Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚR O DOW I S KA

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz ŚLESIN (477)

Warszawa 2005

Autorzy: Jacek Bajorek *, Andrzej Bogacz *, Izabela Bojakowska ** , Beata Breitmeier*, Aleksandra Dusza ** , Dariusz Grabowski ** , Anna Pasieczna ** , Paweł Ró żański ** , Hanna Tomassi-Morawiec **

Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Bogusław B ąk** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska **

* - Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A. w Krakowie, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Spis tre ści I. Wst ęp – B. Breitmeier ...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – B. Breitmeier ...... 4 III. Budowa geologiczna – B. Breitmeier ...... 6 IV. Zło ża kopalin – J. Bajorek ...... 8 1. Węgiel brunatny...... 10 2. Kruszywo naturalne ...... 11 3. Surowce ilaste ceramiki budowlanej ...... 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Bajorek ...... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – J. Bajorek ...... 13 VII. Warunki wodne – P. Ró żański ...... 15 1. Wody powierzchniowe ...... 15 2. Wody podziemne...... 16 VIII. Geochemia środowiska ...... 18 1. Gleby – A. Pasieczna, A. Dusza ...... 18 2. Osady wodne – I. Bojakowska ...... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 22 IX. Składowanie odpadów – D. Grabowski ...... 25 X. Warunki podło ża budowlanego – A. Bogacz ...... 43 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – W. Woli ński ...... 45 XII. Zabytki kultury – W. Woli ński ...... 48 XIII. Podsumowanie – B. Breitmeier ...... 49 XIV. Literatura...... 51

I. Wst ęp

Arkusz Ślesin Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Przed- si ębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie, zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo- środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja... 2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Ślesin Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Jasionowski, Kasi ński, Niczyporuk, 2001), wyko- nanym w Instytucie Geologicznym w Warszawie. Mapa składa si ę z dwóch plansz. Pierwsza zawiera informacje dotyczące wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło żami na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii in ży- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga po świ ęcona jest za- gadnieniom zwi ązanym z geochemi ą środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mog ą by ć wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mog ą stanowi ć pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym, o odpadach i prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i gospodarczego. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane mi ędzy innymi w Wydziale Ochrony Środowiska Wielkopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego i Starostwie Po- wiatowym w Koninie, w Urz ędach Gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w War- szawie. Informacje archiwalne zweryfikowano w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Kwalifikacj ę sozologiczn ą złó ż uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Mapa posiada wersj ę cyfrow ą, a dane dotycz ące złó ż surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych złó ż.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Ślesin wyznaczony jest współrz ędnymi geograficznymi: 52º20’ i 52º30’ szeroko ści geograficznej północnej oraz 18º15' i 18º30' długo ści geograficznej wschodniej. W układzie administracyjnym obszar ten prawie w cało ści poło żony jest w północno- wschodniej cz ęś ci województwa wielkopolskiego (gminy Sompolno, Ślesin, Wierzbinek

i Wilczyn nale żą ce do powiatu Konin). W północnej cz ęś ci arkusza znajduj ą si ę dwa niewielkie fragmenty nale żą ce do województwa kujawsko-pomorskiego (gmina Piotrków Kujawski w powiecie Radziejów oraz gmina Jeziora Wielkie w powiecie Mogilno). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym J. Kondrackiego obszar arkusza nale ży do mezoregionów Pojezierze Kujawskie i Pojezierze Gnieźnie ńskie wchodz ących w skład ma- kroregionu Pojezierze Wielkopolskie (Kondracki, 2001) (Fig. 1).

Fig. 1 Poło żenie arkusza Jawor na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.56 – Równina Wrzesi ńska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.13 – Dolina Koni ńska, 318.14 – Kotlina Kolska, 318.15 – Wy- soczyzna Kłodawska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.17 – Wysoczyzna Turecka

Lekko pofalowan ą powierzchni ę wysoczyzny morenowej zwi ązanej ze zlodowaceniami północnopolskimi rozcinaj ą rynny subglacjalne o przebiegu głównie południkowym. Znajduj ą si ę w nich liczne jeziora, bagna, torfowiska i drobne cieki. Urozmaicenie powierzchni stanowi ą łukowato wygi ęte strefy pagórków morenowych z nieckami wytopiskowymi. Mo żna te ż spotka ć ozy, kemy oraz moreny martwego lodu. W południowej i środkowej cz ęś ci arkusza

wyst ępuj ą pola sandrowe. Najwi ększe znajduje si ę mi ędzy rynną Grójeck ą i rynn ą jeziora Ślesi ńskiego, mniejsze le żą w okolicy Zakrzewka (wschodnia cz ęść arkusza) oraz Kobylanek (w cz ęś ci zachodniej). Elewacja omawianego obszaru zmienia si ę od około 80 m n.p.m. do 115 m n.p.m. Pod wzgl ędem klimatycznym obszar arkusza nale ży do regionu wielkopolsko- mazowieckiego (Wiszniewski, Chełchowski, 1975). Średnia roczna temperatura wynosi 8,0ºC suma rocznych opadów to około 500 mm. Pokrywa śnie żna utrzymuje si ę 55-60 dni. Okres wegetacyjny jest dosy ć długi, wynosi 220 dni. Dominuj ą wiatry zachodnie, ich średnia pr ęd- ko ść to 2,7 m/s. Na obszarze arkusza znajduje si ę miasto Ślesin licz ące około 2,9 tys. mieszka ńców oraz cz ęść miasta Sompolno maj ącego 3,6 tys. mieszka ńców. Te dwa miasta pełni ą rol ę centrów handlowo-usługowych dla regionu. Nie ma większych zakładów przemysło- wych. W cz ęś ci południowo-zachodniej czynne s ą wyrobiska odkrywkowe „Lubstów” i „Lubstów Północ” nale żą ce do Kopalni W ęgla Kamiennego „Konin”. Elektrownie korzysta- jące z tego surowca znajduj ą si ę ju ż poza granicami arkusza. Obszar obj ęty arkuszem ma dobre warunki komunikacyjne. W Ślesinie krzy żuj ą si ę droga krajowa nr 25 (Ole śnica-Bobolice) i droga wojewódzka nr 263 (Słupca-Dąbie). Wzdłu ż wschodniej granicy arkusza przebiega droga wojewódzka nr 266 z Konina do Ciechocinka. Istnieje równie ż g ęsta sie ć dróg lokalnych o utwardzonej nawierzchni. Obszary le śne zajmuj ą około 15 % powierzchni arkusza. Wa żny potencjał gospodarczy stanowi ą tu grunty orne, w znacznej cz ęś ci (ok. 30 %) stanowi ące u żytki rolne chronione.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą arkusza Ślesin omówiono na podstawie Szczegółowej Mapy Geo- logicznej Polski arkusz Ślesin (Kozydra, 1993 a) wraz z obja śnieniami (Kozydra, 1993 b). Obszar arkusza Ślesin poło żony jest w obr ębie Ni żu Polskiego, na południowo-zachod- nim skłonie paraantyklinorium kujawskiego i północno-wschodnim skłonie niecki mogile ń- skiej. W podło żu wyst ępuj ą utwory permo-mezozoiczne. Utwory permu s ą wykształcone jako sole, anhydryty i wapienie cechszty ńskie. Trias reprezentowany jest przez piaskowce, mułow- ce i iłowce z wkładkami wapieni i anhydrytów (zaliczane do facji pstrego piaskowca), wapienie i dolomity z wkładkami mułowców i piaskowców (facja wapienia muszlowego), iłowce, mułowce i piaskowce z przewarstwieniami anhydrytu (facja kajpru) oraz iłowce z wkładkami mułowców i piaskowców zaliczane do facji retyku. Utwory jury dolnej i środkowej wykształ- cone s ą jako piaskowce, mułowce i iłowce, wy żej wyst ępuj ą margle i iłowce jury górnej. Osady kredy s ą wykształcone w postaci skał wapiennych i marglistych, rzadziej w postaci piaskowców.

Na utworach mezozoicznych le żą niezgodnie osady: paleogenu, neogenu i czwartorz ędu (Kozydra, 1993 a, b). Najni ższe warstwy to paleoce ńskie zwietrzeliny starszego podło ża. Oli- gocen dolny jest reprezentowany przez zielone piaski glaukonitowe i mułki z glaukonitem. Na nich le ży kompleks szarobrunatnych mułowców piaszczystych z przewarstwieniami piasków glaukonitowych i cienkimi przerostami w ęgla brunatnego (Ciuk, 1974). Utwory oligocenu górnego wyst ępuj ą w postaci szarozielonych piasków kwarcowych z glaukonitem oraz wstawkami mułków piaszczystych. Osady miocenu dolnego mo żna znale źć tylko w rejonie zapadliska tektonicznego Lubstowa, w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza (Ciuk, Grabow- ska, 1991). Tworz ą je drobnoziarniste piaski pylaste z muskowitem. W ich sp ągu wyst ępuje II pokład łu życki w ęgla brunatnego. Pokład ten jest eksploatowany w złożach „Lubstów” i „Lubstów Północ”, gdzie osi ąga mi ąż szo ść 49 m. Dolna cz ęść miocenu środkowego to brunatne i szare drobnoziarniste piaski z przewarstwieniami piasków gruboziarnistych i w ęgli brunatnych. Osady wy ższej cz ęś ci miocenu środkowego i górnego oraz prawdopodobnie najni ższej cz ęś ci pliocenu stanowi ą iły pstre z wstawkami mułków i piasków drobnoziarnistych. W ich sp ągu znajduje si ę I środkowopolski pokład w ęgla brunatnego, maj ący w tym rejonie podstawowe znaczenie zło żowe (Piwocki, 1992). Ł ączna mi ąż szo ść osadów paleogenu i neogenu si ęga 200 m. Utwory te odsłaniaj ą si ę jedynie w sztucznych odsłoni ęciach w wyrobi- skach kopalnianych. Osady czwartorz ędu wyst ępuj ą głównie jako grube serie plejstoce ńskich osadów lo- dowcowych i wodnolodowcowych oraz miejscami rzecznych (Fig. 2). Wy żej znajduj ą si ę rzeczne i eoliczne osady holocenu o niewielkiej mi ąż szo ści (Kozydra, 1993 a, b). Osady zlodowace ń południowopolskich s ą reprezentowane przez ciemnoszare gliny zwałowe. Miejscami s ą one przykryte iłami zastoiskowymi i piaskami wodnolodowcowymi. Utwory te wyst ępuj ą w ni ższych partiach obni żeń erozyjnych, przede wszystkim w dolinie przebiegaj ącej od Lubstowa do Jeziora Gopło. Osady interglacjału wielkiego tworz ą piaski i żwiry rzeczne wypełniaj ące kopalne doliny wci ęte gł ęboko w osady neogenu. Na całym obszarze arkusza wyst ępuj ą osady zlodowace ń środkowopolskich. Tworz ą je gliny zastoiskowe, utwory wodnolodowcowe (piaski i piaski ze żwirem) oraz iły i mułki zastoiskowe. Główny poziom glacjalny osadów plejstoce ńskich to gliny zwałowe zlodowacenia Warty. W dwóch stanowiskach (Mikorzyn i Ruszkówek) zostały znalezione piaski i mułki z wtr ąceniami osa- dów organogenicznych (gytie i torfy). S ą to osady interglacjału eemskiego. Utwory zlodowace ń północnopolskich s ą reprezentowane przez: gliny zwałowe, utwory wodnolodowcowe i rzeczne (piaski i piaski ze żwirem) oraz piaski i żwiry czołowomorenowe.

Fig. 2 Poło żenie arkusza Ślesin na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorz ęd; holocen: 1 – mady, iły oraz torfy, 2 – piaski eoliczne; plejstocen: 3 – piaski i żwiry akumulacji rzecz- nej, 4 – piaski i mułki akumulacji jeziornej i zastoiskowej, 5 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 6 – piaski i żwiry ozów i kemów, 7 – gliny zwałowe, miejscami z głazami, żwirem i piaskiem; 8 - jeziora

Osady holocenu to przede wszystkim torfy i namuły organiczne wyst ępuj ące w zaba- gnionych obni żeniach terenu, korytach rzecznych i bezodpływowych zagł ębieniach.

IV. Zło ża kopalin

Na terenie arkusza Ślesin jest udokumentowanych 10 złó ż kopalin (tabela 1) (Przenio- sło, 2004), w tym cztery zło ża w ęgla brunatnego, który jest kopaliną podstawow ą i złó ż kopalin pospolitych: 4 zło ża kruszywa naturalnego i 2 zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej (gliny zwałowe).

Tabela 1 Zło ża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Przyczyny geologiczne Stan Wydobycie konfliktowo- Numer Wiek kompleksu Kategoria Zastosowanie Klasyfikacja bilansowe zagospodaro- ( tys. t, ści zło ża Rodzaj litologiczno- su- rozpoznania kopaliny zło ża Nazwa zło ża ( tys. t, wania zło ża tys. m 3* ) zło ża na kopaliny rowcowego tys. m 3* ) mapie Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2003 r. (Przeniosło, 2004) 1 - 4 A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Mielnica Du ża p Q 843 C1 G 3 Sb, Sd 4 A -

2 Mielnica pż Q 44 C1 G 0 Sb, Sd 4 A -

3 Tomisławice Wb M 53 559 B+C 1 N - E 2 B U, W, L, Gl

4 Morzyczyn Wb M 26 113 C1+C 2 N - E 2 B U, W, Gl * 5 Gawrony p Q 1 597 C1 N - Sb 4 A - * * 6 Sarnowa II g(gc) Q 1 458 C1 N - Scb 4 B Gl * * 9 9 7 Wygoda g(gc) Q 210 C1 N - Scb 4 B L Lubstów - Pół- U, W, L 8 Wb M 3 822 B N - E 2 B noc 9 Lubstów Wb M 24 489 B G 3 455 E 2 B U, W, L, Gl

10 Wygoda p Q 167 C1 N Sb, Sd 4 A - Mielnica Mała p Q - - ZWB - - - - -

Pątnów II Wb M - - ZWB - - - - -

Rubryka 3 - Wb – w ęgiel brunatny, p ż – piaski i żwiry, p – piaski, g(gc) – gliny ceramiki budowlanej Rubryka 4 - Q – czwartorz ęd, M - miocen Rubryka 7 - G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, ZWB – zło że wykre ślone z bilansu Rubryka 9 - E – energetyczne, Sd – drogowe, Sb – budowlane, Scb – surowce ceramiki budowlanej Rubryka 10 - zło ża: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub zło ża skoncentrowane w okre ślonym regionie, 4 - powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11 - zło ża: A – małokonfliktowe, B - konfliktowe Rubryka 12 - Gl – ochrona gleb, L – ochrona lasów, W – ochrona wód podziemnych, U – ogólna uci ąż liwo ść dla środowiska

1. Węgiel brunatny Na obszarze arkusz Ślesin udokumentowano 4 zło ża w ęgla brunatnego: „Tomisławice”, „Morzyczyn”, „Lubstów” i „Lubstów Północ”.

Zło że „Tomisławice” (Kozula, 2001) udokumentowane w kategorii B i C 1 składa si ę z dwóch pól. Całkowita powierzchnia zło ża wynosi 879 ha, w tym 739 ha zajmuj ą zasoby bilansowe z czego 86 ha zasoby bilansowe udokumentowane w kategorii B. Na obszarze arkusza Ślesin znajduje si ę tylko niewielka, północno-zachodnia cz ęść pola północnego zło ża o powierzchni około 150 ha. Kopalin ą jest w ęgiel energetyczny o podwy ższonej zawarto ści siarki, przydatny do brykietowania. Zło że jest jednopokładowe. Średnia mi ąż szo ść w ęgla wynosi 6,5 m. Nadkład stanowi ą iły mioce ńskie, plejstoce ńskie piaski i gliny oraz holoce ńskie namuły i torfy. W podło żu wyst ępuj ą piaski mioce ńskie. Najwa żniejsze parametry zło ża podaje tabela 2. Zło że jest zawodnione.

