Locale Techniek • Indisch Bouwkundig Tijdschrift • Technisch Orgaan V/D Vereeniging Voor Locale Belangen

LOCALE TECHNIEK • INDISCH BOUWKUNDIG TIJDSCHRIFT • TECHNISCH ORGAAN V/D VEREENIGING VOOR LOCALE BELANGEN

REDACTIE: 7e JAARGANG MEDEWERKERS : B. Moeh. Enoch R. Abikoesno. G. van Galen Last NUMMER Ir A L H R Gerla Ir. Thomas Karsten Ir R Hei da J. G. de Keyzer G. Hendriks Jhr. Ir. C. Ortt Ir J J Heyting Ir A Poldervaart Prof Dr Ir C P Mom Ir R E Kerkhoven Ir F M Razoux Schultz Secretaris: Dr F J van Rijn Ir HA Breuning, Ir R.M Sarsito Tjiliwoengstraat 13, Bandoeiig- J. M H Timmermans Correspondent in Nederland: Ir E. A Voorneman Ir. J A Verhoef MEI - JUNI 1938 Ir. H. Westbroek

Adres voor alle brieven en stukken betreffende de Redactie en Administratie: Tjiliwoengstraat 13, Bandoeng. Adres voor advertenties: Reclamebureau ,,Kolff" Petjenongan 72, Batavia-(C). UITGAVE: STICHTING ,,TECHNISCH TIJDSCHRIFT" Het blad verschijnt t^veemaandeli]ks; de leden der Vereeniging voor Locale Belangen en van den Ned.-Indischen Architecten Kring ontvangen het gratis. Abonnennent voor niet-leden f 6.— p. j., losse nummers f 1.25 p. st.

INHOUD: Opmerkingen (Het afgeloopen Decentralisatiecongres; Locale belangstelling voor monumentenzorg; De Indische Architecten organisatie) — Mededeelingen. — De Oude Stadsherberg te Batavia. — De Stichting ,,Oud-Batavia". — Het nieuwe Runder- en Varkensslachthuis der Stadsgemeente Malang. — De Rubberrestrictiekantoren te Palembang en te Tandjong Pinang. — Onze rondvraag over de Indische Architectenorganisatie. —Berichten (Het Koningspleinplan; De evolutiie van de woningTvet tot stedebou\v^vet; Inhemsche belangstelling voor stedebouw; Opleiding Locaal Architect; rectificatie); N.I.A.K; — Ontvangen boekwerken; — Uit de Tijdschriften.

Detail van den hoofdingang van het Departement van Verkeer en Waterstaat te Bandoeng. Pintail besar dari kantor Departement Verkeei dan Waterhtaat di Bandoeng.

69 enquête-verslag, beide van Ir. Westbroek, werden OPMERKINGEN algemeen als publicaties van blijvend belang ge waardeerd. Bij de behandeling bleek duidelijk, HET AFGELOOPEN DECENTRALISATIE-CONGRES. dat de methoden, die men in de verschillende res sorten bij dit dienstonderdeel is gaan toepassen, Het Decentralisatie-congres, dat einde Mei te in hooge mate afhankelijk zijn en behooren te zijn Seinarang werd gehouden, was voor de locale van plaatselijke omstandigheden, doch bovendien techniek van zeer veel belang, niet het minst door een neiging verraden tot méér of minder techni de consequenties, die de Vereeniging van Locale sche en hygiënische perfectie. Terwijl dan ook Belangen op haar jaarvergadering uit de recente eenerzijds, en met recht, gewaarschuwd werd reorganisatie trok: besloten werd tot het instellen tegen directe conclusies uit een vergelijking van van een nieuwe commissie naast de sociaal-tech de zeer interessante kostencijfers, kan zulk een nische, de Sociaal-economische commissie, die, vergelijking, indien zorgvuldig bewerkstelligd, voorgezeten door Mr. F. J. Muller, President der toch zeker veelal leerzaam wezen. Algemeene Volkscredietbank, te Batavia zal zete len en onder de algemeene leiding van het be De lezing van Dr. P. H. Angenent over de a.s. stuur te Semarang als jongere zuster der S.T.C, Volkstelling was niet minder dan voor de so een nog grooter en zeker niet minder belangrijk ciaal-economen voor de technisch georiënteerden arbeidsveld voor de vereeniging zal moeten be van belang. Speciaal was dit het geval, waar de werken. In locaal-technische kringen is men zich spreker de uit het telmateriaal te trekken conclu te zeer van den nauwen samenhang der verschil sies op stedebouwkundig gebied en de daarvoor lende elementen van plaatselijk bestuur bewust, bij de telling te vervullen voorwaarden behandel dan dat men haar werk niet met groote aandacht de. Aangetoond werd, dat door een verstandige zal volgen en haar van harte succes toewenscht. keus van de grenzen der telkringen belangrijke Een minder breede, doch meer gespecialiseerde gegevens betreffende de bevolkingsdichtheid der en in het huidig tijdsbestek bijzonder belangrijke verschillende bestemmingsgebieden kunnen wor arbeid is toegedacht aan de eveneens ingestelde den verkregen, terwijl bijzondere vragen licht kun Planologische studiegroep, waarvoor de vereeni nen verschaffen over de in vele onzer steden zoo ging Prof. J. A. Logemann, hoogleeraar aan de omvangrijke dagelijksche beweging der bevolking Rechtshoogeschool en Voorzitter van de Stads- tusschen woon- en werkplaats (arbeidersforen- vormingscommissie, bereid vond als voorzitter op zen). Evenwel geldt de conditie, dat de technische te treden. Haar instelling zal der S.T.C, werk uit diensten bij de voorbereidende werkzaamheden handen nemen, en zal mogelijk maken om zoowel hunne medewerking verleenen, o.a. door de tijdige de algemeen-technische als de specifiek stede- beschikbaarstelling van het voor de telkringen- bouwkundige vraagstukken, die zich bij de locale indeeling vereischte kaartenmateriaal (blokkaar- ressorten voordoen, aan een meer intensieve be ten liefst op 1 : 1000). schouwing en bestudeering te onderwerpen. Zelfs Men mag hopen, dat aan deze bereidwilligheid zullen aard en samenstelling van de studiegroep niet behoeft te worden getwijfeld, daar de te ver er toe leiden, dat de in beschouwing te nemen krijgen resultaten voor de ressorten in het alge onderwerpen zich op een ruimer terrein zullen meen en deze zelfde diensten in het bijzonder van kunnen bewegen, dan uitsluitend dat der locale overwegend belang zijn. Dat naar wij vernemen ressorten. een gemeente zich reeds thans naar aanleiding van Intusschen mag men zich niet verhelen, dat het deze voordracht tot het bureau van de Volkstel kloeke werkapparaat, waarover de V. v. L. B. ling wendde met de toezegging tot alle mogelijke aldus komt te beschikken, slechts dan behoorlijk medewerking, is dan ook een voorbeeld dat spoe zal kunnen functioneeren en produceeren, indien dig en algemeen navolging moge vinden. daarvoor de noodige geldmiddelen aanwezig zijn. Evenals op vorige congressen kan ook op het De toetreding van publiekrechtelijke leden schijnt te Semarang gehoudene met voldoening worden echter nog niet in zoodanige mate te hebben plaats teruggezien. Niet alleen de officieele bijeenkom gehad, dat zij zijn verzekerd! Alle zelfstandige sten hebben hiertoe meegewerkt; de uitwisseling gemeenschappen hebben echter belang bij het werk van gedachten tusschen de vertegenwoordigers dat aldus zal kunnen geschieden, en géén behoort der verschillende ressorten, ook buiten de op het achter te blijven met zijn bijdrage; ja, er schijnt programma voorkomende bijeenkomsten, kan in reden voor de veronderstelling, dat deze niet-amb- waarde niet hoog genoeg geschat worden. telijke arbeid niet zelden ook voor de Regeering nut zal hebben, en dat het dus niet misplaatst LOCALE BELANGSTELLING VOOR ware ook bij Haar om een bijdrage aan te kloppen. MONUMENTENZORG. Om tot het congres en speciaal zijn locaal- Zooals reeds eerder in ons blad werd opge technische zijde terug te keeren, mag vermeld merkt, is plaatselijke bemoeienis met monumen worden dat het technische hoofdonderwerp. De tenzorg van zeer groote beteekenis. Immers, naast reiniging der bevolkingscentra, zich in een voor bewaking en bescherming van zeer belangrijke deze sectie ongewoon groote belangstelling mocht monumenten van nationale of wereldbeteekenis, verheugen, ook van de zijde der regentschappen. door een centralen dienst, zal voor het eveneens Het preadvies en vooral het zorgvuldig bewerkte waardevolle bezit van de meer talrijke monumen-

70 ten van locaal belang plaatselijke medewerking Tot besluit van deze Opnierkmg doet het ons onmisbaar zijn. Van de locale Overheden kan in veel genoegen melding te kunnen maken van het dit opzicht veel invloed ten goede uitgaan. Zooals feit, dat de gebouwen in het Fort Rotterdam te reeds betoogd werd, kunnen de technische dien Makassar zullen worden gerestaureerd en groo sten daarbij leiding geven: het bouwtoezicht bij tendeels ingericht tot kantoren. Het aanpassen de bewaking van bestaande bouwwerken en bij van een oud gebouw aan een nieuwe bestemming, het beoordeeien c.q. verbeteren van voorgenomen mits zulks op kunstzinnige en deskundige wijze verbouwingen aan werken van oudheidkundige geschiedt, is de meest doeltreffende methode om waarde; de met den stadsontwikkeling belasten het behoud te verzekeren. Immers het gebouw dienst, door het nemen van maatregelen tot het wordt dan weer een levend element in de maat behoud van oude stadsgezichten, beplantingen schappij. enz., c.q. aanpassing daarvan op deskundige wijze aan gewijzigde omstandigheden, alsmede toezicht DE INDISCHE ARCHITECTEN-ORGANISATIE. op en voorlichting bij de aansluiting van nieuwe bouwwerken en stadsuitbreidingen aan wijken van Zooals reeds aangekondigd in het vorige num in oudheidkundig opzicht waardevol karakter. mer kan thans een begin gemaakt worden i) met de publicatie der antwoorden, die zijn ontvangen In zijn lezing, in 1936 gehouden op het Decen op de vragen betreffende de Indische Architecten tralisatie-congres te Malang, heeft Dr. Bosch, het organisatie, welke door ons blad aan de NIAK- toenmalig Hoofd van den Oudheidkundigen leden en andere vooraanstaande beoefenaren van Dienst, er in dit verband op gewezen, dat de even- het bouwvak werden voorgelegd. bedoelde bemoeienis der locale besturen dient te In herinnering moge worden gebracht, dat een worden uitgeoefend niet gescheiden van, maar in ingezonden stuk van Ir. P. J. Willekes Macdonald, voortdurende samenwerking met den Oudheid gepubliceerd in nummer 5 van den vorigen jaar kundigen Dienst. Dit geldt ook voor de z.g. Mo gang van ons tijdschrift, aanleiding was tot het numenten Tweede klasse (vide het betreffende ar stellen der vragen. Het was ingezonden ingevolge tikel in no. 2 Maart 1935, 4e jaargang van ons een Opmerking in nummer 4 van den vorigen blad), die, naar localen maatstaf gemeten, betee- jaargang, over een schrijven van den Bond van kenis genoeg hebben om bescherming te behoe Nederlandsche Architecten, B.N.A. dat het ant ven, maar niet van voldoende algemeen belang woord inhield op de aanvraag van een Indisch zijn, om in het door den Oudheidkundigen Dienst architect om het lidmaatschap van dien Bond. aangehouden openbaar centraal register te wor In evengenoemd schrijven was n.l. door het den ingeschreven. Bestuur van den B.N.A. het standpunt ingenomen, Het zal echter veelal om finantieele redenen dat, sedert de architecten in Ned.-Indië zelf een niet wel mogelijk zijn, dat al het werk op het vereeniging hebben, zij zich daarin moeten orga gebied der plaatselijke monumentenzorg door de niseeren en niet in den B.N.A., welk standpunt ressorten zelf geschiedt. Bovendien is het noodig, ons van zooveel belang voorkwam, dat wij in de dat, teneinde de monumenten niet tot doode over bedoelde Opmerking op de consequenties daar blijfselen van een vervlogen en vergeten verleden van meenden te moeten wijzen. te doen verdorren, belangstelling wordt gewekt en Waar het uitsluitend de bedoeling onzer re studie wordt aangemoedigd, waarbij publieke dactie was aandacht te vragen voor de moeilijk voorlichting niet kan worden gemist. Hier ligt een heden op dit gebied, en hun nadere beschouwing taak voor plaatselijke organisaties, voortgekomen en zoo mogelijk behandeling aan de orde te stel uit particulier initiatief. Het is dan ook zeer toe te len, doch allerminst om onzen meening op den juichen, dat eind vorig jaar is opgericht de voorgrond te stellen, zijn de vragen zoo neutraal Stichting „Oud-Batavia", waarover elders in dit en zakelijk mogelijk gesteld. De vragen zijn te nummer (zie blz. 73) het een en ander wordt samen met een deel der antwoorden op blz. 84 medegedeeld. Naast waardeering voor hetgeen e.v. van dit nummer afgedrukt. de Stichting in den korten tijd van haar bestaan reeds wist tot stand te brengen, spreken wij de hoop uit, dat zij, gesteund door steeds stijgende J) Zie lilz. 84. belangstelling der burgerij, moge uitgroeien tot een even invloedrijke organisatie als b.v. de Ver- eeniging ,,Hendrick De Keyser", die zooveel voor het behoud en de kennis van oude bouwwerken MEDEDEELINGEN. in Nederland heeft gedaan. Het is verder te hopen, dat de oprichting van NORMALISATIERAAD. de Sticfiting ,,Oud-Batavia" een stimulans zal zijn Ter verstrekking aan onze lezers ontvingen wij van den Normalisatieraad de ontwerpnormaalbladen: tot het organiseeren van het locale oudheidkun V 2006: Technische grondslagen voor bouwvoorschriften dige werk elders. Terwijl te Batavia de Stichting in N. I. Belastingen: Eigen gewichten. den Oudheidkundigen Dienst als eventueelen V 2007: Idem. Belastingen: Veranderlijke (z.g. nuttige) raadgever als het ware naast de deur heeft, zoo belasting. Deze normaalbladen zijn de eerste van'een serie, dat contact ten allen tijde mogelijk is, zal het welke speciaal voor Indië wordt ontworpen door de stellig aanbeveling verdienen elders bedoeld con Studiecommissie F-NR, die binnenkort zal worden uit tact tegelijker tijd te organiseeren. gebreid tot een volledige normalisatiecomniissie.

