Gi a
f. izenburua eta atalkako goiburuak g. laburpena h. giltza-hitzak i. beste zenbait
e a e a, o o e ema go i ki ugu a o kuak es a a ak i a, o ikoe ak. a i a i a a ak 4 au ke eko es e mo u a uk, ai uak sa eko amaika e a, i iog a ia ema eko i e a i ., e a . o s. ai a auke a o e e a guk a uk e aku siko i ki ugu, ko ua i a ik o ie a ik
egokie a e i agu a a o ka uko dizugula.
. H F R T Idazten hasi baino lehen, e a-mo a aukeratuko duzu. Gustuaren arabera egin daiteke, baina, dena dela, gehien erabiltzen diren e a-moten artean T , r nd eta T N R n daude. Tamainari dagokionez, árruntena 12 a
4:11 1 e a mo a a a ik e a wa ie a a u e a e uke. Ai a a a, a e e, ai uak, oi o a ek e a a akoek e a iki eagoa eska e u e a. ai a o ik au e a Ia gu ia e a i o e a amai a e a ekiü i a eko oe a i eu si e a aio ( ai a i e u ue a e e . III
(t Paragrafoak: luzeegiak izatea ez a ez praktikoa ezta itxurosoa ere, ideia zuzen eta zehatz aurkeztea komeni baita. a. paragrafo guztiak justifikatu b. izenburuaren hurrengo paragrafoa ez justifikatu c. lerro artean tarte eta erdi utzi d. paragrafotik paragrafora bi tarte utzi (ii) Bazterrak: garrantzi handikoa a lanaren orrialde bakoitzean irakurleak, irakurri bezain laster, here iruzkinak idazteko tokia izatea, hau a eskuinean eta ezkerrean toki nahikoa uztea (2-3 zentimetro). (iii) Orriak: normalki orria aide bakarretik inprimatzen a Lana oso luzea a a bi al- deak inprima daitezke. Dena dela, orriak zenbatzea beti komeni a bai aurkezte- ko eta bai lanketarako diren zirriborroetan. Denbora asko aurreztu dezake atalak
bilatzean edo orriak ordenatzean. Lehen zenbakia, san - era edo lehen atalarekin jartzen a Lehen orria, zenbakirik gabe joan daiteke. Zenbakia goian edo behean jar daiteke, baina erdian baino hobe a eskuinean jartzea irakurleak errazago aurkitzen baitu.
2. N H RR Orrialdearen behealdean agertzen diren oharrak dira, eta normalki zenbakien bides ordenatuta ageri dira. Oin-oharren helburu orokorrak hiru hauetan laburbil ditzakegu: — testua gehiegi ez zamatzea — zeharkako argudio edo adibideak jartzea — erreferentzia bibliografiko edo aipamenak sartzea I O a ge iegi e sa a u eegiak e e e eg n. III Au ke e a 371
es u a ua o a a e e deiaren i e i e i ika uko u u eia e aki o a i a e a e a o e e e e e ia o ia ea e e eko a ea age uko ai u e a e a o a ak sa eko es e mo u a e e a a —Amaierako oharrak: oi a eko o a e o e koak i a e a es u osoa e a eko a - ea i iog a ia e au e ik i a e i a I o ma io e a i u ki u eagoak egi e- ko auke a ema go i u e
1 111I Ohar asko direnean irakurketa zailtzen d oharrak amaieran jartzeak. Horregatik oin-oharrak gomendatzen ditugu. III
3 AIPi1AK Ai ua sa ea es e egi e e a e i u uko asa e ga a i su a i e i ko ia ea a o i egi e akoa esa e a ik e ago a gi e aku si e a a es e a e i ak i e- a A egia u e i eiak e a ai a e i u u ak e ei i e a i u u a asme a eki i eko e a a gu ioa e u e me a e a eko Ai uak sa eko i mo u au e a u ak e o u eak i e — iak i ikoak e a i i ai ua a u a a a u a iak i ikoe " " a ea sa u e a a a e e i a i ( au a es ua e a ai asu a mo u e a ik e auka u I a- ku eak ai ua e e ko ea i e i ika e a e a e a a e a i e ake u — iak i ikoak e a i i ga e ai uak i u e o ai o ge iago i ue ea egi e a o- e a Ai ua a a eko a ag a o mo ua i a i eskui e a e ke us i ika io es ua- go e a es u agusiko e a ai o amai a ikiagoa
Aipuak garrantzitsua izan behar d . d autoritate argudioa delako — t erakutsi nahi duzu nola esaten duen— edo bere literaltasunean kritikatu nahi d n zerbait delako. Beste kasuetan ez sartu aipurik; erreferentzia ematea nahikoa da. III (i Ai uak e ai e i esa e a u Ga a i koa a ai uak ioe a uk es u agusia esa a e i a ea e a e a i oi e u i a gu ioa e isua ai ue esku
p t t r n d r n t rr t r n b t t rtz rr zt n d h rr n 411 r r t . III (ii E sa u ai u ik e e e e ia ik ga e Ai ua o e a e e a o a gi a a u ue a gi i a e a u i aku eak o i ga e ai uak e u a io (iii Ai ue e e e e iak es ua e a e e e e i i iog a ikoak e a eko mo u asko ago
hn ( 62: (7Cu 19 57
hn ( 62, 57 (KKu 19 57 t b. Si ee a e a e a Harvard Sistema e o sistema sinplea a
(P pp r 4: 2 2 i oso iako Gi a
Ikus dezakezunez, erreferentziak emateko Harvard sistemak irakurleak behar duen gutxieneko informazioa eskaintzen u (egilea, liburua e a orria). Honela ematen a a. parentesia b. egilearen abizena c. tartea d. jatorrizko argitaratze - a a e. bi puntu f. tartea g. orrialdea(k) h. parentesia
eo íak í ase a a a e e o esua e a e í a, o e ek ga 6í esa e aCa: ase i o yyma íko a , e a asko a es e a k í íkoa ( o e 4: 2 . E a ase ogma íkoa ...". III
Batzuek abizenaren ondoren koma a jartzen dute. Ez a beharrezkoa.
( pp r, 4: 2 I ® Erreferentzia oin-oharretan ematen baduzu, parentesiak ez dira beharrezkoak.
o e 4: 2 III
Aipatutako egileak bi direnean "&" a dezakezu bi abizenen artean. "E a" jartzea e e egokia a
( o e & aka os 4: 2 ® i e e a aka os 4: 2 III
Egile asko direnean berriz, egokiena lehenengo abizenaren atzean "e a " jartzea a
( o e e . aC 4: 2 III
Aipatutako egileak urte horretan liburu edo artikulu a baino gehiago argitaratu badu, orduan argitaratze-urtearen atzean hizki a jartzen a alfabetoaren o e a e arabera, irakurleak jakin dezan zein liburu edo artikuluz ari zaren.
( pp r 4 : 2 III
Bestalde, aipatzen ari zaren egilearen hitzik sartu nahi ez baduzu, soilik erreferentzia eman nahi baduzu, orduan, autorea aipatzen duzun lehenengo aldian, parentesi artean haren zein testu edo pasartez ari zaren zehaztu behar duzu.
III n r , o e ek ( 4: 2 íoe e aía, eo ía zí ntífí n ase d pn tí t n...
Ez ahaztu, ondoren, idazlanaren amaieran bibliografia atala gehitu behar duzula aipatu dituzun liburu edo artikulu guztien erreferentzia osoak emateko. Au ke e a 373
4. ERREFERENTZIA BIBLIOGRAFIKOAK O a a lehenengo aldiz es ua age e e ea a e e e e e ia osoa oi -o a a ea ema i eke esa e a e ako
?Ca 19 4raultza zíentfftioen eBítura, Donostía, EC uya Cu u PCkartea-DCkar, ® 1990: . III es a e o a e a i egi iko a e ke oko ai ue a mo u auek o a i ake u (i op. cit. (opere citato, a i e ; "ai a u iko o a " egi ea e a i e a e a e ik a e a e a o o e o ia ea(k a o ( o i ai soi ik a e au e ik egi e e a e ai a u ako a ke o a e a a a e a i e a
1 Cu 19 57 2P p r 193 02. 34 hn T. t.: 1 111 E e e e iak es u agusia ema a i a i u u i u ua e e a o ia ee e e e e - ia a e esi a ea sa uko u u Cu -ek (o ít : 2 ® (ii) ibid. (ibidem, a i e ; " o e ea " ai u e aurreko hurrengo o a e a e i o ai a e e ea e a i e a (a egia a ea es e i u u ik ai a u e e ea A i i e
1 Cu 1962: 9 2 46úf. 112 (iii) loc. cit._ (loco citato, a i e ; "a e au e ik ai a u iko o a " e a kome i e a i ea a asia ai a Soi ik e e e a i e a u e eko au ke e i ugu "I i " gisa a e a i ai eke e o "o ci " mo u a (a iku u e o i u u a e ka i u ua i e e e e ia egi e aio ea e o a i u i a e a ke e e e e ia e o ia e e a ai a e e ea (i ("e a u e goa" ; ("e a u e goak" ai a e a i a e i eia a ek i o ia e e o ge iago a e a i u e aki ge iegi sa e i a u " " e o " " e a i i ake u
1 Cu 19 h 2 4 hn 62: hh III
(y) passim ( a i e ; " o a i e a " a a ka i u u e o es u a ea e a e i e a e i o age e e e eme ua e ai ua egi eko e a i e a
1 Cu 62:p í . III ( i E e e e ia ko e uak i u i a e e es e i u i a e ik a e a u u ea e a i e i a o ako mo u o e a o e a e a a o i ko i u ia e a u osoak ema — au a e e e e ia o i i a u egi e a u u ( i u u egie a sa ea e a — ai a uk e a i i ako i u ia e ak e e 111 1 Quí e 1953 8 (SelCars 82: 8, Cíóuruan a a u a III 4 i oso iako Gi a
. B BL R F Idazlanaren amaieran bibliografia jarri behar izaten da.
(ti Erreferentziak jartzeko modua pertsonakt d n r n, j d nagu.sia ahalik t modurik soilena bilatzea d . III
Bibliografian jasotzen dira idazlanean lantzen edo aipatzen diren liburuen erreferen- tzia osoak, irakurleak jatorrizko testuetara heldu nahi badu i e hori errazteko. Bestalde, irakurle o batek beti begiratzen dio bibliografiari, autoreak dituen erreferentziak zeintzuk diren ikusteko e a erabilitako bibliografia lanaren kalitatearen seinale e e delako.
