Joxe Azurmendiren Nazioa Nazionalismo Ikerketen Argitan Abertzaletasun Kulturalaren Defentsa Euskal Herri Garaikidean
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Joxe Azurmendiren nazioa Nazionalismo Ikerketen argitan Abertzaletasun kulturalaren defentsa Euskal Herri garaikidean Haritz Azurmendi Arrue ZUZENDARIAK: Joseba Agirreazkuenaga Zigorraga Ander Iturriotz Lauzirika Doktorego Tesia 2019 (cc) 2019 HARITZ AZURMENDI ARRUE (cc by-nc-nd 4.0) «Aske izateko lehenik eta behin askatasun hori nondik gauzatuko duzun erabaki, hautatu beharra dagoela. Horrek zenbait gauzari uko egitea suposatzen badu ere. Askatasuna ez baita pikuan gauzatzen den abstrakziorik.» Alaitz Aizpuru Joaristi ESKER ONAK ETA AITORTZAK Ander Iturriotzek eta Joseba Agirreazkuenagak daukadan eskerrik onena merezi dute lau urtetan zehar konfiantza osoa eman didatelako, askatasuna utzi eta bidea erakutsi, biak egin dituzte neurrian. Anderrek bultzarazi ninduen Master Amaierako Lanetik Doktorego Tesirako zubia pasatzera eta ondorengo bidean ere behar nuen aldiro egin izan dizkit oharrak, gomendioak eta gidari lanak. Joseba, berriz, batere ezagutzen ez ninduela batu zen proiektura hasiera hartan; laguntza, berme eta gidari izan da edukian eta prozeduretan. Bi-biek labirinto administratibo honetan sortu diren arazoak saihesteko izan duten jarrera ere bereziki eskertu nahi diet. Modu batera edo bestera bidea erraztu didaten Saileko kideei ere mila esker. Egunerokotasunean egon gabe ere bertakotu naute, edozein tramiterekin laguntzeko prest agertu dira Asier Blas eta Andere Ormazabal. Iñaki Barcenak, berriz, burokraziarekin borrokan lagundu dit lau urtez. Berak ere merezi ditu nire eskerrak. Era berean, HEFA Fakultateak Joxe Azurmendiren lankideen aldamenean ikertzeko lekua eman zidan hasieratik. Fakultate horixe izan da ikertzen nuen bitarteko nire bigarren etxea. Bertan nire irakasle ohiengandik ikasten jarraitu dut, Mintegi Ireki osteko otorduetan. Ezin ditut aipatu gabe utzi Leioan eta Donostian ezagututako doktoregaiak. Elkartze bakoitzean partekatutako kexa, animo eta irtenbideek babes-sare itzela osatu dute. Euskal Herriko Ikerlarien Asanbladak babes-sare hori eragile bihurtu du egiten dugun lana merezi bezala aitortzeko bidean. Bizitza motza izan dezala asanbladak! Compostelako lagunei 2016ko udazkenean nazio galegoaren historiaren eta kulturaren ate bat irekitzea eskertu nahi diet. Handik erreferentzia teoriko interesgarri mordoa ekartzearen meritua, berriz, Ramón Máizek du. 2018aren azkeneko lau hilabeteak gozatu zizkidaten Renoko lagunei ere eskerrik asko. Beste hainbeste Joseba Zulaikari, beretzat bizitza eta niretzat historia ziren istorioak kontatzeagatik. Eta zer esan nire bizitzako lehenengo thanksgivinga eman zidaten bi familiei, Iñaki, Eli eta txikiei batetik; Xabier, Txispi eta seme-alabei bestetik. Hurrengoan lan gutxiagorekin itzuliko naiz. Azurmendiren lanak ikertzeak pozak eta nekeak ekarri dizkit. Pozik handienak talde-lanak eman dizkit dudarik gabe. Joxe Azurmendi Kongresuaren eta horrekin batera doanaren antolakuntza taldeak ilusioa eta sua haizatu dizkit. Mila esker bihotzez Alba, Ekai, Haritz, Iñaki, Antonio eta abarrei. Tesia proiektu handiago baten parte bilakatzea lortu duzue. Beste hainbeste lortu duzue