71 Het brengen van eenheid in de grondslagen voor WIJZIGING IN DE REUACTIE EN IN HET bouwverordeningen, welke thans in de verschillende Ge SECRETARIAAT. meenten en Regentschappen sterk uiteen loopen, is zeer Tengevolge van overplaatsing naar Soerabaja is Ir. wenschelijk gebleken, zoowel in Nederland als hier te J. J. Heyting, die verscheidene jaren lid van onze redactie lande. Waar de omstandigheden in Indié sterk afwijken is geweest en ook eenigen tijd het secretariaat heeft van die in Nederland, kon niet volstaan worden met het waargenomen, als zoodanig afgetreden. In verband met overnemen der Ned. normen, maar moesten deze voor zijn ambtsbezigheden heeft Ir. R. E. Kerkhoven zich Indië worden omgewerkt en aangepast. genoodzaakt gezien zijn functie van redactie-secretaris, Bovendien bleek de noodzaak, voor Indië normaal welke door hem sedert Augustus 1935 is vervuld, neer voorschriften te ontwerpen, welke in Nederland onnoo- te leggen. dig zijn (b.v. voor maatregelen tegen aardbevings Tot ons genoegen blijft de heer Kerkhoven lid van de gevaar). redactie en mogen wij den heer Heyting tot onze mede Abusievelijk werden in het vorige nummer bovenge werkers rekenen. noemde normaalbladen niet op de juiste wijze ingelegd. Als secretaris is opgetreden Ir. H. A. Breuning, inge Aan dit nummer zijn thans beide ontwerpnormaalbladen nieur voor de Landsgebouwen bij het Departement van V 2006 en V 2007 toegevoegd. Critiek op deze bladen Verkeer en Waterstaat. wordt verzocht en gaarne tegemoet gezien door het Het adres voor alle brieven en stukken bestemd voor Secretariaat van den Normalisatieraad — Bragaweg 38 de redactie en administratie is thans: — Bandoeng, vóór 15 Augustus 1<>3

72 SOEATOE LOSMEN KOENO Dl BETAWI. Ini losmen dibangoenkan pada taocn 1849 dan letak tang romah lama ini. Kerena losmen ini sajang boeat di bagean kota lama dari Betawi dekat pelaboean. diroesakanja, maka Oudheidkundige Dienst mengichtiar Sebloemnja Tandjoeng Priok terdjadi, maka losmen itoe kan oentoek mensimpanja sebagi monument. Dengan dapat tamoe banjak kerena orange dagang jang dateng perantaraanja (jemeente dan dengan berdami sania jang dari pelajaran soeka menginap disitoe. Losmen ini amat poenja perceel, sekarang romah lama itoe diperbaikan indah boeat tanda riwajat kota Betawi. Maka pada taoen dengan mensimpan roepa dan matjam jang daiioeloenja. 1925 toean L. F. Van (jent mengloearkan boekoü ten-

DE STICHTING „OUD-BATAVIA". Met steun van het Bataviaasch Genootschap Jhr. Mr. P. R. Feith, Advocaat, Secretaris. van Kunsten en Wetenschappen, de Provincie Dank zij de toezegging van het Bataviaasch West-Java, de Gemeente Batavia en verschillende Genootschap, zal de Stichting de beschikking krij vooraanstaande handelshuizen en groote maat gen over het gebouw aan het Stadhuisplein te schappijen, is op den 29sten November van het Batavia, waar het graf van Jan Pieterzoon Coen vorige jaar de Stichting „ÜUD-BATAVIA" in het is gevonden. In dit gebouw, dat momenteel geres leven geroepen. taureerd wordt, zal de collectie kaarten, platen Dank zij de welwillendheid van den secretaris, enz. betrekking hebbend op de geschiedenis van kunnen wij eenige mededeelingen doen over doel Batavia, welke door Jhr. Mr. Feith aan de Stich stelling en werkwijze der Stichting, terwijl tevens ting in bruikleen wordt afgestaan, worden onder reeds melding gemaakt kan worden van door be gebracht. moeienis der Stichting bereikte resultaten. Groote sympathie der burgerij met het werk der Zooals in de statuten vermeld, is het doel der Stichting bleek tijdens de behandeling door den Stichting het bevorderen van de kennis omtrent Gemeenteraad van het plan om de Hoender- de stad Batavia, alsmede het behoud van oude pasarbrug te herstellen. Spontaan werd daartoe gebouwen te Batavia en van al datgene, wat voor door particulieren een 30-tal bijdragen bijeenge de geschiedenis van Batavia van belang kan wor bracht, zoodat deze typische Oud-Hollandsche den geacht. Getracht wordt dit doel te bereiken, dubbele ophaalbrug thans wordt gerestaureerd. door o.m.: het inrichten en in stand houden van Door samenwerking van den Kerkeraad der een Stedelijk Museum en de verwerving, restau Evangelische Gemeente te Batavia met de Stich ratie en exploitatie van roerende en onroerende ting is het herstel van de Portugeesche Buitenkerk zaken, die voor de kennis der geschiedenis van verzekerd. Batavia van beteekenis zijn. Het is zeer te hopen, dat de belangstelling in Het Bestuur der Stichting is thans als volgt het werk der Stichting ,,()ud-Batavia" zoodanig samengesteld: zal toenemen, dat zij de beschikking zal krijgen Mr. Dr. (j. G. van Buttingha Wichers, President over de noodige midclelen om hare bemoeienis ook van de Javasche Bank, voorzitter. uit te strekken tot het behoud van de vele gebou Ir. E. A. Voorneman, Burgemeester van Batavia, wen van oudheidkundige waarde te Batavia, die plaatsvervangend voorzitter. — er werd in het artikel ,,Oud-Batavia en monu Dr. A. N. J. Thomassen a Thuessink van der Hoop, mentenzorg" opgenomen in nummer 1 van de Secretaris der Directie van het Koninklijk Bata vorige jaargang van ons tijdschrift reeds op ge viaasch Genootschap, lid. wezen, — in zeer droevigen toestantl verkeeren. Dr. P. J. A. Idenburg, Directeur van Onderwijs en Eeredienst, lid.

PERHIMPOENAN „OUD BATAVIA". Dengan pembantoean- dan sokonganja Bataviaasclic bar- kota Betawi lama dlsb. Banjak dan pendoedoek (jenootschap van Kunsten en Wetenschappen, Provincie kota djoega memberi hadiah barang- koeno. West-Java, Gemeente Betawi dan berbagai-bagai per- oesaliajin, poen dirikan pada tanggal 29 November '37 soeatoe perhimpoenan stichting „Oud Batavia". Ini per- r himpoenan akan mengichtiarkan apa sadja jang penting oentoek pengataoean tentang riwajatnja kota Betawi. Akan mentoetoet djoega pada mensimpan romah- lama jang indah sebagai poesaka. Oentoek maksoed itoe akan mempentingkan hal museum serta hal niembikin betoel keroesakan romah" jang lama dan indah. Pengoeroes stichting ini terdiri dengan anggauta-: Mr. Dr. (j. O. Van Buttingha Wichers, President Javasche Bank, se- hagi voorzitter, Ir. E. A. Voorneman, Burgemeester Be tawi sebagi wakil voorzitter, Dr. A. N. J. Thomassen a Thuessink van der Hoop dan Dr. P. J. A. Idenburg sebagi anggauta, serta Jhr. Mr. P. R. Feith sebagi se cretaris. Oentoek stichting ini dapat dipaké soeatoe gedong di Stadhuisplein di Betawi, dimana dahoeloe koeboeranja Jan Pieterszüon Coen dapat diketoemakan. Di gedong ini sekarang akan disimpan barang- koeno seperti gani-

73 ^'

Afh. I. AaiiziL'lit van lit't slachtlniit, vanaf den Ak-r- Ftngliatan dan Alurgohonoweg, di sebelah kanan pin- gühünovveg, rechts de toegang naar hel lunderslaehthuis tan ka pemotongan lemboe, sebelah kin ka peniotongan en hnks naar liet varkensslachthnis. babi.

HET NIEUWE RUNDER- EN VARKENSSLACHTHUIS DER STADSGEMEENTE MALANG. Ontwerp. zijn de gebouwen van het slachttechnische gedeel De plannen omvatten een volledig slachthuis- te open gehouden en slechts afgesloten, waar dit bedrijt annex de verschillende nevenbedrijven, als om bedrijfstechnische eischen noodig is. Door laboratorium voor melkonderzoek, hondenbewaai- ruime toepassing van luifels en groote dakovei- plaats en een cadaver-vernietigings-inrichting. stekken worden de buitenmuren tegen directe zon- Het ontwerp houdt daarom in. bestraling beschermd en regeninslag voorkomen. a) Runderslachtluiis (Afb. 2, 3, 5 en 6), be De architectonische uitdrukking is rationeel en staande uit een slachthal voor groot en klein vee, zakelijk met een sprekend horizontaal accent. ophang ruimte, distributieruimte, darmenvvasscherij, Situatie. Het nieuwe slachthuis is gebouwd op ketelhuis, bergplaatsen, vvachtstal voor groot en een terrein gelegen aan de peripherie van de stad klein vee, privaat- en badgebouwtje, enz. in het Industrieterrein, aan den grooten verkeers b) Varkensslachthms, bestaande uit slachthal, weg naar het achterland in de onmiddellijke nabij steekruimte, distributieruimte, ophangruimte, koel heid van de Kali Brantas. Aan de voorzijde ligt ruimte, darmenwasscherij, ketelhuisje, bergplaats, de baan van de Malangsche Stoomtram Mij., ter Toe privaatgebouwtje, enz. wijl aan de achterzijde de S.S.-banen aanwezig c) Adiuinistratiei>eboiin' (Afb. 1), bevattende zijn, waardoor eventueele spooraansluitiiigen zijn hal voor het publiek, kantoor voor den Veearts, te verwezenlijken. In het rooilijnplan van dit stads 1 Beambt kantoor voor den keui meester, kamer voor den deel is hiermede rekening gehouden. Stedebouw 2 Spoelru 3 Bergpla kassier, bergplaats en toiletten, het laboratorium kundig is de ligging van het slachthuis volkomen 4 Laborai voor melkonderzoek met speelplaats. verantwoord. 5 Kantooi d) Twee dienstwoningen voor de keurmees Terrein. Het terrein was nagenoeg vlak en als 6 Hal pul 7 Kantooi ters. bouwgrond zeer goed. Bijzondere voorzorgen of 8 Kantooi e) üoedang en stallen voor rijwielen. constructies voor de fundeeringen behoefden niet 9 Toilet f) Gebouwtje voor autostalling en bergruimte. te worden genomen. 10 Bergpla ij;) Gebouw bevattende ziekenstal en slachthal 11 Auto er bewaar] voor ziek vee annex een Kori-oven voor het ver Indeeling. Uiteraard hebben de ritueele eischen 12 Wachts branden van afgekeurd vleesch, cadavers, enz. om het runderen varkensslachthuis gescheiden en kleir Il) Een afgesloten gedeelte, met hondenstal te houden, de lengteas van de runderslachthal zoo 13 Slachth, ling en een overdekt plaatsje voor het verrichten veel mogelijk naar de Kaaba van Mekka te rich en kleir 14 Afhangi van secties. ten evenals de vorm van het terrein een bijzon 15 Verdeel i) Koelhuis, bevattende een gedeelte voor var- deren invloed op de distributie van de verschil tieruimt kensvleesch en een gedeelte voor rundervleesch, lende ruimten. 16 Hal uit beide ingericht met hangen koelcelruimte (koel Constructie. Alle gebouwen zijn opgetrokken 17 Voorko( 18 Koelruii installatie nog niet aangebracht). op kalisteen fundeering en plint, gewapend beton 19 Sluis Het ontwerp is zeer eenvoudig gehouden en geraamte en halfsteens vullinginuren. De kappen 20 Koelcell uitsluitend bewerkt volgens de eischen van het zijn van staal en ingedekt met gegolfd eternit dervlees bedrijf, terwijl speciale aandacht is besteed aan (Martinit). Inwendig zijn alle wanden vlak ge geinstal den licht- en luchttoevoer. In verband daarmede houden en met holle en ronde hoeken afgewerkt. 2! Ketelrui

t I

'./ PLATTEGROND

Toelichting Toelichting

1 Beambtewoningen 22 Darmwasscherij 2 Spoelruimte 23 Bergplaats huiden 3 Bergplaatsen 24 Bak maaginhouden 4 Laboratorium 25 Varkensstallen 5 Kantoor kassier 26 Steekplaats 6 Hal publiek 27 Slachthal voor var 7 Kantoor veearts kens 8 Kantoor keurmeesters 28 Darmenwasscherij 9 Toilet 29 Ketelruim'te 10 Bergplaatsen 30 Bergplaats 11 Auto en rijwielen 31 Afhangruimte bewaarplaatsen 32 Verdeel- en distribu 12 Wachtstal runderen tieruimte en kleinvee 33 Portaal 13 Slachthal runderen 34 Voorkoellokaal en kleinvee 35 Koelruimte 14 Afhangruimte 36 Sluis 15 Verdeel- en distribu 37 Koelcellen voor var- tieruimte kensvleesch (nog niet 16 Hal uitgeefruimte geïnstalleerd) 17 Voorkoellokaal 38 Privaten en douches 18 Koelruimte 39 Stalling ziek vee 19 Sluis 40 Slachtplaats ziek vee 20 Koelcellen voor run- 41 Korioven dervleesch (nog niet 42 Hondenbewaarplaats geïnstalleerd) 43 Gazon 2! Ketelruimte 44 Eventueele uitbreiding

75 Ajb. 2. Slachthal van giüut- en kleinvee De groote Tenipat pemotongan leniboe dan kaïnning. Balok- ruimte is vrij overspannen dooi vülwandige raanispan- besi diatas goena mendjalankan bekakas gantoeng ten, met hooggelegen trekband, waaraan het luchtspooi daging is bevestigd

Noodzakelijke kolommen en verzwaringen zijn digheden; de kwaliteit van het vleesch gaat er daardoor alleen buiten zichtbaar. Alle deuren in door vooruit. Om dit te bevorderen wordt het de bedrijfsruimten zijn eveneens vlak gehouden, vleesch minstens 6 uur in de besterfruimte opge terwijl de plinten langs de vloeren iets binnen het hangen, alvorens het voor distributie wordt afge muurvlak zijn terug gehouden. In alle bedrijfs geven. ruimten zijn vloeren toegepast van basaltinetegels De grootveeslachthal is in verband met de hui 30 X 30 cm op een puddellaag; terwijl alle dige behoefte van 36 runderen per dag, ontworpen muurvlakken zijn betegeld met wit verglaasde met 12 slachtstanden, zoodat elke slachtstand Japansche tegels; tegen beschadiging zijn deze slechts 3 maal behoeft te worden gebruikt. Het is verglaasde tegels bij doorgangen, kozijnen enz. mogelijk het aantal slachtingen tot minstens 5 op afgesloten met duromit-betonblokjes. In de af te voeren, zoodat de inrichting dan reeds een ca hangen verdeelruimten zijn plafonds aange paciteit heeft van 60 runderen per dag. De lengte bracht van Canex dik 12 mm. as van de slachthal is om ritueele redenen onge Opgemerkt moet nog, dat bij de constructie van veer Oost-West geprojecteerd. Hierdoor wordt de slachthallen en afhangruimte alle belastingen tevens het inschijnen van zonnestralen vermeden door de kap op de buitenmuren zijn overgebracht, over de laag gehouden buitenmuren. De ijzeren waardoor deze ruimten geheel kolomvrij en zeer kap is samengesteld uit volwandige raamspanten overzichtelijk zijn (Afb. 2). met hooggelegen trekband, waaraan tevens de In de buitenmuren van de afhang- of besterf- luchtsporen zijn bevestigd (Afb. 2). Door toepas ruimten zijn boven den vloer groote ventilatie sing van deze constructie is de kapruimte vrij van openingen aangebracht, die met de openingen diagonalen en schoren, hoeken en nesten, waar tusschen de luifels een bijzonder werkzame venti door het schoonhouden en ten slotte de hygiëne latie veroorzaken, in hooge mate bevorderd door zeer wordt bevorderd. Alle houtwerken zijn licht de Noord-Zuid gerichte as van deze ruimten. In blauw en grijs geverfd, de ijzerwerken allumi- den hierdoor opgewekten luchtstroom droogt het nium, met uitzondering van de koud- en warm vleesch aan de oppervlakte iets in, verkrijgt een waterleidingen die respectievelijk met blauw en perkamentachtig huidje en is daardoor beter be rood zijn aangegeven. stand tegen invloeden van buiten. In het inwen dige van het vleesch hebben omzettingen plaats, Slachttechnische uitrusting. Evenals bij den er vormen zich bepaalde melkzure verbindingen. bouw waren er bij den opzet der slachttechnische Dit bestervingsproces verloopt in een luchtig fris- installaties reeds direct een tweetal factoren, dat sche, ruime bewaarplaats onder gunstige omstan van overwegenden invloed moest zijn en wel:

76 Afh 3 Voorgevel van het runderslachthuis,, de schüor.steenpijpen zichtbaar boven de kap, staan op de ketelliiiisjes. Moekanja lomali pemoto: igan lemboe.

