PORTRET GATES FOUNDATION Een Gepatenteerde Lobbyist
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PORTRET GATES FOUNDATION Een gepatenteerde lobbyist 22 mei 2021, De Standaard Bill Gates weegt zwaar op de aanpak van de pandemie. Bij de Europese Commissie vindt hij een luisterend oor, maar de filantroop blijft allereerst een zakenman die zijn visie doordrukt en zijn belangen veiligstelt. ‘Hij benadert gezondheidzoals hij de markt voor pc’s aanpakte.’ ‘Her excellency Ursula von der Leyen’, luidde de bestemmeling van het pakje dat een koerier van Federal Express op 11 december 2020 afleverde aan de Wetstraat 200, waar de voorzitter van de Europese Commissie kantoor houdt. De inhoud: een drukproef van het boek How to - avoid a climate disaster, dat pas twee maanden later voor gewone stervelingen beschikbaar zou zijn. De auteur, Bill Gates, had er een persoonlijk briefje bijgevoegd: ‘Bedankt voor het gesprek dat we recentelijk hadden. Ik verheug me op onze verdere samenwerking. Europa’s leiderschap in de strijd tegen covid-19 en de klimaatverandering zijn voor mij een echte inspiratie.’ De ontmoeting waarnaar Gates verwees, was een van de vele gedachtewisselingen tussen de - Europese Commissie en de Bill & Melinda Gates Foundation. Tussen maart 2020 en mei 2021 vonden twaalf ontmoetingen plaats over de covid-crisis, blijkt uit het transparantieregister van de Commissie. Twee met Von der Leyen, vijf met haar kabinet, één met commissaris voor Internationale Samenwerking Jutta Urpilainen, twee met haar kabinet en twee met het kabinet van commissaris Thierry Breton, belast met de Europese vaccincontracten. De Gates Foundation was daarmee een van de meest geraadpleegde instellingen over de pandemie. ‘Gates blijkt een belangrijke speler in de Brusselse lobbyscene rond covid-19’, concludeerde de ngo Corporate Europe Observatory, die de gegevens opvroeg. De Europese Commissie is niet de enige instelling waar Gates zijn invloed laat gelden. Sinds hij in 2000 de Bill & Melinda Gates Foundation oprichtte, is de invloed van de miljardair op het wereldwijde gezondheidsbeleid enorm. De stichting geeft jaarlijks 5 miljard dollar weg aan donaties, plus een half miljard aan bijdragen aan allerlei organisaties. Aan gezondheid wordt alles bij elkaar 2 miljard per jaar uitgegeven. Ter vergelijking: het budget van de Belgische ontwikkelingssamenwerking bedraagt jaarlijks 1,2 miljard euro (1,5 miljard dollar). Concurrentie buitenspel Uit vrees dat de geldstromen opdrogen, durft niemand tegen Gates in te gaan. ‘De Foundation hoeft zich amper publiek te verantwoorden voor de gemaakte keuzes. En er wordt zelden kritiek op geuit. Mensen zijn bang voor hun carrière’ ‘Het is moeilijk om de invloed van de Gates Foundation op het wereldwijde gezondheidsbeleid te overschatten’, laat Jeremy Youde per e-mail weten. Hij doceert politieke wetenschappen aan de universiteit van Minnesota en staat internationaal bekend als een expert inzake globale gezondheidsproblematiek. ‘De manier waarop de miljarden worden aangewend, beïnvloedt zonder twijfel de richting van de wereldwijde agenda.’ Zo is de Gates Foundation de op twee na grootste donor van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), na de VS en het Verenigd Koninkrijk. Jaarlijks gaat 455 miljoen dollar richting Genève. Bill Gates is ook de oprichter van de publiek-private vaccinalliantie Gavi, die hij in 2000 een vliegende start gaf met een kapitaal van 750 miljoen dollar, en die op haar beurt de op drie na grootste WHO-donor is. De Gates Foundation heeft een zetel in de raad van bestuur van Gavi en is ook medeoprichter en financier van Cepi, een organisatie die de wereld weerbaarder wil maken tegen epidemieën. Samen zijn de WHO, Gavi en Cepi de organisaties achter Covax, dat bedoeld is als wereldwijde aankoopcentrale van vaccins. Gates betwist niet dat hij ‘immense druk’ heeft uitgeoefend op de universiteit van Oxford om haar vaccin toch te patenteren, en evenmin dat hij dreigde met de ‘reductie of eliminatie van alle subsidies’ door de Gates Foundation Gates heeft zich herhaaldelijk uitgesproken als fervente voorstander van patentbescherming. Dat is niet verwonderlijk. Hij heeft zijn fortuin opgebouwd met Microsoft, een bedrijf dat de concurrentie altijd zover mogelijk op afstand heeft willen zetten. Daarin ging het heel ver. Microsoft is herhaaldelijk veroordeeld wegens concurrentievervalsing, zowel in de Verenigde Staten als in Europa. Dezelfde Europese Commissie waarmee Gates nu zoete broodjes bakt, veroordeelde Microsoft in 2004 tot een boete van 497 miljoen euro. De reactie van het bedrijf destijds: ‘Deze beslissing zal de rechten op intellectuele eigendom aantasten, evenals de capaciteit om te innoveren.’ Exact dezelfde argumentatie die nu gebruikt wordt om de patenten voor vaccins in stand te houden. Pas eerder deze maand, nadat de Amerikaanse president Joe Biden had beloofd de opheffing van vaccinpatenten te steunen, nam ook de Gates Foundation schoorvoetend een genuanceerdere positie in. ‘Voor Bill Gates lijken de wereldwijde gezondheidsproblemen op die van de computerwereld voor de komst van de pc. Toen faalde de markt om goedkope computers te produceren, nu om de grootste gezondheidsproblemen op te lossen’, schrijft onderzoekster Sophie Harman van de Londense Queen Mary University, die de Gates Foundation nauwgezet onder de loep heeft genomen. Weldoener met willetje Net zoals Microsoft zich destijds bediende van weinig elegante zakenpraktijken, durft Gates ook als weldoener ver te gaan om zijn zin te krijgen. Dat bleek vorig jaar bij de ontwikkeling van een covid-vaccin door Oxford University. Die draait grotendeels op overheidsgeld en heeft als algemene beleidslijn dat haar vaccin-innovaties bij voorkeur niet door patenten beschermd worden. Toen de universiteit op weg was een succesvol covid-19-vaccin te ontwikkelen, zag het er dan ook naar uit dat dat breed beschikbaar zou worden gemaakt, tot vreugde van gezondheidsexperts die in het patentensysteem een barrière zien voor een rechtvaardige verdeling van de vaccins. ‘We gingen ervan uit dat ze dat zouden doen’, zegt James Love van de ngo Knowledge Ecology International op de nieuwssite Kaiser Health News, die deze episode reconstrueerde. ‘Wat zou ertegen kunnen zijn om iedereen toegang te geven tot de best mogelijke vaccins?’ Dat was buiten Gates gerekend. Hij spoorde de universiteit aan om het vaccin te patenteren en een exclusieve deal te sluiten. Niet veel later kondigde Oxford aan in zee te gaan met het Brits-Zweedse farmabedrijf AstraZeneca. De Gates Foundation had een sterke hefboom: de stichting is een belangrijke donor van de universiteit. In het register van de Bill & Melinda Gates Foundation staan, alleen al voor 2020, giften aan de universiteit vermeld ter waarde van 9 miljoen dollar. Gates heeft daarover minstens tweemaal een vraag voorgelegd gekregen. Geen van beide keren ontkende hij de gang van zaken. Eenmaal werd hem de kwestie rechtstreeks voor de voeten geworpen – ‘Why did you do that, Bill?’ – tijdens een vragensessie op het onlineforum Reddit. Hij betwist niet dat hij ‘immense druk’ heeft uitgeoefend op de universiteit, zoals de vragensteller oppert, en evenmin dat Oxford bedreigd werd met de ‘reductie of eliminatie van alle subsidies’. Wel wijst hij erop dat hij 2 miljard dollar geïnvesteerd heeft in pandemiebestrijding. ‘Iedereen mag suggesties doen over hoe het beter kan, maar de problemen met vaccinproductie hebben niets te maken met intellectuele eigendom.’ Ook in een interview met Veritasium, een Youtubekanaal over wetenschap, werd hem rechtstreeks de vraag gesteld of hij had aangedrongen op de samenwerking met AstraZeneca. ‘Bij vaccins kun je niet rommelen met open source. Hoeveel vaccins gemaakt kunnen worden, is afhankelijk van hoeveel fabrieken beschikbaar zijn. We hebben bewerkstelligd dat het AstraZeneca-vaccin gemaakt kon worden in een grote fabriek in India.’ Echokamer Dat patenten niet het probleem zijn, is ook de mantra die de Europese Commissie keer op keer herhaalt in de discussie over de vaccinproductie. Zoals Europees commissaris voor Handel Valdis Dombrovskis zei in het Europees Parlement: ‘Er zijn geen indicaties dat patenten een barrière vormen. De uitdaging is snelle ontwikkeling, productie in voldoende hoeveelheden en een brede en eerlijke distributie. De Commissie werkt daaraan, samen met onder meer Covax.’ Dat zijn de argumenten waarmee Europa tot nu toe het voorstel van India, Zuid-Afrika en tientallen andere ontwikkelingslanden heeft afgeblokt om een tijdelijke uitzondering op de - patentbescherming toe te staan. ‘De Commissie luistert vooral naar lobbyisten die de standpunten van de big pharma vertolken’, stelt Corporate Europe Observatory (CEO). ‘Er ontstaat een beeld van een echokamer.’ Zo blijkt uit het transparantieregister dat ook de ngo’s Wellcome Trust en Global Citizen geregeld langskomen in de EU-kantoren aan de Wetstraat. Beide organisaties werken samen met de Gates Foundation. ‘Gates heeft makkelijk toegang tot regeringsleiders’, zegt woordvoerder Hans van Scharen van Corporate Europe Observatory. ‘Hij staat bijna op hetzelfde niveau als staats- en regeringsleiders. Het contrast met een organisatie als Artsen Zonder Grenzen is groot. Naar haar visie luistert de Europese Commissie niet.’ Artsen Zonder Grenzen, een ngo die wél pleit voor de opheffing van de patentbescherming, heeft nog met geen enkele Europese commissaris kunnen spreken. Verzoeken voor een onderhoud met Stella Kyriakides (Gezondheid) en Valdis Dombrovskis (Handel) werden afgewezen of niet beantwoord. Met Von der Leyen is er alleen briefwisseling geweest. ‘De Commissie luistert uiteraard naar wie ze wil’, zegt Dimitri