Zło że „Morzyczyn” (Kozula, 1997) udokumentowane zostało w kategorii C 1 i C 2. Zło że ma powierzchni ę 964 ha, w tym zło że bilansowe 409 ha, a bilansowe udokumentowane w kategorii C 1 129 ha. Zło że jest jednopokładowe. Pokład w ęgla wyst ępuje w stropie piaszczystej serii adamowskiej miocenu, pod nadkładem iłów mioceńskich i osadów czwartorz ędowych. Zło że jest zawodnione. Podstawowe parametry podaje tabela 2. Tabela 2 Podstawowe parametry górniczo – geologiczne i jako ściowe złó ż w ęgla brunatnego „Lubstów „Tomisławice” „Morzyczyn” „Lubstów” Północ” Parametr Jednostka od – do od – do od – do od – do średnia średnia średnia średnia 3,0 – 10,7 4,7 – 18,9 3,0 – 49,0 Mi ąż szo ść zło ża m 6,5 5,7 10,1 10,8 23,9 – 64,9 23,0 – 55,5 Grubo ść nadkładu m 40,7 35,3 – 80,9 48,1 45,3 Współczynnik N:Z - 6,9 8,9 4,5 4,1 6 908 – 10 089 4 672 – 11 687 Warto ść opałowa Q r kJ/kg 8 967 i 8 377 8 225 9 479 9,22 – 37,18 9,24 – 55,54 Popielno ść A d % 24,42 25,19 29,85 19,43 Całkowita zawarto ść siarki 0,58 – 4,31 0,14 – 7,60 d % 1,08 S t 1,34 1,98 1,00

Zło że „Lubstów” (Chlebowski, Sobkowiak, Walendziak, 1979) udokumentowane zosta- ło w kategorii B i jest jednym z wi ększych złó ż regiony koni ńskiego. Jest to zło że dwupokła- dowe, obydwa pokłady nale żą do utworów miocenu (Ciuk, Grabowska, 1991). W 2002 r. wy- dzielono północn ą cz ęść zło ża, poło żon ą poza granic ą obszaru górniczego jako zło że „Lub- stów Północ” (Kozula, 1999 a), a dla uwzgl ędnienia tej zmiany zasobów wykonano „Dodatek

nr 4...” (Kozula, 1999 b). Powierzchnia zło ża „Lubstów” obejmuje 1 249 ha. Zło że jest zawodnione, podstawowe parametry zło ża przedstawia tabela 2. Zło że „Lubstów Północ” stanowi północn ą cz ęść dawnego zło ża „Lubstów” wydzielo- nego w 2002 r. jako oddzielne zło że. Powierzchnia zło ża wynosi 48,5 ha, inne parametry podaje tabela 2. Zło ża w ęgla brunatnego ze wzgl ędu na ochron ę kopalin zostały zakwalifikowane do klasy 2 jako zło ża rzadkie w skali całego kraju, skoncentrowane w okre ślonym regionie, a z uwagi na ochron ę środowiska do klasy B jako zło ża konfliktowe ze wzgl ędu na ochron ę gleb, lasów, krajobrazu, wody lub ogólnej uci ąż liwo ści dla środowiska.

2. Kruszywo naturalne Na obszarze arkusza Ślesin udokumentowane s ą 4 zło ża kruszywa naturalnego: „Mielnica Du ża” (Gawro ński, 1997), „Mielnica” (Siepielska, Materski, Gradecki, 1994, Siepielska, 2002), „Gawrony” (Jasi ńska, 1981) i „Wygoda” (Materski, 2004). Zło że „Gawrony” udokumentowane zostało kart ą rejestracyjn ą, pozostałe przez dokumentacje geologiczne w kategorii C 1. W zło żu „Mielnica” kopalin ą s ą piaski i żwiry akumulacji wodnolodowcowej i moreny czołowej stadiału głównego zlodowace ń północnopolskich. W pozostałych zło żach udokumentowano piaski, w zło żach: „Mielnica Du ża” i „Gawrony” akumulacji wodno-lodowcowej, a w zło żu „Wygoda” piaski rzeczne. Podstawowe parametry górniczo-geologiczne i jako- ściowe złó ż kruszywa naturalnego zestawiono w tabeli 3. Tabela 3 Podstawowe parametry górniczo – geologiczne i jako ściowe złó ż kruszywa naturalnego „Mielnica du ża” „Mielnica” „Gawrony” „Wygoda” Parametr Jednostka od – do od – do od – do od – do średnia średnia średnia średnia 4,2 – 8,2 4,6 – 9,1 4,9 – 13,8 5,9 – 6,1 Mi ąż szo ść zło ża m 6,8 7,2 8,2 5,98 2,4 – 3,8 3,8 – 8,5 0,2 – 5,2 0,5 – 0,5 Grubo ść nadkładu m 2,9 6,6 2,0 0,5 Współczynnik N:Z - 0,05 0,91 0,28 0,08 Powierzchnia zło ża m2 5 360 9 171 114 065 17 039 99,78 – 99,96 Punkt piaskowy % 87,0 53,1 95,9 99,91 Zawarto ść pyłów mineral- 2,0 – 6,6 1,2 – 2,6 % 2,9 2,3 nych 3,8 1,8 cz ęś ciowo cz ęś ciowo Zawodnienie - suche suche zawodnione zawodnione

Piaski i piaski ze żwirem udokumentowanych złó ż kruszywa naturalnego mog ą by ć wykorzystane w budownictwie i drogownictwie. Wszystkie omówione zło ża kruszywa naturalnego z punktu widzenia ochrony złó ż za- klasyfikowane zostały do klasy 4 jako zło ża powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ęp-

ne. Natomiast z punktu widzenia ochrony środowiska zło ża te zakwalifikowano do klasy A jako mało konfliktowe.

3. Surowce ilaste ceramiki budowlanej Na arkuszu Ślesin zlokalizowane s ą dwa zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej (gliny zwałowej) o zasobach zarejestrowanych. Zło że „Sarnowa II” (Miziołek, Frankiewicz, 1982) ma powierzchni ę 25,5 ha, kopalin ą jest glina zwałowa o mi ąż szo ść od 4,2 do 8,0 m, średnio 6,1 m, wyst ępuj ąca pod nadkładem gleby, piasków i piasków zaglinionych o grubo ści od 0,3 do 3,6 m, średnio 1,1 m. Glina jest surowcem mało plastycznym o skurczliwo ści wysychania 3,5 %, zawiera du że ilo ści (1,46 %) ziaren marglu o średnicy >0,5 mm. Zło że „Wy- goda” (Godlewski, 1959) ma powierzchni ę 6 ha. Glina o średniej mi ąż szo ści 6,0 m wyst ępuje pod nadkładem o średniej grubo ści 1,0 m zło żonym z gleby, piasku i piasku zailonego, charakteryzuje si ę skurczliwo ści ą wysychania 4,5 % i zawarto ści ą CaCO 3 do 12 %. Glina z obu złó ż jest surowcem ceramicznym o niskiej jako ści, przydatnym najwy żej do produkcji cegły pełnej. Zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej jako zło ża powszechne, łatwo dost ępne zaliczono do klasy 4, a z punktu widzenia ochrony środowiska do złó ż konfliktowych (B) ze wzgl ędu na ochron ę gleb (zło że „Sarnowa II”) lub lasów („Wygoda”).

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Ślesin zagospodarowane jest jedno zło że w ęgla brunatnego „Lub- stów” i dwa zło ża kruszywa naturalnego. Zło że „Lubstów” eksploatowane jest od 1982 r. systemem odkrywkowym przez Kopal- ni ę W ęgla Brunatnego „Konin” S.A. z siedzib ą w Kleczewie, która ma koncesj ę na eksploatacj ę zło ża wa żną do 29.12.2012 r. Dla zło ża ustanowiony został obszar górniczy o powierzchni 20,4 km 2 i teren górniczy o powierzchni 164,9 km 2. Głównym przedmiotem eksploatacji jest dolny poziom w ęgla. Eksploatacja prowadzona jest na kilku poziomach systemem ścianowym przy u życiu koparek kołowych i ła ńcuchowych. Transport nadkładu na zwałowisko i w ęgla na terenie odkrywki odbywa si ę systemem ta śmoci ągów. W ęgiel jest transportowany ta śmo- ci ągami do sortowni i dalej kolej ą do elektrowni „P ątnów” i „Konin”. Roczne wydobycie wynosi 3455 tysi ęcy ton. W pocz ątkowej fazie eksploatacji zło ża nadkład był składowany na zwałowisku zewn ętrznym, które jest ju ż zrekultywowane; na wierzchowinie w kierunku rolnym, a na zboczach le śnym. Obecnie nadkład jest składowany na zwałowisku wewn ętrznym w południowej cz ęś ci odkrywki, która jest zasypywana do pierwotnej wysoko ści terenu i suk- cesywnie rekultywowana. W dalszej kolejno ści przewiduje si ę że odkrywk ą Lubstów zostanie

wyeksploatowane przyległe zło że „Lubstów Północ”. KWB „Konin” uzyskała ju ż koncesj ę na eksploatacj ę tego zło ża wa żną do 25.05.2016 r., ustanowiony został te ż obszar górniczy „Lubstów Północ” o powierzchni 49,56 ha w terenie górniczym wspólnym ze zło żem „Lub- stów”. Po zako ńczeniu eksploatacji cz ęść odkrywki b ędzie zasypana do pierwotnej powierzchni terenu, a ko ńcowa cz ęść wyrobiska zostanie zrekultywowana jako zbiornik wodny. Eksploatacja zło ża w ęgla brunatnego „P ątnów II” została zako ńczona w 2001 r. i zło że zostało skre ślone z bilansu zasobów. Cz ęść wyrobiska została zasypana do pierwotnej wysoko ści powierzchni terenu i zrekultywowana w kierunku rolnym. Natomiast pozostałe wyrobisko przeznaczone zostało na składowisko popiołów dla elektrociepłowni koni ńskich oraz jako zbiornik ko ńcowy obecnie w trakcie napełniania. Na arkuszu Ślesin eksploatowane s ą przez prywatnych u żytkowników dwa zło ża kruszywa naturalnego: „Mielnica Du ża” i „Mielnica”. Zło ża te maj ą ustanowione obszary i tereny górnicze. Powierzchnia obszaru górniczego zło ża „Mielnica Du ża” wynosi 5 360 m 2, a terenu górniczego 22 612 m2. W zło żu eksploatowane s ą w sposób ci ągły piaski przydatne dla budownictwa i drogownictwa. Roczne wydobycie wynosi kilka tysi ęcy ton. Obszar górniczy wyznaczony dla zło ża „Mielnica” ma powierzchni ę 4 900 m2, a teren górniczy 8 500 m2. Wy- st ępuj ące w zło żu piaski ze żwirem s ą eksploatowane okresowo. Kruszywo z obu złó ż jest wykorzystywane bez przeróbki. Do eksploatacji przygotowane jest udokumentowane w 2004 zło że piasków „Wygoda", poło żone w południowej cz ęś ci arkusza. Jest to zło że małe, o powierzchni 1,7 ha. Prywatny użytkownik zło ża uzyskał koncesj ę na jego eksploatacj ę wa żną do 30.04.2015 r., dla zło ża wyznaczony te ż został obszar i teren górniczy. W 1998 r. wyczerpane zostały zasoby zło ża piasku „Mielnica Mała” i zło że zostało skre ślone z bilansu zasobów. W północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza istnieje kilka dawnych, małych punktów eksploatacji kruszywa, gdzie okoliczni mieszka ńcy na mał ą skal ę, bez koncesji pobieraj ą piasek na potrzeby własne.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze arkusza Ślesin wyznaczono obszary perspektywicznego wyst ępowania w ę- gla brunatnego oraz obszary prognostyczne (tabela 4) dla w ęgla brunatnego, piasków i torfu. Na podstawie licznych opracowa ń i wyników poszukiwa ń w ęgla brunatnego (Ciuk, 1978, Piwocki, Ciuk, 1985, Ciuk, Piwocki, 1990, Ró życki, 1992) wyznaczono dla tego surowca obszar prognostyczny, obszary perspektywiczne. Zaznaczono te ż obszar o negatywnych wynikach bada ń.

Tabela 4 Wykaz obszarów prognostycznych

) ść ść 3* Parametry jako ściowe (m) (m) (m) (m) (ha) rednia Wiek (tys. t. Numer Numer Rodzaj Zasoby Ś obszaru grubo Grubo tys. m kopaliny kopaliny na mapie nadkładu kompleksu kompleksu litologiczno- litologiczno- Powierzchnia w w kategorii D Zastosowanie surowcowego surowcowego 1 2 3 4 5 6 7 8 9 warto ść opałowa Q r – 7 524 MJ/Mg i I 555 Wb M popielno ść A d – 36,05% d 52,4 5,8 35 409 E całkowita zawarto ść siarki S t – 0,90% punkt piaskowy – 98,9 – 99,6%, II 25 p Q 0,2 15,0 3 750 * Sb, Sd zawarto ść pyłów – 1,3 – 9,5% popielno ść – 11,8 %, III 6,9 t Q 0 4,55 98 Sr, E stopie ń rozkładu – 32 % popielno ść – 15 %, IV 8,2 t Q 0 śr. 4,17 89 Sr, E stopie ń rozkładu – 32 % Rubryka 3: Wb – w ęgiel brunatny, t – torf, p – piasek Rubryka 4: M - miocen, Q – czwartorz ęd Rubryka 9: E – surowce energetyczne, Sr - surowce rolnicze, Sd – surowce drogowe, Sb – surowce budowlane

Obszar prognostyczny „I” dla w ęgla brunatnego jest cz ęś ci ą pola „O ścisłowo”, jednego z czterech nale żą cych do projektowanego zło ża o zasobach prognostycznych „P ątnów V”. Według aktualizacji złó ż w ęgla brunatnego (Piwocki, 2004) powierzchnia bilansowa projektowanego zło ża „P ątnów V” wynosi 237 ha, średnia mi ąż szo ść w ęgla 5,6 m, średnia grubo ść nadkładu wynosi 54,5 m, a zasoby 15 938 tys. t. W projekcie bada ń projektowanego zło ża „P ątnów V” (Kozula, 2002), po przeanalizowaniu materiałów geologicznych dotycz ących zło ża i uwzgl ędnieniu nowych otworów, do bada ń w kategorii C 2 zostało wybrane pole „O ścisłowo”, o powierzchni 1 400 ha. Według projektu przypuszczalny zasi ęg wyst ępowania w tym polu pokładu w ęgla o mi ąż szo ści powy żej 1 m wynosi 926 ha, a o mi ąż szo ści bilanso- wej powy żej 3 m - 555 ha. Do obliczenia zasobów prognostycznych przyj ęto średni ą mi ąż- szo ść w ęgla brunatnego 5,8 m i gęsto ść obj ęto ściow ą 1,1 t/m 3. Obliczone w ten sposób zasoby prognostyczne w granicach arkusza wynosz ą 35 409 tys. ton, z czego około połowa w granicach arkusza. Pozostałe obszary projektowanego zło ża „P ątnów V”, pola: „Lenartowo”, „Ostrow ąż ” i „Sław ęcin” wykazano jako obszary perspektywiczne. Obszar mi ędzy polem Sław ęcin i wyeksploatowanym zło żem „P ątnów II” zaznaczono jako obszar o negatywnych wynikach bada ń. Na podstawie archiwalnych wyników prac poszukiwawczych kruszywa naturalnego dla drogownictwa w rejonie Konina (Wieczorek, 1985) wyznaczono w rejonie wsi Celinowo obszar prognostyczny wyst ępowania piasków w osadach moreny czołowej. Natomiast negatyw- ne wyniki dały poszukiwania kruszywa naturalnego w rejonie wsi Gawrony i Kalina (Boja- nowska, Gawro ński, 1985) oraz w nadkładzie złó ż w ęgla brunatnego (Krzy śków, Stachowiak, 1974).