Ie. De installatie moest beantwoorden aan alle Riinderslachthiiis. moderne eischen wat betreft hygiëne, economisch Nadat in den wachtstal een eerste, levende keu werken en veiligheid en bij aanschaffing goed ring van het vee heeft plaats gehad, worden de koop zijn. ten doode gedoemde dieren naar de grootvee- 2e. Alle luxe moest daarom worden vermeden slachthal geleid. en speciaal rekening worden gehouden met het Zooals wij als bekend mogen veronderstellen feit dat de arbeidskrachten hier te lande zooveel moet het dooden der slachtdieren hier te lande met goedkooper zijn dan bij oveieenkomstige bedrij het oog op den Mohammedaanschen ritus ge ven in het buitenland, zoodat dure machinerieën, schieden door middel van een halssnede; de die die de arbeidskrachten kunnen vervangen, niet in ren mogen dus niet, zooals in Europa algemeen aanmerking kwamen. gebruikelijk is, door middel van mechanisch be- Een logisch gevolg van beide eischen was, dat leedigen of wel electrisch doorstroomen der her er eenerzij ds naar moest worden gestreefd de senen worden verdoofd. Daar de halssnede in hygiëne te bevorderen door het aanraken van het liggenden toestand van het dier moet worden aan vleesch zooveel mogelijk te voorkomen, waarvoor gebracht, moet het worden geveld door de pooten alle benoodigde inrichtingen, zooals hangsporen, samen te snoeren, waarna het eenvoudig wordt afneeminrichtingen, enz. aanwezig zijn, maar dat omgetrokken. anderzijds een deskundig bezoeker de afwezig Gememoreerd dient te worden, dat het Ge heid zal opmerken van een aantal in Europa gang meentebestuur bereid werd gevonden, een schiet- bare machinerieën, als magenwaschmachines, masker aan te schaffen. De beide alhier geves darmen schrapmachine, automatische weegscha tigde Europeesche slagers werden dadelijk bereid len, bloedpompen, enz. gevonden, om van dit toestel, zoodra het is aan Uiterst zuinig opgezet, voldoet het geheele gekomen, gebruik te maken en zoodoende een zoo slachthuis toch aan strenge hygiënische eischen. humaan mogelijke slachtwijze toe te passen. Ho Thans overgaande tot een bespreking van de pelijk zal later ook het Leger hiertoe overgaan, technische details der installatie, moge allereerst wat betreft het slachten der runderen voor de worden opgemerkt, dat het geheel werd geleverd menage. Bij toepassing van het schietmasker door de firma Lindeteves Stokvis te Soerabaia, als wordt het rund verdoofd, de hersenen worden alleenvertegenwoordigster van de op dit gebied slechts licht beschadigd, en worden in geen geval reeds lang haar sporen verdiend hebbende Noord ongeschikt gemaakt voor den verkoop. Bij de Nederlandsche Machinefabriek te Winschoten. daarna verrichte halssnede vloeit het bloed rijke Zooveel mogelijk echter werden deelen, die daar lijk uit. Het zal van groot belang zijn, na te gaan, voor in aanmerking kwamen, hier te lande aange of deze wijze van slachten, dus halssnede na ver- maakt. dooving, al dan niet indruischt tegen de bepa Om onze lezers een droge opsomming van de lingen van den Koran. apparaten welke werden geïnstalleerd, te bespa- Nadat het dier is geveld wordt de kop ge len, zullen wij den weg, die de dieren moeten vol fixeerd door middel van in den vloer aangebrachte gen om als consumptievleesch het uitgebreide com ijzeren boeiringen en de halssnede aangebracht, plex te verlaten, op den voet volgen en komen dan waarbij het uitstroomende bloed wordt opgevan allereerst in het gen door speciaal gevormde schotels, zoodat zoo

77 Afb. 4. Gedeeltelijk aanzicht van de varkensstallen Ajb. 5 Aanzicht van de dariiienwassjhenj met ketel met ijzeren staldeuren. huis en bewaarplaats voor huiden. Tempat pemotongan babi. Tempat oentoek pembersihan peroet dlsb. berta oentoek mensimpan koelit. weinig mogelijlc bloed wordt gemorst eii de slacht- spoor te hangen. De eene bovenste haak van de hal-vloer zoo weinig mogelijk wordt verontreinigd. drietandshaak komt n.l. los van de spreider en de Daarna worden de kostbare huid en de borst- en andere grijpt in de haak van het hangspoor- buikingewanden verwijderd. Daartoe wordt liet wagentje. Voor al deze manipulaties is het niet dier met zijn rug op een z.g. slachtburry gewen noodzakelijk het vleesch aan te raken, wat ten teld en kan de huid aan de buikzijde worden los slotte ook de bedoeling is. gemaakt en de borst en de buik worden open ge De lieren, waarmede de dieren worden opge sneden. heschen, zijn van een veiligheidsinrichting voor Vervolgens wordt het dier met zijn beide achter- zien teneinde eventueele ongelukken veroorzaakt pooten bevestigd aan een z.g. slachtspreider, door plotseling terugdraaien van de lier te voor waarmede het met behulp van een veiligheidslier komen. Het strijken van den last geschiedt n.l. wordt opgeheschen. Deze slachtspreiders zijn van eenvoudig door het iets terug trekken van den een zeer ingenieuze constructie; het dier wordt n.l. zwengel; daar deze bovendien als rem is uitge niet zooals algemeen gebruikelijk rechtstreeks ach voerd geschiedt een en ander uiterst gelijkmatig ter de Achiliespeezen aangehaakt, doch door mid en zijn ongelukken buitengesloten. Het dier wordt del van drietandshaken. nu naar de afhangruimte, waar het een zestal Het voornaamste doel van de slachtspreider is, uren moet besterven, afgevoerd. zooals de naam ook al aangeeft, de beide helften Dit hangspoor is uitgevoerd volgens het dub zooveel mogelijk te spreiden, zoodat de ingewan belrail systeem, d.w.z. het bestaat uit twee ge den gemakkelijk kunnen worden verwijderd; deze lijke balk-profielen naast elkaar. Het groote voor laatste deelen worden gelegd op het reeds gereed deel van dit systeem is, dat de bij enkelrailsysteem staande penswagentje en hiermede gereden naar constructief zoo lastige wissels, welke een bron de darmenwasscherij ter verdere behandeling. zijn van voortdurende zorg, koinen te vervallen. Dat is ook het oogenblik, waarop het dier door Omleggen van wisseltongen is bij dubbelrail den keurmeester moet worden gekeurd; hiervoor systeem niet noodig, terwijl verder de wagentjes is een lichte en luchtige slachthal een eerste ver- weinig wrijving ondervinden en dus gemakkelijk eischte. „loopen". Is het beest goedgekeurd, dan is het noodza Wanneer het vleesch in de afhangruimte is be kelijk de beide helften die vrij ver van elkander storven komt het tijdstip, waarop het aan de hangen naar elkaar ioe. te brengen om het trans distribuanten kan worden afgegeven. Dit gebeurt port te vergemakkelijken. Dit gebeurt op de in een speciale ruimte, de z.g. verdeelruimte, waar hoogst eenvoudige wijze door het dier nog iets heen de helften, nog steeds per hangspoor, wor verder op te hijschen. Hierdoor wordt een stel den vervoerd (Afb. 6). Hier aangekomen worden pallen uitgeschakeld en rollen de beide helften de helften verdeeld in voeten, welke gemakkelijk automatisch naar elkaar toe. door de vleeschkarren kunnen worden getranspor Nu komt het moment, waarop het dier moet teerd. Voor het afnemen van de laatste nog aan worden overgepikt aan het hangspoor. Hiervoor het hangspoor hangende voeten zijn speciale af- doet de boven reeds vermelde drietandshaak neeminrichtingen met takels aanwezig. dienst; wanneer men maar zorgt, dat een hang- Naast de hierboven beschreven inrichting van spoorwagentje aanwezig is, komt door het laten het runderslachthuis zijn natuurlijk nog een groot zakken van het dier dit van zelf aan het hang- aantal kleinere apparaten en gereedschappen in

78 Afh. 6. Verdeelriiimte van het runderslachthtn.s, af- Afh 7. De varkensslachthal met bioeikuip en .schrap- neemtakels, verdeeltafels en hakblokken gedeeltelijk tafel, boven de broeikuip is het automatisch werkend zichtbaar. beschermhek van de steekplaats zichtbaar Tempat oentoek memhafjai daging. .Medja boendar Tempat pemotongan babi dengan perkakas^nja oen boeat motong^ daging, toek keperloean itoe.

,ifebruik, waarvan wij noemen een huidenkar voor ste uur geslagen, dan scharnieren zij aan de an het vervoer van de huiden naar de huidenberg dere zijde, zoodat slechts de weg naar de steek plaats, diverse hakenrijen voor het ophangen der plaats overblijft. Hier aangekomen loopt het dier borstorganen, vetafsnijtafels, keurtafeis, enz. De vanzelf in de zoogenaamde varkensval, een appa door den veearts afgelceurde deelen worden in een raat, dat ten doel heeft het vaak hevig tegen daartoe speciaal bestemden bak gedeponeerd, stribbelende dier een oogenblik stevig te fixeeren, welke zoodanig is geconstrueerd, dat onbevoeg zoodat het kan worden bedwelmd met een elec- den het vleesch hieruit niet meer kunnen verwij trisch apparaat. Hiertoe bezit de varkensval een deren. valbodem terwijl na het bedwelmen door het om klappen van een van de wanden het varken op Varkensslachthuis. zijn zijde komt te liggen, waarna de halssnede De inrichting van het varkensslachthuis ver gemakkelijk kan worden aangebracht. Dat het schilt in opzet niet onbelangrijk van die van het bedwelmen bij varkens wel mag worden toege runderslachthuis. Dit wordt in hoofdzaak veroor past vindt zijn oorzaak in het feit, dat het slach zaakt door het feit, dat het slachten van varkens ten dezer dieren niet valt onder den Mohamme- in tegenstelling met dat van runderen geschiedt daanschen ritus. Is dus alles gedaan om te voor onder gebruikmaking van vrij veel water. De var komen, dat het varken den dans ontspringt, toch kens moeten na het slachten gebroeid worden om komt het nog wel eens voor, dat het uit de var de borstels te kunnen verwijderen, terwijl het kensval ontsnapt. Vandaar, dat de steekplaats vleesch verder herhaaldelijk met water moet wor geheel van de eigenlijke slachthal is afgesloten den gereinigd. en dat speciaal de uitgang naar de broeikuip goed Het broeien van de varkens geschiedt in een is beveiligd. Dit laatste geschiedt door middel groote kuip met heet water; waar vroeger over van een speciaal geconstrueerd hek, dat tevens het algemeen de moeilijkheid bestond van het in zoodanig is ingericht, dat een al te enthousiaste de kuip brengen der varkens heeft men thans al slager niet mèt het varken in de broeikuip kan gemeen deze moeilijkheid weten te omzeilen door verzeilen (Afb. 7). de steekplaats ongeveer een meter boven de vloe Is het dier uitgebloed, waarbij weer bloed- ren te maken, zoodat de varkens na het ontbloe- opvangschotels worden gebruikt, dan wordt het den eenvoudig de broeikuip kunnen worden inge via het veiligheidshek en een helling om het spat schoven. Toen dus eenmaal de steekplaats hooger ten te voorkomen in de broeikuip geschoven, waar kwam te liggen, werden ook de stallen op een de borstels zoodanig worden geweekt, dat zij met hooger niveau gebracht, zoodat de aanvoer per een eenvoudigen schraper kunnen worden ver as zeer gemakkelijk kan plaats vinden. Evenals wijderd. bij de runderen moeten ook de varkens eenigen Dit schrapen geschiedt, nadat het varken over tijd verblijven in de wachtstallen, waar de eerste een rol uit de broeikuip is getrokken op een groote keuring plaats vindt. Deze stallen hebben een zeer schraptafel, waarboven een douche is aange practische afsluiting, namelijk deuren, welke aan bracht, waarmede de losgemaakte haren kunnen beide zijden kunnen scharnieren. Worden de var worden verwijderd en verder de huid kan worden kens aangevoerd, dan worden de deuren aan de gereinigd. Vervolgens wordt het dier met zijn eene zijde geopend, zoodat het dier nergens an beide achterpooten aan de spreiders bevestigd, ders heen kan dan naar de stallen en is zijn laat- die nu direct aan het hangspoor hangen. Dit

79 Afb. 8. De afhangruimte van het varkensslachthuis. Afb. 9. Interieur van de darmenwasscherij. Boven de De openstaande deur geeft toegang naar de verdeel waschbakken zijn de koud- en warmwaterleidingen dui ruimte. delijk zichtbaar. Disini daging digantoeng boeat dikeringkan. Tempat boeat bikin bersih peroet dlsb. dengan pipa^ air dingin dan panas. hangspoor kan men over een gedeelte middels wel met warm water. Het behoeft geen betoog, een Hertje laten zakken en ophijschen, zoodat het dat het reinigen met warmwater een van de voor inpikken zeer eenvoudig is. Nu wordt het dier naamste factoren is om de hygiëne te bevorderen. naar den slachtstand geschoven, waar het verdei Ook voor het reinigen der hallen staat steeds afslachten geschiedt op de manier als reeds bij warmwater ter beschikking. De darmenwasscherij de runderen omschreven. voor varkens heeft geen speciale darmenbroei- Het hangspoor in de varkensslachthal wijkt kuip, daar hier het reinigen afdoende in de wasch geheel af van dat in de runderslachthal. Paecunia bakken, natuurlijk eveneens met warmwater, kan causa werd hier namelijk het zoogenaamde bui- geschieden. Het benoodigde warme water wordt, zenrailsysteem toegepast, waarbij de spreiders evenals de stoom voor het verwarmen van de met een eenvoudige haak over de stalen buizen broeikuipen, bereid in een tweetal ketelhuizen, schuiven. Dit systeem was hier mogelijk, daar in één voor het runderslachthuis en één voor het verband met de kleinere lengte der varkens het varkensslachthuis, waar lage-druk-stoomketels hangspoor betrekkelijk dicht boven den grond kon van het verticale vlampijptype staan opgesteld. worden aangebracht, zoodat het bedienen der Beide ketels worden met hout gestookt, terwijl er wissels geen moeilijkheden behoeft op te leveren ook hier naar werd gestreefd de bediening tot en door het kleinere gewicht het schuiven gemak het uiterste te beperken. In verband hiermede kelijk kan gebeuren. werden de ketels voorzien van een automatisch Wanneer de dieren zijn afgeslacht, vindt het voedingstoestel, dat het waterpeil in de ketels transport naar de varkensafhangruimte (Afb. 8) steeds op een constant niveau houdt, terwijl ver plaats, waar het vleesch moet besterven. Ook hier der de warmwaterbereiding geheel automatisch geschiedt de distributie tenslotte in een speciaal geschiedt in een tweetal boven de ketels opge daarvoor ingerichte ruimte. stelde boilers. Hierdoor wordt bereikt, dat steeds omstreeks 1000 liters warm water ter beschikking Kleinvee-slachthnl. staat, hetgeen ruimschoots voldoende is om een Het slachten van het kleinvee vindt plaats in plotselinge groote behoefte te dekken. een daarvoor bestemd gedeelte van de grootvee- Hoewel hierboven slechts van de warmwater slachthal. voorziening sprake is, is uiteraard eveneens een Het ontbloeden en onthulden geschiedt hier op zeer uitgebreid koudwaternet aanwezig. Op ver slachtschragen, terwijl het afslachten in verband schillende plaatsen in alle gebouwen bevinden zich met het veel kleinere gewicht geschiedt aan ha- flinke tapkranen met slangaansluiting, zoodat kenrijen, die langs de wanden zijn aangebracht. overal voor een groote reinheid kan worden zorg Het transport naar de afhangruimte ten slotte gedragen. vindt plaats aan speciaal daarvoor ingerichte Ten slotte willen wij nog releveeren de proble loopkatten aan het dubbelrailsysteem. men, die zich bij den afvoer van de bij het slacht- proces ontstane nevenproducten hebben voorge daan. Wat den afvoer van bloed en mestwater Darmenwasscherijen. betreft, hiervoor werd een stelsel in hoofdzaak In de darmenwasscherij (Afb. 9) voor grootvec bestaande uit open, dus goed te reinigen en niet worden de penzen en darmen eerst gebroeid in verstoppende goten aangelegd, welke uitmonden een groote ronde broeikuip en daarna vuil en vet in een gesloten en gespoelde leiding en loozen op verwijderd in een groot aantal waschbakken en de kali Brantas.

80 SAMENSTELLING Dit blad werd ontworpen door Studiecommissie F-NR: Technische Grond- COMMISSIE slagen voor Bouwvoorschriften, waarin zitting hebben :

F. F. Blok, Luitenant-Kolonel der Genie (Voorzitter) ; R. Groenewoud, Inspecteur van het Bouw- en Woningtoezicht van de Stads gemeente Bandoeng. Ir. Thomas Karsten, Architect en Stedebouwkundige ; J. C J. Piso, Architect-Aannemer; Ir. J. P Thijsse, Ingenieur bij de Stadsgemeente Bandoeng

OPMERKING. Als ,,Kleinwoningbouw" wordt aangemerkt :

1 indien in de ter plaatse geldende bouwverordening bepaalde soorten van ge bouwen als ,,kleinwoning(bouw)" en/of ,,kampong(bouw)" zijn aangeduid:

a. die gebouwen,

b. alle gebouwen van kennelijk overeenkomstigen of meer eenvoudigen aard; een en ander onafhankelijk van den verderen aard dier gebouwen (bv van open of gesloten bouwwijze enz);

2. indien in de betr. bouwverordening niet het onder 1 bedoelde onderscheid is gemaakt, doch wel een op grond der meerdere of mindere permanentie van de constructie :

a. alle semi-permanente of niet-permanente gebouwen ;

b. de permanente gebouwen welke voldoen aan de criteria gesteld in 3

3. indien in de betr. bouwverordening niet de onder 1 of 2 bedoelde onder scheidingen zijn gemaakt :

a. de woningen, welke kennelijk of naar het spraakgebruik in kampoengs gelegen zijn, dan wel aan niet voor rijverkeer gebezigde paden ;

b. de woningen gebouwd in open bouwwijze (hoogstens paarsgewijze ge koppeld), met: 1e. een totaal bebouwd oppervlak van max 125 m2 per woning en 2e een gemiddelde gevelhoogte van het hoofdgebouw (ge meten langs den gevel van bovenkant erf tot bovenkant dakbedekking of gevelafdekking) van max. 3.75 m, dan wel een gemiddelde inwendige verdiepingshoogte in het hoofdgebouw (gemeten van vloer tot plafond of andere bovenafdekking der binnenruimte) van max. 3,25 m;

c. de woningen gebouwd in gesloten bouwwijze, dan wel in open, doch met meer dan paarswijze koppeling, met: Ie- een totaal bebouwd opper vlak van max. 75 m2 en 2e een gemiddelde hoogte der niet aange bouwde of niet voor aanbouwen bestemde gevels van het hoofdgebouw van max. 4 m, dan wel een gemiddelde verdiepingshoogte van het hoofd gebouw van max. 3,5 m, beide gemeten als voien. *