gaiarekiko interesa partekatzen duzuen Alaitz, Andoni, Pako eta konpainiak. Talde-lan horren plazarik izan bada, berriz, hori JAKIN izan da, hamarkadetan egin duen moduan. Esker bereziak Joxe Azurmendiren obra digitalizatu izanagatik. Lorea Agirre, Paulo Agirrebaltzategi, Xabier Eizagirre, Joan Mari Torrealdai eta beste, mila esker. Joxeri ere bai, noski, badakit ez zaizkiola gauza hauek gustatzen. Hurbilagora etorrita, alegialdeko filosofo kuadrillari ere eskerrik asko, luxu bat duk inguruan zuek bezalako jendea izatea (eta Orendaingo elkartean biltzea). Berezko kuadrillari ere mila esker, zuekin tesiaz ahaztea lortzen nuen aldiro. Uganetarrei ere bai, kezkak atzean utzi eta burua egurasteko gordelekurako atea irekitzeagatik. Purrustadak, kexuak eta ausentziak beti eta hobekien etxekoek aguantatzen dituzte. Eskerrik asko den- denagatik ama, aita eta Ekhi. Amaitzeko, Alba, ondo baino hobeto dakizu buruhauste hau ez zela bide onera etorriko zugatik ez balitz. Lan erdiak eginak dauzkagu. AURKIBIDEA SARRERA I ASMOAK, HELBURUAK ETA HIPOTESIAK VII IKERKETAREN EGITURA ETA METODOLOGIA XI AZURMENDIREN LIBURUEN LABURDURAK XIII KRONOGRAMA XV NAZIOARTEKO TESTUINGURUA 1 EZTABAIDA KLASIKOA 3 KEDOURIE ETA DOKTRINA IDEOLOGIKOA 6 GELLNER ETA INDUSTRIA-GIZARTEA 9 ANDERSON ETA KOMUNITATE IMAJINATUA 13 HOBSBAWM ETA NAZIONALISMOAREN BILAKAERA 16 NAZIOAREN PARADIGMA MODERNOAZ BERRIRO 20 KRITIKAK ETA ALTERNATIBAK 23 CONNOR ETA ETNONAZIONALISMOA 24 SMITH ETA ETNOSINBOLISMOA 26 HUTCHINSON ETA NAZIONALISMO KULTURALA 30 BILLIG ETA NAZIONALISMO BANALA 32 YUVAL-DAVIS ETA BOTERE HARREMANAK 35 TEORIZAZIO BERRI BATEN BEHARRA 37 HURBILPEN BERRI BAT 39 NAZIOTASUNA ETA ETNIZITATEA IKUSPEGI KONSTRUKTIBISTAN 42 KONSTRUKTIBISMOAREN OINARRIAK 43 ITXIERA. NAZIONALISMO IKERKETEN MAPA BAT 51 TESTUINGURU HISTORIKOA 55 GAZTERIA BERRIA. NAZIOA ABERTZALETASUN BERRIAREN ETA KOMUNISMOAREN ARTEAN 57 JAKINERA BUELTA 65 ZORROAGA 73 IBAETA. AGORARIK GABEKO FAKULTATEA 89 BELAUNALDI BERRI BAT ATE JOKA 103 ITXIERA. BIZI OSORAKO PROIEKTU BAT UNEAN-UNEAN BERRITZEN DENA 107 NAZIOAREN INGURUKO IDEIAK AZURMENDIREN OBRAN 113 GIZABEREA 117 GIZA ABEREA 117 GIZABERE SOZIALA 120 GIZABERE HIZTUNA 124 ABERE HIZTUN ETA KOMUNITARIOA 132 IZPIRITUA, KULTURA 137 NATURA-KULTURA 137 KULTURAREN SUBJEKTUAREN AUZIA 141 IZPIRITUAREN METAFORA 147 BILAKAERAN DAGOEN KULTURA 167 HISTORIA 185 HISTORIAREN ZIENTZIA ALA FILOSOFIA? 185 HISTORIAREN BILAKAERAREN AUZIA 188 HISTORIAREN SUBJEKTUA(K) 194 MODERNITATEKO GALTZAILEEN HISTORIA 201 NAZIO IDEIAK HISTORIAN BARRENA 207 ANTZINATE KLASIKOA, ERDI AROA 208 ERRENAZIMENTUA, LEHEN MODERNITATEA 210 NAZIOA IRAULTZA FRANTSESEAN 213 XIX. MENDEA 216 AZURMENDIREN NAZIOA 223 PREMISA MODERNISTEN KRITIKA 223 SUBJEKTU MODERNO ARRAZIONALA 223 ESTATU MODERNOA, ESTATU LIBERALA 230 NAZIO KULTURALA 241 NAZIOA ESTATUA BAINO LEHENAGOKO 241 NAZIOAREN NATURALTASUNA 245 ERREFERENTZIA KULTURALAK 247 IDENTITATE NAZIONALAZ 251 NAZIOA ETA «SAKABANAZIOA» 254 PRAXI NAZIONALA, KOMUNITATEAREN BERREGINTZA 261 ESTATUGINTZA, INDEPENDENTZIA 265 ARTXIPELAGOA 268 ONDORIOAK 273 AURRERA BEGIRA 279 BIBLIOGRAFIA ETA SORBURUAK 283 AZURMENDIREN LANAK 283 GAINERAKO BIBLIOGRAFIA 285 SORBURUAK 292 Sarrera SARRERA SARRERA Pentsatzen dut tesi gehienek izango dutela atzetik historia