W obni żeniach terenu licznie wyst ępuj ą torfy i gytie (Ostrzy żek, Dembek, 1997). W północnej cz ęś ci arkusza Ślesin wyznaczono dla torfu dwa obszary prognostyczne ozna- czone numerami III i IV. S ą to torfy mechowiskowe o popielno ści 12 – 15 % i stopniu roz- kładu 32 %. W charakterystyce złó ż torfu (Ostrzy żek, Dembek, 1997) zostały one udokumentowane jako zło ża „Morzyczyn”, jednak nie spełniaj ą one wymaga ń formalnych dla dokumentacji geologicznej złó ż kopalin stałych i uznano je za obszar prognostyczny.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Omawiany obszar arkusza Ślesin le ży w dorzeczu rzeki Odry oraz Wisły, rozdzielony działem pierwszego rz ędu w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Zlewni ę drugiego rz ędu w dorzeczu Odry tworzy rzeka Warta, w dorzeczu Wisły rzeka Zgłowi ączka. Na badanym obszarze szeroko prowadzona melioracja doprowadziła do pogł ębienia i skanalizowana drob- nych cieków okresowych oraz przekopania licznych rowów melioracyjnych. Główne cieki to: rzeka Note ć, Kanał Grójecki, Kanał Ślesi ński oraz rzeki Pichna i Li- tewka (dopływy Noteci). Rzeka Note ć jest prawobrze żnym dopływem Warty. Jest to rzeka o du żej rozpi ęto ści stanów wody i przepływów. Kanał Grójecki to prawobrze żny dopływ Warty. Cz ęś ciowo jest wł ączony do systemu odwodnienia odkrywek, gdzie odprowadza wody kopalniane do jeziora Lubstowskiego. Kanał Ślesi ński (Kanał Warta-Gopło) ł ączy Wart ę z Noteci ą poprzez Kanał Morzysłowski oraz jeziora P ątnowskie, W ąsowskie, Mikorzy ńskie oraz Ślesi ńskie. Jednym z wa żnych elementów hydrograficznych opisywanego obszaru s ą jeziora, wyst ępuj ące na całym terenie. S ą to jeziora rynnowe pochodzenia lodowcowego generalnie o rozci ągło ści północ - południe. Do wi ększych jezior nale żą : Skulska Wie ś, Skulskie, Gopło, Śle- si ńskie, Mikorzy ńskie, Lubstowskie, Czarne Liche ńskie oraz cz ęść W ąsowskiego. W południowej cz ęś ci powierzchni arkusza Ślesin jest prowadzona odkrywkowa eksploatacja górnicza w ęgla brunatnego. Na tym terenie prowadzi si ę intensywne odwadnianie. System drena żu wód powierzchniowych i podziemnych stanowi ą studnie wiercone wzdłu ż i na przedpolach odkrywek, rowy kopane ujmuj ące wody z odkrywek i poziomów eksploatacyjnych. Cało ść uj ętych wód jest odprowadzana do osadników, sk ąd kanałami i rowami s ą zrzucane do wód powierzchniowych. Wi ększa cz ęść tych wód na arkuszu Ślesin jest odprowadzana do Kanału Grójeckiego. Na obszarze poeksploatacyjnym powstały sztuczne zbiorniki wodne, obecnie w cz ęś ci napełnione, a w przyszło ści po zako ńczeniu eksploatacji powsta- nie kilka du żych zbiorników ko ńcowych.

Badania jako ści wód płyn ących w ramach monitoringu krajowego były przeprowadzane tylko na rzece Note ć w miejscowo ści Przewóz. Według przeprowadzonych bada ń jako ść wód odpowiada V klasie czysto ści, w nowej klasyfikacji obowi ązuj ącej od 1 stycznia 2005 r. (Rozp. Min. Środ., Dz. U. Nr 32, poz. 284 z dnia 1 marca 2004 r.). Decyduj ącym o tym wyniku wska źnikiem jest ogólna zawarto ść w ęgla organicznego (AQUA., 2005). Zanieczyszczenia tej rzeki pochodz ą głównie z odwadniania kopalni, ze spływów powierzchniowych z u żytków rolnych oraz dopływów oczyszczonych ścieków socjalno-bytowych (Pułyk, Tybiszewska, 2004). Jako ść wód płyn ących w ramach monitoringu regionalnego była kontrolowana na Ka- nale Grójeckim przy wypływie z Jeziora Lubstowskiego oraz w rowach melioracyjnych i odwodnieniach kopalni KWB Konin. Wody Kanału Grójeckiego zakwalifikowano do III klasy czysto ści, zarówno ze wzgl ędu na wła ściwo ści fizykochemiczne oraz bakteriologiczne. Zanieczyszczenia przedostaj ące si ę do kanału to głównie spływy powierzchniowe z użytków rolnych, oczyszczone wody kopalne i ścieki socjalno-bytowe. Badaniami okre ślaj ącymi jako ść wód w ramach monitoringu regionalnego na arkuszu Ślesin było obj ętych sze ść jezior: Skulska Wie ś, Skulskie, Ślesi ńskie, Mikorzy ńskie, Lub- stowskie oraz Liche ńskie (przechodz ące na s ąsiedni arkusz). Czysto ść jezior jest bardzo zró ż- nicowana. Wody jeziora Skulskiego, Ślesi ńskiego, Mikorzy ńskiego oraz Lubstowskiego odpowiadaj ą III klasie czysto ści wód ze wzgl ędu na wska źniki fizykochemiczne oraz bakteriologiczne. Zdecydowanej poprawie uległa jako ść wód w jeziorze Liche ńskim i Skulska Wie ś. Badania przeprowadzane w 2002 roku zakwalifikowały te jeziora do II klasy czysto ści ze wzgl ędu na wła ściwo ści fizykochemiczne.

2. Wody podziemne Zgodnie z regionalnym podziałem zwykłych wód podziemnych Polski obszary obj ęte arkuszem Ślesin nale żą do regionu wielkopolskiego, zaliczonego do subregionu gnie źnie ń- sko-kujawskiego (mogile ńskiego) (Paczy ński, 1995). Główne u żytkowe pi ętra wodono śne wst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych, neoge ń- skich oraz górnokredowych. Pi ętro wód czwartorz ędowych wyst ępuje w północnej, północno-zachodniej oraz w centralnej cz ęś ci arkusza Ślesin. Utwory wodono śne to głównie piaski drobno- i średnio- ziarniste, wykształcone w obr ębie glin zwałowych, zalegaj ące tak że pod glinami oraz w przy- powierzchniowych sandrach rynien jeziornych. Mi ąż szo ść utworów wodono śnych dochodzi maksymalnie do 70 m (Mazurek, 1998). Charakter zwierciadła wody w północnej i wschodniej cz ęś ci arkusza jest napi ęty, a w centralnej swobodny lub lekko napi ęty. Zwierciadło wo-

dy kształtuje si ę na rz ędnych: od 90 do 85 m. n.p.m. w centralnej cz ęś ci, do 45 m n.p.m. na północy arkusza. Wody poziomu czwartorz ędowego to wody słabo zmineralizowane (300- 500 mg/dm 3) wodorow ęglanowo-wapniowo-magnezowe, o twardo ści ogólnej 5-10 mval/dm 3 i podwy ższonej zawarto ści żelaza i manganu. W północno-zachodniej i środkowej cz ęś ci arkusza Ślesin wyst ępuje poł ączone hydrau- licznie pi ętro czwartorz ędowo-neoge ńskie. Pi ętro neoge ńskie wyst ępuje na całym obszarze arkusza z wył ączeniem wschodniej cz ę- ści. Utwory wodono śne to piaski mioce ńskie, drobnoziarniste o średniej mi ąż szo ści 18 m, a niekiedy, tj. na północny zachód i południowy wschód od Ślesina, dochodz ą do 70 m. Piaski wodono śne zalegaj ą przeci ętnie na gł ęboko ści od 40 do 60 m p.p.t. Wody tego poziomu maj ą charakter naporowy i stabilizuj ą si ę na gł ęboko ści 85-90 m n.p.m. Poziom mioce ński jest za- silany bezpo średnio z utworów czwartorz ędowych. Górnokredowy poziom wodono śny to utwory mastrychtu i kampanu, wykształcone jako utwory marglisto-wapienne rzadziej piaszczyste. Poziom ten wyst ępuje w skali regionalnej, ale na terenie arkusza Ślesin jest rozpoznany fragmentarycznie. Wody poziomu górnokredo- wego maj ą poł ączenie hydrauliczne z nadległymi wodami. Utwory wodono śne zalegaj ą od 35 do 150 m p.p.t., a przeci ętnie na gł ęboko ści około 60 m p.p.t (Szadkowska, 1997). Zwiercia- dło wody jest napi ęte i stabilizuje si ę od 85 do 95 m n.p.m. Obecnie poziom u żytkowy w utworach neoge ńskich i górnokredowych wskutek drena- żu górniczego KWK „Konin” znalazł si ę w strefie oddziaływania leja depresyjnego, który wydzielony został na podstawie obserwacji piezometrycznych przez kopalnie. Zwierciadło wody poziomu mioce ńskiego oraz górnokredowego zostało obni żone do około 30 m n.p.m. Zasi ęg leja depresyjnego wyznaczono na podstawie pomiarów w 2004 r. i zaznaczono go na południowym zachodzie i wschodzie arkusza Ślesin. Na omawianym obszarze wyznaczono dwa Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (Kleczkowski, 1990) GZWP (151) Zbiornik Turek-Konin-Koło zasobach dyspozycyjnych 240 tys. m3/d oraz trzeciorz ędowy subzbiornik Inowrocław-Gniezno (143) o zasobach dyspozycyjnych 96 tys. m3/d (Fig. 3). Wydajno ść uj ęć na arkuszu Ślesin jest zró żnicowana i wynosi od 2,0 do 160 m 3/h przy depresji od 2,0 do 16,0 m. Najwi ększ ą wydajno ść 160 m 3/h przy depresji 16,0 m ma uj ęcie komunalne w Ślesinie, natomiast najmniejsz ą wydajno ść spo śród zaznaczonych na mapie ma uj ęcie komunalne w Szyszynie 50,0 m 3/h przy depresji 6,0 m. Uj ęcia te wykorzystywane s ą przez Miejski i Wiejski Zakład Wodoci ągów.

Fig. 3 Poło żenie arkusza Ślesin na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP)w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wg A.S. Kleczkowskiego (1990) 1 – Obszar Wysokiej Ochrony (OWO), 2 – Obszar Najwyższej Ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w o środku porowym, 4 – granica GZWP w o środku szczelinowym i szczelinowo-porowym, 5 - jeziora Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 143 – Subzbiornik Inowrocław – Gniezno, trzeciorz ęd (Tr); 144 – Dolina kopalna Wielkopolska, czwartorz ęd (Q K); 150 – Pradolina Warszawa - Berlin (Koło - Odra), czwartorz ęd (Q P); 151 – Zbiornik Turek - Konin - Koło, kreda górna (K 2)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęż eń okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Warto ści dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszcze ń oraz zakresy i ich przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 477-Ślesin zamieszczono w tabeli 5. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi zawarto ści przeci ęt-

nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawarto ść metali, lecz ta ich cz ęść , której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc słabo zwi ązana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 go- dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u życiem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść opróbowania (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem z dnia 9 wrze śnia 2002 r.). Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęż eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 5).

Tabela 5 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy za- Warto ść Warto ść przeci ętnych Warto ści dopuszczalne st ęż eń w glebie warto ści w przeci ętnych (median) w glebach lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra glebach na (median) w obszarów niezabudo- Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) arkuszu 477- glebach na wanych Polski 4) Ślesin arkuszu 477- Metale Ślesin

N=6522 N=6 N=6 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa Grupa B 2) Grupa C 3) <2 mm <1 mm Grupa A 1) Mineralizacja – woda Mineralizacja królewska HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 14-31 22 27 Cr Chrom 50 150 500 2-5 2 4 Zn Cynk 100 300 1000 20-32 30 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-2 1 2 Cu Mied ź 30 150 600 2-4 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 2-16 3 3 Pb Ołów 50 100 600 8-10 9 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05-<0,05 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 477-Ślesin w po- 1) grupa A szczególnych grupach zanieczyszcze ń a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład ob- As Arsen 6 szaru poddanego ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 6 ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepi- Zn Cynk 6 sów o ochronie przyrody; je żeli utrzymanie aktual- Cd Kadm 6 nego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza Co Kobalt 6 zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla Cu Mied ź 6 obszarów tych st ęż enia zachowuj ą standardy wyni- kające ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 6 2) Pb Ołów 6 grupa B - grunty zaliczone do u żytków rolnych z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 6 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ar- ne, nieu żytki, a tak że grunty zabudowane i zurbani- kusza 477-Ślesin do poszczególnych grup zanieczysz- zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, cze ń (ilo ść próbek) użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, u żytki kopalne, tereny komunikacyjne, 6 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Przeci ętne zawarto ści badanych pierwiastków w glebach arkusza s ą ni ższe od warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Warto ści zbli żone lub nieco wy ższe uzyskano dla niklu i cynku. Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielo- funkcyjne u żytkowanie.

Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo żli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęż kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14.05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy żej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 6 zamieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i warto ści PEL . Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów s ą pobierane z gł ęboczków jezior. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnow ą drobniejsza ni ż 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą spektrometrii mas z jonizacj ą w plazmie indukcyjnie sprz ęż onej (ICP-MS), tak że z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych warto ściach PEL . Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , co najmniej jednego pierwiastka przewy ższała doln ą granic ę warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko-

wania osadu do zanieczyszczonego ka żdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu. Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zbadane zostały osady pi ęciu jezior: Skulskiego, Skulska Wie ś, Lubstowskie- go, Ślesi ńskiego i W ąsowsko-Mikorzy ńskiego. Osady jezior Skulskiego, Skulska Wie ś i Lubstowskiego charakteryzuj ą si ę zawarto ści ą potencjalnie szkodliwych pierwiastków (arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i rt ęci) ró żną lub zbli żon ą do warto ści tła geochemicznego tych pierwiastków. W osadach jezior Ślesi ńskiego i W ąsowsko-Mikorzy ńskiego stwierdzono bardzo wysok ą zawarto ść miedzi, odpowiednio 203 i 202 mg/kg i s ą to zawarto ści wy ższe od dopuszczalnej zawarto ści miedzi w osadach według rozporz ądzenia MS z dnia 16 kwietnia 2002 r. oraz od warto ści PEL wyznaczonej dla tego pierwiastka, a wi ęc osady te mog ą szkodliwie oddziaływa ć na organizmy wodne. Ponadto w osadach tych zaobserwowano tak że podwy ższon ą w stosunku do tła geochemicznego zawarto ść cynku, niklu i ołowiu. Dane prezentowane na mapie umo żliwiaj ą jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści do- puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 6.

Zawarto ść pierwiastków w osadach (mg/kg)

Rozpo- Skulska Wąsowsko- Tło geo- Skulskie Lubstowskie Ślesi ńskie Pierwiastek rz ądzenie PEL ** Wie ś Mikorzy ńskie chemiczne (2000 r.) (2001 r.) (2003 r.) MŚ* (2000 r.) (2003 r.) Arsen (As) 30 17 <5 <5 <5 <5 <5 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 5 7 6 7 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 53 48 35 88 91 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 <0,5 0,6 <0,5 <0,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 10 7 12 203 202 Nikiel (Ni) 75 42 6 6 7 6 19 11 Ołów (Pb) 200 91 11 24 21 14 17 13 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,075 0,07 0,05 0,06 0,06 Rubryka 2: * - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony. Rubryka 3: ** - zawarto ść pierwiastka, powy żej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne wg D. D. MacDonald, 1994.

3. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęż enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994).

Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu ż profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy ższonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (Fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo żliwy, gdy ż te dwie kraw ędzie są zbie żne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wy- korzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu ż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu ż profilu zachodniego wahaj ą si ę w prze- dziale od około 20 do około 45 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 35 nGy/h i jest zbli żona do średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu ż profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma mieszcz ą si ę w zakresie od około 18 do około 50 nGy/h przy przeci ętnej warto ści tak że około 35 nGy/h. Powierzchni ę obszaru arkusza Ślesin buduj ą utwory o generalnie niskich warto ściach promieniowania gamma. S ą to głównie plejstoce ńskie gliny zwałowe oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe stadiału głównego zlodowacenia północnopolskiego. W dolinach rzek wyst ępuj ą holoce ńskie osady rzeczne (piaski i żwiry) oraz torfy i gytie. W północnej cz ęś ci obszaru znajduj ą si ę do ść liczne wyst ąpienia moren czołowych (piaski i żwiry). Podrz ędnie na powierzchni badanego obszaru spotyka si ę utwory zastoiskowe (iły, mułki i piaski) oraz star- sze gliny zwałowe i utwory wodnolodowcowe - z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Najwy ższymi warto ściami promieniowania gamma w obu profilach (ok. 45-50 nGy/h) cechu- ją si ę osady wodnolodowcowe zlodowacenia północnopolskiego. St ęż enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu ż obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu ż profilu zachodniego wahaj ą si ę od około 0,6 do około 4,0 kBq/m 2, a wzdłu ż profilu wschodniego wynosz ą od około 0,6 do około 5,0 kBq/m 2.