Volledige catalogus van normaalbladen en ontwerpen verkrijgbaar bij het Centraal Normalisatie Bureau (C.N.B.^ te 's-Gravenhage en bij den Normalisatieraad te Bandoeng; prijs f 0,50 het stuk. Alle normaalbladen zijn verkrijgbaar bij den boekhandel in Nederland, bij het C N B. en bij den Normalisatieraad voor de prijs van f 0,1 5 het stuk; voor de prijs van normaalvoorschriften in boekvorm en van bijzondere normaalvoorschriften zie de catalogus. Mappen voor het opbergen van normaalbladen voor de prijs van f 0,30 het stuk. Alle prijzen exclusief kosten van verzending. NED MIJ V NIJV EN HANDEL KON INST V INGENIEURS SAMEN HOOFDCOMMISSIE VOOR DE NORMALISATIE IN NEDERLAND COM^ RAAD VOOR DE NORMALISATIE IN N E D E R L A N D S C H -1 N D I E

VERANDERLIJKE (Z G NUTTIGE) BELASTING

BELASTINGEN VAN BOUWCONSTRUCTIES DOOR PERSONEN EN VOORWERPEN

a Vloeren en trappen van woningen bij kleinwoningbouw*) en van aile ondergeschikte bergzoldertjes, doch e e a niet voor w/inkel- en bedrijfsruimten 125 kg/m2 Vloeren en trappen van overige w/oningen . .... 200 Vloeren van leslokalen . . . . 200 Vloeren van lokalen, bestemd voor kantoor, winkel, restaurant en cale 250 Vloeren van gymnastieklokalen 400 Trappen trapbordessen en vloeren van portalen en gangen, behoorende bij lokalen genoemd onder c, d en e 300 Vloeren en binnenbalcons van lokalen, bestemd voor bijeenkomsten, niet begrepen onder a t/m f en h, zooals kerken, concertzalen, schouwburgzalen, vergaderzalen bioscopen enz zoomede van tribunes met vaste zitplaatsen .... 400 a Dansvloeren 500 z Ul Tribunes met staanplaatsen en'of losse zitplaatsen 500 o Q Trappen trapbordessen en vloeien van portalen en gangen behoorende bij de lokalen en inrichtingen

Q OPMERKINGEN < 1 In de cijfers van bovenstaande tabel is, behalve het gewicht van de menschen, ook dat van een gewonen inventaris, over > eenkomstig de bovenaangegeven bestemming, zoomede dat van lichte scheidingswanden, met zwaarder dan 100 kg/m begrepen , buitengewone belastingen, zooals b v veroorzaakt door archiefinrichtingen, bibliotheken bijzonder zware voor < werpen en goederen benevens gnndlagen e d op platte daken enz , moeten afzonderlijk in rekening worden gebracht < 2 De in dit normaalblad genoemde belastingen gelden ook voor tijdelijke bouwwerken en inrichtingen. < 3. De in dit normaalblad genoemde belastingscijfers behoeven niet te worden vermenigvuldigd met een schokcoefficient 4 BIJ daken niet vallend onder m n of o en bij plafonds behoeft niet te worden gerekend op veranderlijke belasting, zooals u die bv kan ontstaan door personen, die zich bij herstellingen, brand enz op het dak of plafond bevinden UJ 5 Vloeren van ruimten en inrichtingen, van welke te verwachten is, dat zij voor verschillende bestemmingen gebruikt zullen 00 worden, moeten berekend worden op de hoogste, daarvoor aangegeven belasting 6 BIJ de berekening van constructiedeelen welke de belastingen van meerdere vloeren dragen zooals fundeeringen, kolommen enz , worden van de nuttige belasting der vloeren en daken de navolgende percentages in rekening gebracht

eventueel plat dak 100% bovenste verdieping 1 OO^/o op 1 na 90o/o op 2 na „ „ 80% op 3 na , „ 70»/o

Voor elke volgende verdieping wordt telkens een vermindering van 10% der oorspronkelijke belasting toegestaan tot een resteerend minimum van 40''/o De begane grondvloer geldt mede als verdieping in den zin van deze opmerking Boven staande reducties mogen i

Voor eigengewich-en zie V 2006 Voor windbelasting zie V 2008 Dit blad gebruiken met V 2006, V 2008, V Volledig (C.N.B) TECHNISCHE GRONDSLAGEN VOOR Alle no BOUWVOORSCHRIFTEN IN NED. - INDIÈ Normall' BELASTINGEN V2007 en van VERANDERLIJKE (Z G NUTTIGE) BELASTING Mappen D.: 69 Alle prij

NADRUK, IN WELKEN VORM OOK, VERBODEN SAMENSTELLiNG Dit blad werd ontworpen door Studiecommissie F-NR: Technische Grond- COMMISSIE slagen voor Bouwvoorschriften, waarin zitting hebben :

F. F. Blok, Luitenant-Kolonel der Genie (Voorzitter); R. Groenewoud, Inspecteur van het Bouw- en Woningtoezicht van de Stads- genneente Bandoeng ; Ir. Thomas Karsten, Architect en Stedebouwkundige ; J. C. J. Piso, Architect-Aannemer; Ir. J. P. Thijsse, Ingenieur bij de Stadsgemeente Bandoeng

Volledige catalogus van normaalbladen en ontwerpen verkrijgbaar bij het Centraal Normalisatie Bureau (C.N.B.) te 's-Gravenhage en bij den Normalisatieraad te Bandoeng ; prijs f 0,50 het stuk. Alle normaalbladen zijn verkrijgbaar bij den boekhandel in Nederland, bij het C. N. B. en bij den Normalisatieraad voor de prijs van f 0.15 het stuk; voor de prijs van normaalvoorschriften in boekvorm en van bijzondere normaalvoorschriften zie de catalogus. Mappen voor het opbergen van normaalbladen voor de prijs van f 0,30 het stuk. Alle prijzen exclusief kosten van verzending. NED MIJ V NIJV EN HANDEL KON. INST V INGENIEURS HOOFDCOMMISSIE VOOR DE NORMALISATIE IN NEDERLAND RAAD VOOR DE NORMALISATIE IN N E D E R L A N D S C H -1 N D I E

BELASTING DOOR EIGENGEWICHT (Z.G RUSTENDE BELASTING). Materialen Constructies

Droog zand (luchldroog) 1450 kg'm-^ Houten vloer met houten balken (van djati, Vochtig zand 1600 zonder plafond) bij ten hoogste 5 m over Met water verzadigd zand 1800 spanning en voor ten hoog^ite 200 kg/m^ Grind droog of nat 1600 nuttige belasting 40 kg/m2 Steenslag, droog of nat 1350 Plafonds en wanden met inbegnp van latten Aarde, klei en leem (luchtdroog tot vochtig) 1700 enz , doch exclusief plafondhangers resp Aarde klei en leem (nat) 2000 stijlen en regels Natuursteen 2600 a asbestcement (Eternit, Martmited platen Koraalsteen 1250 dik ten hoogste 4 mm) 11 Beton a) 2200 b geribd plafondstaal 7 Gewapend beton 2400 Metselwerk in baksteen b) 1650 c eenzijdig gepleisterde oppervlakten van Metselwerk in breuk berg- en rolsteen 2400 cementmortel op steen of metaalgaas 40 Balau (ressak, damarlaoet, simantok) 1050 d tweezijdig idem, zonder tusschenruimte 60 Bangkirai 900 Plafondtiangers (van djatihout) bij ten hoogste Djati 700 5 m overspanning en afstand h o h ten Kamferhout 850 minste O 80 m Meranti (lichte, roode) 500 Mortel per cm dikte idem (zware, roode) 750 a van cement 24 Merawan 750 < < Merbau 900 b van kalk tras of roode cement 17 Rasamala 800 Vloeren van portlandcement en terrazzotegels Saninten 650 exclusief specie per cm dikte 24 < Soeren 650 Asfalt per cm dikte 14 I Walikoekoen (koekoen) 1000 Pannendakbedekking met panlatten en dak < Ijzerhout 1050 ribben 35 — 50 kg/m^dakvlak T Diverse houtsoorten (doerian, kihijang, laban, Ijzerhouten sirappendakbedekking met latten O lagan, petanang, poespa woengoe en dakribben (boengoer)) 600 -900 a. sirappen 3 — 5 mm dik 30 Gietijzer 7250 b ,, 6 — 8 mm dik 40 Q Staal 7850 Dakbedekking van gegolfd verzinkt plaatstaal Lood 1 1400 (B W G no 24) zonder gordingen 10 < > I— a) Dit cijfer geldt met voor vulbeton e d < b) Dit cijfer IS gebaseerd op een volume gewicht van baks'een van 1 60 < < I— LU OPMERKINGEN : U 1 De bovengenoemde cijfers geven de meest voorkomende waarden aan welke in het algemeen voor berekeningen kunnen worden aangehouden 2 Indien van plaatselijk gebruikelijke materialen het eigengewicht in het algemeen belangrijk afwijkt van de bovengenoemde verdient het aanbeveling, het gewicht nader te bepalen en de gevonden waarden, overeenkomstig de opvatting van Opmerking 1, m het plaatselijk bouwvoorschrift op te nemen, in plaats van de boven voorgeschrevene Deze afwijkingen komen m hoofdzaak voor bij steenslag, natuursteen, baksteen breuk , berg- en rolsteen en dakpannen zoomede de constructies, waarbij van die materialen gebruik is gemaakt. 3 Indien in een bepaald geval door weging of jberekening waarden mochten blijken, welke meer dan 10o/o van de bovengenoemde afwijken, zullen deze in de plaats daarvan worden toegepast 4 Van de op dit blad met genoemde materialen en constructies wordt het aan te nemen gewicht door weging of berekening vastgesteld 5 In de sub 2), 3) en 4) genoemde gevallen dient steeds met den te verwachten vochtigheidstoestand rekening te worden gehouden 6 De meting of weging zal in de sub 3) en 4) genoemde gevallen eventueel ten genoege van het desbetreffende bouwtoezicht dienen te geschieden 7 Aan dit blad behooren geen materiaal- en constructievoorschriften te worden ontleend. Dit blad gebruiken met V 2007

TECHNISCHE GRONDSLAGEN VOOR BOUWVOORSCHRIFTEN IN NED -INDIE V2006 BELASTINGEN EIGENGEWICHTEN D.:69

NADRUK, IN WELKEN VORM OOK VERBODEN De uit de magen en ingewanden afkomstige Uitvoering en kosten. mest wordt op een speciaal daarvoor bestemd De uitvoering heeft plaats gehad na aanbeste gedeelte van het terrein gestort in een gemetselde ding met beperkte mededinging. bak, waardoor 10 L/sec. irrigatiewater stroomt, De gebouwen, rioleeringen, wegen, terreinafslui zoodat steeds een voldoende menging en verdun tingen werden opgedragen aan het N.V. Bouw ning kan plaats vinden. Bovendien kan door de kundigbureau ,,Lobry" voor den prijs van put, welke gedeeltelijk als bezinkput is uitge ƒ 63.000.— en na een bouwtijd van 7 maanden, voerd, een extra groote waterhoeveelheid worden den Isten Maart j.i. opgeleverd. toegevoerd, zoodat het geheele riool- en go^en- De slachttechnische uitrusting is geleverd door stelsel na afloop van de slachtingen geheel kan de firma Lindeteves-Stokvis voor den prijs van worden schoongespoeld. ƒ 24.000.-. ^, ^, f^^^„_

ROMAH PEMOTONGAN BAROE Dl KOTA MALANG. Romah pemotongan baroe di kota Malang mempoenja semoeanja seboleh-boleh djangan amat tertoetoep din- .soeatoe laboratorium oentoek pemeriksaan soesoe, tem- ding. Oentoek mendapatnja hawa dingin diloear memaké pat kandang andjing dan tempat boeat membinasakan emperan^ majat binatang dan lain kotoran. Selainja itoe romali Lt'taknja romah pemotongan ini di-sisirnja kota dan terbagai dalam bagean^ oentoek pemotongan sampi, dekat djalan^ spoor soepaja transport dapat gampang. pemotongan babi, oentoek administratie, dan lain^ ba- .Maka letaknja di-djalan besar djoega. gean poela seperti romah boeat keurmeester, goedang-, Mitoeroet alasan jang berhoeboeng dengan igama kandang^, kamar kereta, tempat oentoek mengandang- Islam tempat pemotongan lemboe mengadap ka djoeroe- kan chewan Jang sakit dan oentoek membakar daging san Keblat (Mekka). jang boesoek. Tersedia djoega kamar-dingin boeat men- Saban hari dapat memotong sampai 5 kali, hingga simpan daging. dapat dipotong 60 lemboe saban harinja. Rentjana oentoek im amat dibikinja serasi boeat Bekakas^ jang dipaké oentoek pemotongan ini se keperloean pemotongan. Jang dipentingkan jalah tentang moeanja mitoeroet pendapatan baroe: serasi, radjin, dan tjoekoep dapatnja penerangan dan hawa bersih. Maka jang dapat mengetjiikan biaja pemotongan. DE RUBBERRESTRICTIE-KANTOREN TE PALEMBANG EN TE TANDJONG-PINANG. Voor de huisvesting van de administratieve dien Het kantoor te Palembang is gebouwd aan den sten, die in verband met de maatregelen voor de Raadhuisweg, een der voornaamste wegen in die bevolkingsrubberrestrictie in het leven zijn geroe plaats. De Palembangsche bouwverordening ver- pen, zijn te Palembang en te Tandjong-Pinang eischt aan dien weg een minimumgevelhoogte van nieuwe kantoorgebouwen opgericht. zes meter, gemeten vanaf bovenkant trottoir tot

Afh. 1. Voorgevel van het Rubberrestrictiekantoor te Palembang. Moeka dan kantor Rubberrestrictie di Palembang. i^ I-I )l n

ONT¥KP VOOB tEN ONTOOP I iCmOOQ TC soscuwri PALEMDANG C^i 1

ADBE550CRAPM

KADASTtBIONlOa! J=^ OOGSTVEPGUKKINGES l-CCVCLBOOILYN SITUATIt ——HMOOILYN . (5 MACHINES)

CYVIELtN ffiS^ B ii-H •: 1 11—4 • ti--^ • r LOCAAL VOOC 2.0 CEKENAAR5

D 3 ü 3 TYPISTEN EH KANTOOCCHCr BoirrAAL 6CCCPLAATS 3 1 1 n __ u p "3 1 p P n IMGANC fci- •4 3:3Pf= Il E.

I I I I

ONTWERP voop m ïimbmisimiL- nwrn.^ "^ANTOOP IL TANDJONC-PINANG

SITUATIL'

..t^-j. Afh 2 Vooi gevel van het Rubberrestnctiekantoor te Tandjong Pinang, gezien vanaf het Noord-Oosten Moeka dan kantor Rubberrestiittie di Tandjong Pi- nang terhat dan sebelah Timoer

aan de theoretische snijlijn van het gevelvlak en ingang zijn van kalisteen. Het geheel is zoo sober het dakvlak De bedoeling van deze bepaling is mogelijk gehouden. De bouwkosten hebben iets kennelijk om verdiepingbouw in de hand te wer minder dan ƒ 18000,- bedragen. ken, in elk geval om een in vei houding tot de wegbreedte en het karakter van het stadsdeel te Het kantoor te Tandjong-Pinang is gebouwd nietige bouwwijze te weien tegen een heuvel aan. Het niveau-verschil is ge deeltelijk in het gebouw verwerkt, door het in- Daar het niet mogelijk was om een verdieping gangs- tevens wacht-portaal eenige treden lager gebouw te ontwerpen, is een oplossing gekozen, te leggen dan het overige gedeelte van het gebouw. waarbij aan de groote werkruimte — het lokaal voor de rekenaars — een grooteie hoogte is gege De sokkel van het gebouw is van graniet-achtige ven De overige vertrekken, die van geringere af bergsteen. De fundeering, welke op betrouwbaren metingen zijn, hebben de normale verdieping grondslag rust, van hetzelfde materiaal. De dak hoogte gekregen. Zoo heeft het gebouw aan de bedekking bestaat uit Muldenpannen afkomstig zijde van de westelijke bestaande belending een van Singapore. Ook dit gebouw is zonder eenige lager gedeelte. Daar het aangrenzende bestaande luxe uitgevoerd. De bouwkosten beliepen iets min Kadasterkantoor een laag gebouwtje is, kon op der dan ƒ 14000,—. deze wijze een overgang tot een hoogere bebou De ontwerpen en detailleering van beide gebou wing van den Raadhuisweg verkregen worden. wen zijn afkomstig van de onderafdeeling Lands- gebouwen van het Departement van Verkeer en Het gebouw is uitgevoerd in beton-raamwerk Waterstaat; de uitvoering is geschied onder lei met halfsteensmetselwerk (de wanden van het ding van de betrokken gewestelijke waterstaats lokaal voor rekenaars zijn één steen dik) en ge diensten, voor wat betreft het kantoor te Palem- fundeerd op een gewapend betonplaat met rib, bang m openbare aanbesteding, terwijl het ge rustend op een zandaanplemping, welke nog is bouw te Tandjong Pinang in eigenbeheer met voorgewalst. behulp van aannemers is uitgevoerd. De dakbedekking bestaat uit ijzerhouten sirap- pcn De buitenplinten en de kolommen van den Breuning.