pertsonalen bat egilea hartaratu duena, ezin baitut bururatu beste arrazoirik lau urteko iraupen proba horri ekiteko. Filosofia ikasle hasiberria nintzela, 2009/2010 ikasturtean, Ibaetako Filosofia Fakultatean barrena bulego artean norbaiten bila ari nintzenean kokatzen dut nirea. Laukizuzen zuri horietako batean topatu nuen nire abizen berbera zeukan irakasle haren izena, kasualitate hutsez, eta etxeratzean gurasoei komentatu nien. Ez dut gogoan lehenago Joxe Azurmendiri buruz jakin izana, nahiz eta badauzkadan arrazoiak pentsatzeko etxean hartzen zen egunkariak edo institutuko Filosofia irakasleek noizbait jarri izango zutela nire begien aurrean. Dena dela, ondo gogoan daukat aitak «uste dut badaukagula bere liburu bat!» esan zidala. Aita liburuaren bila ari zen bitartean amak Azurmendi Txillardegiren eta Paulo Agirrebaltzategiren laguna zela kontatuko zidan. Kontuak kontu, gau hartan Espainolak eta euskaldunak irakurtzen hasi nintzen. Agian garrantzitsua da ohartzea gurea izan zela Azurmendi irakasle izan ez zuen lehenengo promozioa, eritasunak klaseak uztera eraman zuelako. Baliteke horrek eman izana bere obra ikergaitzat hartzeko beharrezko distantzia. Euskal Nazionalismoa XXI. mendean ikerketa masterra egiten hasi orduko ikusi nuen Azurmendi, oraindik aktibo dagoen pentsalaria izateaz gain, aurkezten zizkiguten autore erreferentziazkoen (Gellner, Hobsbawm, Smith, Connor...) pareko iturria izan zitekeela nazio auziaz jarduteko. «Hori Azurmendiren lanen batean bazegok», «Hori Azurmendik esaten dik» edo «Horri erantzuten ziok Azurmendik» gisako esaldiak behin eta berriro etortzen zitzaizkidan burura mintegietan auziak ikasterakoan edo oinarrizko bibliografia irakurtzerakoan. Intuizio horri jarraituz iritsi zen «Nazioaren Paradigma Modernoaren kritika Joxe Azurmendiren obran» Master Amaierako Lana, tesi honen aurrekari zena. Eta ikerketa honek ere intuizio horri erantzuten dio. Hain zuzen, ikerketa-urte horietan zehar konturatu naiz antzeko auziak partekatu, partekatzen dituztela Azurmendik eta aipatu autoreek, baina batak eta besteek lan egiteko modu oso desberdina daukatela. Nazioaz arduratzen diren «zientzialariek» nazionalismoaren kausa orokorrak bilatzen zituzten bitartean, Azurmendik Euskal Herriaz, nazio gatazka konkretu horrexetaz, ziharduen. Renanez, nazionalismo zibiko eta etnikoaz edo Volksgeist eta esentzialismoaz diharduenean ere, kontu horiek gure artean duten zentzuaz edo gabeaz idazten duela ikasi dut. Eta horrek zailtasun puntu bat gehitu dio ikerketari: motibazio desberdinez ari diren autoreak elkarrizketan jartzea ez da beti erraza suertatzen. Horri, gainera, gehitu behar zaio Azurmendik beretik esplizituki nekez hitz egiten duela. Ez da politikoa, ez dizu bere nazioaren doktrina emango; akademikoa ere, gaurko esanahi murriztuan behintzat, oso akademikoa ez da eta ez ditu irakurlearentzat ondorioak begietan jotzeraino errepikatzen. Azurmendi i JOXE AZURMENDIREN NAZIOA NAZIONALISMO IKERKETEN ARGITAN Abertzaletasun kulturalaren defentsa Euskal Herri garaikidean filosofoa da, pentsalaria, eta problemak pentsatzen ditu.1 Eta oraindik hobe, problemak pentsarazten ditu. Zailtasunak zailtasun, ikuspegi desberdin horregatik aukeratu dut Azurmendiren obra ikergai gisa. Bere lanak iturri