Artikulit t liburuetan bibliografia selektiboagoa etorri ohi d , testuan esp6zituki aipaizen diren liburuak bakarrik .sartzen baitira. L n akadernikoetan. berriz, idazlana egiteko erabili diren (lb rd n zerrenda osoa sartz ez dago gaizki. III
Bibliografian liburuen zerrenda alfabetoaren arabera ordenatzen da, egilearen abizenaren arabera. Egile baten testu a baino gehiago aipatzen baduzu, argitaratze- dataren arabera ordenatu, zaharrenetik berrienera. Bi testu urte berekoak badira, hizki ordenatuak jarri urtearen ondoan.
® Bl , N. 00: índ nd nítí n, xf rd B( l l . B , J. ó: v rt d rth, xf rd, Bl í III
(t Liburuak Liburuen erreferentziak emateko modu asko dago, baina guztiek gutxieneko informazioa eman behar dute: egilearen abizena e a iniziala, liburua argitaratu zen urtea (jatorrizkoa e a erabili e edizioarena), liburuaren izenburua, editoriala e a hiria. Inforrna:.io hori emateko modu b t aukeratu baduzu, hortik aurrerako liburuen erreferentzia rnodu berean egin. III
Guk honako modu hau aholkatzen dugu: EREDUA Abizena, I., jatorrizko data: lz nb r , Argitalctxea nongoa den, Argitaletxea, erabilitako edizioaren urtea. III
Egilearen abizenaren atzetik, komaren ondotik, egile horren izena dator (hori osorik edo soilik lehenengo hizkia maiuskulaz idatzita). Ondoren, liburua lehenengoz noiz argita- ratu zen (urtea) jartzen da (parentesi artean jartzen dute batzuek). Haren atzetik, bi punturen ondoren, liburuaren izenburua dator. Letra etzana erabiliz bereizten da izenburua dela. E a azkenik, zuk erabili duzun argitaraldiari buruzko datuak datoz, ordena honetan, komekin bereizita: argitaletxea o dagoen (herria), izena, e a argitaraldia noiz egin zen (urtea) (jatorrizko edizioa erabiltzen ari bazara ez dago urtea atzean errepikatu beharrik). — Egileak bi badira, bi izenen artean koma jarri ohi da. "E a" jartzea e e egokia da. Inizialaren ordez autoreen izena osorik jartzea erabaki baduzu, kasu horretan izenen artean puntu e a koma jarri. •
V. Aurkezpena 375
® , D. L r n, R. 8 : MultídímensIonsfanaysís, óríd , óríd U i Pr . , D. t L r n, R. 8 : hí n í n l n í , Cambridge, Cambridge U i Pr .. III
—Egi e asko a i a "e a " o mu a e a i ea o es e a
® , D. B. t. l 8 : t n í n n í , br d , 6ríd U i Press. III
—Egi ea e o e a gi a a ai ea a a a e esi a ea "(a g " a i e a a i e a e a e ik a ai o ge iago a i a e i "(a gk "
A u me í g t. l ( r . 2004: Píl f á íá , Bíló , ll. III
—Egi e e a ik e a ego a gi a e a e o ga ismo a u a u a i a eke a a e i- koki ko ua a eko u e goa; e o es e a i e u ua
x n L R f r n, 2004: Th Tf x n L f r Education n Phíl ph , Mo e ey G S. 111
—I u e e a i u e a e u ea e e e e ia e ukae a a e ake u
Mo aig e M e 15 nt í Bíló , l í , 2. I
(ii A iku uak i u ue e a a iku ue a ea a i a es e i asu iki a uk a iku uak a - i ka ie a a gi a a e i e ako e a aie e e e e iak e e ema e a i e a- ko e a a i E E UA 4 A i e a I a gi a a u ako u ea A iku ua e i e u ua ld z r , e akia e e o ia - a ke o ia III
y e ?I 200 : l r nd l r t , Ph l ph nd Ph n n % í l R r h 1- 5 III
—A iku ua e i e u ua iak i ikoe a ea e o a e e ga e i a e ake u (gu e a i i ee a i e u uak u sik age i i a ak ikoagoa ai a ai a i oi e e a e a e
- e a e a e i a i e a e a a gi a e a e i e a a (a i ka ia e o e a e akoa —A iku ua i a eko e a e koak i e a u gu iak ema e a i u u o ume a e akia a a e a o ia ea(k (iii i egiak e ik o e iak egu ka iak —A gi a e o i ia ak i e ea soi ik i s i u ioa e i e a i a e a
Me ica L R f r í í n 2004: Th f Mexican Law for Education n Phíl ph , Monterrey, ?vtG S. 6 i oso iako Gi a
—E e e e ia o oko eko i u uak i e ea (e ik o e iak a i i e soi ik i e u uak age u e a du.
® xt rdXn í t d f Phd l , 3 hot, 1924, sv. Common sense.
(Oltarra: s.s: = sub roce, sub- vet fie (Catinez, "sarreran", "itemean", "a1otsean"J). III
—I e e u ga eko egu ka ie ako a iku uak i e ea egu ka ia e i e a a ikoa i a e a (o ia ea ere sa e ake u
Berría 2003: 7Cazetaríak egungo fiCosofoak, e í o íaCa u ía( 2. III
(i i u ue a aso ako a iku uak e o egi e asko ako i u uak Egi e a ek i a i iko a iku u e o i u u a e ka i u u a i u u a i a a a eta o i era e ea egi e es e i e ako a gi a e a ea age e a a i e u- ua e a e ik "in" a i eta o o e ema e i ioa e e e e e ia osoa E E UA A i e a I. u ea "I e u ua" i A gi a a ai ea e i e a A gi a a ai ea e a i e a (a g Liburuaren izena, X. bol., A gi a e ea o goa e ( i ia A gi a e ea II
O a ai e a akoe a (eta a akoe a aka ik a gi a a ai ee haste e ak a i e a e au e ik a e i e a
7-lmvard, 199 eCa í í y i ?f Cdíere (arg.), Origins of LogícalEntpírícísnt, Xt " . o , 'Minneapolis, U i e si y of Mi eso a ess
i a gi a a ai e a i a
7- i a 199 e a i i y i 7 C íe e A W ic a so ( rp . , rŕ ŕn tL , í Entpírícr'_rnt, X11 o ., 9 í ea oCís U i e si y of 'Minnesota Press. III
( I e e eko i u iak I e e e au ki u ako ma e ia a i a ea asko a e a e a a i a e o ega ik a a u u ea e i a saia u o okoak a e a egi ea e a i e a + i e a a gi a a e-data (egu a + i a + u ea a i a a o c okume ua e i e u ua (a iku ua i u ki a e a
I e e e e i e osoa a e esi u e e a ea [ ]
hnerneteko helbideak jartzeko modurik onena "Cut & as e" egitea da, hau da, kopiatu helbidea eta ondoren erantsi parentesi zuzenen artean. III
e. a a a u u gu ea e a ke egu e a e -data (ko u a a ki u a a ago
1 'A. 2003: 74 usserl, -Ceídefger a i e 7 e uío aCí y Question, 'Minerva - An Inter- net Journal or Phííoayhy, 7. bol Thrty://www.urie/y6dos/volilhusserCkm0 (2004ko apíríCak 1 III Au ke e a 377
ai a u a i u u a i u i e ka e agi ea a a (a i i e i u u a e egi eak os a e ek o iko i a i i u i u ki a sis ema a u e a au a E E UA E-mai a e egi ea + egi ea e é i e e ek o ikoa + gai o oko a + me u mota e a • a ai ea e i e a + a ai ea e e i e e ek o ikoa + a a Sa íuga e MíkeC [sarrímí@jaíteC.eus]. "Suka(darítzaren fíCosofía". J hn Ansarrí yosta eCektroníkoz óída(ítako mezuyríóatua [ó[email protected]]. 21204ko u a í(a e i a 1
6. IZENBURUA ETA ATALETAKO GOIBURUAK I aku eak i aku iko ue e e i iko gau a i e u ua a e ai ek gaia eki e ikusia ue i -so a ausoa a e u es e ik ga e es e a uek o ea a a eki e ikusi u e ik e ue esa i u iga ia i a e u e iak i a auke a oke ak I e u uak i o ma i oa i a e a u esa i a ea aso e a u i a a a e a a i e ai a o i oski e a a ikoa I e u uak e aka ga ia e e i a e a u i e u u o a e e u ua i aku eko gogoa i ea ai a e k i e ake i a o e o i? Ai a i agu a i i e a uk
(i d Mí(etokoaren "L osagaíen" ok í a (2 d Ní(etokoaren "L osagaíen" ok í a e ondoríoak aCkímían (3) 4Címíka modernoa t ma e ia e anaCísía: rÍa(es Mí(etokoaren ".Lau osagaíen" doktrínatík iau(a Períodíkoaren saí(kayenera m
I e u uak gi a-ko e uak aso e a i u e e e go i kasue a i o ma io gu i ema e io u i aku ea i; i uga e ea a i i aku eak i a a ea au ki uko i ue e mi o-gakoak e a u a au e e a o e a i áku eak i a a a e o ik o akoa iga e ake i uga e o i o ea u eegia a e e ko ea i aku eko e egi ? I e u ua asma eko o ako au egi e ake u
—Sa e ako e a e i i i e ako esa i ga a i sue ak r t . —Esa i o ie ako gi a-ko e uak a io u i ioak e so e i e ak oe a i o- so ikoak i o esi ga a i sue ak e a a ima a u — i a e i ue i e u u a so u e a u e esi agusia e a u
(4 d Mí(etokoa: 4Címíka modernoaren aítzíndarí m
e a e a i e u uak esa i aka a i a e ake i u u asko e i e u ue a ge a u ege "P t 6. n rt n r n ntz t ".