83 '^^ms.'!-

.•aiSlA.'

F -Jtf/-

•4'2i»'5P^''3<- •^:-»fe*s ^tós£,.ja,>i.affiÉS* A]b. 3. Voorgevel van het Rubberrestrictiekantoor te Moeka dari kantor Riibberrehtrictie di Tandjong Pi Tandjong Pinang, gezien vanaf het Noord-Westen. nang terliat dari Barat.

KANT0R2 OENTOEK RUBBERRESTRICTIE Dl PALEMBANG DAN TANDJONG-PINANG.

üentoek keboetoehanja administratie dari Rubber- berada di djalan itoe. Bangoenan terbikin inemakai ra- restrictie poen dibangoenkan di iPalembang dan Tan- gangan da ri beton jang tertoetoep dengan dinding dan djong-Pinang kantor^ baroe. pasangan '/2 batoe. Atapnja dari sirap. Biaja oentoek Kantor jang di Palembang letak di djalan besar bangoenan ini habis beloem sampai ƒ 18.000.—. Raadhuisweg. Kerena mitoeroet sjarat^ Bouwverordening Kantor di Tandjong-Pinang letak di lapangan jang dari üemeente Palembang moeka dari bangoenan jang berboekit. Boeat ini bangoenan habis biaja hampir di djalan sitoe haroes paling sedikit 6 m tingginja, maka ƒ 14.000.— sebagean besar dari kantor terseboet dibangoenkan Doewa^ bangoenan terseboet di-rentjanakan oleh dengan moeka jang tinggi djoega. Bangoenan ini di- ünderafd. Landsgebouwen dari Dep. Verkeer dan Wa- laraskan djoega dengan Kantor Kadaster jang soedah terstaat.

ONZE RONDVRAAG OVER DE INDISCHE ARCHITECTEN-ORGANISATIE. In aansluiting met de terzake in dit nummer Geldt dit gelijkelijk voor de drie in vraag 1 gemaakte opmerking volgen hieronder de gestelde genoemde groepen? vragen. Acht gij het gewenscht, dat de NIAK-leden, 1. Acht gij het voor de Indische organisatie tot — evenals in Nederland de BNA-leden, in bevordering der bouwkunst — den NIAK — Engeland de R.I.B.A.-leden enz. — er een den meest gewenschten toestand, dat deze gewoonte van maken, bij hun naam de aan in beginsel wil omvatten alle bevoegdde bona duiding van het NlAK-lidmaatschap te voe fide beoefenaren der bouwkunst, dus zoowel gen? adviseerende en ambtelijke architecten, als 5. Geven deze vragen U nog aanleiding tot architecten '), die tevens aannemer of i.dg. andere opmerkingen, en zoo ja, tot welke? zijn? Zooals in een begeleidend schrijven bij de toe 2. Acht gij in of naast den NIAK een bijzonder zending der vragen uitdrukkelijk werd opgemerkt, contact noodig tusschen adviseerende en/of en trouwens reeds uit hun opzet volgt, waren de ambtelijke architecten onderling? vragen in geen enkel opzicht gericht tegen den 3. Acht gij, naast of in verband met de bal NIAK als zoodanig, integendeel, zij bedoelden lotage bij de intrede in den NIAK, ook een slechts eenige moeilijke, en in vakkringen vaak objectieven maatstaf gewenscht met betrek bediscussieerde punten, die de ontwikkeling dier king tot het lidmaatschap, al of niet gepaard organisatie schijnen te beïnvloeden en wellicht te met een eerecode voor de leden? bemoeilijken, aan de orde te stellen. Daar het met het oog op de beschikbare ruimte niet mogelijk is om in dit nummer alle reeds ont ^) Onder ,,architect" is hier en verder te verstaan de volwaardige bouwmeester, niet de „Architect V en W" vangen antwoorden, op te nemen, moest een keuze of de „Architect Locale Werken" als zoodanig. worden gedaan.

84 Veiineend is dat in de eerste plaats in aanmei- Een krachtige poging hiertoe is gedaan in de „Re gelen" van de NIAK en wordt voortgezet in de poging king komen de antwoorden van den Voorzitter van die uit te breiden tot alle technici Nu het blijkt hoe den NIAK, Ir Willekes Macdonald — evenwel, moeilijk het is vast te leggen wat regel is bij gebreke evenmin als bovengenoemd ingezonden stuk, van een overeenkomst, ben ik te meer overtuigd, dat de qualitate qua geschreven — en van de oud-vooi- tijd nog lang niet gekomen is om zulke regelen bindend te verklaren zitters van den Kring, de heeren ir Van Hoytema Het gaat er immers niet om, dat men zich plechtig Ln Antonisse, wier belangs.^Uing voor de ont accooid verklaart en onderhands met alleen afwijkt waar wikkeling der maatschappelijke omstandigheden het nodig is maar ook in strijd met de regelen handelt, m het land van hun vroegeren werkkring, welke maar een werkelijke goede toestand is pas bereikt als men zonder plechtige verklaringen wederzijds overtuigd hen tot beantwoording noopte, zeer op prijs wordt IS dat algemene regelen vanzelf gevolgd worden gesteld Daarnaast zijn interessant eenige zeer uiteen- Beantwoording van Ir / f" van Hoytema, loopende meeningen, waaronder een tweetal van Oud-Hoofd der Afdeeling Landsgebouwen van met-leden van den NIAK het voormalig Departement der Burgerlijke Open Beantwoording van Ir Willekes Macdonald bare Werken (Spelhng 1934). Vraag 1 Wanneer de toestanden in Indie zich na Vraag 1 De bedoeling van de statuten van de NIAK mijn vertrek in l'HO niet ingrijpend gewijzigd hebben, IS zehs ook om de met-bevoegde htfhebbers der bouw- meen ik dat uitschakeling van den architect-aannemei kunbt te omvatten Die hebben dan echter, als buiten gelijk zou staan met zellmoord van den NIAK De gewoon lid, geen stemrecht In Uw opbommmg behoor omstandigheden brengen nu eenmaal mee dat een groot den in ieder geval ook genoemd te zijn leraren en onder aantal bevoegde architecten zich tevens bezighoudt met zoekers Er kan, wegens het huidige voorbeeld van het het uitvoeren van werken, het aankoopen van grond, het Kon Inst v Ing, wel de aandacht op gevestigd worden aanschaffen van materialen, enz waarmee hun geldelijk dat niet het belang bij de bouwkunst als criterium geldt, belang ook wel degelijk gebaat is Men moge deze vei- zodat handelaren als zodanig niet worden opgenomen houding niet de meest gewenschte achten, men heeft Vraag 2 Bijzonder contact tussen groepen van leden met het feit rekening te houden, en ik acht het thans nog ener organisatie behoort altijd binnen die organisatie niet heilzaam de publieke opinie ervan te doordringen, mogelijk te zijn en het heeft dan het voordeel van de dat deze combinatie de betrouwbaarheid van deze archi (centrale) organen in de NIAK is echter het aantal per tecten als raadsman vermindert sonen in elke groep zo klein, dat contact of belemmerd Het aantal van hen die een zuiver adviseerende posi wordt door de onderlinge afstand of door het feit dat tie innemen is te gering, en zij zijn te zeer over de grote de tegenstiijdige opinies niet overtroefd worden door die centra verspreid, dan dat een vakorganisatie alleen van van een rest hen zou kunnen bestaan Vraag 3 De bedoeling van een ballotage door een Vraag 2 Het gezegde onder 1 sluit met uit dat het commissie is, dat die een „objectieve ' maatstaf zal aan mogelijk zou zijn binnen het veienigingsverband twee leggen omtrent de „bevoegdheid' tot oordelen over groepen van leden te onderscheiden nl de adviseerende bouwkunstige zaken Ook bij de procedure voor roye en ambtelijke architecten en de architect-aannemers Alle ment IS dit bedoeld, hoewel er steeas wel een partij zal leden moeten volkomen dezelfde rechten hebben, maar in zijn, die het oordeel te suhjectiv'f zal vinden, vooral waar bepaalde, bij huishoudelijk reglement aangewezen geval het de goede naam der architecten betreft len moet de beslissing worden overgelaten aan de be Voor twijfelgevallen helpt een eerecode meestal weinig, trokken groep met het knngbestuur eer nog geeft die een grens aan waarlangs sommigen Vraag 3 Het is gewenst bij de intrede van een nieuw zich dan met gerustheid bewegen Een aanmerking van lid, naast de ballotage, een objectieven maatstaf aan te het bestuur of de publicatie van afkeuring van bepaalde leggen, nl dien van bekwaamheid en van onbespioken handelingen zal beter werken en kan zeer zeker bij elk naam en gedrag Een commissie beoordeelt dit en brengt der groepen te pas komen Ik meen dat de beslissing er advies over uit daarover juist moet liggen bij de leden, die met zelf tot Thans de vraag of het gewenst is het candidaat-lid die gioep behoren een eere-code te laten teekenen, op dezelfde wijze als de Vraag 4 Het gebruik om het 1 dmaatschap van de BNA dit eischt voor de Hollandsche architecten Ik moet BNA en het N I V A i) achter de naam (en elders') erop wijzen dat de eere-code uit twee deelen bestaat Het te vermelden is een bedriegehjke nabootsing van het eene deel heeft betrekking op den architect als man Engelse gebruik Daar toch wordt het recht zich licen van eer Degene die zich schuldig maakt aan hande tiate of associate te noemen ontleend aan examens, die lingen, die den goeden naam van den architecten-stand geheel gelijkwaardig zijn aan die der TH en m de aantasten, is op grond van deze bepalingen strafbaar verschillende delen van het rijk onder toezicht der over Het andere deel schrijft voor door welke combinatie van heid staan Alleen de members en fellows worden, meen werkzaamheden het beroep van arch tect het zuiver ad- ik, intern gekozen als onderscheiding voor eervolle vak- viseerend karakter verliest Wie met deze voorschriften uitoefening, maar deze atcgoriecn ontlenen daaraan geen in strijd handelt, kan geen lid blijven van den bond, verdere rechten (de members treden mm of meer op maar zijn goede naam blijft ongeschonden als examinatoren van „practische werkers') Wel beschouwd behoeft het eerstgenoemde deel niet Naast onze diploma s is er voor vermelding van lid in een code te worden vastgelegd De wetten der eer zijn maatschappen (zie Kon Inst ') zeker geen plaats Kan voldoende bekend, en bovendien is het onmogelijk met men er in Holland de (zeer twijfelachtige) erecode in nauwkeurigheid te omschrijven welke handelingen de eer zien, hier zou die controle door de grote verspreiding en de waardigheid van den architecten-stand schaden nog veel minder betekenen Ook zonder eere-code kan een organisatie een lid dat Vraag 5 Zoals ondei 4 betoogd, mogen de gebrui zich misdraagt ter verantwoord ng roepen en straffen ken in de bouwkunde met gebaseerd zijn op die van Het andeie gedeelte echter stelt bepaalde eischen gesloten ambachten (hier advocaten, notarissen, docto waaraan een lid moet voldoen Zooals boven onder I ren, in het Britse rijk ook architecten) Als men in die reeds werd u teengezet, hebben zich de verhoudingen in richting wenst te gaan, zal men vooraf moeten bereiken de Indische samenleving nog niet zoodanig ontwikkeld dat een groot aantal gebruiken algemeen erkend worden dat dergelijke zware eischen gesteld kunnen worden Dat een eere-code waaraan men zich niet houdt en d e men •') Het „Nederlandsch Instituut van 'Architecten", de niet kan handhaven een onding is behoeft geen nader andere Nederlandsche aichitecten-organisatie — Red betoog Ik acht dus een eere-code voor den NIAK I T deels onnoodig, deels ongewenscht, zoo met onmogelijk

85 Men zou nog de mogelijkheid kunnen opperen dat de Vraag 4 Toevoeging van ,,architect NIAK vei- Kring twee soorten leden zou tellen, een met eere-code, dient aanbeveling In Nederland wordt ongetwijfeld le- en een zonder, de laatsten zouden dan met het recht kening gehouden met de toevoeging In de eerste plaats hebben de letters N I A K achter hun naam te zetten door opdrachtgevers, niet minder door üemeente-dien- Ik zou dit echter beslist ontraden, het zou een onaan sten welke projecten ter beoordeeling ontvangen gename stemming in de vereeniging brengen en een Vraag 5 In de toelichting is een en ander nadei hinderlijk stempel van minderwaardigheid drukken op omschreven den architect-aannemer Deze zou zich ook onmiddellijk terugtrekken Vraag 4 Mijns inziens is er geen bezwaar tegen dat Beantwoording van Ir W Lemei, hoofd der de leden van den N I A K er een gewoonte van maken Onderafdeelmg Landsgebouwen van het Depar deze letters achter hun beroepstitel te vermelden Het tement van Verkeer en Waterstaat heeft wel niet de beteekems dat het zuiver adviseerende architecten zijn, maar wel dat zij bij hun collega s als Vraag 1 In verband met de huidige maatschappe goede en betrouwbare technici bekend staan lijke toestanden hier te Lande, acht ik het niet anders Vrag 5 Als algemeene opmerking zou ik nog willen mogelijk dan dat een Indische organisatie tot bevorde zeggen, dat in de nog niet geheel volgroeide Indische ring der bouwkunst alle bevoegde bona-fide beoefenaren maatschappij voor alles moet worden voorkomen, dat er der bouwkunst omvat, dus behalve de adviseerende en verdeeldheid ontstaat, en dat de toch al kleine groep van ambtelijke Architecten ook Architect-Aannemers Met de architecten zich oplost in kleine brokjes organisatie, die laatstgenoemde categorie zijn dan bedoeld, diegenen, die geen levensvatbaarheid hebben Ter wille van dit op den in de eerste plaats het bouwvak beoefenen als Architect voorgrond tredende doel, moet men enkele op zich zelf en daarnaast in verband met de hier te Lande heerschen- juiste beginselen prijs geven Men kan nu eenmaal niet de toestanden ook optreden als aannemer of uitvoerdei 100% verlangen Men stelle zich tevreden met het be van eigen ontwerpen wustzijn, dat de Indische architect een uitstekenden naam Vraag 2 Alleen wanneer de NIAK een groot aan heeft — ook in Holland — en dat dit slechts zoo blijven tal leden zal hebben, lijkt het mij mogelijk, dat ei op kan, wanneer ieder voor zich zelf ervoor zorgt dezen eenigerlei wijze een bijzonder contact tusschen advi naam hoog te houden seerende en ambtelijke Architecten tot stand zou worden gebracht en dan niet naast, maar in den NIAK Een Beantwoording van den Heer ƒ H Antomsse, afzonderlijk bijzonder contact tusschen alleen de ambte lijke Architecten komt mij met noodig voor Zoolang de Oud-Architect bij de Gemeente Batavia NIAK nog, zooals thans, een kleine vereeniging is, Toelichting (van redactiewege verkort) • lijkt mij elke aparte groepvorming in den NIAK een gevaar voor het bestaan van den kring Het kardinale punt vooi de beantwoording der vragen Vraag 3 Als maatstaf bij ballottage en met betrek is allei eerst behoort de architect-aannemer georgani king tot het lidmaatschap lijkt mij, dat dienen te worden seerd te blijven in den NIAK'? aangehouden vakbekwaamheid en vakuitoefening in Voor Nederland is de combinatie architect-aannemer overeenstemming met algemeene opvattingen van inte een absolute belemmering voor het lidmaatschap van griteit en fatsoen Dezelfde commissie, die de ballottage verschillende architectenorganisaties, o a van de B N A beoordeelt, zou eventueel klachten over het gedrag der Er zijn inderdaad organisaties die de scheidingslijn niet leden in behandeling kunnen nemen Het lijkt mij echtei zoo sterk trekken, hetgeen tot gevolg heeft dat het lid wel noodig, dat getracht wordt bepaalde normen ten maatschap der zuivere architecten-organisaties van meer aanzien van vakbekwaamheid en de wijze van uitoefe waarde wordt geacht Een en andei staat wel in nauw ning van het beroep vast te stellen, welke zoowel bij de verband met de actie van wettelijke bescherming van de ballottage als de beoordeeling van klachten dienen te architectentitel worden gevolgd De scheiding van de gioep architecten en aannemers Voor de instelling eener eerecode lijkt mij de tijd nog is bij normale omstandigheden absoluut aanvaardbaar niet rijp Beider belangen loopen sterk uiteen, terwijl als norm Het vorenstaande geldt gelijkelijk voor de drie in vraag voor het lidmaatschap eener zuivere architecten-organi 1 genoemde groepen satie een geheel andere geldt dan voor het lidmaatschap Vraag 4 Dat de leden de aanduiding NIAK bij van eenen aannemersbond hun naam voegen acht ik wel gewenscht De NIAK IS opgericht als architecten-organisatie, doch Vraag 5 Het komt mij gewenscht voor het lidmaat doordat onder de aannemer-architecten goede bouw schap voor de leden zoo waardevol mogelijk te maken meesters gevonden werden, zijn deze ook als lid aange en daardoor het toetreden van meer leden te bevorderen nomen Het aantal te organiseeren architecten in Indic Het is in het belang der Indische bouwkunst, dat haar IS met groot, daarbij blijrt een deel daarbuiten omdat serieuze beoefenaren opgenomen zijn in een vereeniging, de tweeslachtige houding van den NIAK niet kan wor waarvan invloed en gezag op elk gebied het vak betref den aanvaard fende uitgaan Waar de moeilijkheid steeds grooter wordt om een lijn te trekken wie wel en wie geen lid van den NIAK kan worden, zal het noodig zijn om bij het aannemen van Beantwoording van den heer Han Groenewegen, nieuwe leden den NIAK te beschouwen als een zuivere architect te Medan architecten-organisatie De B N A wil de N I A K schijnbaai als zoodanig be Toelichting (verkort) schouwen en hem zien als zusterorganisatie Als oud-lid van de B N A was ik hier door de wan M 1 bestaat er geen bezwaar om particuliere en amb verhoudingen in ons beroep, gedwongen het bestuur van telijke architecten in den NIAK op te nemen Voor beide den Bond van Nederlandsohe Architecten mede te deelen kunnen voor het lidmaatschap dezelfde e'schen gesteld dat ik niet aan de eischen van den Bond kon voldoen worden Alvorens ik daartoe overging heb tk het bestuur ge wezen op de feiten en omstandigheden waarondei hier Antwoorden op de vragen gewelkt moet worden Vraag 1 In aansluiting op de toelichting wordt als Omdat het publiek, waaronder de opdrachtgevers, de de juiste organisatievorm beschouwd indien de NIAK te vervullen taak van een architect niet verstaat en de omvatten zal adviseerende en ambtelijke aichitecten zich noemende Architecten daarvan volop profiteeren, Vraag 2 Een bijzondei contact tusschen de genoem waren de eischen verbonden aan het B N A -schap te de architecten is niet noodig zwaar om in leven te blijven Vraag 3 De etre-code voor lidmaatschap is ge- In principe kan ik het antwoord van de B N A aan wenscht den Indischen Architect deelen