Fig. Fig. 477W PROFIL ZACHODNI 477E PROFIL WSCHODNI 4 Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórc pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia rz Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma ę dnych - opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis - dnych

5809298 5819958 5807654

5817870 5806485 m m 5805712 5811673 5804644

5808964 5803548

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 0 5 10 15 20 25 30 35 40 nGy/h nGy/h 24 24

St ęż enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego z St ęż enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego ymi na obszarze arkusza arkusza obszarze na ymi

5809298 5819958 5807654

5817870 5806485 m m 5805712 5811673 5804644

Ś 5808964 5803548 lesin (na osi osi (na lesin

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 0 1 2 3 4 5 6 kBq/m 2 kBq/m 2

IX. Składowanie odpadów

Przy okre śleniu warunków, jakim powinny odpowiada ć obszary lokalizowania składo- wisk uwzgl ędniono zasady i wskazania zawarte Ustawie o odpadach oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ą- cych lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczegól- ne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ą- zania w stosunku do wy żej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakte- ru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo żliwo ści ą pó źniejszych wery- fikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Na mapie, w nawi ązaniu do wytycznych zawartych w rozporz ądzeniu dotycz ących ochrony: litosfery, hydrosfery i atmosfery, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo żliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania: przyrodnicze, hydrogeologiczne, geologiczno-in żynier- skie i infrastrukturalne; 2) tereny na których mo żliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, nieposiadaj ące jednak naturalnej warstwy izolacyjnej (w tych rejonach składowiska odpadów musz ą posiada ć sztuczn ą barierę izolacyjn ą dla dna i skarp obiektu); 3) tereny preferowane do lokalizowania składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, niewył ączonych z mo żliwo ści lokalizowania składowisk odpadów, zaznaczono tak że te wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów, po odpowiedniej ocenie wła ściwo ści izolacyjnych dna i skarp. Przestrzenny zasi ęg tych wyrobisk mo że ulega ć zmianom, st ąd zaznaczano je na wyłącznie w formie punktowych znaków graficznych, zró żnicowanych ze wzgl ędu na charakter kopalin. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró żni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk ( POLS ). W ich obr ębie wydziela si ę rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń ( RWU ) na podstawie: − izolacyjnych właściwo ści podło ża – odpowiadaj ących wyró żnionym wymaganiom składowania odpadów ( N, K, O); − rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących, z przyj ętych obszarów ochrony (b – zabudowy mieszkaniowej, obiektów u żyteczno- ści publicznej oraz lotnisk, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych, z – złó ż kopalin).

Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie obszarów obj ętych wymie- nionymi ograniczeniami warunkowymi b ędzie wymagało ustale ń z odpowiednimi władzami oraz zgodno ści z dokumentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło ża i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale żnione od typu składowanych odpadów (tabela 7). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró żnienie: - wła ściwo ści izolacyjnych podło ża zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu − składowisk (przyj ętymi w tabeli 7); − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło ża (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąż szo ści do 2,5 m; mi ąż szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Tabela 7 Kryteria oceny naturalnej bariery geologicznej Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ współczynnik składowiska mi ąż szo ść [m] rodzaj gruntów filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 . 10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni ż niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤ 1 . 10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1 . 10 -7 gliny

Na doł ączonej mapie dokumentacyjnej, przedstawiono lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne (tabela 8) dokumentuj ą litologi ę i mi ąż szo ść naturalnej warstwy izolacyjnej. Profile te przedstawiaj ą budow ę geologiczn ą do gł ęboko ści 5 m poni żej stropu pierwszej warstwy wodono śnej wyst ępuj ącej pod utworami izoluj ącymi. Wybrane z zamiesz- czonych w tab. 2 otwory zlokalizowano równie ż na MGP - plansza B. Na terenach nie obj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk wskazano tak że odpowiednimi symbolami wyrobiska po eksploatacji kopalin, które z racji na pozosta- wienie niezagospodarowanych nisz i zagł ębie ń w morfologii terenu mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów pod warunkiem wykorzystania naturalnej bądź stworzenia sztucznej bariery izolacyjnej. Przestrzenny zasi ęg tych wyrobisk mo że ulega ć zmianom, st ąd zaznaczano je na Planszy B wył ącznie w formie punktowych znaków graficznych, zró żnicowanych ze wzgl ędu na charakter kopalin. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro żenia głównego użytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Ślesin Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Szadkowska, 1997). Stopie ń zagro żenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowym podziale (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski i bardzo niski),

przyjmuj ąc jako podstawowe kryteria nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak że oddziaływanie czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy ob- szarów prawnie chronionych. Dlatego te ż obszarów o ró żnym stopniu zagro żenia nie nale ży wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wy- dzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró żnym stopniu zagro żenia wód podziemnych. Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze arkusza Ślesin rejony bezwzgl ędnie wył ączone z mo żliwo ści lokalizacji składowisk odpadów znajduj ą si ę głównie w południowej cz ęś ci i obejmuj ą: − dna rynien subglacjalnych o rozci ągło ści zbli żonej do południkowej: rynna Warta- Gopło (z jeziorami: Gopło, Ślesi ńskim i Mikorzy ńskim oraz odcinkiem kanału War- ta-Gopło), rynna Grójecka (z jeziorami: Skulska Wieś, Skulskie i Czartowo), rynna Jez. Lubstowskiego z odcinkiem doliny Noteci oraz rynna Jez. Liche ńskiego (wyko- rzystana przez tzw. Kanał Zrzutowy) wypełnione głównie osadami organicznymi (torfami, namułami, piaskami humusowymi); − dna mniejszych dolin rzecznych (m.in. Pichny) z fragmentami powierzchni tarasu za- lewowego; − rejony wokół wszystkich wi ększych jezior zaj ęte przez równiny torfowe; − obszary Natura 2000 „Ostoja Gopla ńska” i „Jezioro Gopło” oraz rezerwat krajobrazowy w cz ęś ci północno-środkowej; − kompleksy le śne (o powierzchni > 100 ha) w cz ęś ci południowo-wschodniej i zachodniej; − tereny o płytkim poło żeniu zwierciadła wód gruntowych, zabagnione oraz pokryte łąkami na gruntach organicznych (torfach, namułach); − zbocza rynien polodowcowych, zalesione i strome stoki zwałowiska zewn ętrznego „Lubstów” oraz stref ę pagórków moren martwego lodu mi ędzy Noteci ą a Kanałem Warta-Gopło ze wzgl ędu na znaczne (>10º) nachylenia terenu; − tereny zwartej i g ęstej zabudowy w: Skulsku, Ślesinie i Sompolnie. Charakterystyka obszarów spełniaj ących wymagania dla składowania odpadów obojętnych Rozpoznanie budowy geologicznej na obszarze arkusza Ślesin jest bardzo dobre z uwagi na istnienie ponad 700 gł ębokich otworów wiertniczych, wykonanych głównie w czasie prac dokumentuj ących wyst ąpienia w ęgli brunatnych. Zmienno ść geologiczn ą w obszarach

preferowanych pod lokalizowanie składowisk dokumentowało ponad 150 gł ębokich otworów wiertniczych – profile 79 z nich zostały zamieszczone w tabeli 8. Obszary dogodne do lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych ze wzgl ędu na obecno ść naturalnej bariery izolacyjnej, któr ą stanowi ą słabo przepuszczalne gliny zwałowe wyst ępuj ące na powierzchni terenu lub blisko powierzchni (do gł ęboko ści 2,5 m), wyznaczono przede wszystkim w cz ęś ci północnej i zachodniej. S ą to gliny zlodowacenia Wisły ze sta- diału górnego, niejednokrotnie bezpo średnio pod ścielone starszymi glinami zlodowacenia Warty. Jedynie w cz ęś ci południowo-wschodniej glina zlodowacenia Warty odsłania si ę na powierzchni terenu (Kozydra, 1993). Młodsze gliny tworz ą wysoczyzn ę morenow ą porozcinan ą rynnami subglacjalnymi i mniejszymi dolinami rzecznymi. Na przewa żaj ącym obszarze powierzchnia wysoczyzny jest znacznie urozmaicona pagórkami moren i kemami. Glina zlodowacenia Wisły, stanowi ąca na wi ększo ści omawianego obszaru naturaln ą barier ę izolacyjn ą, jest znacznie zró żnicowana, zarówno litologicznie, jak i ze wzgl ędu na mi ąż szo ść . Stwierdzone mi ąż szo ści tej gliny waha- ją si ę od 1-2 m (rejon Lubstówka) do 16-17 m (rejon Raci ęcina i Ruszkówka). Pod wzgl ędem litologicznym mo żna wydzieli ć co najmniej dwa odmienne poziomy – dolny bardziej ilasty (plastyczny) i górny piaszczysty, przedzielone na ogół cienkimi warstewkami piasku. Zró żni- cowanie litologiczne gliny zlodowacenia Wisły wyst ępuje w wi ększo ści analizowanych profili wierce ń z tego obszaru. Natomiast glina zlodowacenia Warty jest bardziej jednorodna (mułkowo-ilasta ze zmienn ą zwarto ści ą frakcji piaskowej), bardziej zwi ęzła i ma wi ększe mi ąż szo ści dochodz ące do 50 m. W obr ębie opisanych glin zwałowych nie stwierdzono wyst ępowania zaburze ń glacitektonicznych (Kozydra, 1993). Litologia omawianych glin zwałowych, podobnie jak ich mi ąż szo ść , jest równie ż znacznie zró żnicowana, co odzwierciedla si ę w wyznaczeniu na wielu obszarach predysponowanych do lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych, zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych. Wynikaj ą one przede wszystkim z przykrycia glin utworami piaszczystymi o mi ąż- szo ściach 1-3 m oraz cz ęstej obecno ści warstewek piasku w poziomach glin. Równie ż same gliny zwałowe charakteryzuj ą si ę lokalnie znacznym udziałem frakcji piaszczystej i s ą nisko plastyczne, jak wykazały badania jako ściowe przeprowadzone na zło żu „Sarnowa” (Miziołek, Frankiewicz, 1982). Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych i ograniczenia warunkowe dla lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych Analiza wszystkich dost ępnych materiałów kartograficznych (Kozydra, 1993; Szad- kowska, 1997), zło żowych (Miziołek, Frankiewicz, 1982; Godlewski, 1959) i wiertniczych wykazała, że najdogodniejsze warunki do lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych

w obr ębie wyznaczonych obszarów posiadaj ących naturaln ą warstw ę izolacyjn ą, wyst ępuj ą w sytuacjach bezpo średniego kontaktowania si ę dwóch lub wi ęcej poziomów glin, co w efek- cie zwi ększa mi ąż szo ść warstwy izolacyjnej. Na południe od miejscowo ści Sadlno warstwa izolacyjna osi ąga najwi ększe mi ąż szo ści od ponad 40 m (otwory: 39 i 41) do ponad 50 m (otwór 40). W jednym z otworów (nr 39) bezpo średnio pod glin ą wyst ępuj ą iły neoge ńskie o mi ąż szo ści 10 m. Bardziej ku wschodowi mi ąż szo ść gliny maleje do kilkunastu metrów (otwory 44 i 46). W cz ęś ci zachodniej i północno-zachodniej warstwa gliny zwałowej ma zró żnicowane mi ąż szo ści, na ogół nieprzekraczaj ące 40 m ( otwory: 2, 28, 31, 50, 61). Mniej- sze mi ąż szo ści (10-20 m) omawiana warstwa izolacyjna osi ąga w cz ęś ci północno-środkowej (mi ędzy kanałem Warta-Gopło a jeziorami: Skulska Wie ś i Skulskim). W wielu otworach w tej cz ęś ci obszaru gliny zlodowace ń Wisły i Warty s ą rozdzielone warstw ą piasków o gru- bości 1-3 m (otwory 17 i 18). Podobnymi mi ąż szo ściami (5-15 m) charakteryzuje si ę warstwa izolacyjna (otwory: 52, 53, 54, 56, 57, 58) w cz ęś ci wschodnio-środkowej – w okolicach miejscowo ści Morzyczyn, Ruszkowo i Nykiel. W cz ęś ci południowo-wschodniej (na północ od terenu kopalni „Lubstów”) mi ąż szo ść warstwy izolacyjnej jest bardzo zró żnicowana i wynosi od około 5 m (otwory 74 i 75) do 25-30 m (otwory 72 i 73). Podobne zró żnicowanie mi ąż szo ści wykazuje warstwa izolacyjna w cz ęś ci północno-wschodniej i południowo- środkowej. W sytuacji gdy składa si ę ona jedynie z glin zlodowacenia Wisły jej mi ąż szo ść nie przekracza na ogół 10 m (otwory: 8, 21, 22, 23, 70, 71, 78). W przypadkach wyst ępowania bezpo średnio kilku poziomów gliniastych mi ąż szo ść warstwy izolacyjnej osi ąga około 20-25 m (otwory: 10 a, 13, 77), a w jednym otworze (nr 26) nawet 50 m. Ograniczenia warunkowe dla lokalizacji składowisk odpadów w obr ębie wytypowanych obszarów wynikaj ą z: − obecno ści obszaru chronionego krajobrazu; − obecno ści udokumentowanych złó ż w ęgli brunatnych: „Tomisławice”, „Morzyczyn” i „Lubstów” (w cz ęś ci zachodniej), zło ża glin ceramiki budowlanej „Sarnowa” (w cz ęś ci południowo-zachodniej) oraz obszaru prognostycznego w ęgla brunatnego (w cz ęś ci zachodnio-środkowej); − obecno ści obszaru wysokiej ochrony wód podziemnych zbiornika kredowego GZWP nr 151 Turek-Konin; − wyznaczenia stref (do 1 km) wokół zwartej zabudowy Skulska, Sompolna i Ślesina; − wyznaczenia fragmentu strefy w cz ęś ci południowo-zachodniej wokół lotniska aero- klubu (zlokalizowanego na arkuszu Golina). W obr ębie wyznaczonych obszarów POLS, w miejscowo ściach Walerianowo, Kijo- wiec, Du że Nied źwiady i Sosnówka istniej ą uj ęcia wód podziemnych o wydajno ści powy żej