7. LABURPENA (A S AC I akas eak i a a a e a u e a eska ie a uke (eskaki u o i gu i a u a a a i - ka ie a a u e ea u e a gume ua e o i a e a o o io o oko ak i ima a u e a i u u Ge ie e a e a u egi go i u e a u e a e u e ak ei i a e a ue ai a o e a e a i 7 -13 i a ea i i i (1 i ekoa a o ikoe a 8 Filosofiako Gida
Laburpena azalaren eta lanaren artean kokatuko duzu. Idazlana amaitu eta gero idatziko duzu; sinopsi bat baita, ez proiektua. Eta, hain zuzen horregatik, orainaldian idatzi, ez geroaldian. Laburpen baliagarri batek gutxienez hiru osagai orokor hauek ditu: a. ikertzeke duzun arazoaren aurkezpena h. gai gakoen aurrerapena c. zure tesi nagusiaren formulazio laburra
Laburpenen diseinu asko daude, baina bat orokorra eta filosofian baliagarria, honako hau izan daiteke: TESTUINGURUA + ARAZOA + TESI NAGUSIA
7dazlan fíonetan mutrzoen reoríaren paradoxa Íiís o íkoak líartzcn c í a abíapuntutzat: 'Russel(-err paradoxa, Cantor ena r Buralí-`Fortí-rena ( i s u i u ua . 7-líru paradoxak kontuan líarturík, paradoxcn íkuspcLlí erabar naliasía r osaaaHea erakusren d r (Arazcra). ?-íartaz, paratioxa^Z síup(ífíkaru t depuratzeko, auarísí semantí(zo b t aurkeztes dutlu, eíuí r seí paradoxa óerrí aurkí faítezkeen.
8. LTZ H TZ (KEYWORDS) Horrez gain, idazlanaz edo gaiaz hitz garrantzitsuenak (zazpi edo zortzi, asko jota) idazteko eskatuko dizute, gehienhat aldizkarietako artikuluetan. Orokorrenak eta zuretzat funtsezkoak direnak aukeratu. Haiek laburpenaren ondoren idatzi.
F^í , p r foxa, epíaren Teoría, kortrzeptu kuantíratí6oa. 1i
. R B D H ere irakurleak hasieran begiratuko dituen idazlanaren gauzen artean dago. Aurkibideak gida antzeko bat izan behar du, batez ere idazlanak izenen aurkibiderik eta aurkibide analitikorik ez duenean. Klaseko lanetan ere, beraz, komeni zaizu aurkibidea sartzea. Formari dagokionez, idazlanean agertzen diren kapitulu, atal eta azpiatalen izenburu guztiek (hirugarren mailara arte edo) agertu behar dute, egitura hierarkikoari eutsiz eta orrialdeen zenbakia identifikatuz. Liburuaren aurreko aldean txertatzen da, izenburuaren ondoren normalki. Badira ohiko beste bi aurkibide-mota: analitikoa eta izenena. Hauek soilik liburuetan agertzen dira eta hala izen propioak nola termino, kontzeptu, gai eta ideia gakoen toki zehatza (orrialdea) aurkitzeko balio dute. Oraingoz, aurkibide horiek ez dituzu zure idazlanean jarri behar. Dena dela, egiten dituzun irakurketak azkartzeko liburuetako aurkibide analitikoak eta izenenak oso erabilgarriak dira. Haiei jarraituta ez dago liburuak osorik irakurri beha- rrik. Lantzen ari zaren gaia edo autorea zein diren jakinda, liburuko aurkibide analitikoan COCt izCl7enCan a u ei ❑ U i a aget i u ui a u i ok c a o -ia c o ick i aku tzearekin bakarrik askotan nahikoa izaten da bilatzen duzun informazioa eskuratzeko. Au ke e a 379
10. AZKEN UKITUAK uka eko i a a a e ega eko u ea i i si a E ega u au e ik o ea a ke ko u o a uei e e a a u a ae a a (i Ga a i sua a o og a ia o gi me e a ea u i e si a e-mai a A a o e a a u u esku i u u i egi e a og ama i o ma ikoe agu a gai i e ake u
( u e si o imoe i egiak Egunkariaren es i o- i u ua e a Euskararen zuzentzaile ortografikoa e X x n II izeneko og ama C-Wi ows-eko 4 ff eta ff 2000 paketeetan dago e a horrela, Word, P rP nt e a Excel programetan ibil daiteke batere eragozpenik gabe. [www.sc.ehu.es/xuxen-e.htm] . III (ii A ie a e a isku so a e a e e a a a ie a eko iu asu ik e a u u a u i a kia e a o e ki i aku i o ek a ikoa agu uko i u a ik a e i mo a a e a e mi o ogia a a oak i e i ika e A ke e e aso o e a i egi e a g ama ika- i u uak esku a i a ea kome i a
(ii A a a a au e e i ik e a ago e e o ma ki o ako au a e a a a e i e u u osoa i akas ea e i e -a i e ak ikasgaia e i e a u e i e -a i e ak ko ak a eko mo u e a (e-mai a e e o oa e o e i ea e a ema e- a a A a a e isei ua e so a a e a a iska ua e e i a ai eke
Z TÍB R t
grakasCea 7kasgaía Rka.dea ( -mad, teíefonoa edo heíóídea) Emate d t ill o e gai kome i ai u i a a a o ma o uku ea ema ea a e e e koa ema- u a o ia ee e akiak o gi a i a e a a a a a a ik e a e aka ga ie a e a e egi ki u o i u e i i i es e ikoe me e ago
BIBLIOGRAFIA a es M 19 L bú d d nt l n l nt xt t l át . d l d d d t t z ón t l z ón d b d d t , Ma i ía e Sa os Ca e as a c ó A ( i 199 í prá t p r l l b r ón d n tr b j ntíf , i o CI A C a c y . e a a a 1997 ó h n tr b j dé , a ago a e sas U i e si a ias e a ago a Co e S Th t d ll H ndb , o es Macmi a ay A 199 ó r b r p bl r tr b j ntíf , Was i g o O S Ma í i a i G 19 D l p n nt l p l br . r d r d ón, Ma i a a i o 19 e i ioa (gau ko e oa o e ge A 199 Th d t d d , Mi o Key es e O e U i e si y e ma 199 d r t n , o es Sage
. e a ski a
BI D B D
A a oa e esk a e a Ema e agu e ka i o u ako i au aio i e a e a ai a o ga o a eka e i u e a ie a ea a ake a-o e a ioa egi e ea i eko a isku a ia u e iek; a ake a-o e a ioa egi e a a os e a ie a ik a u e a i ko a Kasu o e au ea e egi e a ko i a eke? a ake a aime u? a ake a e a u?
L H N N D ZL N :
[1] O ga o a uk a eka e i u e i au a e i u i egi i a eke a ake a- o e a ioa egi ea aki a e gai ea i a a o e a io o e a a u e a i egi go e a es ea i i a i ? Ga e a o e a u go io i a a o e a [ ] Ga e a e ea a a e ia e i o a ea ue a gu i ge a u ako kasu a ea gu a- soek e ai i u e ikiak a a u a i i a Kasu a a o ea e ai eak a ake a agi u ue e a i e e a a o e ai ea e e a aki o eki Gu asoek gu aso i a eaga ik soi ik e uke e o e ako e a akiak a eko eskume ik i a e a A ke a e gu asoak e au e a a os e a e ? e egi e a a egoe a o e a ? e e gu asoei o e ako e a a-kiak a e u e a iegu es e a a o a e au ea au ki aikai e ke a egia gu asoek e e i e ese a a e a e a aki e ake e e ge a uko i a eke gu asoek e a u e ikia eska i a ea a i e a o a i ikiak i e u eko e e ako a a oia? [3] a ako a a oe au ea au ki e ga e ea e ek u ikoi a e ok i a a u e a a ko ua i e i i i a gu io eskasa a o i oi ea e i e a ai a e e kasua o ako au a emakume a au u ago e a e uak a iskua a e u ama e i ia Kasu o e a esa o i a o o ago emakumea i ume okia ke ea (mi i ia ue ako a i i e o i egi a au a ga e a a e e ai a es a e a o a ea e a egoki a a e (a i i e kasu o e a e ua e amai aga ik emakumea e i o a es u e úe ea emakumea e i i a a iskua a i es e i asu a o e a a a egi a i ugu a e e a ge a uko e a akigu a e a ea o i e ai ak ikoa i u i e o i e- e a e a u u e i au ki uko u u ai akia e a e o e us i ika uko ue a A o a u a i ue emakumea e kasua esa e ako a k e e esa e akee e ue a au a ga u 82 i oso iako Gi a nahi, umetokia hustea nahi zuela bakarrik. Beraz, horrek ez du balio. Ezin duzu esan ez zenuela biki ahula hil nahi, soilik aurreikusi egin zenuela haren heriotza. Nola jakin dezakegu ez zenuela benetan hori nahi? [41 Kontuan hartu beharreko beste bereizketa bat norbait hiltzea eta norbaiti hiltzen uztearen artekoa da. Imajinatu kasu hau: Bilboko tranbia bernia ziztu batean doa eta bost pertsona harrapatuko ditu. Tranbiaren bidea alda dezakezu zuk, baina horrela tranbiak beste bidean dagoen pertsona harrapatuko du. Aldatuko zenuke tranbiaren bidea? Hori da "tranbiaren arazoa". Iruditzen zait baietz, aldatuko zenukeela. Arrazoia da, tranbiaren bidea aldatuta bost pertsona hil beharrean bakarra hilko litzatekeela. Baina, noski, hori pertsona hat hiltzea da. Beraz, hobe da pertsona bat hiltzea bost hiltzen uztea baino. Uste dut gauza bera gertatzen dela bikien kasuan: hobe da bat hiltzea bi hiltzen uztea baino.