86 Dat echter de eerecode het grootste bezwaai is, deel c) Alle andeic zich /ondci iiieei ,,ciKliitect noemende ik niet Omdat de verhoudingen hiei zoo geheel anders reflectanten ziin vind ik het beter de organisatie door architecten van Teneinde oiuechtvaaidigheid in dc/c stienge scheiding Indie te laten opbouwen te vooi komen, lijkt mij bijzondei doeltieffend, om aan Uitwisseling van gedachten bij de opzet met den Bond architecten, welke met over volwaaidige diplomas be van Nederland acht ik noodzakelijk schikken, zich echtei dooi buitengewone piestaties on Zoolang wi] de ideeele waarden van ons beroep op del scheiden hebben, wel de mogeliikhcid van lidmaat het eerste plan blijven stellen, blijven wij ons op de schap open te stellen De ojiname in den NIAK zou in dit ceiste plaats „architect" voelen en daarnaast soms nood geval bijzonder gedocumenteerd moeten zijn en kan dei- gedwongen aannemer halve alleen 'een hoogst enkele uitzondering betreffen Een architect kan, als het moet aanncmei zijn, maar Adviseerende, ambtelijke architecten als ook architect- een goed Aannemer geen Architect als drager van idccele aannemeis hebben veelomvattende gemeenschappelijke waarden, omdat hij in het algemeen met tot het wezen belangen, zooals de bevoidering der bouwkunst in het van de aesthetica kan doordringen algemeen, de noodzakclijkhiid van het wcdei/ijdsch lee- Niettegenstaande schrijft iedere aannemer achter zijn len begujpen dei afzondeiliike belangen, de onbevoor- naam Aichitect 001 deelde weder/iidschc critick, tciwiil het onderlinge De ervaiing in Indie leert ons dat het voeren van de contact op zich /elf belangiiike mogeliikheden biedt, om totaal onbeschermde titel ,,Architect" wanverhoudingen het moreel niveau intensievei op te voeien heeft aangenomen en groote verwarring heeft gesticht Vlaag 2 Het contact tusschcn deze drie groepen als onder het publiek ook het contact tusschen adviseeiende en ambtelijke ai- Hiei ligt een groot deel van de aktie als vooi lichting, chitectcn in het biizonder, kunnen met anders dan hoogst bestrijding van minder goede piaktijken en de stiijd bevoiderhjk geacht wolden, omdat, gezien de vele viaag- tegen plagiaat stukken welke de wederzijdsche belangen laken, zooals Onze tijd vraagt om gemeenschappelijke samenweiking bv de ambtelijk vastgeroeste normen welke in de bouw- om geestelijk op te houwen vooi schriften, de aanbestedingsvoimen, de steden- en Alleen collectieve samenweiking kan zuiveiend werken bedrijfshouwkundige vragencomplexen voorkomen, met en de titel „Architect' zooveel mogelijk hiei in Indic op zonder wedcizijdseh overleg, op de noodzakelijke bieedte de juiste waarde brengen van inzichten kunnen woidcn opgebouwd Het IS noodzaak geworden Vraag 3 Uit de beantwooiding van viaag 1 blijkt, Men versta mij goed' dat mij een objectieve maatstaf met betiekking tot het WIJ willen niemend kwetsen of tegenweiken, integen lidmaatschap zeei wel gewenscht voorkomt deel, maar het beroep zuiver stellen Een eeiecüde zal voor Indic weliswaar moeilijkheden Het IS hiei niet de plaats om de lijnen uit te stippelen opleveien, iv met de veel te tolerant gehandhaafde waarlangs dit doel kan worden beieikt geheimhouding van voluitgcschreven namen in couianten Dit zal een studie moeten uitmaken, liefst van alle bij rechtelijke vonnissen en het nog steeds te weinig gioepen ontwikkeld verantwooidingsgevoel onder de aichitecten Het IS dus met noodig het contact met andere groepen welke het begup „zaken zijn zaken' we! eens wat onver te verbreken dedigbaar opvatten Het zou m i z beter zijn eerst vraag 5 in studie te ne De eerecode zal derhalve een nauwkeiiiig omschreven men basis moeten zijn, waaraan de incidenteele gevallen dui In principe wil ik de vragen wel beantwoorden maai delijk getoetst kunnen worden, teiwijl daai naast ook de daai zit meer aan vast dan antwooiden met „ja" of vrijheid gehandhaafd moet blijven, de noodig geachte ,,neen" maatregelen te kunnen nemen Viaag 1 Neen Viaag 4 De aichitect-aannemei moet geacht wolden Vraag 2 Wanneer deze Architecten ideeele werkers het meest aan de verleiding blootgesteld te zijn, om de zijn, wel Voor mij ligt het zwaartepunt in de scheiding eerecode te ontduiken Het peil waarop het instituut van van wat men bedoelt met „Bouwkundigen" en wat men den NIAK zou moeten worden gesteld zal echter onmid verstaat onder „Architecten" dellijk verzakken, indien op de groep van aichitect-aan- Vraag 3 Dit is een zaak van nadere studie In prin nemers met betrekking tot de eerecode, een uitzond"- cipe navolging van de B N A ring wordt gemaakt, weshalve de eerecode alle groepen Vraag 4 Ja moet omvatten Als de Bond van A^edeilandsch /ndische /lichitecten Viaag 5 Een stienge handhaving van de boven aan een goede maatstaf aanneemt gehaalde grondslagen, zou ongetwijfeld een niet te oii- Zal in studie genomen moeten woiden deischatten moreele uitwerking op het publiek eenei- zijds en ook op de leden met zich brengen, zoodat aan genomen moet worden, dat het lidmaatschap van den Beantwoording van den heei Ing. A R M. Kieis- NIAK niet in de laatste plaats ook als een onderschei Icr, Oud-ingenieur bij den Post-, Telegraaf- en ding voor het lid zal woiden opgevat, iv waaimede de Telefoondienst, Architect te Bandoeng toevoeging van de aanduiding NIAK bij den naam van het lid eigenlijk vereischt moet woiden Vraag 1 Hoewel het als een hoogst betreuiens- (Woidt vcivol^d) waardig feit vaststaat, dat de beoefening der bouwkunst in Ned-Indie zelfs aan volslagen leeken wordt toegestaan, zonder verdere controle op de middelen waarvan deze /ich bedienen om aan de technische voorwaaiden te vol BERICHTEN. doen, meen ik onder bevoegde beoefenaren der bouw kunst alleen te kunnen veistaan, volwaaidig vakkundig opgeleide architecten, welke over een diploma beschik Het Koningspleinplan. ken, waarvan aangenomen moet worden, dat de daaraan In aansluiting tot de uitvoeiige publicaties, die daai- verbonden studie den geheelen omvang van de discipli- ovei in ons blad verschenen, moge bericht wolden, dat nen der bouwkunst tot het onderwerp van deze studie het Koningspleinplan, in den vorm waarin het ook hiei heeft gemaakt is gepubliceeid, op 28 Mei 11 dooi den Stadsgemeente Uit den aard der zaak zou dei halve n mm de opname raad van Batavia overeenkomstig het voorstel van 111 dezen kring moeten worden geweigerd aan B & W IS aangenomen a) Architecten BOW, Veikeer en Waterstaat en Pro- Van de veelvuldige in t openbaai gemaakte opmei- vinc Dienst, met uitzondering van aan deze diensten kingen, waartoe de publicatie van het plan aanleiding verbonden Bouwkundige ingenieurs had gegeven, vond in den Raad vooi al weerklank die, b) Architecten welke de opleiding bij de genie hebben welke het Raadhuis te geïsoleerd g^.^legen achtte wat genoten met uitzondering van genieofficieren dan ook, /ie beneden, tot een v ij/igmg leidde (Jok

87 schaalden /icli ceiiisje ledLii aclittr de iiicening, dat de dan wel, dat volstaan kan worden haai \erdei aan de bestemniins; van belanc;nike ïïjedeelten van het plan vooi nieuwere eischen en inzichten op het gebied van den spoitdoeleinden een onjuiste was en onvoldoende m ovei- stedebouw aan te passen Verder wees de Minister nog eenstemminn; niet de waaidiq;heid van dit tiaditioneele op ,,de vraag of het noodzakelijk is, meer dan thans eentiiim, doch dezo opvattinü; bleek toch slechts bij een gebruikelijk is, de economische mogelijkheid van de uit minderheid aanwe/iij, evenals die, welke het stadion voering van bepaalde ontwikkelingsplannen tijdig vooi wilde afwij/en Bclany;ri]k was, dat de Raad unaniem de definitieve vaststelling te laten overwegen ' den huldigen toestand ontoelaatbaai oordeelde, en in elk Dan wordt nog de aandacht gevestigd op „interlocale geval zoo spoedig mogelijk verbetering noodig acht samenwerking, de eisch, dat gemeentegrenzen in meer Omticnt het Raadhuis is besloten dit met te situeeren dan een geval geen beletsel mogen vormen, de uitvoering in de centrale positie, die het op het plan innam, doch van noodzakelijke bestemmingsplannen te verhinderen dit punt te leserveeren vooi een gebouw vooi algemeen- Dit laatste duidt op de streekplannen waarvan de nood cultuieele doeleinden, waaibij gedacht is aan een combi zakelijkheid hoe langer hoe meer wordt ingezien natie van een nieuwen schouwburg (de huidige Bata- viaasche, hoe gezellig ook, is toch eigenlijk beschamend- Inheenische belangstelling voor Stedebouw. ouderwetsch'), met vergader-, conceit- en tentoonstel Vooi de V O R L , de Bandoengsche Inheenische ladio- lingszalen, tei rassen en dg tot een representatief geheel omroepvereeniging, werden onlangs een reeks lezingen vereenigd, waar bv ook congressen een goed en aaii- gehouden over stedebouwkundige onderwei pen Een tiekkelijk ondei komen zouden kunnen vinden groote belangstelling van de zijde der Inheenische luis- Alvorens het Koningspleinplan nu als een gedetaiUeeid tciaais bleek voor dergelijke lezingen te bestaan Dit besteipiiiingsplan nadei door de (jemeente woidt vast mag zeker een verheugend verschijnsel wolden genoemd, gesteld, zal het, zooals men weet, eerst aan de Regee- gezien het feit, dat Inheenische klingen zich gewoonlijk iing als giootste belanghebbende hij den grond en de niet bijzonder voor techniek interesseeren daaraan te geven bestemmingen ter beoordeeling wor Bovengenoemde lezingen, welke deels in het Hollandsch den aangeboden en deels in het Maleisch weiden voorgedragen, betroffen Voor het Raadhuis, dat de (jemeente immers gaaine de volgende onderwerpen „Sociaal-Techniek ', De Indi zoo spoedig mogelijk tot stand wil brengen, werden door sche Stad als Sociaal-Probleem", ,,Stedebouw en Kam- B (S W twee thans mogelijk geachte situaties vooi ge poengverbetering' In Mei as zal nog een causeiie vol bracht eene aan Koningsplein-Nooid, ten ZO van de gen over „Hal (Jelajat Tanah dalam Djadjahan (jemeen uitmonding van den Secretarieweg, dus in het plan als te ' (,,De (jiondrechten in de (jemeenten'), welke be het pendant van het (gecompleteerde) Telefoonkantoor, doeld IS als een veivolg van bovengenoemde reeks le en een andeie op het groote terrein der voormalige zingen Petodjokazerne, aan het Harmonieplein tusschen het ge Het ligt voorts in het stieven van de V O R I om het bouw dei Postspaarbank en den te verbieeden weg Inheenische publiek langs dezen weg meer voorlichting Djaga Monjet De Raad sprak zijn voorkeur uit vooi de te geven over plaatselijke en andere belangen, welke in laatstgenoemde De onderhandelingen over dit terrein het kader van sociaal-techniek, sociaal-economie, cultuur zijn gaande, en het schijnt de bedoeling der üemeente en godsdienst liggen te zijn, zoodia de situatie definitief vaststaat, zoo spoe (jezien de talrijke radio-bezittcis, die ei in de kam- dig mogeliik een piijsvraag voor het Raadhuis uit te poengs zijn, hoopt men daarmede op een directe en popu sclii ijven laire wijze het volk een beetje voort te helpen