50 m 3/h. Wokół tych uj ęć wyznaczono strefy ochrony bezpo średniej, które w tej skali opracowania nie s ą mo żliwe do odwzorowania. Jednak lokalizacja składowisk odpadów, ze wzgl ędu na ochron ę wód podziemnych, w bliskim s ąsiedztwie tych miejsc nie jest wskazana. Bardzo du że zró żnicowanie w rozprzestrzenieniu i mi ąż szo ści glin tworz ących natural- ną barier ę izolacyjn ą na całym badanym obszarze, utrudnia jednoznaczne wskazanie rejonów najbardziej korzystnych dla lokalizowania składowisk odpadów. Poszukiwanie takich rejo- nów wymaga przeprowadzenia szczegółowych prac geologicznych i wiertniczych, celem do- kładnego rozpoznania rozprzestrzenienia, mi ąż szo ści i parametrów okre ślaj ących wła ściwo ści izolacyjne glin zwałowych. Mo żna jedynie uzna ć, że ze wzgl ędu na wyst ępowanie poza zasi ęgiem najistotniejszych ogranicze ń warunkowych zwi ązanych z obszarem wysokiej ochrony zbiornika Turek-Konin nr 151, cz ęść zachodnia i północno-zachodnia jest rejonem dogodniej- szym dla inwestycji zwi ązanych ze składowaniem odpadów ni ż cz ęść północno-wschodnia i wschodnia. Ograniczenie warunkowe dla lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych w cz ęści zachodniej s ą zwi ązane głównie z wyznaczonymi obszarami prognostycznymi w ęgli brunatnych, ale w najbli ższej przyszło ści nie b ędą podejmowane działania zmierzaj ące do udokumentowania nowych złó ż. Nie powinno si ę natomiast rozpoczyna ć budowy składowisk odpadów na obszarach posiadaj ących naturaln ą warstw ę izolacyjn ą, ale znajduj ących si ę na terenie udokumentowanych i dot ąd nie eksploatowanych złó ż w ęgli brunatnych w cz ęś ci pół- nocno-wschodniej: „Morzyczyn” i „Tomisławice”. Uruchomienie kopalni „Tomisławice” jest przewidziane w ci ągu 3-5 lat, natomiast kopalni „Morzyczyn” nie wcze śniej ni ż za 10 lat. Te- reny te nale ży zatem potraktowa ć jako potencjalne dla lokalizacji składowisk odpadów, ale w odległej przyszło ści (po zako ńczeniu eksploatacji). Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Na obszarze arkusza Ślesin do gł ęboko ści 10 m nie wyst ępuj ą utwory ilaste odpowiednie jako warstwa izolacyjna dla składowisk typu K lub N. Strop iłów formacji pozna ńskiej stwierdzono najpłycej 25-30 m p.p.t. Problem lokalizacji przyszłych składowisk odpadów komunalnych (ewentualnie niebezpiecznych) i poszukiwania terenów najbardziej korzystnych dla tego typu inwestycji na omawianym obszarze ma wi ęc ścisły zwi ązek z działalno ści ą kopal ń w ęgla brunatnego: zaniechanej „P ątnów II” (w cz ęś ci południowo-zachodniej) i czynnej „Lubstów” (w cz ęś ci południowo-wschodniej) oraz hałd utworzonych w wyniku działalno ści odkrywkowej tych kopal ń. Po zako ńczeniu eksploatacji istnieje mo żliwo ść wykorzystania tych terenów w ramach gospodarki odpadowej, ale b ędzie to zale żało od sposobu ich rekul- tywacji oraz sposobu zagospodarowania hałd. Ponieważ s ą to jednak znaczne obszary o po- wierzchniach kilkusethektarowych wydaje si ę, że przeznaczenie niewielkich ich cz ęś ci pod

ewentualne składowiska odpadów komunalnych (a w razie potrzeby równie ż niebezpiecznych) byłoby pod ka żdym wzgl ędem rozwi ązaniem najkorzystniejszym. Na obszarze omawianego arkusza we fragmencie odkrywki powstałej w czasie eksploatacji zło ża „P ątnów II” utworzono zbiornik ko ńcowy P ątnów na południowy-zachód od Śle- sina, a na zachód od niego jest projektowane utworzenie składowiska popiołów dla elektrowni koni ńskiej wraz ze składowiskiem odpadów komunalnych dla gminy Ślesin (obiekty te kon- tynuuj ą si ę na s ąsiednim arkuszu Kleczew). Prace nad budow ą tych składowisk zostały ju ż rozpocz ęte. Jako warstwa izolacyjna zostanie u żyty ił plioce ński (po procesach technologicz- nych zag ęszczaj ących), który był składowany w czasie prac eksploatacyjnych na odr ębnym zwałowisku wewn ętrznym. Prognozy wykorzystania odkrywki w kopalni „Lubstów” s ą takie same jak odkrywki zło ża „P ątnów II - planuje si ę zagospodarowanie jej fragmentu pod k ątem utworzenia skła- dowiska komunalnego dla gminy Sompolno. Prace nad budow ą tego obiektu powinny zosta ć rozpocz ęte w 2005 roku. Zwałowisko zewn ętrzne o powierzchni ok. 3,5 km 2 i wysoko ści 20-45 m (usypane w przewadze z glin zwałowych stanowi ących nadkład zło ża „Lubstów”), znajduj ące si ę na zachód od terenu zło ża i powstałe we wczesnym etapie eksploatacji, jest ju ż cz ęś ciowo zrekultywowane, ale niezagospodarowane. Nie planuje się budowy składowiska odpadów na powierzchni zwałowiska, gdy ż budowa takiego obiektu na gruntach przemieszczonych, nie- jednorodnych i poddanych znacznemu odkształceniu (a by ć mo że i osiadaniu) byłaby inwe- stycj ą kosztown ą i dosy ć ryzykown ą, zwłaszcza w sytuacji, kiedy w pobli żu znajduj ą si ę roz- ległe tereny odkrywki „Lubstów”, o wiele dogodniejsze i bezpieczniejsze dla lokalizowania składowisk komunalnych. Lokalizowanie przyszłych składowisk wszystkich typów odpadów w obr ębie odkrywek po eksploatacji złó ż w ęgli brunatnych wydaje si ę najlepszym sposobem rozwi ązania problematyki odpadowej na tym obszarze i terenach s ąsiednich. Nale ży jednak pami ęta ć, że zarów- no zło ża „Lubstów” jak i „P ątnów II”, s ą usytuowane w rowach i zapadliskach tektonicznych podło ża mezozoicznego – strukturach silnie zdyslokowanych i ulegaj ących przez dłu ższy czas subsydencji, w których wi ększo ść skał jest znacznie sp ękanych. Wybranie ogromnych ilo ści materiału skalnego mo że spowodowa ć lokalne odpr ęż enia w skałach wyst ępuj ących poni żej i ponowne uaktywnienie niektórych uskoków. Tego typu deformacje mog ą mie ć niszcz ący wpływ na szczelno ść i jednorodno ść sztucznych barier izolacyjnych, a przez to spowodowa ć migracj ę wszelkich zanieczyszcze ń do wód podziemnych. Teren wyrobisk złó ż „P ątnów II” i „Lubstów” znajduj ą si ę w strefie bardzo wysokiego i wysokiego stopnia zagro żenia mioce ń- skiego u żytkowego pi ętra wodono śnego, z uwagi na kontakt tych wód z wodami poziomów

czwartorz ędowych i usuni ęcie warstwy izolacyjnej w trakcie prac górniczych. Ze wzgl ędów bezpiecze ństwa i ochrony wód podziemnych, ewentualna lokalizacja w tych obszarach skła- dowisk odpadów niebezpiecznych musi by ć poprzedzona bardzo szczegółowym rozpozna- niem geologicznym i hydrogeologicznym. Charakterystyka warunków hydrogeologicznych w obszarach preferowanych pod składowa- nie odpadów Warunki hydrogeologiczne s ą zwi ązane z poziomami wodono śnymi stwierdzonymi w utworach: czwartorz ędowych, neoge ńskich i kredowych. Izolacja wód wyst ępuj ących w obr ębie tych poziomów (od wpływów powierzchniowych) jest na wi ększo ści obszaru wystarczaj ąca, z uwagi na przykrycie kompleksem glin zwałowych, lokalnie pod ścielonych iłami plioce ńskimi. W obszarach predysponowanych do lokalizowania składowisk odpadów obo- jętnych stopie ń zagro żenia wód poziomów u żytkowych jest w zdecydowanej wi ększo ści niski i bardzo niski. Średni i wysoki stopie ń zagro żenia wyst ępuje w obr ębie odkrywek w ęgla brunatnego, natomiast wysoki i bardzo wysoki w rynnach subglacjalnych i dolinie Noteci (Szad- kowska, 1997). W tych rejonach wody czwartorz ędowego poziomu u żytkowego wyst ępują bardzo płytko (na gł ęboko ści 0-15 m) bez żadnego przykrycia warstwami izoluj ącymi oraz kontaktuj ą si ę przez system sp ęka ń i stref uskokowych z wodami pi ętra neoge ńskiego, a nawet kredowego. Zdecydowana wi ększo ść obszarów o wysokim i bardzo wysokim stopniu zagro żenia poziomów u żytkowych znalazła si ę w obr ębie terenów o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów. Wyj ątkiem jest obszar mi ędzy jeziorami: Skulska Wie ś i Skul- skie a kanałem Warta-Gopło, w którym mi ąż szo ść naturalnej warstwy izolacyjnej (5-20 m) jest miejscami niewystarczaj ąca dla ochrony czwartorz ędowego poziomu wodono śnego. Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Poza opisanymi du żymi odkrywkami po eksploatacji w ęgli brunatnych, istniej ące wyrobiska, zwi ązane z wydobyciem kruszywa naturalnego, s ą na omawianym obszarze nielicz- ne. Cztery z nich s ą zlokalizowane na obszarach nieposiadaj ących warstwy izolacyjnej. Dwa wyrobiska w cz ęś ci północnej powstały w trakcie eksploatacji złó ż: piasku „Mielnica Du ża” oraz piasku i żwiru „Mielnica”, wyrobisko w cz ęś ci południowej – zło ża piasku „Wygoda”, natomiast wyrobisko w cz ęś ci środkowej wskutek „dzikiej” eksploatacji. Wszystkie wyrobiska maj ą warunkowe ograniczenie przyrodnicze dla lokalizowania składowisk odpadów – znajduj ą si ę na obszarze chronionego krajobrazu. Wykorzystanie tych miejsc jako składowisk odpadów wymaga przeprowadzenia odpowiednich bada ń geologiczno-in żynierskich oraz wy- konania sztucznej bariery izolacyjnej, ale w kontekście istnienia du żych odkrywek kopalni „P ątnów” i „Lubstów” nie zaleca si ę wykorzystywania tych obiektów w celach składowania odpadów.

Znacznie korzystniejsze warunki do ewentualnej lokalizacji składowiska odpadów obo- jętnych lub komunalnych posiada wyrobisko zlokalizowane w cz ęś ci północno-zachodniej, na obszarze posiadaj ącym naturaln ą warstw ę izolacyjn ą. S ą ni ą gliny zwałowe, przykryte piaskami o niewielkiej mi ąż szo ści. Jedynym warunkowym ograniczeniem jest pobliska zabudo- wa wiejska, a korzystne warunki wynikaj ą z istnienia warstwy gliny zwałowej pod utworami piaszczystymi. W przypadku lokalizacji w tym miejscu składowiska odpadów komunalnych nale ży koniecznie wykona ć sztuczn ą barier ę izolacyjn ą dla dna i ścian bocznych obiektu. Niew ątpliwie najlepszym i najbardziej opłacalnym rozwi ązaniem problematyki lokalizacji przyszłych składowisk odpadów (zwłaszcza komunalnych) jest usytuowanie ich w istniej ących odkrywkach po eksploatacji w ęgli brunatnych, tak jak planuje to gmina Ślesin w odkrywce „P ątnów II”. Rozwi ązanie to jest równie ż opłacalne ekonomicznie, pomimo konieczno ści stworzenia sztucznej bariery izolacyjnej pod dno i ściany takiego obiektu, poniewa ż materiał do tego przeznaczony – iły plioce ńskie wykazuj ące bardzo dobre wła ściwo ści izolacyjne (Majer, 2003 a, 2003 b) – znajduje si ę na miejscu, zło żony w przygotowanym wcześniej zwałowisku wewn ętrznym. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró żnio- nych typów odpadów nale ży traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno- in żynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędniane przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie ż na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąż liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawiane na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło żu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło żonych gł ębiej poziomów wodono śnych. Innym elementem nie- zwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym s ą informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach omawianej warstwy tematycznej mapy.

Tabela 8 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obr ębie wydzielonych obszarów Gł ęboko ść do zwierciadła wody podziemnej wyst ę- Mi ąż szo ść Numer otwo- Profil geologiczny puj ącego pod warstw ą Archiwum warstwy izo- ru na mapie izolacyjną i numer lacyjnej dokumenta- [m p.p.t.] otworu cyjnej B strop [m] zwierciadło zwierciadło warstwy litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone [m.ppt] 3 4 5 6 7 8 9 Sonda me- 0,0 Glina piaszczysta b.d. b.d. chaniczna 0,5 Glina piaszczysta „mułkowa- nr 60 ta” (materiały 1 2,0 Glina piaszczysta z pojedyn- autorskie czym żwirem Q 4,0 SMGP Wit- kowo) 0,0 Gleba 0,4 Glina 17,6 12,0 18,0 Pył 20,5 Pył piaszczysty BH 2 23,0 Piasek pylasty 4770094 23,3 Glina 42,5 Pył 43,0 Piasek średni 43,0 45,7 Glina Q 0,0 Gleba 0,4 Glina 11,8 13,0 Glina piaszczysta 12,6 21,5 Piasek ró żny z otoczakami BH 21,7 Glina zwałowa 5,3 3 4770108 27,0 Piasek gruby 28,0 Glina zwałowa z otoczakami Q 54,0 Ił pstry 60,0 Piasek ró żny ze żwirem i oto- 60,0 czakami Ng IG 0,0 Glina zwałowa z otoczakami b.d. b.d. 4 54490 Q 16,7 0,0 Gleba b.d. b.d. IG 0,3 Glina piaszczysta 5 129962 5,0 Glina zwałowa 14,7 15,0 Piasek ró żny Q Sonda me- 0,0 Gleba gliniasto-piaszczysta b.d. b.d. chaniczna 0,2 Glina piaszczysta ze żwirem Q 3,8 nr 83 (materiały 6 autorskie SMGP Wit- kowo) Sonda me- 0,0 Gleba piaszczysto-mułkowa b.d. b.d. chaniczna 0,2 Glina zwałowa piaszczysta 1,0 nr 93 1,2 Piasek drobny Q (materiały 7 autorskie SMGP Wit- kowo)

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta b.d. b.d. 0,3 Piasek ró żny ze żwirem 1,8 Glina zwałowa z otoczakami 9,1 10,9 Mułek z warstewkami iłu Glina IG 8 18,8 zwałowa piaszczysta Q 129967 23,2 Ił (w-wy pozna ńskie) 44,0 Węgiel brunatny 45,2 Piasek bardzo drobny i drobny z pyłem w ęglowym Ng Sonda me- 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta b.d. b.d. chaniczna 0,2 Piasek ró żny nr 96 0,5 Glina piaszczysta (materiały 9 2,0 Glina piaszczysta ze żwirem Q 3,5 autorskie SMGP Wit- kowo) 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta z otocza- 4,6 5,4 kami 12,0 Glina zwałowa 19,0 Glina zwałowa z otoczakami BH 19,5 Piasek gliniasty 21,5 10 4770021 22,0 Glina piaszczysta Piasek ró żny, gliniasty, z oto- 26,0 czakami 26,0 28,7 Piasek średni 29,5 Piasek drobny Pył piaszczysty Q Sonda me- 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. chaniczna 0,2 Piasek drobny nr 99 1,1 Glina zwałowa piaszczysta Q 2,9 (materiały 11 autorskie SMGP Wit- kowo) 0,0 Gleba piaszczysta 0,3 Piasek drobny 1,1 IG 12 1,7 Glina zwałowa piaszczysta 2,6 3,0 63728 4,3 Piasek ró żny 14,6 Piasek drobny i średni Q 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta 5,0 Glina zwałowa 19,6 6,4 BH 13 20,0 Pył 4770076 32,5 Glina zwałowa z otoczakami 52,0 Piasek ze żwirem 52,0 54,0 Piasek drobny Q Sonda me- 0,0 Gleba piaszczysto-mułkowa b.d. b.d. chaniczna 0,25 Piasek ró żny, gliniasty nr 59 1,0 Glina piaszczysta (materiały 14 4,0 Glina piaszczysta z pojedyn- autorskie czym żwirem SMGP Wit- 6,0 Glina zwałowa piaszczysta Q 7,0 kowo) Sonda me- 0,0 Gleba pylasto-piaszczysta b.d. b.d. chaniczna 0,3 Glina piaszczysta ze żwirem nr 56 2,0 Glina piaszczysto-pylasta Q 3,7 (materiały 15 autorskie SMGP Wit- kowo)

1 2 3 4 5 6 7 Sonda me- 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. chaniczna 0,3 Glina piaszczysta, plastyczna 2,9 nr 55 3,2 Piasek drobny (materiały 16 3,4 Glina piaszczysta, plastyczna 0,6 autorskie Q SMGP Wit- kowo) 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta 5,6 BH 6,0 Piasek średni 6,0 6,0 17 4770123 6,8 Glina zwałowa z otoczakami 7,8 11,0 Glina 15,2 22,0 22,0 Piasek drobny Q 0,0 Gleba 0,5 Glina 1,0 BH 1,5 Piasek drobny 18 4770161 4,5 Glina zwałowa z otoczakami 13,5 10,0 18,0 Piasek ró żny 18,0 22,5 Piasek drobny pylasty Q 0,0 Gleba b.d. b.d. IG 0,3 Piasek drobny 19 129966 1,3 Glina zwałowa piaszczysta 3,7 5,0 Piasek drobny Q 0,0 Glina zwałowa piaszczysta 3,5 b.d. b.d. 3,5 Mułek piaszczysty IG 20 6,5 Piasek drobny 129969 11,5 Glina zwałowa 17,5 Piasek drobny Q 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobny 1,0 Glina piaszczysta 6,0 7,0 Piasek drobny, lekko gliniasty 12,0 Piasek ró żny ze żwirem i oto- 19,2 czakami 32,0 Glina zwałowa Q BH 41,2 21 Ił pstry 4770160 64,0 Muły i pyły 64,8 Ił zaw ęglony 66,7 Węgiel brunatny 78,0 Piasek drobny z pyłem w ęglo- 78,0 wym 81,2 Węgiel brunatny 82,0 Piasek pylasty z pyłem w ęglo- wym Ng 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta b.d. b.d. 0,3 Piasek ró żny ze żwirem 1,8 Glina zwałowa piaszczysta IG 3,5 Glina zwałowa piaszczysta 22 129975 z otoczakami 7,9 9,7 Piasek ró żny 10,7 Glina zwałowa piaszczysta 11,5 Piasek drobny Q 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta b.d. b.d. 0,3 Glina zwałowa silnie piaszczysta 1,5 IG 1,8 Piasek ró żny 23 129976 2,3 Glina zwałowa piaszczysta z otoczakami 5,2 7,5 Piasek ró żny 9,5 Glina zwałowa piaszczysta Q