151 Bada, ordea, desberdintasun bat tranbiaren arazoaren eta bikien arazoaren artean: bikien kasuan gurasoek ez zuten bat hiltzen utzi nahi. Baina horixe bera gertatzen da tranbiaren kasuan ere. Hiltzera doan pertsonaren gurasoei galdetuz gero, haiek ere haien alaba ez dutela hiltzerik nahi erantzungo lukete. Ez dago, beraz, halako desberdintasunik hi kasuen artean. 161 Dena dela, jo dezagun ospitale batean bost pertsona daudela, bakoitza organo baten zain: batek bihotza behar du, besteak giltzurruna, besteak birikak, besteak gibela eta besteak garulla. Egoera horretan pertsona osasuntsu bat sartzen da ospitalera laguna bisitatzera eta sendagileak labana sartu eta erdibitu egiten du beste bostentzat organoak lortu ahal izateko. lnork ez luke hori ontzat hartuko. Baina zein da desberdintasuna hemen? Ez al da bat hiltzea [lost hiltzen ez uzteagatik? Nik uste benetako arazoa da, kasu horretan ez dagoela pertsona osasuntsua hil beharrik, azken batean, berak ez baitu zerikusirik. Beste kasuaren parekoa izan dadin honako hau egin beharko litzateke: host gaixoetako bat hartu eta haren organoak erabili besteak hil ez daitezen. Horrela ez dago osasuntsuari here organoak hartu beharrik. Beraz, kasu hau ez da bikien kasuaren parekoa. Bikiak batera daude hasieratik, ez da bat bestea bisitatzera joan. 171 Ondorioz, uste dut bikien kasua tranbiaren kasuaren parekoa dela. Ez dago benetako desberdintasunik norbait hiltzea eta norbait hiltzen uztearen artean. Soilik operatuz salba dezakegu bietatik bat. Hori da ahalik eta zorion gehiena ahalik eta gehienentzat bermatzeko modua. Epaileak zuzen zeuden. Kasu horietan banaketa behartu behar da. . e a ski a 8
BIGARREN IDAZLANA:
[1] A e u e a ugu kasuak auke a si e baten au ea a e gai u o e a u e a soi ik ikie ako a sa a uko ugu; e o e a u a e i i ikiak i ko i a Age ikoa izan e a ko uke e a a ake a aime u e a e a u egi e a e a Ko ua da, o ea so u io o ek e duela i e e ia ik egi e o ai i ea e e a o ai i e u ea e a ea i e e iak a eu e a a oa es e mo u a e a a e u e a ko i a eke O e a e ugu ea a i u i au a i e ugu a es ea i i a i e a o i iak i e u ea ai o oke ago a jo ai eke o ai i e a o ai i e u ea e a ea i e e ia egi e bada. [ ] I a a o e a a ake a aime u e a e a e a a ake a e a u e a e a iak ala iak e e i uko i u O o io o e a a i is eko i a gu io e a i iko i u e e e go a gu ioak o ai i e a o ai i e u ea e a ea e ei e ik a agoe a o a e u e a e a ikie a ake a-o e a ioa egi eak e u ikie ako a u e a i ea esa a i o i a gu ia eko "e ek u ikoi a e ok i a" e a i iko u O e a ioa e o o io i- kie ako a u e a i egi go e a aki a e o ek e uke e a i ugu a esa a iko o e a ioa eki o u a i ge ue a e e ako o i Hala e e a gu io o ek e duela a io o o io a uko u [3] iga e a gu ioa e a a e a e i e ago e ei ke a mo a ik o ai i e a o ai i e u ea e a ea Ikusiko e e a gu io o e gai ea o o io a uko u i e a e a Izan e e e ek u ikoi a e ok i a ikie kasua e i e a e a i i o o io - a e a e ama go au e i eiak i a ai u e iga e a gu io o e a e egi e u e ak i a gu ioak a a - a a a uko i u
Efektu bikoitzaren doktrina [ ] E ek u ikoi a e ok i a o e a a a ai eke Eki a a uek a iga eko emai ak i u e Emai a o iek a i a i a ea i egi e e ame e ai kasu a eki a o iek gau a ea i egi da, ai a eki a o e a iga eko emai ak au eikus e i e ea e e Gu i agokigu kasu a e o i a eo ia o ie a ika ioak au esa e u a ake a- o e a ioa iki a u e a i egi go bada e e o i e da o ai i ea o ako ge ae a o ek e akus e u o i ga ie i ikiak sa a uko i u kee a ake a-o e a ioa posible a i a a a ik ga e o e a io o i egi egi go i a eke O o io iki a u e a e e io a au eikusi akoa izan ame a iga eko emai a a es e ik e da, eki a o e e u ua gu ie e ikie ako a sa a ea ai a Eki a u e a e e a iga eko o o ioa o a ga ia da. [5] A gu io o i o ea a u a da, eki a baten o a ga i asu a eki ai ee gogo- egoe e a a e a a e ai u Ima i a u a ume a batean o i iak i o egi e io a a uma i i es egi e e a e a a u a e a e a o e o e e a e a a a o i iak e io a uma i mi ik egi a i a egia i o ik bota ga e a u a ge i e ik izan a u ( emagu o i iak magia egi e a akie a e a a u ak a a i a u egi e i ue a hala egi go ue a e a e a gu io o i e ge uke o i ia e e e sa ako o a uko o i iak egi ue a u ga e akoa e e ako a ikoa egoe a posible batean e o es ea e egi go ukee a gu ia ea A ke a e o i iak a uma i duela esa ea i a eke amu e a E ago 84 i oso iako Gi a
a a e ik a u a i au i ako i oa e a a u ak asa ue e io a E a e ea ikie kasua e e e ago a a e ik o e a ioa e a a u e a i ea A u e a e i o e a oa a e ia e aki e ugu ea a u e a i e a iko gi a eke o ek e akus e ue a i e i i i au a eki a a e a ua ea eki a o ek eka iko ue a akigu a e a ga a - i koa e a e ai es e eki a o eki i a e ugu a
Norbait hiltzea t norbait hiltzen uztea [ ] a aia au eko a a a e o o ioa (egi e a i ugu eki ak akigu a e a a e- a u ga u e a i e a a egia a ika uko u o ai i ea e a o ai i e u ea e a eko e ei ke a a i e i i i o o ioak ei uk i a go i e a akigu ea e i a e ei ke a ik egi e ai ge a e u i (e ago i e akegu a ema a e a e ai ak i oki egi ea e a ea au a gi eko " a ia e a a oa e " e sio a a uko u Su osa e agu a ia e e ka i e ik oa a e a e a a i e so a e o i i e a u e esku ago a ia e o a i ea a a ea e a e a es e o a i ea e so a a ago a ia e o a i ea a a uko e uke? i e i i i a ia e o a i ea a a u e a ko e uke o - ai i ea e a o ai i e u ea mo a ki es e i ak i e a io e ek o ea e uke e o i o a uko o ega ik o akoa e a u go ieke emagu i e agusia i eki a u i u u ako oa a a ia i e agusi ik e a uk ma e e u u a a a ka i e e o e a eu si i e agusia i eki a a a ka aska e a u u emagu a ia e e ka u oa go i a eke es e o a i e a Egoe a o e a e e e i a eke a a ka aska u e a ko (" a a ka aska ea" e i a eke "ge a e u ea" ? E o su osa u a a ka i eus ea ge o e a gogo ago i u e a i e a e a ge o e a es o u ge iago egi e a u u a a a ka i o e a eus eko Kasu o e a e e a a ka e aska ea "ge a e u ea" e a esa e a ai uko o e ge uke? 171 " e ai egi " e a " e ai ge a e u i" i e us e e ago e e ako e ei ke a ik ie a ea e gu ie e a e e a es ea e o o ioak ei uk i e a akigu ea o- ega ik gu e e ai mo a ak e i i ugu e ei ke a o e a oi a i u O o io i ikiak i e u ea ai o o e e e ikie ako a sa a ea o e a ioa aime u e a e a u egi e a ko i a eke 2. e a ski a
INFORMAZIO GEHIGARRIA
Euskaraz idazterakoan, hizkuntzaren zenbait alderdi i a behar dira kontuan: gramatika, hiztegia, estiloa... Badira euskaraz egoki idazten laguntzeko egindako liburu erabilgarriak: — Gramatikari dagozkionetan, Euskaltzaindiaren arauak e a Hiztegi Batua [http://www.euskaltzaindia.net]. —Hiztegiei dagokienez, badauzkagu elebakarrak (Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegia, adi- bidez) e a elebidunak: gaztelania-euskaraz, esaterako, VOXen Hiztegi Handia edo Elhuyar hiztegia [http://wwwl.euskadi.net/hizt_el] dauzkagu. Ingeles-euskaraz, berriz, rr hiztegia erabilgarria a [http://wwwl.euskadi.net/morris]. —Es i oa jorratzeko, Euskaldunon Egunkariaren Estilo Liburua e a Euskal estilo libururantz erabil ditzakegu. — e mi o ogia i dagokionez, UZEIren Filosofia hiztegia erabil daiteke, zaharkitu samar geratu a a e e Interneten, euskalterm deritzan datu-basean, euskarazko terminologia nola erabili i a e ikus daiteke, filosofiako terminologia barne [http://wwwl.euskadi.net/euskalterml .
Estiloa t idazkera orokorra: Alberdi, e a Sarasola, I 1 Euskal estilo libururantz. Gramatika, estiloa t hiztegia, Bilbo, EHUko Argitalpen Zerbitzua. Azkarate, M 199 Hitz elkartuak euskaraz, Bilbo, Deustuko U i ertsi a ea Basurto, S 199 Idazketa ikasgelan, Dónostia, Abegi Kultur Elkartea. Batzuen artean, 199 Euskaldunon Egunkariaren Estilo Liburua, Donostia. Sarasola, I 1997 Euskara batuaren ajeak, Irun, Alberdania. UZEI 1999 Sinonimoen hiztegia, Donostia, Elkar. UZEI 3 Sinoninwen hiztegia rd-erako, Donostia, Unibertsitate Zerbitzue- tarako Euskal Ikastetxea (C - om
Ezaugarri formalak: A oyo C e a Ga i o J. 1997 Libro de estilo universitario, Ma i Ace o Ma í e e Sousa J. 19 7 Diccionario de ortografía técnica. Normas de metodolo- gía y presentación de trabajos científicos, bibliográficos y tipográficos, Ma i i ámi e Wi iams 199 El Macintosh no es una máquina de escribir. Manual de estilo para crear texto de aspecto profesional con el Macintosh, a e o a ági a U o 86 i oso iako Gi a
Tesietarako baliabideak: Armas, J. 1986: L t d t r l: láb r ón, Cochabamba, Amigos del Libro. Eco, U. 1983: ó h n t . Té n pr d nt d t d , nv t ón r t r , Bartzelona, Gedisa. Lindsay, D. 1995: A d t nt f r t n , Melbourne, Longman, 2. edizioa. Montaner, A. 1999: Pr nt r d b bl r fí . P t p r l r l z ón d d r p n , t r p rt r , Xixon, Trea. nt rn d b r z: Gahete, J. L., García San Luis, A. eta García Merayo, F. 1998: Internet. í prá t p r t d nt , Aravaca, McGraw Hill-Interamericana. Parra, B. 1998: ó b r nf r ón en Internet, Madril, Anaya Multimedia- lnteractiva. Zurdo, D., Acevedo, F. eta Sicilia, A. 1999: í ráp d Internet, Madril, Paraninfo. Filosofia Interneten: e i e ge ie e e ukia i ge ese ago e a i aku eko eta a e ere I e e e a iga eko ikasi i ge esa e e ai e e (ko akoa e a ugu ai a e i ge ese i a i ako o ia eak i a
i oso iako gu e e ema ikoa (ga e a ia [www blues. ua es/ i oso ia/ce o e ema ico m ]
i oso iako a ia i eak I e e e [www e is eme i ks com]
The Alan Turing Homepage [www.wadham.ox.ac.uk/-ahodges/Turing.html] [www.turing.com/turing/Turing.html].