De Evolutie van de Woningwet tot Stedebouwwet. Opleiding Locaal Architect. BIJ koninklijk besluit van lö hehuiari 1938 is ingesteld Het bestuur van de Veieeniging vooi Locale Belangen de staatscommissie ter voorbereiding van een wijziging heeft een Commissie ingesteld, bestaande uit de heeren van de woningwet, met als voorzitter de secretaris-gene Ir Westbroek, Ir Rientsma, li van Blommestein, li raal van het Ministerie van Binnenlandsche Zaken en als Thijsse en Ir van Witzenbuig leden, behalve eenige hooge ambtenaren, waaronder de De opdiacht van deze Commissie, die tevens de kein hoofdinspecteur en twee inspecteurs van de Volksgezond zal voimen van de examencommissie vooi het examen heid (afd Volkshuisvesting), eenige leden van vertegen van Lokaal Architect is de volgende taak toegedacht woordigende lichamen, een burgemeester, een lid van den 1 Het afwikkelen van het examen nadat, en het (jezondheidsraad, ccn vcrtegenwooidiger van het ge voorbereiden van het volgende vooi dat de beti effende organiseerde particuheie h\potheckwezen, een vertegen examen-commissics zijn ingesteld o a tzv publicaties, woordigd van de Veretmging van Nedeilandsche (ie- vooistellen tot benoeming van examinatoien, liet tijdstip meenten en een afgev aardigde v an het Nederlandscli van examen, enz , Instituut voor Volkshuisvesting en Stedebouw 2 bestudeereii van en het doen van vooistellen beti In de rede, waarmede de Minister van Binnenlandsche veideie ontwikkeling en verbetering van het examen, het Zaken de commissie heeft geïnstalleerd en die wij af pi ogi anima, het leglement, enz , gedrukt vonden in no 3, Maart l<<-i8, van het Tijdschrift •! zorg voor, resp toezicht op en voorstellen beti voor Volkshuisvesting en Stedebouw, tieft ons het het (dus niet dan bii uitzondei ing door haai zelf of haai volgende leden te geven) onderwiis, o a omvattende het bestii- De bestaande wetgeving, die weliswaar herhaaldelijk deeren van en rapporteeren ovei bij de verandeide tijdsomstandigheden en de nieuwere a de thans bestaande opleiding vooi Locaal Aichitect inzichten werd aangepast, doch haar oorspronkelijke aan de hand van de dooi de cuisus-leiders thans opzet volledig behield, had een beperkt doel, namelijk de gebruikte dictaten, verbetering der woningtoestanden De Minister verklaarde b een eventueele combinatie van de bestaande oplei woordelijk ding voor Loc Arch en de (in vooibeieiding zijnde) „Ik durf de vraag aldus formuleeren of niet de tijd cursus voor Aich V en W aangebroken is de voorzieningen in het belang van de 4 Het bestudeeren van en cq het rapporteeien ovei Volkshuisvesting in engeren zin te zien als een gevolg de mogelijkheid tot het combineeren van de examens van de ontwikkeling, die zich op ander gebied voltrekt VOOI LA en Architect V en W Zoo gesteld komt het vraagstuk van de Volkshuisves Deze Commissie treedt dus in den plaats van de Com ting pas aan de orde, nadat andere belangen zijn over missie Baldinger, met dien verstande, dat de taak van wogen of verwezenlijkt, woidt het verheven tot logische de nieuwe Commissie veel ruimer is noodwendigheid van andere voorzieningen Daaimede is dus bedoeld, dat ware uit te gaan van Rectiticatie. een algemeene stedebouwkundige regeling De Minister In het aitikel Het pasarvvezen in de Stadsgemeentc heeft aan de commissie echter de volle vrijheid gelaten Semaiang, voorkomende in het Semarangnummer van om te beooideelen of de bestaande wet op het stuk van dit tijdschrift, zijn op blz 51 de tarieven genoemd, welke haar hoofdbeginselen wijziging c q aanvulling behoeft, in diveise stadsgemeente gelden Het is gebleken, dat dL ütiiüeinde taileven m de Stadsgemeente Soeiabaia den taak der (jemeentelijke Oveiheid behooit, aangezien in Apul 1''37 werden veilaayd, in verband waaimede ZIJ het verachten van werk betreffen voor derden, die in dt genoemde eijfers in de kolommen 2 en 3 moeten geen organiek verband tot de (jemeente Bandoeng staan, worden gelezen 1 a 6 et, lesp 2 a 10 et dat het aanbieden c q uitvoeren dezei diensten als een De pasais /]\n verdeeld in 4 klassen, vooi ledeie unfaire concurrentie woidt beschouwd tegenover een van pisar zijn in de verordening sleehts maximum tarieven de leden der N I A K , architect in vrij beroep te Batavia, vastgesteld De werkelijke geldende tarieven woiden dat requestrante niet kan beoordeelen of, en in hoe v istgesteld door het College van B en W, in overleg verre, de vertegenwooidigers Uwer (jemeente leeds uit met de BedriivenLommissie uit de Stadsgemeenteraad, voering hebben doen geven aan de verwezenlijking van (.n zijn in vele gevallen lager dan de vastgestelde bovenvermeld aanbod, maxima dat ZIJ ter toelichting van een en andei beleefd vei- wiist naar bijgaande Nota, ledenen, waarom zij zicii tot Uwen Raad wendt met het eerbiedig veizoek, zoowel uit redenen van billijkheid tegenover paiticuliere architecten, als op grond van het N. L A. K. algemeen belang de uitvoering van bovengeschetste voor nemens te stuiten (Geheel buiten verantwoordelijkheid der redactie). 't Welk doende enz Namens den Nederlandsch Indischen (Nieuue spelling) Architecten Kring N 1 A K (w g ) Mac Donald Voorzittei De heei Liem Bwan Ijie veizoelit het bestuur van de „ Jiskoot Secretaiis \ I A K zijn, hieronder uiteengezette, ervaring ter ken- ,, Blankenbelg Penningmr nisse der leden te brengen Met het oog op het algemene ,, Deppe Comm belang van het geval, werd ei de voorkeur aan gegeven ,, Taen „ dit te doen dooi publieatie De heer Liem had enige huizen ontwoipen, waarvan de NOTA VAN T()ELICHTIN(j bouw 111 l'H7 werd aanbesteed en gegund aan den laag- sten inschrijver, de heer Tan Hoat Sing üp diens ver behooiend bii het request dd 14 Juni IMVS van den zoek gaf hij toestemming een foto van het werk te publi- Nederlandsch Indischen Aichitecten Kring aan den Raad ceien, nuts zijn naam als areliitect daarbij zou woiden der Stadsgemeente Bandoeng vermeld Pas door de opmeiking van een ander advise rend aiehiteet, bleek den lieei Liem onlangs dat de vol Een giootc instelling, thans gevestigd te Batavia, heett gende advertentie geplaatst was in ,,Bergenlust' (gidb besloten ondei nadere goedkeuiing van verschillende in voor Tawangniangoe) stanties hiei te lande en uiteindelijk van den Ministei van Kolomen, haar kantoren naar Bandoeng ovei te BOUW- EN AANNEMINÜSBUREAU LIEM BWAN TJIE biengen Door de (jemeente Bandoeng is, ter veihooging arehiteet en direetie Liem Bwan Tjie van de aantrekkelijkheid dezer overplaatsing, gratis een Solo tel 181 Semarangtel 16^1 Magelang Karet 17 teirein aangeboden tei oppervlakte van circa 15 000 m^ (foto van een der bovenbedoelde huizen) Bi| de vooibeieiding dci bouwplannen is de Vertegen- uitvoering Tan Hwat Smg wüoidigei van meeigemelde instelling in relatie getreden Alvorens U zich tot een andei bouwbureau wendt, met een onzei leden, chef van een adviseerend architecten VIaagt eerst bij ons een proefontwerp en begroting aan, en ingemeuisbureau te Batavia het IS in Uw eigen belang' In velband met den spoed, welke bij den bouw zou moeten worden betiacht, indien een gunstige beslissing Daargelaten of de aannemer besefte dat het adverteren op het vooistel tot ovciplaatsing zou zijn binnengekomen, zelf al m strijd is met de positie van een adviserend deed de Vertegenwooidiger der instelling genoemden ai- aichitect, is het vrij zekei dat hij wist dat de heer Liem chitect het veizoek om, vooruitloopende op de te ver iiimmei wei ken heeft aangenomen en staat het wel vast wachten beslissing, geheel op eigen iisico teekeningen, dat hi| wist dat het aanbod van (gratis) ontwerp en bestek en begrooting gereed te maken voor het nieuwe begioting tegen de legelen van de N I A K indruischt gebouw, dat een lepiesentatief karaktci moet diagen en Het kwade opzet blijkt oveiigens duidelijk uit de vei- v\ aai van de uitvoeringskosten op ongeveei \\ miljoen iiiilding van zijn adiessen naast het enige van den heer weiden geiaamd 1 leni te Semaiang Ovei deze zi|de dei zaak zullen wij Bedoelde aichitect meende hieiin niet te kunnen tie- met uitweiden omdat ze leeds in lechten aanhangig is den, aangezien de geest van zipi beroep als adviseeiend Hel doel van deze waarschuwing betreft nieei het bouwkunstenaar medebrengt, dat definitieve en uitge- gebleken gevaar bii toestemming tot publicatie, speciaal weikte piojecten eeist woiden gemaakt na veikregen van foto's, omdat die ook gegeven kan worden door de definitieve opdracht eigenaren der bouwwerken, die allicht niet op dergelijk (Ter toelichting diene dat het honoiaiiuni, uit deze misbiuik verdacht zouden zijn Het lijkt wel nuttig er weikzaamheden verkregen, de eenige bion van inkom nog eens op te wijzen dat het veiligste, ook voor dit sten voor den adviseerend architect uitmaakt en in het deel der ,,bouweni", toch maai is de goedkeuring van onderhavige geval spiake was van het geheel klaai- de pioefdiuk aan den arch-tect over te laten maken voor aanbesteding, hetgeen wil zeggen, dat onge veer -I', van de totale aichitectweikzaamheden zouden REQUEST AAN DE GEMEENTE BANDOENG. moeten woiden verricht, zondei dat deze vooralsnog dooi een opdracht gedekt waren Hiertegen verzet zich Batavia, 14 Juni 1938 het N I A K -standpunt dat den architect als vertrouwens man en verantwoordelijk raadsman van den opdracht- Aan den I^aad der Stadsgemeente gevei niet gemengd wenscht te zien in de risico s van Bandoeng, dtkv het College van bouwheer of aannemer) Burgemeestei en Wethouders Teneinde zijn opdrachtgever zooveel mogeliik tege Bandoeng moet te komen bood ons lid aan, eenige globale voor studies te maken op eigen verantwoordelijkheid, zulks (jeeft met veischuldigden eeibied te kennen, naar aanleiding van de mededeeling van nieergemelden het Bestuur van den Nedeilandsch Indibchcn Architecten veitegenwooidigei, dat deze persoonlijk met de bevoegd Kung, gevestigd te Batavia, heid heeft, een ontwel ji-opdi acht — die het verschuldigd dat door de veitegenwoordigers der (jemeente Ban zijn van een honorarium impliceeit — op te dragen, doeng aan een Instelling hier te lande diensten zijn aan doch ledehjkerwijs verwacht mocht worden, dat tenslotte geboden, te verrichten door de vaste ainbtenaien dier een definitieve opdracht zou kunnen woiden gegeven, Oemeente, welke diensten in stiijd zijn met hetgeen tot terwijl bij het verlichten dei bedoelde diensten met in

89 strijd of conciiireiitie met de belaii<;en van eenii,^ niidei a deelen \dn sterkstioominstallaties voor lage spanning, architect zou worden sjeliandeld uitsluitend dienende v ooi het overbrengen langs ge Nos; hangende deze hespiekingen, werd door den Bur leidingen van belichten of seinen, bij spanningen met gemeester der (jenieente Bandoeng, nadat door den vei- hooger dan 150 volt, of veimogens niet hoogei dan tegenwoüidiger van meergenoemde instelling was teiug- 2 kilowatt, gekomen op een eerdei gedaan, maai afgewe/en vooi- b het radiotechnische gedeelte \an ladio-zcnd- en ont- stel van gelijke strekking, toegezegd het bedoelde ont \ angstations, werp giatis en zonder ecms^c i ciplnhiinii dooi den c sterkstioominstallaties aan boord van schepen, Technischen Dienst diei Stadsgemeente te doen veivaai- d steikstioominstallaties van mechanisch bewogen voci- digen tuigen Door deze geste trad dus de Oveiheid op /eei onge Vooi steikstioominstallaties in ondeigiondsche mijnen bruikelijk j wij/e m concurrentie met een adviseeiend en vooi die, bestemd voor rechtstieekschen stioomtoc- architect in vrij beioep en aanvaaide bovendien nog ii- voei naar of behooiende tot de electrische uitilisting van sico's, die de NIAK haien leden, als ongewenscht, electrisch bewogen voeituigen, gelden de voorschriften heeft vei boden slechts vooi zoovel de daarbij voorkomende bijzondere Met het oog op den koiten ti|d waai in het ontwel p omstandigheden geen afwijking wettigen werd verlangd, voegde de Buigeineestei aan /ijn aan Ter bevordeiing van een juiste naleving dei vooischiit- bod nog toe de belofte, dat een gedeelte van zijn Tech ten zijn daaibij uitvoeiige toelichtingen gegeven, teiwijl nischen Dienst geheel zou worden vnigemaakt voor het in een aanhangsel eenige vooi clectiische installaties van verrichten van deze omvaiigiijke be/igheden, hetgeen oi belang zijnde wettelijke legelingen en andeie publicaties wijst op een te luim opgezette organisatie van bedoelden zijn opgenomen De tot dit aanhangsel behooiende Vooi- Dienst schiiften vooi den Aanleg van Buitenleidingen zijn nog Het is de overtuiging van den NIAK dat hiei spiake in bewerking en zullen latei als aanvulling op de AVE is van een duidelijke en ontoelaatbaie poging tot con verschijnen currentie van een Overheidsinstantie met een paiticulie- De uitgave der vooischiiften weid — onder volledig ren aichitect, een handeling waarvan de onrechtvaaidig- VOOI behoud van zeggingsschap ovei den inhoud doo' heid niet verdoezeld kan worden dooi een beioep op V inenbedoelde commissie — opgediagen aan den Norma het ,,gemeente-belang ' De oveibodigheid van dit optie lisatieiaad De AVE zijn uitsluitend verkrijgbaar bij den springt bovendien in het oog, waai vast staat, dat het secictariaat van dien Raad te Bandoeng, tegen den het aanbod van gratis teriein alleen leeds den dooi slag prijs van ƒ 8,50 (exclusief verzendingskosten) heeft gegeven tot het vooistel van den vertegenwoordiger 1e zijner tijd hopen wij een nadere bespreking dci vd om zijn instelling naai Bandoeng ovei te plaatsen nieuwe AVE in ons blad te kunnen opnemen Het aanbod tot het verrichten van onbetaalde diensten door daaivoor vrij te maken (jemeente-ambtenaren had dus ook geen practischen grond en is daardooi nog des UIT DE TIJDSCHRIFTEN te gnevender en onbillijker tegenover den aichitect in VI IJ beroep, voor wien het honorarium, dat voor het maken van piojecten bedongen kan woiden, de eenige Wonen en woninginrichting. bron van inkomsten is lei wijl no 21, achtste jaaigang, ddo 27 üctobei l')37 Concludeerend acht dan ook het Bestuur van den van het tijdschrift „De acht en opbouw" (besproken iii NIAK voldoende teimen aanwezig, om Uwen Raad te ons nummer 1 van dit lari) geheel gewijd was aan het verzoeken, incidenteel en principieel haar veto uit te meubel, handelt no 2 dci negende jaaigang ddo 2'i spreken over de dooi den Bui genieester gedane aanbie Januaii l'l^H van hetzc'fde tijdschrift ovei wonen en ding, opdat nu en voor den vervolge de i echten en be < oninginrichting langen van adviseeiende aichitecten niet op deze wijze Waakzaamheid bij het streven naai betere woningen worden geschaad blijft geboden, nu blijkt, dat men bij een nieuw detail- uitbieidingsplan van Amsteidam (Bosch en Lommer) Namens het Bestuui van den Nederlandsch weer tot een nauwere en diepere verkaveling der woning Indischen Aichitecten Kiing (NIAK) blokken (gesloten bou*) terugkeerde 5,50 m bouw- De Secietaris, breedte en 13 m bouwdiepte, terwijl elders gerekend (w g ) J J Jiskoot was op nnnimum-breedte van 8,50 m en maxinunr bouwdiepte van 9 m Waar wij hier iii Indic nog aan het begin staan v.m \ ei betering dei volkshuisvesting, stemt het wel tot nadenken, dat men in het Moederland, waai men ons op ONTVANGEN BOEKWERKEN dit gebied zoo ver vooruit is, nog zooveel moeite heelt eens verkregen resultaten vooi de toekomst te handhaven Terecht wordt er op gewezen, dat beter wonen met DE NIEUWE ALGEMEENE VOORSCHRIFTEN VOOR kan worden veikiegen dooi alleen de woningen zelf te ELECTRISCHE STERKSTROOMINSTALLATIES IN V ei betel en, maar dat ook verbetering gebiacht moet NEDERLANDSCHINDIE (A.V E.-N 2004). wolden in de inrichting Inteiessant zijn de pogingen daartoe aangewend door het inrichten van model Van den Normalisatieiaad weiden bovengenoemde woningen In een goed geillustreeid artikel worden eenigc nieuwe voorschriften ontvangen veigezeld van de vol modelwomngen beschreven, welke door een binnenhuis- gende toelichting architecte m de complexen van een tweetal woningbouw- De recente uitgave van voornoemde v ooi schriften — in veieenigingen met behulp van met zorg gekozen normale het kort aangeduid als AVE —, samengesteld dooi een handelsproducten zijn ingericht commissie \an vertegenwoordigeis van de betiokkeii Veel aandacht is besteed aan een goede plaatsing dei particuliere belangengroepen en overheidsdiensten in meubels in de vertrekken, hetgeen met duidelijke platti Ned -Indie voorziet in een lang gevoelde behoefte aan gionden is toegelicht Uit de bijgevoegde berekeningiii algemeene en uniforme bepalingen In de eerste plaats dei aanschaffingskosten blijkt, dat het zeer wel mogelijk zijn ZIJ bestemd om te dienen als een advies ten behoeve IS om betel e woninginrichtingen binnen het hereik \aii van de vaststelling door de daartoe bevoegde instanties de financieele draagkracht der gebruikers te vei wezen van bindende bepalingen voor die categorieën van elec- lijken Uiteraard zullen ook de uitgekozen normale han trische installaties, welke krachtens wettelijke legehngen delsartikelen nog verbetering behoeven Wil men daaiin aan toezicht onderworpen zijn Voor installaties, welke slagen en ook een betere woninginrichting binnen het buiten dit toezicht vallen, dienen de AVE te worden bereik der arbeidersbevolking brengen, dan zal men tot beschouwd als een algemeen geldende norm van deugde massa-fahiieage moeten overgaan lijkheid ZIJ gelden voor alle sterkstioominstallaties in Uit de groote belangstelling, die voor de model Ned-Indie met uitzondering van woningen bij het publiek bleek te bestaan, mag gecon-