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 4,5 Glina zwałowa 16,4 4,4 BH 24 16,7 Muły Q 4770135 25,5 Ił 28,7 Węgiel brunatny 30,0 Piasek pylasty 35,0 Margle Pg+Ng 35,0 Sonda me- 0,0 Nasyp – piasek z gruzem b.d. chaniczna 0,2 Gleba piaszczysto-mułkowa nr 102 0,45 Piasek ró żny (materiały 25 1,3 Glina piaszczysta 0,7 autorskie 2,0 Piasek ró żny, zawodniony 2,0 SMGP Wit- 3,2 Glina zwałowa piaszczysta Q 2,8 kowo) 0,0 Gleba 0,3 Glina 6,5 BH 26 9,0 Glina zwałowa piaszczysta Q 51,7 4770127 52,0 Rumosz skalny 56,0 Kreda Cr 60,0 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. IG 27 0,5 Glina zwałowa piaszczysta 3,7 63727 4,2 Piasek ró żny Q 0,0 Gleba BH 0,3 Glina 28 4770098 5,6 Glina zwałowa 37,7 11,5 38,0 Piasek ró żny Q 38,0 0,0 Gleba 0,4 Piasek drobny 1,0 Glina BH 29 5,2 Glina zwałowa 11,8 11,0 4770071 12,8 Piasek pylasty 12,8 15,2 Pył 15,5 Pył piaszczysty Q 0,0 Piasek drobny b.d. b.d. 1,0 Glina zwałowa piaszczysta IG 30 5,0 Glina zwałowa z otoczakami 8,0 67248 9,0 Piasek drobny 11,0 Piasek ró żny Q 0,0 Gleba BH 0,3 Piasek gliniasty 31 4770070 0,5 Glina zwałowa z otoczakami 28,5 8,5 29,0 Piasek ró żny z otoczakami Q 29,0 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta b.d. b.d. 0,3 Piasek ró żny IG 1,8 Glina zwałowa piaszczysta 32 129982 3,3 Glina zwałowa piaszczysta z otoczakami 13,2 15,0 Piasek ró żny Q 0,0 Glina 7,0 7,0 Piasek drobny BH 7,5 Glina 1,5 33 4770121 9,0 Piasek drobny 13,0 Glina zwałowa 19,0 Piasek drobny Q 20,0 20,0 Dokumenta- 0,0 Piasek drobny b.d. b.d. cja zło ża 2,0 Glina zwałowa piaszczysta 17,0 węgla bru- 34 19,0 Piasek różny Q natnego Morzyczyn

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta b.d. b.d. 0,2 Piasek ró żny 2,2 Glina zwałowa piaszczysta 2,0 IG 35 4,2 Piasek ró żny 129987 6,5 Glina zwałowa piaszczysta 12,6 Piasek drobny z domieszk ą grubego Q 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta BH 36 5,0 Glina zwałowa piaszczysta 12,0 10,4 4770167 12,5 Piasek średni 12,5 19,5 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba piaszczysta 0,4 Glina 4,5 Glina zwałowa 13,6 4,5 14,0 Piasek ró żny 14,6 Glina zwałowa 15,7 Piasek ró żny, lekko gliniasty 21,9 Glina zwałowa 25,5 Piasek ró żny 26,5 Glina zwałowa Q BH 30,5 Ił pstry 37 4770075 48,0 Węgiel brunatny 51,0 Piasek drobny 54,0 Węgiel brunatny, zapiaszczony 56,0 Piasek drobny 59,0 Węgiel brunatny 60,5 Piasek drobny 63,0 Węgiel brunatny 63,3 Piasek drobny 73,0 Piasek ró żny 73,8 Margle Pg+Ng 78,0 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta b.d. b.d. IG 38 0,3 Glina zwałowa, odwapniona 3,2 129983 3,5 Piasek ró żny Q 0,0 Gleba 0,5 Glina 10,7 16,0 Glina piaszczysta BH 39* 22,0 Glina zwałowa z otoczakami Q 4770126 37,0 Ił Ng 47,0 Rumosz skalny 46,5 48,0 Kreda Cr 55,0 0,0 Gleba 0,5 Glina BH 4,5 Glina piaszczysta 40 4770157 9,0 Glina zwałowa piaszczysta Q 51,5 10,1 52,0 Rumosz skalny 56,0 Kreda Cr 64,0 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta 42,5 5,5 BH 43,0 Piasek drobny, pylasty 41 4770125 51,0 Glina Q 55,5 Rumosz skalny 56,0 Wapienie Cr 58,0 Sonda me- 0,0 Gleba piaszczysto-mułkowata b.d. b.d. chaniczna 0,3 Piasek ró żny, pylasty nr 103 0,7 Glina piaszczysta Q 3,3 (materiały 42 autorskie SMGP Wit- kowo)

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. 0,4 Piasek drobny IG 43 1,4 Glina zwałowa piaszczysta 63725 4,0 Glina zwałowa 6,6 8,0 Piasek drobny i średni Q 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta 4,5 Glina zwałowa 18,5 8,5 19,0 Piasek pylasty BH 44 23,0 Glina zwałowa 4770148 36,0 Piasek pylasty Q 40,5 Ił pylasty 46,0 Ił piaszczysty Ng 53,0 Wapienie Cr 75,0 Sonda me- 0,0 Gleba piaszczysto-mułkowata b.d. b.d. chaniczna 0,3 Piasek ró żny nr 106 1,5 Glina piaszczysta Q 2,5 (materiały 45 autorskie SMGP Wit- kowo) 0,0 Gleba 0,4 Piasek gliniasty BH 3,5 Glina 46 4770124 7,0 Glina zwałowa 38,5 15,0 42,0 Piasek drobny Q 44,0 Margle Cr 48,0 Sonda me- 0,0 Gleba ilasto-piaszczysta b.d. b.d. chaniczna 0,3 Piasek ró żny ze żwirkiem, gli- nr 38 niasty (materiały 47 0,8 Glina zwałowa piaszczysta ze autorskie żwirkiem SMGP Wit- 2,0 Glina zwałowa „mułkowata ” Q 3,2 kowo) Sonda me- 0,0 Gleba ilasto-piaszczysta b.d. b.d. chaniczna 0,3 Glina zwałowa „mułkowata” Q 3,7 nr 41 (materiały 48 autorskie SMGP Wit- kowo) Sonda me- 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. chaniczna 0,3 Piasek drobny nr 42 1,8 Glina zwałowa „mułkowata”Q 2,2 (materiały 49 autorskie SMGP Wit- kowo) 0,0 Gleba BH 0,4 Glina piaszczysta 50 4770111 8,0 Glina zwałowa z otoczakami Q 42,6 26,0 43,0 Piasek drobny, zailony Ng 43,0 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. 0,2 Piasek drobny 0,9 Glina zwałowa piaszczysta 1,6 IG 51 2,5 Piasek ró żny 129995 3,5 Glina zwałowa piaszczys ta ze żwirem 5,2 Piasek ró żny Q

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Piasek BH 1,0 Glina zwałowa piaszczysta 10,0 52 4770122 z otoczakami 12,0 13,0 Piasek drobny Q 13,0 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobny 2,0 Glina piaszczysta 6,2 Glina zwałowa 4,9 6,9 Muły 8,0 Piasek ró żny 10,4 Muły 10,9 Glina zwałowa BH 53 13,4 Piasek ró żny ze żwirem 14,2 4770154 16,7 Glina zwałowa 17,9 Piasek ró żny ze żwirem 34,0 Piasek pylasty Q 39,5 Węgiel brunatny 41,2 Ił z w ęglem 41,7 Węgiel brunatny zapiaszczony 44,0 Piasek drobny z pyłem w ęglo- 44,0 wym Ng 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta BH 2,0 Piasek gliniasty 54 4770015 3,5 Glina 5,7 8,2 Glina zwałowa 10,9 11,4 Piasek średni Q 11,4 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. IG 0,3 Glina piaszczysta 55 129997 3,5 Ił pylasty 4,2 4,5 Piasek ró żny Q 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. 0,3 Piasek ró żny IG 1,0 Glina zwałowa piaszczysta 56 129992 4,5 Glina zwałowa ze żwirem i otoczakami 9,5 10,5 Piasek ró żny Q 0,0 Glina zwałowa 15,0 b.d. b.d. IG 15,0 Żwir z domieszk ą piasku ró ż- 57 43990 21,0 nego Żwir z piaskiem ró żnym Q 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta b.d. b.d. 0,3 Piasek drobny IG 1,5 Glina zwałowa silnie piasz- 58 129998 4,7 czysta Glina zwałowa piaszczysta 8,4 9,9 Piasek ró żny Q Sonda me- 0,0 Gleba piaszczysto-mułkowata b.d. b.d. chaniczna 0,3 Piasek ró żny nr 105 0,7 Glina zwałowa piaszczysta (materiały 59 2,0 Glina zwałowa piaszczysta ze autorskie żwirkiem Q 3,3 SMGP Wit- kowo) Sonda me- 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. chaniczna 0,25 Piasek ró żny ze żwirem nr 36 1,0 Glina piaszczysta (materiały 60 2,0 Glina zwałowa „mułkowata” Q 5,0 autorskie SMGP Wit- kowo)

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta z otocza- 16,7 17,0 kami ś ż BH 17,5 Piasek redni ze wirem 23,8 24,0 61 4770044 Glina zwałowa z otoczakami Q 41,3 Węgiel brunatny 42,7 Ił 45,0 Węgiel brunatny 50,0 Piasek drobny Ng 50,0 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta b.d. b.d. Sonda me- 0,2 Glina piaszczysta 0,5 chaniczna 0,7 Pias ek ró żny z pojedynczym nr 34 żwirem (materiały 62 1,4 Piasek drobny autorskie 2,0 Glina piaszczysto-pylasta 0,6 SMGP Wit- 2,6 Piasek drobny kowo) 3,0 Glina piaszczysto-pylasta 1,2 4,2 Piasek drobny Q IG 13836 0,0 Gleba b.d. b.d. Karta rej. 0,4 Piasek drobny zło ża „Sar- 63 1,7 Glina piaszczysta 5,1 nowa“ 6,8 Piasek gliniasty Q otwór XII Sonda me- 0,0 Gleba mułkowo-piaszczysta b.d. b.d. chaniczna 0,25 Mułek pylasty nr 33 0,55 Glina piaszczysta ze żwirem Q 3,45 (materiały 64 autorskie SMGP Wit- kowo) 0,0 Gleba piaszczysta b.d. b.d. 0,3 Piasek ró żny IG 65 1,8 Glina zwałowa piaszczysta 130005 6,5 Glina zwałowa z otoczakami 8,9 10,7 Piasek ró żny, ilasty Q 0,0 Gleba piaszczysto-ilasta b.d. b.d. 0,5 Piasek ró żny ze żwirem 1,5 Glina zwałowa 3,0 Mułek laminowany IG 66 3,9 Glina zwałowa piaszczysta z 130004 otoczakami 12,2 13,7 Piasek drobny 15,7 Glina zwałowa piaszczysta z otoczakami Q 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta 1,3 Glina 7,6 BH 8,0 Piasek drobny 67 4770024 8,5 Glina piaszczysta 1,5 10,0 Piasek drobny 11,7 Glina piaszczysta 15,0 Piasek drobny Q 15,3 15,3 0,0 Gleba 0,2 Piasek drobny BH 1,0 Glina piaszczysta 3,0 68 4770173 4,0 Glina zwałowa 6,8 7,8 Piasek drobny gliniasty 9,0 Piasek średni Q 9,0

1 2 3 4 5 6 7 IG 13836 0,0 Gleba b.d. b.d. Karta rej. 0,3 Glina piaszczysta 7,9 zło ża „Sar- 69 8,2 Piasek gliniasty Q nowa“ otwór VII 0,0 Gleba 0,5 Glina 6,0 BH 70 6,5 Piasek drobny z pyłem 8,0 4770134 27,0 Glina piaszczysta 30,0 Piasek drobny z pyłem Q 30,0 0,0 Gleba 0,5 Glina 8,7 BH 71 9,2 Piasek drobny 12,6 4770102 35,3 Glina zwałowa Q 37,5 Piasek pylasty Ng 37,5 0,0 Gleba 0,5 Piasek drobny BH 1,5 Glina zwałowa 26,5 17,6 72 4770144 28,0 Piasek drobny 32,0 Glina zwałowa pylasta Q 49,5 Wapienie margliste Cr 60,0 0,0 Gleba 0,2 Glina 4,8 Glina piaszczysta BH 73 5,7 Glina zwałowa Q 30,3 8,7 4770103 30,5 Muły 31,3 Piasek drobny Pg+Ng 45,7 Margle Cr 47,0 0,0 Nasyp 0,3 Glina zwałowa z otoczakami 3,7 4,0 Piasek gliniasty 6,0 Otoczaki BH 74 6,3 Piasek gliniasty 8,0 4770004 9,3 Piasek pylasty 11,0 Glina zwałowa z otoczakami 32,5 Piasek średni 32,5 36,7 Piasek drobny Q 0,0 Gleba 0,5 Piasek gruby 1,5 Glina piaszczysta 5,5 7,0 Piasek ró żny 7,5 9,0 Glina zwałowa BH 75 13,0 Piasek średni 4770166 17,0 Glina zwałowa 29,5 Piasek pylasty i drobny Q 33,5 Piasek ilasty Ng 38,5 Rumosz wapienny 39,0 Wapienie Cr 65,0 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta 3,3 3,8 Piasek ró żny BH 6,0 Piasek drobny 9,0 9,0 76 4770013 15,2 Glina 11,0 16,0 Piasek drobny 17,3 Glina zwałowa 55,0 Piasek średni Q 55,0