Konputazioaren musco birtuala [www.comlab.ox.ac.uk/archive/other/museums/computing.html]
I gu ume a e E ika ako a ioa eko E ka ea [www ce u e u/ISSE m ]
Wilfrid Sellars filosofoaren inguruan [csmaclab-www.uchicago.edu/philosophyProject/sellars/sellars.html]
A i ka i e ek o ikoak [www a u e as e u/ e s /philosophy/facul y/causey/]
AKI a i ka ia (euska a [www aki gu ea com ]
PSYCHE aldizkaria (kontzientziaren ingurukoa) [www.phil.vt.edu/ASSC/] 2. r n n 3 7
ANALYST aldizkaria [www.shef. ac.uk/uni/academic/N-Q/phil/analysis/homepage.html]
HYLE aldizkaria (kimikaren filosofiaren inguruan) [www.uni-karlsruhe .de/—philosophie/hyle.html]
Konputazioaren etika eta ardura sozialari buruzkoa [www.siu.edu/departments/coba/mgmt/iswnet/isethics/biblio]
Willard v. O. Quine filosofoari buruzkoa [users.aol.com/drquine/wv-quine.html]
Adierazpen-askatasuna eta artea [www.csulb.edu/—jvancamp/intro.html]
Etika [ethics.acusd.edu/]
David Chalmers filosofoari buruzkoa [ling.ucsc.edu/chalmers/index.html]
Thomas Kuhnen ohorez (Zientzia eta teknikaren filosofia) [www.brint.com/kuhn.htm]
Zientzia, Teknika eta Gizartea Iberoamerikan (gaztelaniaz) [www.oei.es/cts.htm]
Epistemologiari buruzkoa [www.ucs.usl.edu/—kak7409/EpistPapersBySubject.html]
Filosofiako gida [www.earlham.edu/—peters/philinks.htm]
Filosofiako web-omen gida [people.delphi.com/gkemerling/index.htm]
Zientzia, Teknologia eta Gizartea (Standfor University) [www.stanford.edu/group]
Gogoaren Filosofia [www.u.arizona.edu/—chalmers/biblio.html]
Zientziaren Filosofia eta Historia (gaztelaniaz) [www.solofici.org] 88 i oso iako Gi a
Emakumea, teknologiak eta ikerkuntza (gaztelaniaz) [www.amit-es.org]
Oinarrizko matematikarako tutoretza [www.-groups.dcs.st-and.ac.uk/--history/index.html]
Zientziaren filosofiako artxiboa [philsci-archive.pitt-edu/]
Filosofia orokorra [www.philosophicalgourmet.com/]
Pragmatismoaren liburutegi zibernetikoa [www.pragmatism.org] *** . e a ski a
HAINBAT ERABAKI TERMINOLOGIAZ
ogei au o ek ogei a a gai u u i a i akoak aka agu i u u o e a a Gisa o e ako egi asmoak age ia a i i u gau egu i oso ia euska a i a e akoa i ugu i ku a a oak au o e a e ik es e a gai ik gai a a a u egi e i a e mi o ogia- i i i eak o iek a a e eu ia a e a eko asmo mi egi a egi ge ue o os iako i oso ia e a e ku a ie ie aku a ea ko i ai a e 13a e a i u gi e a e ik euska a gaie a e ai a i u e a es e ik i oso ia euska a i a ue ai a ike ai e Mi egi o eki i mai a ako e u uak ase a i ge i ue a e ik i u u o e a ioa a e as uko ue a asu a o u a i ge ue e a es e ik gau ge o euska a i oso ia egi e akoa a iaga i i a ekee oi a iak i ka eko i ea i eki a i ge ue O o ik a o e au a i u i ugu mi egi a a a u ako e a aki ik ai aga- ie ak Euska ai ia e a aue ko akoak i a a uk ( - i oso ia euska a i a i e ea e a i i i a e e mi o ogia e ko akoak es e a uk (1-3 ; i oso i mai ako a a oiak o o e gai e ik o e si i ugu Gai e ako kasue a (7-17 a asu e mi o o- gikoa e i e ea ko e u e a a ie a eko e a i i o i i e i e a e ik aka a auke a u ugu
I O k U 1K1 11 1a I i k
r br u mui u mui ai ga u
a io i ko A priori a io iko a io iko A io i a io i 2
Aprioricidad a io iko asu a io iko asu A io i y a io i ko asu
oe a rr nt (filosófica) oe a esko a ( i oso ica e s mugime u ko o e ( i e e cy esko a mugime u 0 i oso iako Gi a
Inconmensurable elkarneurgaitz 4 elkarneurgaitz Incommensurate elkarren artean neurtu ezinezko
kualitate Cualidad tisu° 5 Quality kualitate nolakotasun ezaugarri
Racional rational razional Rational arrazional
Arracional arrazional 6 arrazional Arrational ez-arrazional
Irracional irrational irrazional Irrational
mundu posible Mundo posible 7 litekeen mundu mundu osi e Possible world ahalezko mundu
Argumento argudio argudio Argument argumentu
argudio Argumento argumentu Argumentación argudiaketa argudiatze 8 Argument argumentazio argudiatze
arrazoibide Razonamiento arrazoiketa arrazoibide Reasoning arrazoinamendu arrazoitze arrazoitte
lehentiar/bigarrentiar lehen kualitate bigarren lehen k./bigarren k. (Cualidades) kualitate primarias/secundarias k. lehen/ k. bigarren 9 Primary/secondary lehen mailako/bigarren mailako kualitate lehen/kualitate (qualities) primario/sekundario bigarren lchenengo/higarren(go)
. e a ski a
N t r l z natura 0 i a i a u e i a i
ko es o e ia rr nd n e ka ekiko asu egoki asu Co es o e ce egoki asu
t rn d d e ie eko asu e iko asu E e i y e iko asu 2
t rn e ie eko e ie eko E erna e iko
nt n nt ko i ge e ko i ge e Co i ge ge aga i
F l d d o io 4 o io a i ess o io asu
egi a io Valor de v rd d egia(- a io u a ue egia a io egi(- a io
egi a i a nd n de v rd d egia(- a i a egia a i a u co i io s egi(- a i a
egi au a T bl de v rd d egia(- au a egia au a u a e egi(- au a
V l d z a io asu 6 a io ko asu a i i y a io ko asu
i a i a ai e Bicondicional i a i a ai e ico i io a i a i a ai e i- a i a ai e
III. AU KI I EAK
22. Au ki i e a a i ikoa
A os e io i 13 171 A a oi ame u A io i 1 5 1 9-1 11 13 a uk io ko 117 13 1 155- 17 1 a io iko 1 A o u 9 es e ime a 1 A a a io ismo -9 i uk io ko 1 7-9 A ie a e e ika i o 17 - Asega i asu 133 1 1- 1 -51 A ime Aska asu 91 93 95- 193 3 1 1- a i i ia 9 95 19 59 7 7 79 3 1 (-a e sema ika 9 As o io ogia 5 u i e sa (ikus nous) 33 A e as (ikus Athenai) 3- 5 Age iko 17 -9 1 A e ai (ikus t n 39- A o ko ku u a 9 A omismo 1 9 A o ko asu a e i o esia 9 Au kiku a- es ui gu u 15 -7 1 3 Ak i e a asu 1 7 Au esa ie i iko 159 A agai Au oekoi e 7 aske 1 -51 Au oe e ika io i i i ua 1 1 Au o omia -5 7 -1 3 5 7 o u 1 Au o oiesis 93 A e iko eo ia ua is a 1 7 Au i A i kako o eke eo ia 9 au o i a ee a A a i iko 9 9 9 11 -1 13 - 155- ome iko 9 159 1 1 A ioma 7 1 1- A ima ia 51 57 9 9 1 17 5 97 A a e A i ogia 1 5 aske 1 A o ake a ko e u -5 o e e a e i e e ia 1 11 A o o e ismo 91 o ua 1 esui a 77 a i a ai e 1 3-5 15 A i a e e a ia 59 a i a ko a a isi 1 9-9 A io iko asu 171- 1 a io-sis ema 1 -3 95 A c ai (oi a iak 1 9 a ioki e a sema iko 111 1 151 A gu io ( a io ko 139 a io ko asu ogiko 1 1 9 A gu ia e 51 1 a akako i e i a e 191 A is o e ismo 5 71 a ako 17 - 5 A i me ika 33 1 155 a e-i a A o Mo e o 9 71 9 3 1 e e ako e akus e 135 A a oime e e a e a 177 u sa 7 e ai a go gau a (D n nd sich) 11 i ea is a 7 e i go i ku u 15 ak ikoa 9 e ei e g a iko 1 3 1 7 eo ikoa 3 e i ku e 5 75 1- 7 7 311 313- 31 6 i oso iako Gi a