90 cludeeid woidtii, dat liLt ()ndcisclK'idine;s\ tiniot^tn xooi onbeholpenheid daaibij ten spijt — nog vcidei den vci- Ixteic woninginuclitmif iijpt keeiden weg woidt ingegaan — dooi juist de inheemsche Zoover is men liiei te lande zeker nog niet Ik ben ei bouwkunst bewust of onbewust te verloochenen, neer te eeliter van overtnigd, dat de bovenbedoelde pogingen halen en af te breken terwijl tot overmaat van ook hier veel goeds zouden uitwerken Daarom meen ik deze dispositie tot afbrekerij nog „architecten ' bij nogmaals de aandacht, speciaal die der NV s voor komen die door geschrift en praktijk die dwaling ahw Volkshuisvesting, te mogen vestigen op het groote belang aanmoedigen De lezei moge nog herinnerd worden aan \crhonden aan het doen samengaan van verbetering der het aitikel ovei ,,Inheemsche Missigitbouw' in Loc woningbouw met verbetering der woninginiichting Techn no ftl'M, waarin steller dezes bovengenoemde tendenzen in het verloop van den inheemschen missigit Br bouw in het licht stelde Ss/. Over Kerkbouw in China. Scpp Midlci vertelde m ,,Bouwblad no 11/37 in een Terreinen en inrichtingen voor sport. mteiessant aitikel ,,ovei Kerkbouw in China' eea van Het Januaii-nummei van de zevende jaargang 1^)38 het streven der chiistelijk missie in China naai een aan van het I ransche tiidschuft „URBANISME is geheel passing der keikehjke aichitectuui aan inheemsche bouw aan het bovengenoemde onderwerp gewijd stijlen Meikwaardig is de overtuiging welke bi] di^ mis Fiankrijk heeft gioote behoefte aan betere vooiziening sie heeft postgevat, m n dat zulk een streven als een van sportterreinen, vooral voor de jeugd In het bijzon- , noodzakelijkheid ' dient te worden aanvaard Daargela dci wordt ei de aandacht op gevestigd, dat de reeds be ten dat zoo'n streven stimuleerend zou werken voor den staande spoitinrichtingen meei oeconomi^ch moeten opbouw van inheemsche cultuui, bli]kt vooral het belang wolden benut en met mogen woiden gereseiveerd voor van dt missie-zclf daaimede gediend te worden Imnicis, een enkele club, terwijl ze overigens dagen lang leeg luist door een eigen sfeer iii de kelkgebouwen te schep staan Vcider wordt er ovei geklaagd, dat te weinig pen, kan worden beieikt dat de inhcemschen zich daaiin aandacht woidt besteed aan de spoitinrichtingen en ter thuis gevoelen, wat mede zal kunnen bijdragen tot het reinen zelf en te veel aan de tribunes en verdei e inrich succes van het missie-weik zelf Daaientegen zou een tingen (buffetten etc ) vooi het publiek Zulks hangt sa zuiver Europeesche kerkbouw door zijn — voor de in men met de wijze van exploiteeren, die te veel op gel hcemschen ,,vieeniden sfcei ertoe leiden, ,,dat het Chiis- delijk voordeel gericht is Bereikt moet worden, dat, in teiidom al vrij spoedig als ,.vreemde godsdienst zou tegenstelling tot den huldigen toestand, het aantal sport worden afgewezen en uitgestooten" Dat niet alleen, doch beoefenaren grooter wordt dan het aantal toeschouwers ook zouden bouwwerken, welke landeigen kaïakteristiek Hiei is een taak voor de locale ovei heden weggelegd \crtoonen, het meest in stand blijven, daar zij dan zouden Dooi het ondersecretariaat van de Staat voor Sport, worden geiespectceid Zoo blijkt dat een klokketoicn, ontspanning en lichamelijke opvoeding, dat in Fiankrijk o a zooals patei Monte de Corvino in een keik te Peking tot taak heeft de piojecten voor sportterreinen en sport bouwde en wel in txpisch buropeesche stijl, ,,in China gebouwen, welke cioor de locale ovei heden worden opge nog altijd als iets vieemds' woidt beschouwci, en dat steld, in verband met te veileenen Regeeringssubsidie te daaientegen de dooi patei Brancati m 1641 te Shanghai beooideelen, zijn als iichtlijn een drietal plantypen voor opgerichte Moederkerk en eveneens de kerk 1 oadong- sportteireinen, oveiecnkomende met de behoeften eener Shanghai nog steeds bestaan, dank zij haar „goeder landelijke gemeente, van een kantonale hoofdplaats en landeigen vorm' Over het laatste wordt veiteld dat een stad van 10 000 inwoners opgemaakt In samenwer „toen de Christenen verdreven weiden, de andeisdenkcn- king met de (jenerale Raad van de Seine werd een plan dcn met hun ,,krijgsgod ' bezit van de/en ,,tempel' namen VOOI uitrusting met sportterreinen van het gebied van en dezen aldus ,,gedurende eeuwen van wilde christcn- Parijs uitgewerkt en teistond gesiibsidieeid vcivolgingcn, vooi ondeigang bewaaiden Voor een spoedige en oeconomische verwezenlijking Het spreekt van zelf, dat een landeigen aichitectuui van spoitvooizieningen is beperking van het programma /ooals de missie voortaan in China wcnscht, met zoo noodig Verder dient de uitvoering zoodanig geregeld te maai ineens uit den giond iijst Scpp MuUei gewaagde worden, dat het gedeelte van het pioject, dat het eerst hiervan als volgt ,,ln China ziet men nog in de tot uitvoeiing kan komen, reeds dadelijk gebruikt kan nieuwe kerkgebouwen het tegenbotsen van twee werel worden Een terrein van ongeveei 100 X I50 m in de den leiwijl meestal het giondplan van huropeesch mo nabijheid van een school zal reeds in de meeste gevallen del IS — daar de missionaiisscn, wat dit betreft, weinig voldoende zijn lis- Indie de volgende punten van belang zijn tische tweeslachtigheid, het uiterlijk aanzicht van de 1 Keuze en ontwerp van het teuein kloostcrkeik te Ankao en verdei ,,Zoo is daar op 2 Eenvoudige inrichting van het teirein voor collectieve dit oogenblik in de Chineesche kerkaichitectuui een zoe spelen (voetbal, rugby, enz ) en voor de uitoefening ken en tasten aan den gang van athletiek (loopbaan, springplaatsen, werpbanen Voor Indie bevat bovengenoemde verhandeling een enz ) lering Niet alleen vooi de Indische missie, doch ook 3 Douche-iniichtingen, garderobes, W C's vooral voor de klingen van den Islam De onveiscnillig- 4 Kleineie terreinen vooi korfbal, tennis ed in de na lieid welke hier te lande bestaat ta van de missigitbouw, bijheid van het groote sportterrein en t a van de aanpassing daarvan aan de inheemsche 5 Een eenvoudige tribune bouwstijlen, vormt wel een schrille tegenstelling met het 6 Afsluiting van het terrein bovengenoemde streven van de Chineesche missie bij 7 Terrein voor kinderen Inar kerkbouw Het ontbreekt bij de geestelijke leideis Uitvoeiige aanwijzingen worden gegeven voor deskun van den Islam htl aan dic bewustheid in het streven om dige en zoi gvuldige verzorging van gazons en loopbanen den bouw hunner moskeeën volgens een goed dooidachte Een speciaal aitikel is gewijd aan de opzet van een hjn te volvoeien, gelijk die welke wel dooi de Chinee stadion, waarbij er op gewezen wordt, dat het allereerst sche mibsie bij haai keikbouw aan den dag is gelegd noodig IS een plan voor het geheel te maken Het ontbreekt bij de eeisten ook aan inzicht omtrent de Aan de hand van een schema en afbeeldingen worden noodzakelijkheid dat ,,onigwiiig in ovcreenstemni ng aanwijzingen ovei het zeei belangiijke vraagstuk van de moet worden gebiacht met ,,landeigen kunstopvattingen' drainage der teiieinen gegeven Gewezen wordt op de wil men in elk geval die omgeving de geestelijk deuren noodzakelijkheid van een juiste oiienteeiing, namelijk de van den menseh gewillig zien openen voor een uiteraard lange as der teneinen noord-zuid van oorsprong ook vreemde godsdienstleer Vooi diveise soorten sportterreinen worden, al naar Integendeel' Hoe meei en meei ziet men deze den vei- de behoefte, afmetingen gegeven keeiden weg ingaan, wanneer voor nieuwe moskeeën Veivolgens zijn beschiijvingen en afbeeldingen van in of bij verbouwing of uitbreiding van oude missigits vreem verschillende gioote Fransche steden uitgevoerde of m de architectuur woidt ,,nagebootst , en wanneer de uitvoering zijnde stadions in dit nunmier opgenomen

91 Teiislottt worden nog verschillende buitenlandsclie Een aardig steenen tiapje (bijzonder goed is gebruik voorbeelden gegeven gemaakt van de omstandigheid, dat het huis aan een hellenden weg is gelegen) leidt naar een simpel afdak gesteund door lichte houten stijlen, dat de toegangsdeiii japansche Architectuur. tot het eigenlijke huis beschermt De eenvoudige bouw Het IS interessant de ontwikkeling van de bouwkust massa's, gedekt door vlakke daken, passen zeer goed in in Japan te volgen in het tijdschrift „Sinkentiku" de fraaie natuur der omgeving I Nnmnier 1 van Januari l')-!8 bevat een uitvoerige Goede detailteekemngen verduidelijken de constructie publieatie van een groot ziekenhuis te Tokio, dat ont Terwijl de uit Europa en Amerika geïmporteerde tech worpen IS dooi de aiehitLctuur-afdetling van het Depai- nische vervolmaking der accessoires en de in dit huis tement van Verkeer Het is uitgevoerd in niodern-zake- ingebouwde centrale-vcrwarming de goede traditie dci lijke Westersehe aiLliitectuur-opvatting hetonskeletbouw bouwwijze gelukkig (nog) met heeft aangetast, is het met Ijzeren ramen Het gebouw bestaat uit een sous- helaas met de inrichting van het interieur anders gesteld teirain, een hoofdveidieping en vier verdiepingen De Zware, bekleede ,,moderne Europeesche zitbank en vertiekken voor de zieken niet bijbehoorende aecessoires feauteuils van weinig edelen vorm, hebhen de kussens bevinden zich in twee, evenwijdig aan eikaar geplaatste waarop men bij zeer lage tafeltjes op Oostersche wijzc vleugels, die door een dwarsgang met elkaar veibonden piacht te zitten, veidrongen In de eetkamer staat zoo zijn Aan de andere 'ijde, in het midden van die dwars waar een kwasi oud-Hollandsche tafel met bolpoten In gang, eveneens parallel aan de evengenoemde vleugels, de slaapkamers zijn de oprolbare matrassen, die volgens is het hoofdgebouw gelegen, waarin voornamelijk de de traditie op de vloei werden gelegd als men ginj; medische afdeelingen zijn ondeigebracht Het soustei- slapen, vervangen door Europeesche bedden üelukkig rain van het geheele gebouw is vooi den uitgebreiden, zijn de ingebouwde wandkasten nog behouden gebleven, zeei modern geoutilleerden dienst in gebiuik De groo waardoor de ruimten nog met het karakter van een uit- tere ziekenzalen zijn door lichte scheidingswanden en drageiswinkel hebben gekregen, waaraan de dooi snee gordijnen in kleinere eenheden verdeeld Ook een sana turopeaan en Amerikaan zijn gewend geraakt torium met zonnelighal is aanwezig Voor operaties is BIJ een steenen woonhuis te Tokio, is de Westerschc een moderne installatie aangebiacht Het zusterhuis, dat invloed nog sterker merkbaar, hoewel de architectuur in tegenstelling tot het plat afgedekte hospitaal, met een nog van overwegend Japansch karakter is flauw hellend zadeldak is afgedekt, is met een luchtbrug Anders staat het met de overige in dit nummer ge niet het ziekenhuis verbonden De architectuur van het publiceerde bcniwwerken, waarvan een groot laborato zusterhuis is zeer sobei en fijn en herinnert nog aan de rium en een in meerdere verdiepingen gebouwd waren Japansche woonhuistiaditie huis wel de voornaamste zijn Het waienhuis (vooial het Aan de einden der ziekenvleugels zijn flauwe hellingen interieur is van een verschrikkelijke confectiesmakeloos- van beton aangebracht, zoodat in geval van nood de heid) met zijn zware protsige architectuur, waaraan zieken gemakkelijk het gebouw kunnen ontuiimen De Amerikaansche invloed met vreemd is, toont duidelijk verdiepinghoogte is tamelijk beperkt gehouden, namelijk dat men volkomen gefaald heeft om voor dit nieuwe 3,50 m van bovenkant vloer, tot bovenkant vloer, bij een probleem een eigen typische oplossing te vinden Ook vertrekdiepte van ongeveei 6 a 6,50 ni max het laboratorium lijdt aan dit euvel, hoewel in enkele Een anaer in dit nummer getoond gebouw van zeer details en ook in het interieur invloed ten goede dei gioote afmetingen (ondei verdieping, hoofdverdieping en Japansche woonhuisbouw te onderkennen is zeven verdiepingen) is het spoorweg Departement te III BIJ het doorzien van het derde nummer. Maart Tokio, geheel in Amerikaansche geest ontworpen door l'H8, treft weer de typische tegenstelling tusschen de de architectuurafdeeling van genoemd Depaitement Het architectuur der woonhuizen en die der overige profane mist de fijnheid van de architectuur van het hospitaal gebouwen in Japan Een meer Japansch karakter met reminiscenties aan Het in dit nummer b v afgebeelde gebouw voor de oude Japansche paleisbouw, maar toch ook melkbaar Industrieele club te Osaka, waai van de architectuur op onder Westerschen invloed, vertoont het eveneens afge zich zelf niet slecht van verhoudingen is, kon evengoed beelde Keizerlijke museum te Tokio Het heeft een tra- gebouwd zijn in Europa of Ameiika ditioneele gesloten plattegiond Het inteiieur is wat al Uit de, eveneens in dit nummer opgenomen, afbeelding te monumentaal van een warenhuis te \okohama blijkt, hoewel nog II Een merkwaardige tegenstelling tusschen buiten- schoorvoetend, een streven om dit geïmporteerde pro landsche invloeden en traditie van eigen bodem blijkt uit bleem in landeigen geest te vatten en op te lossen Het is de afbeeldingen van verschillende soorten bouwwerken wel merkwaardig dat de architect een Europeaan is in no 2, hebuiari 1938 De architectuui van dit gebouw heeft iets dooizichtigs Zeei aantrekkelijk is een groot, geheel uit hout op en lichts Het materiaal beton, i|zer, glas en glazen getrokken, particulier woonhuis te Tokyo Hoewel tiij bouwsteenen, is tot een bepaald kaïakteristiek geheel de indeehng dei plattegronden eenige Europeesche in verwerkt, dat vooral bij avondverlichting sprekend is vloed, vooral wat betreft de dienstruimten en accessoires Het interieui is mindei gelukkig en doet door de archi niet te miskennen valt, is de goede traditie der voor tectonisch nog niet goed ovei wogen afmetingen der gc- woningbouw van ouds gevolgde bouwwijze, die terecht wapend-betonconstructie wat grof aan — de bewondering van buitenlanders afdwingt, behouden Fraaie afbeeldingen, vergezeld van duidelijke platte gebleven Het huis bevat drie ineenloopende ruime woon gronden toonen een dnetal, wat indeeling betreft uitste vertrekken, die alle op het zuiden aan een tuin zijn kend bestudeerde woonhuizen Ook hier weer de van den gelegen Daar de tusschenwanden volgens tiaditioneele weg afgekeerde ligging, geheel gericht op de juiste constructie wegschuifbaar zijn, kunnen de drie vertrekken orienteeiing tov de windstreken, de groepeering der tot een groote ruimte vereenigd worden Op een ver woonvertrekken tot een geheel, het verband met den dieping bevinden zich afzonderlijke slaapvertrekken niet tuin, de voortreffelijke ligging van diensten woonvei- bijbehooiende accessoires De dienstvertrekken bevinden trekken tov elkaar De interieurs ziin gedeeltelijk no^ zich in een vleugel zonder verdieping Daarin is ook een typisch Japansch, gedeeltelijk duidelijk onder Wester bedienden-slaapvertrek niet aparte gemakken opgenomen schen invloed, welke in een der huizen tooh op Japan 1 ypisch Japansch is, dat de woonvertrekken van de sclie wijze vei werkt is straat afgekeerd liggen, terwijl de dienstvleugel aan de Duidelijke werkteekeningen zijn aan dit nummei toe straatzijde grenst De meest gunstige orienteering to\ gevoegd de windstreken heeft hier den doorslag gegeven (iets, Verder zijn detaus ontleend aan het f lansche tijd wat hier te lande veelal wordt verwaarloosd') De van schrift „1 Architectuui d aujourd hui' opgenomen van de straat zich afkeerende houding van het huis wordt vluchtruimten ter beveiliging tegen aanvallen uit de nog versterkt door de dichte schutting op steenen onder lucht, een — helaas — in bijna alle landen actueel on bouw met eenvoudige houten toegangsdeur tot de dienst- derwerp afdeeling Alleen bij de hoofdingang is de schutting ondeibioken BI