1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,5 Glina 1,0 1,5 Piasek ze żwirem 3,5 Glina 4,5 Glina zwałowa z otoczakami 25,5 19,2 BH 77 29,0 Piasek gruby ze żwirem 4770014 30,0 Glina zwałowa 33,0 Piasek drobny 35,5 Piasek gruby Q 38,0 Węgiel brunatny z piaskiem 39,0 Piasek średni Ng 39,0 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta z otocza- BH 78 5,0 kami 12,2 8,6 4770109 12,5 Glina zwałowa z otoczakami 12,5 Piasek pylasty Q 0,0 Glina piaszczysta 1,0 b.d. b.d. IG 1,0 Piasek drobny 79 130950 1,7 Glina zwałowa piaszczysta 2,3 4,0 Piasek drobny i średni Q Obja śnienia: BH – Bank HYDRO; IG – Archiwum CAG; b.d. – brak danych Q – czwartorz ęd; Ng – neogen; Pg+Ng – paleogen i neogen; Cr - kreda * - otwory wiertnicze zlokalizowane równie ż na MGP - plansza B X. Warunki podło ża budowlanego Do opracowania warunków podło ża budowlanego na obszarze arkusza Ślesin wykorzystano map ę w skali 1:50 000 (arkusz Ślesin) stanowi ącą map ę podstawow ą do Mapy geologicznej Polski 1:200 000 (Ma ńkowska, 1980) wraz z obja śnieniami (Ciuk, Ma ńkowska, 1981) oraz mapy topograficzne w skali 1: 50 000 i 1: 25 000. Ocen ę warunków podło ża budowlanego przedstawiono na całym obszarze arkusza Ślesin z pomini ęciem: terenów le śnych, gleb chronionych klas I-IV a, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego oraz obszarów udokumentowanych złó ż i terenów miejskich o zwartej zabudowie. Warunków budowlanych nie rozpatrywano tak że na obszarze dawnego wyrobiska w ęgla brunatnego zło ża P ątnów II, które w chwili obecnej jest zalewane. Według planów zagospodarowania ma tu powsta ć sztuczny zbiornik Na obszarze omawianego arkusza podło że budowlane stanowi ą wył ącznie utwory czwartorz ędowe holocenu i plejstocenu. Podło że budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowi ą plejstoce ńskie (wodnolodowcowe, czołowomorenowe i lodowcowe) piaski ze żwirami na obszarach gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę poni żej 2 m p.p.t., gliny zwałowe, piaski i mułki oraz utwory moreny czołowej. Wśród utworów niespoistych przewa żaj ą wodnolodowcowe, średnio zag ęszczone utwory piaszczysto-żwirowe zlodowace ń północnopolskich, wyst ępuj ące w postaci płatów w śród glin zwałowych oraz buduj ące wy ższe tarasy rzeczne. S ą to głównie drobno-, rzadziej śred-

nioziarniste piaski z niewielk ą ilo ści ą żwiru. Zag ęszczone piaski ze żwirami zlodowace ń środkowopolskich wyst ępuj ą jedynie w postaci du żego płatu utworów wodnolodowcowych w rejonie Gł ębockiego i niewielkich płatów w rejonie Błonawy i Lubomy śla. Poniewa ż zwierciadło wód zalega na tych obszarach gł ębiej ni ż 2 m utwory te stanowi ą podło że budowlane o korzystnych warunkach dla budownictwa. Na całym obszarze arkusza z wyj ątkiem terenów poło żonych pomi ędzy jeziorami Śle- si ńskim i Mikorzy ńskim od zachodu i dolin ą Grójecko-Północn ą od wschodu wyst ępuj ą nie- wysokie pagóry moreny czołowej o łagodnych zboczach z okresu zlodowace ń północnopol- skich. Buduj ą je głównie zag ęszczone i średniozag ęszczone piaski i piaski ze żwirami, Towa- rzysz ą im cz ęsto piaskowcowo-mułkowe kemy wyst ępuj ące głównie w rejonie miejscowo ści Biskupie, Gawrony, Lenartowo. Na obszarach gdzie nachylenie zboczy tych wyniesie ń jest mniejsze ni ż 12% istniej ą korzystne warunki budowlane. Podło że budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowi ą tak że gliny zwałowe. Dominuj ą buduj ące wysoczyzn ę morenow ą półzwarte i twardoplastyczne gliny zlodowace ń północnopolskich, głównie poziomu górnego. Gliny te s ą przewa żnie nieskonsolidowane. Małoskonsolidowane są gliny poziomu dolnego odsłaniaj ące si ę na obszarach, gdzie poziom górny został wyerodowany. Do małoskonsolidowanych zaliczono tak że zwarte gliny zwałowe zlodowace ń środkowopolskich, odsłaniaj ące si ę w postaci niewielkich płatów w rejonie Gł ębockiego i Ślesina. Tereny o warunkach niekorzystnych dla budownictwa to rejony, gdzie wyst ępuj ą grunty słabono śne (organiczne, spoiste mi ękkoplastyczne i niespoiste lu źne) oraz wszystkie rejony gdzie zwierciadło wód gruntowych wyst ępuje na gł ęboko ści mniejszej ni ż 2 m p.p.t. Do ob- szarów o warunkach niekorzystnych zaliczono tereny tarasów zalewowych oraz obszary, gdzie w dolinach rzecznych i obni żeniach terenu (głównie w centralnej i zachodniej części arkusza) podło że stanowi ą torfy, gytie i namuły ci ągn ące si ę szerokim pasem wzdłu ż Noteci i Kanału Warta-Gopło oraz wypełniaj ące dolin ę Grójecko-Północn ą. Do gruntów słabono- śnych zaliczono tak że nieskonsolidowane iły, mułki, piaski i pyły zastoiskowe zlodowace ń północnopolskich, odsłaniaj ące si ę na powierzchni na południe od Celinowa i w pobli żu miej- scowości Biskupie. Terenami o warunkach utrudniaj ących budownictwo s ą tak że niewielkie obszary (rejony Nowej Wsi, Kazubka i Rybna) gdzie w podło żu wyst ępuj ą wodnolodowcowe, średnio zag ęszczone osady piaszczysto-żwirowe lecz gdzie zwierciadło wód gruntowych zalega płycej ni ż 2 m. p.p.t., tereny wyst ępowania lu źnych piasków eolicznych w rejonie Za- krzewka, oraz obszar poło żony na południe od Kolebek gdzie w podło żu wyst ępuj ą nieskonsolidowane mułki jeziorne zlodowace ń północnopolskich.

Do terenów o warunkach niesprzyjaj ących budownictwu zaliczono tak że obszary wy- eksploatowanych i zrekultywowanych wyrobisk w ęgla brunatnego, oraz zrekultywowanych hałd znajduj ących si ę w południowo-zachodniej i południowo-wschodniej częś ci arkusza. Tak że teren zrekultywowanej hałdy w cz ęś ci południowo-wschodniej arkusza uznano za nie- korzystny dla budownictwa głównie ze wzgl ędu na mo żliwo ść osiada ń. Dodatkowym kryterium stwarzaj ącym warunki niekorzystne dla budownictwa s ą nachylenia powierzchni terenu powy żej 12% (Instrukcja opracowania...,2002). Tereny takie po- ło żone s ą w rejonie Celinowa, Ł ączek i Broniszewa, na południe od jeziora Mielno, oraz na północ od Gawron. Strome skarpy ci ągn ą si ę tak że wzdłu ż wschodnich i zachodnich brzegów jeziora Mikorzy ńskiego i Ślesi ńskiego, południowych brzegów jeziora Zakrzewek oraz na południowy- zachód od miejscowo ści Warzymowo.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Ślesin znajduj ą si ę chronione gleby (klasy II - IV) oraz ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Gleby chronione występuj ą zwartymi płatami na obszarze północnej cz ęś ci arkusza w gminach Wierzbinek i Skulsk oraz w cz ęś ci południowo- zachodniej w gminie Ślesin. Stanowi ą one około 60 % całej powierzchni terenu. S ą to w przewadze gleby rdzawe nale żą ce do gleb bielicowych rozprzestrzenionych na piaskach zasobnych w glinokrzemiany. W przewadze nale żą one do IV, V i VI oraz III klasy bonita- cyjnej. Obszary ł ąk na glebach pochodzenia organicznego wyst ępuj ą w dnach dolin cieków wodnych i innych obni żeń terenu. Omawiany obszar nie jest zasobny w lasy. Du ży kompleks le śny wyst ępuje w południowej cz ęś ci arkusza pomi ędzy miejscowo ściami Ślesin i Sompolno. W pozostałej cz ęś ci arkusza lasy s ą rozproszone. Lasy stanowi ą około 15 % powierzchni terenu całego arkusza. Najcz ęś ciej wyst ępuj ącymi gatunkami drzew s ą sosny (85 % powierzchni wszystkich gruntów le śnych) oraz d ęby (4,2 %). Środkowa i południowa cz ęść omawianego terenu chroniona jest przez „Gopla ńsko- Kujawski Obszar Chronionego Krajobrazu”. Utworzony on został na powierzchni 5 789 ha, ze wzgl ędu na du żą koncentracj ę walorów przyrodniczych, kulturowych, krajobrazowych i rekreacyjnych tego regionu. Obszar ten nale ży do Pojezierza Gnie źnie ńskiego i Kujawskie- go, o urozmaiconej rze źbie terenu, z licznymi jeziorami i oczkami wodnymi oraz bujnie rozwijaj ącą si ę ro ślinno ści ą szuwarow ą i błotn ą. W północnej cz ęś ci arkusza, w rejonie jezior: Czartowo, Skulskie i Gopło, ze wzgl ędu na ochron ę unikalnego krajobrazu, ro ślinno ści zbli żonej do naturalnej i l ęgowisk ptasich, wydzielony został obszar rezerwatowy „Nadgopla ński Park Tysi ąclecia”. Od 1992 roku cz ęść

tego rezerwatu jest równie ż parkiem krajobrazowym. Ze wzgl ędu na ochron ę ro ślinno ści ba- giennej, projektuje si ę powołanie w południowej cz ęś ci arkusza nowych rezerwatów „Pogo- rzele” i „Stefanowo”. Na omawianym obszarze znajduje si ę 6 pomników przyrody żywej, ustanowionych przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. W przeważaj ącej wi ększo ści s ą to d ęby szy- pułkowe, stanowi ące pojedyncze okazałe drzewa lub grupy drzew (Tabela 9). Tabela 9 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody

Nr Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Forma ochrony Miejscowo ść zatwierdzenia (powierzchnia w ha) na mapie Powiat 1 2 3 4 5 6 Skulsk K – „Nadgopla ński Park 1 R Skulsk i Przewóz i Piotrków Kuja wski 1967 Tysi ąclecia” Konin i Radziejów (2 897) Ślesin Fn – „Pogorzele” 2 R Pogorzele * Konin (150) Sompolno i Ślesin Fn – „Stefanowo” 3 R Stefanowo * Konin (180) Jeziora Wielkie 4 P Lenartowo 1991 Pż – jesion wyniosły Mogilno Raci ęcin Wierzbinek 5 P 1977 Pż – d ąb szypułkowy park Konin Raci ęcin Wierzbinek 6 P 1977 Pż – d ąb szypułkowy park Konin Sompolno 7 P Dąbrowa 1988 Pż – d ąb szypułkowy Konin Ślesin 8 P Tokary 1956 Pż – d ąb szypułkowy Konin Sompolno Pż – 7 d ębów 9 P Lubstów 1956 Konin szypułkowych Rubryka 2 - R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – u żytek ekologiczny; Rubryka 5 - * - obiekt projektowany lub proponowany przez słu żby ochrony przyrody; Rubryka 6 - rodzaj rezerwatu: Fn – faunistyczny, K - krajobrazowy, - rodzaj pomnika przyrody: P ż – żywej;

Według krajowej sieci ekologicznej ECONET (Liro, 1998), w północnej cz ęś ci omawianego arkusza, znajduje si ę fragment Obszaru Powidzko-Gopla ńskiego o znaczeniu mi ę- dzynarodowym (12M) z biocentrum, a w cz ęś ci południowej - fragment Obszaru Doliny Środkowej Warty (19M) o znaczeniu mi ędzynarodowym, z biocentrum i cz ęś ciowo ze stref ą buforow ą. Obszary te ł ączy Korytarz Ekologiczny Pojezierza Kujawskiego (30k) o znaczeniu krajowym (Fig. 5). Obszar Powidzko-Gopla ński posiada krajobraz glacjalny i fluwioglacjalny pagórkowaty, falisty i równinny z głównymi siedliskami gr ądu środkowoeuropejskiego, boru mieszanego i ł ęgu wierzbowo-topolowego, z zachowanymi zbiorowiskami naturalnymi, pół- naturalnymi i rzadkimi zbiorowiskami synantropijnymi. Natomiast Obszar Środkowej Warty posiada krajobraz den dolinnych, równin peryglacjalnych, pagórków morenowych i tarasów

nadzalewowych. Głównymi typami siedlisk s ą: słone ł ąki, torfowiska niskie, ols, ł ęg wierzbowo-jesionowy, acidofilna d ąbrowa, gr ąd środkowoeuropejski, subkontynentalny bór mie- szany i murawy ksenotermiczne. Znajduj ą si ę tu równie ż gatunki flory wymagaj ące ochrony mi ędzynarodowej i ginące oraz zagro żone w Polsce. W Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, obszar jezior: Skulskie, Skulska Wie ś i Gopło oraz ich otoczenie wraz uj ściem Kanału Warta-Gopło, obj ęte s ą Nadgopla ńsk ą Ostoją Ptasi ą (E 41) (tabela 10). Jest to obszar rezerwatu przyrody „Nadgopla ńskiego Parku Tysi ąc- lecia” i Gopla ńsko-Kujawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Brzegi tych jezior s ą pła- skie i niezalesione, z rozległymi połaciami szuwarów trzcinowych. Na jeziorach znajduj ą si ę liczne wyspy, cz ęsto tak że poro śni ęte szuwarami. W s ąsiedztwie jezior wyst ępuj ą podmokłe łąki a tak że pola orne i niewielkie lasy ł ęgowe. Obszar ten zamieszkuj ą co najmniej 24 gatunki ptaków obj ętych spisem w Dyrektywie Ptasiej i 10 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). W okresie l ęgowym obszar ten zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ą- cych gatunków ptaków takich jak: batalion, b ączek, b ąk, podró żniczek, sowa błotna, perkoz dwuczuby, g ęgawa, płaskonos, krakwa, rokitniczka, brz ęczek i w ąsatka, rybitwa czarna, g ą- siorek, ortolan, krzy żówka, łyska, czajka i krwawodziób. W okresie w ędrówek wyst ępuj ą tu ponadto: żurawie, g ęsi (ró żnych gatunków), w du żej ilo ści g ęgawa i czernica. W okresie zimy w du żej ilo ści wyst ępuj ą tu w ędrowne g ęsi zbo żowe i białoczelne. Ponadto w obszarze tym znajduj ą si ę bogate populacje rzadkich i zagro żonych gatunków ro ślin. Dlatego te ż organizacje pozarz ądowe wyst ąpiły z propozycją uznania tego obszaru (w granicach omawianego arkusza mapy) za obszar szczególnej ochrony siedliskowej „Jezio- ro Gopło” (PLH 040007) i jego powi ększenie (tabela 10). Tabela 10 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000

Poło żenie centralnego Powierzch Poło żenie administracyjne obszaru Nazwa obsza- Typ punktu obszaru nia (dotyczy obszaru arkusza) Lp Kod ru i symbol ob- . obszaru oznaczenia Długo ść Szeroko ść szaru obszaru Kod na mapie geogra- geogra- Województwo Powiat Gmina (ha) NUTS ficzna ficzna 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ostoja Nadgo- Skulsk pla ńska 10 039,5 PL0F4 wielkopolskie Konin PLB040004 Wierzbinek 1 A (P) E 18 21 4 N 52 34 14 kujawsko- Radzie- Piotrków Ku- PLH040007 Jezioro Gopło 13 659,7 PL021 pomorskie jów (S) jawski

Rubryka 2: A – wydzielone OSO (Obszary Specjalnej Ochrony), bez żadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000 Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie P – obszar specjalnej ochrony ptaków

Fig. 5 Poło żenie arkusza Ślesin na tle systemów ECONET – Polska (Liro, 1998) System ECONET 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 12M – Obszar Powidzko- Gopla ński, 19M – Obszar Doliny Środkowej Warty; 2 – biocentra w obszarze w ęzłowym o znaczeniu mi ędzynaro- dowym; 3 – strefa buforowa w obszarze w ęzłowym o znaczeniu mi ędzynarodowym; 4 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 29k – Pakoski Noteci, 30k – Pojezierza Kujawskiego; 5 - jeziora