Bertute 32, 45-7, 50, 55-7, 122, 165, 200, 203-4, Eduki 206-7, 209, 211, 220, 274, 277 lokutibo 137 Betikotasun 53, 66, 83, 261, 264, 312 semantiko 172-3, 176 Bi egien teoria 66 Egia-baldintza 134,141, 172-3 Biblia 64, 66, 168, 260, 312, 314 Egia Bigarren modernitate 76, 81, 278 absolutu 37, 39 Bioetika 208 beharrezko 169-71 Bioteknologia 96, 200, 253 erredundantzia gisa 106, 132 Biraketa soziologiko 165, 247-8 ikuspegi pragmatista 132 Bitalismo 284 koherentzia gisa 106, 132 Bizantzio 60 kontingente 130, 134, 169-71 Bizitza artifizial 285, 293 kontzepzio semantikoa 133 Bizitzarako araudi 35 egokitasun gisa 106, 122, 132 Bizitzaren xede (ikus t l 203 logikoa 111-2 Bortizkeria 32, 56, 71, 217 Egiaztagarritasun 168, 188 Botere 30-1, 34, 36-9, 41, 46, 87, 96, 105, 200-1, Eginbehar kategorialak 202 217, 219, 221-6 Eginbeharretan oinarritutako teoria (d t b d Br n aldizkaria 322 th r 200-3 Burmuin 185, 188, 190-3, 279-80 Egokitzapen 286-9 Burujabetasun 95, 220, 222, 310 Egokitzapen-erregelák 161 Cives 221 Ekintzaren ondorioetan oinarritutako teoria Civitas 221 ( n nt l t th l th r 205-7 Cogito 80, 104 Ekosofia 302-4 Demokrazia 35, 39-40, 43, 49, 57, 96, 222-7, Eleatarrak 33, 54 252 Eliminatibismo 86-9 formal 223, 225 Elizguraso 59-60 Den guztia 83, 169 Elkarneurgaiztasunaren arazo 162, 164 Denotazio 128-129, 132, 134, 149-51 Emotibismo 210-1 Designatzaile Emozio 185, 194, 202, 210, 230-5, 241 ahul 134 Energia 47, 86, 95, 127, 160, 190, 284-6 zurrun 134 Enpirismo 55-7, 81, 88-9, 121, 123, 128, 131-2, Deskribapen zehaztu 128-29, 134, 138 168, 174, 266 Determinismo 93, 161, 250, 291-2 logiko 89, 156-7 Dialektika 44, 65, 91, 313-15 neurrizko 110-1 Dikotomia unibertsal/banako 176 Enuntziatu unibertsal 159 Dirudiena 177 Episteme 48-50, 57 Diseinu Inteligentaren Teoria 287-8 Epistemologia (ikus n l Disjuntzio 144 bayesiar 122 Disposizio 106, 177-9, 189-90, 291 bertutearen 122 Distopia 218 ebolutibo 158 Dogma 40, 44, 76, 90, 121, 131-2, 212, 265, 312 feminista 122 Dogmarik gabeko enpirismo 131 italiar 156 Dualismo 51-2, 55, 186-8, 191-2 naturalizatu 120-1 kartesiar 186 sozial 122 ontologiko 186 Erdi Aro 52, 59-61, 63, 65, 67, 69-71, 73, 75-6, Ehidentzia 70, 79, 106, 121 89, 94, 139, 172, 204, 221-2, 238, 276, 299- Eboluzio 157, 193, 268, 278, 283, 285-90, 298- 301, 313, 316, 300, 304-5 Eredu Edinburgheko Eskola 158, 247 klase 161 konputazional 192 Au ki i e a a i ikoa
omo ogiko- e uk i o 159 Es e iee a o ia 7 E a i ismo 3 3 39- 9 1 15 1 - Es a u a so u is a 1 11-3 5 3 3 5 3 Es a u- a io kog i i o 1 1 7 Es e sio 13 og ama E i ikoa 15 Es oiko 139- 1 7 99-3 E a io Es uk u a ismo 91- 9 97 kausa 5 1 11 -7 175- 179- 1 E ikós 95- E i io-ge ak 31 E os 97 3 E i ioa e E ika e ome o ogia a ika ua (Ikus praktikoa) 199 5 7-9 is o ia a au-emai e 199 siko ogia ome iko (e o a is ok a iko 31 so io ogia ka ia -3 5 E ma a eak 3 k is au -1 E ea ismo 1 1 -7 17 -3 1 me ae ika 199 7 9-11 e e ese a io a 11 -5 Eu aimo ia (Ikus o a e 3 e - a u a is a 1 Eu o a e same u 31 k i iko 11 -5 Euska i ku e mugime ua 3 1 mo a 1 Euska a a u 31 3 3- se o a e 3 Eu a asia 9 199- a s e e a 115 Eu i o e i ema 1 u e a 117- 1 E o- e o 9 E ea i a e 33 1 9 51 5 -7 9 77- E is e ia ismo 7 9 9 15 3 3 9 9 1 11 1 13 - 1 1-7 177-9 uma is a 91 1 15 E e uk io ismo 131- 1 1 1 -9 193-9 k is au 91 9-1 5 Es e ismo 11 1 1 E e e e ia 1 7- 135 137 1 1 9-5 153 E agu a 1 17 -7 1 -9 19 19 1 3 isua a (visual representation) E e o ma 1 7 -7 31 ikusmo e a u a 1 7 E ege a ikusmo e e sia 1 7 e egu a ai e 13 ie i iko 1 1 155 157- 1 5- 1 ko s i u i o 13 31- 3- E eg esio i i i u 1 3 11 37 u e a 111-3 119 1 1 -9 E e ese a io ismo 11 -7 E agu a e i oso ia 1 3 E e u ika (ikus Res publica) -7 1 a i i ismo 9 3 5-7 3 7 3 9 31 - e e E esis e ia e a egoki e 9 k is au -5 9-71 E e o ika 5 57 7 1 s a a oia - 71- 1 E oma 59- 1 7 1 7 - 3 31 e ome ismo 115-7 E oma a I e io 59 e ome o ogia 5 -9 9 155 1 Esa i 7 ko s a a i o 13 e me eu iko -9 e o ma i o 13 ia i ismo 1 Esa a i 9 11 1 1 1 5- 13 -5 1 1 - 151 i aga i asu kog i i o 1 1 1- 171 17 9-1 i oso ia Esk a oa e mo a a 1 a a i iko 9 9 9 1 7 1 19 19 Esko as ika 7 315 e e a 1 9 5 3 1 Esku i e u i e sa 95 3 1 mo a 199- 5 7 ; 9 11 1 Es ei e 1 5 ie i iko 155 Es a io a so u u 115 isika ismo 9 8 l f G d
o ma Hedonismo 5 9 15 esanguratsua 33 Herentzia 7 9 9 gramatikal 1 9 Hermeneutika 91- 9 99 7- 7 79 1 logiko 111 1 9-31 1 Heriotza lasai edo duin (ikus t n 15 Platonen teorian -5 53 37 Heroi homerikoak 3 3 o mu a Heziketa- sistema (ikus Paideia) 3 atomiko 1 15 Hiper-errealismo 1 konplexu 1 3 Hiri 3 3 -1 itxi 1 151 Hiri-estatu 5 -7 -1 Frankfurteko Eskola 91- 9 3 Hiritar - - Frantziako Iraultza 7 95 7 Hiruki linguistiko 1 Frantziskotar Eskola 7- Historizismo 9 9 9 157 3 Frekuentzia Hizketa-ekintzen Teoria 9 13 -7 Froga o ma 1 Hizkuntza Funtzio arrunta (ikus sen on) 1 -9 35 Cummi s -ena 91 entitate 1 1 1 Disposizional 91 o ma 133 1 1-3 etiologiko 91 ireki 133 zibernetiko 91 itxi 133 Funtzionalismo 191- a u a 7 1 9 133- 139 1 1 1 3-5 151 Garapen Sistemen Teoria 9 -3 Holismo 9 119 131- 1 Garapen omo historiarena 1 3 5 complexus 9 -9 zientifikoa 1 1- 1 7 7 53 faber 9 teknologikoa 5 -1 humanus 75 3 -3 Genealogia inhumanus 75 moralarena 1 oeconomicus 9 Genero-ikerketak (Gender Studies) 13 prosaicus 9 Genoma 9 sa ie s 9 Geometria ez-euklidear 156 Humanismo 1 15 7 7 -7 3 5 Gero (Axular) 317 Humanistak 7 91 93 1 1 7 317 Gertakari 175 Humanitas 75- Gertaldi 175 Idealismo Gi a absolutu abere 31 33-37 39 1 askatasunaren zientzia 9 3 73 7 3 3 1 metodologiko 3 "Gizakia zer e " 73- 77 79- objektibo Gizatasun 99 1 7 -5 1 ontologiko 3 1 5- Globalizazio 9 -5 99 -5 3 -5 transzendental 84-5 Gnoseología (ikus Epistemologia) 9 1 3 Ideia 5 9 51 79 11 Gobernu tiraniko 9 5 sortzetiko 77 Gogamen-konputagailu metafora 191-3 Identitate (logiko) 1 7- Gorespen publiko 31 Identitatearen teoria 19 -1 Gorputza s arima 51, 55 93 37 7 79 Identitatezko perpausen arazo 1 7-9 Gramatika 1 1 31 1 315 319 Ideología 1 51 17 19 99 3 5 Haluzinazio 113- 11 319 3 3 Harmonia 3 -3 Ikerketa-programa 1 9 Hautemate 5 7 1-3 1 3 1 5 113-9, 1 3 Ikusmolde 1 3 1 5 1 9 191 193 3 -9 1 9 3 3 estandar (Standard View, Received View) Hautespen a u a 3-91 15 -7 1 59- 1 1 1 7- Au ki i e a a i ikoa