XII. Zabytki kultury

O bogatej prehistorii terenów arkusza Ślesin świadcz ą liczne stanowiska archeologicz- ne. Wyst ępuj ą tu liczne ślady osadnictwa ró żnych kultur pradziejowych, w szczególno ści osady i cmentarzyska kultury łu życkiej – okres epoki br ązu około 1300 –1100 roku p.n.e. (Miel- nica, Szaszyn, Sadlno, Lisiewo) oraz grodziska średniowieczne w Żółwi ńcu i Lubstówku. W czasach średniowiecznych obszar ten był terenem bardzo intensywnego rozwoju. Śladami tego s ą liczne zabytki kultury sakralnej ró żnych religii, kultury świeckiej i przemy- słowej. Najciekawsz ą i najwi ększ ą miejscowo ści ą pod wzgl ędem kulturowym na tym terenie są: Ślesin i Skulsk. Historia Ślesina si ęga 1231 roku, kiedy to Ksi ążę Konrad Mazowiecki po-

darował wie ś Szleszyno biskupom pozna ńskim. W roku 1358 król Kazimierz Wielki nadał miejscowo ści tej prawa miejskie. Prawa miejskie Ślesin utracił po Powstaniu Styczniowym, odzyskuj ąc je dopiero w 1921 roku. Układ urbanistyczny miasta wpisany został do rejestru zabytków. Najoryginalniejszym zabytkiem miasta jest Łuk Tryumfalny z orłem napoleo ńskim wzniesiony w 1812 roku na przesmyku pomi ędzy Jeziorami Ślesi ńskim i Mikorzy ńskim. W mie ście znajduje si ę równie ż neogotycki ko ściół Św. Mikołaja wzniesiony w latach 1907- 1910 z kamienn ą kropielnic ą z X wieku. W mie ście znajduje si ę ponadto szereg zabytkowych domów oraz zakład produkcji powozów i młyn. Najstarsze udokumentowane wzmianki o wsi Skulsk pochodz ą z 1249 roku. Prawa miejskie Skulsk uzyskał w 1384 roku. Układ urbanistyczny miasta został wpisany do rejestru zabytków. Najcenniejszym zabytkiem jest ko ściół parafialny Narodzenia NMP z pocz ątku XIX wieku i św. Józefa z pó źnobarokowymi ołtarzami i freskami, bogato zdobion ą ambon ą z figur ą archanioła Michała oraz pochodz ącą z około 1420 roku rze źbą Matki Boskiej z ciałem Chrystusa. Ponadto znajduj ą si ę tutaj liczne zabytkowe domy, ku źnie oraz wiatrak. Zabytkow ą jest równie ż wie ś Lubstów. Zachował si ę tutaj wczesnorenesansowy kościół św. Jadwigi, zbudowany w 1534 roku. Wn ętrze jego jest rokokowe. Przy ko ściele znajduje si ę barokowa dzwonnica z 1758 roku, a obok plebania z 1810 roku. Nad jeziorem położony jest zespół pałacowy, otoczony parkiem krajobrazowym. W skład zespołu wchodzi neoklasycy- styczny pałac z XIX wieku, spichlerz i dawne domy oficjalistów. W Lubstówku na Jeziorem Lubstowskim, zachował si ę drewniany ko ściół kryty gontem, wybudowany w 1639 roku, z w- czesnobarokowym wyposa żeniem wn ętrza. Zabytkowe ko ścioły znajduj ą si ę w Warzymowie, Broniszewie, Sadlnie i W ąsoszu. Inne obiekty wpisane do rejestru zabytków to XIX-to i XX-to wieczne zespoły ogrodowo- pałacowe w Lisiewie i Lubstowie oraz ogrodowo-dworskie w Galiszewie, Mniszkach, Bisku- pie, Mikorzynie, Piotrkowicach i W ąsoszu. W Sadlnie i Ignacewie znajduj ą si ę pomniki upa- mi ętniaj ące poległych w bitwach z Rosjanami powsta ńców z 1863 roku. Szczególnym bogactwem tych okolic jest ci ąg jezior: Mikorzy ńskie, Ślesi ńskie W ąsow- skie, Gopło oraz Kanał Warta-Gopło, otoczone obszarami le śnymi stanowi ącymi doskonałe tereny turystyczno-rekreacyjne. Zlokalizowane s ą tu liczne o środki wypoczynkowe i kempin- gowe: Mielnica, Mniszki, Gł ębockie, Półwiosek, Ślesin i Mikorzyn.

XIII. Podsumowanie

W przewa żaj ącej cz ęś ci arkusza Ślesin dominuj ącą rol ę pełni rolnictwo, jedynie w cz ę- ści południowej przewa ża górnictwo. Pewn ą rol ę odgrywa tak że turystyka koncentruj ąca si ę wokół Jeziora Ślesi ńskiego i Jeziora Gopło.

Najwa żniejsz ą kopalin ą na omawianym obszarze jest w ęgiel brunatny eksploatowany na du żą skal ę, przede wszystkim w odkrywce „Lubstów” nale żą cej do Kopalni W ęgla Bru- natnego „Konin” S.A. Z siedzib ą w Kleczewie. W ęgiel wydobyty w tej kopalni trafia do elektrowni „Konin” i „P ątnów”. T ą sam ą odkrywk ą przewiduje si ę w najbli ższej przyszło ści eksploatacj ę przyległego zło ża „Lubstów Północ”. Dalsz ą działalno ść kopalni zapewniaj ą dwa du że udokumentowane zło ża „Morzyczyn” i „Tomisławice”. Na znacznie mniejsz ą skal ę na obszarze arkusza prowadzona jest eksploatacja kruszywa naturalnego. W obecnej chwili eksploatowane s ą dwa zło ża: „Mielnica” i „Mielnica Du ża”. Zasoby tych złó ż zaspokajaj ą potrzeby lokalne. Do eksploatacji przygotowane jest równie ż niewielkie zło że piasków „Wygoda”. Udokumentowane zło ża surowców ilastych „Sarnowa II” oraz „Wygoda” nie maj ą znaczenia gospodarczego. Przyczyn ą jest niska jako ść kopaliny. Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych, ze wzgl ę- du na obecno ść naturalnej warstwy izolacyjnej zło żonej z glin zwałowych, znajduj ą si ę głów- nie w cz ęś ci zachodniej i północnej i obejmuj ą tereny wysoczyznowe. Bardzo du że zró żnico- wanie litologiczne, mi ąż szo ściowe i przestrzenne glin zwałowych, nie pozwala jednoznacznie wskaza ć rejonów o warunkach najkorzystniejszych, ale największe mi ąż szo ści warstwy izolacyjnej (40-50 m) stwierdzono w sytuacjach bezpo średniego wyst ępowania ró żnowiekowych poziomów glin. Główne ograniczenia warunkowe dla lokalizowania składowisk odpadów wynikaj ą z ochrony wód podziemnych (obszar wysokiej ochrony zbiornika GZWP Konin- Turek nr 151), ochrony przyrody (obszar chronionego krajobrazu) oraz ochrony złó ż i obsza- rów prognostycznych w ęgli brunatnych. Na wi ększo ści wyznaczonych obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk izolacja od wpływów powierzchniowych u żytkowych poziomów wodono śnych jest wystarczaj ąca (niski i bardzo niski stopie ń zagro żenia wód podziemnych). Najlepszym rozwi ązaniem problematyki odpadowej w zakresie lokalizacji przyszłych składowisk jest wykorzystanie istniej ących du żych odkrywek powstałych wskutek eksploatacji złó ż w ęgli brunatnych, a w zakresie materiału do izolacji takich obiektów – lokalnych iłów pstrych złożonych w zwałowiskach wewn ętrznych. W odkrywce zło ża „P ątnów II” powstaje ju ż składowisko dla popiołów z elektrociepłowni w Koninie oraz składowisko komunalne dla gminy Ślesin. W podobny sposób nale ży wykorzysta ć odkrywk ę kopalni „Lubstów”, w obr ę- bie której planowane jest utworzenie składowiska odpadów komunalnych dla gminy Sompol- no. Na obszarze arkusza Ślesin podło że budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowi ą wodnolodowcowe i lodowcowe piaski ze żwirami przynajmniej w stanie średniozag ęszczone oraz gliny zwałowe twardoplastyczne buduj ące wysoczyzny morenowe.

Tereny o warunkach niekorzystnych dla budownictwa to głównie wyst ępuj ące na terenach niskich tarasów rzecznych, dolin rzecznych oraz obni żeń i zagł ębie ń terenu grunty sła- bono śne wykształcone w postaci namułów torfów czy osadów zastoiskowych. Arkusz Ślesin obejmuje du żą cze ść zbiornika wód podziemnych Turek-Konin-Koło oraz mały fragment subzbiornika Inowrocław-Gniezno. Ochrona tych zbiorników powinna by ć zapewniona przez odpowiednie przygotowanie planów zagospodarowania przestrzennego gmin. W środkowej i południowej cz ęś ci arkusza znajduje si ę Gopla ńsko-Kujawski Obszar Chronionego Krajobrazu. Obejmuje on atrakcyjne pod wzgl ędem turystycznym pogranicze Pojezierzy Gnie źnie ńskiego i Kujawskiego o urozmaiconej rze źbie terenu z bujnie rozwijaj ą- cą si ę ro ślinno ści ą błotn ą i szuwarow ą. W pobli żu jezior powstały liczne o środki wypoczynkowe z rozwini ętą infrastruktur ą usługowo-handlow ą. Najwi ększym zagro żeniem dla przyrodniczych i rolniczych walorów omawianego terenu jest prowadzona obecnie i planowana w przyszło ści eksploatacja w ęgla brunatnego. Pro- wadzi ona do przekształcenia naturalnego krajobrazu (wyrobiska i zwałowiska) oraz zaburze- nia równowagi hydrograficznej i hydrogeologicznej. Znacznie mniejszym zagro żeniem jest eksploatacja kruszywa naturalnego prowadzona w sposób uporz ądkowany, na mał ą skal ę i bez odwadniania.

XIV. Literatura

AQUA., 2005 – Stan czysto ści wód województwa Wielkopolskiego. Strona internetowa WIOS Pozna ń Delegatura Konin. BOJANOWSKA H., GAWRO ŃSKI J., 1985 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło- żami kruszywa naturalnego w województwie koni ńskim. Arch. Wielkopolskiego Urz ędu Woj. Oddz. w Koninie. CHLEBOWSKI Z., SOBKOWIAK W., WALENDZIAK M., 1979 – Dokumentacja geolo-

giczna zło ża w ęgla brunatnego „Lubstów” w kategorii B+C 1. Kombinat Geologiczny „Zachód”, Wrocław. CIUK E., 1974 – Schematy litostratygraficzne paleogenu Polski poza Karpatami i zapadli- skiem przedkarpackim. Biul. Pa ństw. Inst. Geol.,281, Warszawa CIUK E., 1978 – Analiza wyst ępowania perspektywicznych złó ż w ęgla brunatnego w rejonie zagospodarowanych złó ż Adamowa i Konina („P ątnów I, II, III, IV, V”) na podstawie wyników dotychczasowego rozeznania geologicznego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

CIUK E., MA ŃKOWSKA A., 1981 – Obja śnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Konin. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. CIUK E., GRABOWSKA I., 1991 – Syntetyczny profil stratygraficzny zło ża w ęgla brunatnego „Lubstów” w Lubstowie, województwo koni ńskie. Biul. Pa ństw. Inst. Geol., 345, Warszawa. CIUK E., PIWOCKI M., 1990 – Mapa złó ż w ęgli brunatnych i perspektyw ich wyst ępowania w Polsce, skala 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

GAWRO ŃSKI J., 1997 – Dokumentacja geologiczna uproszczona w kategorii C 1 zło ża kruszywa naturalnego (piasku) „Mielnica Du ża” dla potrzeb budownictwa. GODLEWSKI Z., 1959 – Karta rejestracyjna zło ża glinki ceramicznej „Wygoda”. CAG PIG Warszawa INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji mapy geologiczno-gospodarczej polski w skali 1:50 000., 2002 – Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Warszawa. JASI ŃSKA T., 1981 – Karta rejestracyjna zło ża kruszywa naturalnego „Gawrony” dla potrzeb budownictwa. Pozna ńskie Przeds. Prod. Krusz. i Usł. Geol. „KRUSZGEO” Oddz. Geol. Bad. Pozna ń. JASIONOWSKI M, KASI ŃSKI J.K., NICZYPORUK K, 2001 – Mapa geologiczno – gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Ślesin (477). ). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. IHiGJ, AGH, Kraków. KONDRACKI J., 1998 - Geografia Regionalna Polski. Wyd. VI. PWN, Warszaw KOZULA R., 1997 – Dokumentacja geologiczna zło ża w ęgla brunatnego „Morzyczyn”

w kategorii C 1 i C2. Przed. Geol. „PROXIMA” S.A. Wrocław. KOZULA R., 1999 a - Dokumentacja geologiczna zło ża w ęgla brunatnego „Lubstów Północ” w kategorii B. Przed. Geol. „PROXIMA” S.A. Wrocław. KOZULA R., 1999 b – Dodatek nr 4 do dokumentacji geologicznej zło ża w ęgla brunatnego „Lubstów Północ” w kategorii B. Przed. Geol. „PROXIMA” S.A. Wrocław. KOZULA R., 2001 – Dokumentacja geologiczna zło ża w ęgla brunatnego „Tomisławice”

w kategorii B+C 1 w Tomisławicach. Przed. Geol. „PROXIMA” S.A. Wrocław. KOZULA R., 2002 – Projekt geologicznych prac rozpoznawczych w rejonie zło ża w ęgla bru-

natnego P ątnów V – Pole O ścisłowo w kat. C2. Przeds. Geol. we Wrocławiu „PROXIMA” S.A.

KOZYDRA Z., 1993 – Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z obja- śnieniami, arkusz Ślesin (477). Materiały autorskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa KRZY ŚKÓW M., STACHOWIAK A., 1974 – Sprawozdanie z analizy wyników wierce ń za węglem brunatnym pod aspektem wyst ępowania kruszywa naturalnego w powiecie Konin. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – Polska. Wyd. Fundacja IUCON-Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Co- astal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment MAJER E., 2003 a – Wła ściwo ści przesłonowe iłów do budowy składowisk odpadów. W ma- teriałach: IX Konferencja „Problemy zagospodarowania odpadów”, Wisła, 09- 12.06.2003; str. 155-164. MAJER E., 2003 b – Zastosowanie iłów beidellitowych z nadkładu KWB Bełchatów jako materiału do budowy składowisk odpadów. Górnictwo odkrywkowe, R.45 nr 6, str. 56-61. MA ŃKOWSKA A., 1980 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 200 000, arkusz Konin. Wy- danie A – mapa utworów powierzchniowych. Mapa podstawowa 1:50 000. Pa ństw. Inst. Gol. Warszawa. MATERSKI J., 2004 - Dokumentacja geologiczna zło ża kruszywa naturalnego „Wygoda” w

kat. C 1 w miejsc. Wygoda. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa MAZUREK S. (red.), 1998 - Analiza zasobów eksploatacyjnych systemu odwodnienia wgł ębnego KWB „Konin” w aspekcie potrzeb ich zagospodarowania. Archiwum Kopalni W ęgla Brunatnego „Konin” w Kleczewie. MIZIOŁEK D., FRANKIEWICZ C., 1982 – Karta rejestracyjna zło ża surowca ilastego (gliny zwałowej) przeznaczonej do produkcji cegły pełnej cegielni „Sarnowa”. CAG PIG Warszawa. OSTRZY ŻEK S., DEMBEK W., 1997 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó ż torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą środowiska. IMiUZ, Falenty. PACZY ŃSKI B., 1995 – Atlas Hydrogeologiczny Polski 1:500 000, Cz ęść II. Zasoby, jako ść i ochrona zwykłych wód podziemnych. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

PIWOCKI M., CIUK E., 1985 - Prognozy wyst ępowania w ęgla brunatnego w Polsce środko- wej. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. PIWOCKI M. ,1992 – Zasi ęg i korelacja głównych grup trzeciorz ędowych pokładów w ęgla brunatnego na platformowym obszarze Polski. Przegl. Geol., 40 (5):281-286, War- szawa PIWOCKI M. (red.) 2004 – Aktualizacja bazy zasobów złó ż w ęgla brunatnego w Polsce. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. PRZENIOSŁO S., 2004 - Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2003 r. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PUŁYK M., 2001 – Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2000. WIO Ś Pozna ń. PUŁYK M., TYBISZEWSKA E., 2002 – Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2001. WIO Ś Pozna ń. PUŁYK M., TYBISZEWSKA E., 2003 – Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2002. WIO Ś Pozna ń. PUŁYK M., TYBISZEWSKA E., 2004 – Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2003. WIO Ś Pozna ń. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r. , poz. 1359. RÓ ŻYCKI Z., 1992 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za w ęglem brunatnym w rejonie Konina. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. RÜHLE., 1986 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Wyd. Geol., Warszawa SIEPIELSKA T., MATERSKI J., GRADECKI J., 1994 – Dokumentacja geologiczna uproszczona zło ża kruszywa naturalnego „Mielnica”. „AQUAGEOL” sc Konin.

SIEPIELSKA T., 2002 - Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej uproszczonej w kat. C1 zło ża kruszywa naturalnego „Mielnica” w miejsc. Mielnica Mała SZADKOWSKA M., 1997 – Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnie- niami arkusz Ślesin. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa WIECZOREK G., 1985 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło żami kruszywa na terenie rejonu dróg publicznych w Koninie. Arch. Wielkopolskiego Urz ędu Woj. Oddz. w Koninie.

WISZNIEWSKI W., CHEŁCHOWSKI W., 1975 – Charakterystyka klimatu i regionalizacja klimatologiczna Polski. Wyd. Kom. i Ł ączn., Warszawa.