kog i i is a 15 e is emiko 1 119 I usio 113- 3 3 5 es ui gu u 15 -7 I us a io 75 91 97 75 Ka o i ismo 77 77- 1 9 3 1 317 Kausa I a ( y is 3 -9 57 e o u i o I a i oku i o 137 i oge e iko I a sue a e ege u io a I e e e ia 95 1 5 99 319 e e a 1 1 I e iko u u 135 o oge e iko I uk ioa e a a o 1 7 1 9 1 1 1 Kausa-o o ioa segi a (e o e a io 115 I us ia I au a 5 Kausa i a e 5 93 155 1 1 1 1 193 3 I us ia 95 1 5 5 Ka a e a 5 I e e ia K a ismo 9 a a e o e e a e 1 11 -7 K ase a u a 19 a io a 1 Ko e e ismo 119 1 -3 I o ma io ge e iko 3 7 91 Ko o e 1 5 117 17 -1 173- 177-9 I o ma ioa e gi a e Komu ismo I e a i o i o e iko Ko e io a ismo 15 I e a i o Ka ego iko 1- 1 Ko uk ismo I e sio 13 1 a a i iko 1 9 I e io a i a e 9 1 7 193- e a ika 1 9 I e ismo 1 1 wa so a 1 9 I e e a io Ko ek a ai e 139 1 3- 1 7 e emu 1 1 1 9-51 Ko u io 1 1 1 u io 1 9 Ko e e ia 9 I e su ek i o 17 1 Ko osi io a i a e- i i io 1 I ui io Ko sis e ia ogiko 1 ei e iko 9 Ko s a e a io a 111- e - ogiko 1 1 1 7 1 9 I ui io ismo 1 -1 i i i ua 1 1 I au a ko e ika 7 ogiko 1 1 1 7 Is am 5 311- Ko s uk i ismo so ia 5 -1 I u so ia 5 5 3 1 Ko a u so ia 3 I aki (o 3 Kosmosa e o e a 3 -3 e e ikako 17 K ea io ismo 7 I a ea s e a i a ea (sei s so e 19 K is au asu 3 59- 5 9-7 1 1 I e 5 7 7 31 3 a ako 173 175 Kua i a e iga e ak 115 117 1 7 u s 1 7 Kua i a e e e ak 1 5 115 117 1 7 o io 1 -9 13 17 -3 175 Kua i ika ai e e is e ia 1 7- ai ko ome iko 3 Kua i ika ai e u i e sa 1 7- J n a i ka ia 3 Ku u a ie i iko 9 a se ismo 77 a o a egiko Ikaske ak 15 a ai asu a gi e-k ase a e a o osi io a 135 1 19 ega i o mi a e 159 a o i komu a 7 ege ( omos e io Ma u a 1 -5 113 e - u u 19 u i io e iko 9-11 siko isiko 193- us i ika io u i e sa 3 a io iko 1 9-13 ie i iko 159- 3 Filosofiako Gida
Lehen filosofia 1 7 Mo e i a e 35 75- 7 1 7-9 91 11 5 Lehen pertsonaren ikuspegi 193- 5 75- 3 5 315 319 Liber arbitrium Mo ismo a oma o 193- i e a ismo Mo o eismo 7 berri (Ikus Neoliberalismo) 3 Mo o ogia a io a 9 ekonomiko Mo a 171- 175- 179 Linguistika estrukturalista 91 Mu iku u a ismo 5 Logika Mu ia i a io 95 anizkoitz 15 Mu u aristotelikoa 7 e -ma e ia 1 5 denboraren 15 ma e ia 11 11 - 1 5 egungo 139-41 osi e 7 119 13 -5 171 393 e eme a (edo QL) 1 1 1 - 15 -3 Mu a io 7 estoikoen 139- a u ege 5 estentsional 1 a u a (phvsis) 3 -9 5-7 9-5 5 5 -5 95- o ma 51 139- 75 3 Fregeren 1 a u a ismo 1 1 9-11 3 7 infinitario 15 3 3 3 intentsional 1 a u a e A gia 1 5 1 9 intuizionista 15 eka a i a a sge iko 53 kalkulu gisa (Leibniz) 1 eoka ismo i guis iko 91 klasiko 1 15 -3 eoko uk i ismo 1 9 kuantifikatzaileen 1 eo i e a ismo (ikus Liberalismo berri) 3- mo a 15 eo a o ismo 7 311 proposizioen 139 1 3 1 5-7 15 - eu i 3 7 159 tradizional 139 omi a ismo 17 17 9 315 Logikaren a ge a 1 omos 3 75 3 Logizismo 9 O a ko asu 31- ogos 3 -3 5 -1 93 95- 1 3 3 O o io e oku i o 137 Loratze (ikus d n 3- O o io asu Lotsaren gizarte 3 sema iko 1 151 u e a ismo 31 si ak iko 1 Makroeboluzio 3 9 O gi Ma e ia 7 5 -5 7 79 - 93 1 5 11 a so u u 37 5 113- 1 1 1 1 1 1 5 1 7 7 -7 es i i ua 1 9 3 1 3 3 O asu 3 5 5 1-3 9 33 Ma e ia ismo O o ogia holista (ikus r n z t ma e ia is a 193 mekanizista osagai aka eko 173 Mathesis Universalis 79 O o eo ogia 71 Melostarrak 39- O ikoak 7 Metafisika "O igi a osi io " ( aw s 3 kartesiar 77 Oso asu sema iko 1 Metahizkuntza 133- 1 1 1 3 ai eia (ikus Heziketa-sistema) Mistika 1 3 a a igma Mi o 7- 35 37 5 55 9 9 1 5 ko e u asu a e 93 7 79 95 301, 3 3 3 5 3 5 os i ea is a 93 Moderazio 1 a eko asu a e esia 91 Modernia 9 75- 7 7 31 3 a iku a 17 Aurkibide analitikoa 1
e aus siko ogismo 9 a os e io i 13 Qua ia (si g qua e 1 193- a io i 1 9-1 13 13 a io i a ismo 91 a a i iko 13 - a io a ismo ek a a i o 13 -7 1 3 ma ema iko- e uk i o 1 si e iko 13 i uk i o 1 e so a 1 3 1 7- 193- a io a asu 9 9 9 1 9 15 1 1 7 e so a ismo 91 1 9 7 ysis 3 -9 5-7 9-5 5 5 -5 59- 75 es cogi a s 1 1 3 es e e sa 1 ie a e 31 es u ica (ikus Errepublika) 1 u a ismo 1 -3 51 Sema ika 9 9 133- 13 1 1- 1 -5 oesia 3 9 5 75 9 9 3 -1 311 1 -9 15 1 17 o is (ikus Hiria e a Civitas) 3 3 -1 Sema i ismo 157 1 -1 1 o i es (ikus Hiritar e a Cives) -1 Se o (ikus Hizkuntza arrunta) 1 7 1 9 1 - o i ika 3 3 3 - 1 3-5 5 -7 71 7 7- 7 31 5 5 9 3 1 Se sa (si g se sum 11 3 5 31 3 Se se- a a (si g se se- a um 11 o i ika e i akasku a 37 Se ime a 53 1- 115 3 -9 o u a ioe ge e ika Se sa io -3 9 113 1 5 1 -9 19 - 3 9 osi 1 Si ogismo 3 51- 139 osi i ismo ogiko (ikus Enpirismo logiko) 9 Si o o 9 1 3 15 1 e a ioe a 1 1- 1 7-51 os es uk u a ismo (ikus Postmodernismo) 91- e - ogiko 1 1 os mo e ismo (ikus Postestrukturalismo) 91 u ioe a 1 1- 1 -5 1 1 3 3 -5 ko s a ee a 1 -7 os osi i ismo 9 e ika ue a 1 7-9 agma ika 9 9 13 13 137 Si a i 9-9 1 1- 1 1 1 agma ismo 39 9 9 9 1 -9 1 -3 13 Si esi Mo e o -9 93 15 3 1 351 35 Sis ema a ioma iko 1 e ika ue ogika 1 7- 15 Sis ema o ma ese ia e aku o 31 e a akiga i 1 5 esc ia c c ia 31 s 1 1 esk i i ismo u i e sa 11 u e a 1 1 esok a iko 7 3 -3 37 5 177 So is ak 7 3 - -1 9 3 i i io a so u u So is e e a i ismo og ama a i so ia 133 So is ika 7 3 3 - 1 og ama se oa (ikus Strong Programme) 15 So ia ismo ome eo e mi o 35 u o iko o ie a e S o g og amme (ikus Pr r Sendoa) 7 ma e ia 1 5 S u ia i i a 7 me a 1 5 S u ia uma io a 7 o ek i o 3 3 Su i a o asu 5 3 5 su ek i o 17 Su ek i ismo 75 77 1 - o osi io Su ek u s o ek u 7 93 1 1 a agai 1 3- 39 7 ogika (e o 139 1 3 1 5-7 15 - Su s a ia o es a ismo 5 31 31 - 3 3 e e a 17 -1 siko ogia Su s a ia- ua ismo 1 esk i a ai e 9 Su osi io eo ia ogikoa 402 i oso iako Gi a
"Susmoaren Eskola" 91 Utilitarismo 9 5-7 9 11 1 -5 (-)tasun 17 17 Utilitate-printzipio 5 Tautologia 1 5 U o ia 1 9 79 Techne 95- Vienako Zirkulua 9 99 15 35 Teknika Zalantza Sis ema iko 1 (-ren) filosofia 9 9 Zeinu 1 7 1 Teknologia Zenbaki a u a 1 transgenikoen 53 Zentzu 1 7-3 13 13 -5 1 Teleologia 9 3 Ziberdenbora 95 Telos 3 Ziberespazio 95 eog is 9 Zientzia Teologia enpiriko 1 155 1 1 1 a u a 71 5 kognitibo 1 3 1 zientifiko -5 politiko 5 17- Teorema 1 1- 15 praktika gisa 15 1 3 1 7 5 -5 Terminoen balio 1 9-5 Zientzia jendearentzat mugimendu 9 Testu arkaiko -9 Zientzia-praktika oke 17 19 -1 arrabola 9 Toledoko itzulpen-eskola 1 erreal 15 Transmutazio 7 Zientziaren azterketa sozial 246, 51 55 Trentoko Kontzilio 31 ie ia e demokratizazio 5 Turingen makina 19 Zientziaren "interpretazio heredatua" 7 y e 17 19 -1 Zientziaren irudi ezagutzaile 5 Unibertsal 3 5 7- 7 93-5 1 9 11 -3 Zientziaren ohiko irudi 1 15 159 1 1 17 - 179 1 3 193 Zientziaren soziologia 9 157- 1 5 5 -3 211-2, 214, 1 7 7 Zoriontasun 5 7 39 5 9 97- 3 -3 31 315 Zuhurtasun 31- Unibertsalen arazo 7 Zuhurtzia 5 7 5 -7 Unibertsalizazio Zuzenbide unibertsal 3 (-aren) es a Zuzentasun semantiko 1 Uste 1 3-7 110-21, 13 13 157 159- 2 . I e e au ki i ea
A a ie A 317 oo 9 15 7 55 Acke ma 15 o io 1 -9 3 5 A o o W 91 9 99 3 oe io 1 7 Aki eo 3 oo e G 139- A e o a ia 3 u W 59 A e a o a ia 5 1 7 1 75 e a o 9 1 7 19 A - a a i 1 ü i g 73 A usse 91 u o G 7 A a ima o 7 3 u ck a 75- A a ime es 3 Camus A 91 - A gu emako Ma ga i a 31 Ca a 9 155- 1 1 1 7 A i o e 75 Casma 7 -7 • A e K O 91 3 5 Cassi e E 159 1 5- 77- A a a 319 Ca e S 9 9 A a a S 319- 1 C is o m 11 1 A is o e es 3 -5 37 3- 5 - - 7-7 C omsky 9 315 97 1 7 13 139 1 9-71 175 3- - C u c a 9 15 1 31 37- 7 -5 3 313-5 C u c a M 9 15 A aui A 1 Co i s M 9 15 Aus i 9 11 13 -7 a wi C 7 -9 7-9 A e a ius 15 a i so 9 119 133- 1 -1 1 9 193- A e oes (ikus I u ki ai ea 311 e eu e G 91 A i e a 1 emok i o 5 113 177-9 75 9 3 A u a 317 e e 9 Aye A 17 1 e i a 91 A u me i 1 5 99 1 5 3 esca es 75- 9-9 1 -7 1 9 113- aco 77 1 3 155 1 -7 5 7 -7 7 aco 11 7 essaue 9 a e W 9 ewey 9 9 • a ko eko Ma i 317 i ey W 9 9 77 79 3 a es 9 15 o a sky a K 3 u em 7 15 1 1 a es 91 3 9-1 umé y a o ome Ka a a 31 umme M 1 e Yo a 311 u é W 7 e ami W 91 9 97 u e gie A 31 e am 5 1 1 3 1 E ia e M -9 e ge I 59 E u 9 e gso 7 E iques 15 e ke ey G 1 9 113- 17 1 7 E asmo 77 31 oc E 9 Es i io 75 404 i oso iako Gi a
e a e Mo a J., 19 73 Hipokrates, 75 eue ac 7 1 5 9 79 Hiponako Agus i 59- 1 -71 1 37 eye a e P.K., 9 99 1 1 o es 31 9 1- 5 7 -7 ici o M 7 Homero, 7-3 3 31 i os a o 3 Horkheimer, M 91 3 73 7 is e A Huarte Donibanekoa, J., 77 315 eck 7 u C.L., 93 o o 9 195 ume 7 1- -9 107 -9 113-7 155 oucau M 91 97 99 79 1 17 1 1 1 7 7 1 13 19 239- ege G 9 111 1 -9 13 13 -5 139- 1 40, 3 7 7 3 1 15 17 Hundt, M 77 eu S 7 91 5 9 79- Ibn ` E a A 311 ukuyama 3 Illich, 1., 9 Ga ame G 91 Inazio Loiolakoa 3 9 31 Ga i ei G 7 - Iruzkintzailea (ikus Averroes) Ga a i ia e 31 Isokrates, 3 75 Ga a i ia e 31 ames W 9 9 13 Geac P., 19 19 as e s K 91 5 3 7 Ge e G 15 Joana Albretekoa, 31 Ge ie E 1 7 o as 9 99 GO e K 9 15 Kanpion, A 31 -9 3 Goo ma 9 Ka I 75-7 1- 9 93 97- 110-1, 1 13 Go gias 7 37- 1 3 -7 5 115- 131 155- 1 193 - 13 Gou S 5 -9 93 19 -3 9 39- 1 59- 1 3 266- G ice 9 70, 7 7 9 95 3 1 3 9-1 G oe uyse 73 Ka a 135 Gua a i 91 3 Kau ma S 9 a e mas 75 91- 3 7 73 Kelsen, 1 3 5 acki g 15 Kierkegaard, S 3 7 9 3 3 a 9 15 Kim 1 19 a a e S K o -Ce i a K 9 15 a- e i Y 311 Kolakowski, 3- a so 9 Kripke, S 9 13 171 1 a e M 11 Kritias, 3 -7 H l, G W 5 71 7 -7 -7 9 -1 9 19 Krotonako Alkmeon, 33 -1 3 5- 9 7 -9 Krutwig, 31 3 1- 99 3 3 5 319 Ku S 3 9 15 - 1 1 1 3- 1 7 , ei egge M 31 71 9 -1 97 99 1 73 5- 55 79 3 Kymlicka, W 5 3 5 e m o 15 Lacan, 91 em e C G 159 1 7 Lakatos, I., 9 157 1 e ki 15 ama ck J.B., 7 e ak i o 7 3 - 5 Landmann, M 73 e e G 9 -1 75 3 Larramendi, M.G., 317- 3 1 e o o o 3 33 3 1 75 99 3 a ou 9 15 55 esio o -9 3 3 3 au a 9 157 1 esse 59 Leibniz, G.W., 7 -7 -1 7 9 11 -5 139- ey e C G 31 40, 1 9 171 1 3 9 i e 1 Leizarraga, 7 31 31 -7 3 3 i ias 35- 3-5 75 Lessing, G.E., 59- 7 Izenen aurkibidea 5
é i-S auss C 91 3 1 e y 13 ewo i -9 ei e e 0., 59 i eo K 9 ico e a Mi a o a G 7 u e o M 77 31 i c 9 5 yo a - 91 i a o 9 31 Mac E 7 15 1 i ago as 33 5 Mac ia e i 1 19 1 7 ace U 19 195 Ma eim K a o 3 -1 3 - 1 3-5 53-7 1 9 -7 Ma ce G 91 1 3 113 1 1 -1 9-31 33- Ma cuse 91 3 37- 5 7 3 313 315 Ma go E egi a 31 ess e 73 Ma qua 73 1 o i o Ma í e ascó 3 i ma G 59 Ma K 7 7 91 9 99 11- oi ca é 15 1 5 9 7 - 99 3 o e K 9 15 1 1 3 Ma u a a 9 7 93 o i io 1 May a -Smi igogi e I 9 May E 5- 9 93 o ago as 7 3 - 3 5 9 3 Mac y e A -5 1 3 3 5 u am 9 -1 9 1 191- 195 3 5 Me e G Qui e W O 9 1 1- 131- 157 1 173- Me o K Mi c am C 9 15 a e K -5 Mi e e a K 3 1- aw s 9 3 5 13 3 7 Moge 317 3 1 3 3 eic e ac 155- Mo aig e M 7 e a E 75 Mo esquieu (C e Seco a 75 icoeu 91 7- Moo e G E 9 9-1 15 33 o y 9 -1 9 1 3 5 Mo gan 7 99 3 5 ousseau J.J., 35 7 19 7 77 99 Mo i E 9 99 1 95 3 5 oyce 9 Mou i es C U 9 1 usse 9 11 -3 1 1 -3 139- 1 Mou ie E 91 - 17 17 1 3 3 Mum o 9 y e G 9 1 9-9 age 11 159 1 1 7- Sá a a agy G -9 Sa a e y E 3 ew o I 1 9 115 Sa Agus i (ikus i o ako Agus i ie sc e 31 37- 71 7 1 7- 91 Sa o e G 311 97 11- 15 31- 5 9 79 3 Sa tre - 91 11- 15 iko as Cusakoa 75 Saussu e e 91 Ock am W 7 173 Sc e e M 73 79- Oi e a A 317 Sc e i g W 7 31 Ortega y Gasse 91 3 Sc eie mac e E 59 1 O we G (E ic A u ai 1 31 Sc ick M 9 15 a ey W 9 Sc o e aue A - 31 a me i es 7 3 -3 9-5 Sco o -7 asca 9-7 73 77 Sea e 9 13 ea o G 15 Se a s W 9 119 e o A e a o 1 5 Se e M 31 e o o a o 1 Si ge 99 5 15 ei ce C S 9 9 117 Ski e e ik es 39- 1 S o e i k 99 79 406 l f G d
Sma J.J.C., 19 195 Uharte Donibanekoa, 313- 3 Smi A 1 99 Unamuno, M 3 7 3 - 3 S ee J.D., 9 Varela, 9 7 93 Sokrates, 7- 3 - 3 37- 3- 5 -3 97 Vattimo, G 91 -1 9 313 Vesalio, A 77 31 S i o a 37 77 79- 1 3-5 9 Virgilio, 7 99 59 7 o ai e ( M Arouet), 77 9 Stegmüller, W 9 o Storchenau, S 59 Strawson, P., 1 1 3 1 7 Wa so J.B., 1 9 S ua Mi J., 1 5 9 1 3 1 We e M 1 -9 3 31 Taine, H., 75 Welte, 3- a es Miletokoa 3 97 W i e ea A.H., 9 9 1 Tarski, A 13 - 13 1 151 Wi e 51 5 Tempier, Wi ge s ei 33 9-91 1 9-3 13 15 Terentzio, 75 35-3 Tillich, P:, -5 Woolgar, S 9 15 omas Akinokoa, 3 71- 1 W ig S 37- 3 31 Xaho, A 31 -9 3 Trasimako, 3 7 Xarriton, 3 Trevinarus, G.R., Xenofanes, 3 -3 59 Trillhaas, W 3 Xenofonte, 3 3 - Tugendhat, E 91 Zizeron, 75- 9 99 313 Tuzidides (Th d d , 39- 1 1 5 3 Zubiri, 7 7 3 3 Txillardegi (A a e Enparantza, J.L.), 3 1- i oso ia Sai ea a gi a a u i e es e i u u a uk
u u a e a I. me ea i oso ia sai a 2000 a gi a a ua IS : 84 84 8 0 0 i o oso ia Sai ea Uzt r a i ka ia a gi a a u i e a iku uak
Inf n t r n rr n Agi e Ko ek i oa, ., U a o 2 , 2 .
E l n z n l r b r z r t d l A us egi, E t b n, U a o , .
W tt n t n t t r n h z ntz Antx t , E t b n, U a o , 0.
r b t r p nt nd t j b r b r . Arr z muge n r n A ao a a, a ie , U a o 0, 4 .
nb r t r l a r zt r t l A ie a, A t n, U a o , 4.
K nt t M nd l hn: rr z n zb n Az r nd , x , U a o 6, 6 .
S nt r r n p nt nd t r A u me i, o e, U a o 20, 6 6.
Ez tz rr pr nt z : z ntz z tz r n t r z z rr pr nt z n l n tx , n t t E z rr , b r, U a o 0, .
nt r t n z n n j nt C rb n ll, A a a, U a o 2, 0 .
r l t ld , l r b f l f ? rr , n r M r , M r n C rb n ll, Ar ntz , U a o , .
E r r n tr n n E , M r , U a o , 68.
z t rp tz eme i os r n, l , ( tz l.: E b G r p , U a o , .
r t pr t , b r t l n t G r í , rn nd , U a o 6, 22.
Arr n b l z t : j nd r n ld ntz t h rt b h rr e ke , ph ., (I u .: a ie A o a , U a o 22, 0 . oki ai egi I u e a u e Sa ike a.
U I r f l f t t n tz lp n d l t Izt t , l , U a o 2, 8 .
E t t d rn r n rr r : h bb ( 88 6 K b l , n, U a o 4, 2 . a a A e em Ge ü ic kei aioko asu a : is o ia e o a i ea i u u ko ga e a i au e egi eko ka ego ia
Ma í e , E e a, U a o 2, 2 .
Ge u ia e a a o a
e ae , e icia o, U a o 8, .
oa es U a e o i a ekoa e ie ie a ako A gime e A e ke a ikas e ia ike eko eskai i ako i e e iak
o igue , i o, U a o 46, 0.
. Ku e a mo e i a ea e mi oa: os mo e i a ea e i i ismoa u a e ue ie ia gi a e ea a e a e ke a
So e u , Ai o , U a o 2 , 4 .
i akae a e i oso ia. Gi es e eu e, i oso o oma a
o a A u u, ose a, U a o , 68.
Ka e e ika e e uki e a a a o agusiak
U i a i, I o , U a o 2, 2 6.
Mo is ae e ga ik o oya e a
Yo i, Isi o, U a o 6, 2 8.
Eko omia e sus eko ogia: is o ia a i a e ako e ai i akas e a ua Go a e , I a , U a o 2 , 4 .